sprawdziany dla uczniów kończących szkołę podstawową
Iwona i Lech Cieślakowie
Zestawy zadań z języka polskiego
Sprawdziany szóstoklasisty
z Tutorem
Iwona i Lech Cieślakowie
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem Zestawy zadań z języka polskiego Autorzy: Iwona Cieślak, absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; nauczycielka języka polskiego w Zespole Szkół nr 7 w Toruniu; autorka Nowego szkolnego słownika ortograficznego. Jest egzaminatorem Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku w zakresie sprawdzianu po klasie szóstej szkoły podstawowej, części humanistycznej egzaminu gimnazjalnego i egzaminu maturalnego z języka polskiego. Lech Cieślak, absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; nauczyciel języka polskiego i przedmiotów artystycznych w Gimnazjum w Cierpicach k. Torunia. Autorzy wspólnie wydali również: Sprawdzian szóstoklasisty. Jak to napisać? Poradnik dla każdego ucznia, Egzamin gimnazjalny. Jak to napisać? Poradnik dla każdego ucznia, Egzamin gimnazjalny. Jak to odczytać? Lektury obowiązkowe w gimnazjum, Egzamin gimnazjalny. Jak to zrozumieć? Poradnik dla każdego ucznia, Konkurs z języka polskiego dla gimnazjalistów. Wiadomości i zadania.
Redaktor wydania: Zdzisław Głowacki Redakcja techniczna, opracowanie graficzne, łamanie i przygotowanie do druku: Małgorzata Szmidt Projekt okładki: Robert Ciechanowski, Zdzisław Głowacki Rysunki na okładce: Aleksandra Głowacka Rysunki: Katarzyna Danielewska
Zestawy zadań z języka polskiego opracowane zgodnie z wymaganiami Centralnej Komisji Egzaminacyjnej pomogą uczniowi dobrze przygotować się do nowej formuły sprawdzianu. Rozwiązując zestawy, przećwiczy wszystkie typy zadań i jednocześnie powtórzy materiał z języka polskiego. Treść zadań została bowiem dobrana w taki sposób, aby uczeń mógł sprawdzić swoją wiedzę i umiejętności z zakresu podstawy programowej. Ponadto do opracowania dodane zostały najważniejsze zasady ortograficzne i interpunkcyjne oraz przykłady ich zastosowania, a także wskazówki dotyczące poprawności językowej.
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Tutor” Wydanie I. Toruń 2014 r. Oficyna Wydawnicza „Tutor” 87-100 Toruń, ul. Warszawska 14/2, tel./fax 56 65-999-55 Wysyłkowa Księgarnia Internetowa: www.tutor.torun.pl Druk i oprawa: Toruńskie Zakłady Graficzne „Zapolex” Sp. z o.o.
ISBN 978-83-89563-66-8
Spis treści Wstęp _______________________________________________________________________ 4 Instrukcja dla ucznia _______________________________________________________ 6 Wskazówki dotyczące poprawności ortograficznej, interpunkcyjnej i językowej _____________________________________________ 10 Zestaw I. Przyroda wokół nas ___________________________________________ 19 Zestaw II. Koleżanki i koledzy ___________________________________________ 27 Zestaw III. W starożytnej Grecji _________________________________________ 37 Zestaw IV. Wiosna tuż-tuż! ______________________________________________ 45 Zestaw V. Sport ___________________________________________________________ 53 Zestaw VI. Spotkanie ze sztuką __________________________________________ 61 Zestaw VII. W teatrze ____________________________________________________ 70 Zestaw VIII. Dokąd zmierzasz, człowieku _______________________________ 79 Zestaw IX. Dom i rodzina ________________________________________________ 87 Zestaw X. W szkole _______________________________________________________ 95 Wymagania i odpowiedzi _____________________________________________ 103 Bibliografia _____________________________________________________________ 136
Wstęp
Od 2015 roku na koniec klasy szóstej szkoły podstawowej uczniowie piszą sprawdzian według nowej, zmienionej formuły. Sprawdzane są wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego w odniesieniu do języka polskiego, matematyki i języka obcego nowożytnego. Sprawdzian składa się z dwóch części. Część 1. obejmuje zadania z języka polskiego i z matematyki (czas trwania: 80 minut), natomiast część 2. – zadania z języka obcego nowożytnego (czas trwania: 45 minut). W zadaniach z języka polskiego sprawdzane są następujące umiejętności określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla klas 4-6 szkoły podstawowej: odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji, analiza i interpretacja tekstów kultury, tworzenie wypowiedzi. W zestawie z języka polskiego uczeń znajdzie zadania otwarte (od dwóch do czterech) i różne typy zadań zamkniętych (od ośmiu do dwunastu). Wśród zadań zamkniętych występują zadania wyboru wielokrotnego, prawda – fałsz, na dobieranie, a wśród zadań otwartych – zadania z luką, zadania krótkiej i rozszerzonej odpowiedzi. Zadania odnoszą się do różnych tekstów kultury: literackich, publicystycznych, popularnonaukowych oraz ikonicznych. Mogą się też odnosić do wymagań z języka polskiego przypisanych do pierwszego etapu edukacyjnego (klas I-III szkoły podstawowej). Teksty w zestawie zadań mogą dotyczyć zagadnień związanych z historią lub szeroko rozumianą przyrodą. Wśród zadań otwartych z języka polskiego znajduje się dłuższa wypowiedź pisemna w jednej z następujących form: opowiadanie z dialogiem, kartka z pamiętnika, wpis w dzienniku, list oficjalny, sprawozdanie lub opis postaci, przedmiotu czy krajobrazu. Sprawdzane jest też opanowanie umiejętności tworzenia przez szóstoklasistę form użytkowych, takich jak: ogłoszenie, zaproszenie i notatka oraz form wypowiedzi wymaganych w klasach młodszych: życzeń i listu prywatnego.
4
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
Wstęp
W zestawach proponowanych w tej publikacji uczeń znajdzie wszystkie typy zadań, dzięki czemu będzie mógł wyćwiczyć rozwiązywanie zadań w wymaganej formie. Treść zadań została dobrana w taki sposób, aby uczeń mógł sprawdzić swoją wiedzę i umiejętności z zakresu podstawy programowej z języka polskiego. Tak więc, wykonując zadania, przećwiczy wszystkie egzaminacyjne wymagania: odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji, analizę i interpretację tekstów kultury oraz tworzenie wypowiedzi. W przypadku trudności w rozwiązywaniu zestawów ułatwieniem mogą być zamieszczone w tym opracowaniu odpowiedzi do zadań oraz przykłady wszystkich form wypowiedzi. W książce zamieszczone są też kryteria oceniania, według których egzaminatorzy będą sprawdzać uczniowskie arkusze. Dla ucznia stanowią one dodatkową wskazówkę, na co powinien zwrócić szczególną uwagę. Wszystkim uczniom, którzy nie radzą sobie jeszcze z pisaniem wypracowań w różnych formach, proponujemy, aby skorzystali z naszego poradnika Jak to napisać? Poradnik szóstoklasisty. Znajdują się tam wskazówki dotyczące redagowania wszystkich form wypowiedzi oraz przykładowe prace. Jesteśmy przekonani, że każdy uczeń na sprawdzianie szóstoklasisty może osiągnąć sukces. Życzymy powodzenia! Iwona i Lech Cieślakowie
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
5
Instrukcja dla ucznia 1.
Sprawdź, czy arkusz zawiera wszystkie strony. Ewentualny brak stron lub inne usterki zgłoś nauczycielowi.
2.
Wpisz na pierwszej stronie arkusza i na karcie odpowiedzi swój kod ucznia i numer PESEL.
3.
Czytaj uważnie wszystkie teksty i zadania. Wykonuj zadania zgodnie z poleceniami.
4.
Używaj tylko długopisu lub pióra z czarnym tuszem lub atramentem. Nie używaj korektora.
5.
W arkuszu znajdują się różne typy zadań. Ich rozwiązania zaznacz zgodnie z poniższymi wskazówkami. W każdym zadaniu wielokrotnego wyboru wybierz jedną z podanych odpowiedzi i zaznacz ją w arkuszu znakiem , a na karcie odpowiedzi zamaluj kratkę z odpowiadającą jej literą, np.:
W zadaniach podwójnych typu tak/nie zaznacz w arkuszu właściwe odpowiedzi T/N znakiem , a na karcie odpowiedzi zamaluj kratkę z odpowiadającymi im literami. Zadanie przykładowe: Czy poprawnie dopasowano wyjaśnienia do podanych niżej znanych powiedzeń? Zaznacz T (tak) lub N (nie).
6
Powiedzenie
Wyjaśnienie
Kto się lubi, ten się czubi.
Osoby, które się lubią, czasami się sprzeczają.
T
N
Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie.
Prawdziwym przyjacielem jest ten, kto nam udziela pomocy w trudnych sytuacjach.
T
N
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
Instrukcja dla ucznia
Odpowiedź: T oraz T. Powiedzenie
Wyjaśnienie
Kto się lubi, ten się czubi.
Osoby, które się lubią, czasami się sprzeczają.
N
Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie.
Prawdziwym przyjacielem jest ten, kto nam udziela pomocy w trudnych sytuacjach.
N
Na karcie odpowiedzi zamaluj kratkę TT.
W zadaniach podwójnych typu prawda/fałsz zaznacz w arkuszu właściwe odpowiedzi P/F znakiem , a na karcie odpowiedzi zamaluj kratkę z odpowiadającymi im literami. Zadanie przykładowe: Oceń, czy zdania są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
W wypowiedzi Wspaniała recytacja! bohaterka posłużyła się równoważnikiem zdania.
P
F
Wypowiedź bohaterki Miałam nadzieję, że was nie zawiodę jest zdaniem złożonym.
P
F
Odpowiedź: P oraz P. W wypowiedzi Wspaniała recytacja! bohaterka posłużyła się równoważnikiem zdania.
F
Wypowiedź bohaterki Miałam nadzieję, że was nie zawiodę jest zdaniem złożonym.
F
Na karcie odpowiedzi zamaluj kratkę PP.
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
7
Wskazówki dotyczące poprawności ortograficznej, interpunkcyjnej i językowej Ortografia – najważniejsze zasady 1. Pisownia zmiękczeń (w tym zakończeń bezokoliczników), np. wieńce, słoń, cienie, nieść, robić, jechać. 2. Pisownia spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych – upodobnienia pod względem dźwięczności lub utrata dźwięczności, np. słodki, prośba, trawka, przykład, twardy, wróg, ród. 3. Pisownia ó a) wymiennego (na o, e), np. miód – miodu, pióro – pierze; b) niewymiennego, np. krótka, rózga, kłótnia, córka; c) w zakończeniach rzeczowników -ów, -ówka, -ówna (także D. lm. rodzaju męskiego, np. ptaków), np. Tarnów, reklamówka, Cieślakówna. Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: zasuwka, wsuwka, skuwka. 4. Pisownia u a) we wszystkich formach osobowych czasowników czasu teraźniejszego i trybu rozkazującego zakończonych na -uje, -uj, (-uję, -ujesz itp.), np. rysuje, maluj, planujesz; b) w zakończeniach: -uch, -uszek, -uchna, -unek, -unio, -usia, -us, -unia, -uś, -utki, np. paluch, brzuszek, córuchna, pakunek, lizus; c) na końcu wyrazów, np. w piasku, o zuchu; d) na początku wyrazów, np. upał, uroczy. Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: ósemka, ósmy, ósmoklasista, ów, ówdzie, ówczesny. 5. Pisownia rz a) wymiennego (na r), np. tancerz – tancerka; morze – morski; b) niewymiennego, np. porzeczka, korzeń, tchórzliwy; c) po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np. przykład, obrzędy, trzeba, krzew, grzyb, spojrzeć, chrzan;
10
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
Wskazówki dotyczące poprawności ortograficznej, interpunkcyjnej i językowej
Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: pszenica, pszczoła, kształt, wszystko, wszędzie, obszar (i wyrazy pokrewne) oraz pisownię przymiotników i przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym, np. mniejszy, najmniejszy. d) w zakończeniach rzeczowników: -mistrz, -mierz, -arz, -erz, np. zegarmistrz, kątomierz, kalendarz, kołnierz. 6. Pisownia ż a) wymiennego (na g, dz, h, s, z, ź), np. krążyć – krąg, pieniążek – pieniądz, grożę – grozić, mażę – mazać; b) niewymiennego, np. bażant, pożytek, różnica, żarówka, księżniczka; c) w rzeczownikach obcego pochodzenia rodzaju męskiego zakończonych na -aż, np. masaż, garaż, bagaż, bandaż; d) w rzeczownikach rodzaju żeńskiego zakończonych na -aż, -eż, np. młodzież, papież, straż, pejzaż. 7. Pisownia ch a) wymiennego (na sz), np. mucha – muszka; b) niewymiennego, np. chmura, choinka, choroba, kochać; c) zawsze na końcu wyrazów, np. strach, proch, duch (wyjątek: druh); d) po spółgłosce s, np. schować, wschód, schody, schabowy. 8. Pisownia wyrazów z h a) wymiennego (na g, z, ż), np. wahać się – waga, błahy – błazen, druh – drużyna; b) niewymiennego, np. humor, harcerz, honor; c) w wyrazach obcego pochodzenia rozpoczynających się cząstkami: hipo-, hydro-, hiper-, np. hipokryta, hydromasaż, hipermarket; d) po spółgłosce z, np. zhańbić, zharmonizować. 9. Pisownia wyrazów z ą, ę a) w wyrazach rodzimych, np. pociąg, związek, jęczy lub w wyrazach całkowicie spolszczonych, np. ksiądz, kolęda; b) w M., B., W. lp. niektórych rzeczowników rodzaju nijakiego, np. źrebię, imię; c) w B. lp. i w N. lp. w zakończeniach rzeczowników i przymiotników np. B. matkę, kolegę; N. dobrą koleżanką, z kolegą; d) w zakończeniach czasowników: w 1. os. lp., np. jadę, myślę, w 3. os. lm. czasu teraźniejszego, np. pracują, stoją, Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
11
SPRAWDZIAN W KLASIE SZÓSTEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Język polski
Zestaw I
Przyroda wokół nas
KARTA ODPOWIEDZI Zestaw I. Przyroda wokół nas KOD UCZNIA
PESEL
TĘ CZĘŚĆ UZUPEŁNIA NAUCZYCIEL Numer zadania
Odpowiedzi
Numer zadania
1.
1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
7.
7.
8.
8.
9.
9.
TĘ CZĘŚĆ UZUPEŁNIA NAUCZYCIEL Numer zadania
6. 10. 11. 12.
Punkty
Punkty
Zestaw I. Przyroda wokół nas
Tekst do zadań 1−5 Góry nad wodą klęczą jak praczki, Pełzną owieczki − białe robaczki, Młoda kobieta gałązki ścina, Śpiewu jej pełna dolina. Wśród łąk zielonych stoi staruszek, Bije o ziemię urodzaj gruszek, Chronią się dzieci w tarnin wirydarz, Krzyczą: „Kominiarz, co mi dasz?!” Wtem chmura cienia chleb ziemi kraje, Listek listkowi krople podaje I mały deszczyk poszedł ukośnie, Zapłakał chłopczyk żałośnie. Migoce rosa na pajęczynie, Śpieszą się grabie na koniczynie. W godzinie smutku nic mi nie trzeba: Tę trochę ziemi i nieba. Anna Kamieńska, Widok z gór, [w:] tejże, Wiersze dla dzieci, Wrocław 2000.
praczki – kobiety zajmujące się praniem ręcznym. tarnina – kolczasty krzew. wirydarz − mały ogródek, najczęściej w murach klasztornych.
Zadanie 1. (0−1 pkt) Dokończ poniższe zdanie – wybierz poprawną odpowiedź.
Tematem utworu Anny Kamieńskiej jest A. krajobraz obserwowany przez podmiot liryczny. B. przedstawienie różnych pór roku. C. ciężkie życie ludzi na wsi. D. zmienność i kapryśność polskiego klimatu.
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
21
Zestaw I. Przyroda wokół nas
Zadanie 2. (0−1 pkt) Jaki nastrój panuje w utworze? Wybierz odpowiedź A lub B oraz jej uzasadnienie: 1 lub 2.
A. tajemniczy,
1. wszyscy się spieszą, jakby za chwilę miało się wydarzyć coś złego. ponieważ
B. pogodny,
2. krajobraz obserwowany przez podmiot liryczny działa na niego uspokajająco.
Zadanie 3. (0−1 pkt) Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest fałszywe.
Podmiot liryczny ujawnia się w słowach: W godzinie smutku nic mi nie trzeba.
P
F
Podmiot liryczny, używając słów: gałązki, staruszek, listek, deszczyk, ujawnia swoje pozytywne nastawienie do opisywanego krajobrazu.
P
F
Zadanie 4. (0−1 pkt) W tabeli podano przykłady środków poetyckich występujących w utworze i wskazano, jaką odgrywają rolę. Zaznacz T (tak) lub N (nie) w zależności od tego, czy poprawnie określono ich rolę w utworze.
22
Środek poetycki i przykład
Rola w utworze
przenośnia: Śpiewu jej pełna dolina
opisuje wygląd doliny
T
N
porównanie: Góry nad wodą klęczą jak praczki
wskazuje na podobieństwo gór i praczek
T
N
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
Zestaw I. Przyroda wokół nas
Zadanie 5. (0−1 pkt) Oceń, które ze zdań dotyczących budowy wiersza jest fałszywe. Zaznacz F przy zdaniu fałszywym.
1. Utwór składa się z czterech zwrotek, każda z nich ma cztery wersy.
F
2. W utworze występują rymy.
F
3. W każdym wersie występuje taka sama liczba sylab.
F
Zadanie 6. (0−2 pkt) Zdjęcie przedstawia znak promujący jedną z akcji turystyczno-edukacyjnych. Na podstawie informacji wpisanych w ten znak napisz, jak powinien zachować się turysta w górach. Wyjaśnij, dlaczego tak powinien się zachować.
www.czar-gor.pl
........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................
Sprawdziany szóstoklasisty z Tutorem. Zestawy zadań z języka polskiego
23