Mizaç-Kişilik ve Bozuklukları
Dr. Timuçin Oral İTİCÜ 27 Kasım 2012 9 Aralık 12 Pazar
Mizaç? Yapısal, genetik ve biyolojik temele dayanan tavır ve davranışlar, Temperaman, Huy.
Karakter (Charactera-G
nakşedilmiş)
İnsanın yetiştiği aile çevresinden kaynaklanan öğrenilmiş tavır ve davranışlar.
Kişilik (persona-L: maske) Davranışsal ve psikolojik özelliklerin doğuştan gelen ve sonradan kazanılan belirleyicilerinin ortak oluşturduğu yapı. Goodwin-Jamison 1990
9 Aralık 12 Pazar
Eysenk Üç Boyutlu Modeli; nörotiklik, dışa dönüklük, psikotiklik
Beş Faktörlü Model (FFM); dışa dönüklük, nörotiklik, kendini bilme yetisi, uyum, deneyime açıklık
Temperament ve Karakter Envanteri (TCI); zarardan kaçınma, ödül bağımlılığı, yenilik arayışı, sebat etme, işbirliği yapma, kendini yönetme, kendini aşma
3 9 Aralık 12 Pazar
TCI
MİZAÇ
Alt Grup
Yüksek Puan Düşük Puan Heyecanlı İlgisiz, Meraklı Gayretsiz, Yenilik Hareketli Heyecansız, arayışı Gayretli Monotonluğu tolere eden Kolay sıkılan Sistematik Sosyal engellenme, Çabuk yorulma, Keyifli, Yabancılardan kaçınma, Sempatik, Zarardan Başkalarının endişelenmediği Çoğu kişinin endişeli kaçınma durumlarda bile sorun olacağı olduğu durumlarda bile beklentisi, karamsarlık iyimser Belirsizlik korkusu Katı, itiraz eden, soğuk, Temiz kalpli, Duyarlı, Ödül Sosyal olarak kimseyi Sosyal olarak bağımlı bağımlılığı önemsemeyen, Kolay etki altında kalabilen Kararsız Beklenen ödül yanıtlarına aşırı Hareketsiz Sebat çaba gösterme eğiliminde, Kararsız Etme Beklenenden daha başarılı Düzensiz 4
9 Aralık 12 Pazar
TCI
Alt Grup Kendini yönetme
KARAKTER
İşbirliği yapma
Kendini aşma
Yüksek Puan Olgun, Güçlü, Kendi kendine yeten, Güvenilir, Yapıcı Kendine saygı/güveni yüksek
Düşük Puan Zayıf, Olgunlaşmamış, Kırılgan, Sorumsuz, Etkisiz, Güvensiz, Kendine saygısı az
Eleştirici, Diğer kişilere karşı Sosyal hoşgörüye sahip ilgisiz, Yardımsever olmayan Yaratıcı, Gururlu, Sabırsız, Kendini unutan, Hayal gücü olmayan, İnançlı, Her şeyi kontrol etmeye Manevi duyguları olan çalışan, İdealist Maddeci
5 9 Aralık 12 Pazar
Temperament ve “Soft Bipolar” Kavramı •
Hipertimik
•
İrritabl
•
Siklotimik
•
Distimik
Akiskal, 1977 9 Aralık 12 Pazar
Hipertimik Mizaç • • • • •
Erken başlangıç (< 21 yaş ) Aralıklı hipomanik özellikler ve araya giren seyrek ötimi Kısa uyuma (günde < 6 saat, hafta sonu dahil) "İnkar"ı fazla kullanma Schneiderien hipomanik kişilik özellikleri • • • • • • •
İrritabl, neşeli, aşırı iyimser, taşkın Aşırı güvenli, kendinden emin,övünen, abartan, grandiyöz Dinç, tasarılarla dolu, tutumsuz ve arsız Aşırı konuşkan Sıcak, insan arayan ya da dışa dönük Fazla kendini kaptıran ve işgüzar Ketlenmemiş, uyaran-arayan ya da uçkuru gevşek Akiskal ve ark., 1977, 1979
9 Aralık 12 Pazar
İrritabl Mizaç • Erken başlangıç (< 21 yaş ) • Aralıklı huysuzluklar ve seyrek ötimiler • Derin düşünmeye eğilimli • Fazla eleştirel ve yakınmacı • Olumsuz yönlere odaklanan • Mizahtan yoksun şakalar yapan • Sırnaşık • Dargın, küskün, huysuz • Öfke patlamalarına yatkın (Antisosyal kişilik, DEHB ya da epilepsi ölçütünü doldurmaz) Akiskal ve ark., 1979 9 Aralık 12 Pazar
Depresif Mizaç • Erken başlangıç (< 21 yaş ) • Karamsar, kötümser, eğlenemeyen • Sessiz, pasif, kararsız • Aşırı eleştirel, şikayetlenen, şüpheci • Kara kara düşünen, endişeye kapılan • Dürüst, titiz, sorumluluk sahibi • Özeleştiri, kendini kınama ve suçlamada aşırıya kaçan • Kendini küçümseyen, yetersizlik düşünceleri olan Akiskal ve ark., 1979
9 Aralık 12 Pazar
Siklotimik Mizaç • Erken başlangıç ( < 21 yaş ), seyrek ötimi, kısa döngü • Bir fazdan ötekine ani kaymalarla giden iki evreli hastalık • Öznel Belirtiler: • • • •
Aşırı Uyanıklık / uyku İyimserlik / kötümserlik ve kara kara düşünme Keskin ve yaratıcı düşünce / zihinsel karışıklık Kendine güven azlığı / aşırı güven(kararsız benlik değeri)
• Davranışsal Belirtiler (tanı ağırlığı daha fazla) • Azalmış uyku gereksinimi / aşırı uyku • Engellenemeyen insan-arayışı / içe dönme • Konuşkanlık / az konuşma • Aşırı sözcük oyunları ve şakacılık / gözü yaşlılık • Alışılmamış çalışma saatleri, üretkenliğin miktar ve niteliği düzensiz
9 Aralık 12 Pazar
DSM-IV KB Genel Ölçütleri A. Kültürel beklentilerden belirgin sapma gösteren içsel deneyim veya davranış kalıbı. Aşağıdaki alanların iki ya da fazlasında görülür: 1) Biliş 2) Duygulanım 3) Kişilerarası işlevler 4) Dürtü denetimi
9 Aralık 12 Pazar
DSM-IV KB Genel Ölçütleri B.Kalıplar esnek değildir ve kişisel ve sosyal durumlarda geniş bir yaygınlık gösterir. C.Kalıplar klinik olarak anlamlı bozulma ya da sıkıntıya yol açar D.Kalıplar stabildir, uzun sürelidir ve izleri çocukluğa ve erken ergenliğe kadar izlenebilir. E.Bir başka hastalığa bağlı değildir F.Madde kullanımı vd tıbbi duruma bağlı oluşmaz
9 Aralık 12 Pazar
DSM-IV KB Genel Ölçütleri • Özgün bir KB tanısı konulmadan önce mutlaka genel ölçütleri karşılamalıdır • II Eksende kodlanır • Kişi 18 yaş ve üzerinde olmalıdır
9 Aralık 12 Pazar
Diğer Özellikler • KB karşı içgörü yoktur (I.Eksen için sorun ya da ilişki problemleri yaşar) • KB belirtileri genellikle ego-sintonik olur • Çoğunun kişiler arası ilişki sorunları bulunur • İlk görüşmede saptamak güçtür • Dirençli, tedavisi güç vd sorunların çözümü için de engel oluşturabilirler
9 Aralık 12 Pazar
Neden “ego-sintonik”tir?
9 Aralık 12 Pazar
Neden “ego-sintonik”tir? • “otoplastik savunma” kişinin strese yanıtını kendi iç psişik sürecini değiştirerek vermesidir; sorununu “ego-distonik” olarak değerlendirir (kabul edilemez, değişmesi gereken). NÖROTİK BOZUKLUKLAR
9 Aralık 12 Pazar
Neden “ego-sintonik”tir? • “otoplastik savunma” kişinin strese yanıtını kendi iç psişik sürecini değiştirerek vermesidir; sorununu “ego-distonik” olarak değerlendirir (kabul edilemez, değişmesi gereken). NÖROTİK BOZUKLUKLAR • “alloplastik savunma” kişinin stres yanıtını kendini değil çevreyi değiştirerek vermeye çalışmasıdır; kişi kendi sorunlarını (eksikliklerini) “ego-sintonik” olarak algılar. KİŞİLİK BOZUKLUKLARI
9 Aralık 12 Pazar
Nasıl gelişir? •
Çocuklukta şekillenir
•
20’li yaşların başlarında yerleşir
•
Bazıları organik nedenli (trauma) olabilir
•
Bazıları daha biyolojik / genetik özellikte •
9 Aralık 12 Pazar
Ör. Şizotipal, Antisosyal ve Borderline?
Kişilik Tarzı-Kişilik Bozukluğu Devamlılığı
9 Aralık 12 Pazar
Nasıl tanınır?
9 Aralık 12 Pazar
•
Yapılandırılılmış görüşmeler (SCID-II)?
•
Psikolojik Testler? •
WAIS
•
MMPI
•
Bender-Gestalt
•
Rorschach
Nasıl tedavi edilir? •
Genellikle dirençlidir
•
Yavaş değişim gösterir
•
nadiren tedaviye yanıt verir
9 Aralık 12 Pazar
•
Bireysel/grup terapi
•
Anksiyolitiklerin kısa süreli kullanımı
•
Küçük doz antipsikotikler
•
Bazıları dekompanse olunca yatırılırlar
Neyle karışır? •I
Eksen Bozukluklarla? • Atipik
ve karma tiplerle en sık
• Bazıları •
9 Aralık 12 Pazar
da üstüne binerek ya da karıştırılarak
Ör. Paranoid, Obsesif
Eksen I - II : Ayrım yapay mı? • Kişilik, hastalıkların temel psiko-patolojisini yansıtır Freud & Kreapelin • Betimleyici psikiyatride DSM sistemi ile, kişilik bozukluklarının sendromal psikiyatrik bozukluklardan ayrımı o kadar keskin hatlarla yapılmıştır ki, ne Freudien ne de Kreapelinien yaklaşımlarla bu kadar keskin ayırım yapmaya olanak yoktur. (DSM sistemi aslında ateoriktir ama etiyolojiye de gizli bir atıf vardır)
9 Aralık 12 Pazar
Küme Organizasyonu (DSM) ‣
A Kümesi: tuhaf ya da eksantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci ‣
‣
B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun ‣
‣
Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik
C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi ‣
9 Aralık 12 Pazar
Paranoid, Şizoid, Şizotipal
Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı
9 AralÄąk 12 Pazar
Kategorik X Boyutsal • DSM-IV kategorik • Kişilik özellikleri boyutsal özellik taşır • Sınıflandırmada güçlükler • KB araştırmaları I.Eksenin gerisinde en az güvenilir tanı kategorisi sistematik çalışmayı zorlaştırır
9 Aralık 12 Pazar
Kişilik Bozukluğu için Yeni Model Arayışı
İşlevsel bozukluk psikopatolojiden, bazı ölçütler de diğerlerinden daha kararlıdır (stabil). “Kişilik Özellikleri” değişme ve sonlanımı öngörebilir KB aslında daha kararlı olan kişilik özellikleri ve daha az kararlı olan semptomatik davranışların karışımından oluşur. “Seyir duruma göre parlama ve sönmelerle değişir” kavramına gereksinim var Kesin tanı için 20’li yaşların sonları beklenmeli. Genç hastalar için prognoz daha iyimserdir. Tedavide psikososyal işlevselliğe odaklanmalı. Oldham, 2006
9 Aralık 12 Pazar
DSM-V Kişilik Bozukluğu
DSM-V’de kişilik bozuklukları değişiyor: 1.Daha yalın bir tanım öneriliyor 2.Kişilik işlevsellik düzeyleri öneriliyor 3.Genel kişilik bozukluğu tanı ölçütleri öneriliyor
9 Aralık 12 Pazar
“Kişilik Bozuklukları” yerine “Tip” tanımlaması geliyor
• Antisosyal/Psikopatik tip • Sınır tip • Kaçıngan tip • Obsesif-Kompulsif tip • Şizotipal tip
9 Aralık 12 Pazar
Kişilik Bozukluğu : Genel Tanı Ölçütleri A. Adaptif yetmezlik aşağıdakilerden biri veya ikisi ile belirlidir: Özkimliği duygusunda bozukluk, Etkin kişilerarası işlevsellik geliştirmekte yetersizlik B. Adaptif yetmezliğe bir veya daha çok kişilik özelliğinin uç düzeyleri eşlik eder. C. Adaptif yetmezlik zaman içinde ve durumlar arasında görece stabildir ve başlangıcı en azından ergenlik yıllarına dek izlenebilir. D. Adaptif yetmezlik sadece başka bir mental bozukluğun sonucu veya belirtisi olarak açıklanamaz. E. Adaptif yetmezlik sadece herhangi bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine veya bir genel medikal soruna bağlanamaz.
9 Aralık 12 Pazar
Kişiliğin İşlevsellik Düzeyi Kişilik psikopatolojisi temel olarak kişinin kendisi ve başkalarına ilişkin düşüncelerdeki aksaklıklardan kaynaklanır. Öze ve kişilerarası alanlara ilişkin aksaklıklar değişik derecelerde olabildiği için, bireysel hastalar özün ve kişilerarası işlevselliğin düzeylerinden oluşan aşağıdaki sürekliliğe göre değerlendirilmelidir. Her bir düzey, aşağıdaki alanlarda o düzeye özgü işlevsellikle nitelendirilir.
9 Aralık 12 Pazar
Tıpkı Kişilik Bozuklukları için Genel Tanı Ölçütlerinde olduğu gibi, bu boyutları tanısal amaçla uygularken öze ve kişilerarası ilişkilere ilişkin güçlükler; A. yıllardır sürüyor olmalı B. sadece başka bir mental bozukluğun belirtisi ya da sonucu olmamalı C. sadece madde kullanımı ya da genel medikal bir durumun fizyolojik etkilerine bağlı olmamalı D. Kişinin kültürel çevresi içinde norm olmamalı
9 Aralık 12 Pazar
A Kümesi
• Tuhaf-eksantrik
• Semptomlar şizofreniye benzer
• Düz ya da uygunsuz duygulanım • Tuhaf düşünce ya da konuşmalar • Paranoya
• Gerçeklikle bağlantılarını bir şekilde sürdürürler 9 Aralık 12 Pazar
Paranoid Kişilik Bozukluğu • Başkalarının kendini aldattığını, sömürdüğünü ve zarar verdiğini düşünme • Dost ve iş arkadaşlarının sadakat ve güvenirliliğinden şüphelenme • Başkalarına sır vermeme • Sürekli kin besler, haksızlıklara aşırı tepki • Ani öfke ve karşı saldırı • Eşi ya da cinsel eşinin sadakatsız olduğunu düşünme
9 Aralık 12 Pazar
Paranoid Kişilik Bozukluğu • Uzak; emosyonel olarak soğuk • Mantıksız şüphecilik • Hostil; aşırı duyarlı • Kıskanç; yakınlıktan kaçan • Grandiöz, rijid, affetmeyen, alaycı, muhalif, hak arayan • Izole yaşayan ve sevilmeyen • Eleştiriye açık olmayan; başkalarını suçlayan 9 Aralık 12 Pazar
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir?
9 Aralık 12 Pazar
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? •
9 Aralık 12 Pazar
Kronik MSS bozuklukları
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? • •
9 Aralık 12 Pazar
Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin)
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? • • •
9 Aralık 12 Pazar
Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin) Depresyon
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? • • • •
9 Aralık 12 Pazar
Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin) Depresyon OKB
Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? • • • • •
9 Aralık 12 Pazar
Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin) Depresyon OKB Şizofreni öncülü olarak
Şizoid Kişilik Bozukluğu • Ailesi de dahil yakın ilişkilere girmeme • Yalnız yapılan etkinlikleri seçme • Cinsel deneyim yaşamaya aşırı isteksizlik • Zevk aldığı etkinlik çok az • Yakın arkadaş-sırdaşı olmaz • Duygusal soğukluk,donukluk • Övgü ve eleştirilere aşırı ilgisiz
9 Aralık 12 Pazar
Şizoid Kişilik Bozukluğu • Sırlarla dolu • Kişilerarası ilişkiler için çok az istekli ve ilgili • Gündüz düşleri kurar, kendisiyle meşguldür • Mizahtan yoksun, ayrıksı • “Yalnızlar” işlevleri bozulmuş değilse ille de şizoid değillerdir. • Şizofreni geliştirme olasılıkları azdır
9 Aralık 12 Pazar
Şizotipal Kişilik Bozukluğu • Şizoid KB benzer özellikleri vardır:izole, anhedonik, uzaktırlar • Bunlara ek olarak “tuhaftırlar” • Tuhaf içsel psişik deneyimlerle meşguldür • Konuşmaları da tuhaftır • Sıklıkla anksiyetelidir • “Kişiyi tanımak” zordur
9 Aralık 12 Pazar
Şizotipal Kişilik Bozukluğu • Referans fikirleri • Acayip inanış ve büyüsel düşünce • Olağandışı algısal yaşantılar • Kuşkuculuk ve paranoid düşünce • Uygunsuz kısıtlı duygulanım • Kendine özgü,acayip davranış ve görünüm 9 Aralık 12 Pazar
Küme Organizasyonu (DSM) ‣
A Kümesi: tuhaf ya da eksantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci ‣
‣
B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun ‣
‣
Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik
C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi ‣
9 Aralık 12 Pazar
Paranoid, Şizoid, Şizotipal
Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı
B Kümesi
• Dramatik-Emosyonel Kişilik Bozukluğu
• Manipulatif, uçucu (yüzeysel) sosyal ilişkilerde gözetmeyen
• Dürtüselliğe eğilimli, bazen şiddet davranışı,
kendisinin ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atan
9 Aralık 12 Pazar
Antisosyal Kişilik Bozukluğu • Tutuklanmayı gerektiren tekrarlayıcı eylemler • Sürekli yalan söylenme, başkalarını aldatma,takma isimler kullanma • Yineleyen kavgalara katılma, öfkelenme • Belirli sorumsuzluk • Yaptıklarına karşı ilgisiz olma • Sık sık iş değiştirme
9 Aralık 12 Pazar
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
• Suç işleme; saldırganlık • Kendine zarar verme impulsivite • Hedonizm • Baştan çıkarıcılık • Güvenilmez • Tehlikeli alkol madde kullanımı • Yakın ilişkiler kuramama 9 Aralık 12 Pazar
Antisosyal Kişilik Bozukluğu • %5 özkıyım (çoğu impulsif) • 30’larda düzelmeye yüz tutar • Erkeklerde daha sık ve şiddetli • Zamanın çoğu hapiste geçebilir, (cezaevlerinin yarısı) • Tipik olarak anksiyeteli ve depresif • Ana-babaları da suçlu, ihmal eden, uzak tutan, tutarsız displin anlayışı olan alkolik ve işsiz
9 Aralık 12 Pazar
Psikopati 1. Yüzeysel bir çekicilik, albeni vardır 2. Sanrı, mantıksız düşünce yoktur 3. Sinirli değillerdir 4. Güvenilir değildirler 5. Doğrusözlü değildir ve samimiyetsizdir 6. Utanç duygusu yoktur 7. Yeterince motive olmayan antisosyal davranış 8. Yargılama yetersiz deneyimlerden öğrenmez 9. Genel kişilerarası ilişkilerde duyarsızlık
9 Aralık 12 Pazar
Psikopati 10.Patolojik benmerkezcilik ve sevme kapasitesinin
olmaması 11.Temel duygusal ilişkilerde genel bir fakirlik 12.Anlamlı bir içgörü kaybı 13.İçince fantastik ve davetsiz davranış kalıpları 14.Nadiren özkıyım girişimleri 15.Duygu ve değerden yoksun, bütünlik taşımayan seks
yaşamı 16.Herhangi bir plana uymakta zorluk
9 Aralık 12 Pazar
Yüksek İşlevsellik Gösteren Antisosyal Kişilik Yapısı Hırs: yarışmacılık, kazanma hırsı Yönetmek, otorite olmayı sevmek Eyleme yönelmek Risk almak Düşük hissediş düzeyi (emosyon) Katı ahlaki kurallar (delik deşik) Zayıf bağlanma: gruplarla bireylerden daha iyi Kişilerden çok kurallara bağlanma Başkalarının motiflerinden şüphe duymak
9 Aralık 12 Pazar
Tanı Ölçütlerinin Gelişimi • Tanım Cleckley’in psikpopati tanımına uygun olarak DSM-II’de yer aldı • Psikopati günümüzde bir özellik gibi tanımlanıyor • Günümüzdeki şekil 1960 ortalarında netleşti ve • Birçok antisosyal yetişkinin çocukken de antisosyal olduğu fark edildi (Conduct/Hal ve Gidiş Bozukluğu) • Çoğu antisosyal çocuğun yetişkinlikte antisosyal olmadığı da görüldü
9 Aralık 12 Pazar
Hal ve Gidiş Bozukluğu • Çocukluk veya erken ergenlikte başlar (<15 y) • Agresif; kavgacı, kavgada alet kullanır • Akranlarıyla kötü ilişkiler • Sorumsuz, yalan söyler, hırsızlık, okuldan kaçar, okul performansı kötüdür • Evden kaçar, uygunsuz cinsel deneyim • Alkol madde kullanır • Hayvanlara eziyet eder 9 Aralık 12 Pazar
Alt Tipler (Theodore Millon)
• Hırslı • Göçebe, başıboş • Risk alan • Namını koruyan • Kötücül
9 Aralık 12 Pazar
Önce neler araştırılmalı? •
Birincil alkol madde kötüye kullanımı
•
Şizofreni
•
Patolojik kumar, kleptomani, piromani
•
Adi suçlar??
9 Aralık 12 Pazar
Borderline Kişilik Bozukluğu • Kimlik karmaşası, tutarsız kendilik • Kişiler arası ilişkilerde tutarsızlık • Gelip geçici psikotik ataklar • Kronik öfke (başkalarına) ve kendine yöneltme • Dürtüsellik • Yalnız kalmaya dayanamama • Cinsel yaşamda kaos • Terk edilmeye aşırı hassasiyet 9 Aralık 12 Pazar
Borderline Kişilik Bozukluğu: Ölümcül Olabilir • İntiharlar arasında %40-65’i bu kategoriye ait • İntihar davranışının en yoğun olduğu kişilik bozukluğu • Kendine zarar verme davranışı yoğun • %8-10 intihar eder • %75 girişimde bulunur • %69-80 kendini yaralar
9 Aralık 12 Pazar
Borderline Kişilik Bozukluğu • Şunların kombinasyonları: • Öfke, anksiyete, yoğun ve labil duygulanım • Bilinçte kısa bozulmalar • Kronik yalnızlık, boşluk, sıkıntı • Stabil olmayan uçucu ilişkiler • Kimlik karmaşası • Impulsif biçimde kendine zarar verme • Yineleyen özkıyım girişimleri (%8 ölümle biter)
9 Aralık 12 Pazar
Borderline Kişilik Bozukluğu • Şunların kombinasyonları: • Öfke, anksiyete, yoğun ve labil duygulanım • Bilinçte kısa bozulmalar • Kronik yalnızlık, boşluk, sıkıntı • Stabil olmayan uçucu ilişkiler • Kimlik karmaşası • Impulsif biçimde kendine zarar verme • Yineleyen özkıyım girişimleri (%8 ölümle biter)
9 Aralık 12 Pazar
Borderline Kişilik Bozukluğu: İşlevsellik Yüksek - Acting Out
Düşük - Acting In
• Öfke nöbetleri
• Kendine zarar nöbetleri
• Sorumluluk alır – iş yapar
• İntihar tehdit ve davranışı
• Arkadaşlıklar kurabilir
• İş yapamaz/alt düzeyde yapar
• Gerektiğinde “normal” davranabilir • Temel emosyon: ÖFKE
9 Aralık 12 Pazar
• Riskli davranışlarda bulunur • Temel emosyon: KORKU
Alt Tipler • Ben merkezci tip: Dikkat çekmeyi seven, başkalarından beklentili • Anti-sosyal tip: Kendinden nefret eder, başkalarına acımasız. Kıskanç, eleştirel, saldırgan • Utangaç tip: Aşırı değersizlik düşünceleri, çaresizlik, umutsuzluk. Korku dolu • İzole tip: Korkulu, anksiyöz, kontrol arayan, her yerde felaket gören. Eleştirel, utançlarını yansıtan
9 Aralık 12 Pazar
Nelerle Birlikte Olur? • • • •
Depresyon Kısa Psikotik Bozukluk Diğer Kişilik Bozuklukları Madde ile ilişkili bozukluklar Bazan çocuklukta istismar öyküsü
9 Aralık 12 Pazar
Tedavi •
Psikofarmakoloji •
•
Antidepresan, Antipsikotik, Lityum vb dengeleyiciler
Psikoterapi • CBT Diyalektik Davranış Terapisi (Linehan) • Şema Tedavisi (Young)D •
•
Psikodinamik Destekleyici (Rockland) • Mentalizasyon Temelli (Batemen & Fonagy) • Transferans Odaklı •
9 Aralık 12 Pazar
Olmazsa Olmazlar
9 AralÄąk 12 Pazar
Olmazsa Olmazlar •
9 Aralık 12 Pazar
Splitting
Olmazsa Olmazlar •
9 Aralık 12 Pazar
Splitting
Olmazsa Olmazlar • •
9 Aralık 12 Pazar
Splitting Boşluk, yalnızlık duygusu
Olmazsa Olmazlar • •
9 Aralık 12 Pazar
Splitting Boşluk, yalnızlık duygusu
FIGURE 1
Relationship between familiar, prototypic, personality types and structural diagnosis. Severity ranges from mildest, at the top of the page, to extremely severe at the bottom. Arrows indicate range of severity. Kernberg & Caligor (2005). A psychoanalytic theory of personality disorders. In: Major Theories of Personality Disorders, 2nd Ed. Eds: Clarkin & Lenzenweger. NY, Guilford, 115-156. 9 AralÄąk 12 Pazar
9 AralÄąk 12 Pazar
Histrionik Kişilik Bozukluğu • İlgi odağı olmak isteme • Başkaları ile ilişki çoğu kez cinsel yönden ayartıcı şekilde sağlama • Hızlı değişen, yüzeyel duygulanım • İlgi için fizik görünümünü kullanma • Başkalarını etkilemeye yönelik konuşma • Gösteriş yapma, yapmacık davranma • Telkine yatkın • İlişkilerin daha yakın olmasının ister 9 Aralık 12 Pazar
• Drama Kraliçesidir • Sık ve uygunsuz emosyonları abartarak gösterir • Duygudurumu labil ve sığdır
9 Aralık 12 Pazar
Alt Tipler (Theodore Millon) • Teatral: Dramatik, romantik, dikkat çekmek isteyen • Infantil (çocuksu): Borderline özellikler • Canlı, neşeli: Baştançıkarıcılık ile hipomani bileşimi • Sakin: Bağımlı ve kompulsif yapıda • Çalkantılı: Pasif-agresif, olumsuz bakan özellikler • Samimiyetsiz: Antisosyal özellikler
9 Aralık 12 Pazar
Klinikte Histeri • Histerik hastalarda önemsenmeme bir drama dönüşür. • Uçarılıkları, yadsıma eğilimleri, yüzeysellikleri, öykünmeye yatkınlıkları ve çocuksu davranışları tanı koydurucudur. • Kendilerini ciddiye alamayışları, önemsemeyişleri, saygı uyandıramayışları asıl belirleyicidir. Bu nedenle klinikte de pek ciddiye alınmaz, önemsenmezler. • Oysa ciddi ruhsal sorunları vardır.
9 Aralık 12 Pazar
Narsis(is)tik Kişilik Bozukluğu • Kendini çok önemli zannetme • Sınırsız zeka, güç, güzellik ya da kusursuz sevgi arayışı • Özel ve eşi bulunmaz biri olduğunu düşünme • Kişiler arası ilişkileri kendi çıkarı için kullanma • Empatik olamama • Kıskanma, başkalarının kendini kıskandığını düşünme • Küstah, kendini beğenmiş tavır
9 Aralık 12 Pazar
Narsis(is)tik Kişilik Bozukluğu • Genelde belirtisiz ve iyi işlevsellik gösterir • Tatmin edilemeyen kronik takdir ihtiyacı • Kendilik beklentileri gerçek dışıdır • Impulsif ve anksiyeteli • Başkalarından çabuk sıkılır • Başkalarının yeterli takdiri olmadığında stres altında depresif ya da öfkeli olur • Diğer KB ile sık birliktelik gösterir
9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) • Büyüklenmiş kendilik (grandiöz self) Narsisistik Nevroz’un kardinal belirtisidir (Kohut) • Özgün ilişki biçimlerinin değer sorunlarına eşlik eder. Ölçüsüz bir kendine dönüklük, ölçüsüz şiddette hayranlığı arama vardır (Kernberg) • İki alt tip: grandiöz/oblivious, utangaç/hipervijilan (Gabbard)
9 Aralık 12 Pazar
Alt Tipler (Theodore Millon)
• Tutkulu: Histrionik özellikleri de vardır. (Don Juan)Erotik, Teşhirci • Ödünleyici: Pasif-agresif, kaçıngan özellikler vardır. • Elitist: Asıl kalıbın farklılaşmış olanı (fallik narsistik) • Fanatik: Paranoid özellikler. Omnipotans vehmetme • İlkesiz: Antisosyal özellikler. Şarlatan, hilekar, aldatan, ahlaksız
9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) • Sevgi başkasının bireyselliğini tanıyan bir beraberliğe olanak verir; hem kendiliğe hem nesnelere eşdeğerli libidinal yatırım vardır. (ben ve şey ilişkisi) • Normal narsisizm (kendiliğin dengeli bütünleşmesi) Sağlıklı narsisizm (başarılı birinin büyüklenmesi)
• Özsevide yatırımlar kendiliğe yöneliktir. Nesnelere kendilerine hayran olmak, onun hakimiyetinde yaşamak gibi görevler verilir ama onlara yatırım yapılmaz. (ben ve ben ilişkisi) • Aksi ise “başkalarının düzeyine inmek” demektir (bir çeşit değer yitirme) 9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) • Empatik olamaz • Haset ve incinme korkuları nedeniyle yakın ilişkiler kurulmasına olanak yoktur. • Kendini yüceltmek yetmez başkalarını da değersizleştirmelidir (en büyük, başka büyük yok) • “Büyüklenme X Başkalarının onayına bağımlılık” çelişkisi • Duygusal dağarcıkları yoksuldur, derinliği az, sığdır. • Yaşam kıvançları ketlenmiştir. Huzursuzdur, şiddetli can sıkıntısı içindedir. Boşluk duygularından yakınır. (büyüklenme işlevlerinin yürümediği durumlarda) 9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) • Beklentilerini yerine getirecek kişileri yani hayranlarını aşırı ülküleştirir. • Kendisini umursamayanları (küstahları) aşağılar ve sıfırlar. • Aşağılama, sıfırlama, hiçleme, yoksayma ceza verme biçimleridir. • İlişkilerinde çıkarcı ve bir parazit gibi sömürücüdürler. Limon gibi (Kernberg) • İlişki kuracakları kişileri “değerliler” (bir şey beklenir, sömürülebilir) “değersizler” (bir şey beklenmez, sömürülemez) diye ayırırlar. 9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) • Sakin görünümün derininde soğukluk ve acımasızlık • Hayranlık ve onaya bağımlılıkları bağımlı kişilik özelliklerini akla getirir ama değillerdir. Başkalarına teslimiyet ve başkalarına güven mümkün değildir. • Yas, özlem, pişmanlık yaşayamazlar. • Gerçek bir depresyon da yaşayamazlar. • Düş kırıklığına uğradıklarında depresyona benzer bir çökkünlük yaşarlar. • Daha çok kızgınlık ve öç alma eğilimleri küsme ile sonuçlanır (ikisi de çok yaygındır). 9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self)
• Üstbenlikleri çıkara ve yalana izin veren bir yapılanma gösterir (rüşvetçi üstbenlik). Kendileri de inanırlar. • Güvensiz, kuşkuludurlar, şiddetli değersizlik ve yetersizlik duyguları içindedirler. • Aşırı alıngandırlar ve neden dolayı alındıkları kestirilmez (incinme?) • Unutamama, affedememe özür dileyenden etkilenememe, özür dileyememe, özür dileyenle empati kuramama yaygındır.
9 Aralık 12 Pazar
Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) • İncinen narsist kendisini incitene bir misli fazlasını yapmaya çalışır. (Moby Dick örneği) • Gemi gözcüsü önlerinde birçok balinanın bulunduğunu söyler. Kaptan bunu işitmez • Oğlunu denizde yitiren başka bir balina avcısının yardım isteklerini de duymaz.
• Kin güden, kin güdülenden daha çok daha büyük zarara uğrar. 9 Aralık 12 Pazar
Terapide Narsistik Hasta (Celal Odağ) Genç ve alımlı bir hasta gittiği bir lokantada kapıdan girerken ona öncelik verilmemesine alınmış ve lokantadan kaçmış, ardından yıllar yılı bir arkadaşlık kuramamıştı. Terapiye zar zor geliyor, bırakmıyor, ama gelmediği her görüşme sonrası terapistin dikkatsizliği, onu aşağılaması, kötü, değersizleştiren, ona önem vermeyen bir insan olduğunu konuşuyordu. Tatil tarihinin unutulması, görüşmeyi bir dakika önce bitirmek, kapıyı istediği çabuklukta açmamak, beklediği bir cümleyi kullanmamak, susmanın uzun sürmesi incinmeye yetiyor, gelmeyerek terapistini cezalandırıyor (hem de güç topluyordu). 9 Aralık 12 Pazar
Entitlement (Hak Görme) • Sen bana bunu nasıl…… • Sen benim kim olduğumu biliyor musun? • Ona benim kim olduğumu göstereceğim… • Senden bunun hesabı sorulacak… • Tabii ki bana yol vereceksin. • Benim acelem var...
9 Aralık 12 Pazar
Entitlement (Hak Görme) • Sen bana bunu nasıl…… • Sen benim kim olduğumu biliyor musun? • Ona benim kim olduğumu göstereceğim… • Senden bunun hesabı sorulacak… • Tabii ki bana yol vereceksin. • Benim acelem var...
Narsizm toplumumuzun önemli meselelerinden biridir ve iyi öğrenilmelidir. 9 Aralık 12 Pazar
Küme Organizasyonu (DSM) ‣
A Kümesi: tuhaf ya da eksantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci ‣
‣
B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun ‣
‣
Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik
C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi ‣
9 Aralık 12 Pazar
Paranoid, Şizoid, Şizotipal
Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı
C Kümesi
• Anksiyöz-Korkulu Kişilik Özellikleri
• Eleştiriye ve terk edilmeye aşırı duyarlı • Başkalarıyla işlevsiz ilişkiler
9 Aralık 12 Pazar
Kaçıngan Kişilik Bozukluğu • Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla kişiler arası ilişki gerektiren etkinliklerden kaçınma • Sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istememe • Yetersizlik duyguları ile yeni ortamlarda ketlenme • Kendini toplumsal yönden beceriksiz, albenisi olmayan biri olarak görür
9 Aralık 12 Pazar
Bağımlı kişilik bozukluğu
• Gündelik kararlarını verememe • Sorumluluk almak için başkalarına gereksinim • Tasarıları başlatma kendi başına iş yapma zorluğu • Bakım ve desteği sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmak isteme • Yakın bir ilişki sonlandığında yeni ilişki
9 Aralık 12 Pazar
Özet
• Kişilik Bozukluklarının Seyri ve Akıbeti • Diğer tanımlamaya göre boyutu • Psikoterapisi • İlaç tedavisi?
9 Aralık 12 Pazar
II. Eksen ve Kişilik Organizasyonu Karma Kategorik ve Boyutsal Bakış
1. Normal esneklik ve adaptasyon 2. Nörotik kişilik organizasyonu 3. Borderline kişilik organizasyonu a) Yüksek düzey b) Alçak düzey 4. Psikotik kişilik organizasyonu
9 Aralık 12 Pazar
Tanı
Seyir ve Prognoz
Paranoid
Bazıları şizofreni tanısı alır Kronik seyirlidir, yaşamboyu iş ve evlilik sorunları yaratır.
Şizoid
Kronik seyirlidir ama yaşamboyu olmayabilir
Şizotipal
Kronik seyirlidir ve bazılarında şizofreni gelişir
9 Aralık 12 Pazar
Büyük 5
Yüksek nörotiklik, düşük ikna edilebilme
Düşük dışa dönüklük, düşük ikna edilebilme
Yüksek nörotiklik, düşük dışa dönüklük düşük ikna edilebilme
Tanı
Seyir ve Prognoz
Antisosyal
Kronik seyirlidir, yaşla düzelebilir Bedensel yakınmalar, madde kullanımı sık
Stabil, kronik seyirli, MD ve madde kullanımı sık Borderline İntihar davranışı sık, bazan kazayla ölüm sebebi
Büyük 5
Yüksek nörotiklik, Yüksek dışa dönüklük
Yüksek nörotiklik, Düşük ikna edilebilme, Düşük vicdan
Histrionik
Kronik seyirlidir, yaşla düzelebilir
Narsisistik
Kronik seyirlidir Gençlik ve güç ile aşırı meşguliyet nedeniyle orta yaş krizi çok yoğundur
Yüksek nörotiklik, Yüksek dışa dönüklük
Düşük ikna edilebilme
9 Aralık 12 Pazar
Tanı
Seyir ve Prognoz
Kaçıngan
Kronik seyirlidir, ergenlikte zorlanır Anksiyete ve depresyon sık, bağımlılık?
Bağımlı
Kronik seyirlidir, yaşla düzelebilir Anksiyete ve depresyon sık, bağımlı olunan kişini kaybı ile kötüleşme olur
Obsesifkompulsif
9 Aralık 12 Pazar
Öngörülemez seyir Bazılarında OKB, bazılarında MD ya da şizofreni gelişir
Büyük 5
Yüksek nörotiklik, düşük dışa dönüklük
Yüksek nörotiklik, Düşük ikna edilebilme
Yüksek nörotiklik, Düşük dışa dönüklük, Düşük ikna edilebilme, Yüksek vicdan
Tanı
Psikoterapi
İlaç Tedavisi
Paranoid
Dürüstlük ve alttan alma stratejisi defansif bir mekanizmayı kırabilir. Grup terapi için uygun değillerdir.
Anksiyete gidericiler Antipsikotikler
Paranoiddeki gibi; ama daha katılımcıdır
Antipsikotikler, Antidepresan, Psikostimulan
Şizoid gibi
Antipsikotikler, Antidepresan,
Şizoid
Şizotipal
9 Aralık 12 Pazar
Tanı
Psikoterapi
İlaç Tedavisi
Antisosyal
Seçeceğiniz herhangi bir yöntem
Semptomatik tedavi, bağımlılığa dikkat
Öfke patlamaları ve acting out’ları kontrol edecek eleştiri ve reddedilmeye duyarlılığı azaltacak bir yöntem
Öfke ve psikozun kontrolu Anksiyete ve depresyonun kontrolu Duygudurum Dalgalanmalarının kontrolu
Psikanalitik psikoterapi
Bedensel yakınmalar ve depresyonun kontrolu Anksiyete kontrolu
Borderline
Histrionik
Narsisistik
9 Aralık 12 Pazar
Zordur, Kernberg ve Kohut Duygudurum Dalgalanmaların psikanalitik psikoterapi önerir; grup kontrolu işe yarar
Tanı
Psikoterapi
İlaç Tedavisi
Kaçıngan
Grup terapi
Anksiyete ve depresyonu kontrol. Beta-blokerler
Bağımlı
İçgörü yönelimli terapi, BDT, Aile terapisi, Asertif teknikler, grup terapi sıklıkla başarılı olur:
Semptomatik tedavi: anksiyete-depresyon panik
Grup terapi, BDT
Ciddi olgularda ciddi ve yoğun ilaç tedavisi
Obsesif Kompulsif
9 Aralık 12 Pazar