Nieuwsbrief september 2014
Overzicht van de voorbije activiteiten: Zondag 13 juli 2014: Vlinderwandeling in Landschap de Liereman Wouter Vanreusel en Raf de Houwer waren samen met enkele mensen van onze vlinderwerkgroep de gidsen tijdens de jaarlijkse vlinderwandeling in Landschap de Liereman. Ook dit jaar was de opkomst zeer groot. We noteerden 15 soorten dagvlinders en 6 dagactieve nachtvlinders. Het was een ideale manier voor beginners om kennis te maken met de verschillende soorten vlinders in onze regio. Er werd ook aandacht besteed aan het gevoerde beheer in functie van de vlinders. Volgend jaar wordt de groep mogelijk opgespitst in een groep beginners en gevorderden.
Heideblauwtje (foto:Willem-Jan Emsens
Woensdag 23 juli 2014: Inventarisatie Hoge BergenEkstergoor(ANB) De vlinderwerkgroep bracht voor het eerst een bezoek aan deze prachtige natuurgebieden. Het was die dag snikheet! Toch werden er 15 soorten dagvlinders en 12 soorten nachtvlinders gezien. Vooral de Hageheld is in deze periode van het jaar erg actief en werd verschillende malen waargenomen. Naast de vlinders werden ook heel wat libellen gezien, waaronder de Venglazenmaker. Gilbert Loos vond ook nog de zeldzame Bonte Viltbij.
Oranje zandoogje - Pyronia tithonus (imago) Foto: Emiel Boeckx
Bastaardzandloopkever - Cicindela hybrida (imago) Foto: Emiel Boeckx
Vrijdag 25 juli 2014: Nachtvlinderinventarisatie Tielenheide De vlinderwerkgroep kreeg via Kris Rombouts (ANB) de toelating om de lichtvallen op te stellen op het militair domein. Het was de eerste keer dat hier werd gevangen. Er werden twee vallen geplaatst in het grasland en twee op de heide. Daarnaast werden ook verschillende bomen ingesmeerd. Tussen 22.00 uur en 02.00 uur werden in totaal 119 soorten nachtvlinders gevangen. Onder de noemer ‘leuke of zeldzame soorten’ noteerden we o.a. Kajatehoutspanner, Kanariepietje, Wilgenhermelijnvlinder, Groene weide-uil, Esdoorntandvlinder en paddenstoeluil. Op smeer zaten o.a. Karmozijnrood weeskind en Meldevlinder. Daarnaast ook heel wat Boomsprinkhanen, krompootdoodgraver, Korrelschalebijter en Wortelboktor. In het gebied zitten waarschijnlijk nog heel wat interessante soorten! Daarom zal hier in de toekomst nog meer worden gevangen indien we hiervoor de toestemming krijgen.
Groot Avondrood (foto:W.Ronsmans)
Zondag 27 juli 2014: Inventarisatie in de Hertberg Samen met domeinwachter John Ceunen hebben we een dagje gaan inventariseren in het Provinciaal domein de Hertberg in Herselt. We bezochten alle herstelde (heide)-gebieden en vennen binnen het domein. Dit leverde o.a. 12 soorten dagvlinders , 21 soorten nachtvlinders en 13 soorten libellen op. Twee zeldzame soorten dagactieve nachtvlinders werden gevonden: Geelpurperen spanner en Spaanse vlag. Ook Bastaardzandloopkever, Groene zandloopkever en Mierenleeuw zaten op de zandige stukken. Onder de libellen werden o.a. Bosbeekjuffer en Bruine winterjuffer waargenomen.
Glasvleugelpijlstaart (foto: Ronny Jansen)
Spaans vlag (foto: Ronny Jansen)
Zondag 3 augustus 2014: Vlinderwandeling Turnhout Tijdens het tuinvlinderweekend van Natuurpunt organiseerde de vlinderwerkgroep een vlinderwandeling langs het spoor en kanaal richting Bels lijntje. Ook een journalist van de Morgen was aanwezig om enkele “actiefoto’s” te nemen voor een artikel rond Citizen Science. Vorige jaar vonden we o.a. Kleine parelmoervlinder maar door het dichtgroeien van de open plekken liet hij zich hier niet meer zien. We noteerden wel nog 14 soorten dagvlinders waaronder opnieuw verschillende Oranje luzernevlinders. Ook de sprinkhanen hebben hier een vaste stek gevonden: Bruine sprinkhaan, Sikkelsprinkhaan, Grote Groene sabelsprinkhaan en Zuidelijk spitskopje werden genoteerd.
Vanaf dit jaar wordt het gebied rond de fietsbrug drie maal per jaar begraasd door een kudde Kempische heideschapen van Kemp vzw. “Het is de bedoeling om dit drie keer per jaar te doen", vertelt schepen voor Wegen- en Groenbeheer Luc Debondt (TIM). "Voor de stad betekent dit een kleine financiële besparing. Maar we doen dit vooral voor de meerwaarde. Omdat schapen het gras niet overal even kort grazen, krijg je verschillende soorten vegetatie."
De dag na onze vlinderwandeling stonden de schapen er weer. Door de kleine oppervlakte en het groot aantal schapen werden alle nectarplanten op één dag allemaal opgegeten en moesten alle vlinders en andere insecten op zoek naar een andere voedselplek. Onze vlinderwerkgroep stelt zich hierbij toch een aantal vragen en zal dit bij de verantwoordelijken melden.
Zondag 10 augustus 2014: Argusvlinder in het havengebied
Foto: Emiel Boeckx
We waren dit jaar te gast bij onze vrienden van Vlinderwerkgroep Atalanta. In de voormiddag brachten we een bezoek aan de Grote Kreek waar ze de Argusvlinder opvolgen. We kregen verschillende vlinders te zien, ondanks het minder mooie weer.In de namiddag zouden we in het havengebied op zoek gaan naar nieuwe vindplaatsen van de Argusvlinder. We brachten een bezoek aan de Potpolder maar moesten vroegtijdig stoppen omdat het weer te slecht was. We hebben daarna bij een drankje samen nog wat gezellig informatie uitgewisseld. Volgend jaar worden ze bij ons uitgenodigd om samen op stap te gaan in onze regio. Naast de Argusvlinder werden nog heel wat andere vlinders , nachtvlinders, libellen, sprinkhanen en slakken gevonden. We komen bij goed weer zeker nog eens terug! Nogmaals bedankt voor de fijne ontvangst!
Afgevlakte duinslak - Cernuella neglecta (adult) Antwerpen - Lillo - Potpolder Š Jelle Ronsmans
Woensdag 13 augustus 2014: Eitjes tellen van het Gentiaanblauwtje in het Turnhouts Vennengebied Dit jaar kregen we de hulp van Ghis Palmans. Hij is al jaren actief in het Hageven in Neerpelt waar het Gentiaanblauwtje het uitstekend doet. We hebben dit jaar zijn werkwijze toegepast in het Turnhouts Vennengebied. Het levert naast het tellen van de eitjes ook heel wat extra informatie op om een gepast beheer te voeren. In totaal werden er 6378 eitjes geteld. Dit komt overeen met ongeveer 250 vlinders. Wie graag het volledig verslag van Ghis wil lezen, kan dit aanvragen bij de vlinderwerkgroep. In het najaar zal de vlinderwerkgroep samen met de afdeling Turnhoutse Kempen een werkdag organiseren in functie van het Gentiaanblauwtje.
Ghis Palmans tijdens het uitzetten van de vlaggetjes bij de Klokjesgentianen. Zo verloopt het tellen van de eitjes vlotter en krijg je een mooi overzicht van de verspreiding.
Zaterdag 30 augustus 2014: Nachtvlinderinventarisatie Landschap de Liereman Tijdens de nacht van de vleermuis werden een aantal lichtvallen opgesteld en werden enkele bomen ingesmeerd. De bezoekers aan de nacht van de vleermuis konden op die manier ook kennis maken met de boeiende wereld van de nachtvlinders. Er werden 35 soorten gevangen. In de val zat o.a. de Esdoorntandvlinder. Ook op smeer zaten heel wat vlinders zoals : Piramidevlinder, Huismoeder, Zwarte c-uil, Grote worteluil, Witstipgrasuil, Gewone breedvleugeluil, Volgeling, Agaatvlinder en Braamvlinder. Verder ook verschillende Korrelschalebijters, Boomsprinkhanen en Struiksprinkhanen. Ook Hoornaar en Blauwvleugelsprinkhaan kwamen langs. De mooiste vangst van de avond was een Late Heide-uil (Xestia agathina) Dit is de eerste waarneming voor Landschap de Liereman van deze zeer zeldzame heidesoort.
Bij slecht weer kan je nog altijd op zoek naar rupsen in de bloemenzaak! Fred Geysels vond deze rups van de Ligusterpijlstaart.
Vlinder van de maand: Het Landkaartje Hoewel de zomer op zijn einde loopt zijn er nog heel wat vlinders actief. Het landkaartje heeft meestal maar twee generaties maar bij gunstige omstandigheden volgt er soms nog een derde generatie. Dit is ook dit jaar weer het geval. Er vliegen momenteel heel wat verse exemplaren rond! Vlinders van de voorjaarsgeneratie en de zomergeneratie verschillen sterk van elkaar, maar de onderkant van de vleugels vertoont altijd een karakteristiek landkaartpatroon. Bij vlinders van de voorjaarsgeneratie is de bovenkant van de vleugels oranjebruin met een zwart vlekkenpatroon, waardoor de vlinder enigszins doet denken aan een parelmoervlinder. De vlinders van de zomergeneratie hebben zwarte bovenvleugels met langs de achterrand een oranjerode gevlekte band en over het midden van de vleugel een witte band.
= voorjaarsgeneratie
= zomergeneratie
Af en toe verschijnt er ook een vlinder met de kenmerken van beide generaties (tussenvorm)
De rups van het Landkaartje is goed te herkennen aan de twee horentjes op de kop. Deze horentjes ontbreken bij de Dagpauwoog.
Ei-afzetting vindt plaats in de vorm van korte kettinkjes onder brandnetelbladeren.
Bijzondere waarnemingen in juli – augustus 2014 Oostelijke vos duikt op in Turnhout 15 juli 2014 is voortaan een erg speciale dag! Je wordt maar één keer 50 jaar. “Halfweg,” zeg ik dan meestal. Omdat ik al jaren deelneem aan de maandelijkse tuinvlindertellingen van Natuurpunt, controleerde ik zoals elke dag de vlinderstruiken in de voor- en achtertuin. Er waren deze maand al heel wat soorten langs geweest waaronder ook de Glasvleugelpijlstaart. Toen viel mijn oog op een grote vlinder die met gesloten vleugels zat te rusten. Ik dacht dat het om een Grote vos ging en snelde naar binnen om mijn fototoestel te halen. Die avond postte ik de vlinder als Grote vos op waarnemingen.be. Kort daarna stroomden de mails binnen met de vraag of ik foto’s had kunnen nemen want het zou om een nieuwe vlindersoort kunnen gaan. In Nederland was immers een invasie aan de gang van de Oostelijke vos. Die avond kreeg ik van Wim Veraghtert de melding dat het inderdaad om de Oostelijke vos ging! Op je vijftigste verjaardag een nieuwe vlindersoort vinden in je eigen tuin is een unieke belevenis. 16 juli 2014 Na een rusteloze nacht werd ik uit mijn bed gebeld . Natuurpunt zou die dag een persbericht verspreiden over deze eerste waarneming in België. Opnieuw ging ik nog even naar buiten om te kijken of onze nieuwe gast er nog was. En inderdaad zat hij weer in de tuin ! Nu kreeg ik de kans om hem goed te observeren en te fotograferen. Die voormiddag kwam de Gazet van Antwerpen nog langs voor een interview. Ook voor radio 2 werd een interview opgenomen. De vlinder was ondertussen verhuist van de tuin naar de voortuin. Hij zou heel de dag nog blijven! Ik ging vlug langs vlinderspecialist Wouter Vanreusel die bij mij in de buurt woont. Helaas was hij niet thuis…Vanuit de universiteit van Gent kwam de vraag of ze met een aantal mensen mochten komen kijken naar de vlinder. 17 juli 2014 Na twee drukke dagen ging ik zoals elke dag opnieuw de vlinderstruiken controleren. Atalanta, Kleine vos, Citroenvlinder, Kolibrievlinder, … maar geen Oostelijke vos meer! Vanaf nu tellen we opnieuw onze alledaagse tuinvlinders. Misschien als ik 100 wordt, komt hij nog eens langs. Willy Ronsmans
Verschil tussen kleine vos, grote vos en oostelijke vos
Kleine vos
Grote vos
Oostelijke vos
grootte
Middelgroot
Groot
Groot
poten
Lichtbruin
Donkerbruin, bijna zwart
Licht tot lichtbruin
Bovenkant voorvleugel
Meestal twee kleine en een grote zwarte punt in het midden.
Meestal vier ruwweg even grote zwarte, vrij ronde punten. De twee punten aan de vleugelbasisrand vaak tegen elkaar of zelfs vergroeid. De donkere buitenrand versmalt bij de grootste uitstulping.
Meestal vier punten, meestal verschillend van grootte, meer hoekig of vierkant dan rond. De twee punten aan de vleugelbasisrand vaak gescheiden. De donkere buitenrand versmalt niet of nauwelijks bij de grootste uitstulping.
Bovenkant achtervleugel
Basis van de vleugel donker (tot wel de helft van de vleugel).
Basis van de vleugel nauwelijks of niet verdonkerd. Aan de binnenkant van de zwartblauwe marginale zone geen of alleen een smalle zwarte band, meest ook duidelijk begrensd, bij verse vlinders zelfs licht afgezet naar binnen toe.
Basis van de vleugel nauwelijks of niet verdonkerd. Aan de binnenkant van de zwartblauwe marginale zone een brede bruine of zwarte band, geleidelijk uitlopend.
Kleur bovenkant
Oranje of roodachtig
Roodbruin
Oranjebruin
Vlekken langs voorrand voorvleugel
Onderkant
Geel, in de punt wit.
Contrastrijk, meestal met duidelijke lichte baan aan buitenrand
Allemaal dezelfde kleur, geel kleur,Verschillend, waarbij de Allemaal dezelfde geel bij Verschillend, waarbij de buitenste bij verse vlinders, de en andere versewitachtig vlinders, witachtigbuitenste bij oude wit enwit de andere meer geel zijn. bij oude vlinders. Dan Dan is ditis dit een slecht meer geel zijn. Echter vlinders. Echterbij bijoude oude vlinders kunnen ze een slecht kenmerk t.o.v. de vlinders kunnen ze allemaal kenmerk t.o.v. de oostelijke vos. allemaal wittig zijn. oostelijke vos onderkant Contrastrijk, wittig zijn. Weinig contrastrijk, Weinig contrastrijk, meestal met duidelijke lichte Weinig contrastrijk, albaan is in aan het algemeen wel een buitenrand lichtere baan te onderscheiden aan de buitenrand
al is in het algemeen maar soms wel iets wel een lichtere meer dan de grote Weinigbaan contrastrijk, maar somsvos. Meestal is wel te wel iets meer dan de grote onderscheiden aan vos.een lichte baan te Meestal wel een lichte baan onderscheiden aan deisbuitenrand te onderscheiden aan de de buitenrand buitenrand
Bijzondere waarnemingen in juli en augustus Kleine Parelmoervlinder: Deze vlinder wordt in onze regio regelmatig waargenomen. Hier en daar zijn grotere populaties aanwezig. Zo telde Frans Daemen op 13 augustus 2014 in totaal 17 exemplaren in Retie in het Pontforts Heike. Ook Ward Machielsen telde er op 29 augustus 19 stuks. Keizersmantel: Er werden dit jaar weer verschillende vlinders gezien in onze regio. Leden van de vlinderwerkgroep zagen er ook eentje tijdens een slakkeninventarisatie in de Kleiputten in Ravels. Maar ook in Hove, Geel, Mol, Lille,Veerle, Zoersel en Kalmthout werden er opgemerkt. Kleine ijsvogelvlinder: De kleine ijsvogelvlinder verscheen overal op de gekende vliegplaatsen. De grootste aantallen vlogen in de Visbeekvallei en het Winkelsbroek. Ook in Landschap de Liereman werden dit jaar meerdere vlinders waargenomen. Heivlinder: De Heivlinder is binnen ons werkingsgebied niet meer opgedoken. Vorig jaar waren er nog zwervers in het Prinsenpark en Tielen Kamp. Kommavlinder, Gentiaanblauwtje en Heideblauwtje hielden goed stand in de bekende vlieggebieden.
Activiteiten september 2014: Vrijdag 5 september 2014: Nachtvlinderinventarisatie Zwart Goor in Merksplas Samen met Joris Vranckx bezoeken we het Zwart Goor in Merksplas. Er worden nachtvlinders gevangen op licht en smeer. Misschien duiken de eerste “gouduilen� al op. Joris zal ons ook wat meer uitleg geven over het gebied. Iedereen van harte welkom! Zaklamp, netje, nachtvlindergids en waterdichte schoenen of laarzen niet vergeten. Begin: 19.00 uur Einde: 23.00 uur Waar? Samenkomst aan de kapel van het Geheul in Merksplas Info: Willy Ronsmans 0495 16 96 70 of Joris Vranckx 014 63 39 03
Zondag 21 september 2014: Gagelhappening-Natuurpuntfeest in Landschap de Liereman Vlinderwerkgroep Taxandria zal de ‘Vieze Beestjeswandelingen ‘ begeleiden. Er staat ook een infostand om onze vlinderwerkgroep te promoten. Dit jaar is het Natuurpunt Feest te gast in de provincie Antwerpen. Op zondag 21 september ben je met je hele gezin welkom in Landschap De Liereman. Ga mee op moeraswandeling op zoek naar de gagel, het exclusieve ingrediënt van het fameuze Gageleerbier of ontmoet de konikpaarden en de galloways in het uitgestrekte landschap. Ontdek de bijzonderste plekken die voor deze gelegenheid speciaal voor bezoek opengesteld worden. Kom proeven van de streekproducten, warm je aan de vlammende Natuurpunt tuinhaarden en slenter rond op de markt. Kinderen kunnen zich ten volle uitleven in het vernieuwde speelbos. Ook het bezoekerscentrum is vernieuwd en opent feestelijk zijn deuren met een nieuwe tentoonstelling. Wanneer: Locatie:
zondag 21 september 2014 van 11:00 tot 17:00
Bezoekerscentrum Landschap De Liereman -Schuurhovenberg 43, 2360 Oud-Turnhout 11:00: Bezoekerscentrum Landschap De Liereman Afspraak: Schuurhovenberg 43, 2360 Oud-Turnhout Bezoekerscentrum Landschap De Liereman, Natuurpunt, Organisator: Natuurpuntafdeling Wamp en Neten, Natuurpuntafdeling De Wulp BC Landschap De Liereman Contact: Tel: 014/42 99 66 Mail: bc.deliereman@natuurpunt.be Prijs: Gratis
Vrijdag 26 september 2014: Filmavond rond dagvlinders in België
Emiel Boeckx , de voorzitter van Vlinderwerkgroep Taxandria, heeft maar liefst 75 dagvlinders kunnen fotograferen en filmen die in België voorkomen. Het resultaat hiervan , met unieke beelden, wil hij graag laten zien. Vooraf wordt onze vlinderwerkgroep voorgesteld aan de hand van heel wat leuke foto’s die tijdens onze activiteiten zijn gemaakt. Iedereen van harte welkom! Begin: 20.00 uur Einde: 22.00 uur Waar? BC De Klapekster in Wortel Kolonie Organisatie: NP Markvallei en Vlinderwerkgroep Taxandria Info: Bart Royens
0496 36 32 61 ( NP Markvallei)
Willy Ronsmans 0495 16 96 70 ( NP Vlinderwerkgroep Taxandria)