140 × 210 SPINE: 3 FLAPS: 80
Η
Συνοδική Επιστολή του Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου προς τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Σέργιο το 634 μ.Χ., αποτελεί δογματικό σύμβολο με περιεχόμενο σημαντικό, τόσο για την θεολογία που προτάσσει, όσο και για την προβληματική που αποπνέει. Ως σώμα κειμένου, αποκρυσταλλώνει θέσεις και τακτοποιεί την διδασκαλία της Εκκλησίας στην σωστή βάση, απορρίπτοντας κάθε στοιχείο Μονοφυσιτισμού, και κατ’ επέκταση κάθε στοιχείο Μονοθελητισμού και Μονοενεργητισμού, από τη θεολογική διδασκαλία. Το σώμα της Επιστολής παρουσιάζει μια απόλυτα άρτια οργάνωση σκέψης και θεολογικής σπουδής, δομημένη σε μια μορφή ανάπτυξης, που άρχεται από την Τριαδολογική δογματική διδασκαλία και εκτείνεται ακολούθως στο μυστήριο της Ενσάρκου Οικονομίας και της Ενανθρωπίσεως του Λόγου του Θεού. Έτσι παρουσιάζεται μια πλήρης δογματική Χριστολογία. Στην προέκταση αυτών των διατυπώσεων, προβάλλεται η Σωτηριολογική δογματική διδασκαλία σε απόλυτη συνάφεια προς την Εκκλησιολογική διδασκαλία της Εκκλησίας. Στην πραγματικότητα, ο Σωφρόνιος στο περιεχόμενο μιας επιστολής, καταφέρνει μια πλήρη δογματική ανάπτυξη, που επηρεάζει τις δογματικές διατυπώσεις της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου.
Bασίλειος Αναστασίου Γκρίλλας Θεολόγος
Συνοδική Επιστολή Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου Δογματικές Διατυπώσεις και Θεολογική Διδασκαλία
ISBN 978-960-564-462-8 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς 0_cover_grilas.indd 1
Γκρίλλας Βασίλειος του Αναστασίου. Θεολόγος/Δογματολόγος. Γεννήθηκε στον Πύργο του Νομού Ηλείας. Απόφοιτος της Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Σχολή Αθηνών και του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών. Κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (master) του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας Αθηνών με γνωστικό αντικείμενο τη Δογματική Θεολογία. Η άριστη διπλωματική εργασία του με θέμα «Η ανθρωπολογία του Πελαγιανισμού, Προπατορικό αμάρτημα και Σωτηρία», είναι πρωτότυπη και στηρίζεται σε πηγαίο, κυρίως λατινόγλωσσο υλικό. Εκπονεί διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο. Είναι διδάσκων στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιά και στο Πρόγραμμα Κοινωνία-Πολιτισμός-Θρησκεία. Στο ενεργητικό του καταγράφεται η συγγραφή πολλών άρθρων και ανακοινώσεων καθώς και συμμετοχή σε επιστημονικά συνέδρια διεθνή και μη. Υπήρξε λημματογράφος στην Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια.
12/30/2016 11:55:04 AM
Τιτλος Συνοδική Επιστολή Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου Συγγραφέας Bασίλειος Αναστασίου Γκρίλλας Σειρα Επιστημονικά [5358]1216/09 Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2016 Bασίλειος Αναστασίου Γκρίλλας Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Δεκέμβριος 2016
ISBN 978-960-564-462-8
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
0_soma2_grilas.indd 2
12/30/2016 11:55:35 AM
Bασίλειος Αναστασίου Γκρίλλας Θεολόγος
Συνοδική Επιστολή Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου Δογματικές Διατυπώσεις και Θεολογική Διδασκαλία
ΑΘΗΝΑ 2016
0_soma2_grilas.indd 3
12/30/2016 11:55:35 AM
0_soma2_grilas.indd 4
12/30/2016 11:55:35 AM
Στον εκλεκτό φίλο Ευστάθιο Νικ. Λυμπερόπουλο Αντίδωρο ευγνωμοσύνης
0_soma2_grilas.indd 5
12/30/2016 11:55:35 AM
0_soma2_grilas.indd 6
12/30/2016 11:55:35 AM
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος ����������������������������������������������������������������� 9 Συντομογραφίες ������������������������������������������������� 12 Εισαγωγή �������������������������������������������������������������� 15 Το Σώμα της Συνοδικής Επιστολής του Σωφρονίου ������������������������������������������������ 29 Ενότητα A΄ ������������������������������������������������������������ 29 Ενότητα Β΄ ������������������������������������������������������������ 33 Ενότητα Γ΄ ������������������������������������������������������������36 Ενότητα Δ΄ ������������������������������������������������������������� 52 Ενότητα Ε΄ ������������������������������������������������������������ 59 Επίλογος ���������������������������������������������������������������� 61 Βιβλιογραφία ������������������������������������������������������� 67
7
0_soma2_grilas.indd 7
12/30/2016 11:55:35 AM
0_soma2_grilas.indd 8
12/30/2016 11:55:35 AM
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η
παρούσα εργασία-ανακοίνωση αποτελεί ένα μικρό τμήμα μιας γενικότερης εργασίας, που αφορά τη δογματική προσέγγιση των Πρακτικών της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Εκπονήθηκε στα έτη των μεταπτυχιακών σπουδών (2007-2009) και φιλοδοξεί προσεχώς να δει, ως ολοκληρωμένο σώμα, το φως της δημοσιότητας υπηρετώντας τις θεολογικές σπουδές, κυρίως δε του Συστηματικού Θεολογικού Τομέα. Ο λόγος που παρουσιάζεται αυτόνομα, είναι η παράκληση πολλών καλών συναδέλφων να έχουν το υλικό αυτό στα χέρια τους άμεσα για τη μελέτη τους. Έτσι, υπό την προτροπή φίλων καλών και για τη διασφάλιση του περιεχομένου, αποφασίστηκε αυτή η έκδοση. Η Συνοδική Επιστολή του Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου προς τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Σέργιο αποτελεί ένα δογματικό σύμβολο με περιεχόμενο εξόχως σημαντικό, τόσο για τη θεολογία που προτάσσει, όσο
9
0_soma2_grilas.indd 9
12/30/2016 11:55:35 AM
και για την προβληματική που αποπνέει. Δεν είναι τυχαίο ότι, ως σώμα κειμένου, αποκρυσταλλώνει θέσεις και τακτοποιεί τη διδασκαλία της Εκκλησίας στη σωστή βάση, απορρίπτοντας κάθε στοιχείο Μονοθελητισμού, Μονοενεργητισμού και Μονοφυσιτισμού από τη χριστολογική θεολογική διδασκαλία. Η μελέτη ενός τμήματος κειμένου Πρακτικών, το οποίο ουσιαστικά, κατά κύριο λόγο, αποτελεί την καταγραφή του προφορικού λόγου, παρέχει ερεθίσματα έρευνας, που ο μελετητής δεν δύναται εξαρχής είτε να προσδιορίσει είτε να θέσει αυτοβούλως. Αυτό φέρει ως αποτέλεσμα την ισχυρότερη προσπάθεια για τον προσδιορισμό στοιχείων, που δίνονται στα Πρακτικά, αμέσως, ή πολλές φορές και δυσκολότερα, εμμέσως. Το ακόμα δυσκολότερο είναι ο σωστός προσδιορισμός ερευνητικών κριτηρίων για γραπτά κείμενα, που παρεμβάλλονται στη διαδικασία μιας Συνόδου, όπως η ανάγνωση επιστολών. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον μελέτης της 11ης Πράξης, έγινε η προσέγγιση της Επιστολής Σωφρονίου, μέσα από τα κείμενα των Πρακτικών της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου και πάντα στη σχετική συνάφεια της όλης προβληματικής. Οφείλω, πραγματικά, ευγνώμονες ευχαριστίες στον Καθηγητή μου, Θεοφ. Επίσκοπο Αβύδου κ.κ. Κύριλλο (Κατερέλο), ο οποίος επί ένα και πλέον έτος στις μεταπτυχιακές σπουδές μου στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας, της Θεολογικής
10
0_soma2_grilas.indd 10
12/30/2016 11:55:35 AM
Σχολής Αθηνών, με δίδαξε και με έθεσε στο περιβάλλον έρευνας των Πρακτικών της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Τούτο, μου έδωσε και την ουσιαστική ώθηση ενασχόλησης και με το περιεχόμενο της Συνοδικής Επιστολής του Σωφρονίου. Τα οφέλη αυτής της ενασχόλησης ήταν και είναι πολλαπλά, τόσο σε επιστημονικό επίπεδο όσο και σε προσωπικό. Μάλιστα, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μου στο γνωστικό αντικείμενο της Δογματικής σε επίπεδο μεταπτυχιακό, είχα τη χαρά να δω το αποτέλεσμα αυτής της ενασχόλησης και της σχετικής ενδομεταπτυχιακής εργασίας που κατέθεσα στον Καθηγητή μου, να γίνεται αιτία προβληματισμού πολλών συναδέλφων. Χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι προεκτάσεις, που καταδεικνύουν την ανάγκη λεπτομερούς ενασχόλησης με θέματα που ακόμα και σήμερα επιδέχονται μελέτης και νέας προσέγγισης. Με αυτές τις σκέψεις, παραδίνεται στα χέρια του κάθε αναγνώστη αυτή η ανακοίνωση, με την ελπίδα ότι θα καταστεί ουσιαστικό ερέθισμα περαιτέρω ανάπτυξης στο μέλλον. Βριλήσσια, 01 Αυγούστου 2014 Bασίλειος Αναστασίου Γκρίλλας Θεολόγος-MTh Δογματικής Υπ. Δρ. Παν/μίου Αθηνών
11
0_soma2_grilas.indd 11
12/30/2016 11:55:35 AM
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
ACO: Acta Conciliorum Oecvmenicorum, SVB Avspciis, Acasemiae Scientiarum Bavaricae, Series Secunda, Volumen Secundum, pars Prima/Secunda, Bevolini, MCMXC. CPG: Clavis Patrum Graecorum I-V, 7635, Turnhout, 1983-1987. PG:
Minge Patrologia Graeca.
Βλ.: Βλέπε. Πρβλ.: Παράβαλε. τ.:
τόμος.
φ./φφ.: φύλλο/φύλλα. χ./χχ.: χειρόγραφο/χειρόγραφα.
12
0_soma2_grilas.indd 12
12/30/2016 11:55:35 AM
0_soma2_grilas.indd 13
12/30/2016 11:55:35 AM
140 × 210 SPINE: 3 FLAPS: 80
Η
Συνοδική Επιστολή του Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου προς τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Σέργιο το 634 μ.Χ., αποτελεί δογματικό σύμβολο με περιεχόμενο σημαντικό, τόσο για την θεολογία που προτάσσει, όσο και για την προβληματική που αποπνέει. Ως σώμα κειμένου, αποκρυσταλλώνει θέσεις και τακτοποιεί την διδασκαλία της Εκκλησίας στην σωστή βάση, απορρίπτοντας κάθε στοιχείο Μονοφυσιτισμού, και κατ’ επέκταση κάθε στοιχείο Μονοθελητισμού και Μονοενεργητισμού, από τη θεολογική διδασκαλία. Το σώμα της Επιστολής παρουσιάζει μια απόλυτα άρτια οργάνωση σκέψης και θεολογικής σπουδής, δομημένη σε μια μορφή ανάπτυξης, που άρχεται από την Τριαδολογική δογματική διδασκαλία και εκτείνεται ακολούθως στο μυστήριο της Ενσάρκου Οικονομίας και της Ενανθρωπίσεως του Λόγου του Θεού. Έτσι παρουσιάζεται μια πλήρης δογματική Χριστολογία. Στην προέκταση αυτών των διατυπώσεων, προβάλλεται η Σωτηριολογική δογματική διδασκαλία σε απόλυτη συνάφεια προς την Εκκλησιολογική διδασκαλία της Εκκλησίας. Στην πραγματικότητα, ο Σωφρόνιος στο περιεχόμενο μιας επιστολής, καταφέρνει μια πλήρη δογματική ανάπτυξη, που επηρεάζει τις δογματικές διατυπώσεις της ΣΤ’ Οικουμενικής Συνόδου.
Bασίλειος Αναστασίου Γκρίλλας Θεολόγος
Συνοδική Επιστολή Αρχιεπισκόπου Ιεροσολύμων Σωφρονίου Δογματικές Διατυπώσεις και Θεολογική Διδασκαλία
ISBN 978-960-564-462-8 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς 0_cover_grilas.indd 1
Γκρίλλας Βασίλειος του Αναστασίου. Θεολόγος/Δογματολόγος. Γεννήθηκε στον Πύργο του Νομού Ηλείας. Απόφοιτος της Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Σχολή Αθηνών και του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών. Κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (master) του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας Αθηνών με γνωστικό αντικείμενο τη Δογματική Θεολογία. Η άριστη διπλωματική εργασία του με θέμα «Η ανθρωπολογία του Πελαγιανισμού, Προπατορικό αμάρτημα και Σωτηρία», είναι πρωτότυπη και στηρίζεται σε πηγαίο, κυρίως λατινόγλωσσο υλικό. Εκπονεί διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο. Είναι διδάσκων στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιά και στο Πρόγραμμα Κοινωνία-Πολιτισμός-Θρησκεία. Στο ενεργητικό του καταγράφεται η συγγραφή πολλών άρθρων και ανακοινώσεων καθώς και συμμετοχή σε επιστημονικά συνέδρια διεθνή και μη. Υπήρξε λημματογράφος στην Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια.
12/30/2016 11:55:04 AM