Ο Κερκυραίος πολιτικός Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος

ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ

O Κερκυραίος πολιτικός Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος Ένας προοδευτικός αγροτιστής ή ένας συντηρητικός µεγαλοκτηµατίας;

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σ

ο σ ε λ ότ ο ς

ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Φωτογραφία του αγάλματος του Κ. Ζαβιτζιάνου, το οποίο βρίσκεται, σε μία μικρή πλατεία στο Παλιό λιμάνι της Κέρκυρας, στην οδό Κ. Ζαβιτζιάνου

ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ

O Κερκυραίος πολιτικός

Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος Ένας ένας

προοδευτικός συντηρητικός

αγροτιστής ή μεγαλοκτηματίας;

Τιτλος O Κερκυραίος πολιτικός Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος. Ένας προοδευτικός αγροτιστής ή ένας συντηρητικός μεγαλοκτηματίας; Συγγραφέας Όλγα Παχή Σειρα Επιστήμη [5358]1211/07

Φωτο Εξωφυλλου Όλγα Παχή

Επιmελεια - Διορθωση Κλεοπάτρα- Σοφία Χανδρινού

Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου

Copyright© 2011 Όλγα Παχή

Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Δεκέμβριος 2011

ISBN 978-960-9607-24-7

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν.

2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������7 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ��������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ 1909-1913 1. ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ 1909 ΚΑΙ Η ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ����������������������13 2. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 8ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1910 ���������������������������������������������������������������15 3. Η Β΄ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΟΥΛΗ �������������������������������������������������������������������������������20 4. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 11ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1912 ������������������������������������������������������������������� 26 ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ 1. Η ΓΑΙΟΚΤΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1267-1864 ������������������� 31 2. ΟΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ( 1864-1910) ��������������������������������������������������������� 33 3. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ���������������������������������������������������������38 Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1914-1920 1.

2.

3.

4.

5.

ΟΙ ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1914 ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Γ. ΘΕΟΤΟΚΗ – Κ. ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΥ ������������������������������������������������������������������������������������������������������53 Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ 57 ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1915 ���������������������������������������������������������������������������������������������61 ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Η «ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΛΑΖΑΡΩΝ» �����������66 ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1920 �������������������������������������������������������������������������������������������� 74

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1921-1928 1.

2.

Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞΙ ������������������������������������77 ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1923 ΚΑΙ Η ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΑΒΑΣΙΛΕΥΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 83 3. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΤΑΘΕΙΑΣ ��������������������������������������������������������90 Η ΤΕΤΡΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 1928-1932 1. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1928 ��������������������������������������������������������������������������������������������� 95 2. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΥ ΩΣ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ �������������������������������������������������������������������������������������������������������������98 Α. . ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ- ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1928 ��������������������������������������������������������������98 Β. . ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ 1929 ������������������������������������������������������������������������� 111

3.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΥ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 1930-1932 ��������������������������������������������������������������������������� 115

Ο ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ 1. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΙΔΡΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ����������������������������125 2. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ, Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ��������������������������������������������������������������������������������������������������� 134 ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1933 �������������������������������������������������������������������������������������������143 2. ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΥ ���������������������������������������������������������������������������������������������������������146 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������155 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������159 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 217 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 245 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ �������������������������������������������������������������������������������������������255

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η διδακτορική μου διατριβή, η οποία εκπονήθηκε το 1996, στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, είχε ως θέμα το αγρο­τικό ζήτημα της Κέρκυρας, ένα ζήτημα που ταλάνισε το νησί από τη στιγμή της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα, το 1864 μέχρι και το 1925. Όλη αυτήν την περίοδο το αγροτικό ζήτημα απο­τέλεσε αιτία σφοδρών πολιτικών αντιπαραθέσεων σε τοπικό επίπε­δο, αλλά και στο Κοινοβούλιο. Ο Πολυχρόνιος Κωνσταντάς ήταν ο πρώτος Κερκυραίος πολιτικός μετά την Ένωση, ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με τους αγώνες για την επίλυση του αγροτικού ζητήματος της Κέρκυρας. Μετά τον θάνατο του Π. Κωνσταντά, ο πολιτικός εκείνος, ο οποίος έ­θεσε ως στόχο της πολιτικής του την οριστική επίλυση του α­γροτι­κού ζητήματος και την οικονομική ανάπτυξη της Κέρκυρας ή­ταν ο Κ. Ζαβιτζιάνος. Ο Κ. Ζαβιτζιάνος στα εικοσιέξι χρόνια της πολιτικής του δράσης δι­α­ δραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτική, οικονομική και κοινω­νική ζωή της Κέρκυρας και της Ελλάδας, από τη θέση του Υ­πουργού των Εσωτερικών, του Υπουργού Οικονομικών, αλλά και ως πρόεδρος της Βουλής. Η έρευνα που έκανα, έφερε στο φως σημαντικές πτυχές της πο­λιτικής δραστηριότητας αυτού του ευφυούς πολιτικού. Θέλω να πιστεύω ότι αυτή η μονογραφία, θα συμβάλει στον εμπλουτισμό της κερκυραϊκής βιβλιογραφίας, για την πολιτική ιστο­ρία της Κέρκυρας του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, γι’ αυτό και ευ­χα­ρι­στώ όλους αυτούς που με βοήθησαν σ’ αυτήν την προσπάθεια.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος (ή Ζαβιτσιάνος ή Ζαβιτσάνος)1 γόνος ε­πιφανούς κερ­κυ­ρα­­ϊκής οικογένειας, γεννήθηκε στην Κέρ­κυρα στις 21 Μαΐου 18772. Γενάρχης της οι­κο­γένειας ήταν ο Σπυρίδων Ζαβιτζιάνος, κλη­ρικός στην Ήπειρο3. Αυτός α­πέ­κτη­σε τρεις γιους: α) τον Νικόλαο β) τον Κων­στα­ντίνο και γ) τον Αναστάσιο. α) Ο Νικόλαος, φαρμακοποιός, απέκτησε δύο γιους, τον Σπυρί­δω­να και τον Γεώργιο, φαρ­­μακοποιοί και οι δύο. Ο Γεώργιος, ο ο­ποί­ος πέθανε στις 29 Ιανουαρίου 1916, σε η­λικία 71 ετών, απέκτησε δύ­ο γιους γιατρούς, τον Σπυρίδωνα και τον Νικόδημο4. β) Ο Κωνσταντίνος, ο επιφανέστερος από τους τρεις γιους, ο ο­ποίος γεννήθηκε το 1810 στην Άρτα και πέθανε το 1881 στην Κέρ­κυρα, σε ηλικία 71 ετών5, ήταν καθηγητής της Ιατρι­κής Σχολής στην Ιόνιο Ακαδημία6. Το 1852 εκλέχτηκε βουλευτής της Ιονίου Βουλής7. Ο γιος του Σπυρίδων έγινε γιατρός και το 1884 α­πέ­κτη­σε και αυ­τός έναν γιο, τον Μάρκο, επιφανή ζωγράφο8. γ) Ο Αναστάσιος, γιατρός του Ιατροσπουδαστηρίου, απέκτησε δύο γιους, τον Γεώργιο και τον Παναγιώτη. Ο Γεώργιος ήταν χημικός και δίδαξε σε 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Το σωστό επώνυμο είναι «Ζαβιτσιάνος». Όμως η συγκεκριμένη οικογένεια για να διακρίνεται από άλλες οικογένειες με το ίδιο επώνυμο, χρησιμοποιούσε το «Ζα­βιτζιάνος». Βλ. σχετικά: ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Θεοδόσης, Το λεύκωμα της Ειρήνης Α. Δεντρινού, Αθήναι, Εκδόσεις Ειρμός, 1989, σ.

153. Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Κέρκυρας (στο εξής Α.Ν.Κ.), Αρχειακή σειρά: Ληξιαρχικά, 1877, Βιβλίον 3. Ο Κ. Δαφνής αναφέρει ως έτος γέννησης το 1878, ενώ ο Δ. Πλαγιάνης και η ηλεκτρονική εφημερίδα wikipedia αναφέρουν ως έτος γέννησης το 1879. Βλ. σχετικά: ΔΑ­ΦΝΗΣ, Κώστας, «Κωνσταντίνος Ζα­βι­τζιάνος», Κερκυραϊκά Νέα, αρ. φ. 1595/ Ιούνιος 1985, σ. 6., ΠΛΑ­­ΓΙΑ­ ΝΗΣ, Δη­μήτριος, «Ζα­βιτσάνος», Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, Αθήναι, ΄Εκ­δο­σις της Εγκυκλοπαιδικής Επιθεωρήσεως «΄Ηλιος», χ.χ., τ. Η΄, σ. 628, Ζαβιτσιάνος Κωνσταντίνος, http:// el.wikipedia.org/wiki Ο παπά Σπυρίδων πέθανε το 1845 και στον οικογενειακό τάφο στην Κέρκυρα, οι τρεις γιοι του ανήγειραν ένα μνημείο από σκληρή ροζ πέτρα. Βλ. σχετικά: ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ, Δημήτριος, «Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος», Δελτίον Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, αρ. 11/1974, σ. 25. Εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», αρ. φ. 264/5-2-1916. ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ, Δημήτριος, ό.π., σ. 21. Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας υπάρχει το βιβλίο του: Ανατο­­μία περιγραφ κή του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο εκδόθηκε το 1844. Βλ. σχε­­τικά: ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Θεοδόσης (ΕΠ.), Ιόνιοι Νήσοι. Ιστορία και Πολιτισμός, Α­θήνα, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, 2007, σσ. 166, 407. Την ίδια χρονιά ίδρυσε ένα ιδιωτικό σχολείο θηλέων με αποκλειστικές ελληνικές κερκυραϊκές και ελληνορθόδοξες βάσεις. Το σχολείο ονομαζόταν «Παρθενα­γωγείο Ζαβιτζιάνου» και στεγαζόταν στο σπίτι του Κ. Ζαβιτζιάνου στην Υπαπα­ντή. Βλ. σχετικά: ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ, Δημήτριος, ό.π., σσ. 27-29. ΚΛΗΜΗΣ, Οδυσσέας- Κάρο­λος, Ιστορία Νήσου Κερ­κύρας, Κέρκυρα, 1992, σ. 144.

10

Ο ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ

δημόσια και ιδιωτικά σχο­­­λεί­α της Κέρκυρας. Εί­χε θέσει υποψηφιότητα για βουλευτής και δήμαρχος σε πολλές ε­κλογικές α­να­­­­μετρήσεις και ήταν πολιτικός αντίπαλος του Γ. Θεοτόκη9. Απέκτησε εννέα παιδιά10, από τη νό­μιμη γυναίκα του Ελένη Βέ­για Βούλγαρη του Σπυρίδωνος11. Το τέταρτο παιδί, το ο­ποί­ο απέ­­κτη­σε σε ηλικία τριάντα τριών (33) ετών, ήταν ο Κων­στα­ντί­νος12. Ο Πα­να­γι­ώ­­της, φαρμακοποιός, απέκτησε έ­ναν γιο, τον Α­να­στά­σιο, ανώτερο δι­οι­­κη­τι­κό υπά­λλ­ η­λο13. Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Α­­πό το 1901 μέχρι το 1905 εξάσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στην Κέρκυρα. Το 1905 διορίστηκε πρω­­­­­τοδίκης, ύστερα από την ε­πιτυχή συμμετοχή του σε διαγωνισμό δικαστικών πα­ρέ­δρων. Υπηρέ­τησε αρχικά στην Αθήνα και ύστερα στην Καλαμάτα. Το κα­λο­καίρι του 1907 πήρε άδεια για λόγους υγείας και πήγε στην Ιταλία. Ε­πειδή όμως η θε­ρα­πευτική α­γωγή που ακολουθούσε απαιτούσε παράταση της άδειάς του και ο υ­πουρ­γός Δι­και­ο­σύ­νης Βοκοτόπουλος δεν το ενέκρινε, ο Κ. Ζαβιτζιάνος υπέβαλε παραί­τη­ση, την ο­ποί­α ο υ­­πουργός αποδέχτηκε14.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

Σύμφωνα με τον Σ. Κατσαρό, ο Γεώργιος Ζαβιτζιάνος «που εμφανιζόταν ως α­νε­­ξάρτητος στην πο­λι­τι­κή, ουσιαστικά την παράταξη των Δηλιγιαννικών υποστήριζε και απ’ αυτήν έπαιρνε τις λιγοστές ψή­φους που έπαιρνε στις εκλογές, χω­ρίς φυσικά ποτέ να πετυχαίνει». Μάλιστα ο Σ. Κατσαρός ανα­φέρει και ένα πε­­­­ριστατικό, σύμφωνα με το οποίο ένας άνθρωπος του Γ. Ζαβιτζιάνου, ο επονο­μα­­­ζόμενος μα­στροΓκίγκης, μπήκε φυλακή γιατί σε κάποια προεκλογική περίοδο είχε δείρει κάποιον από το κόμμα του Γ. Θεοτόκη. Βλ. σχετικά: ΚΑΤΣΑΡΟΣ, Σπύ­ρος, Το παραμύθι της Ηλιώς, Βιογραφική Μυθιστορία, χ.χ., τ. δεύτερος, σσ. 199-205. Κόρη του Γ. Ζαβιτζιάνου ήταν και η Ειρήνη, η οποία γεννήθηκε στις 9 Φεβρου­αρίου του 1879. Η Ει­ρήνη Α. Δεντρινού, όπως έμεινε γνωστή από το ε­πώ­νυμο του συζύγου της, ασχολήθηκε με πολ­λά είδη του γραπτού λόγου και δια­­κρίθηκε για το λογοτεχνικό, κοινωνικό και πολιτιστικό της έργο στην Κέρκυ­ρα. Πέθανε στις 20 Νοεμβρίου του 1974, πλήρης ημερών. Βλ. σχετικά: ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Θεοδόσης, ό.π., σσ. 40-44, ΚΛΗΜΗΣ, Οδυσσέας- Κάρο­λος, ό.π., σσ. 143-144. Η Ελένη Βούλγαρη ήταν 28 ετών όταν γέννησε τον Κωνσταντίνο. Πέθανε το 1899, σε ηλικία 50 ετών. Η κόρη της Ειρήνη της αφιέρωσε το πρώτο ποίημα της συλλογής της «Σονέττα», με χρονολογία «Δεκέμβρης 1899» και τίτλο: «Στης μά­νας μου το θάνατο». Βλ. σχετικά: Γ.Α.Κ., Α.Ν.Κ., Αρχειακή σειρά: Ληξιαρχικά, 1877, Βιβλίον 3 και ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Θεοδόσης, ό.π., σ. 56. Γ.Α.Κ., Α.Ν.Κ., Αρχειακή σειρά: Ληξιαρχικά, 1877, Βιβλίον 3, ΔΑΦΝΗΣ, Κώστας, ό.π., σ. 5. ΠΛΑΓΙΑΝΗΣ, Δημήτριος, ό.π., σσ. 628-629. Μόλις έγιναν γνωστοί οι λόγοι της παραίτησης του Κ. Ζαβιτζιάνου, πολλές ε­φημερίδες έπλεξαν το ε­γκώ­­μιο του δικαστή Κ. Ζαβιτζιάνου. Χαρακτηριστικά η ε­φημερίδα «ΣΚΡΙΠπ» έγραφε: «Ο κ. Ζαβιτζιάνος […] διεκρίθη για την λευκότητα και α­καμψία του χαρακτήρος του, δια την ευθικρισίαν του και δια την επιστημονικήν εμ­βρίθειάν του. Αλλ’ οι χαρακτήρες ούτοι δεν είναι πολύ αρεστοί εις υπουργούς της Δικαιοσύνης της ιδιοσυγκρασίας του Βοκοτόπουλου, διότι φαίνεται ότι παρεμβάλλονται ως μέγα πρό­σ­κομμα εις την εκπλήρωσιν των υπέρ της Δι­καιοσύνης (;) μεγάλων αγώνων του και ένεκα τούτου κρί­­νονται αποδιοπομπαίοι, εκβιαζόμενοι εις παραίτησιν». Πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι, όταν ο Κ. Ζα­­βιτζιάνος υπηρετούσε στην Καλαμάτα, δεν είχε συμφωνήσει να απαλλαγεί με βούλευμα κα­τη­γο­ρού­μενος για πλαστογραφία, ο οποίος ήταν προστατευόμενος του υπουργού Δικαιοσύνης Βοκοτόπουλου. Το ζήτημα της παραίτησης του Κ. Ζαβιτζιάνου συζητήθηκε και στη Βουλή, έ­πειτα από επερώτηση του Δ. Γούναρη. Βλ. σχετικά:

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

11

Πολιτεύθηκε για πρώτη φορά το 1910 και έθεσε υπο­ψη­φιότητα για τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 για την Α΄ Αναθεωρητική Βουλή, ως μεμονωμένος ανεξάρτητος. Ε­κλέχτηκε πρώ­τος βουλευτής Κέρκυρας. Στις εκ­λο­γές της 28ης Νοεμβρίου 1910 για τη Β΄ Α­­­να­­θεωρητική Βουλή έθεσε υποψηφιότητα ως επικεφαλής ενός συνδυασμού Φι­­­­­λελευθέρων. Εξέλεξε 12 βουλευτές από τον συν­δυασμό του και ο ίδιος εκλέχτηκε ξα­­νά πρώτος βουλευτής Κέρκυρας15. Στη συνέχεια ο Κ. Ζαβιτζιάνος εκλέχτηκε βουλευτής Κέρκυρας με το κόμμα των Φι­λε­­λευθέρων, στις εκλογές της 12ης Μαρτίου 1912, της 31ης Μαΐου 1915, της 16ης Δε­κεμ­βρίου 1923 και στις ε­­κλογές της 19ης Αυγούστου 1928, όπου και πάλι εκλέχτηκε πρώτος βουλευτής Κέρκυρας. Στην κυ­βέρνηση που σχηματίστηκε μετά τις εκλογές της 19ης Αυ­γούστου 1928, ο Κ. Ζαβιτζιάνος ανέλαβε το Υπουργείο Εσω­τε­ρι­κών. Όμως αρ­γότερα διαφώ­νησε με τον Ελ. Βενιζέλο και στις 3 Ι­­­ουλίου του 1929 παραιτήθηκε από το Υ­πουργείο Εσωτερικών16. Δεν εκλέχτηκε στις εκλογές της 1ης Νοεμ­βρίου 1920 και στις ε­­­κλογές της ης 5 Σε­πτεμ­β­ρίου 1932, ενώ απείχε από τις εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου 1915, της 7ης Νοεμβρίου 1926 και της 5ης Μαρτίου 1933. Το 1933 εκλέχτηκε «αριστίνδην» γερουσιαστής, με την υποστή­ριξη του κόμματος των Φιλελευθέρων και παρέμεινε σ’ αυτήν τη θέση μέχρι το 193517. Στις 4 Αυ­γού­στου 1936, μό­λις κηρύχτηκε η δικτατορία του Ι. Μεταξά, ο Κ. Ζαβιτζιάνος ορ­κί­στη­κε α­ντι­­πρό­ε­δρος της κυβέρνησης και υπουργός των Οικονομικών, αλλά παραιτή­θηκε στις 22 Ια­νου­­αρίου 1937, επειδή διαφώνησε με τον Ι. Μετα­ξά για την οικονομική πο­λι­τική. Από τις αρχές Ιανουαρίου του 1941 μέχρι και τις 20 Μαρτίου του 1941 α­νέ­λαβε τη δι­­οί­κηση της Εθνικής Τράπεζας, οπότε η γενι­κή συ­νέλευση των μετόχων της τρά­πεζας τον εξέλεξε συνδιοικητή και α­­πό τον Απρίλιο του 1941, μετά την αυτοκτονία του Αλ. Κο­ρυζή, α­­νέλαβε ξανά τη διοίκηση. Στις 28 Ιανουαρίου του 1943 ο Κ. Ζαβιτζιάνος ε­ξα­να­γκά­στηκε σε πα­ραί­τη­ση, γιατί δεν μπορούσε να α­νε­χθεί ως συν­δι­οι­κητή τον Γεώργιο Μερκούρη, τον οποίο είχαν δι­ο­ρίσει οι Γερμανοί. Στην πρώ­τη συ­νε­δρίαση του Γενικού Συμ­­βουλίου

ΔΑΦΝΗΣ, Κώστας, (ΕΠ.), Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος. Ο άνθρωπος και το έργο του, Κέρκυρα, 1952, σσ. 14-16 και ΔΑΦΝΗΣ, Κώστας, ό.π., σ. 6.

15. ΚΑΤΣΑΡΟΣ, Σπύρος, Ιστορία της νήσου Κερκύρας, Κέρκυρα, 1958, σσ. 418-419.

16. ΠΛΑΓΙΑΝΗΣ, Δημήτριος, ό.π., σ. 629.

17. ΠΛΑΓΙΑΝΗΣ, Δημήτριος, ό.π., σ. 629.

12

Ο ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ

της Τράπεζας, μετά την απελευθέρωση από τους Γερ­­μα­­­­νούς, εξέχοντες ΄Ελληνες εξήραν το έργο του Κ. Ζαβιτζιάνου στην Εθνική Τρά­­­πεζα18. Το 1929 δημοσιεύτηκε το βιβλίο του: Αρχεία Εθνικών Ευεργετών, το 1947 το βιβλίο: Αναμνήσεις εκ της ιστορικής δια­φωνίας βασιλέως Κων­σταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου (1914-1922) και το 1948 το βιβλίο: Η χρε­ω­κοπία του κεφαλαιοκρατισμού και του σοσιαλισμού και το νεοφιλελεύθερον οι­κο­νομικόν σύστημα19. Ο Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος παντρεύτηκε την Ευαγγελία (Λιλή) Τσιτσοπούλου, η οποία ή­ταν κόρη του πρώην προέδρου του Α­ρείου Πάγου, Κωνσταντίνου Τσιτσόπουλου20, ι­διο­κτή­τη τσιφλικιών στη Θεσσαλία. Λέγεται μάλιστα ότι με αυτόν τον γάμο ο Κ. Ζα­βιτζιάνος έ­λυσε το οικονομικό του πρόβλημα21, κάτι για το οποίο τον κατηγόρησαν οι α­­­­ντι­πο­λι­τευ­όμενες κερκυραϊκές εφημερίδες22. Με την Ευαγγελία Τσιτσοπούλου ο κ. Ζαβιτζιάνος α­πέ­κτησε δύ­ο κόρες, την Ευ­­τυχία και την Ελένη. Η Ευτυχία, η οποία ζει στην Κέρ­κυρα, απέκτησε μία κόρη, την Ευαγγελία, από τον γάμο της με τον Α­θα­νασούλα. Η Ευαγγελία Αθανασούλα, α­σ­τρο­φυ­σι­κός, ζει στη Γαλλία. Η Ελένη Ζαβιτζιάνου, απέκτησε δύο κόρες, τη Ρωξάνη και την Αλεξάνδρα, από τον γά­μο της με τον Μάνο. Η Α­λε­ξάνδρα πέθανε σε νεαρή η­λι­κία. Η Ρωξάνη Μάνου ζει στο Λος Άντζελες των Ηνωμένων Πολιτειών της Α­με­ρι­κής. Ο Κ. Ζαβιτζιάνος πέθανε στην Αθήνα στις 28 Ιουνίου 1951 σε η­λικία 73 ετών. Η κη­δεία έγινε στην Α­θή­να “δημοσία δαπάνη” και η σορός του μεταφέρθηκε στην Κέρκυρα με στρατιωτικό αεροπλάνο23.

18. ΔΑΦΝΗΣ, Κώστας (ΕΠ.), ό.π., σσ. 55-58. Ιδιαίτερη εντύπωση παρουσιάζει το γε­­­γονός ότι στην ι­στο­­σε­λίδα της Εμπορικής Τράπεζας ο Κ. Ζαβιτζιάνος εμ­φα­νίζεται ως πρόεδρος του Διοικητικού συμ­βου­λίου της Εμπορικής Τράπεζας κα­τά την περίοδο 1941-1943, την ίδια ακριβώς περίοδο που ήταν διοικητής της Ε­­­θνικής Τρά­πεζας. Βλ. σχετικά: ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. (ημέρα επίσκεψης 1/11/2010). Δι­οί­κη­ση της Εμπορικής Τράπεζας, 1907-1975. http:// www. emporiki.gr/ 19. ΠΛΑΓΙΑΝΗΣ, Δημήτριος , ό.π., σ. 629.

20. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ (ΕΛΙΑ). (ημερομηνία επίσκεψης 20/9/2011). Ζαβιτζιάνος Κωνσταντίνος. http://www.elia.org/ 21. ΔΑ­ΦΝΗΣ, Κώστας, «Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος», Κερκυραϊκά Νέα, αρ. φ. 1596­-97/Ιούνιος 1985, σ. 7.

22. Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, αρ. φ. 186/21-1-1914. Βλ. σχετικά: Παράρτημα ΙΙ, παράθεμα 10.

23. ΔΑΦΝΗΣ, Κώστας (ΕΠ.), ό.π., σ. 60. Ο Γ. Τσανταρίδης αναφέρει ό­­τι η κηδεία του έ­γι­νε στην Κέρκυρα, ενώ η εγκυκλοπαίδεια «ΔΟΜΗ» α­να­φέ­ρει ως η­­­­­με­ρομηνία θανάτου το 1946. Βλ. σχετικά: ΤΣΑΝΤΑΡΙΔΗΣ, Γιάννης, Η ι­­­­­στορία της Κέρκυρας μέσα από τους δρό­μους και τα καντούνια της, Αθήνα, Ελλη­­­νοεκδοτική, 1992, σ. 77 και «Ζα­βιτσιάνος», Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Αθήνα, Εκδόσεις ΔΟ­ΜΗ Α.Ε., χ.χ., τ. 9, σ. 773.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ 1909-1913 1. ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ 1909 ΚΑΙ Η ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Το στρατιωτικό κίνημα του 1909 στου Γουδή, στις 15 Αυγούστου, ή­ταν ένα στρα­τι­ω­τικό πραξικόπημα των κατώτερων κυρίως αξιωματικών. Τον Οκτώβριο του 1908 μία μικρή ομάδα οκτώ κατώτερων αξι­ωματικών συγ­κρό­τησαν τον πυρήνα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» και υπέγραψαν το πρώτο πρω­τό­κολ­λο του «Συνδέσμου». Τον Ιανουάριο του 1909 τα μέλη ανήλθαν σε 25 και τον Ι­ού­­λιο ο α­ριθμός τους ξεπερνούσε τους 10024. Στις 4 Ιουλίου 1909 συγκροτήθηκε μία δε­­καπενταμελής Διοικούσα Επιτροπή που αποτελούνταν από ε­πτά λοχαγούς και ο­μοιόβαθμούς τους του Ναυτικού, δύο υ­πολοχαγούς και έξι ανθυπολοχαγούς. Τις τε­λευ­ταίες ημέρες πριν την έ­κρηξη του κινήματος αναζήτησαν έναν ανώτερο α­ξι­ωμ ­ α­τι­κό για να ο­­ριστεί αρχηγός του Στρατιωτικού Συνδέσμου και να τεθεί ε­πικεφαλής του κι­νήματος. Αυτός που αποδέχτηκε ήταν ο συνταγματάρ­χης Νικόλαος Ζορμπάς. Τα βασικά γεγονότα που συνετέλεσαν στην απόφαση της στρατιωτικής ε­πέμ­βασης από την πλευρά του Στρατιωτικού Συνδέσ­μου ή­ταν τρία: α) η ταπεινωτική ήττα κα­­τά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, η οποία είχε προκαλέσει τη λαϊκή οργή και αγανάκτηση εναντίον του στέμματος, των κομμάτων και των πολιτικών αρχη­γών, β) ο Μα­κεδονικός Αγώνας των ετών 1904-1908, ο οποίος ανύψωσε το κύρος των στρα­τι­ωτικών και απεκατέστησε την εμπιστοσύνη του λαού στον στρατό και γ) το κί­νη­μα των Νεότουρκων του 1908, που στην πραγ­ματικότητα επρόκειτο για στρα­τιω­τικό πραξικό­πημα με σκοπό την ανακαίνιση και ενίσχυση του Ο­θωμανικού κρά­τους, το οποίο προ­­κά­λεσε την προσοχή των Ελλή­νων αξιωματικών, ιδίως των κατώτερων α­ξι­ω­μα­τικών. Αυτοί άρχισαν τότε να καταφέρονται κατά της πολιτικής ηγεσίας και των πο­­λι­τικών κομμάτων25. Επειδή ο βασιλιάς και οι πολιτικοί δεν δέχτηκαν να υλοποιήσουν τα αιτήματα του Συν­­­­­δέσμου, τα οποία ήταν η αναδιοργάνωση του στρα­τού και του στόλου, η α­πο­μά­κρυν­ση των πριγκίπων από στρατι­ωτικές θέσεις, ο διορισμός αξιωματικών καριέρας στις θέσεις των υ­­πουργών στρατιωτικών και ναυτικών και η γενικότερη α­νανέωση της πολιτικής ζωής, τα μέλη του κινή24. ΤΖΟΓΟΠΟΥΛΟΣ, Γεώργιος, «Οργάνωση και εκτέλεση του Κινήματος», Το Κί­νημα του 1909, ο Ε­λευ­­θέριος Βενιζέλος και η νέα εποχή του Ελληνισμού, Αθήνα, Εκδόσεις Απογευματινή, 2009, σσ. 24-45.

25. ΓΚΛΕΤΣΟΣ, Κωνσταντίνος, «Το Κίνημα του 1909, το Στέμμα και ο πολιτικός κόσμος», Το Κ νημα του 1909, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η νέα εποχή του Ελληνισμού, Αθήνα, Εκδόσεις Απογευματινή, 2009, σσ. 10-23.

14

Ο ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ

ματος και οι οπαδοί του, περίπου 300 συνολικά α­­­­­ξι­ω­ματικοί, τη νύχτα της 15ης Αυγού­­στου 1909 προχώρησαν στο γνωστό κίνημα στου Γουδή, το ο­ποί­­ο επικρά­τησε χωρίς δυσκολία. Η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη26 παραιτήθηκε και η νέα κυβέρ­νηση του Κυ­ρια­κού­λη Μαυρομιχάλη27, ηγέτη ενός κόμματος μει­οψηφίας με 25 βουλευτές, δέχτηκε τα αι­­­­τήματα του Συνδέσμου. Το κίνημα στου Γουδή είχε θετική απήχηση σε κάποια τμήματα του πληθυσμού ε­ξαι­τί­ας της ευρείας δυσαρέσκειας για την αναπο­τε­λεσματικότητα της πολιτικής «ελίτ», η ο­­­­ποί­α δεν εκπροσωπούσε κα­νενός είδους συμφέροντα28. Το διάστημα που ακολούθησε, από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1909, έ­δει­ξε ότι η πρωτοβουλία του «Στρατιωτικού Συν­δέσμου» ήταν συνυφασμένη με τις ανα­ζη­τήσεις των ευρύτερων κοι­­νωνικών στρωμάτων και γινόταν αισθητή η έλλειψη ενός η­­­γέτη. Γι’ αυτό ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» αποφάσισε να προσκαλέσει α­­πό την Κρή­­τη, τον πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο, προκειμένου να διαδραματίσει ρόλο συμφιλιωτή με­τα­ξύ του Στρατιωτικού Συνδέσμου και των πολιτικών αρχηγών της χώρας. Στις 28 Δεκεμβρίου 1909 ο Ελευθέριος Βενιζέλος έφθασε στην Αθήνα. Αμέσως μετά την άφιξή του στην Αθήνα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος συζήτησε με τους α­­­­­ξιωματικούς του Στρατιωτικού Συνδέσμου και με άλλα πολιτικά πρόσωπα για την κα­τά­σταση που επικρα­τούσε. Στη συνέχεια, ο Ελ. Βενιζέλος συμφώνησε με τα μέλη του Στρα­τιωτικού Συνδέσμου να θέσουν στον βασιλιά τους εξής ό­ρους: άμεση α­ντι­κα­τά­σταση της κυβέρνησης Κυριακούλη Μαυ­ρομι­χάλη από κυβέρνηση Στέφανου Δρα­γού­μη ή Στέφανου Σκου­λούδη, σύγκληση της Βουλής και έναρξη των ερ­γασιών α­­­­να­θε­ώρ­ ησης των μη θεμε26. Ο Δημήτριος Ράλλης γεννήθηκε το 1844 στην Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά. Συνέχισε τις σπο δές του στο Παρίσι και το 1866 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της νο­μικής. Στην πολιτική αναμίχθηκε για πρώτη φο­ρά το 1872, οπότε εκλέχτηκε βου­λευτής Αττικής. Το 1875 εντάχθηκε στο κόμμα του Χ. Τρικούπη, α­πό το ο­ποί­ο αποχώρησε το 1884. Μετά την παραίτηση του Χ. Τρικούπη το 1893, σχημά­τισε συμμαχική κυβέρνηση με τον Σ. Σωτηρόπουλο. Το διάστημα 1898 με 1902 συνεργάστηκε με τον Θ. Δηλιγιάννη. Υπήρξε σφοδρός αντίπαλος του Γ. Θε­­οτόκη, τον οποίο διαδέχτηκε στην κυβέρνηση το 1909. Βλ. σχετικά: «Ράλλης», Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, ό.π., τ. ΙΣΤ΄, σ. 584.

27. Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης γεννήθηκε στην Αθήνα, στις 12 Νοεμβρίου του 1850. Σπούδασε πο­λι­τικές επιστήμες στη Γαλλία. Εκλέχτηκε βουλευτής το 1879, το 1885, το 1890, το 1895, το 1899, το 1902, το 1905, το 1906, το 1910 και το 1912. Διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών σε κυβέρνηση του Θ. Δηλιγιάννη και του Δ. Ράλλη και υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικών σε κυβέρνηση του Δ. Ράλλη. Πέθανε στην Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου του 1916. Βλ. σχετικά: ΠΛΑ­ΓΙ­ΑΝΗΣ, Δημήτριος, «Μαυ­ρο­μιχάλης», Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν, τ. ΙΓ΄, ό.π., σ. 126.

28. HERING, Gunnar, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, Αθήνα, Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2006, τ. Β΄, σ. 776.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ 1909-1913

15

λιωδών διατάξεων του Συντάγματος του 1864 και διάλυση του Στρα­τιωτικού Συνδέσμου. Οι όροι αυτοί ε­πι­κυ­ρώ­θη­καν από το Συμ­­βού­λιο του Στέμ­­ματος στις 16 Ιανουαρίου 1910. Στις 18 Ιανου­αρίου 1910, πρω­θυ­πουργός α­νέ­λα­βε ο Στέ­­­φανος Δρα­γού­μης, ο οποίος είχε εκλεγεί από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο με οκτώ ψή­­­φους υ­πέρ, έναντι τεσσάρων. Σ’ αυτήν τη μεταβατική κυβέρνη­ ση το Υπουρ­γείο Στρα­­τιω­τικών α­­­νέλαβε ο αρχηγός του Στρατιωτικού Συν­­ δέσμου, Νι­κόλαος Ζορμπάς. Στις 17 Μαρτίου ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ ανακοίνωσε την έναρξη της διαδικασίας α­να­­θεώρησης του Συ­ντά­γ­μα­τος του 1864 και στις 20 Μαρ­τίου ο Στρατιωτικός Σύν­δε­σμος ανακοίνωσε ότι δια­λυ­ό­ταν29. Την 1η Ιουλίου 1910 προκηρύχτηκαν εκλογές για τη σύγκληση διπλής Ανα­ θε­ω­ρη­τι­κής Βουλής30.

2. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 8ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1910 Κατά την προεκλογική περίοδο τα «παλαιά κόμματα», εκτός από το κόμμα του Κ. Μαυ­­­ρομιχάλη, συνασπίστηκαν και σχημάτισαν ψηφοδέλτια των «Ηνωμένων Κομ­μά­των». Σ’ αυτήν τη συμμαχία προσχώρησαν και 40 ανεξάρτητοι υποψήφιοι καθώς και 13 υποψήφιοι από το κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη. Το κόμμα του Κ. Μαυ­­­­ρομιχάλη εμ­­­­­­­φανίστηκε με δικά του ψηφοδέλτια μόνο στη Λακω­­­νία και Μεσσηνία. Οι εκ­πρό­σω­ποι των αγροτών στις περιφέρειες της Λάρισας και των Τρικάλων σχημάτισαν δικά τους ψηφοδέλτια. Για πρώτη φορά συμμετείχε στις εκλογές η σοσιαλδημοκρατική «Κοι­­­­­­νω­ νιολογική Εταιρεία»31. Επίσης σ’ αυτές τις εκλογές συμμετείχαν και πο­λυ­ά­ ριθ­μοι ανεξάρτητοι υποψήφιοι32. Στην Κέρκυρα ενώθηκε το κόμμα του Γ. Θεοτόκη με αυτό του Δ. Ράλλη και σχη­μά­τι­σαν κοινό ψηφοδέλτιο, δημιουργώντας έτσι την εντύπωση ότι η πο29. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ, Τίτος, «Το κίνημα του 1909, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η Νέα Εποχή», Το Κί­νη­μα του 1909, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η νέα εποχή του Ελ­ληνισμού, Αθήνα, Εκδόσεις Απογευματινή, 2009, σσ. 46-59.

30. ΣΠΥΡΟΥ, Νικόλαος, «Η συνταγματική αναθεώρηση του 1911», Το Κίνημα του 1909, ο Ε­λευ­θέ­­ρι­ ος Βε­νιζέλος και η νέα εποχή του Ελληνισμού, Αθήνα, Εκδό­σεις Απογευματινή, 2009, σσ. 60-63.

31. Το 1908 ιδρύθηκε ένας αριστερός μεταρρυθμιστικός σύλλογος με την ονομασία «Κοινωνιολογ κή Εταιρεία». Η εταιρεία αυτή ιδρύθηκε από 3 κοινωνικούς ε­πι­στήμονες και 4 νομικούς, τους: Αλέξανδρο Παπαναστασίου, Θαλή Κουτούπη, Α­λέξανδρο Δελμούζο, Θρασύβουλο Πετιμεζά, Παναγιώτη Αραβα­ντινό, Κωνσταντίνο Τριανταφυλλόπουλο και Αλέξανδρο Μυλωνά. Στα μέσα του 1910 οι Κοι­­νωνιολόγοι ίδρυσαν το «Ελληνικόν Λαϊκόν Κόμμα». Ο κόσμος όμως συνέχιζε να αποκαλεί τα στελέχη του κόμματος Κοινωνιολόγους και η ονομασία «Λαϊκό Κόμμα» δεν επικράτησε στην καθομιλουμένη. Βλ. σχετικά: HERING, Gunnar, ό.π., σσ. 845-849.

32. HERING, Gunnar, ό.π., σσ. 777-778.

16

Ο ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ

λιτική τους δύ­να­μη θα ήταν ακατανίκητη. Πριν οριστικοποιηθεί η συνεργασία των δύο αυτών κομ­μά­των στην Κέρκυρα, στον συνδυασμό του Δ. Ράλλη επρόκειτο να συμμετάσχει και ο α­ντι­­θε­οτοκικός πολιτευτής Κ. Ζαβιτζιάνος33. Σε έναέθεσε τέταρτο αιώνος ο Κωνσταντίνος ΖαβιΟ Γ. Θεοτόκης όμως, ως όρο για τη συ­νερ­γα­σία των δύο κομμάτων την τζιάνος κατέλαβε επαξίως τα υψηλότερα δυνατά εξαίρεση του Κ. Ζαβιτζιάνου από το ψη­φο­δέλ­τιο, ό­­ρος που έ­γι­νε α­πο­δεκτός. πολιτικά αξιώματα, πλην όμως ο ίδιος, μη όντας Η α­παί­τηση αυτή του Γ. Θεοτόκη σχολιάστηκε πολύ αρ­νη­τι­κά σε άρθρο στην αγρότης, αλλά νομικός και μεγαλοκτηματίας, ε­φη­με­ρί­δα «ΕΛΠΙΣ», το οποίο έφερε τον τίτλο: Η ε­πι­βουλή του κ. Θεοτόκη. παρέμεινε πάντα δίπλα στην ψυχή και τον πόνο Ο αρθρογράφοςτης χα­ραγροτιάς. α­κτήρισεΜε τη το συ­­­παράδειγμά γκεκριμένη του ενέργεια του Γ. Θεοτόκη ως επιβεβαιδείγμα «επαίσχυντης και πο­τα­πτην ής δι­ α­γω­ότι γής», η οποία προκάλεσε την αγα­νά­ ώνει, μάλιστα, αρχή «συντηρητικός» ή 34. κτηση του κερκυραϊκού λαού «προοδευτικός» δεν είσαι στην πραγματικότητα Κατόπιν αυτής της εξέλιξης, ο Κ. Ζαβιτζιάνος αποφάσισε εξ ορισμού, αλλά χαρακτηρίζεσαι εκ του αποτε- να θέσει υποψηφιότητα ως με­­­ μονωμένος ανεξάρτητος. Η υποψηφιότητά λέσματος της πολιτικής σου. Έντιμος πατριώτης του αυτή υπο35. και ασυμβίβαστος ριζοσπαστικός φιλελεύθερος, στηρίχτηκε ένθερμα από την εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ» αλλά καιστήριξε κατ’ εξοχήν ανήσυχο πνεύμα, και ζήτη­μα, γιατί Ο Κ. Ζαβιτζιάνος την πολιτική του στοόπως αγροτικό άνθρωπος της στοχευμένης δράσης, ασχολήθηκε έβλεπε ότι η οικονομική ανάπτυξη της Κέρκυρας εξαρτιόταν από την επίλυμε την επίλυση του αγροτικού στην ση αυτού του ζητήματος. Η πολιτική του αυτήζητήματος βρήκε ανταπόκριση και στον Κέρκυρα και με την άρση της οικονομικής 36 αγροτι­κό κόσμο του νησιού, αλλά και στους κτηματίες .δυΕξάλλου, κατά τις σπραγίας του κερκυραϊκού λαού. Η κατάργηση περιο­­­δείες του στα χωριά της Κέρκυρας προπαγάνδιζε την ανα­μόρ­φω­ση του των διηνεκών βαρών από τα αγροτικά37κτήματα . στην κράτους, την οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη και η αποκατάσταση της αγροτικής πίστης Εκτός από τον Κ. Ζαβιτζιάνο, που έθεσε υποψηφιότητα Κέρκυρα με την ίδρυση και τη λειτουργία του ως ανεξάρτητος, 38 έθεσαν υ­­ποψηφιότητα ως ανεξάράλλοι τέσ­σε­ρις υποψήφιοι τη Λευκάδα Αυτόνομουαπό Οργανισμού Αγροτικής Πίστης (του τητοι, οι: Αλ­βα­νσπιτιού ίτης Αριστομένης, κτημα­ τ ίας, Βαλαωρίτης Ιωάννης, υποδιοιτου χωριάτη, όπως προσφυώς λεγόταν κητής της Εθ­νι­­κής πεζας στην Αθήνα, στύλωσαν Μανωλίτσης και Τρά­­ εξακολουθεί να λέγεται) γεράΠάνος, την ταγματάρχης 39 οικονομία του νησιού και δημιούργησαν παράκαι Τσαρλαμπάς Σπυ­­­­ρί­δων, κτη­­ματίας . Με το κοινό ψηφοδέλτιο Γ. Θεοτόδοση στην αντιμετώπισηοι:του ζητήμα-Βαλαωρίτης Πε­­­ κη - Δ. Ράλ­λη έθεσαν υποψηφιότητα Α­γαγροτικού ά­θος Σπυρίδων, τος πανελληνίως.

Γιώργος Κεντρωτής 33. Σύμφωνα μάλιστα με την κερκυραϊκή εφημερίδα «ΕΓΕΡΣΙΣ», αρχικά προβλε­πό­­ταν ότι στο κοινό Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου ψη­­­­­φοδέλτιο θα συμμετείχαν εκτός από τον Κ. Ζαβιτζιάνο και άλλοι πέντε Ραλλικοί υποψήφιοι, οι ε­ξής: Σ. Χαντζάρης, Σ. Καποδίστριας, Α. Δενδρινός, Α. Βαρούχας από το Σκριπερό και Κ. Κυρίτσης. Βλ. σχετικά: Ε­φη­μερίδα «ΕΓΕΡΣΙΣ», αρ. φ. 23/18-7-1910.

34. Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, αρ. φ. 67/ 25-7-1910. Βλ. σχετικά: Παράρτημα ΙΙ, παράθεμα 1.

35. Όπως και στον 19ο αιώνα, ο τοπικός τύπος συνέχιζε να αποτελεί όργανο των πο­λιτικών στους προεκλογικούς τους αγώνες, αλλά και σε όλη την πολιτική τους δρά­ση. Η μόνη διαφορά που παρατηρείται στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα σε α­ντί­θεση με τον 19ο αιώνα, είναι ότι την περίοδο αυτή δεν κυκλοφορούσαν σατιρι­κές εφημερίδες με λιβέλους για τους πολιτικούς αντιπάλους και τις οικογένειες τους. Βλ. σχετικά: ΠΑΧΗ, Όλγα, Ο Πολυχρόνιος Β. Κωνσταντάς και η πολιτική ζω­ή της Κέρκυρας το 19ο αιώνα, Κέρκυρα, Εκδόσεις Απόστροφος, 2009, σσ. 77-100.

36. ΚΑΤΣΑΡΟΣ, Σπύρος, Ιστορία της νήσου Κερκύρας, Κέρκυρα, 1958, τ. Β’, σσ. 416-417.

ISBN 978-960-9607-24-7 37. ΔΑΦΝΗΣ, Κώστας (ΕΠ.), ό.π., σ. 16. Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σ 38. Η ε­κλο­γική περιφέρεια της Κέρ­ την Κέρκυρα, τη Λευκάδα και τους Παξούς ο σκευρας λ ότ οπεριλάμβανε ς σύμ­φω­να με τον νόμο 3434 της 16ης Νο­εμ­βρίου του 1909. Βλ. σχετικά: HERING, Gunnar, ό.π., σ.

777.

39. Εφημερίδα « ΕΓΕΡΣΙΣ», αρ. φ. 25/1-8-1910. Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ο

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ 1909-1913

17

ρικλής, Βελλιανίτης Ευθύμιος, Βερροιώτης Ευ­στά­θιος, Δενδρινός Ανδρέας40, Ζερβός Αλκίνοος, Θεοτόκης Γεώργιος, Θεοτόκης Μι­χαήλ, Κα­­ποδίστριας Σπυρίδων, Κυρίτσης Κυριάκος, Μαρκέτης Νικόλαος, Παϊπέτης Σπυ­­­ρί­δων, Παπαδάτος Αριστοκλής, Τσαρλαμπάς Θεόδωρος, Φίλιππας Πέτρος και Χαν­ τζά­ρης Σπυρίδων41. Οι εκλογές της 8ης Αυγούστου έδωσαν προβάδισμα στον συνασπισμό των «παλαιών κομ­­­­μάτων». Κέρδισαν 211 από τις 362 συνολικά έδρες. Επίσης εκλέχτηκαν 29 ανε­ξάρ­τητοι από το περιβάλλον των «παλαιών» κομμάτων και 122 έδρες κέρδισαν οι α­νε­ξάρτητοι «λαϊκοί υποψήφιοι». Ο Ελ. Βενιζέλος εκλέχτηκε στην Αττι­κοβοιωτία με το μεγαλύτερο αριθμό ψήφων42. Στην Κέρκυρα τα «παλαιά» κόμματα κέρδισαν με συντριπτική πλει­­οψηφία43. Ωστόσο ο Κ. Ζαβιτζιάνος, ο οποίος, όπως προαναφέραμε, έ­θε­σε υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος, εκλέ­χτη­κε πρώτος βου­λευτής με μεγάλη επιτυχία, αφού έλαβε 3.000 ψή­­φους περισ­σό­τε­ρες από τον Γ. Θε­ο­τό­κη, αν και έθετε υποψηφιότητα για πρώτη φο­ρά44. Συνολικά ε­κλέ­­χτη­καν δεκαέξι (16) βουλευτές, οι: Κωνσταντίνος Ζα­βιτζιάνος, Γεώργιος Θεο­τό­κης, Σπυρίδων Χαντζάρης, Ευ­ θύμιος Βελλιανίτης, Κυ­ριά­κος Κυρίτσης, Μιχαήλ Θεο­τόκης, Πέτρος Φίλιππας, Σπυ­ρίδων Καποδίστριας, Νικό­λα­ος Μαρκέτης, Αλ­κίνοος Ζερ­­βός, Θεόδωρος Τσαρ­λα­μπάς, Ιωάννης Βαλαωρίτης, Αν­δρέας Δεν­δρι­νός, Ευ­στά­θι­ος Βερροιώτης, Περικλής Βα­λα­ωρίτης και Σπυρίδων Παϊ­πέ­της45. Αμέσως μετά τη νίκη του, στις 12 Αυγούστου 1910, ο Κ. Ζαβιτζιάνος ευ­χα­ρί­στησε, με επιστολή του στην εφημερίδα «ΕΛΠΙΣ», τον λαό της Κέρκυρας για την κα­τα­πλη­κτι­κή υποστήριξη που του έ­δειξε με την ψήφο του και υποσχέθηκε να αγω­νι­στεί με όλες του τις δυνάμεις για την εκπλήρωση των προσδοκιών του κερκυραϊκού λα­ού46. Λίγο αργότερα, στις 22 Αυγούστου 1910, ο αρθρογράφος Ι. Γ. Μ. σε άρθρο του, στην ε­φη­μερίδα « ΕΛΠΙΣ», με τον τίτλο: Η σημα­σία της εκλογής της 8ης Αυγούστου, ε­ξή­ρε την επιτυχία του Κ. Ζα­βι­τζιάνου και τόνιζε ότι η επιτυ40. Ο Ανδρέας Δενδρινός, κτηματίας, στις 27 Ιουλίου του 1900 είχε παντρευτεί με την Ειρήνη Ζ βιτζιάνου, αδελ­φή του Κ. Ζαβιτζιάνου, με την οποία απέκτησε δύο γιους. Ο γάμος αυτός δεν έγινε με τη συγκατάθεση της οικογένειας της Ειρήνης. Σ’ αυτές τις εκλογές ήταν η πρώτη φορά που ο Α. Δενδρινός έθετε υποψηφιότητα. Βλ. σχετικά: ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Θεοδόσης, ό.π., σ. 40. Ο Σ. Κατσαρός εσφαλμένα αναφέρει ότι ο Α. Δενδρινός είχε θέσει υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος. Βλ. σχετικά: ΚΑΤΣΑΡΟΣ, Σπύρος, ό.π., σ. 418.

41. Εφημερίδα «ΕΓΕΡΣΙΣ», αρ. φ. 24/ 25-7-1910.

42. HERING, Gunnar, ό.π., σ. 779.

43. HERING, Gunnar, ό.π., σ. 778.

44. ΚΑΤΣΑΡΟΣ, Σπύρος, ό.π., σ. 418.

45. Εφημερίς των Συζητήσεων της Βουλής, Περίοδος Α΄, Συνεδρίασις 11η / 21-9-1910, εν Αθήναις 1911, σ. 101.

46. Εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, αρ. φ. 70/ 12-8-1910. Βλ. σχετικά: Παράρτημα ΙΙ, παράθεμα 2.