Αριστοτέλης

Αριστοτέλης

Αριστοτέλης ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Διογένης Λαέρτιος Βίοι Φιλοσόφων

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Οι 12 Ηθικές Αρετές Η Αρχή της Αντιφάσεως Το Ακίνητον Κινούν

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Γ ι ώ ρ γ ο ς

Χ α ρ α λ α μ π ί δ η ς

Αριστοτέλης Διογένης Λαέρτιος Βίοι φιλοσόφων Οι 12 Ηθικές Αρετές Η Αρχή της Αντιφάσεως Το Ακίνητον Κινούν

Τιτλος Αριστοτέλης, Διογένης Λαέρτιος Βίοι Φιλοσόφων Συγγραφέας Γιώργος Χαραλαμπίδης e-mail: geox@vip.gr Σειρα Φιλοσοφία [4358]0912/01

Copyright© 2012 Γιώργος Χαραλαμπίδης

Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Οκτώβριος 2012

ISBN 978-960-9607-70-4

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www.ocelotos.gr

Στη μητέρα μου

Περιεχόμενα Πρόλογος �����������������������������������������������������������������������������������������������9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Μια πρώτη γνωριμία με τον Αριστοτέλη ����������������������������������������20 Η ίδρυση της Περιπατητικής σχολής του Αριστοτέλη �����������������29 Ο Αριστοτέλης και ο Ερμίας ������������������������������������������������������������ 44 Ο Αριστοτέλης και ο Μέγας Αλέξανδρος ���������������������������������������52 Το επίμαχο επίγραμμα στον Ερμία ���������������������������������������������������59 Ο ύμνος του Αριστοτέλη στην Αρετή �������������������������������������������� 66 Ο ύμνος του Αριστοτέλη για τον Ερμία ������������������������������������������67 Επιπλέον στοιχεία της βιογραφίας του Αριστοτέλη από τον Απολλόδωρο ����������������������������������������������������������������������������������������77 Η διαθήκη του Αριστοτέλη ���������������������������������������������������������������89 H Θεραπευτική μέθοδος του Αριστοτέλη για τους πόνους της πυέλου �������������������������������������������������������������������109 Αποφθεύγματα του Αριστοτέλη �����������������������������������������������������114 Οι φιλοσοφικές απόψεις για το κάλλος �����������������������������������������131 Στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής του Φιλοσόφου �������������������147 Ο Αριστοτέλης και η φιλία ��������������������������������������������������������������161 Βιβλιογραφία του Αριστοτέλη ��������������������������������������������������������167 Ανάλυση των φιλοσοφικών συγγραμμάτων του Αριστοτέλη ���176 Η Ευδαιμονία το ζητούμενο της ζωής μας ������������������������������������186 Ο Θεός, η Ψυχή και ο Άνθρωπος ����������������������������������������������������195 Οι οκτώ Αριστοτέλεις της ιστορίας �����������������������������������������������213 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Οι 12 ηθικές αρετές ���������������������������������������������������������������������������217 Ο συμπαντικός νόμος της τριάδας ������������������������������������������������ 228 Το Ακίνητον κινούν ��������������������������������������������������������������������������270 Επίλογος ���������������������������������������������������������������������������������������������293 Βιβλιογραφία ������������������������������������������������������������������������������������ 296

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσηςζ του διάσημου βιβλίου του Διογένη Λαερτίου, το 1594.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Αριστοτέλης θεωρείται αναμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της Αρχαίας Ελλάδας. Σήμερα ωστόσο, μόλις ένα μικρό μέρος της φιλοσοφίας του είναι γνωστό, διότι τα περισσότερα από τα βιβλία που συνέγραψε έχουν απολεσθεί. Δυστυχώς όμως, ακόμα και τα βιβλία που έχουν διασωθεί, τις περισσότερες φορές είναι πολύ δύσκολο να γίνουν κατανοητά, λόγω των υψηλών επιστημονικών τους γνώσεων αλλά και των πρωτοποριακών τους θεωριών. Επίσης, ελάχιστες είναι και οι πληροφορίες που διαθέτουμε για την προσωπική ζωή του Αριστοτέλη. Το αποτέλεσμα είναι τις περισσότερες φορές που αναφερόμαστε τόσο στην φιλοσοφική του σκέψη όσο και στην προσωπική του ζωή να είμαστε υποχρεωμένοι να υποπέσουμε σε διάφορες εικασίες. Αυτός είναι ο κύριος λόγος, που αυτό το συγκεκριμένο αρχαίο κείμενο του Διογένη Λαερτίου, το οποίο αναφέρεται τόσο σε ένα μέρος της προσωπικής του ζωής όσο και στο επιστημονικό έργο του Αριστοτέλη, να το καθιστά μοναδικό και ανεπανάληπτο.

10

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Ο Διογένης Λαέρτιος ήταν ένας Έλληνας συγγραφέας που γεννήθηκε μάλλον στην πόλη Λαέρτη στης Κιλικίας τον 3ο μ.Χ αιώνα. Οι επίσημες πληροφορίες που έχουμε για την ζωή του είναι ελάχιστες, όμως μπορούμε να εξάγουμε κάποια ασφαλή συμπεράσματα για την προσωπικότητά του, μέσα από το ίδιο του το έργο. Θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι ο Διογένης Λαέρτιος ήταν βαθύς γνώστης του συνόλου της αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, στην οποία είχε αφιερώσει προφανώς ολόκληρη την ζωή του. Επίσης, πολύ εύκολα θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι ήταν συλλέκτης σπάνιων βιβλίων αλλά και οποιασδήποτε σημαντικής πληροφορίας που αφορούσε στο έργο και στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων, για στους οποίους αναφέρεται στο σπουδαίο έργο του, που σήμερα είναι γνωστό με τον τίτλο «Βίοι Φιλοσόφων» Στην πραγματικότητα όμως, το βιβλίο αυτό έχει έναν ιδιαίτερα μακροσκελή τίτλο που είναι ο εξής: «Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων καὶ τῶν ἑκάστῃ αἱρέσει ἀρεσκόντων ἐν ἐπιτόμῳ συναγωγῇ.» Είναι γενικώς παραδεκτό, ότι ο Διογένης Λαέρτιος αποτελεί μία τεράστια πηγή πλούτου, όσον αφορά στις γνώσεις μας για την Αρχαία Ελλάδα, διότι μέσα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

στα 10 συνολικά βιβλία από τα οποία αποτελείται αυτό το ανυπολόγιστης αξίας έργο του, αναφέρεται στον βίο και στο έργο 82 συνολικά Αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων. Δεν θα μπορούσε βεβαίως μέσα από αυτήν την «ανθολογία» να λείπει ο Αριστοτέλης, ένας από τους μέγιστους Φιλοσόφους όλων των εποχών, ο βίος και το έργο του οποίου, αποτελούν το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου. Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, ο Διογένης Λαέρτιος, διαθέτει έναν ιδιαίτερο τρόπο γραφής, εξαιρετικά περιεκτικό, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μία άκρως συνθετική σκέψη, γεγονός που αποδεικνύει το τεράστιο εύρος των γνώσεών του. Σε κάθε σελίδα του έργου του, διακρίνεται ξεκάθαρα η επιθυμία του να μεταφέρει στους αναγνώστες του, το σύνολο όλων των εξειδικευμένων γνώσεων που διαθέτει. Όσον αφορά στις πηγές τις οποίες χρησιμοποιεί, θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο, ότι διαθέτει μια πολύ σπουδαία βιβλιοθήκη, η οποία περιλαμβάνει πολλά σημαντικά έργα των αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων και των σχολιαστών τους, στα οποία ανατρέχει συνεχώς για να αντλήσει ή να επιβεβαιώσει τις πληροφορίες που αναφέρει.

11

12

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Κάθε αναγνώστης του Διογένη Λαερτίου θα διαπιστώσει έκπληκτος, ότι αναφέρεται συνεχώς σε εντυπωσιακούς τίτλους αρχαίων βιβλίων, αλλά και σε ονόματα Αρχαίων ιστορικών και επιστημόνων, που ποτέ πριν δεν έχει δει, ούτε έχει ακούσει! Αυτό είναι μόνο ένα δείγμα του απίστευτου πλούτου του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού, που δυστυχώς εμείς οι νεότεροι Έλληνες όχι μόνο δεν γνωρίσαμε ποτέ, αλλά σε πολλές περιπτώσεις, σήμερα πλέον ούτε καν μπορούμε να διανοηθούμε. Είναι άκρως εντυπωσιακό το γεγονός ότι μέσα στα χιλιάδες πολύτιμα έγγραφα που διαθέτει στο αρχείο του ό Διογένης Λαέρτιος, περιλαμβάνεται και η ιδιόχειρη διαθήκη του Αριστοτέλη! Θεωρώντας ότι μια διαθήκη, αποτελεί το καλύτερο μέσο για να γνωρίσει κανείς την ζωή, αλλά κυρίως το ήθος και τον χαρακτήρα του αποθανόντος, προς μεγάλη μας τύχη, την παραθέτει αυτούσια μέσα στο κείμενό του. Θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι ο Διογένης Λαέρτιος, όχι μόνο έχει διαβάσει το σύνολο των έργων του Αριστοτέλη, των οποίων και παραθέτει έναν λεπτομερέστατο κατάλογο, αλλά και ότι τα έχει κατανοήσει σε βάθος. Το γεγονός αυτό γίνεται αντιληπτό, χωρίς ίχνος αμφιβολίας, από την περίληψη της Αριστοτελικής

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

διδασκαλίας την οποία επιχειρεί να προσεγγίσει και να την μεταφέρει στους μελλοντικούς αναγνώστες του βιβλίου του, χαρίζοντάς τους με τον τρόπο αυτόν ένα διαχρονικό δώρο, μοναδικής αξίας. Είναι άξιο κάθε θαυμασμού το γεγονός ότι καταφέρνει μέσα σε ελάχιστες σελίδες όχι μόνο να εξηγήσει στον αναγνώστη τα βασικότερα σημεία γύρω από τα οποία περιστρέφεται η Αριστοτελική Φιλοσοφία, αλλά και να καλύψει διαδοχικά, ολόκληρη την εξελικτική της πορεία. Αυτή η ανάλυση του Διογένη Λαερτίου είναι απολύτως χρήσιμη στη σημερινή εποχή, που εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το σύνολο του έργου του Αριστοτέλη. Το παρόν βιβλίο παρόλο το μικρό του μέγεθος, μας επιτρέπει να εισχωρήσουμε στον τρόπο σκέψης του μεγάλου Φιλοσόφου μας, ώστε να πληροφορηθούμε τόσο την διδασκαλία του, αλλά συγχρόνως και πολλά άγνωστα εξαιρετικά ενδιαφέροντα περιστατικά που αφορούν στην προσωπική του ζωή. Η νέα προσπάθεια της απόδοσης του αρχαίου κειμένου στην σημερινή γλώσσα, έγινε με πολύ μεγάλη προσοχή και απόλυτο σεβασμό, ώστε να αποκαλυφθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, η πλήρης δυναμικότητα αυτών των τόσο σπουδαίων και δια­ φωτιστικών γνώσεων.

13

14

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Ο στόχος μας, δεν είναι να προσθέσουμε απλώς στην βιβλιογραφία, ακόμα ένα βιβλίο για τον Αριστοτέλη. Το παρόν βιβλίο φιλοδοξεί να μεταφέρει τον σημερινό αναγνώστη στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας. Να λειτουργήσει δηλαδή, σαν μία μηχανή του χρόνου, που θα μπορούσε να μας κάνει να αισθανθούμε ότι βρισκόμαστε και πάλι στην εποχή και στο περιβάλλον του Αριστοτέλη! Να βρεθούμε στα ίδια μέρη που έζησε ο μεγάλος Φιλόσοφος και να πληροφορηθούμε όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής και της διδασκαλίας του, τα οποία έχει καταφέρει να συγκεντρώσει με πολύ κόπο και μεγάλη τέχνη ο Διογένης Λαέρτιος. Θεωρούμε ότι είναι απόλυτη ανάγκη να βρούμε έναν καινούριο τρόπο που θα μπορούσε να αποκαλύψει την πλήρη δυναμικότητα αυτών των ιερών κειμένων που εξακολουθεί να παραμένει άγνωστη. Για τον λόγο αυτόν, στο παρόν βιβλίο, επιχειρείται μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση της ανάλυσης του αρχαίου κειμένου από αυτήν που έχουμε συνηθίσει. Για να καταφέρουμε να αποδώσουμε το μέγιστο των νοημάτων του, το αρχαίο κείμενο έχει χωριστεί αρχικά σε μικρά αυτοτελή κεφάλαια και στην συνέχεια σε μικρές και αυτόνομες προτάσεις, ώστε αφ’ ενός μεν ο αναγνώστης να μπορεί να κατανοεί αυτό που ακριβώς θέλει να πει ο συγγραφέας, αφετέρου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

δε να προχωράει βήμα-βήμα και να ανακαλύπτει τα βαθύτερα νοήματά του. Αυτός ο ιδιαίτερος τρόπος επεξεργασίας του αρχαίου κειμένου κρίνεται απαραίτητος, από την στιγμή που επιθυμούμε να επιτύχουμε μία πλήρη και εσωτερική ανάλυση, η οποία θα μπορούσε να μας προσφέρει πολλά και πραγματικά οφέλη. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο αρχαίος τρόπος γραφής διαφέρει κατά πολύ από τον σημερινό. Πολύ εύκολα διαπιστώνουμε ότι το αρχαίο κείμενο είναι απολύτως συμπυκνωμένο και ότι όποιος θα ήθελε να ασχοληθεί πραγματικά και να το κατανοήσει σε βάθος, είναι υποχρεωμένος να εργαστεί με ανάλογο τρόπο. Ουσιαστικά, αυτά τα αρχαία κείμενα λειτουργούν όπως ακριβώς τα σύγχρονα συμπυκνωμένα αρχεία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπου πίσω από ένα μικρό εικονίδιο, μπορούν να βρίσκονται κρυμμένες, δεκάδες σελίδες ειδικών πληροφοριών. Αυτό που κάναμε λοιπόν, ήταν να τοποθετήσουμε έναν ισχυρό μεγεθυντικό φακό, επάνω από όλα τα σκοτεινά σημεία του κειμένου και να τα αναγκάσουμε να μας αποκαλύψουν το μέχρι σήμερα κρυμμένο περιεχόμενό τους. Επίσης, στα σημεία εκείνα που θεωρήθηκε απαραίτητο ότι χρειάζονται κάποιες επιπλέον διευκρινή-

15

16

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

σεις, τόσο για την καλύτερη απόδοση, όσο και για την πληρέστερη κατανόηση του αρχαίου κειμένου, υπάρχουν σχόλια, τα οποία βρίσκονται ακριβώς μετά την απόδοσή στα νέα ελληνικά. Επιπλέον, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, επιχειρήσαμε μία συνοπτική ανάλυση της Φιλοσοφίας του Αριστοτέλη την οποία κρίναμε απαραίτητη, για να αποκτήσουμε μία όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εικόνα της διδασκαλίας του μεγάλου μας Φιλοσόφου. Έτσι λοιπόν, επιχειρήσαμε για πρώτη φορά την συνοπτική ανάλυση, κάποιων εξαιρετικά σημαντικών φιλοσοφικών θεωριών του Αριστοτέλη, όπως είναι οι «12 Ηθικές Αρετές», η «Αρχή της Αντιφάσεως» και το απολύτως μυστηριακό και ανεξερεύνητο «Ακίνητον Κινούν», μέσω των οποίων θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε τον σκοπό της ζωής μας. Ας θέσουμε λοιπόν σε λειτουργία αυτήν την μηχανή του χρόνου και ας απολαύσουμε αυτήν την Κοσμική Διαδρομή που θα μας επιτρέψει να μεταφερθούμε στην εποχή της Αρχαίας Ελλάδας να βρεθούμε στο περιβάλλον του Αριστοτέλη, ώστε να γνωρίσουμε κάπως καλύτερα μια από τις μεγαλύτερες μορφές της Αρχαίας Ελλάδας.

Το άγαλμα του Αριστοτέλη στην πατρίδα του στα Στάγειρα Χαλκιδικής.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

17

Μεταφερθείτε στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας και συναντήστε από κοντά τον Αριστοτέλη! Μάθετε: Τα σηµαντικότερα στοιχεία του βίου του Τα σηµαντικότερα σηµεία της διδασκαλίας του Τον άγνωστο ύµνο στην Αρετή που συνέθεσε για τον παιδικό του φίλο, τον Ερµία Την άγνωστη ιδιόχειρη διαθήκη του Τις άγνωστες θεραπευτικές του προσεγγίσεις Τον πλήρη κατάλογο των βιβλίων του Πολλά ενδιαφέροντα περιστατικά από την καθηµερινή του ζωή, αλλά και τα βασικά σηµεία της διδασκαλίας του: Τις 12 Ηθικές Αρετές, την Αρχή της Αντιφάσεως και το µυστηριακό Ακίνητον Κινούν. Με πλήθος επεξηγηµατικών σχολίων και αναλύσεων των επιστηµονικών θεωριών του, µέσα από το πραγµατικά απολαυστικό αρχαίο κείµενο του ∆ιογένη Λαερτίου, που για πρώτη φορά µπορούν να µας φέρουν σε επαφή και να µας αποκαλύψουν τον βαθύτερο τρόπο σκέψης του µεγάλου µας Φιλοσόφου.

ISBN 978-960-9607-70-4 ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com

www. ocelotos. gr

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Διογένης Λαέρτιος Βίοι Φιλοσόφων Αρχαίο κείμενο