EXCELLENTIE IN HET MBO J. Imants Lezing voor Noorderpoort Paterswolde, 29 augustus 2016
Doelen • Waar heeft excellentie in het onderwijs mee te maken;
hoe kun je het bevorderen? • Wat belemmert ontwikkeling van excellentie; hoe kun je
belemmeringen overwinnen? • Waar zit de potentiële kracht van het MBO?
Opbouw bij bespreken excellentie • Studenten en hun opleiding • Docenten binnen hun team • Leidinggevenden en de instelling
Vraag • Waar vinden we studenten die kunnen excelleren? • Op welke terreinen kunnen studenten excelleren?
Excellentie in onderwijs • minimum van opleiding is bepaald basisniveau • studenten met grote, specifieke talenten kans krijgen om die
talenten tot ontwikkeling te brengen, en basisniveau te overstijgen • Excellentie: • cognitief • artistiek of sportief • … excellentie op vakmatig/ambachtelijk vlak?!!
Opdracht • (top-)talent opsporen • bijdragen aan het ontwikkelen van (top-)talent
Leren voor een beroep • Van oudsher drie basismodellen:
+ professioneel + ambachtelijk + laaggekwalificeerd werk • Huidige trend: • noodzaak ontwikkelen innovatief gedrag, creativiteit,
zelfsturing, reflectief vermogen, etc. in uiteenlopende werksituaties • aandacht voor werkplekleren, informeel leren
Talent benadering Competentiebenadering versus talentbenadering: • algemeen / zwakke punten als startpunt • specifiek / sterke kanten als perspectief • Competentie managen; sturen op wat organisatie nodig
heeft / richten op waar gespecificeerde profielen om vragen • Talent ontwikkelen; mensen verleiden om talent in te zetten / ontwikkelen binnen brede context globale profielen
Versterken creativiteit Fasen van ontwikkelen creativiteit: • Cognitief accent: optelsom inzichten, probleembewustzijn en cognitieve verwerking • Handelingsaccent: mogelijke oplossing en check product • Communicatief accent: delen met deskundige anderen en bevestiging van nieuwswaarde, relevantie en effectiviteit 3 elementen • Onderdompeling in traditie en in kennis/vaardigheden • Uitproberen en onderzoekend leren • Weerstand van het materiaal
Expertise ontwikkeling • Betekenis voor meer ambachtelijke beroepen? • Centraal kwaliteit probleem oplossen: • snelheid en correctheid van doorzien complexe situaties (fuzzy
problems), • adequaatheid van oplossingen Belang ‘deliberate practice’ voor expert gedrag • 10.000 uren + • Hoogwaardige begeleiding + • Sterke motivatie (link met druk en weerstand bij creativiteit) • Begin met ontwikkeling expertise in vo en mbo?
Kritische denkvaardigheden • Kunnen doorzien van complexe problemen • Meerdere oplossingen kunnen zien voor zelfde probleem • Keuze kunnen maken voor geschikte werkwijze • Goede afwegingen kunnen maken om tot effectieve
oplossing te komen • Eigen leren en werken kunnen reguleren • Niet voorbehouden aan cognitief sterk ontwikkelde
leerlingen in bovenbouw havo/vwo
Betekenis excellentie voor opleiding MBO startpunt voor ontwikkeling van excellente studenten tot experts, creatieve ambachtslieden, constructieve en kritische vaklui • Ruimte maken: • talent herkennen en ontwikkelen • leerruimte door interactie leren en werken • Richting geven: • ‘real life’ problemen als startpunt voor leren • prikkelende begeleiding (vragen stellen i.p.v. antwoorden en richtlijnen
geven) • Ruggensteun bieden: • coaching naast instructie en training • beoordeling op basis van gepersonaliseerd portfolio met reflectie;
Doelgerichte interactie tussen ‘doen’ en ‘denken over doen’; REFLECTIE
Vraag • Wat betekent voorgaande voor docenten? • Hoe geven docenten invulling aan excellentie? • Waar lopen zij tegen aan?
Excellente docenten • Hoogwaardige routine én ontwikkeling • Volledige professional • Intrapeneurs; ondernemend gedrag • Communiceren effectief en werken samen • Stellen vragen stellen aan studenten en aan zichzelf en
collega’s (waar wil je over jaar staan), i.p.v. vooral antwoorden en regels geven (wat staat er in de boekjes)
Leertrajecten voor excellentie • Ontwikkeldoelen • Leerruimte • Externe samenwerking • Werkwijze • Beoordeling • Interne samenwerking • REFLECTIE DOOR DOCENTEN
Alledaagse en systematische reflectie • Uitspraak: niet leren kan niet • Variant voor werk docent: niet reflecteren kan niet, iedere
docent reflecteert op dagelijkse werkervaringen • Alledaagse reflectie; vooral reactief en aanpassend • Systematische reflectie; ook proactief en creërend,
reflectie van binnenuit én van buitenaf
Backwards Mapping Design • ‘lean’ invullen en organiseren curriculum • Ruimte voor eigen invullingen door excellente studenten
en docenten • Richting door eindkwalificaties • Ruggensteun door combinatie van autonomie en structuur (coachingsgesprekken, portfolio, etc) • Overbodige onderdelen en regels weghalen • Ruimte maken voor nieuwe inhouden en werkwijzen • Samenwerking en inspiratie in team versterken
Vraag • Noem voorbeelden van alledaagse reflectie en
systematische reflectie binnen je school • Hoe zou je zelf verschil tussen ‘alledaags’ en ‘systematisch’ benoemen • Herken je verschil binnen je instelling?
Systematische reflectie en ontwikkelkracht in team • Potentiële kracht MBO: werken in teams, met
verschillende rollen van docenten: vakdocent, praktijkdocent en pedagoog • Resultaatverantwoordelijkheid; twee perspectieven voor opbrengstgericht werken en reflectie: + verantwoordingsperspectief; katalysator voor systematische reflectie + verbeterperspectief; drijfveer en richtpunt voor systematische reflectie • Kunst is om beide perspectieven te verbinden • Risico is eenzijdige nadruk op verantwoording
Werkwijzen voor systematische reflectie met gebruik van diversiteit in team • • • • • • •
Collegiale consultatie Peer coaching; klassenobservatie en feedback Peer review Kritische vriend Team teaching Methodische intervisie (i.t.t. vrijblijvende babbelclub) Ontwikkelteam/onderzoeksruimte (professionele leergemeenschap); omvang team
Gemeenschappelijke kenmerken: • Gelijkwaardigheid / ieder in eigen kracht • Wederzijds leren / leren van verschillen • Interdependentie • Individuele aanspreekbaarheid • Essentieel: beperkte omvang team, gedeelde verantwoordelijkheid als
team, veiligheid, etc.; zie: professionele leergemeenschappen
Kracht van team
Excellente school • Visie • Onderwijskundige principes • Strategisch HRM • Cultuur • Externe relaties
Onderwijskundige principes • Een curriculum om bevordering van excellentie structureel te
verankeren; • in regulier opleidingsprogramma • buiten lesverband • in stagebedrijven en –instellingen • naar vervolgopleidingen
• Hoge verwachtingen naar leerlingen in samenspraak met • • • •
leerlingen Regelmatig vaststellen en terugkoppelen of deze verwachtingen gerealiseerd worden, in samenspraak bijsturen Autonomie voor leerlingen, keuzevrijheid en verantwoording Open programma ingebed in (inter-)nationale eisen Wisselwerking werken en leren, doen en denken over doen optimaliseren
Strategisch HRM • een schoolleider die pal staat voor de visie op excellentie en •
• • •
•
deze nadrukkelijk uitdraagt; leiderschap met lef een ontwikkelingsplan en instrumenten voor persoonlijke ontwikkeling gericht op herkenning en ontwikkeling van talent in teamverband feedback heeft consequenties die moeten worden toegepast; beoordeling, beloning, loopbaan beleid met betrekking tot het aantrekken van excellente docenten of high potentials passende invulling van jaargesprekken en prestatieafspraken voor excellente docenten; POP’s en portfolio’s, op ontwikkeling gerichte personeelscyclus versterken productieve diversiteit, samenwerking en zelfsturing binnen teams binnen algemene beleidskaders van de instelling
Cultuur • betrokkenheid en leiderschap vanuit bestuur en
schoolleiding is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat een duidelijke visie op het bevorderen van excellentie binnen de gehele organisatie gedragen wordt en ook wordt uitgevoerd • een programma voor ‘opbrengstgericht werken’, op alle niveaus van de organisatie (schoolleiding, docenten, leerlingen) om beleid effectief en efficiënt uit te voeren (verantwoording- en verbeterperspectief in samenhang), en om successen te herkennen en te vieren
Externe relaties • optimale samenwerking met stagebedrijven; effectieve
wisselwerking werken en leren (doen en denken over doen), inbreng vanuit bedrijven in opleiding van nieuwste ontwikkelingen • versterken van samenwerking in doorgaande lijn vmbombo-hbo, mede met oog op herkennen van talent en doorgroei van talent; excellentie in de keten • uitwisseling met zusterinstellingen op niveau van leiding, docenten en studenten; leren van en met anderen
Verdeelde verantwoordelijkheid
Gedeelde verantwoordelijkheid
Ontlopen verantwoordelijkheid
Afronding • Excellentie in het MBO heeft te maken met talent-gerichtheid,
•
• •
•
beginnen maken met expertiseontwikkeling, versterken van creativiteit en kritisch denken Individuele invulling van leerwegen binnen kaders, uitdagende dialoog met studenten over doelen en leerwegen, zelfsturing van studenten, optimaal gebruik van wisselwerking werken en leren, portfolio als afsluiting Belemmeringen voor ontwikkeling van excellentie: vasthouden aan comfortzone en routines, uniforme regels en richtlijnen Werkwijzen om belemmeringen te overwinnen: praktische, direct binnen opleiding toepasbare methoden voor ontwikkelen curriculum en voor systematische reflectie, individueel en in teamverband, gekoppeld aan opbrengstgericht werken Potentiële kracht van het MBO zit o.a. in mogelijkheden tot wisselwerking werken en leren / doen en denken over doen, in productieve diversiteit docenten, in werken en leren in teams, en in open relaties met omgeving / gedeelde verantwoordelijkheid voor leertrajecten