Samenvatting
Deel 20 - E-business in de Nederlandse Maritieme Cluster
E-business neemt in belang toe
De maritieme sector bevindt zich evenals veel andere sectoren op dit moment in een turbulente omgeving. Deze turbulentie wordt vooral toegeschreven aan een toenemende concurrentie, de hieruit voortvloeiende lagere marges en de hiermee samenhangende zoektocht naar efficiencyverbeteringen en het leveren van toegevoegde waarde. Op basis van deze laatste twee elementen trachten de Nederlandse maritieme bedrijven hun concurrentiekracht te handhaven en te versterken. Bij beide elementen speelt innovatie een belangrijke rol. E-business vormt daarbij een belangrijk instrument om zowel procesinnovaties als product- en dienstinnovaties tot stand te brengen. Recent onderzoek van EIM wijst uit dat bedrijven die actief zijn op internet en ebusiness bedrijven beter presteren qua ontwikkeling van de werkgelegenheid, omzet en winst dan bedrijven die dat niet zijn. E-business biedt vele kansen om de (internationale) concurrentiekracht van maritieme bedrijven, sectoren en de cluster als geheel te vergroten. Juist ebusiness zou er voor kunnen zorgen dat de exportpositie van de maritieme cluster versterkt wordt. De vraag is wat de huidige stand van zaken is met betrekking tot e-business in de maritieme cluster. Stand van zaken met betrekking tot e-business via diepte-interviews gemeten
Op basis van een zestigtal interviews met bedrijven, experts en sectororganisaties is een duidelijk beeld ontstaan van de huidige stand van zaken met betrekking tot het strategisch belang dat in de maritieme cluster aan e-business wordt toegekend en van de strategische dimensies die relevant zijn in relatie tot e-business. Verder is een goed inzicht verkregen in de aard en omvang van de e-businesstoepassingen anno 2001 en van de ambities en mogelijkheden die er nog liggen. Ook hebben de interviews inzicht opgeleverd in de gesignaleerde kansen en kritische succesfactoren van e-business. E-business breed ge誰nterpreteerd
E-business wordt in deze studie breed ge誰nterpreteerd. Ook communicatie via internet (e-mail) met andere bedrijven, instellingen, e.d. valt dus onder dit begrip, evenals het bedrijven van handel via internet en de aansluiting op de back-end datasystemen en daarmee op de interne bedrijfsvoering van andere bedrijven via internet of EDI. E-business goed strategisch ingebed
Op basis van de uitkomsten van de interviews kan worden geconcludeerd dat e-business bij de meeste sectororganisaties en bij koplopers onder de maritieme bedrijven strategisch goed is ingebed. E-business wordt in het algemeen als een belangrijk en veelal als een strategisch instrument gezien om (strategische) doelstellingen te realiseren. E-business is vooral een belangrijk instrument gebleken in relatie tot de volgende strategische dimensies (in afnemend aantal keer genoemd): efficiency/(transactie)snelheid (is in alle sectoren genoemd); samenwerking in de keten, inclusief netwerkvorming (is door vrijwel alle sectoren genoemd); klantgerichtheid/ketenomkering; kwaliteit/veiligheid; kennisuitwisseling; internationalisatie; innovatievermogen.
Deze dimensies worden samen met schaalvergroting en veranderend ondernemingsbeleid, zoals specialisatie en diversificatie ook als de belangrijkste strategische ontwikkelingen die in 2001 gaande zijn, aangemerkt door de sectororganisaties. De genoemde dimensies kunnen worden gezien als elementen die het concurrentievermogen van een bedrijf bepalen en ebusiness speelt daarbij een belangrijke, zo niet cruciale rol. De status van e-business verschilt echter per sector
Tussen sectoren kunnen verschillen worden geconstateerd in de status van de ebusinessactiviteiten. In de zeescheepvaart, waterbouw en maritieme dienstverlening treft men zowel bedrijven aan die zich nog niet bewust zijn van de mogelijkheden van e-business als bedrijven die al veel investeren in e-business. In de scheepsbouw en -reparatie, bij de Koninklijke Marine en ook in de havens is men zich wel bewust van de mogelijkheden en wil men ook investeren of investeert men al in e-business. De offshore, visserij en watersportindustrie zijn wat meer traditionele sectoren wat e-business betreft. Men is zich hier vaak nog niet goed bewust van de mogelijkheden van e-business. De maritieme toeleveranciers en de binnenvaart zitten qua status van e-business tussen de traditionele sectoren en de meer vooruitstrevende sectoren in. Ook de rol van de sectororganisaties verschilt
Ook de rol die iedere sectororganisatie speelt op het gebied van e-businessactiviteiten verschilt tussen de sectoren en lijkt samen te hangen met de status van e-business van iedere sector. In de sectoren waar zich overwegend bedrijven bevinden die ge誰nteresseerd zijn in ebusinesstoepassingen vervullen de diverse sectororganisaties een trekkende rol. In sectoren met relatief veel achterblijvers spelen de sectororganisaties vooral een stimulerende en faciliterende rol. In sommige sectoren kunnen de bedrijven rekenen op een actieve sectororganisatie die probeert veel e-businessactiviteiten op de voet te volgen of zelf initiatieven onderneemt (trekkende rol), in andere sectoren is de sectororganisatie slechts doorgeefluik van relevante informatie via bijvoorbeeld elektronische nieuwsbrieven (stimulerende en faciliterende rol). E-businesstoepassingen
In de onderstaande figuur zijn alle in de maritieme cluster genoemde e-businesstoepassingen weergegeven voor iedere onderscheiden bedrijfsfunctie. Duidelijk is dat het aantal en de diversiteit aan e-businesstoepassingen en -initiatieven groot is. Gebleken is wel dat nog niet iedere toepassing en initiatief in een even ver stadium verkeert. De meeste toepassingen bevinden zich aan de rechterkant en aan de onderkant van het stuurwiel. Veel toepassingen zijn gericht op een verhoging van de efficiency en de (transactie)snelheid.
figuur S.1
overzicht van e-businesstoepassingen gerelateerd aan de bedrijfsfuncties in de maritieme cluster
Bron: EIM, 2001.
productie van hardware planning
ontwerp
•uitwisseling tekeningen •e -integratie •uitwisseling techn .informatie -e•Open Mind •PDI/PDM
•BICS/STIS •cargocard •elektr . diensten douane •Dutch E-ports/ •havenmanagementsysteem •door -to-door •elektr .communicatie
werving personeel
arbeid
•e -procurement •SeaQuipment •elektronisch bestellen
inkoop
•ERP •voorraadplanning •voorraadbeheer •monitoring satellieten •onderhoudsplanning •elektr .volgsystemen
•elektronisch logboek •back -end service •internet portal •elektr .(zee)kaarten •digitale ledenservice •elektronisch aanbesteden •elektr .datauitwisseling •BICS •e -documenten •elektr .communicatie
transport & logistiek
•INTTRA •tracking & tracing •e -markets •e -selling tracing CRM •upgrading website/portal •one-stop-shopping •CRM verkoop/marketing
kennis- en informatie uitwisseling
Volgens sectororganisaties liggen de meeste kansen in het verder verbeteren van de efficiency
Gevraagd naar de kansen voor e-businesstoepassingen zien de sectororganisaties vooral mogelijkheden voor het verder verbeteren van de efficiency en (transactie)snelheid. Ook foutenreductie, meer transparantie en uitwisseling van kennis en data, zijn terreinen waar volgens de organisaties e-business nog veel kan betekenen. Kritische succesfactoren liggen op acht terreinen
Aan de sectororganisaties is gevraagd welke factoren het succes bepalen van ebusinesstoepassingen. De door de sectororganisaties genoemde succesfactoren kunnen als volgt worden gegroepeerd: standaardisatie (van elektronisch berichtenverkeer, software, e.d.); attitude (van bedrijven ten opzichte van e-business, samenwerking en innovaties, betrokkenheid van de bedrijven, wederzijds vertrouwen, e.d.); middelen (financiële middelen, kennis aanwezig bij de bedrijven en medewerkers over klanten, e-business, over ontwikkelingen, etc. Ook de content van een portal en het up-to-date houden van deze content valt hieronder.; transparantie en garantie (van de markt, van ladinggegevens, tarieven, e.d., maar tegelijkertijd ook de garantie dat afspraken over de vertrouwelijke behandeling worden nagekomen);
overtuigingskracht (drijvende krachten die initiatieven ontwikkelen en ten uitvoer brengen, bijvoorbeeld key players of overheidsinstanties); coördinatie (van alle projecten op e-businessgebied, om zo wildgroei te voorkomen en middelen zo efficiënt mogelijk aan te wenden); communicatie (hoe vindt communicatie over projecten plaats, via welke media? en via welke organisaties?). Communicatie is ook van belang om de voordelen voor alle partijen zichtbaar te maken. draagvlak (wie profiteert, hoe kunnen win-winsituaties worden gecreeerd?). Naast deze succesfactoren wordt ook een bottom-up-werking als succesfactor beschouwd, bijvoorbeeld door te werken met demonstratieprojecten. Laagdrempeligheid kan hier ook onder worden gerangschikt. Ook vanuit een top down gedachte zijn succesfactoren geformuleerd. Zo zijn in de interviews het ‘over de grenzen van de eigen sector/ van het eigen bedrijf en van Nederland heen kijken’ en het hebben van een visie als kritische succesfactoren genoemd. Het ontwikkelde stuurwiel is een analyse- en sturingsinstrument
De uitkomsten van de interviews kunnen in een figuur worden samengevat. In de buitenste cirkel van figuur S.2 zijn de strategische dimensies weergegeven. Deze vormen tezamen het strategische niveau. In de cirkel daarbinnen zijn de kritische succesfactoren die uit de interviews naar voren zijn gekomen weergegeven. Deze factoren kunnen als tactische instrumenten worden beschouwd om de vertaalslag te maken van strategisch niveau naar operationeel niveau (bij een top-down-beweging) of andersom van operationeel niveau naar strategisch niveau (bij een bottom-up-beweging). In de binnenste cirkel zijn de operationele doelstellingen weergegeven die met behulp van e-businesstoepassingen kunnen worden gerealiseerd, namelijk verhoging van efficiency en (transactie)snelheid, veiligheid, toegevoegde waarde, en foutenreductie. Deze operationele doelstellingen komen overeen met door de sectororganisaties genoemde mogelijkheden van e-business. Het weergegeven stuurwiel kan goed fungeren als analyse- en als sturingsinstrument voor nieuw te initiëren e-businesstoepassingen.
samenvatting van uitkomsten van de interviews, op basis van een indeling in een strategisch (buitenste cirkel), tactisch (middelste cirkel) en operationeel niveau (binnenste cirkel)
w en
standaardisatie
ng ki er
bottom -up coĂśrdinatie
toeg. waarde !
attitude
bottom -up draagvlak
kwalite it
communicatie
foutenreductie veiligheid !
klantge rich ketenom theid/ kering
w uit
innovatie
g
m sa
is nn ke
n eli iss
efficiency/!
figuur S.2
bottom -up middelen
sng mi rn e d de lei on be
bottom -up overtuigingskracht
transparantie en garantie
internationalis atie
h sc
tin ro g r lve aa
g
Bron: EIM, 2001.
Onderhavige studie geeft aanknopingspunten voor acties
In de studie is gebleken dat er al veel gebeurt in de maritieme cluster op het gebied van ebusiness, maar dat er ook veel kansen liggen op dit gebied. Veel initiatieven bevinden zich nog in de ontwikkelingsfase. Deze studie verschaft aanknopingspunten om het aanwezige ebusiness potentieel te benutten, om acties te formuleren en om e-business in de maritieme cluster naar een hoger niveau te tillen. Hiertoe is bovenstaand analyse- en sturingsinstrument aangereikt en zijn in de slotbeschouwing ook enkele richtingen en ideeĂŤn aangegeven.