Samenvatting
S AMENVATTING
Deel 22 - Leader Firms
Dit boek is het resultaat van onderzoek naar leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster. De invloed van leader firms op de ontwikkeling van de cluster staat hierbij centraal. Het doel van dit onderzoek is om in kaart te brengen welke leader firms er in de Nederlandse Maritieme Cluster aanwezig zijn en op welke manier zij bijdragen aan de concurrentiekracht van de cluster. Tevens wordt nagegaan hoe de positieve effecten van leader firms voor de cluster vergroot kunnen worden. Het onderzoek bestaat uit vier delen: Het in kaart brengen van de economische theorie die aan de basis ligt van het leader firm concept Het identificeren van leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster Een analyse van leader firm gedrag in de Nederlandse Maritieme Cluster Conclusies en aanbevelingen
Achtergrond van het onderzoek Een Cluster is een verzameling van bedrijven die door onderlinge leveringen en gemeenschappelijke kennis aan elkaar gerelateerd zijn. Clustering levert voor bedrijven voordelen op, zoals de aanwezigheid van klanten, (specialistische) leveranciers, een goede arbeidsmarkt en kennis. Leader firms zijn bedrijven die door hun grootte, marktpositie, kennis en ondernemerschap het vermogen en de incentive hebben om investeringen te doen met positieve effecten voor andere bedrijven in de cluster.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
XIII
Leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster
Met name op het gebied van innovaties, het stimuleren van internationalisering en het ontwikkelen van de arbeidsmarkt spelen leader firms een belangrijke rol. De leader firms leveren dus een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van andere bedrijven in de cluster. De positieve effecten van leader firms kunnen terechtkomen bij netwerkpartners van de leader firms of bij een groot aantal bedrijven in de cluster. Onderstaande figuur illustreert de bijdrage van leader firms aan de concurrentiekracht van de cluster.
Leader firm gedrag
Netwerk externaliteiten -Innovatie -Internationalisatie
Cluster externaliteiten -training en educatie -kennisinfrastructuur -organisatorische infrastructuur
Positieve externe effecten
Positieve externe effecten
voor bedrijven in netwerk
voor bedrijven in cluster
Concurrentiekracht cluster
Dit onderzoek geeft de resultaten weer van 26 cases waarbij leader firm gedrag bestudeerd is. Gekozen is voor een casestudie aanpak omdat leader firm gedrag niet door middel van alleen data-analyses of met een vragenlijst te analyseren is. In de rapportage zijn de cases niet integraal behandeld, maar worden verschillende vormen van leader firm gedrag geĂŻllustreerd aan de hand van de cases. De geĂŻnterviewde senior managers van de leader firms zijn tevens gevraagd een korte vragenlijst in vullen over kernfactoren van leader firm gedrag. De resultaten daarvan worden ook gepresenteerd.
Leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster Voor de selectie van leader firms zijn twee methoden gebruikt. Ten eerste zijn experts geraadpleegd. De experts zijn de directeuren van de bij Nederland Maritiem Land (NML) aangesloten brancheverenigingen. Ten tweede zijn bedrijfsgegevens geanalyseerd die aangeven of een bedrijf het vermogen en de incentive heeft om zich als leader firm te gedragen. Vijf bedrijfsgegevens werden gebruikt:
XIV
ŠStichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
De grootte in omzet en aantal werknemers; dit geeft aan in hoeverre een bedrijf het vermogen heeft om te investeren in de cluster. Tevens zegt het iets over het belang dat een bedrijf heeft bij een goed functionerende cluster. Het aantal buitenlandse deelnemingen; dit geeft aan of een bedrijf de mogelijkheid heeft om bij te dragen aan de internationalisatie van andere bedrijven. Het aantal octrooien; dit vormt een indicatie van de technische innovativiteit van een bedrijf. Het aantal brancheverenigingen waarvan de bedrijven lid zijn; dit geeft een indicatie over de betrokkenheid bij de cluster. Bij de selectie van de set leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster is als eerste de consistentie van beide methoden voor de identificatie van de leader firms geanalyseerd. Identificatie op basis van data 5 criteria
Waarvan ook geïdentificeerd door experts
7
7
4 of meer criteria
16
16
3 of meer criteria
35
28
2 of meer criteria
159
47
Uit de bovenstaande tabel blijkt dat de consistentie groot is: alle bedrijven die voldoen aan vier of meer criteria worden ook door de experts genoemd. De identificatie door de experts is selectiever dan op basis van data: het merendeel van de bedrijven die aan twee criteria voldoen wordt niet genoemd door de experts. Dat is plausibel: bedrijven met relatief veel omzet of werknemers en een lidmaatschap van een branchevereniging zijn niet per definitie leader firms. Met name lidmaatschap van brancheverenigingen blijkt nauwelijks relevant te zijn voor het identificeren van leader firms. Omdat beide methoden duidelijk consistent zijn, en de experts in staat tot de meest precieze identificatie van leader firms zijn alleen de bedrijven die én door experts genoemd worden én voldoen aan twee of meer criteria gekwalificeerd als leader firms. De set met leader firms bestaat dus uit 47 bedrijven.
© Stichting Nederland Maritiem Land
XV
Leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster
Leader firm gedrag Voor het onderzoek naar leader firm gedrag in de Nederlandse Maritieme Cluster zijn 26 casestudies van leader firm gedrag gemaakt op basis van interviews met het management van het betrokken bedrijf, een analyse van bedrijfsgegevens en informatie uit vakbladen. Onderwerpen in de interviews (en in de vragenlijst) waren: Netwerken van de leader firms Innovaties Internationalisatie De clusteromgeving Motieven van leader firms Uit de cases kwamen negen duidelijke vormen van leader firm gedrag naar voren: C OÖRDINATIE
VAN PRODUCTIENETWERKEN
Leader firms zorgen voor coördinatie van productienetwerken. Hierdoor wordt het gehele netwerk concurrerender. O PSTELLEN
ALS LEAD USER
Het uitoefenen van een kritische vraag, die zich bij de leader firms eerder manifesteert dan in de rest van de markt zet andere bedrijven aan tot het doen van innovaties. Z ETTEN
VAN STANDAARDEN
Leader firms lopen vaak voorop in hun markt op het gebied van bedrijfsvoering, techniek, milieu en veiligheid. Hierdoor zetten zij standaarden op het gebied van kwaliteit en innovativiteit voor andere spelers. H ET
VORMEN VAN NIEUWE COMBINATIES
Nieuwe combinaties van kennis leiden tot innovatieve ideeën; leader firms spelen een belangrijke rol in het creëren van deze combinaties.
XVI
©Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
V ERBETEREN
KENNISDIFFUSIE
De snelle verspreiding van kennis is een van de kernvoordelen van een cluster. Door hun kennis en kennisnetwerken spelen leader firms een centrale rol in deze kennisverspreiding. A ANJAGEN
EN VORMGEVEN INTERNATIONALISATIE
De leader firms hebben vaak een internationale focus en concurreren internationaal.
Zij
bevorderen
de
internationalisatie
van
toeleveranciers, door het ‘meenemen’ van leveranciers naar het buitenland of door het openstellen van hun internationale netwerk. R EPUTATIE
EFFECTEN
De leader firms voeren projecten uit die bijdragen aan de bekendheid en het imago van de Nederlandse Maritieme Cluster. Deze reputatie effecten zijn van belang voor andere maritieme bedrijven in Nederland. A RBEIDSMARKT
De kwaliteit van het personeel is belangrijk voor de ontwikkeling van de cluster. Leader firms investeren, door hun centrale positie, relatief veel in de verbetering van de kwaliteit van de arbeidsmarkt. O RGANISATORISCHE
INFRASTRUCTUUR
Leader firms spelen een belangrijke rol in het creëren en benutten van een
waardevolle
Voorbeelden
organisatorische
zijn
goed
infrastructuur
functionerende
in
de
cluster.
brancheorganisaties,
exportpromotie organisaties en clusterorganisaties. Uit de enquêteresultaten komt naar voren dat de meeste leader firms op
een
aantal
manieren
bijdragen
aan
de
innovativiteit
en
internationalisering van de cluster. Rol leader firm
Survey resultaten
Optreden als ‘lead user’
17 van de 18 LF’s gebruiken kritische vraag om innovatie te stimuleren
Regisseren van netwerk
12 van de 18 LF’s proberen partijen bij elkaar te brengen om innovatie te stimuleren
Financiering van innovatie trajecten
12 van de 18 LF’s financieren innovaties buiten eigen bedrijf
© Stichting Nederland Maritiem Land
XVII
Leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster
Management van innovatienetwerk
11 van de 18 LF’s sturen actief innovatienetwerken aan
Inbrengen van kennis en informatie
17 van de 18 LF’s delen kennis om meer innovaties te bewerkstelligen
Nauw omschreven eisenpakket
11 van de 18 LF’s dwingen, door hun eisenpakket, leveranciers om aan hoge innovatieve standaard te voldoen
Vroegtijdig betrekken van leveranciers bij innovatietrajecten
14 van de 18 LF’s betrekken regelmatig leveranciers bij het starten van innovatietrajecten
Stellen van specifieke, hoge, productiviteitseisen
10 van de 18 LF’s stellen hoge productiviteitseisen aan hun leveranciers, die ertoe leiden dat deze hun productieproces verbeteren
C LUSTEROMGEVING
De aanwezigheid van leader firms is voor de ontwikkeling van de Nederlandse Maritieme Cluster van groot belang. Daarom is de waardering van de clusteromgeving een belangrijke indicator van de concurrentiekracht van de cluster. De leader firms beoordeelden de cluster op vijf aspecten als volgt. (1=zwak, 5=sterk) Aanwezigheid ‘lead users’
3.4
Kwaliteit van toeleveranciers
3.4
Kwaliteit publieke kennisinfrastructuur
3.2
Kwaliteit van de regisseurs
2.9
Kwaliteit van het subsidieklimaat
2.7
Uit de tabel blijkt dat de leader firms gematigd positief zijn over de cluster; de kwaliteit van toeleveranciers en ‘lead users’ is een sterkte van de cluster en het subsidieklimaat wordt het minst positief beoordeeld.
XVIII
©Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
M OTIEVEN
VOOR LEADER FIRM GEDRAG
Een groot gedeelte van de bedrijven (13 van de 18) is zich bewust van haar leader firm rol. Vijftien van de achttien bedrijven geven aan dat leader firm investeringen vanuit eigenbelang tot stand komen. Zij zijn zich bewust van de positieve effecten van hun investeringen voor andere bedrijven in de cluster. Zij boordelen dit positief, omdat op lange
termijn
de
concurrentiekracht
van
de
cluster
de
concurrentiekracht van de eigen onderneming ten goede komt. Er is dus sprake van bewust leader firm gedrag.
Conclusies Leader firms vormen een aparte categorie bedrijven. Ze nemen een tussenpositie in tussen ‘gewone’ MKB-bedrijven en multinationals. In vergelijking met de multinationals zijn ze sterker aan de Nederlandse cluster gebonden. Met name de innovatie- en kennisnetwerken van de leader firms zijn sterk aan de cluster gebonden. De set leader firms verandert door de tijd: sommige leader firms groeien uit tot multinationals, met als mogelijk gevolg dat een deel van de activiteiten uit de Nederlandse Maritieme Cluster verdwijnt. Aan de andere kant groeien nieuwe bedrijven naar de ‘leader firm status’ toe. Leader firms zijn de kracht achter de clusterdynamiek en dragen sterk bij aan het op peil houden van de concurrentiekracht van de cluster. De kwaliteit van de set leader firms heeft sterk bijgedragen aan de ontwikkeling
van
de
Nederlandse
Maritieme
Cluster.
Voor
de
toekomstige ontwikkeling is de kwaliteit van de leader firms en het gedrag van deze leaders cruciaal. T HEORETISCHE
INZICHTEN
De resultaten uit dit onderzoek vormen een belangrijke verrijking van de theorie. Porter’s clustertheorie is nogal mechanisch: als de voorwaarden goed zijn, ontstaat er ‘vanzelf’ een internationaal concurrerende cluster. Op het gedrag van bedrijven in de cluster gaat Porter niet diepgaand in. Uit deze studie blijkt duidelijk dat er bedrijven zijn die meer dan evenredig bijdragen aan de ontwikkeling van de cluster. In dit onderzoek zijn deze bedrijven ‘leader firms’ genoemd. Dit concept is een aanvulling op de bestaande cluster theorie.
© Stichting Nederland Maritiem Land
XIX
Leader firms in de Nederlandse Maritieme Cluster
Het concept biedt aanknopingspunten om het gedrag van bedrijven in de cluster te analyseren. Immers, niet ieder groot, internationaal bedrijf gedraagt zich in dezelfde mate en op dezelfde manier als een leader firm. Clusters waarin veel leader firm gedrag ontstaat, zullen sterker functioneren dan een cluster waar bedrijven uitsluitend voor een ‘go-it-alone’ benadering kiezen. BELEID
De
meer
dan
gemiddelde
bijdrage
van
leader
firms
aan
de
concurrentiekracht van de cluster rechtvaardigt overheidsbeleid dat specifiek op deze doelgroep is gericht. Op de volgende drie manieren kan de overheid ‘leader firm beleid’ vormgeven. 1. Stimuleren van het ontstaan van leader firms; voor het ontstaan van leader firms is de kennisinfrastructuur belangrijk. De overheid kan een rol spelen in het verlagen van de drempels voor het opzetten van innovatienetwerken. 2. Stimuleren van innovaties in de cluster via leader firms; aanjagen van innovaties is een duidelijke leader firm rol, de overheid kan door onderzoeksvouchers de kennisontwikkeling en verspreiding door leader firms stimuleren. 3. Leader firms als gesprekspartner; door directe interactie met de leader firms kan de overheid zich beter richten op het aanjagen van vernieuwing in de cluster. L EADER
FIRM STRATEGIE
Veel leader firms onderschatten hun rol in de cluster. Onderkenning van hun rol is een basisvoorwaarde voor een ‘leader firm strategie’. Centraal in zo’n strategie staan manieren om de leader firm effecten ‘te gelde te maken’. Hierdoor zal leader firm gedrag eerder ontstaan. Het betekent niet dat de leader firm effecten niet meer bij andere bedrijven in de cluster terechtkomen: zowel de leader firms als andere bedrijven in de cluster profiteren van de leader firm effecten. Een leader firm kan de positieve effecten voor andere bedrijven in de cluster op twee manieren kapitaliseren. Ten eerste, door investeringen van toeleveranciers in innovatieprojecten af te dwingen, danwel aan te moedigen. Ten tweede, door het overnemen van of participatie in bedrijven waarvan de leader firm de marktpositie sterk kan verbeteren,
XX
©Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
bijvoorbeeld door nieuw ontwikkelde producten internationaal te vermarkten of als onderdeel van een totaalpakket aan te bieden.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
XXI