NML Serie - Samenvatting 16 - Innovativiteit by Nederland Maritiem Land

Samenvatting

Samenvatting Deel 16 - De Innovativiteit van de Nederlandse Maritieme Cluster

Innovativiteit is van groot belang in de internationale concurrentiestrijd

Een van de belangrijke pijlers van de internationale concurrentiekracht van Nederlandse bedrijven is de innovativiteit. De innovativiteit van de Nederlandse bedrijven is van groot belang omdat zij zich op buitenlandse markten steeds minder met prijs en steeds meer met kwaliteit en kennis moeten onderscheiden van hun buitenlandse concurrenten. Dit geldt eens te meer voor de maritieme cluster die een meer dan gemiddelde (Nederlandse) economische groei wil bereiken, en deze groei in grote mate over de grenzen zal moeten realiseren. Nulmeting brengt innovativiteit van de maritieme cluster in kaart

Hoe is het anno 1999 eigenlijk gesteld met de innovativiteit van de maritieme cluster? Om deze vraag te beantwoorden heeft EIM in 1999 in opdracht van de Stichting Nederland Maritiem Land een uitgebreide nulmeting verricht naar de innovativiteit van de gehele Nederlandse maritieme cluster, en van de elf maritieme sectoren die daarin onderscheiden worden. Vervolgens is geanalyseerd welke verschillende typen innovatieve bedrijven in de maritieme cluster actief zijn. Ook zijn de kennisrelaties en de omvang van de kennisstromen tussen de diverse sectoren in de maritieme cluster in kaart gebracht. Hiertoe zijn zowel circa 100 diepte-interviews met relevante (branche)organisaties en bedrijven afgenomen als 775 telefonische enquêtes onder bedrijven. Innovativiteit ‘breed’ gemeten

Innovativiteit is een meerdimensionaal begrip. Daaronder worden verschillende aspecten verstaan die betrekking hebben op drie categorieën innovatiemaatstaven: de innovatieinputs, het proces en de innovatie-outputs. Innovativiteit heeft op meer betrekking dan alleen ‘puur technologische’ innovaties. In deze samenvatting zijn de belangrijkste bevindingen voor de maritieme cluster als geheel opgenomen, die voor de afzonderlijke sectoren treft u in het rapport aan. Op die plaatsen in dit rapport waar kwantitatieve resultaten van de maritieme cluster gepresenteerd en besproken worden, betreft het de maritieme cluster exclusief de maritieme dienstverlening, de Koninklijke Marine en het groothandels-, detailhandels- en dienstendeel van de watersportindustrie. Innovatie-inputs

In de onderhavige studie wordt onder vernieuwingsactiviteiten verstaan: het verbeteren van bestaande producten/diensten, het ontwikkelen van nieuwe producten/diensten, het verbeteren van het eigen bedrijfsproces, het verbeteren van logistieke processen in de bedrijfskolom en het opleiden van personeel.

Samenvatting

Circa viervijfde deel van de bedrijven in de maritieme cluster heeft eigen medewerkers in dienst die zich bezighouden met dergelijke vernieuwingsactiviteiten. Gemiddeld is één op de drie medewerkers in die bedrijven bij vernieuwingen betrokken, en besteden zij er een vijfde van hun tijd aan. Tweederde van de bedrijven in de maritieme cluster maakt gebruik van kennis van andere organisaties of instellingen om te komen tot vernieuwingen in het eigen bedrijf. Diensten van Senter, NIM en Novem zijn in de afgelopen drie jaar door de maritieme bedrijven niet veelvuldig gebruikt: Senter door 11%, NIM door 5% en Novem door 4%. In de afgelopen drie jaar werd door 14% van de bedrijven gebruikgemaakt van nationale subsidies, en door slechts 4% van Europese subsidies. Volledig nieuwe technologieën worden door een selecte groep bedrijven (15%) ingezet om te komen tot vernieuwingen of ontwikkelingen in producten/diensten. In een op de vijf werknemers wordt geïnvesteerd in de vorm van bedrijfsopleidingen. Het proces

Meer dan de helft van alle maritieme bedrijven (58%) vernieuwt voortdurend. Ruim een kwart (28%) van de bedrijven heeft zijn vernieuwingsinspanningen schriftelijk vastgelegd. Dit bevestigt het gevoel dat veel maritieme bedrijven wel vernieuwen maar dit niet als strategisch wapen in hun concurrentiestrijd inzetten. Bijna de helft van de bedrijfsprocessen is geautomatiseerd. Certificering is aardig doorgedrongen. Meer dan een derde deel van de bedrijven heeft in de afgelopen drie jaar de organisatiestructuur aangepast. Circa een kwart van de bedrijven is systematisch met de markt en zijn klanten bezig. Vernieuwingen worden vaak in samenwerking tot stand gebracht. Innovatie-outputs

Niet veel bedrijven zijn in het bezit van octrooien en/of licenties. Nieuwe producten of diensten zijn goed voor 17% van de omzet. Veel bedrijven verbeteren het eigen bedrijfsproces. Verbeteren van het bedrijfsproces betreft meestal het verbeteren van de aanwezige bedrijfsmiddelen. Drijvende krachten achter innovativiteit

Efficiencyverhoging is de belangrijkste drijvende kracht achter innovativiteit.

Samenvatting

Het management van het bedrijf speelt een belangrijke stimulerende rol. Circa de helft van de bedrijven ervaart knelpunten

Circa de helft (52%) van de bedrijven ervaart knelpunten bij zijn vernieuwingsinspanningen. De meest genoemde knelpunten zijn (in afnemende volgorde van frequentie): 1. budgettaire problemen; 2. gebrek aan voldoende gekwalificeerd personeel; 3. weten regelgeving; 4. weerstand bij personeel; 5. sectorspecifieke knelpunten. Binnen de maritieme cluster zijn vier innovatietypen te onderscheiden

Binnen de maritieme cluster kunnen de bedrijven op grond van hun innovativiteit ingedeeld worden in de volgende vier innovatietypen: 1. allrounders (19%); 2. doelgerichten (23%); 3. flexibelen (34%); 4. minimalisten (24%). In figuur S.1 worden deze groepen bedrijven gevisualiseerd: de groepen zijn gerangschikt van zeer innovatief naar nauwelijks innovatief. figuur S.1 verdeling van de innovatietypen over de maritieme cluster, in percentages, medio 1999

(zeer innovatief)

doelgerichten

allrounders

flexibelen

34 24

minimalisten

(nauwelijks innovatief) Bron: EIM, 1999.

De vier innovatietypen kort getypeerd

In tabel S.1 worden de vier innovatietypen kort getypeerd.

ÂŠ Stichting Nederland Maritiem Land

Samenvatting

tabel S.1

korte typering van de vier innovatietypen in de maritieme cluster

Allrounders op alle fronten innovatief veel vernieuwingsinspanningen extern georiënteerd (uitbesteding, samenwerking, gebruik subsidies) koplopers in proces vernieuwen op veel terreinen behoorlijke score op innovatie-output grote bedrijven (gemiddeld 92 werknemers)

Doelgerichten doelgericht innovatief behoorlijk veel vernieuwingsinspanningen redelijk innovatieve bedrijfsvoering hoge score op innovatie-output weten met minder inspanningen dan allrounders meer output te bereiken middelgrote bedrijven (gemiddeld 28 werknemers)

Flexibelen Minimalisten flexibel innovatief door klantwensen of aard werk minimaal innovatief hoog % medewerkers betrokken bij vernieuwen scoren overal het laagst op... innovatie-inspanningen gemiddeld ...afgezien van ISO-certificering externe gerichtheid blijft achter vernieuwen op minder dan één terrein proces en output blijven flink achter hebben vrijwel geen nieuwe producten/diensten verbeteren wel regelmatig het eigen bedrijfsproces kleine bedrijven (gemiddeld 7 werknemers) kleine bedrijven (gemiddeld 6 werknemers) Bron: EIM, 1999.

Verdeling van de innovatietypen over de maritieme sectoren

Grofweg zijn in de maritieme cluster qua mate van innovativiteit drie groepen sectoren te onderscheiden: drie sectoren die als innovatief aangemerkt kunnen worden (meer dan 70% allrounders en doelgerichten), te weten de offshore, maritieme toeleveranciers en zeescheepvaart; drie sectoren die redelijk innovatief zijn (40% tot 70% allrounders en doelgerichten), te weten de havens en havenbedrijven, scheepsbouw en reparatie, en de waterbouw; drie sectoren die als minder innovatief uit de bus komen (minder dan 40% allrounders en doelgerichten), namelijk de binnenvaart, de watersportindustrie en de visserijsector. In deze sectoren bevinden zich tevens de hoogste percentages minimalisten op innovatief gebied.

Samenvatting

Kennisrelaties

Andere bedrijven in de maritieme cluster vormen de voornaamste kennisbron van de maritieme bedrijven. Inschakeling van gespecialiseerde adviseurs betreft met name technische en automatiseringskennis. Kennis wordt het meest gehaald in de eigen regio of provincie, maar ook veel in de rest van Nederland. Ingeschakelde adviseurs en onderzoeks- en onderwijsinstellingen bevinden zich vooral in Nederland. Mate van elkaars kennisgebruik

Het aantal kennisstromen tussen de sectoren overtreft het aantal financiële stromen. De kennis van de binnenvaart, de scheepsbouw en de maritieme toeleveranciers worden in de maritieme cluster door veel bedrijven gebruikt. Kennis van de maritieme dienstverlening wordt het meest gebruikt door de zeescheepvaart en de scheepsbouw. Kennis-input/outputtabel geeft inzicht in de omvang van de kennisstromen tussen de sectoren

Naar analogie van een input/outputtabel met financiële stromen (in guldens) tussen de sectoren in de maritieme cluster (zie Peeters et al, 1999f), kan ook een input/outputtabel met de ‘omvang’ van kennisstromen opgesteld worden: een zogenoemde kennis-input/outputtabel. Daartoe is bepaald hoeveel tijd (in mensjaren) in totaliteit door een sector in 1998 besteed werd aan productontwikkeling, en welk deel daarvan naar welke sector toestroomde. Binnen de maritieme cluster werden in 1998 4.600 mensjaren besteed aan verbetering en ontwikkeling van producten en diensten, en aan kennis doorgegeven aan andere maritieme bedrijven. De scheepsbouw geeft per bedrijf de meeste kennis door. De offshore, de havens en havenbedrijven en de maritieme toeleveranciers zijn zeer kennisverspreidende sectoren: zij leveren veel meer kennis aan de maritieme cluster dan zij opnemen. Daarentegen is de binnenvaart een zeer kennisabsorberende sector. De Nederlandse maritieme cluster is een kenniscluster...

Indien naast de bedrijven in de elf sectoren, de branche- en koepelorganisaties, onderzoeks- en onderwijsinstellingen en de gespecialiseerde adviseurs tot de maritieme cluster gerekend worden, dan treffen maritieme bedrijven zeer veel kennisbronnen binnen de Nederlandse maritieme cluster aan. De kennis die aanwezig is in deze ‘breed’ gedefinieerde maritieme cluster wordt ook door veel bedrijven gebruikt. Daarnaast blijken er veel kennisstromen te lopen tussen de sectoren in de maritieme cluster. Het aantal kennisstromen is veel groter dan alleen de goederen- en dienstenstromen doen vermoeden. Deze bevindingen laten de conclusie toe dat de Nederlandse maritieme cluster beschouwd kan worden als een kenniscluster. ...maar is de maritieme cluster ook een innovatieve cluster? Deze vraag is lastig te beantwoorden; er zijn wel veel mogelijkheden voor méér innovativiteit

Uit de resultaten blijkt dat de maritieme bedrijven op veel verschillende dimensies van innovativiteit actief zijn, waarbij veel vernieuwingsactiviteiten gericht zijn op verhoging van de efficiency

Samenvatting

en dus op verbetering van het eigen bedrijfsproces. De cruciale vraag is of de huidige stand van zaken in de innovativiteit van de Nederlandse maritieme cluster ook voldoende is. Idealiter wordt daartoe de innovativiteit van de maritieme cluster als geheel, en van elk der afzonderlijke sectoren afgezet tegen die in enkele relevante buitenlanden. Dergelijke gegevens zijn echter niet voorhanden. Een benchmark die wel voorhanden is, en waarmee enkele maritieme sectoren zich zouden kunnen vergelijken, is de Nederlandse industrie. Zowel qua innovatie-inputs, het innovatieve proces als de innovatie-outputs blijft de maritieme cluster (flink) achter bij de industrie. De vraag of de innovativiteit van de maritieme cluster voldoende is kan hiermee niet beantwoord worden, maar het is wel duidelijk dat binnen de maritieme cluster nog mogelijkheden aanwezig zijn voor méér innovativiteit. De innovatietypen bevestigen de mogelijkheden voor meer innovativiteit

De indeling van de maritieme cluster in verschillende innovatietypen laat vier groepen bedrijven zien waarvan de allrounders en de doelgerichten als het meest innovatief aangemerkt kunnen worden. Deze twee groepen maken tezamen 42% van de maritieme bedrijven uit. De flexibelen zijn veel minder innovatief en de minimalisten kunnen nauwelijks innovatief genoemd worden. Uiteraard is het niet ieder maritiem bedrijf voorbehouden om een allrounder te worden, maar verschuivingen tussen de groepen zijn op termijn wel mogelijk. Zo kunnen de verschillende innovatietypen elkaar een spiegel voorhouden. De allrounders kunnen leren van de doelgerichten (‘meer gericht innoveren rekening houdend met een output-doel’), en andersom kunnen de doelgerichten leren van de allrounders (‘meer samenwerken, innovatiever worden in het proces en op meer terreinen vernieuwen’). De flexibelen kunnen leren van de doelgerichten (‘van reactief naar proactief vernieuwen en meer strategisch met innovativiteit omgaan’), en de minimalisten ten slotte kunnen zich optrekken aan de flexibelen (‘zich überhaupt bewust worden van de mogelijkheden van innovativiteit’). Onderhavige studie geeft indicaties voor welke acties ondernomen kunnen worden

Zoals gezegd kan de Nederlandse maritieme cluster als een kenniscluster gekenschetst worden. Tegelijkertijd blijkt de maritieme cluster nog veel innovatiepotentieel te hebben. Welke acties zouden ondernomen kunnen worden om dit potentieel aan te boren? Alhoewel daar in het kader van de onderhavige studie geen onderzoek naar is gedaan, worden in de slotbeschouwing van dit rapport wel enige richtingen aangegeven.