สารบัญ บทน�ำ เข้าใจความเศร้า
11 17
เมื่อคู่ชีวิตตาย
23 25 38 53 61
เคทลิน เคลีห์ สตีเฟ่น ไตร่ตรอง
เมื่อพ่อหรือแม่ตาย บริจิตต์ แม็กซ์ เชอริล ไตร่ตรอง ช่วยเหลือเด็กที่สูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก
เมื่อพี่หรือน้องตาย รูธ มัสซี ฟาซีอาห์ ไตร่ตรอง
69 71 83 93 99 107 117 119 127 136 144
เมื่อลูกตาย เฮนรี่กับมีมี่ ฟิลกับแอนเน็ต พรูกับโรเบิร์ต ไตร่ตรอง
เผชิญความตายของคุณเอง จีน บาร์บารา กอร์ดอน ไตร่ตรอง
ตัวช่วย : สิ่งที่เราต้องท�ำเพื่อเสียใจให้เป็น และมีชีวิตต่อไปได้ เสาหลักของความเข้มแข็ง มิตรสหายกับครอบครัวช่วยได้อย่างไร
บริบททางประวัติศาสตร์ของความตาย และภาวะใกล้ตายในอังกฤษ ส่งท้าย ที่มา กิตติกรรมประกาศ เกี่ยวกับผู้เขียน
155 157 169 181 195 203 205 212 225 233
241 245 252
267 271 275 297 301
บทน�ำ แอนนี่เป็นคนแรกที่ฉันให้ค�ำปรึกษา เธออาศัยอยู่ในกรุงลอนดอน ที่ชั้นบน สุดของห้องชุดสูงระฟ้าหลังถนนฮาร์โรว์ แอนนีอ่ ายุหกสิบปลายๆ หัวใจแหลก สลายจากการเสียชีวติ ของเทรซี่ ลูกสาวเธอ ทีข่ บั รถชนรถบรรทุกในวันคริสต์มาส ควันบุหรีก่ บั ความร้อนระอุในห้องของแอนนีท่ มี่ เี ครือ่ งท�ำความร้อนไฟฟ้า บวกกับความเศร้าเสียใจอย่างรุนแรงของเธอ ล้วนยังอยู่ในใจฉันจนทุกวันนี้ แม้ผา่ นมายีส่ บิ ห้าปีแล้วก็ตาม ตอนนัน้ ฉันเป็นอาสาสมัครให้กบั ศูนย์ชว่ ยเหลือ ผู้ผ่านการสูญเสียในท้องถิ่นแห่งหนึ่ง ฉันมีเวลาฝึกอบรมช่วงเย็นแค่สิบครั้ง ก่อนนั่งตรงข้ามกับแอนนี่ ฉันรู้สึกว่าตัวเองยังไม่พร้อม และรู้สึกหวั่นๆ เมื่อ ต้องเผชิญการสูญเสียของเธอ แต่ก็รู้สึกถึงความตื่นเต้นเบาๆ ที่บอกให้รู้ว่า ฉันได้พบงานที่ตัวเองอยากท�ำไปตลอดชีวิตแล้ว แอนนี่ท�ำให้ฉันหยั่งเห็นสิ่งที่เกิดกับผู้คนอีกหลายร้อยที่ฉันได้พบ เจอนับจากนั้น การหยั่งเห็นที่ว่านี้คือ เราต้องเคารพและเข้าใจกระบวนการ ความเศร้า ยอมรับความส�ำคัญของมัน ซึ่งไม่ใช่สิ่งที่จะเอาชนะได้ด้วยการ ต่อสู้ มันไม่เหมือนการรักษาร่างกายด้วยการใช้ยา เป็นธรรมดาที่พวกเราใน ฐานะมนุษย์มักพยายามหลีกเลี่ยงความเจ็บปวดทรมาน แต่ในการเยียวยา ความเศร้า เราต้องยอมให้ตวั เองรูส้ กึ ถึงความเจ็บปวด ซึง่ ขัดกับสัญชาตญาณ ทุกอย่างของเรา เราต้องหาทางช่วยให้ตัวเองอยู่กับความรู้สึกนั้น เพราะเรา ไม่อาจหนีจากมัน แอนนี่ก่นด่าความจริงเรื่องการตายของลูกสาว เธอปิดกั้น มันด้วยการดื่ม ทะเลาะกับครอบครัวและเพื่อนฝูงที่พยายามฉุดเธอขึ้นจาก ความรู้สึกสูญเสีย ในที่สุดความเจ็บปวดนี้ก็บีบให้เธอหาวิธีอยู่กับความจริง
12
เรื่องความตายของลูกสาวสุดที่รัก ...ซึ่งมันก็มีหนทางของมันเอง ความตายเป็นเรือ่ งใหญ่ ไม่มใี ครอยากนึกถึงหรือพูดถึง และผลทีต่ าม มาของความตายกับความเศร้าก็ถกู เข้าใจผิดอย่างมหันต์ เราดูเหมือนพอใจที่ ได้พูดเรื่องเซ็กซ์หรือความล้มเหลว และสุขใจเมื่อได้เปิดเผยความเปราะบาง ที่อยู่ลึกในตน แต่เรากลับปิดปากเงียบเรื่องความตาย ส�ำหรับเราหลายคน ความตายเป็นเรื่องน่าตื่นตระหนกถึงขั้นแปลกประหลาด จนไม่อาจหาค�ำพูด มาเอ่ยถึง ความเงียบนี้น�ำไปสู่การเพิกเฉยซึ่งกีดกันเราไม่ให้ตอบสนองต่อ ความเศร้า ทั้งในตัวผู้อื่นและในตัวเราเอง เราชอบที่ผู้สูญเสียไม่แสดงความ เศร้าออกมา เราจะพูดว่าพวกเขาช่าง ‘น่าทึ่ง’ ที่ท�ำตัว ‘เข้มแข็งมาก’ แต่ไม่ ว่าเราจะใช้ค�ำพูดอย่างไรในการพยายามปฏิเสธความตาย...ค�ำพูดที่นุ่มนวล อย่างเช่น ‘จากไป’, ‘เสีย’, ‘ไปสูภ่ พภูมทิ ด่ี กี ว่า’ ...ความจริงทีบ่ าดใจก็คอื พวก เราในฐานะสังคมยังไม่พร้อมรับมือกับเรือ่ งนี้ การไม่สามารถควบคุมและการ ไร้อำ� นาจจัดการกับสิง่ ทีเ่ ราถูกบีบให้ตอ้ งยอมรับ เป็นสิง่ ทีข่ ดั กับความเชือ่ ยุค ศตวรรษที่ยี่สิบเอ็ดของเราที่ว่า เทคโนโลยีทางการแพทย์จะแก้ปัญหาให้เรา ได้ หรือถ้าไม่ได้ ความแน่วแน่ที่มากพอจะจัดการกับมันได้เอง ทุกวันมีผู้คนเสียชีวิตเป็นหมื่นเป็นพันคน ทั้งที่คาดไว้ล่วงหน้า และ ทีไ่ ม่คาดคิด ในอังกฤษประเทศเดียวมีคนตายปีละประมาณ 500,000 ราย โดยเฉลี่ยแล้วทุกๆ ความตายมีผลกระทบต่อคนอย่างน้อยห้าคน ซึ่งหมาย ความว่าคนหลายล้านคนต้องช็อกกับข่าวนี้ พวกเขาจะจดจ�ำไปตลอดว่าตน ก�ำลังอยูท่ ไ่ี หนตอนได้ขา่ วว่าพ่อแม่ หรือพีน่ อ้ ง หรือเพือ่ นฝูง หรือลูก ก�ำลัง จะตายหรือตายแล้ว มันส่งผลต่อโลกของพวกเขาทุกแง่มมุ ไปตลอดชีวติ และ ในทีส่ ดุ ความสัมพันธ์ทพ่ี วกเขามีตอ่ ตนเองก็จะเปลีย่ นแปลงไป ถ้าไม่สามารถ จัดการกับความเศร้าของตน มันจะส่งผลต่อทุกคนในครอบครัวและเพื่อน รอบตัว ความเจ็บปวดทีเ่ รารูส้ กึ นัน้ เป็นสิง่ ทีม่ องไม่เห็น เป็นบาดแผลทีไ่ ม่อาจ เห็นได้ และมันจะใหญ่หรือเล็กก็ขึ้นกับว่าเรารักผู้ตายมากแค่ไหน เราอาจ
13
เศร้าโศกกับการตายอย่างปุบปับหรือการตายที่คาดไว้ล่วงหน้า ไม่ว่าจะตาย แบบไหน ท้องฟ้าที่เราแหงนมองคือผืนฟ้าเดียวกับที่เราเคยมองก่อนหน้า ความตาย แต่เมื่อเรามองกระจก คนที่เราเห็นในกระจกได้เปลี่ยนแปลงไป เรามองรูปถ่ายของตัวเราเอง แล้วก็นึกอัศจรรย์ใจในความใสซื่อของรอยยิ้ม นั้น ความตายคือเครื่องเปิดโปงตัวฉกาจ มันบีบเค้นปัญหาที่ซ่อนเร้นและ ความลับที่ปิดบังให้เผยออกมา ให้เห็นว่าคนที่อยู่ใกล้ตัวเราที่สุดเหล่านั้นมี ความส�ำคัญมากแค่ไหน แต่ผคู้ นรอบตัวเราอาจไม่เข้าใจความซับซ้อนของสิง่ ที่เกิดขึ้น รวมถึงความลึกของบาดแผลที่เราก�ำลังเผชิญ ฉันเห็นอยู่เสมอว่า สิ่งที่ท�ำลายชีวิตคนเรา...อย่างกรณีของแอนนี่ (หรือแม้กระทั่งท�ำลายทุกคนในครอบครัว ซึ่งบางครั้งอาจหลายชั่วอายุคน) ไม่ใช่ความเจ็บปวดจากความเศร้า แต่เป็นสิง่ ทีพ่ วกเราท�ำเพือ่ หลีกเลีย่ งความ เจ็บปวดนั้นต่างหาก การรับมือกับความเจ็บปวดต้องท�ำในหลายๆ ระดับทั้ง ทางร่างกายและจิตใจ ซึ่งเป็นไปไม่ได้ที่จะท�ำเรื่องนี้ด้วยตัวเราเอง ความรัก จากผูอ้ นื่ คือกุญแจส�ำคัญให้เราด�ำรงชีวติ ต่อไปได้จากความรักทีเ่ ราสูญเสียไป ก�ำลังใจจากพวกเขาจะช่วยให้เราค้นพบวิธแี บกรับความเจ็บปวดและเดินหน้า ต่อโดยไม่มคี นทีต่ ายไปแล้วเคียงข้าง เราจะมีความเชือ่ มัน่ ในชีวติ อีกครัง้ อาชีพของฉันมีแนวทางทีผ่ า่ นการวิจยั อย่างดีและพึงปฏิบตั มิ ากมาย รวมทัง้ ความเข้าใจทางจิตวิทยาซึง่ ส�ำคัญมากส�ำหรับทุกคนทีก่ ำ� ลังเศร้าเสียใจ ในฐานะนักบ�ำบัดฉันเห็นแล้วว่าความรู้น้ีสามารถช่วยผู้สูญเสียให้พ้นจาก สิ่งเลวร้ายที่เกิดจากความช่วยเหลือที่ไม่เหมาะสม งานวิจัยแสดงให้เห็นว่า 15% ของผูป้ ว่ ยส่งต่อด้านจิตเวช คือผูม้ คี วามเศร้าซึง่ ไม่ได้รบั การแก้ไข ส่วน ใหญ่แล้วความกลัวที่ห้อมล้อมความตายและความเศร้ามีสาเหตุจากการขาด ความรู้ จุดประสงค์ของหนังสือเล่มนีค้ อื รับมือกับความกลัวนี้ และแทนทีม่ นั ด้วยความมัน่ ใจ ฉันอยากให้ผคู้ นเข้าใจว่าความเศร้าคือกระบวนการทีต่ อ้ งผ่าน ประสบการณ์สอนฉันว่าความเศร้า คือ งาน และเป็นงานที่หนักมาก แต่ถ้า เราท�ำงานนั้น มันจะสามารถท�ำงาน ให้ เรา ช่วยให้เราเยียวยาตัวเอง เราจะ
14
รับมือกับกระบวนการความเศร้าในแบบที่เอื้อให้เราใช้ชีวิตประจ�ำวันได้อย่าง มีประสิทธิภาพ ฉันหวังว่าหนังสือเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ต่อการให้ความช่วย เหลือที่ว่านี้ ในหนังสือเล่มนี้ คุณจะได้พบกรณีศึกษาต่างๆ เกี่ยวกับความเศร้า จากประสบการณ์ของคนจริงๆ แม้ว่ากรณีศึกษาเหล่านี้ถูกจัดเป็นกลุ่มตาม ความสัมพันธ์ของคนทีย่ งั มีชวี ติ อยูก่ บั คนทีต่ ายไปแล้ว (เช่น การสูญเสียของ คูช่ วี ติ พ่อ แม่ พี่ น้อง หรือลูก) ทว่าแต่ละกรณีกย็ งั มีลกั ษณะเฉพาะตัว เรือ่ ง ราวเหล่านี้แสดงให้เห็นว่าเราต้องท�ำความคุ้นเคยกับสิ่งที่ก�ำลังเกิดขึ้นภายใน ตัวเราให้มากขึ้น เราต้องฝึกรับรู้ความรู้สึกและแรงจูงใจของเรา และท�ำความ รู้จักตัวเราเองอย่างแท้จริง ซึ่งจ�ำเป็นต่อการปรับตัวให้เข้ากับความจริงใหม่ที่ เกิดจากการสูญเสีย ความเศร้าไม่ได้กระทบเราเป็นระยะเวลาหรือขั้นตอนที่ เป็นระเบียบ และไม่ใช่สงิ่ ทีเ่ ราจะลืมและเดินหนีได้ ทว่าเป็นกระบวนการส่วน ตัวที่มีแรงกระตุ้นของมันเอง หน้าที่ของเราตรงนี้คือ ต้องค้นหาวิธีรับมือกับ ความกลัวและความเจ็บปวดของเรา รวมถึงปรับตัวให้เข้ากับขัน้ ตอนใหม่ของ ตัวเราเอง ซึ่งเรียกว่า ‘new normal’ หรือความปกติในรูปแบบใหม่ของเรา การทีค่ นส่วนใหญ่สามารถหาหนทางแบกรับสิง่ ทีไ่ ม่อาจรับไหวนัน้ บอกอะไร ได้มากเกี่ยวกับความสามารถพิเศษของเราในการพัฒนา...ในเวลาที่เรา พยายามสร้างชีวิตใหม่ให้ตนเอง แม้ว่ากรณีศึกษาต่างๆ ในหนังสือเล่มนี้ถูกวางกรอบโดยความ สัมพันธ์ในการให้คำ� ปรึกษากับผูร้ บั การบ�ำบัดแต่ละคน แต่มนั มุง่ เน้นทีค่ วาม เศร้ามากกว่าการบ�ำบัด ทั้งชี้ให้เห็นว่า การตั้งใจฟังใครบางคนอย่างแท้จริง มีความส�ำคัญพอๆ กับการพูดคุยกับพวกเขา อย่าได้ดูถูกพลังของผู้เล่าเรื่องราวที่มีผู้อื่นตั้งใจฟังอย่างเด็ดขาด ความสามารถในการฟังอย่างแท้จริงไม่ได้ สงวนไว้เฉพาะนักบ�ำบัดมืออาชีพ เราทุกคนฝึกท�ำเช่นนั้นได้ เราอาจแปลก ใจที่เพื่อนเล่าอะไรให้เราฟังมากมาย และเราจะช่วยพวกเขาได้มากถ้ายอม สละเวลาตั้งใจฟังสิ่งที่พวกเขาพูด
15
ในชั่วโมงบ�ำบัดของฉัน ผู้รับค�ำปรึกษาจะพูดถึงความนึกคิดในอดีต เกีย่ วกับชีวติ และมุมมองทีพ่ วกเขามีตอ่ โลก พวกเขาค้นพบค�ำพูดทีใ่ ช้บรรยาย ถึงสิง่ ทีอ่ าจไม่เคยพูดมาก่อน ค้นพบอิสรภาพทีจ่ ะไม่ตอ้ งปิดกัน้ ความเจ็บปวด ลึกทีส่ ดุ รวมถึงความกลัวหรือความคิดเลวร้ายทีส่ ดุ ของตน เมือ่ ได้พดู ถึงความ กังวลและความหมกมุน่ ของตัวเองแล้ว พวกเขารูส้ กึ สบายใจขึน้ และมักสร้าง ความผูกพันใหม่ขน้ึ ในตัวเอง พวกเขาจะส�ำรวจด้านต่างๆ ของตนซึง่ อาจก�ำลัง สู้รบกันอยู่ หรือส�ำรวจเสียงต�ำหนิที่กระซิบอยู่เบื้องหลังการกระท�ำทุกอย่าง พวกเขามีพนื้ ทีใ่ นการค้นหาสิง่ ทีก่ ำ� ลังเกิดขึน้ จริงๆ เบือ้ งหลังการปกป้องตัวเอง การปกป้องทีอ่ าจเคยช่วยพวกเขาในอดีต แต่ตอนนีก้ ำ� ลังเป็นอุปสรรคขัดขวาง พวกเขาเปิดเผยตัวตนได้เต็มเปีย่ มมากขึน้ และสามารถท�ำใจยอมรับบางส่วน ของตนที่เหมือนกับพ่อแม่ อย่างเช่น พฤติกรรมที่พวกเขาเกลียดชัง หรือ พบว่าตนมีพฤติกรรมแบบเดียวกัน บางครัง้ การมีพน้ื ทีร่ ะบายความรูส้ กึ ทีบ่ บี คั้นพวกเขาอยู่เงียบๆ (พื้นที่ที่ความรู้สึกเหล่านี้ได้เผยตัวออกมา แล้วค้นหา ความจริงอันมีค่า) สามารถบรรเทาความเจ็บปวดจากความเศร้าได้ ‘ไตร่ตรอง’ ในตอนท้ายของแต่ละช่วงเป็นการแสดงความคิดเห็น อย่างกว้างๆ เกี่ยวกับวิธีรับมือการสูญเสียประเภทนั้นๆ รวมทั้งข้อมูลและค�ำ ชี้แนะที่ปฏิบัติได้เกี่ยวกับหัวข้อที่ปรากฏอยู่ในเรื่องราวนั้น ตัวเลขสถิติมาก มายของผูท้ ผี่ า่ นความเศร้าโศกจากการสูญเสียในหนังสือเล่มนี้ จะช่วยลบล้าง ความรูส้ กึ ด้านลบผิดๆ เกีย่ วกับความเศร้าเสียใจ ซึง่ อาจก�ำลังบ่อนท�ำลายใคร หลายคน การอ่านบางตอนทีไ่ ม่ได้เกีย่ วข้องโดยตรงกับประสบการณ์ของคุณ อาจมีประโยชน์ คุณจะได้เห็นกระบวนการสากลที่เราต้องฝ่าฟันเมื่อมีคนคน หนึ่งเสียชีวิต และคุณอาจประหลาดใจเมื่อได้เห็นตัวเองในใครบางคนที่ก�ำลัง เศร้าเสียใจกับความตายที่แตกต่างออกไปอย่างสิ้นเชิง ทัศนคติตอ่ ความเศร้าฝังลึกอยูใ่ นวัฒนธรรมของเรา ฉันจึงเขียนสรุป ย่อๆ ไว้ในหนังสือเล่มนีด้ ว้ ยว่า ทัศนคติของเราเปลีย่ นแปลงไปอย่างไรนับตัง้ แต่ยคุ วิคตอเรีย และแน่นอน เราควรน�ำการปฏิบตั หิ ลายอย่างในอดีตมาใช้ใน
16
ปัจจุบัน ฉันยังเขียนถึงความส�ำคัญของมิตรภาพ โดยอยากย�้ำว่าเพื่อนมีบท บาทส�ำคัญในการช่วยฟืน้ ฟูชวี ติ จิตใจของผูส้ ญ ู เสีย แม้วา่ เพือ่ นสามารถเป็นตัว ถ่วงได้พอๆ กับช่วยเหลือก็ตาม ตอนสุดท้ายของหนังสือชีใ้ ห้เห็นว่าเราจะช่วย ตนเองได้อย่างไร โดยดูจากภาพของเสาหลักของความเข้มแข็ง (pillars of strength) ฉันอยากให้หนังสือเล่มนี้เป็นแหล่งข้อมูลที่เข้าสืบค้นได้เรื่อยๆ ฉัน อยากให้ผู้คนเข้าใจความโศกเศร้าของตน หรือความเศร้าของคนที่พวกเขา ห่วงใย ฉันหวังว่ามิตรสหายและครอบครัวจะน�ำไปใช้ให้ก�ำลังใจผู้สูญเสียว่า ชีวิตสร้างใหม่ได้ และความวางใจจะค่อยๆ เพิ่มพูน เราอาจไม่หวังอย่างไร้ เดียงสาอีกต่อไป อาจมีช่วงเวลาที่เรารู้สึกเจ็บปวดจากการสูญเสียอยู่เสมอ แต่ในที่สุดความเข้าใจลึกซึ้งเกี่ยวกับตัวเราเองจะท�ำให้เราเติบโต
เข้าใจความเศร้า ความเศร้าคืออะไร ความเศร้าคือปฏิกิริยาตอบสนองทางอารมณ์ต่อการสูญเสีย ซึ่งในกรณีนี้คือ ความตาย ความเศร้าอาลัยคือกระบวนการที่เราต้องผ่านเพื่อปรับตัวเข้ากับ โลกทีใ่ ครคนนัน้ ได้จากไป หนังสือเล่มนีจ้ ะอธิบายให้เห็นว่า ความเศร้าเสียใจ คือกระบวนการภายในทีเ่ ป็นส่วนตัว ขัดแย้ง ปัน่ ป่วน และไม่อาจคาดเดา ถ้า เราจะรับมือกับมัน เราต้องค้นหาวิธีท�ำความเข้าใจและอยู่กับความขัดแย้งให้ ได้ นั่นคือ เราต้องหาวิธีอยู่กับความจริงที่เราไม่อยากให้เป็น ความเศร้าบีบเราให้ตอ้ งเผชิญหน้ากับความตาย ซึง่ เป็นสิง่ ทีเ่ ราปฏิเสธมาตลอดชีวิต เรามักปฏิเสธโดยสร้างระเบียบแบบแผนขึ้นมา เพราะถ้า เรามีแบบแผน เราจะสามารถคาดเดา ที่ส�ำคัญคือ เราจะมีอ�ำนาจควบคุม ความตายท�ำลายอ�ำนาจควบคุม อ�ำนาจสูงสุดอันโหดร้ายของมันเหนือกว่า เรา ความจริงข้อนี้เองที่เราไม่อาจยอมรับ ในความเศร้าเสียใจ เราต้องหาวิธีแบกรับความเจ็บปวดจากการสูญ เสีย ไม่ใช่ตอ่ สูห้ รือปิดกัน้ เราต้องการการสนับสนุน เราต้องการความรักและ ความช่วยเหลือจากครอบครัวและมิตรสหาย และเราต้องเข้าใจว่ากระบวน การนี้เกี่ยวข้องกับอะไรบ้าง
18
กระบวนการความเศร้า เรามักพูดถึงกระบวนการความเศร้า ซึง่ การเคลือ่ นไหวต่างๆ ด�ำเนินอยูใ่ ต้พน้ื ผิวพอๆ กับด้านบน โดยอธิบายด้วยภาพภูเขาน�ำ้ แข็ง สิง่ ทีเ่ ราเห็นเหนือระดับ นํา้ เช่น ค�ำพูดของเรา รูปร่างหน้าตาของเรา และสีหน้าของเรา เป็นเพียงหนึง่ ในสามของทัง้ หมด และกระบวนการทีซ่ อ่ นอยูข่ า้ งใต้ประกอบด้วยการยือ้ ยุด ระหว่างความเจ็บปวดจากการสูญเสียกับสัญชาตญาณการอยู่รอดของเรา กระบวนการนี้เคลื่อนไหวไปมาระหว่างการสูญเสียกับการฟื้นฟู; ความเศร้า หยาดน�ำ้ ตา ความโหยหา และความหมกมุน่ ถึงผูจ้ ากไป จะเกิดขึน้ สลับกับการ งานในปัจจุบัน การใช้ชีวิต การมีความหวังต่ออนาคต และการหยุดพักจาก ความเศร้า นานเข้าเราจะค่อยๆ ปรับตัวเข้ากับความจริงของความตาย และ ขณะที่ปรับตัว อารมณ์ความรู้สึกของเราจะพร้อมขึ้นทีละนิดเพื่อทุ่มเทให้กับ ชีวติ ในปัจจุบนั มากขึน้ กระบวนการนีไ้ ม่วา่ รูต้ วั หรือไม่รตู้ วั มันจะดูรนุ แรงใน ตอนแรก แล้วค่อยๆ ลดความรุนแรงลงเมื่อเราเรียนรู้ที่จะจัดการกับความ เศร้าได้ดีขึ้น ความย้อนแย้งของความเศร้า ความย้อนแย้งของความเศร้าคือ การหาวิธีอยู่กับความเจ็บปวดจะท�ำให้เรา สามารถเยียวยาตัวเอง การรับมือความเศร้าไม่ใช่การจมอยู่กับความเศร้า แต่เป็นการอดทนต่อความเจ็บปวดขณะทีม่ นั กระทบเรา (และมักให้ความรูส้ กึ เหมือนพายุโหมกระหน�่ำ) แล้วหยุดพักจากมันด้วยสิ่งเบี่ยงเบนความสนใจ การงาน และการท�ำสิ่งที่ช่วยปลอบใจให้เรารู้สึกดีข้ึน ทุกครั้งที่ท�ำสลับกัน ระหว่างสองขัว้ นี้ เราก�ำลังปรับตัวเข้ากับความจริงทีไ่ ม่อยากเผชิญ นัน่ คือ คน ที่เรารักได้ตายไปแล้ว แก่นแท้ของความเศร้าคือ เราถูกความตายบีบให้ต้องเผชิญความ