#2#
Ieper Be-trapt Nocturnes Ieper 2009 11de editie Theaterwandelingen in en rond de vestingstad Ieper
#3#
Voorwoord De Nocturnes 2009: betrapt zoals nooit eerder. Beste bezoeker,
De elfde editie van de Nocturnes gaat onder de titel: “Ieper betrapt!�. Hiermee wordt aangegeven dat de bezoeker een stevige inspanning mag leveren om enkele taaie (en soms fraaie) trappen op en af te stappen.
Maar betrapt zien we vooral in de figuurlijke betekenis: iemand wordt verrast bij het plegen van een heimelijk feit. Men kan zichzelf ook betrappen op een minder leuke handeling of #4#
eigenschap.
De Nocturnes ontsluiten dit jaar enkele bijzondere locaties en monumentale sites. Enkele zullen nooit meer te zien zijn in hun huidige vorm en functie*.
* Veel van de informatie werd gehaald uit: Bouwen door de eeuwen heen. De Inventaris van het cultuurbezit in BelgiÍ – Architectuur deel 11n1, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Ieper, kanton Ieper van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie voor Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu, Bestuur voor Monumenten en Landschappen. Brepolis Turnhout 1987. Vesting Ieper. Wandeling in een historisch landschap. Uitgave Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Vanmelle Gent, 2003.
#5#
Taferelen & Scènes #6#
Van schurken & criminelen Geen enkele organisatie kan zich veroorloven haar bezoekers of klanten als gespuis en geboefte te behandelen. Wij dus wel. In de kapel van het politiecommissariaat worden de verdachten geïdentificeerd en even verder aan een indringende procedure onderworpen: vingerafdrukken en foto’s. Iedereen is betrapt op het plegen van een misdrijf. Daarmee is de toon gezet. De confrontatie met “het apparaat” belooft niet veel goeds.
Apologie van Jacobus de Kerle, polyfonist Jacobus de Kerle (Tweede helft 1500) is componist en kapelmeester van de Sint-Maartenskerk. Een dispuut met de Ieperse clerus duwt hem in de internationale carrière. Jacobus de Kerle is een tijdgenoot van Orlando Lassus, Philippus de Monte en Palestrina. Hij is daarmee een van de grootste Vlaamse polyfonisten met een internationale carrière. Hij werd de das omgedaan omdat hij te innovatief was en “out of the box” dacht en handelde. Dat was helaas buiten de religieuze mierenneukers gerekend. Hij werd betrapt op het maken van nieuwe muziek.
Hier krijgen de bezoekers een speciaal octofonisch experiment aangeboden. Bijzonder innovatief in zijn soort en een première in België.
#7#
Met de boevenkar naar de Looie Het uitschot en canaille wordt vervoerd met een kar: een originele manier om ongemerkt door de stad te kunnen trekken. Onderweg worden ze beschimpt door crapuul.
De veroordeling van Regina Bascoo,pyromane Een eenvoudige boerenmeid zorgt voor opschudding: overal waar zij komt, breekt brand uit. De boeren van ’t gebuurte zijn er niet gerust op. De branden hebben zich voorgedaan op een hof te Dikkebus en een in Vlamertinge. Zelfs in de Brandhoek zou ze toegeslagen hebben.
De bewijsvoering is licht, de straf zwaar. “’t Is maar een vrouw”. De zwaksten betalen blijkbaar altijd het gelag. #8#
Eten en drinken voor ‘t gepeupel Een stukje vlees en een goede druppel maken veel goed. Maar wat zijn die gasten toch van plan met het gif dat ze bij het voedsel mengen?
#9#
Vedastus du Plouich & Antonius Sanderus, kaartenmakers. De dame van Vedastus gaat naar de winkel om tekengerief. Ze voelt zich niet zo goed en daar heeft ze ook alle reden toe. De twee kaartenmakers werken aan hun opus magnum: de Flandria Illustrata. Toch zitten ze vaak met elkaar in de clinch maar kunnen niet zonder elkaar. Zij kleuren ook soms letterlijk buiten de lijntjes. De dame van Vedastus probeert haar man te verdedigen. De verkoopster van tekengerief weet het allemaal ook niet zo goed. Plots komt Sanderus binnen. Wat is dat allemaal? Wie werd hier door wie betrapt? # 10 #
De kluizenaar en de boucxens. De zin van het leven! Wat doe je als kluizenaar in een kamer vol boeken? Je leest. Je tracht antwoorden te geven op vele vragen. Of zoals deze: op zoek naar de zin van het leven. Tip van ons: dit doe je beter niet als je alleen thuis bent. Daar kan alleen maar onheil van komen.
De vloek van Jan Camerlynck, wilde geus Jan van de Camere was de persoonlijke lijfwacht van Sebastiaan Matte, de oppergeus van de streek en ver daarbuiten. Camerlynck trekt naar Engeland om er te schuilen. In september van 1567 steekt Camerlynck met een commando protestanten per schip het Kanaal over en landt in Oostende. Van daaruit gaat het te voet via Wulpen naar Caester. Maar spionnen hebben hem en de zijnen gevolgd. Als ze goed en wel op het kerkhof van Caester aankomen, worden ze meteen gearresteerd. Ze zullen het niet lang nazingen. Allen worden omgebracht onder de beschuldiging van moord op prochiepaepen en brandstichting. Camerlynck zelf wacht een vreselijk einde op de Ieperse Grote Markt. En dat alles om een boek met het nieuwe geloof.
# 11 #
Het geval Jeremias Mittendorf, schilder Schilder Jeremias Mittendorf en schepen Simon Caveel hebben een ernstig conflict. Mittendorf schilderde in opdracht van Caveel een portret. Overtuigd van zijn groots werk vroeg Mittendorf 30 florijnen aan Caveel. Deze was nogal gierig van aard en weigerde te betalen.
Mittendorf was ontstemd en nam het schilderij terug mee naar huis. Hij schilderde tralies over het doek, zodat het leek alsof Caveel in de gevangenis zat. Ter gelegenheid van de eerstvolgende Tuindagprocessie hing hij dat schilderij aan zijn deur. De Ieperlingen moeten zich kostelijk geamuseerd hebben maar dat was buiten het college van Burgemeester en Schepenen gerekend.
# 12 #
De proosdijzaal: de geest van Jansenius en het gezang van het koor Cornelius Jansenius is de zevende bisschop van Ieper (1636 - 1638) en vooral bekend door zijn boek Augustinus dat het begin betekende van een verbeten strijd die gedurende meer dan honderd jaar in de kerk zou worden gevoerd.
Jansenius was een theoloog die zich verdiepte in de genadeleer van Aurelius Augustinus.
Hij polemiseerde tegen de Nederlandse calvinisten en tegen de jezu誰eten en droomde van een hervorming van de Kerk op katholiek-traditionele grondslag. Als bisschop werd hem de tijd niet gegund om grote hervormingen door te voeren. Naast de visitatie (onderzoek naar de gang van zaken in een bisdom of klooster) van zijn bisdom is nog te vermelden dat hij een aanvang maakte met de restauratie van het bisschoppelijk paleis. Hij overleed op 6 mei 1638 aan de pest. Hij was bij de bevolking zeer geliefd en werd als een heilige beschouwd.
# 13 #
Er is heel wat te doen geweest over de grafsteen van Jansenius. Tot twee keer toe (1655 en 1673) werd dit memoriaal ‘s nachts heimelijk weggenomen.
Thans blijft er in het kathedraalkoor van Ieper alleen nog een vierkante tegel over met de vermelding 1638. Jansenius sluit een eerste periode van zeven bisschoppen af. “Hy hadde alle de gaven van alle de voorgaende bisschoppen”, meldt een 17de-eeuws document.
In de proostdijzaal wacht ons het kapittelkoor van Sint-Maartens maar hun gezang wordt op vreemde wijze verstoord. Wie wordt hier betrapt?
# 14 #
Keizer Karel en Kwabette in den Engel en den Ours De legende wil dat Keizer Karel te doen had met Elisabeth Quaetjonck uit Ieper, die in herberg “Den Engel “ woonde. Ze was beter gekend als Kwabette omdat ze zich vooral niet liet bedotten door haar klanten. Volgens de legende was Keizer Karel incognito op bezoek in Ieper in augustus 1520… Zoals steeds laat ze zich niet in de doeken doen als een onbekende heer binnenkomt. Ze behandelt hem ruw en zonder egards. Het gaat zo maar door tot luitenant Jean du Chasteler, burggraaf van Bavay, binnenkomt en zijn opwachting maakt bij de Keizer.
Dat zal Elisabeth Quaetjonc geweten hebben. Ze moet haar naam veranderen in „Kwabette Quaetjonc“ en haar taveerne wordt „in den Beer“. Wat een neergang! De bezoekers krijgen hier een Ieperse trap-pist Ypra en een (vergiftigde?) hap. # 15 #
Ianneke Stove, novice Ianneke Stove is een historische figuur waarover we weinig weten. De “sepulture” in de kapel van OLV Gasthuis zegt alleen dat zij in 1636 op jonge leeftijd stierf als novice. De verbeelding laat ons toe van alles te doen met deze figuur. We maken er een briljante en pientere madam van die een klare kijk heeft op verleden, heden en toekomst. De kapel van OLV Gasthuis verwijst naar de religieuze ziekenzorg uit de Middeleeuwen. De middeleeuwse maatschappij was extreem: vol ziekte, pijn en miserie maar ook vol levenslust, kracht en dynamiek. De samenleving werd vastgeklonken door Kerk en dogma. De catechismus verkondigde de # 16 #
fundamenten van het geloof. Deze worden erin gedramd door Moeder Overste, de abdis van ‘t Gasthuis. Zij ondervraagt de groep novicen.
Het gerecht in actie Daar zijn we dan: verdacht en voorgeleid. Het canaille, het gespuis, het geboefte en de zovele nobele witteboordcriminelen. De molens van het gerecht malen traag maar zeker.
Als er nu maar geen procedurefouten worden aangebracht.
# 17 #
Tussenscènes: De 7 hoofdzonden De tocht wordt doorspekt met tussenkomsten van enkele vreemde snuiters. Als heuse “teletijdmachines” doorkruisen ze tijd en ruimte. Ook gemerkt dat ze de verpersoonlijking zijn van de zeven hoofdzonden?
# 18 #
Superbia (hoogmoed - hovaardigheid - ijdelheid - trots) Avaritia (hebzucht - gierigheid) Luxuria (onkuisheid - lust - wellust) Invidia (nijd - gramschap - jaloezie - afgunst) Gula (onmatigheid - gulzigheid - vraatzucht) Ira (woede - toorn - wraak) Acedia (gemakzucht - traagheid - luiheid - vadsigheid)
Monumenten herdacht & beleefd
Het Nazareth is nog voor een korte tijd de schuilplaats voor de lokale politie. Met het verdwijnen van de politie komt de oude functie van dit gebouw opnieuw in de kijker: het was een bejaardentehuis. Daarvoor was het een godshuis, in 1336 door Jan Pascaris gesticht ter ere van O.-L.-Vrouw van Nazareth. Pascaris, kapelaan en burger van Ieper had het gebouwd voor de armen- en ouderenzorg. Bij elk godshuis was een kapel. Ook hier: deze kapel heeft een tongewelf. Scène 1: Van schurken en criminelen. De Sint-Aloysiusschool of muziekschool is nog zo’n een stukje versteende geschiedenis en op toon gezette emotie. De school werd pas in 1858 opgericht en heropgebouwd naar de plannen van architect Speybroeck. Het gebouw bevat onder andere twee oculi, oogvormige vensters. De binnenkoer is interessant en dit alles in de D’hondstraat. Een Ieperse verbastering van de “Hondstraat” (rue des Chiens). De oude muziekschool is heel recent verhuisd naar de Neerstad. Scène 2: De apologie van Jacobus de Kerle, polyfonist. In de Sint-Niklaasstraat en bovenop het voormalige kerkhof van de Sint-Niklaaskerk ligt “de Looie”, de oude Stedelijke Jongensschool. In 1598 werd hier de abdij van “Sint-Janten-Berg” gevestigd. Die abdij kwam naar Ieper nadat de oorspronkelijke abdij nabij Terwaan in 1553 door de troepen van Keizer Karel werd verwoest. De Looie is de naam van
# 19 #
de jongensschool en is thans cultureel centrum. Aanpalend ligt de meisjesschool. Hierin was tot voor kort de stedelijke bibliotheek gevestigd. De bib heeft intussen onderdak gevonden in de Neerstad.. Achteraan het complex ligt het voormalige stadsarchief dat ook al in een verhuisoperatie richting Neerstad is betrokken. Scène 3: De veroordeling van Regina Bascoo, pyromane. Scène 4: Vedastus du Plouich en Antonius Sanderus, kaartenmakers. Scène 5: De kluizenaar en de bouxcens. Scène 6: De vloek van Jan Camerlynck, wilde geus. Scène 7: Het geval Jeremias Mittendorf, schilder. De parochiekerk van Sint-Maarten biedt aan de noordelijke zijde enkele bijzonder interessante sites. Onder andere de verdwenen en niet heropgebouwde kloostergang van het Sint-Maartensklooster, thans het Lapidarium. Ook de Janseniusvleugel, ooit bibliotheek en magazijn voor genietroepen werd niet herbouwd. De noordelijke transeptarm was een kapittelzaal met dormitorium en werd later de zgn. Grote Sacristie. De proosdijzaal op de eerste verdieping is een prachtige, intimistische ruimte. In deze proosdijzaal staat heel recent ook het orgel van de Sint-Niklaaskerk opgesteld. Is dit geen prachtige zaal voor klassieke concerten en kooravonden? Scène 8: De proosdijzaal: de geest van Jansenius en het gezang van het koor. # 20 #
In de Diksmuidsestraat en de aanpalende Heilige Geeststraat ligt de voormalige brouwerij-mouterij van de familie Charles Vermeulen. Het
complex is thans een drankenopslagplaats. De kelder van het gebouw werd na WO1 behouden en is dus nog authentiek 18de eeuws. Deze brouwerijmouterij is een pareltje van industriële architectuur. De voormalige graanzolder vormt het ideale decor voor hoog bezoek. De trap er naartoe werd speciaal door het technisch team van de Nocturnes ontworpen. Scène 9: Keizer Karel en Kwabette in “Den Engel en den Beer”. De kapel van Onze Lieve Vrouw van ’t Gasthuis is alweer een ontdekking. De kapel sluit aan op het voormalige O.-L.-Vrouwhospitaal. Thans verblijven er nog enkele kloosterzusters in het huidige klooster. In de kapel werd de “sepulture” van “Ianneke Stove” in de muur ingemetseld. Let op het zevenluik uit 1680 dat de zeven werken van barmhartigheid voorstelt. Scène 10: Ianneke Stove, novice De 5 souterrains bij Sint-Jacobs hadden een belangrijke functie. Vauban had er de bakkerij van zijn garnizoen in ondergebracht. Twee souterrains bevatten de ovens, de ruimte in het midden werd als werkplaats gebruikt. De resterende souterrains waren opslagplaatsen voor brood en brandhout. Het Belgische leger gebruikte de oorlogsbakkerij of “manutention” nog tot 1914. De souterrains werden met Europese middelen gerestaureerd. De restauratie is nog niet voltooid. De Nocturnes geven al een glimp van hoe het er zou kunnen uitzien. Scène 11: Het gerecht in actie.
# 21 #
Medewerkers Onthaal Nele Bouve, Stephaan Callens, Kristin De Meyere, Ulrike Dezeure, Annemie Witdouck, Roosje Goemaere, Jan Steen Stephaan Callens
Van schurken en criminelen
# 22 #
Politie-ambtenaren Luc Boens, Patricia Ghekiere, Serge Knop, JosĂŠe Van Cauter, Lena Vandenameele, Monique Vandenameele, Ivan Vanpoucke Rechercheur Piet Leeuwerck, Guido Merlevede, Dominiek Vandelanotte
Apologie van Jacobus de Kerle, polyfonist Jacobus De Kerle Bart Dewaele, Geert Vanderjeugt Kanunnik Willy Thieren, Christophe Vanhecke
Met de boevenkar naar de Looie Philippe Coudron, Bart Dejonghe, Ghislain Dujardin
De verooreling van Regina Bascoo, pyromane Boerin Nelly Bruynooghe, Karine Mylle Rechter Fernand Rambour, Miguel Stevens, Laurens Stubbe Regina Basco Benedikte Mylle, Anne Van Acker
Eten en drinken voor ‘t gepeupel Kind Lennert Coutigny, Jordy Devos, Jarne Devos, Silke Leire, Bauke Leire, Ruben Van Asch, Phebe Vandamme,Michiel Vanspranghe, Robin Verslype Boria / Jana / Boris Kristin De Meyere, Carine Forrez, Annie Lemahieu, Nathalie Lecouffe, Michiel Vanspranghe, Chris Vantomme, Soetkin Verslype
De kluizenaar en de bouxcens. De zin van het leven. Kluizenaar JosĂŠ Billiau, Hans Vanspranghe
De vloek van Jan Camerlynck, wilde geus Camerlynck Jan Devriendt, Jan Steen
Vedastus du Plouich & Antonius Sanderus, kaartenmakers Echtgenote Vedastus de Plouich Ellen Coutigny, Ria Vandamme Sanderus Julien Logie, Hans Robyn Winkeldame Emelda Debouvere, Marleen Verhack
# 23 #
Het geval Jeremias De Proosdijzaal: de Mittendorf, schilder geest van Jansenius Schepen Caveel en het gezang van Jean-Pierre Deroo, Johan Goemaere het koor Dienster / Knecht Goele Vanspranghe, Wouter Vanacker Mittendorf Patrick Ryde, Marcel Vandemaele Rechter Jean-Paul Campadieu, Patrick Ryde, Laurens Stubbe Vriendin Jolien Vanacker, Liesl Vanspranghe
# 24 #
Koor m.m.v. Chorus en hun koorleider Jan Lesage Roos Bauden, Claire Bouchaert, Gerda Carpentier, Eddy Dehaene, Carine Deprez, Ulrike Dezeure, Francine Goudeseune, Hanna Laekeman, Ann Leuridan, Nele Moors, Rik Rosseel, Danny Roussel, Martine Stamper, Claudine Taffin, Chris Verschaeve, Brigiet Worm
Keizer Karel en Kwabette in den Engel en den Ours Cafégast(e) Els Braet, Bart Leeuwerck Dienster Aileen Bogaert, Annelore Braekeveldt, Els Deraedt Hulpje Zoë De Groote, Robbe Dewilde, Silke Leire, Bauke Leire, Victor Lemaire, Amber Naeye, Merel Naeye, Robin Naeye, Brecht Schoonaert Keizer Karel Stephaan Callens, Frédéric De Savoye Kwabette Els Braet, Joke Demyttenaere, Anita Lauwaert Wachter Jos Debouvere, Jeroen Dehaerne
Ianneke Stove, novice Bedelaar Stephaan Callens, Ellen Coutigny, Lennert Coutigny, Zoë De Groote, Brecht Schoonaert, Jan Steen, Ruben Van Asch, Dominiek Vandelanotte, Ivan Vanpoucke, Michiel Vanspranghe, Robin Verslype, Soetkin Verslype Moeder Overste Kristin De Meyere, Magda Pype, Myriam Wullen
# 25 #
Het gerecht in actie Advocaat Kathleen Debouvere, Patrick Deldaele, Evelyn Muylle Aperitief Luc Boens, Els Braet, Jean-Paul Campadieu, Ellen Coutigny, Emelda Debouvere, Eddy Dehaene, Patricia Ghekiere, Roosje Goemaere, Anne-Marie Havegheer, Serge Knop, Piet Leeuwerck, Ann Leuridan, Karine Mylle, Fernande Soutaer, Jan Steen, JosĂŠe Van Cauter, Marcel Vandemaele, Lena Vandenameele, Monique Vandenameele, Stefaan Vander Meiren, Katrien Vanspranghe, Chris Verschaeve # 26 #
Bar Robbe Ameloot, NoĂŤl Beddeleem, Nelly Bruynooghe, Cathy Buseyne, Stephaan Callens, Jos Debouvere, Marc De Cat, Willy De Cat, Jos Debouvere, Eddy Dehaene, Patrick Deldaele, Joke Demyttenaere, Jean-Pierre Deroo, Bart Dewaele, Ann Dewilde, Miranda Fournier, Roosje Goemaere,Francine Goudeseune, Anne-Marie Havegheer, Yvan Havegheer, Nicole Huyghe, Bart Leeuwerck, Ann Leuridan, Kimberley Maselis, Pedro Maselis, Evelyn Muylle, Hans Robyn, Rik Rosseel, Patrick Ryde, Jan Steen, Claudine Taffin, Anne Van Acker, Ann Vanassche, Dario Vandamme, Dominiek Vandelanotte, Pascal Vaneygen, Katrien Vanspranghe, Bart Vanspranghe, Liesl Vanspranghe, Goele Vanspranghe, Hilde Verdonck, Marleen Verhack, Dirk Verslype o.l.v. Marc De Cat
Ianneke Stove
De 7 hoofdzonden
Siska Desmet, Roosje Goemaere, Anne-Marie Havegheer, Mieke Menu, Petra Pierar, Silke Thorrez, Kristien Vanbelleghem, Nele Van Eeghem, Katrien Vanspranghe
Chantal Catry, Ann Compernolle, Hans Devos, Ann Dewilde, Nele Lemaire, Siegried Lemaire, Ann Martens, Mia Mulier, Rita Mulie, Sarah Mylle, Johan Nuyttens, Frederik Pattyn, Tine Simoens, Nathalie Vandamme, Stefaan Vander Meiren, Greet Vanderstichele, Jasmien Vanspranghe, Anke Verslype, Silke Verslype
# 27 #
Vzw Nocturnes
Productie 2009
Raad van Bestuur Patrick Deldaele Roosje Goemaere Piet Lesage Jan Steen
Tekstproductie & historisch onderzoek Nele Bouve, Patrick Deldaele, Kristin De Meyere, Jean-Pierre Deroo, Hans Devos, Piet Lesage
Voorzitter Secretaris Artistieke leider Financieel beheer
Projectgroep vzw Nocturnes Nele Bouve, Patrick Deldaele, Kristin De Meyere, Jean-Pierre Deroo, Marc D’hulster, Roosje Goemaere, Anne-Marie Havegheer, Hanna Laekeman, Piet Lesage, Marino Naeye, Frederik Pattyn, Jan Steen, Katrien Vanspranghe
# 28 #
Techniek en logistiek Robbe Ameloot, Piet Candeel, Marc D’hulster, Christophe Leroy, Marino Naeye, Koen Neels, Roland Outtier, Claude Pottel, Gerald Rassalle, Marc Vanacker, Dirk Verslype, Lieven Wyffels o.l.v. Marc D’hulster Rekwisieten Ann Dewilde, Marc D’hulster, Anne-Marie Havegheer o.l.v. Anne-Marie Havegheer Kostumes Hanna Laekeman, Katrien Vanspranghe
Naaisters Chantal Catry, Godelieve Cleenewerck, Karla Demyttenaere, Ann Dewilde, Francine Goudeseune-D’Hulster, Magda Pype, Belinda Reuse, Monique Vandenameele, Lena Vandenameele, Katrien Vanspranghe o.l.v. Katrien Vanspranghe Grime Martine Caenepeel, Greet Carlé, Frans Dezeure, Carine Forrez, Annick Houssin, Ingrid Mestdagh, Frederik Pattyn, Belinda Reuse, Martine Vrielinck, Pascal Vaneygen o.l.v. Pascal Vaneygen
Haartooi Fernande Soutaer Regie José Billiau, Kristin De Meyere, Jean-Pierre Deroo, Jan Devriendt, Piet Lesage, Hans Robyn o.l.v. Piet Lesage Grafische vormgeving Frederik Pattyn Werkgroep secretariaat Roosje Goemaere, Anne-Marie Havegheer, Annemie Witdouck o.l.v. Roosje Goemaere
# 29 #
Met dank aan Piet Candeel, geluidstechniek Nick Del’haye, gebruik bouwdrogers Karla Demyttenaere, kostuumontwerp Kristof Jonckheere Marc Schaut, technische dienst Politieraad Ieper Charles Vermeulen OCMW Ieper Kerkraad Sint-Maartens Geert Vangheluwe, kraanman Corneelkring Brielen, rekwisieten Geuzenproject Nieuwkerke, rekwisieten Christophe Pattyn, Rimbit webdesign Sociaal Naaiatelier Menen Opendoek vzw # 30 #
Sponsors:
# 31 #
Bezoek zeker nog:
www.nocturnesieper.be voor je gangsterfoto, meer sfeerbeelden en nieuwtjes!