Versión infantil de la Constitución Política de la República en idioma Garífuna

Page 1

Lilurudu Wadimalu Hani irahuñu


Ligarada Wadimalu Tiyawa hun irahuñu Muna to iñu tumabon lidan Lidafasen Ladügaguagüle Luba tadügu Garüdia ya Wadimalu

La traducción e impresión del texto se desarrolló con la asistencia técnica de la Oficina del Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Derechos Humanos en Guatemala (OACNUDH), en el marco de su mandato

ISBN: 978-9929-40-559-2 Tasugüru lu Garifuna

Con el apoyo financiero de:

Ladügagülei luma tigibu :Corte de Constitucionalidad Teresa Hurtado y Ana Lucia Meneses Lu giarala hadügü tidangememe garudia to o tadiraru mosu hamuriaha uma haman han adugubaru.


TISUNI GARUDIA TO Wadasi Keisi Wadimaluna, hamagie irahùñu , niburetiña, lu hasubudirunu tila guardia to lanina wadimalu, lu giarala hasubududinuri, luma hagunfuliruni , lugie harihi luagu lagunfliru tilurudu. Lidagie oubou le nigei dasi aduguti tidabei ichugudinou lu laturihou lurudu lidan 2017 - 2018 lumagie 2018 - 2019, nigei saragu saminou lu tadugu ligarada Wadimaluna le hani irahuñu, lidan garífuna, gombagu “Ataugulei lu achuluru hamoun Muna to Iñútumabou liodan ladifansei” ani “Dasi lidan furendei; irahuñu Magistrau luagu aban weyu”, arihouwati hadan ichugudina le lani lufulasu lùrudu hagunfluruni le buruwabei lu ghiarala larufundahjou lurudu le lumagie haricha guirigia. Ligei lubei wichigubei seremei tu Afise to Lanina ubou luagu haricha gurigia ya Wadimalu OACNUDH, lidaha lu tadugu guardia iyawadinou to lanina wadimalu hun irahuñu, lidan Garifuna. Lagumuhou Isuni lani atouhani le lu hanugun irahuñu wadimaluna lu inebela lilurudu, luma echuni le lani agaira, ichigage irisi lu lanichugu wadimaluna, lumagie lahuchu hada ha lumabañan alidahani wadimalu amuñegu, lu giarala wabihini waganou lidan lubuiduagei woniagu, lu laderebugu Estadu, demokratiku lumagie lurudu wuniougu. MSc. Dina Josefina Ochoa Escribá

Uruwei tani muna to iñutumabou lidan ladifansei lumagie. Labuti luba furendei lu lasibihou lilurudu wadimalu 2018-2019

Dr. José Francisco de Mata Vela

Uruwei tani muna to iñutumabou lidan ladifansei lumagie. Labuti luba furendei lu lasibihou lilurudu wadimalu 2017-2018



ABELAGUDUNI Wadimalu aban lunwuyeri oudu le ñi lubei haganouwa sun hawuyeri nechanu. Wagirigia, wamua, lubuiduagei fulasu, agu, luma lirisi luwuyeri dasei, irison ligie luweiribei Wadimalu, sungubei wagia mosu wakaounigiruni lu giarala gunda wama. Legie lubei tasagurihoubei Ligarada Lilurudu Wadimalu. Aban lurudu weirigutu lu Wadimalu, laduga niñei la unguo luma sun waricha, gama lumon ñiña sun ha lidabaña Estadu mosu hidahan lun giarala hichugu inebesei lu Waricha. Uguñe weyu arense wamutu Ligarada Wadimalu bu, lu giaralá tidaragunibu asubunirei biricha lu ge giarala ge begeinaguni. Furumie Wabahudugua houn kateila irichaü, luma le lubei hasubudiruni wadimaluna, lumagie Organu ha lubaña hichigu idemu lu Estadu lu giarala tagunfliru Ligarada Wadimalu. Amisuruhamutibu lu giarala basuguru asubududirei tila luma ha lubaña hageidagunu Ligararada Wadimalu ha lubaña hagoubaha wama lidan eibugunile, lumagie hafuranguanguduni. Itaralá lu gunda wama luma iruchu. Lumagie harengu wu ka la luwuyeri Organu lani Estadu le lubei bisitawamani lu sun luwuyeri katei lu ladügü. Watatiralí aibuguni le, lubaragei, , warufudali ka lubaña hagoubaha wama lu hagendagubani waricha.


¡Mabeigu! Wayamaga nuguya Narengali hun luagu haricha girigia, sun luwuyeri irichaü le wani keisi girigia,wamañen sungubei, lumagie uwala imisieni.

¡Mabeigu! Ketsali nuguya, Narengali houn luagu sun luwuyeri furangu le banibei ya Wadimalu.

¡Mabeigu! Manadi nuguya, Narengali hun luagu irichaü hani hondaru mutu,”Keiburi, irichoü lani inebafu, lu furendei, lu huraraü, lumagie amu irichaü.

¡Mabeigu! Geígusi nuguya Narengali houn luagu Organu le lani Wadimalu han adugubali lidasi Estadu. Hasubudirali numa sun tuwuyeri luban uruwei lumagie ka lá tadugubei kada aban. Subusi ti nun lau yarafa ban tu kada aban tidagie


Gamalumon

mamarugu

lu

wasubudirunu Ligarada Wadimalu, huguya mosu gei hasubudirunu lumagie, adourugu tau, tumagie hakounigirunu. Watatirali eibuguni le, leme wagumuchu kada aba me houstaraguduni Dasi le lu giarala hasubudiruni tidagie ¡Magurabahaba, eibugabei emeri le tani Ligarada Wadimalu wama, lu

giaralá

bagendagunu

baturiahanú

luma



Tapakuru 1. DASI 1: Güirigia, Emeri lúma le lubei ladügüne Estadu.

12

Hounigirúniwa güirigia Le lunbei ladügune Estadu

2. DASI 2 : irichaü le wani

18

Irichaü lu ibagari Furangu luma uwaragüo Furangu lau le lunbei ladügüniwa Irichaü lun lageindawaguniwa biricha Machoruti inarünila lurudurugu machara la Mabeluruwala tidoun muna Tounigiruniwa gárada,dugumendu, garüdia Furangu lu eibuguni Irichüa lu amuriaguni Irichüa lun lebelurun tidoun luban lúrudu lumagie sun tuwuyeri áfisi. Irichüa lun damúrigüo luma lun lamuriahuniwa irichüa Irichüa lun oundaruni


Furangu lun saminou Furangu lu afiñeni Umegeni le mama hani sun güirigia Lagidaru bumua Liricha Labureme saminou Furangu lun babunagu, baluguraha luma wadagimanu Haricha guirigia Liñu Irichaü lidn haricha güirigia

3. DASI 3 Haricha Gúirigia

42

3.1 Haricha Gúirigia Inebafu Ounigüiruni hun güirigia danimatiña,weñaña,irahuñu Anichugu Hageira Warounu Furendei Huraruo Magadien, Achoruruni luma idemu Wadagimanu Lasetiru ligabüri leibugu seinsu luima lateniruniwa houn güirigia

3.2 Wadasi luma waricha politiku 3.3 Lebeha irichüa lidan lilurudu Wadimalu


4. DASI 4: Estadu luma ligaüri laruweiha Nechanu luma Barúwana.

58

Gumadi lidan ubafu luma uruwei Uragana le ñi lubei ladúgua lúrudu Üragana le ñi lubei Uruwei:Furumie luma libiama Minisi le lani Estadu Minisi le lani Estadu Úragana lani Lúrudu:Korte Iñutumatu lidan Lúrudu Tuma Amu Aguserágülei Lúrudu Politiku le lani Abuduhani Ligabüri Lounigiruniwa luma abahüdüni Lounigiru seinsu Lacharagu Estadu Milidaru Minisi Publiku Laya le lani Uruwei Ligabüri tuadigüimaridu Gabilidu Chóruti tani Ligarada Wadimalu luma Lageidagu tilurudu Korte Tani Konstitusionalidad Áluahati haricha güiria Sansigúo tidan Konstitusión


1 I S DA

Gürígia 12

e n ü g ü d a l í e b n u l e d a Emeri lúm


13


Hounigirúniwa gürigia

14


lunti louni guiruni Estadu girigia hama inebafu

15


Le lunbei ladügü Estadu Chorulumuti Estadu Wadimaluna houn sun gürigia

Furángu

16

Uwaradagüni


A U I A B CH D O D R Y I UB N N A Y A B D A N S CD U E S F C B A U CH R AD R F U U D E R Y S D E U U G WR F E A BWX K F R H Y A S G N S T U GS O I L N H I G P Q R H I H K A G K L I N Ñ O L K CW X U S T L U BW UW A R A D A G Ü N I L

¡LILA DIMUREI!

Dariba lidan lila dimurei le lunbei ladügü Estadu UWARADAGÜNI, FURÁNGU, ACHORURUNI, DARANGILÜA, AWANSERUNI


Achoruruni

Darangilüa

Awanseruni

17


I S DA

2

ü a h c i Ir i t a u g ábu

18


19


Sun gürigia garichatiña lun ibagari lumagiñe turaguerugu haguchu. Garichatiña lun úwala agarigu luma lun choruhama .

20


Garichatiña lun

Ibagari

21


Wadimalu sun gürigia garichatiña lun furangu. Sungubei aba irichüa. Hiñaru luma eyeri (würi luma wügüri) marietiña hama mareidutiña, aban haricha .

FURANGU luma

UWARAGÜO

22


Furangu lau le lunbei ladügüniwa.

Sun gürigia gawarati hadüguni le uwabei lidan lùrudu.

FURANGU lun Ayuraruni.

Sun wadimaluna garichatiña lun hayurarun tidan furimieguarügü ligilisi luma hafiñe.

23


? ¿

IRICHAÜ lun WA I N U G A W A D N I E G LA BIRICHA Sun

gürigia

hageidaguni hiridahuniwa Siñati dan

garichatiña haricha

lun

danle

uru. luagu aban d

badüariniwa

saragu

lagambunibu

lubaragien

n

n aban gusei si

lida aguseragüdüti

í

od mereha buogua

gawarala badu

ruba.

barufudu madu

24


Machoruti inarünila lurudurugu macharala

rneatl

!

Atqa’u

Ataq’reuna tl

!

Sun gürigia maduruti dari larufuduni madurula ligibugien lúrudu

’untl taArqea

25


a l w a u t r i u d l o e u b n a M

muna

26


Siñati hebeluru ni aban tidoun aban muna sin dimurei lani le aganoubei ñi odi sin gárada lani aguseragüdüti, siñati lubaragien la sisi binafi odi sisi rambayewu luma lun ñi la tabureme muna.

27


TOUNIGIRUNIWA

gárada, dugumendu, garüdia Siñata hasagaradu amu güirigia garüdia, gárada sin dimurei lani tabureme odi dimurei lani aguseragüdüti.

28


Sun gürigia furangutiña lun habeluru, harederu, hasügürü luma lun hafüridun fulasurugugien, ítaragie lun hasansirun muna.

FURANGU

LUN EIBUGUNI

29


n u l a ü h Iric i n u g a i r Amu 30

Sun lilana fulasu garichatiña lun hamuriaha hama ubüdübü, anihei darándi weyu lun hounabun.


30

n Irichúa lun lebeluru tidoun luban lúrudu i tuma oundaruni lan Estadu.

Sun gürigia garichatiña lun hebelurun tidoun luba lúrudu tuma áfisi lani Estadu lun hamuriahani haricha.

31


32


Irichüa lun damüriguö luma lun lamuriahuniwa irichüa Gawarati houdarun Wadimaluna luagu furumieguarügü katei, lun hamuriha odi hakutiha, según lúrudu luma lau darangilaü.

Irichüa lun oundaruni Sun gürigia garichatiña lun houndarun según habuseru, memegüi siñati hafosiruniwa ni aban lun herederun lidan damüriguo lau magündani. Darirügüñe baresibiha tidagiñe tuweiriagei luba furendei, babürüdagua bungua tidan kolegiu según bufurendei. Anuhein hani Laya lidan lúrudu, hani Ingenieros, Psicologos tuma amu lun habürüdagu houngua según hafurendei.

33


34


u g n a r Fu

lun saminüa

Garichatiña wadimaluna lun hariñaguni hasamina lau furangu sin lamaharuniwa lun.

35


Umegeni le mama hani sun gúirigia Sun wadimaluna garichatiwa lun gameguewama.

36


LAGIDARUN BUMUA Danle lagidaruni Estadu bumua lun louseruniwa lun bunagüo lun idemu houn amu, danle lasuserudu lé lunti lafayeruni Estadu lebegi mua ligia.

37


A H C I R I L UREME B A L Saminüa Bugua garichabei luagu katei le badügübei lidagien bisamina.

38


, Furangu lun b a b u n agu baluguraha luma wa d a g i m a nu Wadimalu garichatiwa lun wadagimanu, waluguraha según lúrudu.

39


HARICHA

GÜRIGIA Ariñagatumuti Garúdia lanina Fulasu Wadimalu lau aniheila amu irichüa le miriduti tidan, memegüi haricha güirigia.

40


¡ADIBUHABEI BUHABU!

Dibubei buhabu geyegulau buhabu. Bürüba lidan kara lirahuñu buhabu 5 irichüa le hani gürigia habugua le túma hisieñebei bun. Lidan lámida buhabu dibubei le hisiñetumabei bun


UWEIRIGUNI

lani Irichüa lani Ubou lidan

HARICHA GÜRIGIA. Anihei lúrudu lani amuyeguanarügü Estadu, le umbe hariñaga dáradu lani ubou, le uwagubei haricha gürigia, Wadimalu rúwati uweiriguni lun lúrudu le lanina fulasu.

41


I S DA

42

3


43


INEBAFU Chorulumutiña gounigü laña Wadimalu familia. Hada inebafu aban haricha mariñetiña. Abangiñe haricha irahuñu, mosu hichugun agübürigu eigini houn.

44


OUNIGÜIRUNI

QÜRIGIA DANIMATIÑA, WEÑAÑA, IRAHÜÑÜ Mosu lounigüiruni Estadu gürigia danimatiña hama weñaña. Gounigüi lumutigien lareini hágübu irahûñû luma hasamina.

45


Sun gürigia Wadimalu garichatiña lun hagabürigu, lau derebügu, hereru luma houseru. Mosu lounigüruni adundehaleme Estadu hanichugun, luma sun fulasu le igirubei historia luagu Wadimalu lun magümuchagula. Mosu lounigüiruni Estadu chórulemein furangu lidan dimurei ruligiame idemu houn hanichigutiña. Luntigien lounigiruni Estadu oungula.

ANICHUGU N 46


Gibetiña houyeri gürigia Wadimalu, gounigiwatiña, inebewa hagia, subudigüdalei hanichigu, hadüaragu, hereru le hani sun gürigia ha. Luntigien lounigiruni Estadu hamua warounu.

HAGEIRA WAROUNU 47


Lunti lichugu Estadu Wadimaluna furendei houn lilana fulasu, sin imisieni.

FURENDEI Le

laluahabei

furendei

awanseruni houn gürigia, lun lafurenderuniwa

lanichigu

wageira luma amu fulasu.

48


Sun wagia garichatiwa lun waresibiru furendei lumagien latatiraha furendei, sisi irumu tuma básiko. Labugien loufu lun

Danle gibetumahama wourounu lidan aban fulasu, lunti larifuda-

laufudaha Estadu alihani luma

houniwa

abürühani houn maliraditiña

iñeñe, lereru fulasu

ideha wagiame sungubei lidan

biama

luma chümagü.

arufudahani lé.

49


R A R U ÜA H 50


Lunti lichugu Estadu Wadimaluna idemu lun huraräu. Meguewati huraräu, idehati lidan magadien.

51


Magadien, Salud, Seguridad y Achoruruni Asistencia Social luma Idemu

MÉDICAA RREECCEETTAA MÉDIC

52

Sun wagia garichatiwa lun magadien. Lunti lounigiruni Estadu lareini wara, lungien harihini luyeri weigi lun buidula lidin woun.


Wadagimanu Gounigilumiti

lúrudu

nadagimainti,

ariha

wadimaluna atirila

hora

wadagimanu lidan weyu luma atirila guñon, luma atirila le lubei hafayeiru. Garichati nadagimainti, lun lafeyeruniwa, le giribei “salariu”, lungien lameragu luma lun lafeyeru seinsu lubaroun fedu. Wadimalu siñati hawadigimadu irahuñu manügügiña kátourusu irumu. Siñata lagídaru haricha nadagimaintiña Wadimaluna.

53


i r ü b a lig ma

u u l r L a s e t i insu igia

e gür s l e i b u g u oun h l a t e niru

54

a w ni


Lunti louseruni Estadu sun lumati houn sun Wadimaluna, louseruniwa seinsu lun furendei, magadien, labunawagü üma lun labuiduru fulasu. Gameigeti Wadimalu keibüiri: • Duna eibaguati • Barana • Sun le labugiyebei mua • Binadu fulasu • Le lanina mua Estadu rügúñe garicha lau leibugu seinsu. Ketusali wasensubei

55


Wadasi luma Waricha Wagaira Sun wadimaluna garichatiña gadasi: Hagiendagu luagu hagaira, Larihi lun lagunfuliru lúrudu; Langambu lúrudu inebewa hagia ubüdübü.

56

Wadasi luma Waricha Politiku. Garichatiña wadimaluna lun habuduha hawagu ubüdübü kei: Uruwei, Libiama Uruwei, Diputadu, Galidi. Gayaratigien heibagu lun labuduhuniwa hawagu


¡ESCRIBE! ¡ESCRIBE! ¡BABÜRÜHA!

¡DIBUJA! ¡DIBUJA! ¡BADIBUHA!

¡ESCRIBE y DIBUJA!

¡ESCRIBE yderechos DIBUJA!sociales y también los derechos cívicos y BABÜRÜHA Escribe losADIBUHABUGUYAME

Escribe los derechos sociales y también los derechos cívicos y Bürübapolíticos. irichüa lani lateniruniwa houn gürigia luma irichüa lani wagaira Luego escoge 3, dibújalos y coloréalos. políticos. Luego escoge 3, dibújalos y coloréalos. luma politiku. Abame babüdu 3 dibubeime, afeindiha.


Lebeha irichüa lidan lúrudu Konstitusionales Lidagien irichüa le lichubei Estadu, gayarati gébe hala ..hémpulo danle lasuseredu katei keibüri harabaganali, aba “uganu weiriti” o danle ñila wuribu odi hebelirun anügien Wadimalu. Itararügüñe lichugun lebeha irichaü luagu fiu dan.

57


ma u l u d a Est laruweiha i r ü b liga

I S DA

58

4


59


i n u r ü l ü h c Büiti a Wadimalu

60


Wadimalu aban fulasu furanguti mamudiruwati, aluwahati lounigiruni liricha hama sun wadimaluna. Wadimalu aban fulasu demokratiku, minila lé kei sun la lilana fulasu abuduhawama luagu waruwiete luma amu saminüa. Lidagien Wadimalu lumua, labugie lumua, liduneri, duna eubaguati le lidanbei fulasu, libiri barana, según lilirúdu fulasu.

61


Sun gûirigia agüriahutiña lidan luburugute Wadimalu hau sun harahuñu agüriahutiña lidan amu fulasu, ibini magürihun hama ya Wadimalu, wadimaluna hagia. Gayarati hamuriaha gürigia ha Lamidana Meriga hama ubûdûbû Wadimaluna lun wadimaluna hama.

62

i n a a n u g u r a i g u i r s i ü a g l a u F rich Li


63


Gumadi l idan ubafu lu ma uruwei Wadimalu hadagiñe gürigia liabi

ubafu.

Wadimalu

Sun lunti

gürigia heibugu

uwara luma lúrudu igiñe siñati haduruguduniña ni aban lun hadügu katei le uwati lidan lúrudu.

64


65


Üragana le ñi lubei ladügua lúrudu: Kongresu lani Repúblika Wadimalu

Lun ladügün aba Wadimalu mosu:

1.

lúrudu

Gayarati hamuriaha ubudubu tuma Kongresu lun tadügüei lúrudu, odi hamuriaha hama dipitadu.

2.

gayarati hakutihani diputadu lun lanarüdü odi no.

66


Kongresu Wadimalu tuguya oudarunibou lani Estadu lun tagüriaha lúrudu houn sun gürigia Wadimalu. Sun gürigia ha nadagimebaña tidan kongresu adüga lùrudu dipitadu hiri, abüharügütiña wadimaluna hawagu, hagia wamalalibaña sungubie, lidan amü dimürei, hagia adümerehabaña luagu wageira Wadimalu.

3.

Anhein asügüra lúrudu aba

lounahou lun Uruwei lun lichugün dimurei lun labürüdiniwa tidan garada to giribou “Diario Oficial” lun hasubudiruni sun wadimaluna. Itaraliña lagürihuniwa lúrudu Wadimalu.

67


68


Üragana le ñilubei Uruwei: Uruwei luma Libiama Uruwei lani Repúblika

Luruweite Wadimalu ligia labutibei Estadu. Abuduhüwarügüti luagu, ligia hadügübei wadimaluna danle habüduha. Gibeti liyabu Üriwei, aban lidagiñe, lun ladügu lun tagunfuliru Garüdia lani lúrudu Wadimalu, Lounigiruni fulasu luma seinsu le wafayehabei wagia wadimaluna. Sun wagia mosu wafaiha lun Uruwei lun ladügü katei büiti fulasurugu, keibüri üma, luba sandi, luba furendei luma amu megeiwati. Libiama Uruwei lani Wadimalu ligia ideragübali Uruwei lidan liyabu, danle uwala Uruwei ligia agüdahabali lubara. Idehati lun ladundehuniwa Wadimalu luma lun lidin lidan lubara lidoun amu fulasu bougudi.

69


Ministru

lani Estadu

n e i ad

nu a m i g a d a W i e d n e r u F

Mag

Wadimalu hagia yadagimebaña katei hanichiguti lun fulasu.

70


Ministru lani Estadu yadagimebaña uwara luma Uruwei luma Libiama Uruwei, idehatiña lidan wadagumanu luma saminüa luma adundeheí fulasu.

Bunagüo

Lani iba lubuñe gari Lampu

Anic h

igu

Hur arü

a 71


u n a Y

72

i n u r e s n a w a ña i t a im d a Gum Idehatiña lun ñi la idemutaü keibuirí luba furendei, luba sandi, üma, fulasu lun hurarüa luma amu..


Ekonomia

Seins

u G obe rnas íon Rel Bou asio gud nes i

na

73


Oundaruni lani Estadu tuguya akutihabou lun lafansehuniwa sun güraguati hadan sun güirigia Wadimalu. Anuhein luba lúrudu le ñi lubei aguseragüdüditi lun lakutihuhun sun chouchouti. Danle gibehamá aguseragüdütiña tidan aban luba aguseragülei magistradu haña houn. Korte Suprema lani lúrudu tiñuagei ubudubu tidan Oudaruni lani lúrudu, tuguya gamanohabai lun lagunfuliruniwa luma lun louseruniwa lúrudu Wadimalu. Tareisiyanu magistradu tidan. Anuheingien amu aguseragülei kei lun Darangilüa, Furumietu aguseragülei tuma Sala tani Korte Iñutumatu.

74


Üragana lani Lúrudu:

Korte Iñutumatu lidan Lúrudu Tuma Amu Aguserágülei

75


Lúrudu Politiku

Abuduhani 76

Chorúlumuti Estadu tadügu luma teibugu oudaruni politiku. Le luaguti abuduhani, ondaruní laní Politiku luma leibugu abúdúhani bürüwati lidan lúrudu tani Konstitusion.


77


Labunawaguniwa tuma Oudaruni lani Estadu

Farenwati Wadimalu lidoun departamento luma munisipiu. Kara depatamentu luma munisipiu gachügüdinati.

78


Farenwati Wadimalu lidoun departamento luma munisipiu. Kara depatamentu luma munisipiu gachügüdinati.

79


Ligabüri Lounigiruniwa luma Abahüdüni Kontraloria Generali lani Abahüdüni oundaruni to ounigüirubali abahüdatei sun seinsu le hichugubei sun gürigia ha aganoubaña Wadimalu lun Estadu, lun louseruniwa lun sun le lameigüerubei fulasu.

80


Lounigiru Seinsu Sagü irumi Wadimalu tadügün aban dugumendu luagu ligabüri seinsu ebeluruti luma áfurida lani Estadu.. Dugumendu tó anihein luaguti atiriñeia seinsu luma Estadu luma ida luba la louseruniwa. Lun loundaruniwa sun seinsu lé mosu hideha sun Wadimaluna lun ladügü Estadu buiti lun fulasu.

81


u r a d Mili

82


Oundaruni hani Milidaru Wadimalu tuguya oundaruni árihibou luagu lounigirun, furangu luma pantüa lani fulasu. Hagiagien ounigirubali fulasu, darangüilaü luma achoruruni houn sun gürigia ha aganoubaña Wadimalu.

83


Tuguya

oundaruni

idehabou

hama

aguserágüdütiña hama magistradu, lungien tounigüiruni lagunfuliruniwa lúrudu. Tuguya achiahábou luagu dúru adügüti lidan aban fulasu.

2

1 84


Ministeriu Publiku

85


Prokurador Generali lani Wadimalu ligia ichubalei ligubu luagu Estadu, ideragualumiti, adundehalei lidan lakutiha katei le ñi lubei lafanseha Estadu.

PGN

86


Sun Gabilidu Wadimalu tuguya agumadiragubou tungua, minila lé memenigüita tuagu amu oudaruni. Anuhein aban lidan kara munisipiu lau aban Galidi hama ha abudubaña luma lidan habuduha lilana fulasu. Lunti houseruni seinsu lé hamabei lun hateniru lun le megeiwabei fulasurugu.

87


Bürütumutí Konstitusion lidan lé magunfuliruniwala tilúrudun lun hamuriahani gürigia gúnfuli. Lun lé lariñawagua “Chóruti tani Konstitusion” ürüwañei:

• Láfuduru gürigia lidan lúgubu lun larihi adüariti lé mangunfuli lumuti lúrudu o anhein bulesiewalubei lidan ladüaruniwa.

88

• Idahani: lun lamuriaha gürigia kóntara ubudubu ha magúnfulíru luma haricha gürigia;


Chóruti tani Konstitusion luma lageidawaguniwa luagu orden Kostitusionali

• Le marichati lidan lúrudu: danlé ládügü aban lúrudi kóntara Konstitusión.

89


I N A T E T R KO Aban oundarini láni lúrudu gumuguadan, memenigïtu tuagu amu lani Estadu. Añahein 5 magistradu abuti, 5 habiama.

90


¿Ka abudubaliña Magistradu? • Tiñuagai Korte lani lúrudu • Kongresu lani Repúblika • Uruwei, Libiama hama Ministru • Ubúdübü tidan Universidad de San Carlos Wadimalu tuma • Kolegiu hani Laya lidan lúrudu

K O N S T IT U S IO N A L ID A D ¿Ka tadügübei Korte tani Konsititusionalidad? Tageidaguni tiricha Konstitusion. Aban tageidaguni kóntara lúrudu. Luma lun tarihi luagu le ladügübei Uruwei, Tiñuagai Korte lani lúrudu tuma Kongresu lani Repúblika ¿Ka tidasibe Korte tani Kosnsititusionalidad? Tarihi lun inebewata Konstitusión.

91


Procurador lani haricha gúirigia lunbei larihi lun langunfuliruniwa haricha wadimaluna. Lun lira mosu hariahuniwa ubudu lani gobiernu lun lachiaha lübügüru magunfuliruniwala haricha gúirigia. Gayarati lariegu houn ubudubu hasansiruni housan odi gayarati lariñagu lau mamala hagunfuliñala lau haricha gúirigia, gayaratigiñe lageidagun luagu haricha güirigia.

92


Procurador lani haricha Gürigia

93


Sansigüo tidan Konstitusión Kei Kostitusión la lúrudu to iñitumabo agumadiha Wadimalu, lun lasansiruniwa tila amu emeri adügübei lun lasansiruniwa lúrudu.

94


1

ORGANISMO EJECUTIVO OUDARUNI LANI URUWEI

LEYES

ORGANISMO JUDICIAL

OUDARUNI LANI LÚRUDU

CONGRESO DE LA REPÚBLICA

KONGRESU LANI REPÚBLIKA

MINISTERIO PÚBLICO MINISTERIU PUBLIKU

¡CHATZUKUJ RI LA UK’ULAJ! ¡ENCUENTRA PAREJA!

con líneas colores diferentes el objeto o katei la persona con laha DibubaUne aban fiyuti lau de amuyeguenarügü awegerunei odi gürigia tidanbaña aban oudaruni. institución a la que pertenecen.


Ha gayarabei hamuriaha sansigüo lidan lúrudu •

Uruwei luma Libiama

Uruwei hama Ministrugu •

Disi odï hawoun

Diputadu tani Kongresu lani Repúblika •

Korte Konstitusionalidad

Lilana fulasu lau 5000

fiyugüo odi hougien hani gürigia ha abuduhatiña lun lederegerun tun Kongresu.

95


¡Ugundani bun! Furendei hadibu

baguendagunu Konstitusión

96


Lilurudu Wadimalu Hani irahuñu


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.