VOGELS van de Hobokense Polder by Luk Smets

VOGELS VAN DE

OBOKENSE POLDER BERT MERTENS

Visdief

Uitgave van de Werkgroep Hobokense Polder vzw. (WHOP) Oktober 1990

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD INLEIDI NG KORT E ,HI ST ORIEK DE H OB OK E NSE PO LD ER , EE N RIJKD OM AAN BIOTO PEN L 2. 3. 4. 5.

Populier en aanpl an ting e n vo lks tuintjes Mo erasbi ot oo p Nieuwe G raspo lde r en Plevier enh oek ' He t Stort' , O ude Boom gaard en Ri et veld Aan gelegd Pold er bos

AVI FA U NA VAN DE HO BOK ENSE POLD ER

1. Vo gelwaarnemingen 2. Broedvoge ls 2.1.Inve nta riseringsme tho de 2.2. E volutie van het br oed vogelb estand 2.3. Bespr ekin g per biotoop 2.4 .Broedvogelwaa rde ring 3. Besprekin g van waa rne minge n 4. Rin ggegeven s BESCHE RM IN GS MAAT REG E LEN NA WOORD DA NKW O ORD LITERATU UR V ER KL AR END E WOORD ENLIJST MED EWERK E RS

OORWOO D e H o bo ken se Po lde r , ee n signaal voor het nat uurbeh oud Tot ve r b uite n de krin ge n va n het nat uur beh oud is de Ho boken se Pold er ee n waar symbo ol ge worde n e n ee n tastbaa r be wijs va n wa t vo lge ho ud en a krics ve rmoge n . Ge he el in de geest va n het milieu decennium dat deze ee uw afsluit, heeft d e Vlaa mse ove rhe id de wijze beslissing ge no me n o m ee n groo t deel van de Pol der de be ste mming natuurge bied e n reserv aat te gever D e weg ligt nu o pe n naar ee n integraal behoud , inclu sief de zo nes waar nu nog ee n grote dru k bestaat om a nde re d an "groe ne" best e mm inge n o f fun kties toe te kenn en. Het belan g da t aa n een dergeli jk e int egrale be na de ring wor d t ge hec ht, is ke nmer ke nd gewo rden voor het hed en d aags na ruurb ch oud , d at méé r w j I zijn cl a n a ngstvaIlig bewar en e n be here n van eco logische scha tka me rs met spec tac ulaire o f ze ldza me soo rte n . Naa st cle rge lijk e blijve ndnood zak eli jke co nse rve re nde ak t ies wo rdt steeds meer de band me t de 0 mgevin g. besch ouwd . me t daarin zowel ruim telij ke a ls kwali tatieve ke nme r ke n en rela tie s. He t besef d a t o nde r d huid ige kwalijk e orngevingsdru k voo ral grot ere eco logi sche entiteiten in de toe kom st fun ktio neel ho udbaa r e n beh eerb aa r zullen blijve n , moe t ook voor de H o bo ke nse Pold e r ee n maximale bev e iliging afdwingbaa r make n . In het licht va n de recente o pvat ringe n e n VISIes ro nd he t be grip natu uron twikkeling. word t hie r ee n tastb aa r bewijs ge leve rd va n de pr akti sch e haalb aarh ei d op ee n relatie f ko rte te rrniin. Via natuu rontwikk elin g wo rdt d oor spo nta ne of gestuurd e pr ocessen ee n he rst el van ver lore r gega ne na tuur waard e n of de vestiging va n nieu we , aange paste le ve nsgem een sch appe n nag stre cfd. D oor hun vee lal dynami sch ka ra kte r bie lk il d er ge lijk e nat uurte rreinen meesta l sne l ee n staalkaa rt va n ui teenl op en de biot op en en wo rden ze als refu gium door e lde rs vc rd ro nge n soo rte n be volk t. Begrippe n als grote ee nhed e n e n naruurontwikkel ing vere isen voor hun realisa tie ee n specifi !\ beleid , da t met na me va n p rov inciale e n lo kale ove rhed en ee n vee l gro te re be reidheid rot aa nva ardi ng e n e rke nni ng va n eco logische funktics ver gt da n nu vaa k he t ge va l is. E n be la ngrijke toetsing za l plaa tsgrijpe n wan nee r straks de in o ntwe rp zijnde kaar t rnct de Gro en e Hoofdstruktuur vo o r Vlaand e ren als o nde rdeel va n her MINA -p la n J990-95 een invulling op he t te rre in moet kr ijge n . Vo or de H obo ke nse Po lde r e n de an de re ge re no mmeerd e natuurg . bied e n in he t A ntwe rpse zal o .ru. moe ten gestreefd won je n naa r ee n maxima al konta kt met de gro te ecologische vcr bindingsasse n . zoa ls de Sche lL; c\ a lle i e n de rivier zelt. even als de na astliggen de po lder s. In deze nie uwe en ve rnie uwende strate gie moe t het natuurbe houd zee r bewust srre v n naa r ee n signifik an te ve rbreding va n he t maat schappelijk draagvlak . Dit be te ke nt da t het publ i ' k tastba re result at en mo et kun nen e rva re n van reulisa tics die he tzij fina ncieel. he tzij politi ~ k sociaal veel ge kost hebb en . O ok hie raan vo ldoe t de H obok en se Po lde r in hog n are De on a fgebro ken aktiviteiie n van de we rkgroe p op het vlak va n na tuur studie . ed ukatie e n uitst raling ligge n imme rs aa n de bas is va n ee n co llectiev e publi e ke bezo rgd heid o m het voor tbesta an va n d it gebied . A kt ievc rekreatie of woningbo uw moet e n op a nde re plaatse n ec n rcal isat i ku nne n vinde n , zonder daa rvoor een zo waar devo l ge heel te moet e n sche nde n . E lke ve rde re ingree p zou hie r ee n irrcve rsie bele st oring va n del ika tc processe n of even wichten ku nne n ve roor za ke n (b .v. de water huisho uding] e n tege lijk de socia le fu nktics ste rk hypo theee re n. J uist de ligging aan de stads ran d ma a kt d eze laa tste funkt ics zo bel a ngrij k : hie r ka n me n ke n nis make n met au the ntie ke natuur in aller le i vo rmen . to t en me t een stuk j e wilde rn is. Z o kan hel publie k zich hie r reali ser en d at "gro e n" meer is da n de klassieke park e n in cle stad . waa r vaa k de spo nta ne na tuur ju ist ge wee rd wo rdt doo r ee n vaa k ove rd reven (en duu r) onderho ud.

Vij f ja ar na de uit gave " De H ob ok en se Polder vroeger. nu e n st raks" wil dit rapport va n de Werkgroep ee n gea ktua liseerd bewij s br en gen van de bijzonde re betek eni s va n dit ge bied, d itmaa l specifie k wat be tre ft de av ifa u na. Gez ie n de po pu larite it va n cl e voge ls wo rdt hi erm ee teg elijk ee n wet en sch appelijke bijdra ge gele ve rd e n ee n e d uka tieve doel stellin g ge rea lisee rd . Ve rtre kke nd va n ee n tijdre ek s me t vijf inv en tari sati ej ar en sede rt 1973 kunn en heel wat besluiten ove r po pul atie tr ends e n bio toop gebruik wo rd en getro kke n, di e bovendien uit e rst relevan t zijn voo r ee n gericht natuur beh eer . Met nam e de o pva lle nde dive rsit ei t aa n soo rte n e n he t voo rko me n va n so ms ho ge bro ed vogeld en sitei ten bewijs t dat de H obo ken se Pold er de ve rge lij kin g m et vele andere ge ke nde vogelgebi eden e n natuurrese rvat en te vo lle aa nka n. Nu de vooruitzichten voor ee n duurzaam behoud en beheer bet er zijn da n oo it. moet ee n gezame lij ke e n volge ho uden in sp anning va n de poli tiek e ve ra ntwoo rde lijke n, de W erk gr oep H ob oken se Pol der , de ge 誰 nte resseerde bezoe ke rs e n het gro te pu bliek de vo lwaardige o nt wikkelin g tot ee n e rke nd natuurr eservaat mogelijk mak en . DL Eek ha rt Kuijken In sti tuut voo r Na tu urbeho ud (Ministeri e va n de Vlaa mse Ge mee nsc ha p)

INLEIDING D e H o bokens e Polder is reed s geruime tijd h et st ud iet errein van amat eur-natuuronde rzo ekers . Ornithol ogen , flori sten , entomo loge n, e. a ., elk bestuderen ze hun deeltj e va n de rijk e faun a en flora die onze pold er h erber gt. Resultaten van deze studies zij n vaak we er te vinde n in diverse natuurwet enscha ppe lij ke publikati es, en du s moeilijk to egankelijk voor de ge wo ne natuurliefh ebber . Om de ze info rm ati e na ar ee n ruim er publi ek toe te ve rs pre ide n zij n er sinds de opr ich ting van de Werkgroe p Hobok en se Pold er (WHOP) reed s twe e e ige n uit gaven van de persen gerold . Ee n ee rste dat eert va n de be ginperi ode ( Ho bo ke nse P older . ee n ek ologisch rapport over ee n ge bied dat niet mag ve rd wijnen l, 1978) , e n beh andelt ee n br eed spe k trum va n de pl ant en-en dierenwereld di e je er kan aantre ffe n . In 1985 is ee n twee de uit ga ve ve rs che ne n , " De Hobok en se Pold er, vroe ge r, nu e n stra ks " . D ez e ge eft op-ee n populaire e n vlo tte mani er de gesc hiedenis wee r va n de pold er en bevat ee n inleiding tot alles wa t leeft in het gebi ed , zo nde r ec ht we te nscha p pelij k te wo rde n .

D e brochure die nu voorli gt vo rmt ee n verv olg hier op e n is de ee rs te in ee n re ek s wa arin bepa ald e facetten van die natuur (voge ls. paddestoel en , ... ) gro ndige r zullen word en aan gepakt. D e ve rga arde wet en schapp elijke gegeven s wor den hierin zo ve rwerkt dat ze inter essant zij n, zowel voo r de (am ateur- )o rn it ho loog als voo r de ge wo ne wande laa r. D e d oelstelling va n deze bro ch ur e ove r de av ifauna va n de H ob ok en se Pold er is me er voudig. - Een overzichtelijke buncleling mak e n va n de voo rhanden zij nde gegeve ns e n ze kort bespre ke n. - H et op volgen van d e evolutie die het ge bied do ormaakt wat betreft av ifau na (aa nwezighe id en spre id ing van broed vogels , biot oo pkeu ze) . Med e op ba sis hiervan , kan dan ee n behe erspl an o pge ste ld worde n . - D e waa rde van dit ge bie d aa nto nen op het vlak va n de av ifau na o m zo e en wett elijke besche rming te bek om en.

VOGELWANDELING DOORHEEN DE HOBOKENSE POLDER Al s m en het wande lpa d vo lg t in de H ob ok en se Polder kan men re eds bem erken dat er e en ze e r gro te variatie is aa n biot op en . Vel e van de hier voo rko mende soo rte n zij n vrij ste rk ge bo nde n aan ee n bep a ald biot oop. Om u hi erm ee kenni s te lat en maken besprek en we tijdens deze wand e ling e nke le typ erende 'vo gelkijkpl aat sen ' . AI de hier o pgeso mde soorte n kan je waarnemen varrop het wandelpad zo nde r de natuur te ve rs to re n . La at o ok h en die na je kom en va n de pold er ge nieten e n ve rba t du s het aangele gde pad niet.

1. H et begin van het wand elpad (a lso o k het la at ste stuk va n de wa nde ling) bevindt zich in de populie ren aaupl antin g. T ijde ns de win te r maa nde n is d it ee n vrij 'voge la n n' de e l van de pold er . M a ar vana f de ee rs te lentem aand en kan men hier de zang va n o nde r meer Winterkoning, Mere l e n Zanglijster be luisteren . Als u vo ldoe nde ge d uld hebt e n stilte in acht ne emt kan u met wat ge luk hier é én va n on ze spe chte n (Groe ne e n Gro te bonte spec ht) bew onder en . T ot vori g jaar was het ouds te deel van de aanplant de vas te verblij fpla at s van, we llicht éé n va n o nze mooist e inlandse vo ge ls, de Wiele waal. Zijn roep is o nmiske nba ar . Ze lde n za l men deze vo ge l kunn en observe re n, meest a l ve rtoe ft hij imm ers in de boven ste del en van het blad erd e k. 6

Populi erenaanpl antin g en G ro te Lei gr acht (JM)

o ~

______ o

~--

WANDELPAD

"' 00

\-'

, --'--

.:<:') 1 - ' --

--'

2 . A ls we he t wa nde lpad ve rde r vo lge n kom e n we via de br ug ov e r de Grote L eig rac ht in het 'C e ntr ale de e l' . On midd ell ijk be merken we h ie r ee n tot aal and ere a vifau na . Tijd en s ee n za ch te winter k an men op de pl a ssen ee n aa n ta l win te rgas te n bemerken waa r b ij zek er de Pijlstaart op va lt. M aar oo k Tafeleend e n Kuifeend , di e dan in gro te re aa nta lle n voo rkome n da n 's zo me rs het geva l is. Tijden s de lentem aand en kan me n (met wat ge d uld) hie r de balt s va n d e pr achtige Berge end wa arn emen . D eze ee nd k omt hier ech ter niet tot br o ed en , zo da t ze o n tbree kt tijde ns de zo me rma a nd en . In deze peri od e kan m e n wel alle

a nde re e enden be kij ke n di e hi er tot broeden kome n (o.a. Wilde eend, Slo been d, Krakeend , W inte rta ling , ... ) . Op de ze p lek is he t no g moge lijk tal va n a nde re vogels te bew ondere n of te be lu isteren . Hi eron der de tr ots va n de po lder , de Bl auwborst , m aa r oo k nog ; Tj iftj af', Zwa r tko p , T ui nfluite r, Kl eine karek iet , B osri e tzan ger e n diverse a ndere n .

3. Op de d erde pla at s waar we e ve n halth o ude n is het b io to op weer iet s ve rs chille nd va n de voo rgaa nde. Op deze pl aats kan men in de zo me r zo wel soor te n aan tre ffe n di e zich go ed voe le n in het dichte stru ikge was als soone n die ee n meer

.. H e t Breeksko t (BM)

De o ude spo o rweg (B M)

ope n bioto op ve rkieze n. Bij de ee rste groep beme rke n we de aa nwez igheid van Staartmees , Winterkoning , Roodborst. Tuinfluiter en misschi en oo k wel de Nachtegaal . Voo r de twe ed e groe p moet en we letten o p Grasmus en Fitis. 4. Verdero p kom en we aa n de spoo rweg . Hi er is de biot op en dive rsit ei t zee r groo t e n kunnen we du s oo k heel wa t za ngvogels aa ntreffe n . In het rie t hor en we de Kleine karekiet en de Blauw-

borst . Verder is de Nachtegaal hier ste rk ve rte ge nwoo rdigd . U moet hier ook ee ns wa t aa nd acht hebben voo r de dui ven die je hier zie t. De Tortelduif kan men hier mo oi waarnem en. Hij is ee n zo me rgast die el k ja ar in de pold er ve rtoe ft. O p wa nne zo me ravo nde n bem erk je hier de ee rste vluchten van de jon ge Ransuilen di e uit ge vloge n zij n . O o k Heggemus, Matkop, Koolmees en Pimpelmees kom en hier voo r .

KORTE HISTORIEK D e Ho bok en se Pold er van van daag heeft niet s mee r ge mee n me t het 'echte ' pold erlandsch ap da t Ho bo ken ge ke n me rkt heeft tot in de ee rste helft van de twinti gste, ee uw . D e lok ale o ve rhe id had in de jar en '60 gro ot se plannen met onze pold er. V oo r haar was hij waard eloos, é n als land bouwgebi ed én als groe ne (re krca rieve) zo ne . Toe ko ms t zag men ee rde r in de re alisati e va n ee n groots woo npro je k t ; de uit bouw va n Pold ersta d . O m deze plann e n te kunn en reali seren we rd het ge he Ie geb ied opge hoogd , uit gezond erd de populieren a anpl antin g e n de we ide n langs de Sche ldele i/ Schro eil aan . Zo 'n dri e mil joen ku biek e met er gro n ds pecie vo nd zij n weg naar de pold er.

M aar spoedig kol oni seerde de natuur deze ma agdelijk e gro nd zo da t zich hier uit eindelijk ee u to taa l nieuw natuurgebied o ntwikke lde . Sommi ge delen erv a n zijn o ndertusse n uit ge gro eid to t ee n pr acht van ee n moerasbioto op . a nde re bevind en zich uog ee rde r in het pi oni ersst adium . Voor ee n me er ge deta illeerde beschrijving va n het ge bied e n de evo lutie die het doorgem a akt he eft verwijzen we na ar o nze br ochure 'D e H ob ok en se Po lde r , vro eger , nu e n stra ks ' ,

DE OBOKENSE POL ER, EEN RIJKDOM AAN BIOTOPEN D at de H ob ok en se Pold er ee n moerasge bied is lijdt gee n twijfel. Toch biedt het zo' n br ede wa aier aan biotopen dat het o nmo ge lijk is o m e lk afzo nde rlijk te b eschrij ven. D eze grote di versiteit wo rdt ve roo rzaak t doord at de H ob ok en se Pold er o ngelijkmatig opgehoogd is me t gro ndspe cie va n e rg diverse oo rspro ng (k lei, za n dg ro nd, kalkhouden de gro nd, ... ) . D a ard oor o ntsto nd ee n erg gev a riee rd vege ta tie pa troon , wat oo k zij n imp akt heeft o p de faun a die er kan voo rko me n . In gro te lijn en kunnen we vier biot o optypes onde rsche ide n: moeras , bos , ruigte n e n pioni ersve get aties. D a a r het ge bied nog steeds in volle evo lutie is, wil dit zegge n dat bep aald e biot op en nog in vo lle ontw ikke ling zijn (bo svo rming) te rwijl and ere op te rmij n zull en ver dwij nen (pio nie rsvegeta tie) . Oo k

kom en e r heel wat ove rg a ngsvo rme n voor . Lan dsch appelijk kunnen we de polde r opsp litse n in vijf gro te del en : - Populieren aanpl antin g e n volks tui ntjes - M oerasbi ot oop (ce ntrale de el) - Nie uwe Graspolde r e n Plevier enhoek - ' H e t St ort ' met de oude bo om gaard e n het Ri etve ld - Aa nge leg d Pold erbos Z ij die wat me er bekend zij n met de pold er zullen merk en dat o ve r éé n de el gee n spra ke meer is. D e 'O ude Grasp old er (25 ha) , gelege n ten zuide n van Pold erstad. is ons n a 1985 o ntno me n e n heeft intusse n plaat s moeten ruim en voor indust rie.

1. POPULIERENAANPLANTING EN VOLKSTUINTJES (24 ha) D e populierenaanplantin g is oo rs p ro nke lijk ee n pr oduktiebo s, d.w .z . dat h et beheer e ro p ge richt was alle konkurrenten voo r de houtprodukti e (struiken ) te verwijderen. D eze m on okultuura anplantin g had dan oo k weini g natuurwaa rd e. Hi erin kw am ve ra ndering na het wegvall en van dit produktieb ehee r in de jaren '60 (ontei genin g) . Sindsdien is de ek olog isc he waarde erva n steeds toegenom en . We kunn en d eze aa npla nting o psplitse n in tw ee gro te d elen : ee n o ude re en een j on ge aan plant. D e ou de re aa npla n ting wordt doorkruist do or e nkele, tot 2 m brede , grac h te n. A sp ektbepalend zij n de C an ad ap opulieren die hier o ngeveer 45 jaar oud zij n . D e struiklaag best aat in dit deel ho ofdzak elijk uit G ew one vlie r e n Kruid vlie r . Op de sc he iding met de ~ on gere a anpla n ting vinde n we no g ee n strook aa nge pla n te sparre n . In de kruid laag treffen we heel wat planten aan di e duid en op een voe dse lrijk e bod em zoa ls : 'Brandnetel , Hondsd raf, W itt e doven et el e n di verse grassoo r te n . D oor de uitbrei ding van d e o nderbegroe iing wordt dit de el stee ds rijk er aa n zangvoge ls . Dit deel k ontrast eert m et de jongere aan pla n t, waa r de bom en o p so m mige pl aat sen zo dicht o p elk aa r staan dat weini g m ogelij kh ei d tot o n twik ke ling wordt gegeve n aan de struiklaag : enke l grasse n o ve rleve n o p deze plaatsen . In de del en waar toch me er zo nlich t doorkomt , bem erken we het opschi eten van bo om - en s truikge wasse n, zoa ls Wil g , Me idoorn , Hazelaar. H ondsr oos e n Z omereik . Om dit pro ces wat te ver snell en e n de popu lierenaanpl anting ee n me er 'natuu rlij k' karakter te geve n worden in het j on gere gedee lte . gre nze nd aa n de vo lk stuintj e s, d oor de WHOP a ls natuurbeh e er sm a atre gel populi er en geka p t. Hi erd oo r worden m eer mogelijkhed en gegeve n aa n de o nde r beg roe iing . D e resultaten bem erk en we nu reed s aa n de voge lsta nd. Winterk onin g en T j iftj af nem en toe . D e aa ngre nz e nde vo lks tuintjes zijn o rn itho log isch va n weinig waa rde , alhoewe l ze hun belan g hebben als buffer tussen won en e n natuur. E nke l de delen die er wa t verwilderd bijli ggen , blijk en int ere ssan t ge noeg te zij n vo or o nze vo ge ls.

2. MOERASBIOTOOP (45 ha) H et feitelijke mo erasbi otoop wordt gevo r md do or he t centra le deel e n bestaat uit versc hille nde pl asse n ; R allegar , Bro ek sk ot , Talingven , Ruiterplas . B arberven e n Reisershoek . Sam en vor me n ze het ce ntrale de el va n d'ĂŠ pold er dat begr en sd wordt door 10

P opu lieren aanpl anting . jon g ge deelte (JM)

de Gr ote L ei gracht in het ooste n . de Scheldelei in het zuiden , bet wand elp ad in het we sten en de o ude spoorweg in het n oord en . H et o mva t ee n rijk e scha kerin g van planten geme ensch appe n e n ta l va n bi otopen . In het o pe n water zijn er wein ig tot gee n p lante n, ma ar de oeve rbegroeiĂŻng is zee r rij k : Grote en Kleine lisdodde in de diep ere del e n e n meer naar de oeve r toe di vers e Z ur ingso o rten. G e le wa te r ke rs , Pitrus en Gele lis. Ee n aa n ta l plass e n. zo als o .a . Barbetven en R eig ersh o ek , worden nog ge dee ltelijk o m ring d do or ee n rietkraag. Op so m mige plaa tse n kan die tot 10 met er br eed zijn . Verder va n h et water vin den we de br oekb o ssen . Men treft er o ve rwege nd wilgeso orte n a an , maar hier e n daar oo k Z wa r te els . D e bezro eiinz is e r dikwij ls zo dich t, d at e r a mpe r ee n straaltje zo nlich t do ordrin gt tot op de bodem . D e kruidla ag is daar d an oo k va a k afwezig en d e bo de m wordt bed ekt do or m ossen. D aal' waa r de bo de m m eer licht o ntva ng t, kan de on de rg roe i erg rij k zij n : H eelblaadjes , Watermunt . Wo lfspo ot. L eve rkruid e n H e ermoes tref j e er altijd wel aan . De voc htighe idsg raad van deze br o ekbo sse n is e rg var ia be l. Sommige del en staa n bijna het hel e jaar onde r wat er, terwijl and ere voor korte o f lan ger e tijd droo g kom en te sta an . D eze br oekb o ssen zij n d an oo k ee n ideaa l o ord voor schu we re voge lso orte n. T ussen dit a lles in liggen no g stu kjes met ee n meer o pe n karakter. D o or het nem en van de gepaste beh eersm aatregelen tr achten we dit zo te houden . Dit wil zeggen da t hie r j aarlijks mo e t gemaaid worden en de opsc hie te nde wilgen ge ka p t. Op deze veldj es vind je Duizend guld enkruid , Ta ndzaad . Gev'lek te orc his , Wed erik e n ande re m oerasp lanten .

Op de delen waar de pold er o pge hoo gd werd met meer zande rige of kalkh oudende grondspecie kan je nog rui gten aantreffen met hun spe cifie ke pionier sve getati e. Kenm erkend voor deze terreintj es is de overvloe dige aa nwez igheid van grassen (Za chte wit bol , Kweek , Krop aar ,... ). O ok Akk erdistel, Bijvoet en Boer enw ormkruid doen het hier goe d .

H et B arber ven (BM)

Het Ce ntra le deel (BM ) 11

3. NIEUWE GRASPOLDER / PLEVIERENHOEK (31 ha) Dit deel is vrij j ong e n nog vol op in ontwikkeling . Dit is duid elijk merkbaar aan de o pko mende begroeiing op de grasv lakte n (pioni ersvegetatie s) . H et zuid elijke deeL de Ni euwe G ras po lde r. wordt be gr en sd door het Pold erbos. Dit terrein wordt ge kenme rk t do or zij n ope n karak ter va n gr asland (graspo lIe n) m et k lei ne re b o om gro ~ pe? e.n do or hier e n d aar ee n beperkt e rie tvege ta tie di e ZIch ve rder uitbreidt . N aargel ang men het terrein van Zui~ na ar .N oord d oorkruist wordt het o ok voc htige r. On kan Je go ed m erken aa n de ve get ati e. Ee n s trook jon ge wilgen vormt de sc he iding met de Pl e vierenhoek die ee n grot ere bioto penv ari atie biedt. Op het laatst opg~ hoogd e d eel o ntwikke lt zich ee n gras la nd, w ~ a rlll de A kkerdiste l weli g tiert. St eeds me er Jon ge wilgen ste ke n hier hun kop op . H et ove rige de el ligt twee to t dri e' met er lager. Hier heeft zich rond de aa nwe zige pl as ee n m oe rasbi ot oo p o ntwikke l? M en tr eft er zo we l ee n pitrusveget ati e . ee n nog Jon g Broekbos , ee n vrij o mva ng rij k lisd odde veld , rui gt en e n voc htig grasla nd. als o udere dich te wilges truwel en aa n.

4. 'HET STORT' , OUDE BOOMGAARD EN RIETVELD (37 ha) Dit is het mee st noordelijke deel. H et word t begr en sd door de So lve ntweg, de pe t ro le u minstallaties va n Antwe rp en-Zuid , de Sc h roeilaa n e n de oude spoo rweg. G re nze nd aa n de pet rol euminst all aties vin den we ee n kl ein re st ant van wat vroeger ee n immen s rietve ld is ge weest. Tege nwoo rdig kent dit ee n felle ve rr u iging ; tu ssen het riet zie n we reed s e nke le opko;e nde wilge- e n vliers tru ike n . T och zij n . e r nog e nke le d elen gev rijwa ard ge bleve n van .ent ~e begroeing . D oo rd at dit ge bie d o n toega nke lij k IS vo r mt het ee n uit erm at e geschikte ru stplaat s voo r alle r ha nde doortrekker s , voo ral voor ste ltlo pe rs en ee nde n. Di t deel word t vo lle dig o mgeve n do or 'He t Sto rt ' , dat vr ij m oe ilij k te be schrij ven valt. M en kan er zowe l dichte ve get a ties va n Wil g e n Be r k aa ntreffen , e n meer o pe n del en met grasse n e n H oningkl ave r , als grachte n met br andnet elveget a ties . D e bodem is uit erm at e het er og een d a ar a lles o pgestort we rd e n is zo doe nde zee r m o eilijk te type re n . Ee n zeer algemeen voorko me nde plan t is het Klein ho efbl ad , ee n typi sch e bewon er va n rui gten e n ee n echte pi oniersplan t . Dit la at ste wijs t ero p d a t he t geb ie d nog in vo lle o ntwikke ling is . N abij de z uide lij ke be gr en zing . ge vo rm d do or de Sp oorwe g en de Vi oli ergr acht . beme rke n we ' de n boomgaard'. In dit vrij sterk verwild erd e deel kunnen we zee r veel pl an teso orten aa n treffe n . Dit dee l wordt over woe ke rd door Braam . H op e n Wind e die het na gen oe g o ntoega nke lijk ma ke n. H et hoeft gee n bet o og dat he el wa t sc h uwe re voge ls hi er hun heil zoeke n !

5. AANGELEGD POLDERBOS (28 ha)

D e N ie uwe Grasp older (BM)

A ls ee n sma lle st rook lan gsh e en de Sch eld e is in het kad er van het Pold er st adproj ekt . t ussen de di jken (vroegere scho rregeb ie d), he t P old erbos aa nge legd . Ondanks d e inbren g va n grote (fina ncië le) midd el en word t de ze aa np la n ting ged omine erd do or spo n ta ne ops lag van Wil g , Z wa r.te e ls e n B e ~k. In het midden van P old e rb o s heb Je nog he t N Ieuw Za nd weel, ee n pl as waar de F u ut bijn a e lk j aa r b ro edt. H e t valt te ve rwachte n dat , d oor na tuurlijke evo lutie , dit deel in de toeko m st eve neens interessa n te r za l word en. To t nu to e is het Polderb o s nooit m ee ge ï nve ntariseerd e n valt du s buiten het best ek va n deze brochure.

Het Rietve ld (BM)

H et Stort (BM) 13

AVI AUNA VAN D E HOBOKENSE POLDER 1. VOGELWAARNEMINGEN De gro te di versit ei t aa n biotop en he eft oo k tot gevo lg dat het gebi ed ee n grote soo rte nr ij kdo m aan vogel s te bieden he eft. Men kan als het ware zowel typisch e rno eras-, bos- , als weide vogel s naast elkaar wa arnem en . Dit a lles o nde rs tree pt nogmaal s de uit zond erlijke waard e va n de Hobok en se Polder . Hoewel het ge bie d in ho ofdzaak van belang is als bro edgebied , bewij zen de waarnemingen dat dit s tukje natuur o ok er g gewaardeerd wordt do or he el wat soorte n die de pold er gebruiken o m eve n o p adem te komen tijd en s d e tr ek, te ove rwinte ren (Sme lle ke n) of te ove rzo me re n (V elduil). G eg ev en s va n de br oedvog els in tabel 1 hebben betrekking o p de laatst uit ge voerde inv entari seringe n (19 87 en 1989) . Voor m eer gedetailleerde informati e hierover , zie h et hoofdstu k " Broedvoge ls" . Een woordj e uitl eg o m duidelijk te maken wat er met deze termen bedoeld wordt is hier wel gepast. T ot de bro edvo gels beh or en zo wel standvogels (soo rte n die he el het jaar aa nwezig zij n e n hier oo k tot bro ed en komen) , als zomervogels (zijn e nkel in de zo me r aa nwez ig e n tre kke n in de herfst 'Neg, denk b .v . aan de Ko ekoek) . Bi j de ni et broed ende soo rt e n hebben we me er mog elijkhed en . O ok hier bem erken we soo rte n die he el het jaar aa nwezig zij n, m aar niet tot broed en k omen (jaarvogeJs ). Vo gels di e hier e nke l tijd en s de winter of de zome r voo rko men worden resp ekti evelijk winte r- en zo mergasten ge noe m d . Doortrekkers bezo ek en de polder ge du re nde ee n kor te peri ode , van e nkele dagen tot versch eidene we ke n, voo rn ame lij k tijd en s de trekper iode . In de tek st wo rdt ve rde r nog m elding gemaakt van ov ert re kkers; zij vliege n ove r de polder zo nde r ec hter Ier plaat se te blij ven .Ze zij n voor de pold er dan oo k van weinig of geen belan g. Toch is het wel leuk en leerrijk o m oo k op de ze vo ge ls te letten als men de pold er bezo ekt. Enkel m et die bedoel in g zij n de desbetreffen de wa arne mi nge n in deze lijst o pge nom en .

Sleehts twee ste ltlo pe rs komen tot br oed en in de po lder. EĂŠ n erva n is de Klein e ple vier. Doo r succe ssie ve rdw ij ne n echte r zij n ges chikte broedpla at sen . zo da l e r voo rlop ig nog ma ar I ko ppe l tot br oed en komt . We mogen ve rwach ten dat we in de to ekom st de Kl ein e ple vier nog e nke l op doortrek zull en kunnen waarne me n .

E nke le randopmerkin gen bij het gebruik van tab el 1 : - de a antallen ve rn oe m d bij broed vo ge ls be t re ffen paartjes , bij waargenome n soo rte n exe mplaren . indien ee n bep aalde soort (b .v . Wi nt ertaling) als broedvogel vo orko m t in ee n klein aa nta l en in de win ter pe riode talrijk aanwez ig is , hebben we beide gegevens we er gegeven . Bij voorrnalige broed vogels vindt m en e nke l de hui dige sta t us . O pge no me n we rde n tevens deze soo rte n die waa rge nome n zij n o p de Sch elde . Di e beh o ort we l niet tot D E polder, m aar gezien de w isselwe rking die e r tu ssen beide best aat , lijkt hel on s wel inter essan t ze toch te verme lde n . In de bespreking va n de waarnemingen wordt het stee ds ve rme ld o f de soort o p de Schelde is wa ar genomen.

Legend e bij de label: Stat us: Aa n de h and van h un voo rko me n tijd ens d e (r uim te int erpr et eren ) zo me r- e n/o fw interpe r iode, of a ls d oort rekk er , kan men de sta tus va n alle in d e H ob ok en se P old er waa rge no men voge lsoort en uit de t ab e l a fle ide n . Br oed vogel s wo rde n in d e twe e d e ko lom m e t een B aa nge duid, voo rma lige b roe dvoge ls krij gen de a fko rting vB.

Zome r

Winter

Doort rek

IE ~~~~~~~~ ~~~~~~~~ B ~~~~~~~y I

Sta ndvogel Z o me rvoge l

Voorm alige broed vogel vB

I I

~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~: ~~~~~~~~

Jaarvoge l Z ome rgast Winter gast

I~ ~ ~

D oortrekke r

Aanta llen : Wc onde rsc he ide n hierbij vijf klassen , nam elijk vrij klein aa nlal

= =

vrij tal rij k

klein aa nlal

ta lrij k

2C>

zee r ta lrijk

br ocd paren /exe inp lar en

- 100 > 100

OCI-e klassen wo rd e n in de lab e l g ra fisch wee rgegeven.

I Aanta lle n:

1-5

C2ZJ 6 -1()

~ 11 - 25

~ 26 - 100

> 100

TABEL 1 : Overzicht waargenomen vogelsoorten I

Zome r

Dodaars

Fuut

R oodhalsfuu t

Winter

Doortrek

/ / / / / /v ~ -, -, '" "

"'"

-, -. -. -,

Geoorde fu ut I

J an van Gent

"'", <, ""'" "'.",

-. ~.

~;///~

Aals cholver

""" "'", ~

Roerdomp vB

Woudaapje

Kwak /

Blauwe reige r

/ / / / / / /V//////

Purperreiger

-, -,

i '~

Kleine zilver reiger

-,-,

"",

Zwa rte ibis

Lepelaar Chileense flami ngo

I I

R ie tgans Kolgan s

-, ,., ~

Rotgans Nijlgans

~~~/, '/1;/ ~/,~/ / //./j / /~'// // "

// //<>/

Aantallen :

~~~~~~~~I~""~~~~~

Wintert aling

Zomertaling

Pijlstaart

( / / / / /v/

I I

Krakeend Wilde eend

I~~~.~ "~:'-'( ~~ ~~~~~~ ~ ,,~~

Bergeend Smient

Grauwe gans Brandgans

Kn obbelzwaan

I I B

-, -,

~~~~~~~"\~l

/// / / / / // ' ///

/ //)

I/ '// //' //// /// / /I /../~/ .. / /: .-

~~~~~~~~"'~ĂŽ~~~~~\~~lI -,

,-, "

I"'"1 -"'"J W 5 6 -10

-, -,

11 - 25

I -,

26 - 100

> IUD

Slobeend Tafeleend

IB B

Kuifeend

,I B

T oppereen d

~,~~"-~ ",,~~~~~~~~I

" ~~~~~~~~ V/ / / / // ~~~~~~~~ ~~ '

~'-

-, '~ "'-,, '~

Zw arte zeeĂŤ end Brilduiker

'~ ~ ~ ~"

-. -.-.

We spendief

Zwarte wouw

Bruine kieke ndief

-,-,

"-,

, -,

"I -,

-. "-,

i I

-, "

Boomva lk

<, -, -,

Sme lleken

Patrijs

Fazant

Waterra l

-,-,

-, ~ -,

I "" , -,,

" , "-. "

-.-, -,

-, "

-, -,,

//////////////

-.~ """ ~ -.~ -,

B I

~~~~~~~'\: ~~~~~~~~ ~~~~~~~~"'- ~~~~~~~~

I ,i

I ;

Kleine plevier

I "'-, I "'''-, I

-, -,

',,-

-. "

"-""

-.-,

~ ~ I

"'-

I -, "

Bontbekplevie r I

['~~~~~~'\:~~~~~~~~

Waterho en

Strandplevier

-, "

Klein waterhoe n

KJuut

Porse leinhoen

Steltkluut

",-.

-,-, ,-,

Sle cht valk

Scholekster

-, -,

',,-

Tor en valk

-, -,

Visarend

', ..

"-,

~~~'''- i

Ha vik

Ruigpootbuizerd

",,-

Blauwe kieke nd ief

Meerkoet

~"~, '-~,

,~.,,~ ~ "~

Grote zaa gbek

Bui zerd

"",-

Midd e lste zaagbe k

Sperwer

-. -, <,

Nonnetje

R ode wouw

~,~~"~

-, -,

"""

-,-,

G oudpl evi er Kievit

/ / / / //////////

Kl eine strandlop er

H outsni p

-. -.

G ru tto

-, -,

R egenwulp

-, -,

Wulp

Z warte ru it er

I I

T ureluur

Poelruiter

G ro enpo otruiter

-, -,

Witgatj e

Bosruiter

O everlop er

"--, -, -,

I I

D wergm e euw

Stormme euw

I -,-. "

Kleine m antelme eu w

Zilve rmeeuw

-, -,

G ro te m antelmeeu w Vi sdief

-, <,

H olendui f

' B

H outdui f

' R

Turkse tortel

To r te ld uif

1-5

" -,

~;~'>~/;~//~~;/

I iI

, I

I I

Z warte Ste rn

Koekoek

-. -,

-, "

I II I

/, //'r><://' -//.///~ /;//- / /V'/« / / //'/, <' ;,:/'; '~< </:./ / // _. / /// ~> /J ///

r >

"/ '

<r r .

-,-,

, I

///'

rr .

6 -l(J

~ 11 - 25

I -,

~~~ ~~~~~ -, -, -,

W/'i///;/& //J Î/Î~/ÎJ:?////:j

Kokmeeuw

-. -.

Watersnip

Aantallen :

Bonte strandloper Bokj e

-,-,

"'" -.<, <. '/////// " -, '", -, -. "' " ,~ ~ '''", / / // / / / ~~~//:~0 -. ~ -. -, -, -,

T emminckx stran dlope r Kemphaan

26 - 100

Kerkuil Steenuil Bosuil Ransuil Velduil

Nachtzwaluw Gierzwaluw IJsvogel Draaihals Groene specht Grote bonte specht Kleine bonte specht Kuifleeuwerik Boomleeuwerik Veldleeuwerik Oeverzwaluw

///////1 ///////

Boerenzwaluw Huiszwaluw Duinpieper Boompieper Graspieper

Waterpieper 1

Oeverpieper Gele kwikstaart

Grote gele kwikstaart Witte kwikstaart Winterkoning Heggemus Roodborst Nachtegaal Blauwborst Zwarte roodstaart Gekraagde roodstaart Paapje

IvB

Roodborsttapu i t Tapuit

) vB 19

Rosse waaierstaart

Beflijster Merel

r:~~~~~~Y~~~~~~~

~", ~

Zanglijster

Koperwiek Grote lijster

Cetti's zange r

Sprinkhaanrietzanger

Snor

V / / / /7/ [77// / / / ' ~ <, "'"", ~,~ , ""'", """" ~ '~

"""" <, ",~ ~

1//// / / /

-, -, -. """

I ~ '''"", -. " '~

Waterrietzanger Rietzanger

Bosrietzanger

Kleine karekiet

Grote karekiet

I vB

"" "', <, ~'~

~~~~~~~V\

I~~~m?~

V/ / / / / /

Spotvogel Braamsluiper

G rasmus

Tu influiter

Zwartkop

Fl uiter Tjiftjaf

Fitis

Goudhaantje

I""~~~~~~""'~

I~~~~"~~~~l

I~~~~~~~ /W~~~%(/ ~ IW~

"" ." -,

". -,

I -, ",

Vuurgoudhaantje

~, " -, -,

-, -,

Grauwe vliege nva nge r

-, '", -,

Kleine vliegenvanger

"' ,

"""

-, -,

-, .

-, \

Baardmannetje

Staartmees

Matkop

-, -,

G lanskop -,

"".-,

,I -,

. -.

-, -, -,

1- 5

Kuifmees

/ / / /, / / /

Bonte vliegenvange r

' '",

~1//:0;

Kramsvogel

Aantallen:

"""" "''''''

~ ~

6 -10

11 - 25

26 - 100

> 100

" \

Zwarte me es Pimpelmees

Koolmees

Boomklever Boomkruiper

i B

Buide lmees Wie lewaal

~~~~~~~~ ~~~~~~~'\:

-,'"

"",

"'-,-,

"'-,

Vlaamse gaai

Ekster

B I

Ro ek 1

Zwarte kraai

-,, <, '~ '~ -,

Keep Europese kana rie Groenling

-, .-, , "",-, '"

- -., '" , <." I '"',"'" ;

Kru isbek

" ',

I IvB

,-,

/ / / 7/ -,

~~~~~~~~~

:~~~~~~~~ -, -,

Geelgors

"',

"" -,

Appelvink

Ortolaan

" .

Goudvink

Rietgor s

1/ / // / / / V/ / // / / / / // / // 1 I -.

I I

-. -. -. <, ~~~~~~~~ ~~~~~~~~ -,

Barmsijs

Sijs Frater

~ -,

~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~"K~~~~~~~'\:I ! 1/ / ,

Putter Kn eu

~~~~~~~~Ă&#x17D;~~~~~~~~ ~~0~ I

Vink

R ingmus

-, -. ",-, <,-.">, '

I <,

///7/////// ///1 " " -, ' I

Bonte kraai Huismus

-, ~ "",

Spreeuw

-,,, ~

"', I -,

Klapekster

/ / / / / / / V/// / / /I

Grauwe klauwi er

Ka uw

~ -, ~ -,

V7/7///v/////~

-, " " """, -,

~ "'\""~

-, -,

, -,

2. BROEDVOGELS 2.1. INVENTARISERINGSMETHODE D e m eest aa ngeweze n meth od e o m in de H ob oken se Polder ee n grondige (dw z. ee n zo nauwkeurig mogelijke) inventari s uit te voere n is de territoriumkartering , D eze method e is ech ter e nke l br uikbaar vo o r soo rte n die ee n vas t territ orium bezitten e n dit

ver de dige n te gen so ortge no te n . D e aanwezigheid va n ee n 'e ige naar' wordt duidelijk ge maakt do or zang . balts, alarmgedr ag en nestb ouw . Zo heeft elk ma nne tje ee n vas te zangpost . Met vogels die gee n vas t territorium bez itte n (waa ron der ee nde n) wordt het ec hte r moeilijker o m het aa ntal koppels te bepal en. Ge lu kkig kan men door a llerle i ge d rag inge n bvb . waarn emingen va n jon ge vogels , bep al en hoe groo t de aanwezige populati e is e n ze lokaliseren . Om ee n zo vo lle dig m ogelijk SCHELDE

1:J

m :;0 (fl

â&#x20AC;˘

-i

..... [J -. ~- - -- --

...

TJIFTJAF

â&#x20AC;˘

FITIS

-- -

resultaat te verkrij gen van elke b ro edvogelpopulatie, werd stee ds get racht territo riumk artering en het lok ali seren va n bro edp aren (nooi t door het lok aliseren van nesten ) par all el te ge bruike n . Te rr itoriumkarte ring bestaat hierin , dat men ee n ge bied ee n bep aald aanta l maal bezo ekt e n hierbij telken s alle za ng poste n op ee n dagk aart noteert. Na het br oed seizoen kan men alle gegevens van d e ver zame lde dagk aarten ove rb re nge n op soo rt ka ar ten (éé n kaart per soo rt) . Op de ze kaart kan men uit ein -

delijk het tota al aa ntal bezette te rritoria pe r soort bep alen . H et is va nze lfspre ke nd dat ee n gro te r aan tal bezo ek en aa n het ge bied een juist er be eld geve n van de tot ale popul ati e . Let wel , we spre ke n niet van br oedpar en , daar nie t elk zinge nd mann etj e een broeden d koppel vertege nwoo rd igt . E r zijn nam elijk ook zinge nde onge koppeld e mann etj es di e hun territorium e rg fan ati ek verde dige n . De omva ng va n de fout die hierbij gemaa k t wordt is vrij variabe l (a fha nke lij k van de

or-

o m ::u

(J)

--i

,~._---

._- - - - - -=======~=========

WINTERKONING

•

KOOLMEES

so ort e n het gebied). maar niet zo gro o t dat ze ee n vals beeld zo u geven van het aantal br o edparen. Trouwens , indien ee n onge ko ppe ld m annetj e ee n eigen territorium ve rde digt, bewij st dit d at het biotoop ook ges chikt is o m met succes tot broeden te komen . Bij het lokaliseren va n br oedparen let m en voornam eli jk op het ge drag van de voge ls , zoal s o nde r andere balt sgedra g en aa nvoe re n van ne stmateri aal o f voe dse l do or de o ude rvoge ls. Bij deze in ventariseringsm eth od e zij n de datum e n aar d van de wa arneming van uit zond erlijk belang . Men dient daarenbov en ee n gro ndige kennis' te bezitten van het broedge dra g van de aanwe zige soo rte n om te kunn en bepalen of e r al dan niet sp ra ke is van ee n br o ed ge val . Bij de inventari seringen van 1987 en 1989 we rd het ge bied 25 maal bezo cht (inklusief 4 avondtochten en 4 nachtelijke bezoeken) . Door het gro te a anta l be zoek en hebben we het interpretati ekrit eriurn op 3 wa arn emingen ges te ld. Dit betek ent dat , ges pre id ove r e n ke le. we ke n , ee n zinge nd ind ividu minimum 3 keer dient waar gen omen te worden vooraleer we spre ke n va n een bezet territorium . Ma ar m eest al komen er nog he el wat ander e Iaktoren bij kijk en (o .a. same nza ng) di e bepalend zij n o m een territorium bezet te noem en of niet! D och

dit zo u o ns echter te ve r d oen afdwal en zo da t we da ar niet diep er o p inga an . M et deze werkmethode zo ude n we , sta tistisch gezien , ze ke r 90% van het aa ntal territoria mo et en bep aald hebben , voo r bep aald e soo rte n benaderen we zelfs de 100 % . We m oet en hierbij nog opme rke n dat tijden s de laat st e twe e inventariseringen ' he t Sto rt ' voo r het eerst volle dig werd geïn ve ntarise e rd . Dit gee ft ee n enigszins vertekend beeld in de tot alen voor de so orten di e daar veelvuldig voor ko me n (o .a . Bl auwbor st, Wint erkoning, Fi tis e n T jift jaf) . In d e bro edvogeItab el (tabel 2) werd daarom tu ssen ha akj e s het aant-al koppel s o pgegeve n di e in vorige inventariserin gen niet o pge no me n we rde n. L et o p. dit is nie t de voll edige populati egr o otte va n ' he t St ort' daar z ij di e in de randzone ee n za ng pos t hadden we l steeds we rde n ge no tee rd 'Bij ee n aa nta l soort en di e daar oo k broed en (Sp rink haa nr ie tza nge r. Fazant. R oodborsttapuit) werden deze aantall en niet ve rmeid da ar vergelijkingen met vo rige in ventariseringe n moeilijk o f ove rbo dig lek en . Op de volgend e pagin a word en twe e soo rte nk aa rte n afgeb e eld wa arop de zang te rrito ria (gegeve ns 1987) a fge beeld zij n van Fiti s I Tjiftjaf en Koolm e es I Winterkoning.

Ta be l 2 : R esultat en br oedvo gelin ventari seringen (1973 - 1989) 1973 D oda ar s F uut W oudaapj e Kn obbelzwaan Ber ge end Kr ak eend Wintertalin g Wild e eend Zo me rta ling Slob eend T afe lee nd Kuife end T orenvalk Patrij s Fazant W at erral Wat erhoen M eerkoet Kleine plevi er Kie vit H olenduif H outduif Turkse to rt el 24

1978

1981

1987

1989

6-7 2

>4 2

>4 >3 ±20

9-10 1 3 1 1

>3 > 10 1-2 >4 2

4 20-25 5 10 6 2 1-2 1 15-2 5 7 35 30-35 7 22 1-2 ± 40 5-7

>2 5-6 5-6

2-4 1

10 15 1 10

5 2 3 18 8 3

2 1-3

15 2-3

3-6 >4 ±20 2 ±8 2 3-5 1

4-8 >4 >5 1 -

20 6 ±20 15 >1 9

25-30 >8 ±20 ±20

>6 2 ±50 >3

Torteldu if Koek o ek R an suil Groene specht G rot e bonte spech t Ve ldlee uwerik Oeverzwa luw Boomp ieper G ras p ieper Ge le kw iks taa rt Witte kwik st aart Win te rkon ing H eggemus Roodbors t Nachtegaa l Bl au wb o rst Zwar te roodst a art Ge kra agde roods taart Paapje R oodbor stt apui t T apuit M erel Za nglijste r G rote lijst e r Ce tt i's za nge r Sprin khaa nrietz ange r Ri et zan ger B osr iet zan ge r Kle ine kar eki et G ro te kar eki et Spotvogel Braa ms lui pe r Gras mus T uinfluiter Zwart ko p Tj iftjaf Fitis Staart mees M atk op Pimpelmee s K oolm ees B oomkruiper Wi elewa al Klap ekst er V laamse gaai E ks ter Zwarte kraai V ink G roe nling Kn eu R iet gor s .,

1973

1978

1981

1987

1989

1 2 2

5 2 1

10-15 2 1 1 1 7

> 12 2 1-2 I 1 >4

± 15 3 2 1 1

3-4 4

1 2 3 5 3

8-10 3 2 23 15-17 1 14 24 2 -

1-2 5

1 "-

1-2 41 (4) >10 17 14 35 (7 ) 1-2 1

1 79 (10) 13-17 8 > 16 43-48 (10) 1 1-2

10 2

6-7 >8 2 3 9 1

1 2

3 1 10-15 4-6 2-3 3

2-4

>20 (4) 29

> 22 (2) ± 32

2 5

2 20-25 20

1-2 2 17 11 2 2 2 2 20 27

3 1

3 5

1 3 5

5 0-7 > 14 23-25

>8 (2) > 16 (5) ± 19 (4) 23-27 (4) 80 (12) 31-34 (7) >7 3-4 3-5 24-31 (7) 1 17

5 2 2 -

1 1 2 -

1 -

2 3

1-2 5 10

10-15 10

22 32 43 2 4 5 13 -

2 1 5-6 5-6 1

2 1 (1) 11 (2) 1

27-33 (1) 4-1 0 (2) 1

3-4

4-5 (1) 18-22 (7) 10-17 (3) > 17 (1) 54 (8) 35 (6) >2 1-2 >5 > 14 (3) 1 -

>7 5 >2

8-11 28

>3 - 15

>8 6-7 >3 1

2-4 9

2.2. EVO LUTIE VAN HET BROEDVOGELBESTAND Om de evolu tie va n het bro ed vogelbestand in de H ob ok ense Pold er e nigzins te kun nen vo lge n en te be grijpen moet men wel ee n deel va n de ' polder evo lu tie' kennen . M en selijke ingr ep en e n natuurlijk e successie hebben ee n ze e r ste rke invloed uitgeoefe nd o p bepaalde biotop en , zo da t de ze ee n geheel ande r uit zicht ge kregen he bben . E en logisch gevolg hiervan is een wijziging in de br oed vogel popu la tie . De ingreep die de meest e invloed uitgeo efend heeft op de pold er e n zijn avifaun a , is de afb raa k van de Pet rol eumt anks e n het in onbruik ger ak en van ' het Stort' aa n de o ude spoo rweg .

H et St ort (BM)

D e Pl evierenhoek is onts taa n o p een plaats die voo rdien deel uitm aakte va n de Petroleuminst allaties van H ob ok en . Na de afbra ak daar van heeft zich ee n moe ras sig biotoop o ntwikke ld met dich te jon ge wilge nstru welen, voc htige grasla nde n en lisd oddevegetaties. 'He t St ort ' heeft zijn orn itho log ische waard e te danken aan het feit dat het in onbru ik is ger aakt (1982 ) , zoda t e r zich ee n pioniersve getatie kon ontwik ke len . Sindsdien is die ge谷volueerd tot rui gt en met op schiet ende wilge struwelen . D oo rdat het ge he el is opgeh o ogd betreft het hier een vrij dr oog stuk in vergelijking met de rest va n de pold er. Van n ature verlanden de plassen , word en o pe n del en snel ingepalmd door wilgen e n ev oluere n alle bio to pe n tenslotte naar een klim axvegetati e , in on ze stre ke n ee n loofb os. In deze natuur lijke evo lutie werd zelde n inge grepen , zod at we in het verled en bepaald e biot open hebben zie n ver schi jnen en andere verdwijnen . Vandaag wordt het ge bied no g steeds ge ke n me rkt door een grote diver sit eit aa n biot op en , wat ten goe de komt aan het geh ele broedb estand. We vin -

den e r zo wel vo gelarm e (popul ier enbos) als zee r vogelrijke biot op en (ri etv egeraties om zoomd door wilgen) . H e t gro te probleem voor de nabij e toek om st is de ve rla nding door almaa r opru kke nd wilgestru weel . Dit proces zal van zee r nabij moet en gevolgd wor den willen we ve rmij den dat de polder ee n uitgespro ke n bosk arakter krij gt e n du s een gro ot d eel van zi jn huidi ge waa rde ve rliest I D oor de ze voo rt durende evo lutie in de planten gro ei vera nde re n natuurlijk ook de bro ed vo gelpopulaties ! Momen teel kunnen we in het algemeen vastste lle n dat bosvogels in aan tal toen emen , wat hogervermeld ve rschijnsel beve stigt. Toch mogen we de broedvogeltabel niet o nvoorwaardelijk ge bruike n o m vergelijkingen te m aken tussen de verschillende inventari sjaren ! Dit omwille van het feit dat e r telk en s ee n ver schill ende opper- ~ vlakte onde r de loep we rd gen om en . In 1973 inventariseerde men e nke l het ce n tra le dee l en de populie re naanpla nti ng (ong. 65 ha) . 'He t Stort' was nog in ge bru ik e n dus vrijwel waard e loos voor broedvogels , terwij l de Plevi er enhoek nog volge poo t stond met petrol eumtanks. Later , in ] 981, heef t men deze twee de len ge de eltelijk ge誰 nve nta r isee rd, zo da t de totale oppe rvlakte to en onge veer 96 ha bet rof. Ook werd niet elk jaar ge誰 nve nta risee rd , zo da t het opm ake n va n een evolu tieve beschrij vin g mo eilijker wordt. Toch zijn er eni ge tendenzen waar te nem en , waar over meer in ee n volge nd hoofdstuk. Wat we wel kunnen is de broedvogeldichthe id berek en en (t abel 3) , waarbij we stee ds in gedachten moet en houden dat gro te delen nog volop evo lue re n (d .w .z . ee n hog ere div er siteit aan biotopen ) en dus voorl opi g meer terr itoria kunn en herbergen . Teven s moet en we e r rek enin g mee houden dat het wat eroppervlak vrij omva ngrijk is (on g. 8 ha .) , ee n o ppe rvlak te waar du s gee n voge ls tot broeden kunne n kom en! Dil verklaart met een waarom in 1973 en 1978 de dichthe id zo laag lag. H et wate ro ppe rvlak was to en , ten opzichte van de totale ge誰nventarise erde o ppe rvlak te , pr ocentueel gez ien ve el aanzie nlijker d an in de daar op volgende jaren'

De Nieuwe G ras po lde r (BM )

T nbel 3 : Bro ed vogeldi chtheid (ko ppe ls/ha) 1973

1978

1981

1987

1989

127

AA NTAL KOPPELS

158

290

629

587

706

GEMID DELD E DI CHTHEID

2 .4

4 .5

6. 6

4 .6

5.6

OPPERVL AKTE (Ha)

D e lage waarde voor 1987 is te verkla re n door het feit dat nu oo k zo wel ' he t Sto rt' als de Plevier enhoek ge ĂŻnve n tariseerd werden . Op dat mom ent bez ate n deze geb ie de n nog ee n lage dichtheid swaarde . In 1989 zijn ze reed s dicht er begroeid e n worden ze duid elijk door meer koppels ingen om en. In tab el 4 be kijke n we de gegevens van ] 987 en 1989 meer ge de ta illee rd . Op vallend is het o ntze tte nd lage dichtheid scijfer voor de populier en aanpl anting. D e oorzaa k hier vau

is de nagen oeg o ntbreke nde onde r begroeiing. Lan gzaam maar zeke r o ntwikke lt e r zich ee n kruidene n struikvegeta tie , zoda t e r meer pot entiĂŤle broe dpla at sen onts taan . D eze evo lutie kunn en we reed s terugvind en in de grote re dichtheid swaard e voo r 1989. Bed enken we hierbij dan nog dat voo r het overige deel ee n gemidde ld cijfer is weergegeven. We mogen aa nne me n d at het " Centrale deel " de hoogste dichtheid bezit van d e ge hele pold er (> 7,5 ) .

Tabe l 4 : B roed vogeldi chth eid in det ail voor 1987 e n 1989 Populi er en aanpl anting (18 ha )

R est er ende deel H.P . (l 09 ha)

koppels

di chtheid

koppels

dichth eid

1987

2, 5

542

5 .0

1989

3,7

640

5 ,9

D e Nieuwe G raspo lde r (BM) 27

2.3. BESPREKING PER BIOTOOP In dit ho ofd stuk ove rlo pe n we in het kort e nke le soo rte n die broede n in de polde r in ged e eld vol gen s hun uit gesp roken voo rke urs bio too p . WATERVOG ELS Tot deze gro ep be ho re n de soorte n di e het gro o ts te dee l van hun leven op e n om het water doo rb re nge n (een de n, fut en .. .) . D eze aant all en kunnen , afha nkelijk van het wat erpeil , ste rk variëren . Bij lan gdurig e dr oo gt e kan ee n broedseizoen falika nt aflopen ' G elukkig is de laatst e ja ren het waterpei l.tijden s h et br oed seizo en , vrij kon st antgebl ev en zod at de aa ritall en weinig va rië re n . D e Dodaars (Tachy baptus rufieolli s) , onze klein ste fuut a ehtige , is re eds aanwezig als broedvogel sinds 1973. E ve nals de Fuut maakt hij drij vende nest en vas tgea nke rd aan oever pla nte n (vb . Li sd odde) . Zijn voedsel be staat uit ste kelba arsje s , libellelarven , wat erkevers e n weekdieren . In 1981 werden maar liefst 10 koppels bro edend waargenomen . Gemiddeld kom en er jaarlijks zo'n 5 koppels tot br oeden. In de winterperiode trekt deze vogel weg na ar gro tere pla ssen o m daar het geze lscha p op te zoeken van soo rtge no te n. Zijn fam ilieg en oot , de Fuut (Podicep s crista tus) werd vanaf 19R1 br oedend wa argenomen . Ee n

e nke le ke er komen e r 2 koppels tot broeden . De Fuut zoekt , zo als de D odaars , al duikend naar voedsel, dat hoofdzak elijk besta at uit kl ein e visse n , insekte n , we ekdieren en kr eeftj es . D e jongen zijn ze er typis ch getekend : met hun zwa rt -wit gestre e pt pakj e lijk en ze wel de ze bra's o nde r de vo ge ls . Na het verl at en van het nest wo rden ze regelmati g op de ru g ge d ragen door éé n van de oudervogels. Sinds 1978 broedt de Knob be lzwaan (C ygnus o lor) vrijwe l elk jaar in de Hob oken se Polder. De Knobbelzwaan is ee n vrij tam dier (m eestal parkvc gel) , m aar als ze met jongen zitte n kunnen ze zee r agressief zij n . M et e e n teruggebogen hal s e n opgeh ev en vleugels komen ze o p hun bel ager af . Hun voed sel bestaat voorname lijk uit planten , slech ts zelden uit kikkers en ins ekten . De Zomerta ling (A nas querquedula) wa s ve rdwe nen als br oedvog el in 1983, wa ar schijnlijk door ve rstoring va n zij n br oed biot oop. Dez e sie rlijke ee n d, '--.. die je weinig te zie n krij gt , br oedt echte r opn ie uw sinds 1989 en dit m et minstens 2 koppeltj e s. W e mogen ni et verget en dat de dro ogt e in de ove rwint eringsgebied en (Sahe l), de jacht (vo or al in Zuid Europa ) e n de vog elv ang st oo k ee n zee r gro te impact hebben op het broed bestand ! Dit ge ld t oo k voor o. a .Wo udaa pje , Ri etzange r , e n Grot e karekiet. In tegenst e lling tot de Zomerta ling tr ekt de Wintertaling (A nas crecca) in de wint er ni et naar het zuid en. In de ze periode is deze ee n d d an oo k makkelijker waar te nemen o p de pla ssen . Tijdens het br oedseiz oen gedraagt hij zich veel sch uwe r en is hij moeilijk te o bse rve re n. Komt elk j aar tot broeden : gemiddeld 3 koppel s. D e Krakeend (A n as srre pe ra ) konden we verwelk om e n in 1983 . Dez e soort br eidt m omenteel zijn broedareaal uit naar het zuiden , en wordt me er en m e er broed end aa ngetro ffe n in onze kont reien .

D e Fuut is gedurende de jon gst e jaren een trouwe broedvog el geworden . Met het nodi ge ge duld kan m en in het voorj aar het prachtige baltsgedrag bewonderen van deze elegante verschijning . D e jongen zij n typi sch zwart-wit ges tre ept e n worden regelma tig door de o ude rs op de rug ged rage n . D e Fuut zoek t al duikend naar voed sel : kl einere vissen , wat erslakken , alge n e n a nde re wat erpla nten .

Opmerkelijk bij de Slobeend (A nas c1 yp eata ) is de grote afge platt e snave l die ee n specifie ke fu nktie heeft bij het voedselzo eken. Hij voe dt zich m et pl a nt en (zad en , kn oppen e n bla adjes van waterplanten) en di ertjes (inse kte n e n weekdieren) die a an de oppervlakt e van het wat er le ven . M et de a fge platte sna ve l wordt dit uit he t water geze efd . G emiddeld komen er jaarlijks zo ' n 6 koppel s tot br oed en . De Wilde eend (A nas plat yrhyncho s) beh oort tot de gro e p van gr ondeleend en (ev e nal s Wintertaling, Z omertaling , Kr ak eend en Slobeend). In d e po lder kom je ze teg en op alle m ogelijke plekj es m et e en bee tje wat er. H et is ook d e ee nd di e het mee st

E en vrij moeilijk waar te nem en ee nd is de Zom er ta ling . H et tot ale br oedbestand van deze sierlij ke ee nd blijft ges taag ac hter uit gaa n . D e oorza ke n moet en we voo ra l zoe ke n in het ve rdw ijne n van gesc hikte broedplaatsen , in de jach t in Z uid-E uropa e n in de dro ogt e in de ove rwintc rin gsgebi ed en te n zuiden va n de Sa hara. H et mann et je is he rk enbaar Jan de witt e streep boven het oog en de zilvergrijze ru gver en. voorko mt met jaarlij ks een twin tigtal koppels die tot broed en kom en. D e Kuifeend (Aythya fu ligu la) beh oort sa me n met de T afe leend tot de groep va n de duik eenden . Bij het duiken gaa t ze op zoe k naar wa terpla nten e n dierl ijk voe dse l (inse kte n, kikkers e n visjes) . Sin ds 1981 komt deze tot broe de n in de pold er. D e Tafeleend (Aythya ferin a) is reeds ee rde r broe dend aa ngetroffe n . Ja arlijks zijn er ee n 3-t al koppeltjes pr esent. Eve na ls de Kuifeend is deze ee nd 's wint er s in gro te r geta l aa nwezig in de polde r. H et voe dsel is het zelfd e als dat VJn de Kui feend. In 1981 heeft er voo r de eers te, en voorlo pig oo k enige maal , ee n k oppel Bergeend (Tadorna tad or na) ge broed in ee n verlaten konijnepijp . D eze eend ver kies t d ro ge , schr aal begroeid e terrein en als bro edbiotoop . D it soor t terr ein en komt echte r niet meer voo r in de po lde r, zodat we deze voge l oo k niet meer als br oed vogel hoe ven te verwachten .

Sinds 1981 komt de Kui feend in de pold er tot broe de n . D eze ee nd is te herkennen aa n zijn zwa rt-wit tek ening. H ij onde rsche idt zieh van de gro nde leen de n (W ilde ee nd , Slo bee nd, Wint ertalin g, Zome rta ling e n Kr ak een d) door al duikend o p zoe k te gaan naar voedsel. Dit voe dse l bestaat voorn ame lijk uit wa te rp lante n, insekten , visse-e n arnfibie ĂŠieren , klein e visjes e n jonge kikker s.

MOERASVOGELS Vo or al de ver tegenwoordige rs va n dez e gr oep zo rge n e rvoor dat de Hobokense Pold er e e n ontzettend wa arde vol gebied is in Bel gië . Z ij zijn ee n uit erst belangrij ke indikat or bij de wa ard e bepaling erva n . Vo orlopig ge dije n deze soo rten uit st ek end . Indien ec hte r ve rlanding e n bosvorming de bo venhand krijge n, zo u dit tot gevo lg hebben dat ee n a antal typische mo erasvogel s zulle n ve rd wij ne n . Ee n uitbreiding va n de rietv eg et ati es zo u vele soorten ten goede ko me n . D aar diverse plaa tse n nog maar vrij rec ent zi jn op gestart , bem erken we d at ze stilaa n word en in gen om en door o .a . riet veg et aties . We m ogen dan oo k verwach te n dat bepaalde popul ati es nog uitbreiding zulle n nem en.

D e Waterral (Ra llus aq ua ticus ), is a ls broed vogel reeds aa n wez ig sinds 1977 (3 koppels). Mom enteel kom en een achtt al ko ppe ls tot b roe de n . Tijden s de kom ende j ar en mo gen we ve rwach ten dat dit aantal nog zal stijge n als we zie n hoe zij n voo rke ur biotoop (m oerasgebi ed en m et modd eri ge foura geerplaat sen e n di cht e begr oeiin g) uitbreiding ne emt. De bel an grijkheid va n de pold er wordt ook hier weer mo oi geï llus tree rd . D e total e Bel gisch e popul ati e van d eze schuwe vogel bedraagt ca 500 kopp els , waa rva n j aarlij ks o ng. 6 koppel s in de H ob ok en se Pold er ve r to even .

In 1981 broe dde maar liefst 6 % van de totale Bel gisch e populatie van het Woudaapje (Ixo bryehus minutus) , in de H ob ok en P old er. M om ente el is deze sierlijke reiger - hop elijk sle chts voorlopig verdwe nen . Het laat ste broed geval was in 1986 (1 kopp el, e ve na ls in 1982 e n 1983) . Ma ar o ok e lde rs zie t het er voo r het Woud aapj e niet ro oskl eurig uit. In Vlaanderen zo ude n e r gee n 10 koppel s meer bro e den , terwijl in de jaren '5 0-'60 de populati e no g o p 150 p aar werd ges chat.

D e Wat erral is ee n zeer schuwe, veela l ' s n achts aktieve , voge l. Hij wordt dan oo k ze lde n waarge nom en , med e d oor zij n weini g o pva lle nd ve ren kleed. In het voo r jaar kan men tijde ns de nachte lijk e ur en o pgesch rik t wor den doo r zijn a ke lige sc hree uwe n e n knorgeluid en De ze typi sch e m oerasvogel blijkt he t e rg naar zij n zin te hebben in de o lde r.

Ied ereen hoopt dat hij terugk eert , deze dwerg o nde r de reigers , het Wouda apj e. Hij is al ve rschille nde malen met su kses tot broed en ge komen in het ge bie d . D eze reiger p refereert ru sti ge rietkragen e n br oek bossen a ls le efmili eu . H et vro uwtje en de jon gen hebben ee n minder o pva llend ve re nkleed zo da t zij zee r moeilijk op te merken valle n in de begr o eiin g . D e jon gen zij n nestvlie de rs e n daa renboven zeer beh endige klimmers (vand aar oo k de na am ) . Een zee r ze ldza me broed vogel wa arvan het bro edbest and ac hte ru it bli jft gaa n (V laa nde re n mind e r dan 10 koppels) .

E en and ere belangrijke ve rtegenwoordige r is de Blauwborst (L uscinia sveviea), waa rvan het tot aal aa n beze tte territor ia almaa r toen eemt. O ok va n deze voge l komt maa r liefst o ng . 6% (43 - 48 koppets) van de Belgisch e populatie in de polder tot bro ed en . D e algem en e acht eruitgang va n de Bl auw bor st in B el gië is voo rnamlij k te wijten aa n het verdwijnen va n zij n broed bio too p (s truwee l in ve rland end mo er asland ) . D e t ypische , ver dr agend e za ng va n de Sprinkhaanrietzanger , (Locus te lla naevia ) d oet sterk denken aan het ge tsjirp va n sp r in khane n (va nda ar ook zij n naam ) . De ze schuwe vo ge l ge d ijt goe d in de po lder ; de jo ngs te j are n ne emt het aanta l ko ppe ls ste rk toe . H et zij n ec hte bodemdier en die ee n iet s drog er terrein ve rkiezen . Snell op end tus sen d e ve ge ta tie gaa n ze o p zoek n aar vo edse l dat voo rname lijk best aat uit inse kte n e n spin ne n .

D e typische zang van de Sprinkh aanriet zan ger doet zee r ste rk denken aan het ge tsjirp van sprinkha ne n (va ndaar de naam ). H et zijn schuwe vogels die dr ogere gebiede n pr efer er en met vele struike n . Ee n groo t deel va n hun leven speelt zich af op de gro nd, wa ar ze al lop end op zoe k gaa n naar voe dse l e n waar tevens oo k de balt s plaat svindt. D oor de verruiging in het gebied kan de populati e in d e to ek om st nog ste rk toen em en. Z ond er hun zang gehoo rd te hebben is het o ntzettend moeil ijk o m d e Kleine karekiet (Acroce pha lus scirpace us) te o nde rsche ide n va n de Bosrietzanger (Acro ce pha lus palustri s) . Ee n and er ve rschil is het biot oop waar je ze kan aa ntreffen . T erwijl de Kleine kar eki et voo rna me lij k rietkragen ve rkies t, treffen we de bosri etzan ger aa n in rui gere begroeiin g (wilge n, bra me n ,. .. ) Be ide soo rte n kom en talrijk voo r , hun popul ati e in d e polder kent voorlopig nog ee n licht e stijgi ng. To t 1981 kwam de Cetti's zanger (Ce ttia cett i) , broede nd voo r, maar na ee n paar stre ngere winte rs is d it voge ltje we er ve rdwe ne n . In 1989 werd hij echte r tijden s het br oed seizoen driem aal geh oord , ma ar telken s op zee r versch illende plaatsen , zo da t we moet en aa nne me n da t we te ma ken hebben met d oortrek of met ee n ove rzo me re nd exe mp laa r. Voor de Ce tti's zange r bet ekent Vl aander en de noor dgren s va n zij n broed- e n ve rspre idingsa reaa l, wat voo r fluctu ati es in de populati egrootte kan zo rge n. D e Grote karekiet (Acrocephalu s a ru nd inace us) komt op door tr ek steeds voo r, ee n e nkele ze ldza me

keer komt hij tot bro ed en (1980 en met grote waa rschijnlijkhe id in 1981) . D eze voge l gaa t ste rk acht eruit in België en komt slech ts zelde n tot bro ed en (1983, mind er da n 15 koppels in België) .

W EID EVOGELS H et typische weid e biot oop o ntb reekt in de pold er , daardoor verwa ch t je niet om e r weid evogels broedend aa n te tr effen . Z e blijken ec hte r niet zo kieskeurig en nem en genoege n met meer ope n gebi ed en zoa ls pioni er sveget ati es e n rui gten . Dit biotoop wordt voo rna me lijk ge ke nme rkt door ee n betrekkelijk lage begroe iing van grasse n e n kruid en. D oor success ie , opsc hiete nde wilge n e n ande re plant en , verdwijnt dit bee ld stilaa n uit de pold er . O m deze red en daalt oo k de populati e van soo rte n die hier tot broeden kom en. In 1981 wa re n pa s o pges torte of vrijgeko men delen (Plev iere nhoek e n 'he t Stor t') van de pold er al zo geëvoluee rd, dat ze ove r voldoende aa ntre kkingskracht besc hikte n voo r deze 'weidevo gels' . Dit ve rklaa rt waaro m die nog in relati ef gro te aan talle n tot broede n kwam en . Sindsdie n zijn deze plaat sen verder geëvo luee rd e n 31

biede n ze, voo r deze voge ls, stee ds mind er gesc hik te broedplaa tse n . De aa nta lle n nem en wee r af e n algemeen mag verwac ht wor de n dat deze groep nagenoeg volle dig uit de polder zal ver dwijne n indien men gee n beh ee rsm aat regelen tre ft voor het voortbest aan van dit biot oop. De Patrijs (Perdr ix per d rix) , Veldleeuwerik (A lauda a rve nsis) , Graspieper (Anthus prat en sis) en Gel e kwikstaart (Mo tacilla fla va) zijn hier reed s de ee rste voorbe elde n va n. Va n deze laat ste kon den we het laat ste broe dge val no teren in 1981 (3 koppe ls) . Een no g wel voo rko me nde voge l van de ze groe p is de Kievit (Variellus van ellu s , 6 ko ppe ls). H et aa nta l bro ed ende koppeltj es gaa t echte r oo k ac hte ruit. Toc h neemt deze het niet zo nau w met de keu ze va n zijn br oedbiot oop . Men kan hem o nder a nde re aa ntre ffen op voc htige re d elen tu ssen begroeiin g va n zurin g, bitt er zoet en der gelijke.

Het Sto rt (B M) jon ge ra tte n e n soms oo k wel naar kikkers of gro te re insek ten . D e Ransuil (Asio ot us) is ree ds ja renlan g als broedgeval ges igna lee rd. D e jo ngs te jaren blijkt zich een licht e stijging in d e po pulatie voor te doen . In 1987 e n 1989 hebben twee koppels ge broed , in 1988 werden met zeke rheid drie bro ed end e paart jes ge no - teerd . D e komende ja re n znlle n mo et en uitwij zen of de pold e r drie koppels kan blij ven herbe rgen . H et is immers mogelijk dat we te mak en hadd en met ee n ste rke stijg ing van de mu izenpopulatie , het ho ofd vo ed sel van de R an suil , en dit is slechts ee n tijd elijk verschi jnse l. Aa nwijzinge n d aa rvoor zijn ons voorlo pig onbe ke nd . Indien het ec hter wel het geva l is mogen we verwac hte n da t het aa n tal Ransuilen zal teru glop en !

D e Kie vit is sinds lan g ee n vaste broedvogel , maa r door he t ver dwijne n van gras la nden in het ge bie d gaa t oo k deze voge l ste rk achte ruit. D aar in de H obok en se P old er de geslote n biotoop typen overheerse n heeft het ge bie d voor deze soort oo k weini g of gee n belan g tijd en s de trekpe rioden . Evena ls de Koekoek , de Tj iftjaf en de Ka rekiet roe pt oo k de Kie vit zijn eige n naa m (kiew it) .

STO OTVO GELS Slechts twee soorte n kom cn tot broed en in de po lder. D e Torenvalk (Fa lco tinnun culu s) , is elk jaar met ĂŠĂŠ n koppel present , tenvijl ee n tweed e koppel in de o nmidd ellijke o mge ving broedt of soms oo k in het bewuste gebie d. Ze ker is d at de pol de r twe e territori a he rb er gt. Deze valk is wel de meest alge mene dagjag er onder de stoo tvogels. Al ' bidde nd' overschouwt hij het bio too p op zoe k naar mui zen ,

De T or en valk is wel de meest algeme ne d agjage r va n de stootvogels. Hij is, zowe l tijd en s de winter als de zome r, ee n zeer vertro uwde verschijning in d e polder. Z ijn typi sche jachtwijze wordt het 'bidde n' genoemd . Hi erbij vliegt hij tegen de wind in , doch met de ze lfde sne lheid als de wind, zodat hij ter plaat se blijft han gen . Hij spe urt dan de o mgev ing af naar mui ze n of ande re pr ooi en zoa ls kikker s of insek ten. Ee n e nke le keer wordt oo k we l ee ns ee n klein er voge ltje verscha lkt. Jaarlijks broedt er min stens 1 koppe l.

BOSVOG ELS In het alge meen kunn en we vastst ell en dat typisch e b ossoort en in o pma rs zijn . Dit is te ve rkla re n door d e algem ene ve rboss ing va n de o ude re str uwele n (vooral wilge n). Dit ve rschij nse l wordt we ersp iegeld in d e toen am e (1973 tot 1989) van o nde r a ndere Houtduif (Co lum ba palumbus , 50 k) , Winterkoning (Troglo dy tes tro glod ytes, 79 k) , Merel (T u rdus meruI a , 27 k ) , Tuinfluiter (Sy lvia be rin, o ng . 19 k ) , Tjiftjaf (Ph ylloscopus co llybi ta, 80 k) e n Koolmees (Pa rus m ajor , 24 k ) a lsoo k in de ac hte ru itg ang van bvb. Fitis (Phyllos cop us tro chilus , 3 1 k) die ee n mee r ope n terrein prefer ee rt. De Houtduif kunn en we in he el de polde r aa ntreffen, hij komt in bijn a elk wilge nstr uweel tot bro eden. D e baltsvlu cht va n deze dui f is ze er ge makkelijk waar te nem en . H et mannetj e vertoont dan ee n op en neer gaand e vlu cht , met kl app ende vleuge ls als hij opvliegt. In het dichte st ruikgewas h or en we de Winterkouing zij n luid e ra te le nde za ng ten ge hore br en gen. Hi j laat zich ec hter niet zo ge m akkelij k zie n . H et ge he le j aar door ver bli jft hij in ee n be pe rkt ge bie d . Hij maakt ve rsc he ide ne nest en , wa armee hij in de winte r al d ruk bezig is . Pas in ap ril m aakt hij ee n ec ht nest voor de jon gen . M ee st al zijn er 2 broed sels per jaar. In ee n voed selrijk e omgeving komt so ms polyga m ie voor ( I mannetj e voor meerdere vro uwtjes) . D e Merel is ee n oorspro nke lijk typi sche bosvogel. Hij he e ft zich ech te r uit st ekend wet en aa n te pa ssen aa n de parken e n tuine n in onze stede n e n dorp en. De Tuinfluiter is ee n zee r onopvalle nd ge kle ur de za nger di e voo r de m eest en ee n o nbe ke nde vo ge l is . Hij ve rkies t di cht e lage hee ste rs al s broe d bicto op .

Fitis en Tjiftjaf zijn visueel zeer moe ilijk te o nderscheide n. Aan de hand van hu n za ng zijn ze echter o nmiske nba ar te herkennen . O ok in de bio toop ke uze hebben be ide vogels ee n verschill end e smaa k . De Tjiftj af ve rkies t ee rde r ee n bossige omgevin g. D e Fitis d aarente gen , gee ft de voorke u r aa n ee n iet s m eer ope n terrein. H et ve rdwij nen va n deze laat st e (doo r natuurlij ke evo lu tie) ve rklaart de acht eru itgan g van de Fitis in de pold e r. Door het han gen va n nest kast en wo rdt de toen am e va n holen brod er s o nde rste und . H et heeft voo ral een guns tig effe kt o p de popul ati e van Koolmees (Pa rus m aj or ) en in mind ere m at e Pimpelmees (Pa rus caerul eu s , 3-5 k). M aar ook Gekraagde roodstaart (Phoe nicurus ph oeni curus) is hierdoo r tot br o ed en ge komen ('82,'87 en '89) . In tota al bangen e r onge veer 35 nest kast en in de

In het to ta le ge bie d han gen zo' n 35 nestka sten (inklusief 1 voo r To re nva lk en enke le voor spechten ) . Met het op ha nge n van nestkast en werd aa ngeva nge n in 1980 . H et h oeft ech te r geen betoog dat de a anwez ighei d va n nestkast en invloed h eeft ge ba d op de m ezenpopul atie . Oo k de Ge kraagde roods taa rt maakt d ankbaa r gebruik va n nestkaste n. V a naf 1981 komen zo we l Kool- als Pimpelme es tot broede n (in aa nta lle n d ie we voo rd ie n niet kend en ) . H et feit dat va na f 1981 me er mezen tot broe de n komen gee ft duide lij k aan dat de p old er a rm is aa n geschikte ne st elpla at sen voor deze voge ls. D och blijk baar is het ge bied we l geschikt o m d ergel ijk e populati es te handhaven . Zo la ng e r in dit jon ge ge bied ee n geb re k is aa n nat uurlijke holt en (in o ude bo me n) is h et opha nge n va n nestkast en ve ra ntwoord e n leidt bet ni et tot faunavervalsin g . p old er , waaro nder ĂŠĂŠ n voor Torenva lk e n enke le voor spe chte n. De Koolme es is ec hte r niet zo kiesk eur ig en wordt in de polder oo k broedend aange troffe n in alle rhande ges to rt materia al (vb. ee n wasm ach in e). T e ven s vinde n de Kr aai achtigen m eer e n me er hun gad ing in d e polder : Vlaamse gaai (Ga rr ulus gla nda -

rius, 8 k) , E kster (Pica pica , 6 k) e n Z warte kraai (Co rvus co ro ne co ron e , 3 k) . Te rwijl de Vlaams e gaai (Garrulus glan dari us) in lage r struikge was tot br oed en komt , verkiezen zowe l de Eks te r als Zw arte kr aai hoge re bom en voor het bou wen van hun nesten.

In de wint erperi od e zijn het voor al Vlaamse gaa i e n E kste r de lawaaimake rs in de pold er. T ijd en s he t broedse izoe n ho ort men ze ec hte r na uwel ijk s. Dit heeft te mak en me t hun voe dse l. In de zo mer e te n ze vooral e ie ren e n jon ge vogeltjes. D oor ono pva llend e n zwijgzaa m ged rag trach ten ono pge merkt nesten lee g te hale n. D e Vl aam se gaai wordt ook wel Eike lgaai ge noe mcl. D eze naam heeft hij te dank en aan het feit d at hij in de wint er aa ngewezen is op e ike ls om tijd en van voed se lschaa rste doo r te kom en . In de herfs t ve rza-

De aa nwez ighe id va n spech ten , waarond er de Grote bo nte specht bewijst ee ns te m ee r dat de H obo ke nse Polde r ee n e no rme div er siteit aa n biot op en (va n moe ras tot bosse n) ke nt. D e Grote bo nte specht is zee r ge ma kke lijk he rken baar door zijn zwa rt-wit teke ning. De roe p e rvan klinkt als ee n mer el achtig kieki eki ek of oo k wel ee n sne l kr ie-krie-kri e. melt hij die om ze in de grond te begra ven . Late r, in de winte r zoek t hij de voe dse lbergplaa tse n wee r op . D och regelmati g worde n er eike ls ve rge te n of nie t terugge vonden . H ierd oor tref je op vele plaat se n in de polder jo nge zo me re ikjes aa n , terwij l er ne rgen s ee n volw assen e ik te vinde n is. De typische aa n bo men ge bo nde n so orte n zoa ls spec hte n e n boomk ruiper do e n het ook verre van slec ht. Groene e n Grote bonte spec ht (Pieus viridis e n Dendrocopos majo r) zijn ond ert ussen tro uwe gaste n geworden me t elk éé n bro ed e nd koppel. D och vele b osvogels za l me n ee rde r hor en d an zie n . Dit ge ld t ze ke r voo r de Boomkruiper (Ce rthia brachydactyla). ee n goe d ge ka moe flee rde vogel die tege n de stam van bom en o pkru ipt. op zo ek naar insekte n , lar ven en spinne n . In 1987 e n 1989 broe d de er éé n koppeltj e in de po lde r .

EN KELE ANDERE SOO RTEN

D e Gro en e spec ht is ee n uitgesprok e n sta ndvoge l die gee n tr ekged ra g ve rtoo nt , alhoewel hij toc h e rg wint erge voelig is. Zij n lach e nd e ro e p (vkluukluu-k luu-k iuu " ) hoo r je o p elke wan deling do o rheen de po lder wel minst en s éé n maal .

We overlo pe n nog eve n de rester ende broe dvoge ls vo lgens hu n graad va n ta lrijkheid . Le t ec h te r we l op , ee n aa nta l soorten (zo als Koekoek , Zw a rte kr aai , T or en valk ... ) hebben ee n vrij groot territorium nod ig , zo da t ze nog moei lijk in aa nta l k un nen toen em en . Deze soo rte n bereiken hier h un m aximale be zett ingsgraad ; gro te re aa ntalle n zo ude n ee n te grote (voe dsel ) kon kurrcn tie be te ke ne n.

l..

Zee r algemeen voor kom end zijn de vo lge nde soo rten : Fazant (P hasia nus co lchicus, 2S k ) , Waterhoen (Ga llin ula chlo rop us , 20 k) , Meerkoet (Fulica at ra, 20 k) , Grasmus (Sylvia co m m un is , 16 k ) en Zwartkop (Sylvia atr icapilla , 23 k) . D e Fazant is oorspro nke lij k afkoms tig uit A zië. Sinds de 16d e eeu w wo rde n ze in onze stre ke n rege lm at ig bro ed end waa rgeno men . H et m ann etj e hou dt e r mee st al ee n pa a r vrouwt je s op n a (po lyga mie) . In de polder kan m en ze zowat overa l aa ntreffe n , zowe l aa n de plasse n als in de b osj es e n de ope n begroe iï nge n . Zowe l he t Waterhoen als de Meerkoet zijn ge bo n den aa n h et wa te r. H et W at erho en bev indt zich meest al tussen de dich te oe ve rbeg roeii ng . Z ij n voedse l be sta at ui t insekten , wo rme n, slak ke n , zade n e n wa te r pla nte n . D e Meer koe t bege eft zich rege lma tiger in het o pe n wa ter . H et zijn vri j agressieve vogels me t ee n sterk o ntw ikke ld gev oe l voor te rr ito riu m . Va n alle zange rt j es die hier broede n is de Zwartkop we l het m akk elijkst te he rk ennen . H et m ann etj e bezit een zwarte kruin en he t vro uw tje ee n roodbruine . D e Zwart ko p ve r kies t ee n di chte begro ei w g. D e opva lle n de toen am e va n de Grasmus (in '87) is te ve rkla re n doo r da t er me er en m ee r j on ge opko men de st ru ike n voo rko me n o p pla at sen met ee n lagere vegetatie , het geschik te broedte rrein vo o r dit voge ltje. Gele ide lij k aa n wo rdt het ec hte r te bo ssig e n is er ee n af na me te be me rk en ('89) . D e Grasm us is re de lijk ge ma kke lij k waar te n em en als hij zing t (v a no p de top va n ee n st ru ik) of tijdens zij n dwarr elend e baltsvlu cht.

D e p o pul atie Nachtegalen in de pol d er n eemt nog stee ds uitbreiding . Zij ve rk iez e n ee n di chte aa nee ngeslo te n be groeiïng. Zelde n za l men dit on opvallend e vogelt je te zie n krij gen. Z ij n be ke nd he id da n k t hij aan zij n geva riee rde wee moed ige zan g. In Bel gië komt de Nachtegaa l nog vrij t alri jk voor . D e aanwezigheid va n de Zanglij ster is niet allee n vast te ste llen d oo r za ng of waa rn e m ing . V aak vinden we oo k 'Iijste rsrnidsen' waardo or hij zijn aanwezig heid ve rra adt. O p het menu va n de Za ng lijste r staa n n am elijk oo k hui sje sslakken. O p plekken m et ha rd e o ndergrond , mee stal o p de zel fd e plek (lij ste rs rnidse) , worde n de hu isj es kapot ges lage n o m aa n de inhou d te kunn en . D e e nige go rsachtige di e in de pold er broedt is de Rietgors . D e ze vogel wordt maar a l te vaak over het ho o fd gez ie n doo r zij n we inig o pva lle n d ge d rag . O p merke lij k is zij n afleidingstec hniek di e bij a n dere za nge rs zeer o nge br uike lijk is. A ls h et ne st bedreigd wo r dt trach t zowel h et m annetj e als het wijfje de aa n dacht a f te leid en door met half uitge spreid e vle uge ls ove r de gro n d te sch uife len e n te do en also f ze ve rla md zijn .

Vo lge nde soorte n zij n alge meen aa nwezig : Tortelduif (S tre ptope lia turtu r , 15 k) , Heggemus (Pr unella rnodularis , 13 k ) , Nachtegaal (L usc inia m e garhyn chos, 16 k) , Zanglijster (Turdus philomel os , 4- 10 k) e n Rietgors (E mbe riza schoe niclus , 9 k). Ee n opmerke lijke toe na me is m erkb aar bij de Tortelduif. In 1973 slec h ts 1 kop pel , nu re ed s 15 koppel s ! De To r te ldu if is e e n zo me rgas t. in het naj a ar tr ekt ze naar zij n ove rw in teri ngsgebie de n in tr o pisch A fr ika . H oe wel de naam dit d oet ve rmoe de n , he eft d e Heggemus ge e n ve rwa ntscha p met de ec hte mu ssen (H u ismus e n Ringmu s) . Vroeger we rd ook we l d e na am Bas taa r dnachtegaal ge han tee rd, hoewel ook hier gee n ve rwa nt sc ha p te bespe ure n va lt m et de Nachtegaa l. D e za ng e rv a n is bijna he t ge he le ja ar d o or te horen.

R ietgors A ls sc haars broedende vo ge ls komen vo lge nde soo rten in aa nme rking : Turks e tortel (S tre p to pe lia de ca octo , 3 k) , Braamsluiper (Sy lvia cu rr uca , 8 k) , Staartmees (Aegit ha los ca u datus, m in 7 k) , Kneu (Ca rd uelis flavir ost ri s, 2-4 k) e n Koekoek (Cuc ulus ca norus). Het gro te re broert je va n d e Torteldu if, de Turks e tortel , be hoo rt no g ni et zo la ng to t onze inl and se av ifa u na . O orsp ronkeli jk is hij afko ms tig uit A zië . In O ost-Eu ropa (Joegos lavië, Bu lgarije , T urkije)

o n tsto nd e r ee n bevol kin gsexpl osie onder de T u rkse tortels (j are n '30) . Daa rna tr ok ken ze west waart s richting A tla nt ische O ceaa n . De ee rs te T ur kse tortels in B el gië werd en waa rge no me n in 1952. Sinds dien heeft hij zich enor m verbrei d en is éé n va n o nze me est a lge me ne vogels ge worde n . Zee r ge lijke nd o p, d och sc huwe r e n mind er a lge m een vo orko me nd dan de grasm us , is de Braamsluiper . Vanuit ee n dich te s tru ik b ren gt hij zij n éé nto nig liedj e ten ge ho re . Ook de Bra am slu ipe r ma akt so ms ge br uik va n de aflei d ings tech nie k die beschreven staa t bij de Ri et gors. D e Staartmees (± 14 cm groo t, waarva n 7,5 cm sta a rt) zij n vr ij tamm e voge ltjes di e mooi waar te nem en zij n als de j on gen jui st uit gevlogen zijn.

Bij de zeer schaa rs broede nde soo rten ka n men een lichte ac h te ru itga ng note ren va n de Grote lijster (T urdus viscivorus , no g slec h ts 1 k) e n de Boompieper (A nth us trivialis , 1 k). De groots te bij o ns broed end e lijs ter is de Grote lijster. Oo rs pro nke lijk een vo gel va n dichte naal dwouden heeft oo k hij zich aa nge past aa n de men se lijke o mgeving . D e Boompieper , ee n vr ij ono pva lle nd ge k le urde vogel onde rsc heidt zich va n a ndere piepers door zijn b al tsvlucht va nuit ee n bo omtop . T ijdens deze vlieg t hij stil o mhoog , hij begint te zingen als hij het hoogst e punt heeft bereikt e n la at zich dan o mlaag zweve n ( pa ra chu tach tige d aal vlu cht ) waa rbij hij bl ij ft zingen . In het algemee n ble ve n de vo lge nde soorte n o p het ze lfde peil , Witte kwikstaart (Mo tacilla alba , Ik ) , Zwarte roodstaart (Phoe nicurus o chro pus, 1 k) en Matkop (Pa rus montanu s , 3 k) . De Witte kwikstaart , ook wel ak ke rlo pe r ge noe md , is e lk ja ar met éé n bro ed en d koppel a anwezig . Hij is ee n specia list in het va nge n va n vliege nde insek te n (ne t a ls de vliege nva nge r). Vaak gaa t hij op jacht bij o ndie pe pl assen e n slo te n. R ondtip pel end gaa n ze o p zoe k naar in se kt en (voo ra l mu ggen , kevers en motj es) .

Vo or de o plette nde wandel aar is de Staa rt mees gee n o n be ke nde gast. Buiten het broedse izoe n (a ug ust us to t a p ril) zwe rve n ze in groepjes rond ove r korte a fsta nd, vaak sa me n met andere mezen e n Goudhaa n tjes . Ook in de polder is d it goe d waar te nem en .

Nog ee n vogel wa ar vele men sen aa n voo rbi j lopen is de Kneu. Hij broedt in losse kol onie s , hoofdzakelijk o p e nigsz ins rui g terrein (braa kterreinen met klein e st ruikjes) . D e Koekoek is re ed s jarenlan g m et 2 koppels aa nwezig, in 1989 voo r d e ee rste m aal met 3 koppels . D e roep va n het mann etj e kent ied e re en , doch oo k het wijfje laat re gelm ati g haar aa nwezighe id horen (een hinnik ende roep ). De Koe koek laat zij n j on gen grootbrenge n do or ple egoud e rs (bro ed pa ras itisme) . De eiere n va n de Koe koek kan men bij zeer ve el za nge rs teru gvind en. V oornamelij k echter is de Klein e kar ek iet het slac htoffe r.

D e W itte kwikst aart wo rdt door we in ige n in de polder opge merk t , toch is hij een vaste gas t. Hij is ee n spe cia list in het , in de vlucht, van gen van vliegende insekten. D ikw ijls hip pelt hij oo k rond o p zoe k naar insc kt cn die op de gro nd ve rtoeve n. M inimum 1 kopp el komt stee ds tol broe de n . FO l1ra gerend (voed se l zoe ke nd) kunnen we ze aa ntr eff en in gro te r ge ta l.

O orspronkelijk e en vogel va n een rotsa chtige omge ving , heeft de Zwarte roodstaart zich aa nge past aan de ste de lij ke o mgeving . Z ij n nest bev ind t zich mee st al in nissen e n oude, ve rla te n , hui zen . Oo k hij ka n uit stekend vliegen de insekten vangen , waarbij hij fladd ert e n bidt als hij een p ro oi in het oog kri jgt. Al s za ng post ve rkiest hij ee n hoo g punt (d a ken va n hui zen). D e Matkop ve rr a adt zijn aa nwezighe id door zij n nasale , ra sp ende ro ep . Voor het overige is het een vrij o no pva llende mees. D e nestpl aats bevindt zich bij vo orkeur in best aand e holt en (in bom en ) e n in ve rm olmd hout. Nog ee n vogel waar vee l men sen a an voorbijlop en is de Holenduif( Columba oe nas) . K omt onrege lmatig tot br oed en e n telken s in zeer klein aantal . Oorspro nke lijk is het Roodborstje (Erithacu s rube cula ) ee n voge l van loofbossen met een di cht e o nde rgroei. Tegenwoordig is het een vogeltj e van parkachtige landsch appen en tu inen (in W. E uropa). D e za ng va n het R oodborstj e is pr aktisch het ge he le ja ar te hor en . In de wint er zinge n de wijtj es ook en hebben dan een eige n territorium . D o or d e zeer dicht e begroeiïng in de pold er komt deze vogel steeds meer tot bro ed en . D e Gekraagde rood staart (Phoen icur us ph oenicuru s) is waarschijnlijk we l één va n de mooist e za ngers . Hij komt in zeer ve rsc hillen de biot op en voor . D e enige voo rwaa rde die vo ldaa n mo et zij n is de aa nwezighe id va n holten (waa rin hij tot broe de n kan kom en ) . Ze mak en d an oo k dankb aa r geb ru ik va n nestkasten . D e la at ste jar en komt hij tot b roe den in het gebied met 1 à 2 koppels . D e Wielewaal (O riolus or iolus) is, onda n ks zij n kleurrijke ver enkl eed . ee n vogel die men ze lde n te zie n za l krij gen . Meestal zit hij versch olen in het ho ge blad erdek. In 1989 heeft men hem rege lma tig waar genom en . T och is het niet zeker of we hier van een broedgeva l mogen spreke n . Nog twe e onregelm atige broedvogels zijn de Vink (Fringilla coele bs) e n de Groenling (Ca rd ue lis chloris) . H et aa nwezige biot oop is niet on m idde llijk ges chikt voor deze vogels. M aar in de omgeving (tuinen) kunnen ze we l aa n hun tr ekken ko men. M ogeli jk is dit oo k de red en dat ze hierdoor in de pold er tot bro ed en kunn en komen .

E NKELE VERDWEN EN SOORTEN Verschill ende voge lsoorte n broed e n niet meer in de H o bok en se Polde r do or het ve rdw ij ne n va n hun

bioto op doo r natuurlijke evo lutie (pion ierssta dium) . D eze so orte n zijn uit gew ek en naar a nde re oorde n . Roodborsttapuit (Sax io la torqu at a) en Paapje (Sa xiola ru betra) vin dt men beid e in ope n landsch appen met ruigten e n dichte stru ikjes . D e Tapuit (O enanth e oe na nthe) verkiest dan weer dro ge , za n dige terreinen met lage struikjes . Biot open die in de po lder stilaan ve rdwe nen zijn . D e Gele kwikstaart (Mo tac illa f1 ava ) is een zo me rvoge l di e grasach tige terreinen met struikjes en ru igten pr efere ert. Hij was ee n o nregelma tige broed vogel . D o or de ver boss ing za l deze vogel waa rs chijnlijk niet mee r bro ed end aa nge tro ffe n wor de n. Een ste rke ach te ru itgang is oo k te be me rke n bij de Kleine plevier (C hara drius dubiu s) waa rva n het broedte rrein volle dig ove rgroeid raakt do or grasse n e n andere planten . Z ij n voor ke ur gaat uit na ar kal e , za ndige of stenige terreinen zo da t oo k hij in de toek om st za l moet en uit wijke n na ar ande re oorde n.

Kle ine plevier T ijde ns de e indjare n zeve ntig bevonde n zich in de pold e r gro te opge hoogde hoeveelh ed en za nd . D eze vormden ee n gesc hikte bro edplaat s voor de Oeverzwaluw (R ipa ria rip ari a). Nadat deze ho pen verdwen en. verdween oo k de Oeverzwaluw . A ls zo mergas t is hij evenwel nog regelm atig waa r te nem en . Van de Rietzanger (Acrocepha lus schoenobae nus) en Spotvogel (H ip po la is ict eri na ) zij n slec hts en ke le bro ed gev alJen bek end. D e ee rst ve rk ies t gr ot ere , ru stige ge bie den m et rietkragen e n wilgestruike n . D e Spot vogel houdt meer va n verwild erde tu inen , klein e boom gr oep jes e n op ga ande struike n . D e na am va n het WHOP-tijdschrift ve rw ijst er nog naar , de Klapekster (Lanius excu bitor) . H et laat ste br oedgev al d at eert van 1981 . Van op een pa altj e o f vanui t ee n boom kijkt hij uit over de omgeving , op zoe k naar zij n prooi (inse kte n, hagedisse n , en muize n) . In Vl aand er en zo ude n va n deze ze ldz ame soort geen 30 koppeltj es mee r bro ed en . 37

2.4 BRO EDVO GELWAARD ERING Omdat de b elangrijkheid van de H obokense Pold er zic h voo ral situeert o p het vla k va n de broed vogel s . hebben wc e n ke l voor deze soo rte n ee n w aa rde r ing ui tgewerkt .De ze ldzaa m he idswa ardc va n de br oedvoge ls (t abel 5) is bepaald o p b asis va n hun

voo rko me n (ta lrij khe id) in Bel gië . De ta lrijkh eidswaa rden zij n o n tlee nd aan het Vlaviceproj ekt ( Vlaa mse A vifaun a Com m issie) e n de B AH C ( Be lgisc he A vifa u nistisc he H omol ogati ec om it és) .

Ta be l 5 : Z eldzaamheidsw aard en 1 = zee r tal r ij k ( in Bel gië ) : me e r d a n 50 .000 p ar en 2 = ta lrijk 500 1 50.000 p ar en 50 1 5 .000 p ar en 3 = vrij ta lrijk 4 = vrij schaa rs 5l 500 paren 5 = scha a rs II 50 p ar en 6 = zee r schaa rs 1 10 pare n Doda ar s F uut Woudaapj e Knobbe lzw aan Berge end Kr ak eend W int ertaling Wi lde ee n d Z o mertalin g Slo be end T afe lee nd Ku ife end To re nva lk Faza nt P atrij s W at erra l W at erhoe n Meerkoet Kle ine ple vie r K ievit H ole nd u if H o utd uif T u r ksc torte l T ort elduif Ko eko ek

4 4 5 4 4 4 4

2 4-5 4 4 4

3 1

2 4 2

3 4 2

2 1 1 2

R an suil Groe ne specht Grot e b ont e specht Ve ldl eeuwerik O ev erzw aluw Boo mpieper Graspi eper G el e kwi ksta art W itte kwikst a a rt Winte rk onin g H eggem u s Ro odborst Nac htegaa l Bl auwborst Zwarte ro od st aart G ekra a gd e roodst aart P aapje R oo d b orstt a puit Ta puit Merel Za ng lijster Gro te lijst e r Cetti's za nge r Sprink ha anri etza nger Ri etzan ger

Opm erkelijk in bo venst aand e lijs t is d at , voor de in vent arisering va n 1989 , e r m aar liefst 10 soo rte n a ls schaa rs word e n aan gedu id (m ind e r d an 500 koppe ls) vo o r Be lgië . D e hoge waarde va n het ge bie d wo rd t hierdoor nogm aals b ek lemtoo nd . Als we d eze wa ard en nu to et se n a a n de de gegeven s va n de H obokense Po lder , dan krijgen we de vo lge n de re sultat e n (tab e l 6 e n 7): 38

2 2

2 1 2 2 2 2 I 1 1 1

3 3 2 2 4

3 4 1 1 2

5-6 3 3

Bo srie tzan ger Klein e kareki et Grote karekiet Sp ot vogel Braam sluiper G ra smus Tuinfluiter Zwartk op Tj ift jaf F it is Grau we vliege nva ng er St a artm e e s Matkop Pimpe lm e es Ko o lm ee s Boomkru ip er Wi e lewa a l Kla pek st er V laam se gaa i Ekster Zwart e kra ai Sp reeuw Vink Gro en lin g Kne u R ie tgo rs

2 2

5 2

2 1 1 2 1 1 2 2 2 1 1 4

3 5 2

2 2 1 1 2

1 2

Grote kareki et

T abel 6: Broedvo geldi versit eit (aa nta l soorte n) Diversit eit (aan ta l soo rte n)

197 3

1978

1981

1978

1989

T otaal

W eid ev ogel s

M oer as- e n W atervo gel s

R oo fvoge IsU ile n

25 %

30%

33%

30 %

28%

1973

197R

1981

1987

1989

To taal

116

157

125

M oera s- e n W at ervogel s

Proeen ruee I

36%

45 %

49 %

46 %

44%

% M oe r as- e n W at ervo gel s

Ta be l 7 : Z eld zaarnh ei dswaarde Ze ldzaa rnhe ids waa rde

Tabel 8 : begren zing va n de ve rsch ille nde klassen

Diversit eit broed vo gel s (D) ()- -19 = kl asse 1 20 - 44 = kl asse 11 45 - 64 = kla sse III > 64 = k lasse IV

Di versiteit we idevoge ls (O W) <5 = kl asse 1 5 - 7 = kl asse II 8 - 10 = kl asse III > 10 = kla sse IV

Di versite it m oeras/wat ervo gel s (D M W)

Di vers . r oo fvo gel s/uil en (D RV)

= k lasse I 2 = klasse II 3 = klasse III 4 = kl asse IV

< l) = klasse 1 8 -- 13 = kl asse II 14 - 19 = kl asse III > 19 = k lasse IV

0- I

Ze ldza a m he idswaa r de n ( = Z) 0-59 = klasse I 60 - 99 = kl asse II JOO- 139 = kl a sse III > 139 = k lasse IV De to tale e indwaarde ve r kr ijgt IJl en als vo lgt : Z + D + DW

Ge biedswa ard ering I = vrij la ge av ifa u nistisc he wa ar de II = vri j ho ge av ifa u nist ischc waa rde lIJ = ho ge avi fa u n istise he waa rde IV = uit zond erli jk h o ge a vilau nistisch e waa rde

DMW

OR V

5 39

D e re la tief hoge dive rsi teit (aa nta l broe de nde soorten ) is zeer typerend vo or ee n ge bied dat ee n gro te versc he ide n he id aa n bioto pe n her be rgt , zoals de H ob ok en se Po lder. In 1973 is een kleiner e n hom ogen er geb ied geïnve ntari seerd , zo da t de di versit ei t e r da n oo k o pme rke lijk lage r lag. D oor he t hom ogen er worden va n het ge bie d za l in de toe ko mst de dive rsite it mogelijkerwijs afne me n. Het aa ndeel va n d e moer as- e n watervogels in het ge hee l b lijft o nge twijfe ld erg be langr ij k. Slec hts 113 va n de to ta le soortenpop ulatie zo rgt nam elij k voor nagen o eg 50% va n de totale zeldzaa mhe idswaa rde . O pmerkel ijk is verde r nog dat zich in 1978 pr ocentueel ee n grotere di ver siteit aa n moeras- en wat ervoge ls voordoet da n in 1987 e n 1989. D eze lagere divers ite itswaa rde n zij n vooral ee n gevolg va n de dive rsit eit ste en am e van vooral bosvogels (in 1987), die mee r e n mee r hun geliefde bio to pe n vinde n. D e waa rde e n de belan gri jkheid va n het geb ied wo rdt door de ze werkw ijze nog ondergewaardee rd

ve rm its de omva ng van zeldza mere popu laties niet in reke ning gebracht wo rdt (o.a. Bl au wborst e n W oud aap je) .Bij gebre k aa n b ru ikbare Be lgische gegevens he bb en we o nze res ulta te n getoetst aa n ee n avifa unistisc he waarde bepaling va n de uit erwaarde n in Nede rland (Yse l, Ri jn , Wa al e n Maas). Hi er komen verge lijkba re geb iede n voor als de Ho bok en se Pold er. Ee n probleem hier bij is wel da t moe ras - e n wate rvoge ls in Nederla nd ee n lager e zel dzaamh eid swaa rde heb ben da n in Be lgië . Voo r bosvogels is dit net o mge kee rd . R eden hiervo or is dat bosse n in Ne derl an d nu éé n maa l ze ldza me r zijn, terwijl wate rr ijke ge bie de n er tal rijk er voorko me n da n in ons landj e. D aarom werde n o nze gegevens omgezet naa r Ned erl andse waa rde n e n aa n de daa r gelde nde cr ite ria getoets t (tabel 8) . We moet en we l voorz ichtig zij n bij het vor me n va n besluiten. Toch kan de vergel ijking rich tin ggeven d aa ngewe nd worde n. D eze broedvogelwaa rdering werd en ke l uitgewerkt voor de inventarisaties van 1981 , 1987 e n 1989 (tabe l 9) .

Ta be l 9: Ind elin g vol gen s klasse 1981

1987

1989

To ta le ze ldzaarn he idswaa rde

Dive rsiteit

W eicle vogel s

Moeras - e n Wa te rvoge ls

R oo fvoge ls e n U ile n

3,2

2,6

A lge me ne waardering (klasse)

In vergelijking met a ndere ge biede n. ve rme ld in de av ifau nistische waardebepa ling (Ysel , Rijn . Maas e n W aal) , scoort de H obok en se Pold e r hoog. Al s we de ze ldza a mhe idswaarde n ve rge lijke n, dan zijn e r van de 2 12 onderzochte geb iede n in Ne de rland 'slechts' 32 in 1981 e n 62 in 1987 en 1989 die beter sco re n. Respektle velij k 28 e n 53 geb iede n ve rkrij gen ee n hogere eindwaarde ring d an de Hoboken se Pold e r .E en pro bleem dat o pt reedt bij het geb ruik van deze waa rdebepa lingsme thode is , dat zowe l de op pe rv lakte va n het ge bied als de o mva ng va n de aa nwezige populati es niet in rek en ing kan gebracht worden . Men le t du s e nke l o p het aa n tal aa nwez ige soorte n. 40

Ee n geb ied kan du s ee n zeer kleine dive rsitei t ton en e n toch ee n gro te populati e he rber gen ee n zee r zel dza me broedvogelsoort (die ze lfs nati on aal be la ng kan zijn) Toch zal dit gebied in ee n lage re waa rde ringsklasse kom en.

ver van va n dan

Terw ijl we ee n vrij ges tage toen am e kennen va n he t (abso luut) aa nta l to t broede n komend e kopp els, moet en we toch consta te re n da t het aa ndeel hie rin . da t de moera s- e n watervogels proce ntueel voo r zich nem en , o nve rd rote n daa lt (tabe l 10)' Met a ndere woorde n , de vegeta tie -evo lutie heeft duide lijk ee n invloed o p he t br oedbestand va n boven vermelde soo rte ngroep.

Tabel 10: Ab solute po pula tiegegeve ns :

T otal e broedpopulatie Populatie Moeras- en Watervogels Procentueel

1973

1978

1981

1987

1989

158

290

629

587

706

119

240

192

208

42 %

41 %

38%

33%

29 %

3. BESPREKING VAN DE WAARNEMI]~GEN H et w as niet on ze bed oeling in deze bespr eking al de ge no tee rde waa rne minge n op te so mmen . E nke l de meest interessante (of opme r ke lijke) we rde n weerhouden . We bep erkten ons ook tot die van rece nte re datum. All een wann eer de waarneming ec ht opme rkelijk is (soort , datum van waarneming. aa ntal, ...) werden ook oudere gege vens gege ven . E r dient opge me rkt te worde n dat het waarn em en van vogels do or heel wat fakto ren beïn vloed wordt. Zo word t het aantal wat er vo gels ste rk bep aa ld doo r de milieud ynami sche toestand V3 n de pold er. In ee n regen arm e zo me r za l het wat erpeil dermate gedaald zijn , dat de kans om een bepa alde soo rt aan te treff en (al dan niet als br oed vogel) zeer klein wo rdt . Dit is o ok het ge val bij lan ger e vorstperiodes. Zo is het best mogelijk dat so mmige soo rte n helem aal niet waar gen omen worde n tijd eris ee n bepaalde peri ode . Ook zij n niet alle vogels eve n gem akk elijk waar te nem en. Kijk en we maar naar Glansko p en Z war te mees , die enkel bek end zij n van ring van gsten . Nocht an s zij n ze ge makke lijke r o p te merken dan bvb. H outsnip , Kwak. Dr aaihal s of Roerdomp die een teruggetrokk en leven leid en , e n zee r goe d gecamoufl eerd zijn in hun o mgev ing (uitgezo nde rd Kwak ). O ok de rall en zijn vogels die zich nau welijks lat en zie n . meestal bepe rke n de waa rnemingen zich tot ee n Hits van ee n weglop ende voge l De Waterral zal meestal al ro ep en d , schreeuwe nd of knorrend waargenom en word en. Ze lde n kan men zij n gedra g rustig obse rve re n. Bij de minste onraad rent hij in zijn bijn a o ndoo rd ringbaar lee rgebi ed weg. De waam erni ngskans is du s zee r variabel. Z e is onde r and ere afh ank elijk van de biotoopkeu ze van de vogel, van eve ntue le ca mo uflagete ke ninge n. van de waarne mers (verwacht hij die soo rt of niet , let

hij er op, kent hij de soo rt?), va n de weer som stan dighed en e n van nog vele and er e faktore n Dit is waar schijnlijk de verkl arin g waar om Glansko p en Z wa rte me es nog niet zijn waargen om en. Beid e zijn vrij ono pvalle nd, stil en vertoeven voorna melij k in denneb ossen die we niet vinden in de pold er (uitgezonde rd de aang eplante sparre n in de PopuJiercnaanpla nting) . Zodoende verwac ht men niet deze soo rte n hier waa r te nem en en zal men mind er ge ne igd zijn om op deze mezen te letten .

FUTEN Naa st de Fuut en de D odaars z ijn er nog twee vertegen woo rdigers, die als vri] toevallige gasten , b uilen het broedseizoen de po lder bezo ek en. Roodhalsfuut (Podi cep s grisegena) 1 ex . o vergan gskl eed 23/04/81 ~ ex. op Scheld e o kt. '88 Geoorde fuut (Pod iccps nigricolli s) 1 ex. 10 tot 16111179 1 ex . 12 tot 16/11/80 Jan van gent (Su ja bassana) Toevallige gast wa arvan één enke le waa rne ming (okt '73 ) van ee n door een sto rm verdwaa ld exemplaar. Aal scho lver (Phalac ro co ra x ca r bo ) Voorn am elijk ove rtre kke nd in wisselend aantal (tot 150 ex.). O p 20/8/8 1 werden 9 ex . ter plaatse pleisterend en ove rn achte nd waargen om en. Roerdomp (Bot aurus ste llaris) Do or zijn teru ggetrokk en leven swijze wordt deze voge l weinig waar gen om en. Hij trekt regelmati g door en verblijft gedure nde ee n kort e peri od e in de pold er (voo rnamelij k in riet vege taties) . In de winte r 74/75 e n 75/76 was er telk en s 1 ove rwinte raar aa nwez ig.

Kwak (Nyctico rax nycti corax) D e ze zee r sc h uwe nachtrei ger we r d ree ds ee n aa nta l m a al o p d oortrek waarge no me n , hij broedt no g o p e n kele pla at sen in Ne de rla nd (o .a . B ie sbo seh ) . 1 ex . 09/05 /81 1 ju v. ex . va n 20/08 to t 14/09/85 I ex . 16/08/81 1 ju v . ex . 12107187 Blauwe reiger (A rdea cine rea) Is het ge he le j aar aa nwez ig in wisse le nd aa n ta l. Voo rna me lij k exemp lare n di e be hore n to l de kol onie va n he t Sc hoonselhof (Wilr ij k) . D e p ol de r doet di en st a ls fo uragee rge bied e n in de zo me r kan m en vr ij ve le jon ge voge ls aa nt reffen . D e aa nwezig he id is sterk afha n ke lij k van het voedselaa n bod, e n du s oo k e nigsz ins ge bo nden aa n het wate r pe il (5 tot 25 ex.) . Purperreiger (Arde a pur p urea) Eve na ls de K wa k e n de Le pe laa r tr ekt deze voge l d o or tijd ens de tocht na a r zij n broedpl a at sen in Nede r la nd. Eé n op mer ke lij ke waa rne m ing dat e e rt va n a ug us t us '72 toen 10 ex . aa nwezig war en. D eze vogels wa re n aJ o nde r weg na ar de ove rw inte ri ngsgeb iede n in Afrika. E nke le re cente waa rne m inge n : 1 ex. 30107/82 1 ex. 29/03/81 1 ex . 28/04/85 'I ex . 30/07/81 1 e x . 21/0818 1

Lepelaar (Pla ta lea leu co rodi a ) Toevallige gast o p doortrek . 2 ju v . ex. 10/08173 2 ex . 08 e n 09/04/82 1 a d. ex. 08/05174 1 ex . 16/05/85 E nkele o pmerke lijke waa rnem inge n b et reffen :

Kleine zilverreiger (Egre tta garzcrta) Deze voge l broedt no g in zee r kl ein e aa nta lle n in Nede rla nd, g ro tere aa ntalle n vind t m en terug in Z uid-Eu ro pa . 1 e xe m plaar bezocht a ug us tus 1986 de pold er. Zwarte ibis (Plegad is falcinellus) D it is ee n voge l van Z uid-E uro pa, Azië, Ind on esië, A us tra lië, Afr ika, M ad aga sken e n d e Ca ra ïbe n . O p 28 j u ni '86 m a ak te éé n exe mplaar ee n uitst apj e naa r de Hoboke nse Po lder. Chileense flamiugo (P hoe nico pte rus sp .) 1 ex. 28/08/82 D e ze twee la at st e soo rten z ij n waarsc hij nlij k o ntsna pte e xe m pla re n ui t éé n o f a nde re pri véc oll ectie d ie de vr ij he id ve rkoze n bove n geva nge nsc ha p .

GANZEN D e ga nzen worden voornamelijk overtrekkend waargen omen van november to f januari . De aan tallen variëren van so o rt lof soort. Meesral wordt de G rauwe gans waargenomen . .Minder [rekwen t maar toch nog rege lmatig k an men de K o lgans op merken . D e overige soo rten worden m inder regelmatig overvliegend waa rgenomen , hun belangrijkste overwinteringsgebleden ligge n nog meer n oo rdelijk (Nederland) .

Rietgans (A ns e r faba lis) e n Kol gan s (A nse r albifro ns) Ove rt re kke rs in va r iabel aa nta l (to t 100 e x .) .

Blau we rei ger. Op ee n p a ar kil om et er afs tand va n de poLder bevi ndt zic h ee n aa nz ie nlijke kol onie B la uwe re ige rs . B ewo ners va n deze kol onie zij n da n ook vaste gas te n in de polder. Ee n gebie d d at voo ra l gewaardee rd wo rdt voor zij n rijk aa nbo d aa n voe dsel (visse n e n kikk er s). T ijde ns de zome r maa nde n k an m en grote aa nta lle n rei gers , waaro nde r ve le jon ge exe mplare n. aa ntr e ffen loe ren d o p a rge loos voorbijzwe m me nde visse n . Ee ns hij ee n pro o i bemerkt , za l d e re iger d ie be hoedzaa m be naderen e n m et zij n snave l a ls ee n d ol k toe sla an . 42

Gra uwe gans (A nser a nser) T we e waa rneminge n va n ple iste re nde voge ls. 1 ex . 19/03177 (A . a . ru bir ost ri s) 10 ex. 25/04/81 D it groepje ga nze n 'Nerd waa rschij n lij k aanget rokken door ee n zee r lu idruchti ge ge do rnestik eer de vorm di e to en in de pold er ve rtoefde .

Brandgans (B ra nta leu copsis) O p mer ke lijk is da t twe e waa rnem i nge n vogels betreffen die in de p older ve rbleve n! 5 ex . 12112/80 (o p de Sc he lde) 1 ex . 17101182 1 ex . 10/05/87

Rotgans ( Bra n ta be rni cla) Voo rna me lij k over trekk e nd ( to t 100 ex .).

In Vri J

kl ein aan tal

Nijlgans (A lopoe he n aegyp tiaeus) Oo k dit is waa rsc h ijn lij k ee n o n ts napt ex e m p laa r ui t e e n pri vĂŠcollectie , alhoewel d e ze voge l in ze e r k le in aa n ta l b roed t in Nede r la nd . 1 e rn p laa r o p 4 <tpriI1 987 .

EENDEN Geduren de een aantal jaar hebben medewerkers van de WH OP watervogeltelling en ve rricht in de H o bo k ense Po lder waardoor we een vrij goed ov erz icht verk regen hebben van do ort rek k ers en overwin terende soorten . D ez e tellingen eebeurden in sam en werk in R m et hel l W R B tl nternational WafelfOWI uR esearch B ureau) . Z e heb b en to l doel op de hoogte Ie blijven van populat iegrootte. verspreiding en trekbewegingen van de verschillende waterv o gels. De ze info rmatie word! te vens gebruik t om aanbevelingen Ie verrichten be treffende hel beschermen van bepaalde gebieden (een resultaat hierva n is de bes chermin g van h et Groot Buiten scho or en het gnvezen Galgenschoor. hel verdwijnen van dit laatste is een z o veelste bewijs da t de Belgische Overheid het nie t zo nauw neemt met de z e richtlijne n ... ) .

Bergeend (Tado rna ta d orn a) V rij sch a a rs ve rtege nwoo rd igd tijd ens d e win te rm aan d en (jan uar i e n F e b rua ri} . Ta lrij ke r in rn aa rt e n no vem ber . 50 ex, 18112/80 32 e x. 14103/81 Smient (A n85 p en el o p e ) Is e e n o nrege lma tige wi nt ergast in d e p old er. 1 e x . 21/01178 t k op pel va n 16/03 t ot eind april '80 1 ex . 0611 LlS l Krakeend (A nas stre pe ra) T rekt voo ral d o or i n n o vembe r e n d ece m b e r. T ij d e ns de ove r ige winte rmaa nde n in klein e r aant al aa nwezig. 61 e x. 09/11 /RO 125 e x . L4!J2/80

He l ee rste br o ed ge va l van d e Kr a ke en d da tee rt va n nog n iet zo la ng teru g . n l. 1972 , in h et na t u u r. re se rv a at de Kuife end te Oo rd eren . In d e begi njaren wa s b e t een t ypi sch e 'An twerps e so o rt' . M a ar sin d s 1977 wo rd t oo k ve r bu iten het A n twe rpse d e ze soort ah b roedvoge l ge no te e rd .

Winte rtaling (A nas crecca) D aar deze voge l graag be schut zit is h e l vr ij m o eili jk o m e e n exa c t bee ld te krij gen va n h et aan ta l aa nw ez ize vo gels. K om t ze e r talrij k vo o r in o k tobe r en ~ove;be r (40 tot 170 ex .) . D e B er geen d is ee n vr i j talrijk voorko me nde e e nd in h ei \ ' lor- e n n aj a ar e n Ic e r ge makk e lijk te h erk ennen ' ; ,)0 1' ha ar opva llen d veren k leed . zowe l b ij he t mannetje a ls het vrouw tj e . Om deze red e n l o e ke n ze m ee sl al e e n o ud kornjn ehol op om h u n ne st in le m a ken . Za nd ige geb iede n vo rm e n hun ge liefkoosd b ro ed te rr e in . In 1981 is 1 ko ppe l tot b roe d e n geko men o p za nd ig te rr e in bi j de Sch e lde.

Wilde eend (A n as p la ty rbynchos) Is h e t ge h ele j aar in w isse le nd a a nt a l aa nwez ig (m e e r da n 100 ex .). T ijd e ns h et vo or- e n n aj a ar talrij ker Pijlstaart (A na s acu ta) G e hee l de w int e r in kl ein aa nta l aanwez ig , talrijk e r tij d e ns de vo or j aarst re k (to t 12 ex .) . 15 ex . 2110 1174

Zomertaling (Anas qu erqu edul a) T wee bel an grijk e doortrekwaarn eming en deze vrij ze ldz ame soo r t. 22 ex . 16/07173 31 ex . 22/07173

va n

Slobeend (A nas cly peata ) D eze eend ge bru ik t de polder voo rn a me lij k al s ru st- e n fo u ragee rge bied In het voor - e n n aja ar 10 tot 35 exe mpla re n aa nwezig . 80 ex. 14/1 1180

Toppereend (Ayr hya maril a) 1 ex . 24 e n 25 /03 /82 Zwarte zeeëend (Me lanitta nigr a) 2 ex. 31/0 1/87 Brilduiker (B uce pha la cla ng ula) 1 ex . 24/01/82 I e x . 30/ 10/85 Nonnetje (Me rg us a lbe llus) 1 ex . 17/0 1/82 L e x . 03/1 2/82

1 ex. 09104/86

Middelste zaagbek (Mergus se na to r) 4 ex . 27/12/8 1 1 ex . 13/0 "1 /85 Grote zaagbek (Mcrg us m ergan ser ) W ordt vr ij re gelm ati g waarge no me n . 11 ex . 17/0 1182 1 ex . II e n 12/85 1 ex . 131O l/85 6 ex. 31/0 1/87 4 ko ppe ls 16/02/85 1 koppel 01104/89

De Slobe end is ee n vr ij sc haa rse broed vo gel. D e ze sie rlij ke e e nd br oedt in Vl aand er en vo o r a l in de W est vlaamse ku stpolders . lan gs de Ben eden -Sc he lde e n in de Kemp en . Na ee n vochtig voo rjaar met ho ge waterstand en d oet d e Slo bee nd h et in o nze st re ke n duid elijk beter. Dit veroo rza a kt gro te scho m me linge n in het bro edvogelbe stan d (t usse n de 250 e n 400 kopp eltjes VOO r Vl a and eren ) .

Tafeleend (Aythya ferin a ) Vrij talrijk tijdens het voo r- en n aj aa r (20 tot 30 ex .). In stre nge winte rs in groot aantal o p de Sch elde ter ho ogt e va n de polder. 120 ex . 18/02178 144 ex . 13/0 1182 50 ex. 02/03/8 1 40 e x. 25/03/82

STOO T VOGE LS De m eeste soo rten wor den voo ral waargeno men tijdens de trekp erioden. waarbij ze eventueel een tijd je verpozen in h er gebied (Z warte wouw, Wespendief, Ruigp oot bui zerd . H a vik ). Als wintergast z ijn steeds de Spe rwer en de B uize rd pres en t, af en roe k an men ook een vro u wtje Blauwe ki ek endief bemerk en . De Bruine k iek endief evenals de Bo om valk zijn regelm atige zo mergasren die hier komen jagen en in de omgeving lor broeden ko men .

Wespendief (Pe rn is a pivorus) D eze ste r k o p ee n b uize rd ge lij kend e stoo tv ogel is ee n onr egelm ati ge do ortrekk er in klein aa n ta l. 1 ex . 08/04179 4 ex . 23/08 /82 1 ex . 27/09 /8 0 1 ex. 08/05 /89 Zwarte wouw (M ilvus mi gran s) Ee n vrij toevallige doortrekker , éé n exe m plaa r o p 23/9/85 .

Kuifeend (Aythy a fuli gul a ) A ls duik eend ve rkies t deze e e r de r diepere wat eren zo da t de pold er VOO r de ze e e nd gee n bel an grijk ove rwinte r ingsgeb ied is. 18 ex . 18/03/78 42 ex . 08/02/80

Rode wouw (Milvus rnilvus) V an deze soor t is tot nu toe slech ts éé n wa arn emin g be ke nd , 1 ex . 04105178

D e hi erna volgend e e e nde n k o m en slec hts b ij toev al voor. M en kan ze voo rna me lij k waar ne m e n o p zee of o p gro te re plassen (zoa ls o .a . Bl ok ke rsdijk ) . D e m ee st e waarn emingen werd en verri cht o p de Sch eld e te r hoogt e va n de pold er .

Bruine kiekendief (C irc us aerugin osu s) Ee n re gelm atige gast in de lent e e n zo mer, waa rbij de pold er voorname lijk ge bru ik t wo rdt a ls jachtte rrein. W aarnemin gen va n de ze vogels betreffen dan oo k me est al e xe m p la re n die tot

broede n kom en in de omgev ing (Linkeroev e r) . D e aa nwezighe id van Bruine kie kendi ef bewij st dat de pold er ee n uit gelezen j ach tte rrein is voo r d eze vogels!

Blauwe kiekendief (Ci rcus cya ne us) D e mee ste waa rneminge n betreffen vro uwelij ke exemp laren di e hier overwin teren (va n o ktober tot ap ril); sle chts zeer zelde n wo rd t ee n m ann etje waargen om en . Dit wordt ve rklaard doo rdat de m annetj es zich niet zo ve r va n de bro ed pla at sen begeven als de wijfj es . Imme rs , zij moe te n reed s ee n territoriu m bezitt en voo rda t de wijfj e s a ankomen , zo da t ze zich vo lledig kunnen wijde n aa n de hofm akin g. E nke l in geva l va n ee n st renge winter wo rden deze voge ls ve rde r na ar het zu ide n ge d reve n , op zoek na ar voedsel. Tijdens dergeli jk e winte rs k an m en hi er du s we l ee ns ee n m annelijk exe mplaa r ontde kke n . JO"

Boomvalk (Fa leo su bbu te o) Voo ra l doortrekk end waarge no me n, slec hts enkele zo merwaarnemi nge n van op in sekten jagende individuen , mogelijk van in d e buurt b ro ed ende koppel s. Slechtvalk (Falco pe re grinus) T oe vallige doortrekk er. 1 ex . naj aar '88 - - --

Por seleinhoen (Po rza na por zan a) W ordt nu nog o nregelma tig waar gen om en in het voor- e n naj a ar , dit in te gen stelling m et vroeger. In 1977 en ke le o pme rke lij ke waa rne m inge n tijden s de m aand en juni , juli e n aug us tus wat zo u kunn en wijzen op ee n m ogelijk broedgeval of ee n ove rzo me re nd emplaa r . In elk gev al was dit ee n o nge ke n d succes voo r de polder.

Ha vik (Accip iter ge n tilis) Onregelma tige w intergas t, wo rdt ec hte r regelmatig doo rtrekkend waa rge no me n . De vrouwtjes bij deze soo rt zijn opme rke lij k grote r dan d e m annetj es . Ee n m annelijk e H avik is ongevee r eve n groo t als ee n vro uwtje Sp erwer , zo doe nde wo rde n deze soo rten nogal gemak ke lij k verwa rd.

Klein waterhoen (Po rza na parva) T oevalli ge gas t, en voo rma lige broedvogel in België . Is in ons land een ee rde r ze ldza me ve rschij n ing. Komt nog bro eden d voor aa n de gro te ri vieren in Ne d e rla n d . I ex . 07/04/81

Sperwer (A ccip iter nisus) Een vas te gast in de winte rpe rio de , is tij den s de zom e rmaa nden so ms aa nwezig (broed t in de omgeving ), e n is ee n doort rekk e r in wisse le nd aa n ta l.

S TEL TLOPERS In he t algemeen komen steltlopers (Strandlopers, Ruilers, Snippen , . . .) enkel voo r tijdens d e trekp erioden. E r is imm ers geen echt geschikt (broe di terrein voo r dez e soo rten. Ook in de nabijheid vinden we geen broedplaatsen (de diehtsbijzijnde z ijn Blokkersdijk, do k k en op Lin keroever en he t Verdronk en L an d van Saeftinghe) . Toch is de polde r van uitz on derlijk be lang . In he t VOO I' en naja ar k an m en namelijk steeds één of m eer soo rten aantreffen. D e aantallen en de periode dat in de polder verb leve n wo rdt is erg afhankelijk van he t waterpeil, bij uitz on derlijk hoge waterstand z ullen er minder steltlopers zijn, daar ze eerde r de voorkeur geven aan ondiep water of slikken. De po lder wo rdt doo r deze waadvogels vooral gebruik t als rustplaats en fo urageergebied (voor een betrekkelijk ko rte periode welisw aar).

Buizerd (B uteo bute o ) Overwinte rt elk jaar (to t 3 ex.). zee r regelmatige doortrekker. J aa gt in de polde r voorn ame lij k o p muizen . Een kad ave r van ee n vogel o f zoogd ie r za l hij e chter oo k niet versma de n . Ruigpootbuizerd (B uteo lagopu s) toe valli ge win tergast. 1 e x. 31/10/82 1 ex. 31/01/85 Visarend (Pa dio n hali actus) Zeldzame d oort rekker di e weiru g o pgeme rkt wordt. 1 ex . 04 en 18/04/87 Smelleken (Faleo co lum ba n us) Dit kl ein e snelle va lkje kan op do ortrek jaarlijks waarge nome n worde n . Ze lde n ve rb lijft hij een lan gere periode in het ge bied daar hij meer o pe n terr ein en ve rkies t bo ven ee n vrij ges lo te n gebie d als de polde r. E nke le waarnemingen be t re ffe n ove rwinterende exe mplaren. 1 ex . j anuari e n fe bru ari '79 1 e x. novem ber en de cember '8 1

Scho le kste r

Scholekster (Hae rna topus os tra leg us) Regelmatige doortrekker in kl ein a antal. Steltkluut (Himantopus himantopu s) T oe valli ge gas t, di e in a pril '8 0 de polder be zocht . 3 ex. 12/04/80 1 e x . 19 e n 20/04/80 Kluut (Recurvirostra avo setta) Onre gelmatige do ortrekkers. 3 e x . 18/07179 2 e x. 03/04 /81

Watersnip (G allinago ga llinago ) Winterga st (to t 10 e x. ) e n do ortrekker (to t 50 ex .) in va ria be l aantal. In de zo me r e n het naj a ar wo rd t de ze vogel zee r r egelmati g a a ng et ro ffe n in h et ge b ied . Hij four age ert d an lan gs de oeve rs va n d e uitd rogende ve nne n wa ar hij zij n voedsel gema kke lij k vindt in d e zachte modd er .

3 ex . 23/05 /81

Kluut .

f"&

Bontbekplevier (Cha r ad rius hiati cula) Onregel mati ge do ortrekk er . 3 ex. 11/07 /73 6 e x . 15/05/80

D e W atersnip is herkenb aar aan zijn lan ge , r echt e sn a ve l (Âą 1/4 va n de totale lich aam slen gt e ) waa rmee hij in d e zac h te m odd er o f slik ke n na ar voe dse l zoe kt (worme n. wa terk evers e n za de n van wa te r pla n te n ) . D e ze voge l is voora l te bewond eren tijd ens de na jaarstrek wa arbij hij da n ee n tijd in de p older ve r toeft. Indi en de ve rstoring (l oslopend e hond en , brommers , .. .) beperkt zo u worden , blijft dc mogelijkheid niet uit ge sloten dat de ze sni p tot br oed en zo u kunnen komen .

Strandplevier (Ch ar ad r ius alexa nd rinus) T oevalli ge gas t. 2 eX.16/08 /8 2

Goudplevier (Pl uviali s aprica ria) Toe va llige gas t. 2 e x . 0 1105/81 9 ex . 01 104/89

Kleine strandloper (Ca lid ris minuta) , Bonte strandloper (C alidris alpina), e n Kemphaan (Ph ilo mach us pu gn ax ) R e gelmati ge d oortrekkers in kl ein aant al. Bonte strandloper (aan de Sch eld e oe ver) 200 ex . 25/1 2/8 1 500 e x . 18/1 1/82 twee zo merwaa rne m inge n : 30 ex . 11 e n 12/07173 1 ex . 28/0 7/7 3

Grutto (Lim o sa Iirnosa) Onre gelm ati ge gast , word t nogal e e ns overtrekkend waarge no me n . 2 e x. 21/03 /81 1 ex. 09/05/8 1 20 ex . a ug us tus e n se pte m be r '86 Regenwulp (N urnenius phaeopu s) e n Wulp (N urneniu s arquara) Minder regelmat ige doortrekkers. 8 e x. 20/07/81 R egen wulp 4 ex. 08/04/82 R egenwulp

Kemphaan 34 e x . 28/07173 10 ex . gehel e julimaand '82 aa n wezig Bokje (Lyrnnocrypres minimu s) Onre gelm atige do ortrekker e n wintergast kl ein aa ntal. 6 ex . 04/10 /81

Houtsnip (Sco lo pax ru sti col a ) Jaarlij kse win tergast in kl ein aa n tal.

111

Zwarte ruiter (T ringa e ry t hro pus) , Tureluur (Tringa tet anus). Groenpootruiter (T ringa nebul ari a ), e n Bosruiter (Tringa gla reo la) Trekken regelm ati g door e n verblij ven ee n poosj e in h et ge b ie d .

Gro enpootruiter : 14 ex. 28/07/7 3 12 ex. 10/08/81 B osruiter: 4 ex . 27/06 /81 9 ex . 18/07/82 8 ex. 24/04 /87

Witgatje (Tringa och ropus) Jaarlijks aanwezig. 5 ex . OS/OS/SO 5 ex. 26/0 6/89 Oeverloper (Actitis hypoleuco s) D oortrekker in klein aant al , wordt af en to e overzomerend (' 81 en '8 7) waargen om en. 14 ex. 2SlO7173 10 ex. 30/07/82

MEEUWEN EN STERNS M eeuwen zijn h et hele jaar do or in de polder aanwezig, m eestal al ron d vliegend. De Kokmeeuw (Larus ridibondus} kan m en voedselzo ekend op de pla ssen waarn em en, een en ke le m aal m et een Zilvermeeuw (L aru s ar gentus) in hun midd en. In het najaar en de winter kan men immen se slaa pvluc hte n waarn emen (t ot 15 .000 ex .) . Tijden s deze peri od e zoe ken ze 's avo nds elkaars gezelsc ha p o p o m geza me nlijk de na cht door te komen . D e belangrijkst e slaa pplaatse n kan men aantre ffe n o p de Linker Scheld eoever ( de o pge sp oten terreinen voor d e havenuirbreidingCl ) ' e n het Verdronken Land va n Sacfthinge. 's Morgens ve rspre iden ze zich d an wee r in kleinere gro e pjes o m voedsel te zoe ke n in de we ide o mge ving .

De O everloper is ee n klein ste ltlo pe r tje dat stee ds zenuwachtig he en en weer lo opt met ee n karakteristiek immer opwip pe nd staar tje . Dit vo ge ltje b ro edt in noordelijkere stre ke n, maa r is s tee ds va n het voo r jaar tot naj aar waar te nem en in de polder. Hij ge b ruikt het ge bie d o m te ru sten o p zij n d oortrek naar de broed- of ove rwin teringsg e bied en. Z e er lat e voorj aar strek en ze e r v~'o ege najaarstrek kom en regelmatig voor zod at die e lkaar wel ee ns overlapp en en het lijkt of de Oeverl op er de hel e zom er aa nwezig is . .

Kleine mantelmeeuw (L arus fuscu s) Tijdens de winterm aand en vrij re gelmatig te bewonderen a an de Sch elde . W ordt slec hts zeId en in de pold er waargen omen . Grote mantelmeeuw (Laru s marinus) In de wint er vrij regelmati g waa r te nemen . Af en t oe ze lfs o p de pl as sen ze lf. Visdief (St ern a hirundo) Tijd en s de zo merperio de is d eze so ms te bew onderen o p zijn vo ed selt ochten. Hij bro edt waarsc hijnlij k in de buurt o p Linkeroever. Zwarte stern (Chlid oni as niger) W orelt steeds mind er op d oortrek waargen omen. 3 ex. a p ril 'SO 3 ex. 0 l/05/85 12 e x. 03 en 04/05/80

Kokme euw

Dwergmeeuw (L arus minutus) . 1 ad e x. (d oo d) 10/04/80 Stormmeeuw ( La r us ca n us) Is in kleine aant allen waar te nemen aan d e Sch eld e oev ers (vo oral tijd en s de winterm aanden ) .

UI L EN M en hoe f' niet steeds 's n achts op pad te gaan om uilen re zien. Vooral tijd ens het broedseiz oen kan m en de Ransuil in de late nam idda oe wel eens zien jagen. Op d al tijds tip k an m en oo k de Veld uil wel eens aantreffen . Hij is fei telijk helem aal geen na cht vogel, maar zoek t zijn p rooien in de schemering . 47

Kerkuil (Ty to alba)

O nrege lma tige gast. Het waa rne men va n deze uil is waa rsc hij nlijk afha nke lij k van het feit of hij al dan nie t in de omgeving tot br oeden kom t. 1 ex. 31/03176 1 ex . 23/09 /81 1 ex . mei '80 Steenuil (A the ne noetua) De laa tst e jaren word t hij niet meer waa rgeno-

men . Dit is oo k zee r gema kkelijk te verklare n doord at zijn geliefde broedplaatsen ove ral verdwijnen . Z ijn gelief koosde boo m is de kno twilg welke we in pold er niet meer aantre f fen . H e t geb ied is misschien ook wel te bossig gewo rde n . 1 ex. 06/10179 1 ex . 21/03/8 1 1 ex. 27/05/80 Bo suil (Strix aluco )

Slechts éé n waa rnem ing, nl. 1 ex . o p JO/05/87. Ransuil (As io ot us)

In de winter soms vrij talr ijk aa nwezig. De Ho boke nse Pold er heeft ee n belan grijk e functie voor het ra ns uilenbes tand uit de omgev ing. Typisc h voor deze soor t is dat zij tijd ens de winter elkaars gezelsc hap opzoe ken. Ee n ec hte verklari ng voo r dit feit heeft men nog niet gevo nden . Me n kan in de polder soms tot 15 Ran suilen geza me lijk waarnemen. 15 ex. 27/02/85 14 ex . 14/02/86

Velduil (Asio flarnm eu s)

To t 1975 overwintere nd in polder. In de winte r 72 -73 zelfs 5 ex.

2 ex . 06/03174 baltse nd 2 ex. 16/04/82 2 ex . 22/05175 jage nd 2 ex. 1911 0 to t 30/10182 1 ex . 20/03 to t 06/06 /81 2 ex . zome r 88 In 1988 zijn gedragingen waargenome n die zouden kunn en wijzen op ce n mogelijk broe dgeva l. doc h dit is nooit met zeke rheid vastges teld, zodat we het houd en bij twee overzomerende exe mplaren. E r mag echte r aa ngeno men wor den dat ze van een verschillende sexe waren. H et regelm at ig voo rko me n e n ove rzome re n van éé n of meer Ve lduilen wijst er duide lij k op da t het gebied gesc hikt zou zijn om ee n broed en d kopp el te her bergen. D at dit ee n ongekend succes zou zijn blijkt uit het feit dat e r in België nog slechts tien koppels tot bro eden kom en. Op zichzelf zijn _ deze overzomeraa rs oo k al zee r be langrijk . Daa rdoo r krijgt de Hoboken se Polder nog ee n hoge re avifaunistische waa rde I

Nachtzwaluw (Capri mulgus europae us)

Toevalige gast welke slec hts éé nmaa l is waargeno men. I ex . 17/08179 Gierzwaluw (A pus ap us)

Tijden s het broe dse izoe n tal rijk aa nwez ig. Broed t in de onmidde lijke nab ijh eid (oude gebo uwe n e.d .) . Zie oo k de opme rk ing bij 'zwa luwen '.

G ierzwa luw Ee n niet zo moeil ijk waa r te nemen uil is de Ve ldu il. Hij word t dikwijls in de vroege ochte nduren of tijde ns de scheme ring waa rge no men. D eze voze l is ee n ec hte zeldzaa mhe id gewo rden in Vlaande re n e n het fe it da t hij al ver;chillende zome rs en zelfs winters in de pold er heeft door gebr acht siert het geb ied des te meer . 48

IJsvogel (A Jcedo arthis)

Trek t regelm ati g door in klein aanta l. D it is ec hter nog zeer varia bel dam de I.lsvogelpopul aties zee r gevoe lig zij n voo r st re nge winte rs welke he t tota le besta nd kunnen decime ren.

Duinpieper (A nt h us ca mpest ris) Ee n ze ldzame gas t op doo rt rek, 1 ex. o p 15/05/82. Oeverpieper (A n th us petros us) e n Waterpieper (A nt hus s pino letta) Z ij n o nregelmatige doortrekke rs in klei ne aa ntall e n .

IJ svoge l

Draaihals (Jynx to rqu illa) S lec h ts e nkele waa rne m inge n va n dit weirug o pgeme rk te voge ltje . 1 ex . 24/0 4/78 1 ex. 30/08 /8 1 J ex . 09/05 /8 1 Kleine bont e Sp echt (De ndroco pos minor) O nregelm a tige gas t. 1 ex . 29/05/8 1 1 ex . 09/10 /81 1 ex . 11/07/87 1 ex. 30/08 /8 1 Kuifleeuwerik (G a le rida cr ista ta) Sc haarse doortrekke r d ie ze ldza me r wo rdt door het ve rd wij ne n va n zi jn br oe d te rr ei n. Ko n t ijdens de j aren ' 70 regelm a tig br oe dend aa nge trotfen worden in de o mgev ing. 2 ex . 01/0317 4 I ex . 10/08 /8 1 5 ex. 23/1 0/76 Booml eeuwerik ( Lull ula arbo rca) Toevallige gast . 1 ex . 16/03/68 4 ex. 23 /04/78

Gr ote gele kwikstaart (Motacilla cine rea) A l de waa rne m inge n date re n va n 1982 . 1 ex . 24/03/82 1 ex . 0 1/09/82 1 ex . 20 /08/82 1 ex . 11 en 31/12/82 Paapje (Sax ico la rub err a) Doortrek ke r in klein aa ntal, m o gelijke broedvoge l va n d e elirekte o mgeving . Rosse waaierstaart (Ce rco trichas ga Jacto tes) 1 Exe m plaa r waargeno men op 23/0 4/87 . D eze waarnemi ng is m omen te el no g in be handelins bij he t Be lgisc h Avifa u nistisc h Homologati~ Co mitee. Voor BelgiĂŤ zo u di t een eerste waa rne mi ng zij n. Samen met de W ate rri et zanger is d it een zee r uit zon derli j ke waarne m ing . N ie t e nke l voo r de pol der , doeh ook voor Be lgiĂŤ. Het broedgebied va n deze voge ls s it ueert zich voo ra l in Z uid E uropa . Beflijster (Turd us torqu aru s) Sc haarse, doch regel matige, d o ortrekk e r. 6 ex . 8 en 10/04 /82 I ex. 23 /04/87 2 ex. 18/04/82 3 ex. 01/04/89 1 ex. 05/05 /85

ZWALUWEN Evenals de Gierzwaluw zijn Oever- , Huis- en Boerenzwaluw (Ripa rio riparia, Delichon urb ica en Hi run do rustica) talrijk aanwezig in de zom er. Het waterrijke milieu maakt dar er in de polder vee! insekten voo rkomen . D ir m aak t de polder erg interessant als [ourageergebied voor z waluwen. Aangenomen mag worden dat soms vrij grote aistanden afgelegd worden om hie r op insekten te jagen. Her tolrijk st aanwezig is de Boeren zwaluw; de Huiszwaluw in kleiner aan ral daar hij moeilijk een geschik te broedgelegenheid vindt in de omge-

Beflijs ter

soms 111 grote getale: 10/01)/81; 200 el . OCFC!"Z I'c11!IIW } . 100 ex. Boercl/zwaluw

Kramsvogel (Tu rdus pilar is) W intergast in variabel aanta l. Som m ige ja re n wordt de po lder e ch te r geb ruik t a ls sla a p pla a ts . 's Avo nd s k an men dan tot 1.500 exempla ren be wonde ren. Meesta l zij n er ook K ope rwi e ke n aa nwezig, d ie echte r vee l m inder tal rij k z i jn.

'ing. D e Oeverzwaluw is ongeveer even talrijk aanwe zig als de H uisz walu w. Zijn broedplaatsen zij n rol nu toe lIog ongekend. To r 1978 heeft de :e nog / 11 d e po lder gebroed . Voor de grote trek naar het luiden verz amelcn ze

Snor (Loc us te lla lu scini o ide s) Voo rma lige broed vo gel we lke no g ee n e nke le m a al o p d oor tr ek word t waa rgeno me n . 1 ex . 11/05/81 2 ex. 18/04/86 1 ex . 07/08/81 I ex . 08/05/87 1 ex . 17/04/86 Waterrietzanger (Acrocep ha lus pa lud ico la) S le ch ts éé n (ge ho mo logeerde) waa rneming. nl. 1 ex . o p 25/04/82. Fluiter (Phyllosco pus sib îla trix ) O nrege lma tige gast . 1 ex. 16/09/78 1 ex . 23107179

1 ex. 15/08/80

Goudhaantje (Reg ulus reg ulus) D oortrekkers en wi nte rgas t tot 30 e xe m pla r en . Vuurgoudhaantje (Reg ulus igni ca pillus) On regelma tige gast . Grauwe vliegenvanger (M usc icapa stria ra) e n Bonte vliegenvanger (Fic e d ula h ypol eu ca ) D oortrekk ers in kl ein aa nta l, voo ra l in voo rjaar en la te zo me rma a nd en. Kleine vliegenvanger (F iced ula par va) 1 e x . 03/10/82

Grauwe klauwi er (Lanius co ll ur io) Toe va llige gas t . 1 ex . 01/05177 I ex . 08/05/78 Kl apekster (Lanius excub itor) Voo rma lige bro edvoge l d ie nu no g af e n to e wa argeno me n wo rd t in de pold er. 1 ex . 1611 0/81 to t 0411 ]/81 1 e x . septe m ber, o kto be r e n no vember 82 1 ex. 01111183 Kauw (Co rv us m o ne dul a ) J aar vo gel , voo ra l do ortr ekke r in voo r- e n naja ar. Roek (Corv us fr ug ileg us ) E e n vrij talrijke ove rtre kker d ie ze lde n po ld er ver to eft .

111

Bonte kraai (Corvus corone co ruix) To t voor e nke le ja re n vr ij regelm a tig wa arnee m b a m tij den s d e win ter. D e Jaat st e jaren wo rd t deze voge l stee d s minder opgeme rkt. I Zo m e rwaa rneming. nJ. van 05/08173 . Spreeuw (St urn us vulga ris) Is het ge hele j aa r aanwezig. In d e win te r kan m en so ms ee n slaa pplaa ts o n td ek ken in de wilge nbosse n (to t 5 .500 ex.) . Zie oo k b ij Kr am svo-

gel. MEZEN Baardmannetje (P anurus b ia n n icus) Broedvogel in de j ar en -60 (voor o nde rstorte n sc horren) . nu no g ee n to eva llige gast. Ver kies t uit gestrekt e riet velden die doo r m enselijk e ingr ep en m oment e el on tb re ke n in de H obok ense P ol der. Glanskop (Par us palu s tri s) e n Zwarte mees (Pa r us

ater) W e rden vrij re gelm ati g geri ngd, doch ze lden waa rge no me n . Vrij schaarse do o rtrekk er s. Kuifmees (Pa rus cristatus) 1 ex. 1611 0/82 1 ex . 28112 /82

Boomklever (S itta e uro p aea) V rij toe valli ge gas t. 1 e x . w in te r 77 /78 1 ex . 18106/81

Viuk (Fri ng illa coe lebs), Keep (Fring illa mo ntifrin gill a ) , Groenling (Ca rd ue lis chlo ris) . Putter (Ca rd ue lis ca rd uelis) en Sijs (Ca rd ue Jis spinus)

~),,,

' ~.!),!y

" ~"'- ,

8 ex . 08107/82

Buidelmees ( Re m iz pe nd uli n us) 1 e x . op 18/05/84, ee n vri j late waa rn em ing va n de ze ze ldza m e soo rt . 50

V INKEN en GO RZEN Vel« vink- en gorsachtigen kunnen in vrij gra a f tot z eer groot aantal waargenomen wo rde n tijd en s de trekperio de (vb . Vink lot m eer dan 1.000 exem - Ir -. plaren p er da g) . Maar d eze vogels trekken dan I. over naar hel z uiden zonder in de p o lder re verblijven . Enkele kom en toch in de polder terecht.

1\.

Pu tter

Vrij talrijke d oortrekke rs di e in de wint er in de polder zwe rven d ku nne n aa ngetroffe n worden in va riabel aa nta l. E nke le , wat tijd stip betreft , op mer ke lij ke waarn em in gen : Putter : 1 ex . 01/06/81 Sijs : 2 ex . 13/06/81

Kneu (Card ue lis cann abin a) T ot 30 exe mplare n in d e winter. Europese kanarie (Serin us se rin us) O nregel matige gas t di e de j on gst e j aren niet meer werd waar gen omen . 1 e x. 2111 0178 1 ex . 06/10179 Frater (Ca rd ue lis tlavi rostris) D e vo lge n de waarnemin gen he bben betrekkin g o p ter plaatse ve rblijven de exe m pla re n . De Frater tre kt wel in gro te r aa nta l over tijdens het n aj aa r. 1 ex. 02112172 tot 30/12172 5 ex . 02/01174 6 ex. 24/11173 6 ex . 31/10/82 Barmsijs (Car d ue lis flarnmea) ' G ro te b arrnsij s' (C. flarnme a flamrne a) , ee n o ndersoo rt va n de B arm sij s werd ee n aa nt al maal ge r ing d in de p old er. 40 ex . de cembe r 72 16 ex. Ol/Ol t ot 13/03173 2 ex. 04/ [2177 Kruisbek (Loxia curviro stra ) T oevalli ge gas t. 1 ex . 17/03179 Goudvink (Py rr hula p yrrhul a europ oea) 1 e x. 28/06/78 1 ex . 21110178 1 ex . 0211 1179 'Gro te go udv in k' (ringvangs t) Wordt oo k re gelm ati g wa a rge n ome n o p trek .

Appelvink 2 ex . 1 ex . 1 ex .

(C occothrau stes co ccoth r au ste s) 0811 01784 ex . 12/04/80 281101781 ex . 24110/82 24103/80

Geelgors (E mbe riza citrine lla) T o evallige gast. 9 ex . 10/10/82 Ortolaan (E m be riza hortul aria) To e valli ge gast. 1 e x . voo r jaa r 74 1 ex . 28/04176

1 e x. 29/08/81

D e S ijs is ee n typi sch e broed vogel va n e chte na aldbossen in het n oorden van E u ro pa . In de winte r k omt hij naar o nze kontrei en waar hij aangetro kke n wordt door de e ls . Zeer behendig haalt hij d e zaa djes uit de e lze prop pe n : ee n war e lekk ernij. D e Sijs is e lk j aar w aa r te nemen , doch hij ve rblijft e n kel voor ee n korte p eriod e in het ge bie d . Ove rt re kke nd kan hij in het n aja ar in gro ter aa nta lle n wa ar gen omen worden.

4. RINGGEGEVENS Ged ure nde de jaren 1977 tot 1981 werd er in de polde r int en sief geringd . Oo k voo rdie n e n da arn a we rd e r n og gering d, m aar s tee ds in minder e m ate zodat de ze gegeve ns weinig re p rese n ta tief zij n. D e result at en van 1977 e n 1978 zij n reed s ee rde r ge p u bliceer d, n am elijk in de brochure " Hobo ke nse P olde r , ee n e ko logisch rapp ort ove r e en ge bie d d at niet mag ve rdw ij ne n - 1978" . Wc ge ve n ze hi er o pnie uw weer om ee n beter o ve rzicht t e krij gen van de ge he le pe ri od e .Het r inge n ge be urde m et be hu lp va n mistnett en , dit zijn zwa r te nett en di e aa n ee n bosr and of ha agrand ge p laa ts t worden , zo da t ze nau welijks te on de rs che ide n zijn va n de omgeving . D ez e method e is voo ra l geschikt o m klein ere za ngvoge ls te va nge n. V erde r we rd e r oo k ge bru ik ge maa k t va n slag ne tte n voo r gro te re voge ls e n zaa de te rs (li js te rs e n vink achtigcn ) . H et ho eft ge e n beto og d at rin gwerk ste rk afh a nkelijk is va n de we ersgest eldheid zo da t de re sult at en e rg va r iabe l kunn en zij n . H et rin gen is zee r interessant om de p eri od en va n d oor trek per soo rt te bepalen . Z o kunn en we hieruit 51

bijvoorbeeld konkluderen da t de groots te a a nta lle n fitisse n doo rt re kke n van m idde n tot eind juli , te rw ijl T j ift ja f nog doortrekt tot in se p te mber. Oo k de aa nta lle n pe r j aar kunnen ster k sc ho mmele n, a lhoewe l voo r so mm ige soorte n de sc ho m me lingen zeer re presentatief zijn voor het voorko me n in Be lgiĂŤ . Ee n goed voorbee ld hiervan is d e ac hteruit gang van de Rie tzan ge r. de gevo lge n van de stre nge

winter o p de pop ulatie van de Ce tti's za nger of de toe name va n Z wart ko p en T j iftjaf. W e m ogen ec hte r oo k niet ve rge te n te ve r me lde n d at ve le vogels ' s nach ts d oo rt re kk en (v b . Braam sluiper, G ras mus, ... ) wat metee n duidelij k maak t d at de aanta lle n in tabe l 11 slec hts ee n d eel ( tje ) zij n va n de ge he le d oortre k.

Tabe l 11 ; Rin ggegeven s periode 1977 - 198] 1977 Nachtegaa l Bla uwborst Ge kraagde roodstaart Ce tt i's za nge r

Snor Ri etzan ger Bosrietza nger Kl ei ne ka reki et Spo tvogel Braamsluiper Gras mus T uinfluite r Zwa rt ko p T j iftj af Fit is M atko p Pimpe lmees Ko olm ee s

2 66 1 ]0 3 11 239 131 12 15 51 162 60

53 130 6 22 15

Naast al de ze gegevens zijn er natuurlijk nog ee n hel e boel a nde re vogels in de ne tt en terechtge ko men . H ieronder vo lgen de meest opva llende: 1977 : Ba rrns ijs (1) , IJ svogel (1), Kl a pe kste r (2) 1978 : Koek oek (1) , LIsvogel (2) . R an suil (3), W at e rsni p (2). Oeve rloper (1) . Fluiter (1) , Sperwer ( 1), Zwa rte me es (2) 1979: T oren valk (1), Koek oek (3), R ansuil (4), IJsvogel (2), Kl apek ster (1), Oeverlope r ( 1), G la ns ko p (3) 1980: Spe rwe r ( 1), Torenva lk ( I) . W at erral ( I), Koek oek (1) . Steen uil ( 1) . Ran suil (I), Zwa rte mee s ( I) 198 1: G la ns ko p ( I), Gro te kareki e t (2), Oeve rlope r (2), Draaihals (1) , Vuurgoudh aan t je (1), W ate r pie per (1), Kl a pek ster (2). Tore nva lk (2). Sperwe r (6)

1978

] 979

1980

4 81 5 4 2 101

8 51

68 5 15 -

10 175 107 8 36 17 161 186 206 97 14 53 56

SI 5 15 7 87 2 12 206 64 12 62 160

3 1 -

3 47 150 8

11 16 J5 4 24 1 203 49 3] 76 161

198] 12 64 5 12

1 70

11 0 6 12 16 l OS 237 145 49 1 54 75

Rin gvan gst en Bi j het ri nge n van voge ls kan het zij n dat de geva nge n voge ls al een hel e weg afge leg d he bbe n (vb . va ngste n va n zo mergaste n in het voo rjaar) . A ls ze echter op doortre k zij n m oet en ze d ikw ij ls nog ee n he el e ind afleggen. In tabel 12 volge n e nkele op me rkeli jk e gegeve ns van dergelij ke (te rug)va ngste n. Let hie rb ij ook op de dat a .

Tabel 12: T erug vangsten ge ringde vog el s I

Soortna am

Plaats ring en

P la a ts terugvan gst

Bosrietzan ger Bl auwborst Blauwborst Blauwborst Spreeuw Spre euw Spreeu w Zwartk op Fitis Zwart e roodstaart Kramsvog e l Vla am se Gaai R oo db orsttapui t

Hab . P older H ob . Polder H ob. Polder Bo gnas (Fr .) Hob. Polder Hob . Polder H ab . Polder H ab . Po lder H ob. Polder Hob . Po lder H ab . Polde r H ab. Po ld er Hob . Po lder

Neubra nd en burg( DDR) Los Pal a cre s (SP) C arna rgue (F r .) H ob oken Polde r Be dfordshire (GE)

HER

Ber lin (Duitsl.) Lenin gr ad (U SS R) Orkne y (Sc ho tl .) N or folk (Eng. ) Lopera (Sp. ) Snasav ath (NW) H obok en Po lder Tifl et (Marokko)

SM AT

Wij denken dat ied e re e n e r. na het le zen va n deze brochure , wel va n ove rtuigd is d at de H ob oken se Pold er een zéér waard e vo l na tuur gebi ed is . niet e nke l o p het vlak va n de voge ls , ma ar o ok omw ille va n di verse a nde re fa cetten va n o nze natuur. O ok soc iaa l is de p o lder e rg be lan grijk , hij i ~ immers het e nige natuurgebied in ee n ve rr e o mge ving, e n d it vlakbij de groot stad Antwerpen . Sedert ee n be sluit va n de Vlaam se Ex ecutie ve va n 30 m ei 1990 staa t de H ob ok ense Polder op het gewestp lan als vo lgt ing ek leurd 11 ha - W oon zon e - Dag rek rea tiezo ne 45 ha - N atuurgebi ed 76 ha - Parkgebi ed 33 h a (28 ha aange legd Polde rb os ) M aar wc he bb en oo k ve rde r gekek en dan o ns e ige n la ndje. In 1<)79 vaa rd igd e de E EG de zgn . V ogel richtlijn (79/409) uil, di e bep aalt d at voo r ee n aa ntal soo rt e n specia le be scherrni ngsm aatreg ele n di en en ge no me n te word en . Di t zij n o .a . :

datum ringen

datum terugvangst

10/09178 21-5107 /79 29/07177 25/0917 1 18102179 29/12/68 11/11173 30/09179 08/08177 07/04170 ] 2/01171 29107176 29/03/48

23/07179 23/12179 29/01 178 0 1/()7179 20/02/80 01/06/70 15/04174 15/05/80 28/06178 1111 2179 02/0917 1 12108/79 09/02/50

EGE

broe dge bied : Blau wborst e n W oudaapje (to t '86) rust- en fourageergebied : Bruine e n B lauwe kiekendie f. V e lduil , Vi sdief en lJ svo gel In o k to be r 1988 werd en door de V laam se Executiev e de speciale besch errn ingszo nes uit eind e lijk afg e h ak end . Tot o nze ve rb az ing beh o ord e de H obo kense P old er daar niet bij . Hi ert egen werd door de WHOP officiëel kl acht neergelegd bij de C ommissie van de E u ro pese G emeensch app en . Op b asis va n o nze a rgu me n te ring be sliste di e o m de Bel gische regering in ge bre ke te ste lle n wegen s het o nj uis t toepa ssen va n de richt lij n 79/409. Mo gelijker wijs moet de Belgi sch e reg ering zic h oo k ve ra ntwoo rde n voor het E uro pees H or in Luxemburg . E ind 1990 hop en wij uit einde lijk meer te we te 11 ove r het ve rloo p va n deze proe ed ure . Op alle rha nde wijze n tr acht de WHOP de H obo ken se Po lder ve ilig te stelle n . Wi l u hieraan me ewer ken, neem da n kontakt op me t éé n va n de ac hte raa n ve rme lde kon taktperson en . Samen sta a n wc ste rk I

- J nst ell eu va n besch ermingszone s - O nde rho ud en ruimte lijke o rde n ing ove ree nko mstig d e eko log ische eise n va n lee fge biede n binn en e n hu ite n de be seh ermin gszon es. Soorten d ie voor de ze specia le besch er rningsm aatrege le n in a anmerkin g komen e n waarvoor de Hoboken se Po lde r fun geert als :

NAWOORD

DANKWOORD

D e H obok ense P old er , 165 ha g root, is d o or zij n grote hetero gen it eit e n bi otopen rijkd om ee n w aar eld orad o voor d e vogel wereld. R e eds 200 voge lsoo rten w erd en e r wa argen omen , al dan niet in de pold er ve rblij vend. Jaarlijk s broed en e r zo' n 60 ve rsc hille nde soo r te n , wa ar b ij e n ke le niet o nbela ng rijke : Z ome rtalin g . W ouda apj e. Blauwborst . Wat erral . Wint ert aling . Sl obe end , Kuife end . e n Tafeleend .

Hierbij wil ik ied ere en bedank en di e direkt o f indirekt he eft m ee gew erkt om d eze brochure m ogelijk te m ak en . Al d e nam en vermelden is o udoe nbaa r. Dank a an a l di e genen di e o nve rge telij ke ur en in d e pold er hebben d o orgebracht e n hun o n m isba re wa arn emingen d o orstuurd en ( b lij f zo voor tdoe n!). In het bij zonder w il ik d e vo lgende m en sen bedanken: Sa ri d ra D e J ongh e e n D eni se Schellek ens vo o r het t yp e werk , Erik O om s vo or de ta alk orrekti e va n d e e ind tek st. Lu c A nd r ies voo r d e o p m a a k va n d e soo r te n lijst (t abel 1), Arm emie V an G oethern di e d e lay-out reali se erd e e n DHr. E ekh ar t Kuijken di e binn en zij n drukk e be zi gh ed en to ch no g d e tijd vo nd o m het voo rwoo rd te ve rz o rge n . V oor de raadge vin genen e n het o pzoe kingswc rk : _ M are Bogaerts, Luc V a n Schoor, Frans Thys, St uf V im D en Bro eck e n Dann y Jonckh e ere . E n tenslo tt e oo k d e m ensen di e me e in vent ariseerd en . G ert De vold er. J ori s Van R eu sel , Wim M en ens , L uc V an Sch o or e n al d e a nde re n . Onze d an k gaa t oo k naar : d e B VNF (B ond vo or V erantw o orde Natuurfot ogra fie), D ominiqu e A r nhem. Henk V erbie zen e n J an Martens di e bel an gl o o s m a teria al a fsto nde n vo or publikatie . E n h et be d rij f PrePre ss Co m pos itions di e d e kl euren sel ektie va n de o ms lag ve rzo rg de En ten slotte m o gen w e niet ve rge te n d at d e uitgav e va n d e ze b ro chure slech ts m o gel ijk we rd d o or d e e xt ra fina nc iĂŤ le ste u n v a n o nze sy m pat hisa n te n .

D e H ob ok en se P old er h e eft d e m ogelijkhed en o m ee n no g b el an grijk ere rol te sp ele n als broed gebi ed. Enk el e j on gere d el en zij n no g in vo lle evolu tie , zo da t te ve rw ach te n va lt d at o p kort e termijn m e er vo gels hier broed gel egenheid zulle n vinden . D aart e gen ov er sta a t ee n voortsch rijde nde success ie di e h et verlandingspro ce s in d e hand we r k t. D aard o or e vo luee rt het gehel e ge b ie d lan gzaam ma ar zek er na ar d e clim axvegetat ie. namelijk een lo o fbo s . Dat impli ce ert tev en s ee n alge me ne dalin g va n zo wel heterogenitei t al s va n d e ze ldza a m he ids wa a rde va n h et ge bie d .Indien we de ze rijkdom willen behouden . is h et no od zak elijk o m het heteroge ne ka rakter van h et gebi ed te wa arborgen . D aarvoo r zij n doeltre ffend e heh e er sm a atregel en no odz akelijk . D e Pold er is ni et e n kel al s b roed gebi ed va n bel an g. V erscheid en e soo rte n ge b ru ike n het ge bie d oo k a ls ru stpl aat s tijden s d e trek o f a ls o ve rzo rne r ings- e n ove rw in teringsge bie d . Andere gebruik en het ge bie d d an wee r o m e r te kom en slap e n (S p ree uw, Kram svogel, H outduif) o f voed sel te verg a re n (Vi sdi ef, Bruin e kiekendief . .. ) .Uit dit all e s blijkt het uitzon d erlijke belang va n d e H obok ense P old er di e slech ts e n ke le kilom eters verwijd erd is va n het h artje va n Ant werp en .

LITERATUUR -c

H obokense Polder - P eet ers , L. 1966. D e H ob okense Po lde r . E ind we rk kur su s na tuurgid s - C VN . - Pa is , P. 1974. V oorl opi ge av ifa u nalijs t H ob okense Po lder . On ge publi ce erd. - V an De r V ek en , W . 1975. H obok ense Po lder , mi sk end of niet ge ke nd . E indwe rk kursu s natuurgid s - C VN . - Werk gro ep H o bok ense Polder. 1978 . H oboken se P old er , ee n e ko logisch ra pport over ee n gebie d d at niet m ag ve rd wijnen . - W erk gr oep H ob ok ense Pold er vzw . 1985 . D e H ob ok en se P older , vroege r , nu e n s tra ks .

." Di versen - Vogelin vent ari satie , achte rgro nde n , richtlijnen e n ve rslaggeving . 1985. - KN NV Broed vog elinventarisa tie - D e Laet . F. D e waarde n va n de U ite rwaarde n (Yse l, Rijn , M aa s e n W éléll) . - D e Wi el e waal. 1983 . B edrei gd e pl an ten en di e ren in Vl aand eren. - Pu blik ati ebl ad va n de E uropese G emeensch a p(L 103 25/4179 e n LI OO 16/4/86) - D esm et. J. 1987 . Vogel s , hun levensloop in België, hun wede rvar en met de mens. Brugge . M . Va n D e Wi eie . - Vla am se Avifa un aco m miss ie vzw. 1989 . V ogel s in Vl aand er en: V oork om en e n ve rsp re iding. - Pctcr son , R.T. . M oun tfort , G . e n P.A .D . H ol lom. 1976. Peterson s voge lgids . E lsevier - G alla gh er . Hu gh P . 1984 . G ids vo o r Vogel on derzoek . - Herrn v, M . 1989 . Na tu ur be heer . V an de W iei e , St icbti ng Leefmi lie u , Na t u urrese rva te n e n In sti tuut voor Natu ur be ho ud, p . 22 4.

VERKLARENDE WOORDENLIJsrr areaal - V ersprei din gsgeb ied waa rin ee n soo r t (plant o f di er) van n atur e voorko m t. avifauna - Vo gel wereld. balts - Ritu eel bij voge ls om ee n wijf je te verove re n e n wat d e p aring voo rafgaa t . biotoop - Ruimteli jk min o f m e er homoge en ge bie d met va n de omgevin g afwijk ende levensomst andi ghed en ; bewo ond door ee n bep aald e leve nsgemee nscha p ; woo nge bie d va n een groe p org a nisme n . broekbos - Bos dat ger uime tij d va n het j aar onder wa te r staat , in hoofd za ak gevo rmd doo r wilge n e n elze n ; entomologen - Person en die zich bezig houden met de stud ie va n de insekten . floristen - Person en di e zich bezig houd en m et de st udie va n de planten wereld . fourageren - Vo e dse l zoe ke n . gedomestikeerd - Aan de mens ge we nd ge maak te di eren (huisdi eren ) . milieu dynamisch - Ve ra n de rlij khe id in de tijd va n de e ige nscha ppe n va n he t mi lieu . ornithologen - P er sonen di e 'zich be zig houd en m e t de s tu die van de vogel s. pioniersvegetatie - IJl e e n jon ge b egr oeiin g op voo rheen kale bod em , gewoo n lij k m et ee n aa nz ie nlij k aa ndeel éé nja r ige soo rte n e n mossen . pleisterend - Di e ren di e tijd ens hun tr ekto cht een ge bie d ge b ru ike n o m eve n uit te r uste n e n voedse l te zoe ke n . populatie - Pl anten of di eren va n éé n soo rt di e met el ka a r ee n bep aald mili eu in ee n bepaald ge bie d be wonen . ruigte - W eeld eri ge begr oeiing met hoo g o psc hietend e kruiden. struweel - V eget ati e di e ge do minee rd wo rd t door st ru ike n . successie - D e o ntw ik ke ling van ee n p io nie rsge meenschap in de richtin g va n ee n k lim a xgeme c nsc ha p (b os). Ee n mo o i voo rbeeld is de ve rla nd ing va n o pe n wa ter. territorium - Ge bie d dat ee n di er. di erenpaar of een groe p di er en vo o r zichze lf re servee rt , vooral in de voo r tpla n tings tijd, e n d at a k tief te gen o ngewe nste indrin gers wo rd t verde d igd . vegetatie - H et ge hee l va n planten in het land schap .

WE K OEP VZW. (WH O)

OKENSE P LDE

D e Werkgro ep H ob ok en se Polder (W H O P) we rd opgericht in 1978 met als doel het integrale behoud van de Hobokense Polder. In de afge lope n 12 jaar werd gee n middel on ve rle t ge late n o m dit doel te bereik en . Sinds kort zijn we de els ge sla agd in dit opzet e n ve rkrijgt 76 h a de sta tus van 'na tuur ge bied ' op het gewestpla n . Voor de 56 ha met ee n no g n atuurvijandi ge best emming (woon- en rekre ati e zon e) zal het gew estplan binnenk ort oo k in herziening worden ges te ld . D eze del en kunn en zo d an ook de status van 'na tuu rge bied ' ve r krijgen . Maar zov e r is het no g niet en verd er ijveren voo r het integr ale beh oud blijft voo rlo pig nog nodi g. E en we tte lij ke, besch ermend e sta tus is éé n facet. E en twee de is het inwendi ge beheer van dit natuurgebi ed. Hiertoe o rga nisee rt de WHOP jaarlijks di verse natuurbeheersdagen. Ma aien van gras la ndjes e n riet , teg en ga an van de verbossing e n o nde rhoud va n het wandelpad sta a n steevas t o p het pr ogramma . Wen st u hiera an me e te werken neem da n ee ns m et ons kontak t. All e hulp is we lko m. M aar .de WHOP sta a t nog voo r m e er : be gel eid e wande linge n in de H ob oken se Polder (me t natuurgicls) , bu s- e n tr ein excurs ies na ar and ere natuurgebi ed en , di a-v oordrachten, uit gav e tijd schrift en brochu res . ... W en st u blij vend o p de hoogte ge ho ude n te word en va n o nze a kt ivitc iten , nieuwtj e o ve r de po lde r .. .. dan kan u ee n ja ar a bonnem ent nem en o p ons driemaandelijks tijdschrift (m in . 20 blz. pe r numm er) , de 'KLAPEKSTER' . Schrijf dan minimum 150 Fr. o ve r o p rek enin gnr . 00 1-1 15552 5-40 van WH OP vzw . Gratis begeleide wandelingen in de pold er , e lke derde zond ag va n de maand (uitgez . se pte m be r) . Afspraak te 10 h aa n het Station H obok en Pold er , e inde Berkenrod el ei ( tra m 2 e n 4, bus 1) . L aar zen nodi g bij voch tig we der Kontaktperson en : Natuurstudie:

Bert Menen s , Korte Zavel stra at 25, 2060 Antwerpen (Te l. 232 .26. 18.)

Natuurbeheer - Natuurstudie: D ann y J on ckhe ere. P.H. Sp a akl a an 3 bu s 13/5. 2660 H ob oken (T el. 828. 14 .87) Begeleide wandelingen:

Anni e Vand e wey e r , Zo me rd ijk laa n 4 , 2660 Ho bo ke n (Te l. 827 .37 .60)

WH OP - algemeen:

Fra ns Th ys , A. Ein sreinla an 22, 2660 H ob oken (Te l. 830.20 .51)

Propaganda - Brochures:

André Dri e sen , Kr ek elstraat l24 . 2660 H ob ok en (Tel . 829. 19.10)

MEDEWERKERS Tekst: Be rt Me rt en s Foto's: D ominique Arnhem .Kuifeend , Grot e kareki et , Sijs. Kievit , Staart mees Bern arel Castelein (BVN F); Bla uwe rei ger , Wate rsnip. Oeve rlo pe r , K leine plev ier , Witte kwik W alter D ellafaille ( BVN F); T or en valk Fr its H outkamp (Het Vogeljaar ) ; Velduil Bob J or en s (BVNF); Wo udaapje. Grote bo nte spe ch t H. Scho uten ( Het voge ljaa r) ;Sprink haa nr ie tza nge r , Kr ak e end , G roe ne specht . Slob ee nd B . Van D amm e (BVNF) ; Be rgee nd Fon s Van Den Heuvel ( BVN F); Wat erral R . Vee nstra ; Fuut H cnk Ve rbieze n . Blauwbo rst W . Weenink ; Zo me r ta ling J an Marrens (J M). Bert Merrens (B M); Landsch ap sfot os Kleurenselektie omslag: PrePress Co rnpos itio ns , Sint-N iklaa s Tekeningen: B ert Mer ren s Opmaak soortenlijst (tabel 1): L uc A nd ries Lay-out: A n ne mie E mme rec hts Taalverbetering: E rik Oo ms Typewerk: Saridra D e J on gh e Denise Schellekeu s Koรถrdinatie: Mar c Bogae rt s Bert Merren s Drukwerk: E PO , 03/239 .61.29 Verantwoordelijke Uitgever: Bert Mert en s, K orte Zave lstraa t 25, 2060 A ntwe rpe n

D /1 990/:'l909/1