Eksperiencat e Ripranimit dhe Kthimit në Rajonin e Ballkanit Perëndimor by Eva Land Albania

“Forcimi i Mekanizmave për të Zbatuar me Efektivitet dhe Qëndrueshmëri Marrëveshjet e Ripranimit ndërmjet Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të përfshira” (Grant Contract: 19.02.03/2005 103499 – 17)

Eksperiencat e Ripranimit dhe Kthimit në Rajonin e Ballkanit Perëndimor Raport i Forumit Rajonal Nëntor 2008 Tiranë

Ky projekt bashkefinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nen programin AENEAS

Ky raport është financuar me mbështetjen financiare të BE dhe partnerëve të tjerë të projektit. Është hartuar nga Organizata Ndërkombëtare për Migracionin – Misioni në Tiranë me mbështetjen e misioneve të tjera të IOM në rajon, në bazë të procesverbaleve të mbajtura gjatë seancave të Forumit Rajonal për Kthimin dhe Ripranimin të organizuar në Tiranë, Shqipëri, më 5-6 Mars 2008. Opinionet, informacionet dhe të dhënat e mbledhura janë shprehur nga folësit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet dhe politikat zyrtare të Organizatës Ndërkombëtare për Migracion (IOM) ose të shteteve të saj anëtare. IOM nuk merr përgjegjësi për pasaktësi të të dhënave ose informacionit ose për përdorimin që mund t’i bëhet informacionit të paraqitur. Për më tepër, IOM nuk mban përgjegjësi për pasaktësi që mund të dalin nga përkthimi. Forumi Rajonal për Kthimin dhe Ripranimin u organizua në kuadër të projektit “Forcimi i Mekanizmave për të Zbatuar me Efektivitet dhe Qëndrueshmëri Marrëveshjet e Ripranimit ndërmjet Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të përfshira” sipas Programit Komunitar AENEAS 2004 të Komisionit Europian “Programi për Asistencë Teknike dhe Financiare për vendet e treta në fushën e Migracionit dhe të Azilit”. Projekti është i bashkë-financuar nga Komuniteti Europian, Ministria e Brendshme Greke si agjensia udhëheqëse, Sekretariati i Përgjithshëm i Rendit Publik në Ministrinë e Brendshme Greke, Organizata Ndërkombëtare per Migracionin, Instituti Grek i Politikave të Migracionit dhe Agjencia Greke për Zhvillimin dhe Qeverisjen Vendore. Këto institucione nuk mbajnë përgjegjësi për çdo pasaktësi të të dhënave apo informacionit të ofruar, për përdorimin që mund t’i bëhet informacionit të paraqitur apo për ndonjë pasaktësi tjetër si rezultat i përkthimit. Publisher: Organizata Nderkombetare per Migracionin Address: Rruga “Brigada e Tetë”, Vila No.3 Tirana, Albania Tel: +355 4 2257 836/7 Fax: +355 5 3357 835 E-mail: iomtirana.iom.int Website: http://www.iom.int/Albania ISBN 978-92-9068-465-7

(translation from English into Albanian)

©2008, Hellenic Ministry of Interior Të gjitha të drejta janë të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet, regjistrohet, kopjohet ose transmetohet në çfarëdolloj forme apo me çfarëdolloj mjeti, elektronik, mekanik, fotokopjues, regjistrues ose të tjerë, pa marrë më parë miratimin me shkrim nga Ministria e Brendeshme Greke.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 1 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Tabela e Përmbajtjes I.

Hyrje A. Historik B. Qëllimi i Forumit Rajonal C. Struktura e Raportit

II. Kthimi dhe Ripranimi në Ballkanin Perëndimor: Eksperiencat e Vendeve Individuale A. Shqipëria Nikoll Ndoci, Drejtor i Drejtorisë së Migracionit dhe Ripranimeve, Departamenti i Kufirit dhe Migracionit, Policia e Shtetit Shqiptar B. Bosnja Hercegovina Murveta Dzaferovic, Ministria e Sigurisë C. Kroacia Lidija Pentavec, Departamenti për Migracionin e Paligjshëm, Ministria e Brendshme D. Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Mijalce Gelev, Kryeinspektor për të Huajt, Seksioni për të Huajt dhe Ripranimet, Ministria e Brendshme E. Mali i Zi Milica Kovacevic, Drejtoria e Policisë, Seksioni i Policisë Kufitare F. Serbia Tamara Vucenovic, IOM Beograd III. Përpjekje për të specifikuar eksperiencat dhe praktikat më të mira në faza të ndryshme të procesit të kthimit. Ferdinand Arn, Specialist, Drejtoria për Kthimet, Shërbimi Belg i Imigracionit IV. Menaxhimi i të dhënave që lidhen me migracionin në Vendet e Ballkanit Perëndimor: Drejt Mbledhjes dhe Shkëmbimit Sistematik në Nivel Kombëtar dhe Rajonal Marina Manke, IOM Moskë V. Ballkani Perëndimor në Kërkim të Regjimit pa Viza Ditmir Bushati, Lëvizja Europiane, Shqipëri VI. Përfundime të Përgjithshme dhe Rekomandime

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 2 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Eksperiencat e Ripranimit dhe Kthimit në Rajonin e Ballkanit Perëndimor Raport i Forumit Rajonal Forcimi i Mekanizmave për të Zbatuar me Efektivitet dhe Qëndrueshmëri Marrëveshjet e Ripranimit ndërmjet Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të përfshira

I. Hyrje A. Historik Rënia e regjimeve komuniste në Ballkanin Perëndimor dhe konfliktet rajonale të 1990-ës u karakterizuan nga fluksi i madh i emigrantëve që u vendosën në vende të ndryshme europiane. Ata ishin migrantë politikë ose ekonomikë, përfshirë azilkërkuesit në rastin e luftërave në ish Jugosllavi. Shifra të mëdha të atyre që migruan për në BE, udhëtuan dhe qëndruan atje në mënyrë të parregullt. Pavarësisht nga fakti që ky fenomen është reduktuar krahasuar me fluksin e 1990-ës, migracioni i parregullt mbetet akoma shqetësim. Megjithatë, BE nuk është destinacioni i vetëm i synuar nga migrantë të rajonit. Shifrat e paraqitura nga autoritete në vendet e Ballkanit Perëndimor tregojnë që ka edhe raste të migrantëve të parregullt nga brenda rajonit në territoret e tyre, ose në kalim transit ose për të qëndruar në këto vende. Vendet europiane morën hapa të ndryshme në përgjigje të fluksit hyrës të migrantëve të parregullt. Në tetor 1999, Këshilli Europian i Tamperes miratoi programin për krijimin e zonës së lirisë dhe drejtësisë në Bashkimin Europian, duke përfshirë një politikë të përbashkët për imigracionin dhe azilin. Në 21-22 qershor 2002, Takimi i Këshillit Europian në Sevilje bëri thirrje për zbatimin e përshpejtuar të të gjitha aspekteve të këtij programi dhe nxori një Komunikatë për Politikat Komunitare për Kthimin e Rezidentëve të Paligjshëm, që përfshinte një ravijëzim për një plan veprimi për kthimin, të miratuar formalisht në nëntor 2002. Plani i Veprimit synonte krijimin dhe miratimin e standardeve të përbashkëta për procedurat e kthimit dhe ripranimit. Rrjedhimisht, u nënshkruan disa marrëveshje dypalëshe ndërmjet vendeve të ndryshme të BE-së dhe vendeve të rajonit. Këto marrëveshje u ndoqën nga marrëveshje shumëpalëshe ndërmjet KE-së dhe vendeve të rajonit, duke filluar me Shqipërinë në 2005. Përveç marrëveshjeve dypalëshe me vendet e BE-së dhe/ose shumëpalëshe me KE-në, të përfunduara ose në proces, vendet e Ballkanit Perëndimor kanë nënshkruar gjithashtu marrëveshje me njëra-tjetrën dhe me disa vende të origjinës. Këto të fundit synojnë të trajtojnë fluksin e migrantëve të parregullt të identifikuar në territorin e tyre ose të atyre që janë kthyer nga KE në përputhje me klauzolën për shtetasit e vendeve të treta sipas të cilës ata kanë pranuar të ripranojnë shtetas të huaj që kanë kaluar transit nëpërmjet territorit të tyre përpara se të migronin në ndonjë vend të BE-së. Vendet e Ballkanit Perëndimor kanë patur eksperienca të kthimit dhe ripranimit për sa kohë që kanë patur dhe migracion të parregullt. Këto procese, në fillim të bazuara në raste të veçanta dhe më pak të standardizuara, janë rregulluar gradualisht sipas marrëveshjeve të ripranimit dhe protokolleve të zbatimit. Pavarësisht nga fakti që ky është një fenomen relativisht i vonë, vendet e rajonit janë përballur gjerësisht dhe intensivisht me kthimin dhe ripranimin. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 3 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

B. Qëllimi i Forumit Rajonal Forumi Rajonal për Kthimin dhe Ripranimin i organizuar në Tiranë, Shqipëri, 5-6 mars 2008, kishte për qëllim të mblidhte përfaqësuesit qeveritarë të vendeve të Ballkanit Perëndimor (Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kroaci, Ish Republikë Jugosllave e Maqedonisë, Mali i Zi dhe Serbi) dhe ekspertë për çështje të kthimit dhe ripranimit për të ndarë eksperiencën dhe informacionin për procedurat e kthimit dhe për zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit 1 të nënshkruara me KE dhe vendet e treta të përfshira. 2 Duke pasur parasysh që shumica e vendeve kanë përfunduar tashmë ose janë në negociata për të përfunduar marrëveshje ripranimi me KE-në, ndërmjet njëra-tjetrës dhe/ose vendeve të treta, Forumi ka shërbyer si një platformë e përbashkët për shkëmbimin e informacionit për fluksin e parregullt dhe të dhënat në lidhje me largimin e shtetasve të huaj. Marrëveshjet e Ripranimit dhe Lehtësimit të Vizave ndërmjet BE dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor (Bosnjë Hercegovinë, Mal i Zi, Serbi, Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë si dhe Marrëveshja e Lehtësimit të Vizave me Shqipërinë) hynë në fuqi më 1 janar 2008. Në kuadër të këtij Forumi u ofrua edhe një vështrim i përgjithshëm i procesit të lehtësimit të vizave dhe sfidave të tij si dhe një prezantim për menaxhimin e të dhënave në kuadër të marrëveshjeve të ripranimit dhe lehtësimit të vizave. Gjithashtu Forumi u parashikua si një mënyrë për të shqyrtuar mënyrat e lehtësimit të prokurimit dhe të njohjes së dokumenteve të udhëtimit për qëllim të largimit. Në këtë këndvështrim, aktiviteti u konceptua si mundësi për të përgatitur rrugën për krijimin e mëtejshëm të një mekanizmi rajonal për shkëmbimin e informacionit në lidhje me riatdhesimin vullnetar të shtetasve të vendeve të treta. U zhvilluan diskutime të mëdha për nënshkrimin dhe zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit në nivel rajonal. Pjesëmarrësit sidomos përfaqësuesit qeveritarë që mbulojnë çështje të migracionit, kthimit dhe ripranimit në rajon diskutuan dhe ndanë informacion për çështjet e mëposhtme: • Zbatimi i marrëveshjeve të ripranimit dhe hapat e mëtejshëm • Baza ligjore kombëtare dhe aktet administrative për migrantë e rregullt dhe të parregullt • Procedurat e ndalimit dhe kthimit të migrantëve të parregullt • Kthimi vullnetar • Menaxhimi i të dhënave për migracionin në rajon duke u fokusuar tek kthimi dhe ripranimi 1

Marrëveshje Ripranimi tani e më tutje do të përdoret me shkurtimin MR. Meqë Shqipëria ishte vendi i parë në rajon që nënshkroi Marrëveshje Ripranimi KE-Shqipëri e cila hyri në fuqi në Maj 2006, Forumi inter alia dha mundësinë për të shpërndarë praktikat dhe mësimet më të mira të nxjerra nga Shqipëria në lidhje me zbatimin e Marrëveshjes.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 4 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Forumi Rajonal u organizua nga Organizata Ndërkombëtare për Migracion në kuadër të projektit “Forcimi i Mekanizmave për të Zbatuar me Efektivitet dhe Qëndrueshmëri Marrëveshjet e Ripranimit ndërmjet Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të përfshira” që po zbatohet sipas Programit Komunitar AENEAS 2004 të Komisionit Europian “Programi për Asistencë Teknike dhe Financiare për vendet e treta në fushën e Migracionit dhe të Azilit”. Projekti është i bashkë-financuar nga Bashkimi Europian, Ministria e Brendshme Greke, Sekretariati i Përgjithshëm i Rendit Publik brenda Ministrisë së Brendshme greke, Organizata Ndërkombëtare për Migracionin, Instituti Grek i Politikave të Migracionit dhe Agjencia Greke për Zhvillimin vendor dhe qeverisjen vendore. Projekti ndihmon qeverinë e Shqipërisë (QSH) që të zbatojë plotësisht dhe me sukses detyrimet që rrjedhin nga Marrëveshja e Ripranimit KE-Shqipëri, e ratifikuar nga Parlamenti Shqiptar më 1 maj 2006. Në veçanti, forcon institucionet shqiptare për të zbatuar klauzolën e vendit të tretë që hyri në fuqi më 1 maj 2008. Siç pasqyrohet në Planin shqiptar të Veprimit për zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit (MSA), të përfunduar ndërmjet Shqipërisë dhe Komisionit Europian më 12 qershor 2006, zbatimi i Marrëveshjes së Ripranimit konsiderohet si një përparësi sipas MSA-së dhe prandaj është pjesë e kërkesave të anëtarësimit të ardhshëm të Shqipërisë në Bashkimin Europian. Projekti mbështet gjithashtu autoritetet shqiptare për çështjen e migracionit të kthimit brenda kontekstit të menaxhimit të migracionit, siç parashikohet në Strategjinë Kombëtare dhe Planin e Veprimit për Migracionin, të miratuar nga QSH në maj 2005. Grupet e synuara të projektit janë Ministritë shqiptare të linjës për menaxhimin e migracionit, në veçanti Ministria e Brendshme (grupi kryesor i synuar); Ministria e Integrimit Europian; Ministria e Punëve të Jashtme dhe Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Mundësive të Barabarta. Projekti jo vetëm që ndihmon Shqipërinë të plotësojë kërkesat e Marrëveshjes së Ripranimit KE/Shqipëri, por edhe rrit kapacitetin e Shqipërisë për të shkëmbyer informacion dhe praktikat më të mira në lidhje me zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit me vendet e treta nëpërmjet përmirësimit të njohurisë dhe ekspertizës së homologëve shqiptarë. Rezultatet e projektit përfshijnë krijimin e mekanizmave të nevojshëm për zbatimin e marrëveshjes së ripranimit KE/Shqipërisë dhe protokolleve dypalëshe të zbatimit, duke përfshirë përgatitjen për hyrjen në fuqi të klauzolës për vendin e tretë në maj 2008.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 5 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Projekti ka tre komponentë kryesorë: • •

•

Forcimi i kapaciteteve dhe ofrimi i trajnimit dhe mbështetjes ligjore për autoritetet dhe administratën shqiptare Përqasje bashkëpunuese e shkëmbimit të informacionit ndërmjet administratave në zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit dhe forcimin e bashkëpunimit dypalësh ndërkombëtar ndërmjet Shqipërisë dhe vendeve fqinjë për çështje të kthimit dhe ripranimit Zhvillimin e mekanizmave për të menaxhuar implikimet e kthimit, kryesisht duke përmirësuar ri-integrimin e migrantëve të kthyer në Shqipëri si dhe duke përforcuar kapacitetet dhe veprimin e institucioneve kombëtare të përfshira në këtë proces.

Eksperienca ka treguar që mënyra më e mirë për të zbatuar politikat e kthimit dhe ripranimit është nëpërmjet procedurave të standardizuara jo vetëm brenda secilit vend, por edhe në nivel rajonal. Marrëveshjet e Ripranimit në vetvete pasqyrojnë përpjekjet serioze për të thjeshtësuar dhe standardizuar procedurat me qëllim lehtësimin e gjithë procesit të kthimit 3 . Megjithatë, bashkëpunimi i mëtejshëm dhe ndarja e informacionit dhe eksperiencave janë thelbësore për suksesin e procesit të kthimit dhe ripranimit. Në këtë këndvështrim, Forumi Rajonal mblodhi përfaqësues nga Shqipëria, Bosnjë Hercegovina, Kroacia, ish Republika Jugosllave e Maqedonisë, Mali i Zi dhe Serbia për të ndarë dhe shkëmbyer informacion për çështje të përbashkëta në përpjekje për të forcuar bashkëpunimin ndërmjet njëra-tjetrës me qëllim që të zbatohen me efektivitet dhe qëndrueshmëri marrëveshjet e ripranimit. C. Struktura e Raportit Ky raport bazohet në materiale të paraqitura në Forumin Rajonal. Prezantimet e çdo vendi të Ballkanit Perëndimor jepen sipas rendit alfabetik 4 , ashtu siç u prezantuan gjatë Forumit. Eksperiencat e vendit ndiqen nga prezantime të praktikave më të mira të kthimit në vendet e BE-së, menaxhimit të të dhënave në Ballkanin Perëndimor dhe ndikimit të politikave të kthimit si dhe të rregullimeve për marrëveshjet e lehtësimit të vizave ndërmjet BE-së dhe këtyre vendeve nëpërmjet këndvështrimit të eksperiencës shqiptare. Kapitulli i fundit prezanton përfundimet kryesore të nxjerra gjatë Forumit dhe një sërë rekomandimesh për të ndihmuar vendet e rajonit për të zbatuar më mirë politikat e kthimit dhe ri-integrimit.

Marrëveshjet e ripranimit janë të kombinuara me marrëveshjet e lehtësimit të vizave për t’u konsideruar jo vetëm si mekanizma për të lehtësuar kthimin e migrantëve të parregullt, por dhe për të nxitur komunikimin dhe për të kontribuar në lirinë e lëvizjes. 4 Rendi alfabeti i ndjekur për renditjen e eksperiencave të Vendeve të Ballkanit Perëndimor është bërë bazuar në gjuhën angleze. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 6 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

II. Kthimi dhe Ripranimi në Ballkanin Perëndimor: Eksperienca e vecante e vendeve A. Shqipëria Nikoll Ndoci, Drejtor, Drejtoria e Migracionit dhe Ripranimeve, Departamenti për Kufirin dhe Migracionin, Policia e Shtetit Ndryshimi i sistemit politik në Shqipëri u shoqërua me fluks të madh migraconi, kryesisht të parregullt. Pavarësisht faktit që disa mijëra persona rregulluan qëndrimin e tyre në shumë vende të BE-së, të tjerë vazhduan të qëndronin në mënyrë të parregullt. Rrjedhimisht, ka pasur vazhdimisht kthime në Shqipëri të atyre që janë gjetur të parregullt. Mungesa e marrëveshjeve të kthimit dhe ripranimit nënkuptonte që cdo vend ndiqte procedurat e tij, të cilat shumë herë nuk ishin standarde. Kështu, kthimi i shtetasve shqiptarë gjatë periudhës 1991-1997 ishte si vijon: 1. Nëpërmjet kontakteve ndërmjet autoriteteve të huaja policore dhe përfaqësive diplomatike shqiptare 2. Përfaqësitë diplomatike shqiptare njoftonin Ministrinë e Punëve të Jashtme (MPJ)/Ministrinë e Brendshme (autoriteti policor) 3. Verifikim i identitetit të personit nga Ministria e Brendshme 4. Pas verifikimit, Departamenti Konsullor i MPJ njoftonte përfaqësitë diplomatike shqiptare 5. Përfaqësitë diplomatike shqiptare lëshonin lejekalimi për shtetasit e tyre 6. Nëse shtetasi shqiptar kishte dokument udhëtimi (pasaportë), MPJ në vendin e destinacionit njoftonte ambasadën në vendin e origjinës për kthimin e shtetasit shqiptar Pas 1997, Shqipëria nënshkroi marrëveshje ripranimi (MR) dypalëshe me disa vende europiane dhe një marrëveshje shumëpalëshe me KE-në në 2005: Data e nënshkrimit të MR 1. Itali 1997 2. Zvicër 2000 3. Hungari 2001 4. Belgjikë 2001 5. Rumani 2002 6. Bullgari 2002 7. Gjermani 2002 8. Kroaci 2003 9. Mbretëri e Bashkuar 2003 10. Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë 2004 11. Komuniteti Europian 2005 (përveç Danimarkës)

Protokoll Zbatimi √ √ √ √ √ √ √ √ Austri, Beneluks

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 7 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Sa më sipër tregon që protokollet e zbatimit janë përfunduar gjithashtu për të gjitha marrëveshjet përveç atyre me Bullgarinë dhe Kroacinë. Marrëveshjet e ripranimit u nënshkruan ndërsa procedurat e ndjekura më parë ishin të zgjatura, komplekse dhe plot me probleme. Së pari, pati mungesë të madhe të shkëmbimit të informacionit në këtë fushë; palët nuk njoftonin njëra-tjetrën për veprimet e tyre dhe autoritetet shqiptare thjesht përballeshin me të kthyer në pikat e tyre te kufirit, pa njoftim paraprak, duke qenë kështu të papërgatitura për t’ju përgjigjur nevojave të këtyre të kthyerve. Së dyti, shumë struktura u përfshinë në proces duke e bërë të vështirë faktin se kujt duhej t’i drejtohej pala si agjenci përgjegjëse. Marrëveshjet e ripranimit synonin të formalizonin strukturat e përfshira, si duke ndarë pika zyrtare kontakti, ashtu dhe duke thjeshtuar procedurat nëpërmjet përfshirjes vetëm të autoriteteve policore të të dyja palëve. Për më tepër, marrëveshjet vendosin afate të caktuara kohore për procedurat e ripranimit kështu që nëse nuk mund të verifikohet identiteti, Shqipëria do të jetë në gjendje të refuzojë pranimin e atyre që nuk provojnë se janë shtetas shqiptarë as shtetas të vendit të tretë që kanë përdorur Shqipërinë si vend transit. Një avantazh përfundimtar është që afati kohor i paracaktuar inkurajon gjithashtu palët të përgjigjen me efektivitet dhe menjëherë për shqyrtimin e rasteve të kthimit dhe ripranimit. Procesi i negocimit të Marrëveshjes së Ripranimit (MR) me Komunitetin Europian nuk ishte i lehtë. Opinioni publik ishte kundër, pasi ripranimi në sytë e publikut ishte keqkuptuar si një situatë ku Shqipëria do të pranonte të gjithë migrantët nga Bashkimi Europian. Gjithashtu, shumë ekspertë nga institucione të ndryshme u përfshinë në procesin e negocimit. Pala shqiptare ishte nën presion në lidhje me ndikimin e ardhshëm si për shtetasit shqiptarë ashtu dhe për bashkëpunimin në të ardhmen me vendet e BE-së. Shqipëria ishte gjithashtu e shqetësuar për shkak të mungesës së infrastrukturës së duhur për të zbatuar marrëveshjes, në veçanti në lidhje me klauzolën e shtetasve të vendeve të treta dhe personave pa shtetësi. Marrëveshja e Ripranimit me Komunitetin Europian u nënshkrua në 14 prill 2005 dhe hyri në fuqi më 1 maj 2006. Shtetet Anëtare të BE-së i dhanë Komisionit Europian mandatin për të negociuar dhe përfunduar MR dhe u kërkoi këtyre shteteve anëtare të BE-së (me përjashtim të Danimarkës) të arrijnë këtë marrëveshje me 11 palët e tjera (Shqipëri, Algjeri, Kinë, Marok, Pakistan, Rusi, Sri Lankë, Turqi dhe Ukrainë dhe rajonet speciale administrative të Hong Kongut dhe Makaos). Marrëveshja e Ripranimit me BEnë (me përjashtim të Danimarkës) ishte pjesë e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit dhe kontribuoi në nënshkrimin e marrëveshjes për lehtësimin e vizave ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë. Në MR ndërmjet Shqipërisë dhe Komunitetit Europian, të dyja palët ranë dakord të ripranonin: a. Shtetasit e vendit të tyre (hyrja në fuqi më 1 maj 2006) b. Shtetas të vendit të tretë dhe persona pa shtetësi (hyrja në fuqi më 1 maj 2008) Megjithatë, pavarësisht nga fakti që marrëveshja me KE-në është ratifikuar që në 2006, protokollet e zbatimit janë përfunduar vetëm me Austrinë dhe vendet e Beneluksit 5 .

Një marrëveshje me Slloveninë është në negocim e sipër, por nuk ka përfunduar. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 8 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Për të plotësuar kriteret e renditura në marrëveshje, institucionet shqiptare kanë rishikuar ambientet dhe procedurat e tyre. Së pari, Drejtoria e Përgjithshme e Policisë së Shtetit është bërë përgjegjëse për zbatimin e MR. Grafiku organizativ i mëposhtëm tregon agjencitë e përfshira në zbatimin e MR. Së dyti, për të ripranuar migrantë të parregullt në përputhje me standardet ndërkombëtare, për të kthyerit duhet të krijohen ambiente të përshtatshme, përfshirë këtu ambiente të veçanta për gratë dhe fëmijët. Disa prej këtyre janë tashmë në ndërtim e sipër. Së treti, për migrantët e akomoduar në qendra duhet të sigurohet trajtim mjekësor, ushqim dhe ujë dhe një punonjës social duhet të jetë i pranishëm gjatë procedurave të shqyrtimit paraprak dhe identifikimit.

Leader

Drejtoria e Përgjithshme e Policisë së Shtetit DEPARTAMENT i policisë kufitare dhe migracionit

Drejtoria e Shërbimeve Operacionale

Drejtoria e Migracionit dhe Ripranimeve

Seksioni i Shërbimeve të Kufirit Blu

Sektori i Migracionit

Seksioni i Shërbimeve të Kufirit Jeshil

Sektori i Kthimit& Ripranimit

Ekip i lëvizshëm i Policisë Kufitare (Delta Force)

Qendra e Mbyllur e Pritjes

Zyra e Analizës së Rrezikut

Sek i Menaxhimit të Burimeve Njerëzore

Zyra e Financës dhe Buxhetit

Seksioni i shërbimeve të mbështetjes

Shkodër Kukës Diber Korçë Gjirokaster Vlorë Durrës Tirana

Sektori i policisë gjyqësore dhe hetimore

Drejtoria e Administratës

Drejtori Rajonale të Policisë Kufitare dhe Migracionit

Procedurat e identifikimit në pikat e kalimit të kufirit janë rregulluar gjithashtu për t’u zbatuar nga oficerët e policisë kufitare dhe migracionit. Së pari, të kthyerit intervistohen për të mësuar nëse janë azilkërkues, viktima të trafikimit apo migrantë të parregullt. Informacioni i marrë hidhet menjëherë në bankën e të dhënave dhe atyre u skanohen shenjat e gishtërinjve në kohë reale që lidhen me bankën qendrore të shenjave të gishtërinjve (për të mësuar nëse ndiqen penalisht apo jo), më pas verifikohet identiteti i tyre nëpërmjet stacionit policor të rajonit të vendit të tyre. Pasi identifikohen, njerëzit referohen përkatësisht. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 9 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Oficerët e policisë kufitare dhe migracionit janë trajnuar vazhdimisht për çështje të kthimit dhe ripranimit nga Departamenti i Kufirit dhe Migracionit dhe Akademia e Policisë. Ata kanë marrë njohuri dhe trajnim edhe nga disa misione policore ndërkombëtare, siç është Misioni i Komisionit Europian i Asistencës për Policinë në Shqipëri (PAMECA), Programi Ndërkombëtar për Asistencën mbi Trajnimin për Hetimet Penale (ICITAP) dhe partnerë ndërkombëtarë si IOM, UNHCR, OSBE, Kontrolli Demokratik i Forcave të Armatosura (DCAF) dhe Qendra Ndërkombëtare për Zhvillimin e Politikave të Migracionit (ICMPD), etj Të dhënat e mbledhura hidhen në Sistemin e Menaxhimit të Informacionit Total (TIMS) që u bë funksional në disa pika të kalimit të kufirit në 2006 dhe në shumë tjera në 2007. Që kur TIMS u bë funksional, të dhënat janë mbledhur rregullisht. Raporte dhe statistika të ofruara nga TIMS përfshijnë: • • • • • • • • • •

Hyrjet e shtetasve shqiptarë Hyrjet e shtetasve të huaj Daljet e shtetasve shqiptarë Daljet e shtetasve të huaj Shtetas të kthyer dhe të dyshuar (deportivë dhe inadë), sipas vendit të kthimit, moshës, gjinisë, etj. Informacion për vizat e lëshuara Personat e shpallur në kërkim dhe personat kundër të cilëve është nxjerrë një urdhër arresti Dokumente të humbura, të vjedhura, të pavlefshme dhe dokumente të falsifikuara në kufi Shtetasit e kthyer në kufi Ndalimi i hyrjes në kufi dhe arsyeja e ndalimit

Shtetasit shqiptarë janë kthyer nga vendet e mëposhtme të BE-së në vitin 2007: Shtetasit shqiptarë të kthyer nga vendet e BE-së, 2007 Vendi Nr i shtetasve shqiptarë 64,060 1. Greqi 6 2. Itali 1,848 3. Mbretëri e Bashkuar 769 4. Zvicër 356 5. Kroaci 319 6. Gjermani 269 7. Francë 234 8. Belgjikë 216 9. Slloveni 108 10. Holandë 64 Total 68,243 6

Shifra tregon shpeshtinë e kthimeve, përfshirë këtu rastet e personave të kthyer më shumë se një herë. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 10 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Për identifikim, kthim dhe ripranim, autoritetet kufitare shqyrtojnë dokumente të ndryshme dhe prova të tjera për të konfirmuar shtetësinë e migrantit të parregullt. Këto mjete të provës janë renditur më poshtë: Mjetet e provës • Mjetet e provës që do të konsiderohen si vërtetim i shtetësisë: 1. dokumente udhëtimi (të gjitha llojet e pasaportave) 2. kartë identiteti 3. libreza ushtarake 4. matrikull detari /dokument 5. vërtetim i shtetësisë dhe dokumente të tjera zyrtare •

Prova prima facie: 1. Fotokopje e dokumenteve të lartpërmendura 2. Patentë ose fotokopje e saj 3. Certifikatë lindjeje ose fotokopje e saj 4. Dëshmitë e dëshmitarëve 5. Deklaratë nga personi 6. Seancë dëgjimore në prani të diplomatëve të vendit kërkues (në disa raste)

Gjatë viteve të para të zbatimit të MR, Shqipëria u përball me vështirësi të ndryshme. Mes problemeve më serioze ishte një ndryshim i vazhdueshëm i pikave të kontaktit ndërmjet autoriteteve përgjegjëse në vendet e BE-së dhe në Shqipëri. Gjatë verifikimit të identitetit u kuptua që nuk kishte mjaftueshëm mjete prove. Rrjedhimisht, kishte shumë raste që palët e përfshira dështonin në përmbushjen e detyrimeve të parashikuara në MR dhe protokolle të zbatimit. Kjo në shumë raste ishte pasojë e mungesës së protokolleve të zbatimit me disa vende, me të cilat Shqipëria kishte nënshkruar marrëveshje ripranimi. Nga ana tjetër, edhe pse klauzola e shtetasve të vendit të tretë nuk kishte hyrë në fuqi, u identifikuan dy probleme të mëdha: mungesa e dokumenteve të udhëtimit të personave nga vende të treta dhe mungesa e marrëveshjeve të ripranimit me vendet e origjinës, gjë që bënte të paqartë faktin se çfarë do të ndodhte me shtetasit e vendit të tretë sapo të ktheheshin në Shqipëri. Vështirësitë e hasura kanë inkurajuar Departamentin e Kufirit dhe Migracionit të vendosi disa qëllime. Për të menaxhuar rastet e shtetasve të vendit të tretë, duhet të negociohen dhe nënshkruhen marrëveshje ripranimi me vendet e origjinës. Marrëveshjet ekzistuese të ripranimit, përfshirë ato me KE-në, kanë nevojë për protokolle, për të lejuar zbatimin e duhur. Për më tepër, Policia e Shtetit duhet të rrisë bashkëpunimin me agjencitë policore të vendeve fqinjë, të përmirësojë kontrollin e të huajve në territor dhe të zbatojë procedura ligjore në lidhje me kthimin e migrantëve të parregullt. Këto masa do të shoqërohen me krijimin e ambienteve të reja të akomodimit në qendrat e pritjes transit, si dhe të ambienteve të pritjes në drejtoritë e policive rajonale.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 11 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

B. Eksperienca e Bosnjë Hercegovinës Murveta Dzaferovic, Ministria e Sigurisë Bosnja dhe Hercegovina kanë nënshkruar tashmë disa marrëveshje dypalëshe ripranimi kryesisht me vendet që synohen nga shtetasit e tyre si dhe vendet transit ose vendet e origjinës. Marrëveshjet janë nënshkruar tashmë me Kroacinë, Danimarkën, Norvegjinë, Suedinë, Serbinë dhe Malin e Zi, Austrinë, vendet e Beneluksit, Zvicrën, Italinë, Rumaninë, Hungarinë, Francën, Slloveninë, Greqinë, Bullgarinë, Sllovakinë dhe në fund me Komunitetin Europian (2007). Gjithashtu, në përgatitje e sipër janë nëntë marrëveshje të tjera përkatësisht me ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë, Turqinë, Federatën Ruse, Moldavinë, Egjiptin, Republikën e Irlandës, Malin e Zi, Arabinë Saudite dhe Jordaninë. Për të kontribuar në menaxhimin e migracionit të parregullt, Bosnja dhe Hercegovina po planifikojnë të negociojnë dhe miratojnë marrëveshje me të gjitha vendet e origjinës dhe transitit. Bosnja dhe Hercegovina ka vendosur si përparësi nënshkrimin e marrëveshjeve të ripranimit fillimisht me vendet fqinje dhe me vende të tjera të rajonit që shërbejnë si vende të synuara dhe vende transiti për migrantët e parregullt. Së dyti, Bosnja dhe Hercegovina po negocion me vendet e origjinës të migrantëve të parregullt që hyjnë ose qëndrojnë në vend dhe së treti me vende prej të cilave migrantë të parregullt hyjnë në Bosnjë dhe Hercegovinë. Megjithatë, deri tani negociatat nuk kanë qenë të suksesshme, pasi vendet e origjinës dhe të transitit nuk janë të gatshme të nënshkruajnë marrëveshje ripranimi që mund t’i detyrojnë të pranojnë shumë persona që janë larguar ose kanë kaluar transit në vend. Në të dyja rastet, shifrat mund të jenë të larta për shkak të menaxhimit të dobët të kufirit ose për shkak të situatës politike, ekonomike dhe sociale në vendet e destinacionit. Turqia dhe Moldavia kanë paraqitur raste sfiduese. Negociatat për marrëveshjet e ripranimit me këto vende janë akoma në proces që në vitin 2005. Marrëveshjet e ripranimit janë përfituese për të dyja palët nënshkruese. Pranimi i shtetasve të Bosnjë Hercegovinës është pozitiv sepse siguron një kthim më të shpejtë dhe më të lehtë që atyre që qëndrojnë në mënyrë të parregullt në vende të tjera dhe shoqërohet gjithashtu nga veprimtari që synojnë të parandalojnë migracionin e paligjshëm. Në të njëjtën kohë, marrëveshjet e ripranimit gjithashtu lehtësojnë gjithë procesin e kthimit të shtetasve të huaj që qëndrojnë në mënyrë të parregullt në Bosnjë dhe Hercegovinë, reduktojnë koston e ndalimit dhe përgatitjes për deportim dhe shërbejnë edhe një herë si mjet parandalimi për migracionin e parregullt në vend, duke shmangur në këtë mënyrë qëndrimin e parregullt të të huajve në Bosnjë Hercegovinë. Pavarësisht nga kjo, zbatimi i MR-it nuk ka qenë i lehtë. Ka pasur probleme si me kthimin e shtetasve të huaj ashtu dhe me pranimin e shtetasve të vet. Problemet më të rëndësishme të hasura gjatë kthimit të shtetasve të huaj janë procedurat e akomodimit dhe procedurat e zgjatura të kthimit. Aktualisht, nuk ka qendër pritjeje për migrantët e parregullt në Bosnjë Hercegovinë, gjë që do të thotë që akomodimi i këtyre shtetasve të huaj që do të kthehen në vendin e tyre ose në vendin prej të cilit vijnë mbetet i pazgjidhur. Bosnja dhe Hercegovina shpreson të hapë një qendër të përkohshme ndalimi në mes të 2008-ës, me kapacitet 50 personash, të financuar nga qeveria dhe ka edhe një projekt për një qendër të përhershme që do të financohet nga Komisioni Europian. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 12 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Procedurat e kthimit përfshijnë procese të zgjatura si vendimi për dëbimin, si edhe procedura të zgjatura dhe të komplikuara ankimore. Legjislacioni ekzistues nuk është hartuar si duhet për të plotësuar nevojat e ripranimit. Ligji i ri për Lëvizjen dhe Qëndrimin e të Huajve dhe Azilin është hartuar me asistencën e plotë të IOM dhe KE (gjerësisht në përputhje me acquis të BE-së) dhe momentalisht është në fazën përfundimtare të procesit parlamentar. Ndërkohë që kthimi i shtetasve të parregullt të vendit të tretë nga Bosnjë Hercegovina në vendin e tyre është i vështirë, ripranimi i shtetasve të Bosnjë Hercegovinës është akoma më i vështirë. Gjatë konfliktit dhe pas tij, shumë njerëz u larguan nga vendi, shpesh me mënyra të parregullta, kështu që numri i atyre që do të kthehen apo që duan të kthehen është i lartë. Këto shifra paraqesin sfida për ripranim dhe ri-integrim. Ka mungesa të jashtëzakonshme për strehim, pasi aktualisht rreth 45, 000 persona kërkojnë strehim në Bosnjë Hercegovinë. Kthimi do të jetë i vështirë sepse Bosnja dhe Hercegovina nuk mund të sigurojnë kushtet e nevojshme bazë të jetesës për ata që kërkojnë të kthehen. Një problem i dytë me ripranimin është përcaktimi i identitetit të personave që nuk janë në bankën e të dhënave të Sistemit të Mbrojtjes së Identitetit të Shtetasve (CIPS). Të gjithë shtetasit e regjistruar që në 2001 janë renditur me informacion të detajuar identifikimi në bankën e të dhënave, por ata që janë larguar më përpara nuk janë hedhur në bankën e të dhënave dhe kështu është shumë e vështirë të identifikohen. Gjithashtu, ata nuk kanë dokumente me vete, kështu që është e vështirë të përcaktohet nëse janë apo jo nga Bosnjë Hercegovina. Ministria e Sigurisë është përgjegjëse për zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit në Bosnjë Hercegovinë. Diagrami i mëposhtëm tregon linjën e komandës të agjencive shtetërore përgjegjëse.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 13 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Ministria e Sigurisë, BiH MINISTER PK BiH

Zëvendësministër

SIPA

Sekretar

Interpol Inspektoriat SFA Burime njerëz Bashkëpunim Financa ndërkombëtar Koordinim 13/08/2008

Mbrojtje Civile

Strategji analitike

Imigracion

Azil

Mbrojtje Mbrojtje kufiri Info klasifik Rend Publik 6

Veprimtaritë për zbatimin e suksesshëm të marrëveshjeve të kthimit dhe ripranimit përfshijnë: • • • • • • •

Forcimin e kapaciteteve të Seksionit të Imigracionit brenda Ministrisë së Sigurisë Forcimin e kapaciteteve të Shërbimit për Çështjet e të Huajve Finalizimin e veprimtarive dhe funksionimin e një Qendre të Përkohshme Pritjeje për migrantët e parregullt Finalizimin e veprimtarive për zhvillimin e një Qendre të Përhershme Pritjeje (të financuar nga KE) Nënshkrimin e marrëveshjeve të ripranimit me vendet e origjinës dhe vendet prej të cilave imigrantët e paligjshëm hyjnë ose qëndrojnë në Bosnjë Hercegovinë Zhvillimin e mëtejshëm të Sistemit të Informacionit për Migracionin (MIS) Edukimin e burimeve njerëzore

Të dhënat nga Ministria e Sigurisë tregojnë që 331 migrantë të parregullt u identifikuan në 2006, dhe 539 në 2007, gjë që tregon një rritje prej 45.5% në vitin e fundit. Ndërkohë, u dhanë vendime dëbimi për 565 persona në 2006 dhe 882 në 2007, një rritje prej 62.8%.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 14 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

900

600

800

500

700 600

400 539

300 200

500 400 300

331

822 565

200

100

100 0

0 2006.

2007.

2006.

2007.

Të dëbuarit kanë qenë me shtetësi të ndryshme, por më shpesh (mbi 50%) kanë qenë shtetas nga Serbia dhe Mali i Zi (427) dhe Shqipëria (163). Shihni tabelën më poshtë.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 15 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Vendimet e dëbimit sipas Vendit të Origjinës Serbi dhe Mal i Zi Shqipëri Kinë Turqi Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Territori i Pushtuar i Palestinës Kroaci Sri Lanka Moldavi Jordani Egjypt

427 163 62 32 28 22 17 9 7 6 5

Rumani Afganistan Brazil Bullgari Kamerun Siri Itali Jemen Algjeri Ukrainë Belgjikë Indi Afrikë e Jugut Argjentinë Eritrea

4 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1

Gambia Liban Austri Slloveni Iran Gjermani Holandë Australi Zvicër Francë Taxhikistan Total:

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 822

Të huajt e kthyer me forcë nga Bosnjë Hercegovina Ka patur gjithashtu 31 raste të të huajve të kthyer me forcë nga Bosnjë Hercegovina në 2006, dhe 75 në 2007 (një rritje prej 141.9% në vit)

80 70 60 50 75

40 30 20

10 0 2006.

2007.

Kthimi Vullnetar i të Huajve nga Bosnjë Hercegovina sipas llojit (Programi Kthim Vullnetar i Asistuar (AVR) i zbatuar nga IOM) Lloji

Kthime vullnetare

Ju referuan IOM-it Të kthyer U arratisën nga streha Braktisën projektin vullnetar Azil kërkues

277 234 (84.48%) 15 24 4

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 16 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Kthimi Vullnetar i të Huajve nga Bosnjë Hercegovina sipas vendit të origjinës (Programi AVR i zbatuar nga IOM) Vendi

Kthime vullnetare 155 1 2 1 94 9 15 277

Shqipëri Kinë Indi Iran Serbi Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Turqi Total

Vendimet e dëbimit të ndjekura nga Dalja e Regjistruar, 20062007 Në 2006 u dhanë 95 vendime dëbimi të ndjekura me dalje të regjistruar dhe 329 vendime të tilla në 2007, një rritje 246.3% në një vit.

350 300 250 200

329

150 100 50

0 2006.

2007.

Vendimet e dëbimit të ndjekura me dalje të regjistruar, sipas shtetësisë, 2007 Kombësia Shqipëri Serbi Kroaci Turqi Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Bullgari Iran Total

Kthime vullnetare 158 139 11 10 9 1 1 277

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 17 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Deportimi i shtetasve të Bosnjë Hercegovinës në Bosnjë Hercegovinë Në 2006 u depërtuan nga vende të tjera 1,350 shtetas të Bosnjë Hercegovinës. Në 2007, ky numër ra me 17.3% të vitit të mëparshëm, në 1, 117.

1400 1200 1000 800

1350 1117

600 400 200 0 2006.

Vendi nga i cili është bërë deportimi Kroaci Gjermani Francë Suedi Zvicër Holandë Austri SHBA Itali Belgjikë Danimarkë Tjetër Total

2007.

Shtetasit boshnjakë të deportuar, 2007 550 165 86 58 52 42 41 39 31 22 20 11 1117

Kthime sipas Marrëveshjes së Ripranimit me Kroacinë, 2006-2007 Sipas MR me Kroacinë, në 450 400 2006 u kthyen 363 persona 350 prej të cilëve 189 ishin shtetas 300 të Bosnjë Hercegovinës dhe 250 2006 200 2007 174 persona ishin me shtetësi 150 të tjera. Në 2007, 431 persona 100 50 u kthyen (191 shtetas të 0 Bosnjë Hercegovinës dhe 240 BiH Aliens Total persona me shtetësi të tjera), duke shënuar një rritje 18.7% nga viti i mëparshëm (deri në 1.1% për shtetasit e Bosnjë Hercegovinës dhe 37.9% për të tjerët) “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 18 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Kthime dhe ripranime, 2006-2007 Shteti

Të huajt e kthyer

2006

2007

Ndryshimi në % -

Ndryshimi në % +150

100

120

+20

- 83.3

Shqipëri

+119.3

Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Turqi

- 21.9

+90.0

Kroaci Serbi

2006

2007

Shtetasit e vet të ripranuar

Egjipt

Iran

Sri Lanka

Tjetër

174

240

+37.9

+14.3

TOTAL

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 19 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

C. Eksperienca e Kroacisë Lidija Pentavec, Departamenti për Migracionin e Paligjshëm, Ministria e Brendshme Kroacia ka nënshkruar tashmë 24 marrëveshje ripranimi me 26 vende, prej të cilave 19 janë marrëveshje me Shtetet Anëtare të BE-së. Më e rëndësishme është që Kroacia ka nënshkruar marrëveshje me të gjitha vendet fqinje. Tabela më poshtë rendit vendet me të cilat Kroacia ka nënshkruar marrëveshje, datën e nënshkrimit dhe të hyrjes në fuqi. Shteti Shqipëri Austri Vendet e Beneluksit Bosnjë dhe Hercegovina Bullgari Republika Ceke Estoni Francë Gjermani Greqi Islandë Itali Letoni Lituani Hungari Norvegji Poloni Romania Sllovaki Slloveni Serbi dhe Mal i Zi Suedi Zvicër Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë

Data e nënshkrimit Data e hyrjes në fuqi 28.1.2003 15.6.2005 18.6.1997 1.11.1998 11.6.1999 1.2.2005 27.7.2000 11.5.2001 4.7.2002 3.8.2003 30.11.1999 1.5.2004 22.5.2000 28.4.2001 27.1.1995 19.12.1995 25.4.1994 3.5.1994 27.1.1995 15.3.1996 31.5.2001 25.4.2002 27.6.1997 1.6.1998 21.9.1998 21.9.1998 28.5.1998 1.1.2001 15.11.2001 1.2.2003 24.1.2005 1.8.2005 8.11.1994 27.5.1995 30.9.2000 6.10.2002 29.4.1994 11.2.1996 10.6.2005 1.7.2006 23.4.2002 17.6.2004 4.4.2001 6.4.2003 21.2.1997 1.9.1997 17.9.2001 1.2.2003

Këto marrëveshje janë nën autoritetin e agjencive shtetërore lokale dhe qendrore kroate. Në mënyrë specifike, organi qendror i zbatimit është Ministria e Brendshme dhe Departamenti i Migracionit të Paligjshëm, që është përgjegjës për procedurat e rregullta dhe transitin. Organet e zbatimit lokal janë administrata policore dhe stacionet e policisë që janë përgjegjëse për procedurat e shpejta; dhe bashkëpunimin me autoritetet e palëve nënshkruese. Deri tani, janë nënshkruar protokolle zbatimi përafërsisht për gjysmën e marrëveshjeve të ripranimit, duke përfshirë të gjitha vendet fqinje. Megjithatë, pavarësisht faktit që “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 20 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Kroacia nuk i ka akoma në fuqi të gjitha protokollet, kjo nuk e pakëson vlerën e marrëveshjeve. Ligji i ri për të Huajt lejon që migrantët e parregullt të qëndrojnë për 180 ditë në qendrat e ndalimit në Kroaci, duke ju dhënë kështu autoriteteve kohë për të verifikuar identitetin e tyre (tashmë të përcaktuar në 90% të rasteve) dhe për të përfunduar gjithë rregullimet e tjera të nevojshme: vendet e tyre të origjinës njoftohen për mbërritjen e tyre, nxirren dokumente udhëtimi etj. Qëndrimi mesatar i shtetasve të një vendi të tretë në një qendër ndalimi është 20 ditë. Në rast se nuk ka marrëveshje ripranimi, situata është më e vështirë, por përsëri autoritetet kanë 180 ditë kohë për të përcaktuar identitetin dhe për të përfunduar të gjitha procedurat e nevojshme për realizimin e kthimit. Të gjitha 24 marrëveshjet e ripranimit të nënshkruara aktualisht dhe të zbatuara përfshijnë ripranimin e shtetasve kroatë dhe të shtetasve të vendeve të treta dhe personave pa shtetësi. Kroacia jo vetëm që ka rregulluar dhe thjeshtuar procedurat në lidhje me migrantët e paligjshëm, por garanton gjithashtu procedura të veçanta për të miturit dhe grupe të tjera të pambrojtura, si dhe për non-refoulment 7 . Ajo ka caktuar autoritetet përgjegjëse dhe kompetente për zbatimin e marrëveshjeve, të gjitha këto brenda afateve të paracaktuara kohore. Kroacia ka paraqitur gjithashtu dispozita në lidhje me hyrjen në fuqi, pushimin dhe pezullimin, dëmshpërblimin në rast gabimi dhe mbrojtjen e të dhënave personale të migrantëve. Këto marrëveshje kanë lehtësuar shkëmbimin e informacionit ndërmjet palëve nënshkruese dhe kanë rezultuar në zbatimin e përmirësuar të kthimit dhe ripranimit si dhe qartësimin në raste të ndërlikuara. Në të njëjtën kohë, janë zhvilluar takime të grupit të ekspertëve që kanë ndihmuar në finalizimin e protokolleve të zbatimit. Pavarësisht nga këto, veprimtari të mëtejshme në lidhje me marrëveshjet e ripranimit janë planifikuar, në veçanti harmonizimi i marrëveshjes me Bosnjë Hercegovinën në përputhje me modelin e BE-së dhe nënshkrimi i marrëveshjeve të reja të veçanta me Serbinë dhe Malin e Zi. Të dhëna zyrtare tregojnë që 188 shtetas të huaj u kthyen në Mal të Zi në 2007, shumica e të cilëve ishin shtetas nga Shqipëria dhe Serbia. Gjatë të njëjtës periudhë, asnjë person nuk u mor nga Mal i Zi. Në të njëjtin vit, 448 të huaj i kthyen në Bosnjë Hercegovinë, prej të cilëve 144 u refuzuan. Në fund, 10 shtetas të huaj i kthyen në Hungari dhe 3 u morën që andej gjatë 2007. Detaje të mëtejshme janë paraqitur në tre tabelat e mëposhtme.

Sipas “Fjalorthi i Terminologjisë Migratore” përgatitur nga IOM: Një parim i parashikuar në Konventën e Gjenevës “Mbi statusin e refugjatit”, 1951, sipas të cilit “asnjë shtet palë nuk do të dëbojë apo kthejë mbrapsht (refouler) një refugjat në çfarëdo mënyre në kufijtë e territoreve ku jeta ose liria e tij mund të kërcënohen për shkak të racës, fesë, kombësisë, anëtarësisë në një grup shoqëror të veçantë ose mendimit politik.” Ky parim nuk mund “të pretendohet nga një refugjat, për të cilin ka arsye të bazuara për ta konsideruar si rrezik për sigurinë e vendit në të cilin ndodhet, apo që, për shkak të një vendimi dënimi të formës së prerë për një krim mjaft të rëndë, përbën një rrezik për komunitetin e atij vendi.” (Neni 33 (1) dhe (2), Konventa e Gjenevës “Mbi statusin e refugjatit”, 1951), Shënim i Përkthyesit “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 21 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Republika e Kroacisë: Personat e pranuar dhe të kthyer, sipas vendit, 2006-2007 Të pranuar në Kroaci Të huajt e kthyer Shteti/Viti 2006 2007 2006 2007 Slloveni 1,834 1,046 56 45 Hungari 1 3 5 10 Serbi 0 0 747 119 Bosnjë dhe Hercegovinë 3 1 444 448 Mal i Zi 0 0 20 188 Total 1838 1050 1272 810

Republika e Kroacisë: Personat e pranuar dhe të kthyer, sipas shtetësisë, 2006-2007 Të pranuar Të kthyer Shteti /Viti 2006 2007 2006 2007 Shqipëri 572 277 462 162 Serbi dhe Mal i Zi 669 450 237 280 Ish Republika Jugosllave e 107 194 63 43 Maqedonisë Turqi 146 56 69 37 B&H 114 98 264 208 Kroaci 55 36 Tjetër 88 26 177 80 Total 1,838 1,050 1,272 810 Tabela e mëposhtme paraqet gjithashtu të dhëna për personat e kthyer dhe të pranuar, por për Republikën e Sllovenisë. Republika e Sllovenisë: Personat e pranuar dhe të kthyer, sipas vendit, 2006-2007 Të pranuar Të kthyer Shtetësia /Viti 2006 2007 2006 2007 Shqipëri 572 277 0 0 Serbi dhe Mal i Zi 669 450 6 3 Ish Republika Jugosllave e 194 106 2 1 Maqedonisë Turqi 146 56 3 0 B&H 114 98 4 6 Slloveni 24 17 Tjetër 139 59 18 18 Total 1,834 1,046 57 45

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 22 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Oficerët e policisë në pikat e kalimit të kufirit janë përgjegjës për procedurat e kthimit dhe ripranimit. Për kthimin, transporti është rregulluar në pikën e kalimit të kufirit me shoqërues policie. Deri tani, kthimet kanë qenë me kthim të detyruar/deportim. Në lidhje me procedurën e ripranimit për pranimin e personave, oficerët e policisë shqyrtojnë personat në pikat e kalimit të kufirit dhe verifikojnë nëse po hyjnë në vend në mënyrë të rregullt apo jo. Ka pasur raste të ndryshme të personave që përpiqen të përdorin Kroacinë si vend transit për të shkuar në Itali nëpërmjet Istria. Meqë shumica e migrantëve të parregullt udhëtojnë për në Kroaci në rrugë tokësore, autoritetet kroate po përpiqen të kuptojnë më mirë tendencat e migracionit të paligjshëm dhe të përcaktojnë rrugët. Prandaj, për të parandaluar kalimin e parregullt të kufirit, autoritetet e policisë duhet të bashkojnë forcat me autoritetet në vendet fqinje.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 23 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

D. Eksperienca e Ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë Mijalce Gelev, Kryeinspektor për të Huajt, Seksioni për të Huajt dhe Ripranimin, Ministria e Brendshme Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë ka nënshkruar disa marrëveshje ripranimi. Të parën me Zvicrën në 22 korrik 1998. Kjo u ndoq nga marrëveshjet me Kroacinë, të nënshkruar në 1 shkurt 2003, me Shqipërinë më 15 korrik 2005 dhe me Norvegjinë më 25 shtator 2006. Marrëveshja më e fundit e nënshkruar nga Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë është marrëveshja shumëpalëshe me Komunitetin Europian, që hyri në fuqi më 1 janar 2008. Të gjitha marrëveshjet parashikojnë ripranimin e shtetasve të vet dhe shtetasve të vendit të tretë, por nuk përmbajnë ndonjë klauzolë për lehtësimin e vizave. Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë aktualisht është në proces negocimi për të përfunduar marrëveshje ripranimi me Bosnjë Hercegovinën, Moldavinë, Turqinë dhe Ukrainën. Shumë çështje sfiduese janë hasur gjatë procesit të negociatave, përfshirë dhe mënyrat e trajtimit të: • Pengesave që hasen në rregullimin e modaliteteve të transferimit dhe mjeteve të transportit • Personelit të përfshirë në procedurat e ripranimit • Problemeve financiare dhe të tjera që dalin gjatë organizimit të kthimeve të shoqëruara (kur është e nevojshme) • Caktimit të pikave qendrore të ripranimit • Krijimit të një ekipi të përhershëm të negociatave për ripranim Eksperienca me marrëveshjet e ripranimit ka qenë fitimprurëse për shumë arsye. Së pari, garanton kontroll të efektshëm të kufirit për shtetet nënshkruese; së dyti, procedurat e kthimit janë më të shpejta dhe më të thjeshta pasi marrëveshjet specifikojnë llojin dhe nivelin e provave të nevojshme për përcaktimin e shtetësisë; së treti, niveli i mbrojtjes së të drejtave të njeriut për personat e kthyer sipas marrëveshjeve të ripranimit i lartë, dhe në përfundim, identifikohen palët përgjegjëse për të mbuluar kostot në situata specifike. Qeveria e Ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë ka vendosur që Departamenti për të Huajt dhe Ripranimin (ish Departamenti për të Huajt) të jetë përgjegjës për ripranimin. Vendit akoma i mungon një bankë e integruar të dhënash për migracionin, por qeveria është në proces të krijimit të një organi të veçantë qeveritar përgjegjës për menaxhimin e një banke të tillë të dhënash. Pavarësisht nga mungesa e një banke të integruar të dhënash, disa të dhëna për 2007 janë në dispozicion. Sipas marrëveshjes së ripranimit me disa shtete anëtare të BE-së, janë pranuar 365 shtetas. Në të njëjtin vit, Ministria e Brendshme menaxhoi 1, 820 raste të kthimit të detyruar të personave që u përpoqën të kalonin në mënyrë të parregullt kufirin. Prej këtyre, 1, 706 ishin shqiptarë, 107 serbë, 3 bullgarë, 3 rumunë dhe 1 nga Republika Dominikane. Janë shënuar 400 raste të kthimit me forcë të personave të cilëve ju ishte anuluar leja e qëndrimit për shkak të kryerjes së akteve kriminale në vend; dhe 246 raste të kthimit vullnetar të personave me leje qëndrimi të anuluar për të njejtin shkak. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 24 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

E. Eksperienca e Malit të Zi Milica Kovacevic, Drejtoria e Policisë, Sektori i Policisë Kufitare Që në fund të 2003, Drejtoria e Kufijve Shtetërorë dhe Çështjeve Kufitare në Ministrinë e Brendshme të Republikës së Malit të Zi ka përdorur ushtrinë shtetërore për të forcuar kufijtë shtetërorë, gjë që ka rezultuar si mënyra më e efektshme për menaxhimin e kufijve të Malit të Zi në përputhje me standardet e BE-së dhe Shengenit. Parlamenti i Malit të Zi miratoi Ligjin për Mbikëqyrjen e Kufijve Shtetërorë në 2005 dhe Ligjin për Azilin në 2006. Projektligji për të Huajt është gjithashtu në fazën finale të procesit të miratimit. Qeveria e Malit të Zi ka miratuar Strategjinë për Menaxhimin e Integruar të Kufirit. Kur u hartua strategjia u konsultuan dhe shqyrtuan dokumente dhe parime të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare, përfshirë këtu legjislacionin dhe eksperiencën e vendeve të tjera me transformime të ngjashme, direktivat e Këshillit të Europës për menaxhimin e integruar të kufirit në Ballkanin Perëndimor, kriteret e Dokumentit të Kopenhagenit, kërkesat e tregut, standarde të tjera të BE-së dhe rekomandime nga praktikat më të mira të Katalogut të Shengenit. Ndërkohë, ndërtimi i pikave ndërkombëtare të kalimit të kufirit në Debeli Brijeg në kufi me Kroacinë dhe në Scepan Polje në kufi me Bosnjë Hercegovinën ka përfunduar. Aktualisht, po ndërtohet pika e kalimit të kufirit Bozhaj [Hani i Hotit] dhe është planifikuar ndërtimi i pikës së kalimit të kufirit Sukobin [Muriqan] në zonën e Ulqinit në bashkëpunim me Republikën e Shqipërisë. Gjatësia e plotë e kufirit të Malit të Zi është 840.4 km dhe përgjatë kësaj vije ka 28 pika të kalimit të kufirit. Kufijtë e Malit të Zi

Shqipëri

207.2

Kufi Kufi detar Kufi liqenor lumor (ujëra (km) (km) territoriale) (km) 113.3 22 38.8 33.1

Kroaci Serbi (prej të cilave me Kosovën) Bosnjë Hercegovinë Kufi detar Total

41.7 167.8 75.6

19.7 161.7 72.4

6.1 3.2

254.4 93 840.4

204.5 571.6

93 137

11.7 50.5

38.2 81.3

Gjatësia Kufi e kufirit tokësor (km) (km)

Shteti

Deri në miratimin e Ligjit të ri për të Huajt, regjimi i vizave në Malin e Zi përcaktohet me një vendim të përkohshëm të nxjerrë në korrik 2006 që tregon vendet shtetasit e të cilëve mund të hyjnë në Mal të Zi pa vizë dhe shtetasit që duhet të kenë vetëm një dokument “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 25 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

identifikimi. Mali i Zi ka përmirësuar cilësinë e të dhënave, që janë të sakta dhe të integruara dhe që shkëmbehen në nivel rajonal dhe ndërkombëtar. Në të njëjtën kohë, disa veprimtari të ndryshme trajnimi janë zhvilluar me oficerët e kufirit. Mali i Zi nxjerr lloje të ndryshme të dokumenteve për të lejuar shtetasit e huaj të kalojnë transit, të qëndrojnë përkohësisht, apo të qëndrojnë rregullisht. Qëndrimi i Ligjshëm i Shtetasve të Huaj Veprimtaria/Dokumenti i lëshuar Leje qëndrimi afat shkurtër (regjistrim, kryesisht i turistëve, deri në 30 ditë me Dokument Identifikimi, dhe 90 ditë me pasaportë) Miratim i qëndrimit të përhershëm (për 90 ditë dhe më shumë për ata që hyjnë për martesë apo punë) Lëshimi i dokumenteve të identifikimit Lëshimi i dokumenteve të udhëtimit (Putna Isprava ose PI) Lëshimi i vizave të transitit

Viti 2006

Leje qëndrimi të përhershëm Dhënia e vulave të daljes dhe vizave për turistët (në kufi – për personat që kanë nevojë për vizë por që në vendet e tyre Mali i Zi nuk ka ambasadë)

2007 205,991

299,653

1,462

2,044

3,045

5,336

373 191,196

436 156,456

Leje për të Udhëtuar për Shtetasit Malazez Veprimtaria/Dokumenti i lëshuar Dhënia e një leje për të udhëtuar brenda kufijve shtetërorë (leje për shtetasit e Malit të Zi që punojnë ose që kanë pronë në zonën kufitare për të lëvizur lirisht në atë zonë)

Viti 2006

2007 16,321

19,690

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 26 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Në përpjekje për të gjetur zgjidhje të qëndrueshme për migracionin, përfshirë dhe përpjekjet për të parandaluar migracionin e parregullt, Drejtoria e Policisë deri tani ka përfunduar 14 marrëveshje ripranimi me 16 vende. Marrëveshjet e nënshkruara kur Mali i Zi ishte pjesë e Ish Republikës Jugosllave mbeten në fuqi deri sa marrëveshje të reja të kenë epërsi mbi to. Si pjesë e Republikës Socialiste të Jugosllavisë, Mali i Zi nënshkroi marrëveshje ripranimi me: Bullgari (2001), Slloveni (2001), vendet e Beneluksit (2002), Danimarkë (2002), Hungari (2002), Sllovaki (2002), Gjermani (2003), dhe Suedi (2003). Si Republikë e Malit të Zi, ai ka nënshkruar marrëveshje ripranimi me Italinë (2003), Austrinë (2004), Bosnjë Hercegovinën (2004), Kroacinë (2004), Zvicrën (2004) dhe Kanadanë (2006). Negociatat me Shqipërinë nuk kanë filluar akoma. Numri i personave të ripranuar në përputhje me marrëveshjet e ripranimit është si vijon:

Viti 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Numri i Personave të Ripranuar 60 129 44 714 586 743 283

Shtetasit e Malit të Zi të kthyer në 2007: Vendet prej të Nr i shtetasve cilave janë të kthyer kthyer Gjermani 92 SHBA 36 Luksemburg 27 Francë 22 Suedi 21 Zvicër 13 Kroaci 12 Itali 12 Holandë 7

Vendit Austri Hungari Slloveni Belgjikë Norvegji Danimarkë Bosnjë Hercegovinë Tjetër Total

Nr i shtetasve të kthyer 7 5 4 4 2 2 1 16 283

Për të huajt në Malin e Zi nuk ka qendër pritjeje, gjë që rezulton në problem për akomodimin e atyre shtetasve të huaj që nuk plotësojnë kriteret për të qëndruar në vend, por që për arsye të ndryshme nuk mund të kthehen në vendin e tyre të origjinës. Ky problem është zgjidhur pjesërisht nëpërmjet nënshkrimit të një Memorandumi Mirëkuptimi ndërmjet IOM dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme të Malit të Zi sipas të cilit IOM asistoi kthimin vullnetar të 103 të huajve gjatë 2006 dhe 9 të huajve në 2007. Megjithatë projekti nuk po vazhdon gjë që do të thotë se kthimi i migrantëve të parregullt është përsëri problem shqetësues. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 27 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Kthimet vullnetare të asistuara nga IOM në 2006

2006 Jan. Shk. Mar. Pri. Maj Qer. Korr. Gush. Shtat. Tet. Nënt. Dhjet. Total

Shqipëri Rumani 6 6 6 3 9 3 8 26 14 4 85

Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Ukrainë

4 2

Bosnjë Hercegovinë Rusi

Total

1 2 2 1

1 2 1

1 6

11 8 8 5 11 4 10 27 14 5 103

Kthimet vullnetare të asistuara nga IOM në 2006 (Janar- Qershor)

2007 Shqipëri Rumani Jan. Shk. 2 Mar. 1 Pri. Maj Qer. Total 2 1

Ukrainë

Republika Dominikane

Armeni

Total

2 2 1 2 2 9

2 2 2

Migrantët e Parregullt të Asistuar nga IOM: Burimi i referimeve

13%

Polici Kufitare OJQ Kontak i drejtpërdrejtë me IOM Podgorice Qendra klinike Podgorice

82%

Burimi: IOM Podgoricë

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 28 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Më 10 shtator 2007 Bashkimi Europian dhe vendet e Ballkanit Perëndimor nënshkruan një marrëveshje reciproke për ripranimin dhe lehtësimin e vizave që hyri në fuqi më 1 janar 2008. Lehtësimi i vizave përfshin 18 kategori të ndryshme të shtetasve, studentë, shkencëtarë, tregtarë, gazetarë dhe familjarët e tyre, që punojnë në BE. Më 13 nëntor 2007, Parlamenti në Malin e Zi nxori një dekret për ratifikimin e marrëveshjes ndërmjet Malit të Zi dhe KE-së për ripranimin e personave pa leje qëndrimi. Sipas nenit 20 të kësaj marrëveshjeje “Dispozitat e marrëveshjes kanë epërsi mbi dispozitat e marrëveshjeve dypalëshe të ripranimit për kthimin e migrantëve të parregullt që janë nënshkruar ndërmjet Shteteve Anëtare dhe Malit të Zi”. Marrëveshja me KE përfshin gjithashtu klauzolën e shtetasve të vendit të tretë dhe shifrat më poshtë tregojnë shtetasit e vendit të tretë që kanë kaluar transit në Mal të Zi për në BE në 2005-2006: Shtetas të vendit të tretë në kalim transit në Mal të Zi për në BE Vendndodhja e burimit /Viti Shqipëri Serbi Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë Total

2005

2006

545 233 0

262 140 8

778

410

Në 2007, 819 migrantë të parregullt kaluan transit në Mal të Zi, prej të cilëve 35 vinin nga Sllovenia dhe 784 nga Kroacia. Prej këtyre, 655 kanë hyrë nga Republika e Shqipërisë, ndërsa 165 kanë hyrë nga Provinca e Kosovës. Mes tyre kishte 258 të mitur. Masat kundër të huajve Në 2006, veprimet e mëposhtme u raportuan bazuar në mospërputhje me ligjin: Raporte të udhëtimit të parregullt Raporte penale Refuzim i qëndrimit në Mal të Zi Refuzim i hyrjes në Mal të Zi Regjistrim i kalimeve të parregullta Parandalim i kalimeve të parregullta Identifikim i dokumenteve të falsifikuara

585 116 299 1,631 24 40 70

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 29 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

F. Eksperienca e Serbisë 8 Tamara Vucenovic, IOM Beograd Për shkak të luftës dhe situatës së varfër ekonomike, gjatë viteve 90 shumë njerëz nga Republika e Serbisë u larguan në mënyrë të parregullt për të qëndruar në shtetet e Europës Perëndimore në kërkim të një jete më të mirë. Gjithashtu, që pas ndryshimeve demokratike në vitin 2000, shtetasit e Serbisë kanë vazhduar të largohen nga vendi. Pothuajse të gjitha aplikimet për azil të bëra nga azilkërkues serbë u refuzuan ose ju është dhënë mbrojtje e përkohshme. Rrjedhimisht, një numër i madh personash është kthyer në Serbi në bazë të detyrimeve që Republika e Serbisë ka ndërmarrë nëpërmjet nënshkrimit të marrëveshjeve të ripranimit. Zbatimi i marrëveshjeve të ripranimit (përfshirë kthimin e azilkërkuesve dhe ri-integrimin e tyre të suksesshëm dhe të qëndrueshëm në shoqërinë serbe) është një prej kushteve që autoritetet serbe të fillojnë dialogun me KE-në për “Listën e Bardhë Shengen”. Republika e Serbisë ka filluar tashmë harmonizimin dhe ndryshimet e nevojshme në Ministrinë e Brendshme dhe Ministrinë e Drejtësisë dhe në fusha si hartimi dhe miratimi i ligjeve të reja në lidhje me dokumentet e udhëtimit, azilin dhe lëvizjen dhe qëndrimin e të huajve. Gjithashtu, lehtësimi i vizave duhej të inkurajojë Serbinë të zbatojë reformat e nevojshme dhe të përforcojë bashkëpunimin në nivel rajonal dhe me BE-në në fusha si forcimi i shtetit të së drejtës, menaxhimi i kufirit, siguria e dokumenteve dhe lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Marrëveshja për lehtësimin e vizave dhe ripranimin ndërmjet Republikës së Serbisë dhe BEsë u nënshkrua në 18 shtator 2007 dhe hyri në fuqi më 1 janar 2008. Marrëveshja e ripranimit përcakton detyrime dhe procedura të qarta si për autoritetet e Serbisë ashtu dhe atyre të shteteve anëtare të BE-së për mënyrën e kthimit të personave që qëndrojnë në mënyrë të parregullt në territorin e tyre. Marrëveshjet mbulojnë jo vetëm shtetas të parregullt të të dyja palëve, por edhe shtetas të vendit të tretë dhe persona pa shtetësi. Sipas vlerësimeve, Marrëveshja do të prekë 50, 000 deri në 100, 000 persona, rreth 40, 000 9 prej të cilëve janë kthyer tashmë. Sipas kësaj marrëveshjeje, Republika e Serbisë është e detyruar të të pranojë rreth 60, 000 shtetas të saj përfshirë dhe ata nga Kosova dhe Metohija. Ministritë përgjegjëse e mbështesin këtë prezumim, por kanë theksuar që UNMIK është e vetmja palë përgjegjëse për kthimin e personave nga Kosova dhe Metohija. Marrëveshja nuk parashikon procedurën e veçantë për kthimin e personave nga Kosova dhe Metohija. Numri i saktë i të kthyerve që janë kthyer tashmë sipas marrëveshjes së ripranimit nuk dihet, por sektori jo qeveritar ka bërë disa supozime dhe sipas të dhënave të tyre ky numër është

Përfaqësuesit e Qeverisë së Serbisë nuk mund të merrnin pjesë në Forumin Rajonal për Kthim dhe Ripranim në Tiranë. Ky raport është përmbledhje e situatës aktuale të kthimit dhe ripranimit i paraqitur nga IOM në Beograd. 9 Politika gazetë e përditshme, 18 dhjetor 2006. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 30 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

rreth 40, 000 të kthyer. Ministria e Brendshme e Republikës së Serbisë në raportet e saj përmend gjithashtu të njëjtën shifër. Raporti i UNHCR-së për Nivelin dhe Tendencat e Azilit në 43 Vende të Industrializuara tregon që në 2007, Serbia ishte vendi i katërt më i madh burimor për azilkërkues me rreth 15, 400 persona. Për të kuptuar më mirë nevojat e të kthyerve në Serbi, IOM bëri një studim në 2006 të 8, 000 përfituesve të programit më të madh të kthimit vullnetar, Programi i Qeverisë Gjermane për Riatdhesimin (REAG/GARP). Sipas Raportit të Studimit të IOM, grupi më i madh i shtetasve të parregullt nga Serbia janë Romë, që përbëjnë rreth 65 përqind të atyre që janë kthyer vullnetarisht në vitet e fundit. 10 Në 7 shkurt 2008, drejtoresha e Zyrës së qeverisë serbe për Integrimin në BE (SEIO) Znj. Tanja Miscevic raportoi se që në fillim të 2008, kur filloi zbatimi i marrëveshjes me BE-në për ripranimin, në Serbi ishin bërë 52 kërkesa për ripranim, ndërsa më shumë se 1.5 milion shtetas serbë jetojnë në mënyrë të parregullt në vendet e BE-së. Miscevic deklaroi qe krijimi i një strategjie ri-integrimi është në fazën përfundimtare, por nuk ka ide të qartë sesi të ndihmohen të kthyerit. Ajo shtoi që është e pamundur të përcaktohet shifra e saktë e atyre që jetojnë në mënyrë të parregullt në vendet e BE-së sepse ata mund të numërohen vetëm pasi të jenë regjistruar në shërbimet e imigracionit.11 Miscevic thotë që nga viti 2008, vendi që kërkon ripranimin do të mbulojë koston e dokumenteve, kërkesave dhe udhëtimit, por që këto kosto janë të ulta në krahasim me riintegrimin e personave të kthyer. Gjithashtu, nga viti 2008, fondi i kthimit i BE-së do të aktivizohet dhe do të jetë në dispozicion të vendeve të Ballkanit Perëndimor që kanë nënshkruar marrëveshje ripranimi. Megjithatë, Serbia nuk është aspak e përgatitur për të përballuar numrin e madh të shtetasve serbë që ka mundësi të kthehen. Qeveria e Zyrës së Serbisë për të Drejtat e Njeriut dhe Minoriteteve, që është autoriteti përgjegjës, ka mungesa stafi me vetëm 10 persona. Zyra financohet nga donacione dhe nga buxheti i shtetit nuk akordohen para për të kthyerit. Edhe pse ekziston një zyrë për ripranimet në aeroportin e Beogradit që në dhjetor 2005, ajo mund të sigurojë për të kthyerit vetëm informacion bazë dhe këshillim ligjor. Aktualisht, personat e ripranuar marrin shërbime nga qendra e shërbimeve sociale në vendin e tyre të origjinës. Shërbime si strehimi i përkohshëm ose ndihma për të kërkuar punë nuk ofrohen. OJQ-të kanë filluar projekte asistence në 10 qendra për të kthyerit nga gjithë Serbia, përfshirë këtu projektin e parë pilot në bashkinë Palilula të Beogradit ku njëqind familje rome të kthyera u rivendosën me ndihmë financiare nga OJQ-të dhe agjencitë e huaja. 12 Autoritetet serbe kanë njohur vlerën e kthimit vullnetar si një mënyrë për të rritur mundësitë për ri-integrim. Megjithatë, Shërbimi Kombëtar i Punësimit nuk ofron ndihmë 10

IOM Beograd Statistikat GARP Ministria e Punëve të Jashtme, Sondazh Ditor, 8 shkurt 2008. Gjendet në http://www.mfa.gov.yu/Bilteni/Engleski/b080208_e.html, me akses në 18 prill 2008. 12 Zimonjic, V. P. Shtator 2008. Balkans: Before EU Entry, Serbia Faces Return of Citizens. Gjendet në http://ipsnews.net/news.asp?idnews=39268, me akses në 5 maj 2008. 11

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 31 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

për ri-integrim profesional për të kthyerit. Përveç fondit për Novacion Social që financoi një projekt ri-integrimi, Qeveria nuk ka financuar ndonjë projekt apo veprimtari për të kthyerit. Qëllimi i të gjitha projekteve, në vazhdimësi apo të planifikuara, është të inkurajohet migracioni dytësor. Zyra e qeverisë së Serbisë për të Drejtat e Njeriut dhe Minoriteteve së pari synon të përgatisë dhe trajnojë të kthyerit si dhe stafin në institucionet përkatëse në nivel kombëtar dhe lokal. Të gjitha projektet përfshijnë agjenci të ndryshme si policia, shërbimet sociale, autoritetet shkollore, qendrat shëndetësore, shërbimin kombëtar të punësimit dhe institucionet e sigurimeve shoqërore për të rritur ndërgjegjësimin e institucioneve për nevojat e të kthyerve. Faza e dytë do të trajtojë ri-integrimin e qëndrueshëm dhe do të nxisë lidhjet ndërmjet sektorëve qeveritarë dhe jo qeveritarë. Faza e tretë është sigurimi i financimit. 13 Gjithashtu, asistenca për punësim dhe strehim të të kthyerve konsiderohet mjet efikas për të trajtuar problemet komplekse që lidhen me kthimin. Ministria e Punës dhe Politikave Sociale ka krijuar dy seksione të reja me qëllim rritjen e kapaciteteve administrative për nxitjen e antidiskriminimit, barazisë dhe tolerancës: Seksioni i Barazisë Gjinore dhe Seksioni për Politikat e Popullsisë. Ky i fundit është përgjegjës për çështje të përgjithshme kundër diskriminimit, si dhe për nxitjen e realizimit të të drejtave për grupe të popullsisë së janë veçanërisht të pambrojtura. Gjithashtu, Seksioni për Politikat e Popullsisë është përgjegjës për monitorimin e procesit të Ripranimit. Për momentin, ky sektor nuk merr fonde dhe projekte për ripranimin. Statistikat e Zyrës së Ripranimit 14 tregojnë që përqindja më e lartë e të kthyerve ka qenë nga vendet e mëposhtme: Vendi Gjermani Zvicër Danimarkë Holandë

Përqindja e gjithë të kthyerve 78.50% 8.35% 4.79 % 2.79%

Vendet kryesore të kthimit kanë qenë: Zona e destinacionit Përqindja e gjithë të kthyerve Vojvodina 36.79% Serbia qendrore 59.29% Kosova dhe Metohija 3.95%

Kreu i Zyrës së Ripranimit, Z. Panjkovic, merr si shembuj Rumaninë dhe Turqinë pasi ato kanë siguruar me sukses fonde nga Franca dhe Gjermania për projekte punësimi. 14 Republika e Serbisë, Zyra e Ripranimeve, 2006. Readmissions. Gjendet në http://www.swedishcommittee.se/ppt/Readmision-FINAL.ppt. Me akses në 7 maj 2008. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 32 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Nga këta të kthyer, 71% kanë qenë meshkuj dhe 29% femra dhe 26% të mitur. Rreth 76.84 % kanë qenë me origjinë rome dhe 10.18% ishin me origjinë serbe. Për t’u regjistruar si rezident i përhershëm në Serbi është e nevojshme të jepet një adresë e përhershme ligjore. Shifra të mëdha të të kthyerve kanë raportuar një mungesë akomodimi të përhershëm pas kthimit të tyre në Serbi: shumë prej tyre kanë jetuar me të afërm ose miq ose kanë mbetur të pastrehë, duke fjetur në stola parqesh, në makina të braktisura, ose duke shkuar nga një mik tek tjetri. Disa jetojnë në mjedise informale pa shërbimet bazë si uji i rrjedhshëm dhe energjia. Prandaj nuk mund të regjistrohen si rezidentë të përhershëm në Serbi. Për më tepër, në disa raste, nuk kanë mjete financiare për të paguar tarifat e qëndrimit të përhershëm. Pamundësia e regjistrimit të qëndrimit të përhershëm nis një reaksion zinxhir: zotërimi i një karte të qëndrimit të përhershëm është kusht për të marrë kartë identiteti, pa të cilën një person nuk ka të drejtë për ndihmë sociale, punësim, sigurim shëndetësor dhe të drejta të tjera që u sigurohen shtetasve serbë. Gjithashtu, dokumentet që ju jepen të kthyerve në vendet e Europës Perëndimore nuk janë të vlefshme ose të kuptueshme në Serbi. Për shembull, vërtetimet e shkollës dhe diplomat e dhëna nga shkolla të huaja janë sidomos të panevojshme sepse të huajt duhet të paguajnë shuma të mëdha parash për përkthimin dhe njehsimin e tyre, që shumica e të kthyerve nuk mund të përballojnë. Së fundmi, fëmijët që duan të arsimohen në Serbi mësojnë që arsimimi i tyre jashtë vendit nuk njihet. Meqë programet mësimore që përdoren në shkollat serbe janë tërësisht të ndryshme nga ato që përdoren në vendet e BE-së, fëmijët e kthyer shpesh caktohen në klasa më të ulta nga ato që kanë ndjekur më përpara. Gjithashtu, disa të kthyer flasin shumë pak ose aspak serbisht, dhe në këtë rast caktohen në orë shtesë ose shkolla të veçanta për fëmijë me paaftësi mendore. E drejta për kujdes shëndetësor dhe sigurime shoqërore është e mundur vetëm pas marrjes së kartës kombëtare të identitetit, punësimit ose regjistrimit në Agjencinë Kombëtare të Punësimit. Niveli i lartë i papunësisë në Serbi ndikon dhe tek të kthyerit, sidomos për shkak se nuk ka programe punësimi që synojnë specifikisht të kthyerit. Qendra e Pritjes Padinska Skela u ndërtua në 1980 dhe atëherë ishte e vetmja qendër pritjeje në ish Jugosllavi. Pas rënies së ish Jugosllavisë, Qendra deri në mes të shkurtit 2006 mbulonte Shtetin e Bashkuar të Serbisë dhe Malit të Zi. Që nga kjo datë, sipas vendimit të autoriteteve të Republikës së Serbisë, kjo qendër ka pritur vetëm migrantët e parregullt që janë kapur në Republikën e Serbisë. Kapaciteti i qendrës është 137 persona dhe aktualisht akomodohen mesatarisht 30 persona në muaj. Ambientet e Qendrës së Pritjes janë në gjendje të keqe të riparimit dhe kushtet e jetesës në qendër rrjedhimisht janë të papërshtatshme.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 33 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Në përfundim, gjatë 2007, rasti i parë i njohur i remigracionit për shkak të kushteve jashtëzakonisht të vështira u regjistrua kur rreth 100 persona romë që janë kthyer në Serbi sipas Marrëveshjes së Ripranimit kaluan përsëri kufirin për në shtetin e ri të BE-së në Rumani në rrugë të parregullt dhe kërkuan azil.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 34 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

III. Përpjekje për të specifikuar eksperiencat dhe praktikat më të mira në faza të ndryshme të procesit të kthimit Ferdinand Arn, Specialist, Drejtoria për Kthimet, Shërbimi Belg i Imigracionit Vendet e BE-së kanë eksperiencë të madhe me kthimin dhe kanë zbatuar si kthimin me forcë ashtu dhe kthimin vullnetar pasi është zbuluar që personat kanë qëndruar në mënyrë të parregullt në vendet e tyre. Përpjekje për të rregulluar kthimin kanë rezultuar në marrëveshje ripranimi dypalëshe dhe, më vonë, shumëpalëshe. Për të parandaluar dhe tejkaluar disa prej sfidave me të cilat përballen ata për kthimin dhe ripranimin, vendet e Ballkanit Perëndimor mund të mësojnë nga eksperienca e KE-së. Së pari, kthimi dhe ripranimi varet nga situata kombëtare: rregullat dhe rregulloret ndikojnë në zbatim dhe rishikimet e bëra për të përafruar legjislacionet e vendeve të aderimit me ato të KE-së e bëjnë të vështirë zbatimin. Gjithashtu, identifikimi i migrantëve të parregullt kërkon shumë kohë dhe kosto për policinë kufitare dhe ripranimi është vetëm një nga detyrat e shumta të menaxhimit të kufirit. Autoritetet e Kufirit në pikat e kalimit të kufirit shumicën e kohës janë të mbingarkuar me punë dhe mungesa stafi. Për më tepër, në shumë vende, personat e privuar nga liria, përfshirë këtu disa migrantë të parregullt, mund të shoqërohen vetëm nga oficerë policie. Megjithatë, oficerët që trajtojnë çështjet e migrantëve të parregullt nuk janë vetëm nga forcat e policisë; kështu një ndryshim në procedurat e shoqërimit kërkon ndryshim të ligjit nëpërmjet një Akti të Parlamentit. Në shumë vende, procedurat për këtë janë të gjata dhe të ndërlikuara. Edhe pse 90% e rasteve janë nga vendet fqinje, të dhënat e paraqitura në Forumin Rajonal tregojnë që po shfaqen më shumë raste të shtetasve të vendit të tretë. Për shembull, kur një shqiptar identifikohet si i parregullt në Mal të Zi, nuk është e vështirë që ta kthejnë në Shqipëri (edhe pse ka raste të migracionit të përsëritur, si për shembull një person të cilin e kanë kthyer shtatë herë gjatë një muaji). Vështirësia krijohet kur shtetas të vendit të tretë nga jashtë nuk duan të kthehen në vendin e tyre dhe pikërisht në këtë rast marrëveshjet e ripranimit bëhen sidomos të nevojshme. Një tjetër shqetësim që lidhet me shtetas të vendit të tretë është mungesa e të dhënave për të kthyerit që kalojnë transit në një vend fqinj. Autoritetet përgjithësisht kanë të dhëna të atyre që ata vendosin të kthejnë, por jo të atyre që në fakt mbërrijnë përsëri në vendin e origjinës. Nëse është e mundur, është më mirë të gjendet vendi i tyre i origjinës dhe t’i kthejnë atje direkt, sesa në një vend transit. Kur autoritetet kthejnë dikë dhe më vonë mësohet se ai/ajo është shtetas i një vendi të tretë, dhe jo shtetas të vendit të tyre, vendi që e ka dërguar duhet t’i dijë këto të dhëna, edhe kur janë të pakta, në mënyrë që të menaxhojë statistikat, të gjejë tendencat dhe kështu me radhë. Me fjalë të tjera, është e nevojshme të shtohet në bankën e të dhënave informacioni se ku shkojnë të kthyerit, cili është vendi i tyre i origjinës dhe nëse janë kthyer atje apo qëndrojnë në vendin transit, ose për mungesë të MR me vendin të origjinës ose për arsye të tjera. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 35 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Është e rëndësishme të zbatohen me kujdes procedurat në procesin e kthimit dhe ripranimit. Ka shembuj të Kosovarëve që kthehen në Shqipëri, pasi, bazuar në gjuhën e tyre, nuk është e lehtë të dallohen. Po kështu Moldavët gabimisht mund të jenë dërguar në Rumani. Kartat e identitetit janë shumë të rëndësishme, por në lidhje me provën e identitetit, njerëzit nuk i mbajnë me vete shumicën e kohës për të vërtetuar shtetësinë e tyre. Njoftimi paraprak i vendit e origjinës të supozuar rrit mundësitë për të përcaktuar saktësisht identitetin. Një skenar i përbashkët është që autoritetet kapin një person pa dokumente nga një vend i tretë dhe duan ta kthejnë atë person. Në shumë raste, e vetmja mënyrë që të arrihet kjo është me avion, kështu që nevojiten dokumente udhëtimi. Në kufi është më e lehtë sepse mund të refuzohet hyrja, por jo kur kanë hyrë në vend. Dokumente udhëtimi duhet të sigurohen nëpërmjet ambasadave dhe shpesh vendi i shtetasit të vendit të tretë nuk ka një ambasadë apo zyrë konsullore në vendin pritës. Edhe nëse kjo ekziston në vendin fqinjë, autoritetet duhet të shoqërojnë shtetasin e vendit të tretë për të marrë dokumente udhëtimi, por shoqëruesi nuk ka autoritet në vendin tjetër, gjë që shkakton problem të vërtetë. Në këtë rast, autoritetet e kthimit varen tërësisht nga shërbimi konsullor. Normalisht, kur dikush humbet pasaportën, konsulli shqyrton dokumentet e nevojshme dhe nxjerr një pasaportë për raste urgjente. Megjithatë, në rastin e të kthyerve, konsulli mund të mos jetë i gatshëm të nxjerrë një pasaportë për një person që nuk dëshiron të kthehet. Mbrojtja konsullore, edhe pse jo e mirë përcaktuar, i jepet shtetasve që e kërkojnë. Kështu, në shumë raste, konsujt nuk japin laissez passer nëse është kundër interesave të një shtetasi që dëshiron të qëndrojë në një vend, pavarësisht situatës së tij/saj të parregullt atje. Marrëveshjet e ripranimit janë manuale që tregojnë sesi duhet të kryhet ripranimi. Ka disa ndryshime, por thelbi është i njëjtë në të gjitha rastet. Autoriteti i vendit dërgues identifikon të huajt e parregullt. Pastaj, ata i kërkojnë vendit të origjinës të ripranojë shtetasit e tij. Kur ata pranojë ripranimin, konsullit sipas marrëveshjes i kërkohet të japë dokumente udhëtimi. Me fjalë të tjera, avantazhi i marrëveshjeve të ripranimit është që ndiqen procedura të paracaktuara dhe prandaj procesi është i parashikueshëm. Marrëveshjet e ripranimit duhet të zbatohen siç është rënë dakord, përndryshe palët do të ketë gjithë kohës probleme. Vendet e BE-së që kanë pasur marrëveshje ripranimi për 3040 vjet dhe që i zbatojnë ato si duhet, i zbatojnë ato shumë mirë. Ka mosmarrëveshje midis autoriteteve të tyre përkatëse, por për shkak të komunikimit të rregullt me njëritjetrin, ata arrijnë t’i zgjidhin ato. Në rastin e marrëveshjeve të reja të nënshkruara nga vendet e Ballkanit, këto vende kanë mundësi t’ju drejtohen direkt homologëve të tyre në BE dhe ta kushtëzojnë zbatimin në mënyrë që ju përshtatet dhe që lehtëson zbatimin e duhur. Vendet e Ballkanit po tërheqin migrantë të parregullt, gjë që do të rrisë rastet e deportimit dhe do të kërkojë infrastrukturë të duhur për të trajtuar fenomenin. Disa prej problemeve në lidhje me shtetas të vendit të tretë do të jenë: “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 36 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

•

• • • • • • • • • •

Shtetasit e Vendit të Tretë (TCNs) shpesh nuk kanë dokumente identifikimi dhe nuk mund të udhëtojnë pa to. Është e rëndësishme të theksohet që, ndërsa Kartat e Identitetit në këtë drejtim janë të nevojshme, njerëzit përgjithësisht nuk mbajnë dokumentacion të mjaftueshëm identifikues shumicën e kohës për të provuar shtetësinë e tyre Shpesh me vendet e origjinës nuk ka marrëveshje ripranimi dhe/ose protokolle zbatimi Situata kombëtare është e ndryshme Nëse konsulli përkatës nuk konfirmon shtetësinë e pretenduar nga një shtetas i vendit të tretë, identifikimi praktikisht është i pamundur Konsuj të disa shteteve ndonjëherë refuzojnë të japin një laissez-passer bazuar mbi faktin që kthimi i pavullnetshëm është kundër interesit të shtetasve të tyre Nëse nuk ka konsullatë në vendin ku është kapur shtetasi i një vendi të tretë, rritet problemi i komunikimit dhe bashkëpunimit dhe komplikohet procedura e duhur e identifikimit dhe vazhdimit Kërkohen burime të mjaftueshme të kohës së ndalimit dhe hapësirës nëse identifikimi vonohet ose është i pamundur Është e kushtueshme që të sigurohet shërbimi i përkthimit dhe shoqërimit Vendi i origjinës mund ta ketë të vështirë që të bashkëpunojë plotësisht sepse kostoja është e lartë dhe buxheti i shtetit të vendeve të Ballkanit është mjaft i ulët nga ai i BEsë Nëse një shtetas i vendit të tretë nuk është identifikuar brenda afatit ligjor, ai/ajo qëndron në vendin pritës dhe duhet të qëndrojë në qendrat e ndalimit ose të lirohet me një urdhër për t’u larguar nga vendi Shtetas të vendit të tretë mund të mos zgjedhin kthimin nëse e konsiderojnë pamjaftueshmërisht të qëndrueshme situatën ekonomike të vendit të tyre

Kur mbaron koha e caktuar për identifikimin e një personi përpara përfundimit të procesit të identifikimit, migrantit të parregullt i jepet urdhër për t’u larguar nga territori. Autoritetet e sigurojnë këtë dokument edhe pse janë në dijeni që të huajt e parregullt ndoshta nuk do të largohen në mënyrë të pavullnetshme, por dhënia e dokumentit do të thotë që personi po shkel ligjin duke qëndruar në vend dhe shteti në çdo moment mund ta ndalojë atë dhe të fillojë procesin e kthimit. Gjithashtu, një personi të cilit i është dhënë urdhër të largohet nga vendi nuk mund të qëndrojë në një vend tjetër. Me fjalë të tjera, autoritetet e bëjnë shumë të vështirë qëndrimin e tyre. Rekomandimi më i mirë, bazuar në eksperiencën e BE-së është inkurajimi i migrantëve të parregullt për t’u kthyer vullnetarisht. Përqasja e IOM për Kthimin Vullnetar të Asistuar që ofron shërbime asistence për të kthyerit dhe ri-integrim në vendin e migrantit, ka qenë e suksesshme. Nëse migrantë të parregullt e shohin kthimin vullnetar si zgjidhje të qëndrueshme, kthimi ka më shumë mundësi të jetë i përhershëm dhe të zvogëlohet përsëritja e migracionit të parregullt.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 37 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

IV. Menaxhimi i të dhënave që lidhen me migracionin në Vendet e Ballkanit Perëndimor: Drejt Mbledhjes dhe Shkëmbimit Sistematik në Nivel Kombëtar dhe Rajonal Marina Manke, IOM Moskë Menaxhimi i të dhënave është një proces që përfshin nivelin kombëtar dhe atë rajonal. Të dhëna për kthimin dhe ripranimin akoma duhet të mblidhen, përpunohen dhe shkëmbehen si mënyrë për të luftuar migracionin e parregullt dhe për të mbrojtur të drejtat e migrantëve të parregullt. Për të kuptuar menaxhimin e të dhënave duhet të përfshijmë kontekstin e BE-së dhe të Ballkanit Perëndimor. Cilësitë e tyre specifike dhe ndërvarësia e bëjnë menaxhimin e të dhënave të rëndësishëm për të gjithë procesin. Shkurtimisht, të dhënat për menaxhimin e migracionit, përfshijnë: • Aplikimet e të dhënave në menaxhimin e informacionit • ‘Menaxhim agjencie’ (alokim i burimeve dhe matje e performancës) • Monitorim (tendenca, analiza, sisteme paralajmërimi) • Bërja e politikave (caktimi i përparësive pro-aktive në vend të atyre reaktive) • Drejtimi i ‘Fluksit të të dhënave’ Aktualisht, menaxhimi i të dhënave të migracionit bëhet nga sisteme të ndryshme dhe përdorues në vende të ndryshme, gjë që e bën shumë të vështirë për të mos thënë të pamundur krahasimin. Ky forum ku po marrim pjesë tregon që të dhënat mblidhen nga burime dhe sisteme të ndryshme dhe autoritete të ndryshme janë përgjegjëse për kthimin dhe ripranimin. Rrjedhimisht, duhet të gjejmë një përqasje rajonale për menaxhimin e të dhënave. Me fjalë të tjera, ekziston nevoja për përafrimin e ligjeve dhe rregulloreve, regjistrave dhe bankave të të dhënave dhe në përfundim, kartave të migracionit dhe formularëve të aplikimit për të lehtësuar të gjithë procesin e menaxhimit dhe përdorimit të të dhënave në nivel rajonal. Të dhëna për Kthimin dhe Ripranimi N umri i Marrëveshjeve/rregullim eve (Maj 2006)

igc 70

Në përgatitje 10% Në negocim 20%

60 60 49 50

47 37

Në fu qi 60% 25

Tw nënsh kruara por jo në fuq i 10%

24 20

20 12

9 4

Burimi: Konsultime Ndërqeveritare në Europë, Amerikën e Veriut dhe Zelandën e Re

0 SWI GER NET

BEL A US NOR

S PA SWE DEN

FIN

CA N USA

IRE

NZ L

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 38 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Eksperienca aktuale tregon nevojën për përkufizime të kuptuara bashkërisht për çështjet e mëposhtme: • Hyrje, qëndrim, rezidencë, kthim, ri-hyrje, transit • Kthim (vullnetar, i detyruar) • Ripranim • Rezidentë të parregullt (hyrës) • Dëbim/urdhër dëbimi • Ndalim/urdhër ndalimi • Largim/urdhër largimi • Refuzim Të dhëna për shtetasit e vendit të vet përfshijnë verifikim të shtetësisë dhe ri-integrim, ndërsa për shtetasit e vendit të tretë duhet të kenë të dhëna për ndalimin përpara regjistrimit të tyre në vendin e origjinës, identifikimin dhe më pas kthimin. Ne mund të konsiderojmë këto të dhëna si “statistika të zbatimit të ligjit”, pasi ato përfshijnë: • Statistika të kufirit (refuzime për ri-hyrje, shkelje të regjimit kufitar, kthime të detyruara) • Statistika të Ministrisë së Brendshme (të huajt e kapur, urdhra deportimi të lëshuara/zbatuara, kthime të detyruara, të arratisur) Siç u përmend tashmë për shqyrtimin efikas të rasteve të kthimit, janë të nevojshme banka të dhënash të përbashkëta, jo vetëm brenda secilit vend (statistika kufitare të unifikuara me statistika të Ministrisë së Brendshme), por ndërmjet dy vendeve dhe nëse është e mundur edhe në nivel rajonal. Kjo do të thotë që duhet të sigurohet dizajni i kërkesës për ripranim dhe ligje dhe sisteme për mbrojtjen e të dhënave personale gjë që mundësohet nga teknologjia ekzistuese. Megjithatë, përpara ndonjë instalimi teknik, këto procese kanë nevojë për rregullime të veçanta formale në formën e marrëveshjeve ndërmjet dy ose më shumë vendeve. BE është gjithashtu e shqetësuar për procesin e menaxhimit të kufirit dhe mbrojtjes së të dhënave. Në 1999, Traktati i Amsterdamit prezantoi kompetencën e politikave komunitare për migracionin dhe azilin. Në 2001, Këshilli nxori përfundime për statistikat në lidhje me migracionin dhe azilin. Në prill 2003 u hartua një plan veprimi për statistikat i ndjekur nga rregullore për statistikat të miratuar në qershor 2007. Megjithatë, “në përputhje me të dhënat nga Shtetet Anëtare, në vitin 2005 kishte 880 pika të kalimit të kufirit të BE27 dhe në vitin 2006, 878 milion. Shtetet Anëtare nuk i regjistrojnë këto lëvizje në mënyrë koherente kështu që shifrat bazohen në vlerësime apo kampione. Nuk dihet sesa prej kalimeve të kufirit janë bërë nga shtetas të vendit të tretë” (MEMO/08/85). Këto përfundime çuan në prezantimin e mjeteve të reja për një Strategji të Menaxhimit të Integruar të Kufirit Europian më 13 mars 2008, që përfshiu:

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 39 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

• • •

Propozime për prezantimin e sistemit të hyrje/daljeve, duke lejuar regjistrimin elektronik të datave të hyrjes dhe daljes së shtetasve të vendit të tretë në dhe nga zona e Shengenit Propozime për të lehtësuar kalimin e kufirit nga udhëtarë bona fide, nëpërmjet prezantimit shërbimeve të automatizuara për kalimin e kufirit për shtetas të BE-së dhe kategori të caktuara të shtetasve të vendit të tretë Parametra për prezantimin e mundshëm të Sistemit Elektronik të Autorizimit për Udhëtim

Disa prej sfidave të identifikuara janë: • Prodhimi, përpunimi dhe shpërndarja e statistikave për migracionin dhe azilin • Plotësimi i kërkesave nga të gjithë përdoruesit për statistika aktuale, të vlefshme dhe të krahasueshme të BE-së • Marrja parasysh e burimeve të ndryshme të të dhënave dhe përkufizimeve në fuqi shpesh të lidhura me politikat kombëtare dhe praktikën administrative • Plotësimi i nevojave të politikave të qeverive kombëtare dhe Bashkimit Europian Kështu neni 285 i Traktatit Themelues të Komunitetit Europian lejon Këshillin të miratojë masa për prodhimin e statistikave të nevojshme për kryerjen e veprimtarive të Komunitetit. Traktati kërkon përmbushje të standardeve të: • Paanshmërisë • Besueshmërisë • Objektivitetit • Pavarësisë shkencore • Efikasitetit të kostos • Fshehtësisë statistikore Në të njëjtën kohë, shumë fusha statistikore janë mbështetur nga legjislacioni që përcakton të dhënat që duhen mbledhur dhe shkëmbyer me EUROSTAT (p.sh, përmbajte, përkufizime dhe përcaktime kohore), por nuk ka bazë të plotë ligjore për migracionin dhe azilin. Nga ana tjetër, Përfundimet e Këshillit të 28 majit 2001, në lidhje me Analizën e Përbashkët dhe Shkëmbimin e Përmirësuar të Statistikave për Migracionin dhe Azilin thonë: • ekziston nevoja për kuadër të plotë dhe koherent për veprim të ardhshëm për përmirësimin e statistikave • ekziston nevoja për shkëmbim dhe analizë të përmirësuar të statistikave në fushën e migracionit dhe azilit • EUROSTAT është burimi parësor i statistikave të Komunitetit, dhe • kjo transparencë duhet të bëhet parimi kryesor “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 40 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Rregullorja e Parlamentit Europian dhe e Këshillit për statistikat komunitare për migracionin dhe mbrojtjen ndërkombëtare, që u miratua në 2007, lidhet me të gjitha statistikat ekzistuese dhe të planifikuara të EUROSTAT për migracionin dhe azilin. Ajo përcakton që: • harmonizimi dhe krahasueshmëria e statistikave të Komunitetit për migracionin dhe azilin janë të rëndësishme për zhvillimin dhe monitorimin e legjislacionit dhe politikave të Komunitetit që lidhen me migracionin dhe azilin dhe për lëvizjen e lirë të personave • qëllimi është krijimi i një kuadri të përbashkët për mbledhjen dhe hartimin e statistikave komunitare për migracionin dhe azilin. I gjithë legjislacioni do të pasqyrojë parimet e mëposhtme: • Përkufizimet ekzistuese që zbatohen për mbledhjen e të dhënave • Politikat dhe legjislacionin e BE-së për migracionin dhe azilin • Rekomandime të OKB-së për Statistikat e Migracionit (dhe Azilit) Ia vlen të përmendim disa prej neneve më të rëndësishme të rregullores: Neni 1: Objektivi Kjo Rregullore vendos rregulla të përbashkëta për mbledhjen dhe hartimin e statistikave të Komunitetit për: a) Imigracionin për në dhe emigracionin nga territoret e Shteteve Anëtare b) Shtetësinë dhe vendin e lindjes së personave fizikë zakonisht rezidentë në territorin e Shteteve Anëtare c) Procedurat dhe proceset administrative dhe gjyqësore në Shtetet Anëtare në lidhje me imigracionin, dhënien e lejes për të qëndruar, shtetësinë, azilin dhe forma të tjera të mbrojtjes ndërkombëtare dhe parandalimin e imigracionit të paligjshëm Neni 3: Statistika për migracionin ndërkombëtar, zakonisht popullsinë rezidente dhe marrjen e shtetësisë Neni 4: Statistika për mbrojtjen ndërkombëtare (azilin) Neni 5: Statistika për parandalimin e hyrjes dhe qëndrimit të paligjshëm Neni 6: Statistika për lejet e qëndrimit dhe qëndrimin e shtetasve të vendit të tretë Neni 7: Statistika për kthimin Nenet 5 dhe 7 fokusohen në “parandalimin e hyrjes dhe qëndrimit të paligjshëm dhe statistikat për kthimin”. Më specifikisht: Neni 5 Statistika për “parandalimin e hyrjes dhe qëndrimit të paligjshëm” 1. Shtetet Anëtare i japin Komisionit (EUROSTAT) statistika për numrin e: (a) hyrjeve të refuzuara për shtetas të vendit të tretë në territorin e Shtetit Anëtare në kufirin e jashtëm; “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 41 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

(b) shtetas të vendit të tretë që sipas legjislacionit kombëtar në lidhje me imigracionin janë në mënyrë të paligjshme në territorin e Shtetit Anëtar Statistikat sipas pikës (a) do të ndahen në përputhje me Nenin 13(5) të Rregullores (KE) Nr 562/2006. Statistikat sipas pikës (b) do të ndahen sipas moshës dhe seksit dhe sipas shtetësisë të personave të përfshirë. 2. Statistikat e përmendura në paragrafin 1 do të lidhen me periudha reference prej një viti kalendarik dhe do t’i jepen Komisionit (EUROSTAT) brenda tre muajve të fundit të vitit të referencës. Viti i parë i referencës do të jetë 2008. Neni 7 Statistikat për kthimet 1. Shtetet Anëtare i japin Komisionit (EUROSTAT) statistika në lidhje me: (a) numrin e shtetasve të vendit të tretë që qëndrojnë në mënyrë të paligjshme në territorin e Shtetit Anëtar të cilët i nënshtrohen një vendimi administrativ apo gjyqësor apo një akti që përcakton ose deklaron që qëndrimi i tyre është i paligjshëm dhe që vendosin detyrimin për t’u larguar nga territori i Shtetit Anëtar, të ndara sipas shtetësisë së personave në fjalë. (b) numrin e shtetasve të vendit të tretë që në fakt janë larguar nga territori i Shtetit Anëtar, sipas një vendimi administrativ apo gjyqësor ose akti siç përmendet në pikën (a), të ndara sipas shtetësisë së personave në fjalë; Rregullorja e re pasqyron disa përmirësime. Së pari, qartëson kërkesat nga autoritetet kombëtare. Së dyti, ka një siguri më të madhe të sigurimit të të dhënave për statistikat e BE-së. Dhe në përfundim, vendoset përparësi e plotë në shkëmbimin e të dhënave në nivel rajonal, përmirësohen afatet kohore, krahasueshmëria dhe gjithë përfshirja dhe në fund sigurohen informacione për informacione (niveli dhe lloji i statistikave) për palët. Në nivel të BE-së ekziston nevoja për një Plan Veprimi për mbledhjen dhe analizimin e Statistikave të BE-së në fushën e migracionit (dhe azilit). Ky Plan Veprimi duhet të: • miratojë praktika të reja, metoda të përbashkëta statistikore dhe forma të reja bashkëpunimi • prezantojë veprimtari për rritjen e shkëmbimit të informacionit dhe të nxitë vendimmarrjen (takime vjetore dhe seminare ad hoc) • prezantojë ndryshime në mbledhjen aktuale të të dhënave ose bankën e të dhënave • prezantojë prodhimin e outputeve statistikore lehtësisht të përdorshme për të plotësuar nevojat e të gjithë grupeve të përdoruesve • lidhet me kuadrin ligjor dhe politik Në të njëjtën kohë, veprime të mbledhjes dhe analizës duhet të jenë: • transparente, të fshehta dhe delikate • shpërndarje e shpejtë elektronike e të gjitha raporteve • një raport vjetor i BE-së për azilin dhe migracionin • mënyra dhe mjete për konsultim të rregullt • përmirësim bashkëpunimi me aktorë dhe ofrues të tjerë • modifikim i mbledhjes dhe përkufizimet e saj “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 42 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

• •

prezantim i mbledhjes së të dhënave të hyrjes së ligjshme përshtatje e mbledhjes me nevojat e përdoruesve jo-qeveritarë

Vendet e Ballkanit Perëndimor po punojnë gjithashtu për menaxhimin e përmirësuar të të dhënave. Disa veprimtari në nivel kombëtar përfshijnë përmirësimin e burimit të të dhënave për shtetas të huaj, sisteme të menaxhimit të kufirit dhe regjistra të plotë të popullsisë. Përsa i përket ripranimit, po kuptohet gjithnjë e më shumë nevoja për të bërë konturim, gjë që ka rezultuar në instalim ose të paktën fillimin e instalimit të një sistemi të përbashkët të mbledhjes së të dhënave në nivel kombëtar. Mungesa e të dhënave të disponueshme aktualisht pasqyron se vendet janë më shumë të interesuara të dinë të dhënat për të huajt që hyjnë sesa për shtetasit që largohen nga vendi. Të dhënat dhe statusi i shtetasve që largohen nga vendi duhet të regjistrohen në sistemin e menaxhimit të integruar të të dhënave. Të dhënat duhet të shkëmbehen në nivel rajonal, ose si një bankë e përbashkët të dhënash, ose si shkëmbim i të dhënave në dokument gjashtë muaj apo më shumë. Sigurisht, kjo ka të bëjë me ndarjen e statistikave dhe jo të të dhënave personale për migrantë të rregullt; për këtë të fundit nuk ka kuadër ligjor dhe e drejta ndërkombëtare nuk e lejon. Megjithatë, informacion konkret ndahet me Europolin, për qëllim të zbatimit të ligjit, por megjithatë, legjislacioni specifikon kufijtë dhe mbron individët në këtë drejtim. Brenda BE-së nuk ka një mekanizëm për ndarje të shpejtë të të dhënave. Vendeve u kërkohet të hartojnë një pyetësor të përbashkët EUROSTAT për të prodhuar statistika vjetore për migracionin. Të dhënat mblidhen nga nëpunës ministror, ose nga Ministria e Çështjeve Sociale ose nga Ministria e Brendshme. Statisticienë të kualifikuar nevojiten, sepse shpesh personeli që ofron aktualisht të dhënat ka qëllime dhe modus operandi të ndryshme gjë që do të thotë se të dhënat që ata mbledhin dhe kuptimi i tyre ndryshon nga një vend në tjetrin. Në nivel rajonal, ka pasur disa projekte që kanë synuar ndarjen dhe përmirësimin e sistemit të mbledhjes së të dhënave. Këto përfshijnë programin Rajonal CARDS “Krijimi i Kuadrit të Pajtueshëm Institucional, Rregullator dhe Ligjor të BE-së në Fushën e Azilit, Migracionit dhe çështjeve të Vizave”; programin e BE-së për prezantimin e CIREFI (Qendra për Informacion, Diskutime dhe Shkëmbime për Kalimin e Kufijve dhe Imigracionin), të dhëna në rajon dhe mësime nga rajone të tjera, me publikimin Ndarja e të dhënave- Ku fillohet. Teknikat online, për shembull Mekanizmi i Ndarjes së të dhënave në Europën Lindore dhe Azinë Qendrore ((http://www.dsm-migration.net) 15 , janë të zbatueshme dhe efektive. Në përfundim, të dhënat janë thelbësore për të gjitha fushat e menaxhimit të migracionit dhe menaxhimi efikas i të dhënave mund të lehtësojë menaxhimin efikas të proceseve të kthimit dhe ripranimit. Zhvillime rajonale në BE në fushën e të dhënave të migracionit janë të rëndësishme për vendet fqinje, por përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme në Ballkanin Perëndimor, si në çdo vend ashtu dhe brenda rajonit. 15

Me akses në 3 qershor, 2008. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 43 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

V. Vendet e Ballkanit Perëndimor në Kërkim të Regjimit pa Viza Ditmir Bushati, Drejtor, Lëvizja Europiane, Shqipëri Rënia e regjimit komunist në Europën Juglindore thjesht zëvendësoi murin e Berlinit me “Murin Shengen” si dhe me një tjetër paralel, procesin e zgjerimit. Europa mbetet një kështjellë dhe ata që janë jashtë akoma shpresojnë për një ftesë, gjë që tregon ashtu si dhe duket nga sondazhet që shumë shtetas e perceptojnë procesin e integrimit në BE si proces për heqjen e vizave. Në fakt, harta e 2007 tregon që vendet e Ballkanit Perëndimor janë ndër më të izoluarat në Tokë. Për shembull, Indeksi i Henley për Kufizimet e Vizave e vendos Shqipërinë në vend të 184-t nga 192 vende. Përsa i përket Ballkanit Perëndimor po ky indeks tregon që: Shtetasit finlandezë mund të udhëtojnë në Shtetasit belgë 127 Shtetasit austriakë 125 Shtetasit hungarezë 101 Shtetasit rumunë 73 Shtetasit serbë 32 Shtetasit boshnjakë 25

130 vende pa vizë (2006)

Regjimi ekzistues i vizave që zbatohet në këto vende shkakton efekte psikologjike si dhe lodhje nga radhët e gjata, kostot e larta etj. Për më tepër, ky regjim ka qenë sidomos i dëmshëm për zhvillimin social dhe ekonomik të Europës Juglindore në kuptimin që ai më shumë i ka penguar studentët, akademikët, kërkuesit, biznesmenët për të zhvilluar kontakte të ngushta me partnerë në vendet e BE-së (Opinion i Komitetit për Çështje të Jashtme, Parlamenti Europian 4.10.2007), sesa i ka shërbyer qëllimit fillestar, përkatësisht atij të parandalimit të rrjeteve lokale kriminale nga shtrirja e veprimtarive të tyre jashtë rajonit. Një tjetër çështje shqetësuese është ajo e bashkëpunimit rajonal. Nga tabela më poshtë për lëvizjen e njerëzve në vendet e Europës Juglindore, ne vërejmë që fqinjët që hyjnë në Shqipëri janë të gjithë të shënuar me jeshile, gjë që tregon se ata mund të hyjnë lirshëm në vend, ndërsa për shqiptarët që shkojnë në vendet fqinje, ato janë (pothuajse) të kuqe. Një regjim i tillë kufizues i vizave edhe brenda rajonit ngre një pikëpyetje kundër të ardhmes së Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Europës Qendrore (CEFTA). Për më tepër, nuk kërkohet vizë për shtetas të Serbisë dhe Bosnjës në Shqipëri për qëllime turistike dhe janë hequr përkohësisht vizat për shtetasit serbë që udhëtojnë për në Kroaci sipas marrëveshjes ndërqeveritare. Tabela e mëposhtme tregon që Shqipëria është në pozicionin më të keq nga të gjitha vendet e rajonit, ndërsa shtetasit e vendeve të rajonit udhëtojnë lirisht në vende të tjera të rajonit si pasojë e marrëveshjeve dypalëshe që pasqyrojnë bashkëjetesën e mëparshme në ish Jugosllavi dhe shtetësinë e dyfishtë të fituar gjithashtu si rezultat i martesave të përziera (p.sh një shtetas boshnjak që ka pasaportë kroate mund të udhëtojë lirisht në vende europiane). “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 44 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Shtetasit e vendeve: Hyrje në ↓

Shqipëri Bosnjë Bullgari Hercegovinë

Shqipëri

NV1

Kroaci

Mal i Zi

Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë

Kufi

NV1

NV2

Bosnjë Hercegovinë

Bullgari

Kroaci

Mal i Zi

Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë

Rumani

Serbi

NV1

Shënim:

Rumani

Serbi

V V

V = Kërkohet vizë NV = Nuk kërkohet vizë Kufi = viza jepet në kufi NV1 = nuk kërkohet vizë për turistë NV2 = heqje e përkohshme e vizave për shtetas serbë në Kroaci

Shqipëria duhet të bashkëpunojë me këto vende për të siguruar lëvizjen e lirë për shtetasit e saj në vendet e rajonit në paralel me punën për të realizuar Listën Pozitive të Shengenit. Në të njëjtën kohë, një “track record” për përjashtimin nga viza në periudha të caktuara të vitit për qëllime turistike mund të përdoret si bazë e fortë për rritjen e besimit për zgjidhje të qëndrueshme. Për të kuptuar pse Shqipëria po përjeton një regjim të rreptë vizash, procedurat për të marrë Vizë Shengen në Shqipëri shpjegohen më poshtë: Hapi 1 – Lënia e takimit me ambasadën Mënyrat: a) Telefonohet ambasada Sipas Ambasadës, telefonatat bëhen ose nëpërmjet numrave telefonikë (0900) me vlerë të shtuar, numër celular ose telefon fiks. b) Paraqitet në Ambasadë: Koha mesatarë ndërmjet lënies së takimit dhe intervistës Sipas ambasadës, nga 2 ditë pune deri në 4 javë

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 45 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Hapi 2 – Paraqitja e dokumenteve në mbështetje të aplikimit për vizë Dokumentet bazë që kërkohen nga çdo konsullatë: • formular aplikimi (falas në ambasadë, ose shkarkohet nga faqja e internetit të ambasadës) • dy foto pasaporte të kohëve të fundit • pasaportë e vlefshme • një certifikatë lindjeje (me foto) e kohëve të fundit • një certifikatë familjare e kohëve të fundit • një sigurim ndërkombëtar shëndetësor për gjithë periudhën e udhëtimit (për kërkesë për vizë me shumë hyrje dalje, të paktën për periudhën e parë të udhëtimit të synuar) • vërtetim i mjeteve financiare: kopje të 3 faturave të fundit të pagesave, deklarata bankare për tre muajt e fundit • një vërtetim të lëshuar nga punëmarrësi që të tregojë pagën, si dhe lejen për t’u larguar nga puna • kopje e “Kontratës së Punësimit” të aplikantit • jo të nevojshme, por pozitive, janë dokumente që e mbajnë të lidhur aplikantin në Shqipëri, si pronësia (shtëpi, tokë etj) Ekzistojnë lloje të ndryshme vizash. Sipas llojit të vizës, kërkohen dokumente të mëtejshme për të plotësuar kriteret për shqyrtim pozitiv të aplikimit duke ju referuar vizave turistike dhe zyrtare: Vizë turistike • një ftesë nga personi garant, e legalizuar nga bashkia në vendin Shengen pritës, ose • një rezervim (origjinal) hoteli të konfirmuar • konfirmim të rezervimit të udhëtimit Vizë zyrtare • një notë verbale nga autoriteti kompetent • një ftesë nga pala ftuese në vendin pritës, që tregon programin dhe axhendën e takimit Megjithatë, jo të gjitha ambasadat kërkojnë të njëjtat dokumente. Në fakt: • Disa ambasada kërkojnë vetëm dokumente origjinale • Disa ambasada kërkojnë dokumentin origjinal dhe një fotokopje • Të tjera kërkojnë dokumente origjinale dhe fotokopje të noterizuara • Disa ambasada kërkojnë dokumente të përkthyera, të noterizuara, të legalizuara nga Ministria e Punëve të Jashtme e Shqipërisë Hapi 3 – Shqyrtimi i aplikimit për vizë Sipas ambasadës ndërmjet 3 ditëve pune deri në 3-8 javë (informacion bazuar në intervista me aplikantë të ndryshëm, njoftim zyrtar në ambasadë dhe në faqen zyrtare të internetit të ambasadës) “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 46 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Një tjetër fakt interesant është që ambasada të ndryshme kanë zbatuar kurs të ndryshëm shkëmbimi për të njëjtën tarifë prej 35EUR Megjithatë, kostot për të gjithë procedurën për vizë janë më të larta pasi bëhen dhe shpenzime të tjera si: Dokumentet që i jepen ambasadës 14 : • Pasaportë+fotokopje (10 ALL) • Formular aplikimi + 2 fotografi (2X50= 100 ALL) • Certifikatë lindjeje (e vulosur nga prefektura 100 ALL, e përkthyer dhe noterizuar (200 ALL) • Certifikatë familjare (e vulosur nga prefektura 100 ALL, e përkthyer dhe noterizuar (200 ALL) • Fotokopje e “Kontratës së Punës” (mesatarisht 100 ALL), e përkthyer dhe noterizuar (mesatarisht 200 ALL) • Fotokopje e vërtetimit që aplikanti ka pronë (shtëpi, tokë, etj) i përkthyer dhe i noterizuar (20+500=520 ALL) • Vërtetim bankar i tre muajve të fundit (100 ALL) • Sigurim jete për periudhën e qëndrimit (mesatarisht 1000 ALL) Për të të gjitha dokumentet duket të provohet vërtetësia nga MPJ e Shqipërisë. Kostoja e shërbimit postar: 290 ALL. Çdo dokument për të cilin provohet vërtetësia kushton: 100 ALL x 4 = 400 ALL. Lënia e takimit: Disa ambasada kërkojnë që aplikantët të telefonojnë një linjë telefonike për distanca të largëta që për çdo minutë kushton 120 ALL. Një telefonatë 3 minuta = 360 ALL. Kostot e udhëtimit për në ambasadë nga jashtë Tiranës, shkojnë përafërsisht 400 ALL. Marrja e vizës: Shërbimi i dorëzimit derë-më-derë në bashkëpunim me Agjencitë e Transfertës së Parave. Kostoja e shërbimit: 300 ALL në Tiranë dhe 500 ALL jashtë Tiranës. Kostoja në total: 11280 ALL ose 90-100 EUR Pavarësisht nga fakti që procesi i aplikimit për vizë është i gjatë, i kushtueshëm përsëri aplikantëve nuk ju jepet garanci që në fakt do ta marrin vizën, numrat e aplikimeve janë të mëdha, ndërsa miratimet janë mesatarisht për 50% të aplikimeve. Shifra të përafërta të aplikantëve për vizë Shengen paraqiten më poshtë:

ALL= Albanian Lek “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 47 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Ambasada Shengenit

të

Vendeve

Greqi (3 konsullata) Itali (3 konsullata) Gjermani Francë Holandë Austri Danimarkë Norvegji

të

Aplikantë për vizë Shengen 120,000 100,000 12,000 7,000 4,000 3,000 – 4,000 4000 500

Përqindja (%) miratim/aplikim ~ 50 % ~ 60 % ~ 30 % ~ 60-70 % ~ 50% ~2,800

Përqindja e refuzimit për shtetasit shqiptarë është më e lartë sesa për vendet e tjera: • Shqipëri 50% • Bjellorusi 28% • Ukrainë 14% • Moldavi 10% • Rusi 2% Faktorët kryesorë që çojnë në refuzim janë: • Njohja dhe vërtetësia e dokumenteve të udhëtimit • Kërkesa për dokumente të mëtejshme • Regjistrimi i të dhënave të aplikantit me viza të mëparshme të marra nga ambasadat e vendeve Shengen • Radhë të gjata përpara disa konsullatave, ose koha e vonë e takimit për intervistë • Aplikanti nuk krijon një situatë bona fide që ai/ajo do të kthehet pas marrjes së vizës • Shërbimet konsullore gëzojnë një kufi vlerësimi në shqyrtimin e aplikimit për vizë dhe marrjen e vendimit pa dhënë arsye Lehtësimi i vizave do të ketë ndikimin e mëposhtëm në procedurat e mësipërme: • Lehtësimi i dhënies së vizave për shtetasit shqiptarë që marrin pjesë në veprimtari formale të shkëmbimit për periudha të shkurtra (për shembull, nëpunës shtetërorë, biznesmenë, gazetarë, studentë, studiues, artistë, etj) • Reduktim i numrit të dokumenteve që justifikojnë qëllimin e udhëtimit në zonën Shengen: ftesë nga institucioni pritës letër që tregon pozicionin e personit aplikant për vizë gjë që nuk është kaq e lehtë në vendet e Ballkanit Perëndimor • Afate të qarta kohore për dhënien e vizave (10 ditë kalendarike me mundësi për 30 ditë, por edhe 3 ditore në raste urgjence) • Tarifa mbetet 35 EUR; përjashtim nga kjo tarifë për kategori të caktuara. • Mundësi për të marrë vizë afatgjatë me shumë hyrje bazuar në përqasje graduale “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 48 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

•

Përjashtim nga regjimi për vizë për pasaporta diplomatike

Aspektet më problematike mbeten jashtë Marrëveshjes. Legjislacioni i shteteve Anëtare ose i BE-së përcakton përdorimin e procedurave të tyre për çështje si: • Refuzim i vizës • Njohje dhe besueshmëri e dokumenteve të udhëtimit • Vërtetim i mjeteve të mjaftueshme financiare për gjithë periudhën e udhëtimit • Refuzim i hyrjes dhe masat e përjashtimit Lehtësimi i vizave është vijues i marrëveshjeve të ripranimit. Programi i Hagës (2004) pas programit të Tamperes (1999) ofron lidhjen ndërmjet politikave të ripranimit dhe Marrëveshjeve të Lehtësimit të Vizave për vendet e treta. Në rastin e Shqipërisë, lehtësimi i vizave përmendet sipas nenit 81 të Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit të nënshkruar ndërmjet BE dhe Shqipërisë. Në fakt, Marrëveshja për Lehtësimin e Vizave plotëson Marrëveshjen e Ripranimit KE-Shqipëri, që hyri në fuqi në maj 2006 (Komisioni Europian, Raporti i Progresit për Shqipërinë 2007). Megjithatë, çështja e vizave po i nënshtrohet ndryshimeve që do ta bënin aplikimin më të sigurt dhe efikas. Disa prej kritereve të identifikuara për çështjen e vizës janë: • • • • • • •

Krijimi i një sistemi efektiv dhe të unifikuar të vizave Krijimi i një sistemi të efektshëm për azil kërkuesit dhe lufta kundër migracionit të paligjshëm dhe sanksionet penale Zbatimi i duhur i Marrëveshjeve të Ripranimit dhe politikat me Shtetet Anëtare dhe Komunitetet Europiane Menaxhimi i Integruar i Kufirit Përmirësimi i bashkëpunimit rajonal dhe bashkëpunimit me BE-në Shteti i së drejtës, lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar Siguria dhe cilësia e lartë e dokumenteve duke përfshirë të dhëna biometrike

Nga BE janë bërë përpjekje pozitive. Në 2001 Rumania hyri në Listën e bardhë të BE-së, por me disa kushte të shpjeguara në shënimin fundor. Sipas rregullores së Këshillit të 15 Marsit 2001 u ra dakord që “[Komisioni do t’u kërkojë vendeve të interesuara të tregojnë se çfarë angazhimi janë të përgatitur të ndërmarrin për imigracionin e paligjshëm dhe qëndrimin e paligjshëm, përfshirë këtu riatdhesimin e personave nga ai vend që janë rezidentë të paligjshëm dhe t’i raportojnë Këshillit”. Gjithashtu, “Komisioni i dorëzon Këshillit raportin e parë të shoqëruar me rekomandime të nevojshme, jo më vonë se 30 qershor 2001”. Në fakt, Raporti i Komisionit i 29 qershorit 2001 thotë që “marrje parasysh e progresit të arritur tashmë përsa i përket legjislacionit të ri, kontrollit të përmirësuar kufitar dhe dhënies së vizave. Për më tepër, ka avantazhe të mundshme të përjashtimit nga detyrimi për vizë në lidhje me procesin e demokratizimit në përgjithësi. Vazhdimësia e suksesshme e procesit të reformës në Rumani varet nga brezi i ri i shtetasve të përgjegjshëm me eksperiencë ndërkombëtare”. Eksperienca rumune tregon që pavarësisht nga fakti që Rumania nuk ishte gati për liberalizim të vizave, atyre ju “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 49 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

dhanë mundësi të reja për të treguar që ishin të denjë për një marrëveshje të tillë me BEnë, që më pas rezultoi në zbatimin e reformave dhe të procedurave të diktuara nga BE. Duke pasur parasysh precedentin rumun, inkurajohet propozimi konkret për një kushtëzim autentik për BE-në. Ky propozim do të përfshinte: • • •

vendosjen e të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor në listë të bardhë me një yll menjëherë pas tyre si sinjal politik përcaktimin në shënim fundor të kushteve që duhet të plotësohen nga të gjithë me afate të qarta kohore përcaktimin e procesit të rregullt të vlerësimit: shqyrtim i rregullt i komisionit sipas kushteve të caktuara (e veçantë nga raporti i progresit)

Kjo përqasje do të ndihmonte vetë BE-në që të tregonte një kushtëzim autentik në këtë proces dhe në të njëjtën kohë do të rriste pushtetin e BE në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 50 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

6. SHËNIME PËRMBYLLËSE DHE REKOMANDIME Forumi Rajonal për Kthimin dhe Ripranimin nxori në pah disa çështje të rëndësishme. Së pari, theksoi që vendet e Ballkanit Perëndimor ndajnë shumë eksperienca të ngjashme përsa i përket kthimit dhe ripranimit. Shumica e këtyre vendeve kanë nënshkruar së fundmi një marrëveshje ripranimi me KE-në. Shumë prej tyre i konsiderojnë fitimprurëse Marrëveshjet e Ripranimit, ndryshe nga reagimi i parë negativ i shprehur në disa vende gjatë fazës së negocimit. Ata i konsiderojnë MR-it me KE-në dhe protokollet zbatuese dypalëshe fitimprurëse në disa drejtime: 1. MR-it përbëjnë një angazhim shtesë drejt kontrollit kufitar më të efektshëm nga vendet e rajonit 2. Procedurat e kthimit janë parashtruar qartë në MR dhe/ose në protokolle zbatimi, me autoritete përkatëse dhe kompetenca të shprehura saktë, duke e bërë procesin më të efektshëm në kohë dhe kosto 3. Përcaktimi i autoriteteve homologe për kthimin dhe ripranimin krijon mundësinë e përmirësimit dhe forcimit të komunikimit dhe bashkëpunimit ndërmjet palëve të marrëveshjes, që është parakusht për kthim dhe ripranim efektiv. 4. MR-it dhe protokollet dypalëshe të zbatimit specifikojnë procedura të qarta dhe transparente për të siguruar respektimin e të drejtave të njeriut të të kthyerve. Këto procedura janë thelbësore për eliminimin e trajtimit abuzues dhe poshtërues të migrantëve të parregullt. Përveç ngjashmërive, procesi i kthimit dhe ripranimit ndryshon pak nga një vend në tjetrin sipas situatave të ndryshme lokale. Kështu vendet e Ballkanit Perëndimor aktualisht janë në faza të ndryshme zbatimi. Shqipëria ishte vendi i parë në rajon që nënshkroi MR me KE-në dhe, natyrshëm, pritet që zbatimi i MR Shqipëri-KE të jetë në fazë më të avancuar sesa në vende të tjera. 15 Zbatimi i marrëveshjeve të ripranimit nuk qëndron vetëm në vullnetin e një pale, por në njohjen reciproke nga të dyja/të gjitha palët kontraktuese të nevojës për të ndjekur procedurat e përcaktuara në MR ose protokolle zbatimi në fuqi. Bazohet gjithashtu në infrastrukturën e palës kthyese dhe/ose ripranuese dhe në kapacitetet e strukturave të përfshira në këtë proces. Përfaqësuesit e vendeve të Ballkanit Perëndimor të pranishëm në Forumin Rajonal përmendën në disa raste që praktika aktuale e kthimit dhe ripranimit në rajon nuk është akoma tërësisht e përafruar me procedurat e parashikuara në MR. Arsyet e nxjerra në pah nga pjesëmarrësit në forum u përshkruan si më poshtë:

Ne kohen kur eshte mbajtur forumi, Marreveshja e Ripranimit per Shqiperine kishte hyre ne fuqi vetem per shtetasit shqiptar, nderkohe qe klauzola per shtetas te vendeve te treta hyri ne fuqi me 1 Maj, 2008. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 51 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

1. Ripranimi i shtetasve të tyre •

Vendet e rajonit kanë nënshkruar marrëveshje dypalëshe ripranimi me disa vende anëtare të BE-së dhe së fundmi kanë nënshkruar një marrëveshje dypalëshe me shtetet anëtare te Komunitetit Europian. Megjithatë, për disa prej vendeve, mosrespektimi nga shtetet anëtare dhe shtetet jo anëtare i procedurave të përcaktuara në MR, si dhe mungesa e protokolleve dypalëshe të ripranimit, kufizon aktualisht dobinë e MR-it

•

Në disa vende, procedurat kombëtare për pritjen e shtetasve të vendit të tyre janë ad hoc dhe nuk janë të harmonizuara me njëra-tjetrën. Mungojnë dispozita ligjore për të specifikuar autoritetet përgjegjëse dhe modalitetet e pritjes.

•

Në ish republikat Jugosllave, verifikimi i shtetasve të tyre është veçanërisht i vështirë pasi të dhënat përkatëse janë shkatërruar së tepërmi gjatë konflikteve të fundit. Një numër i konsiderueshëm personash që janë larguar gjatë konflikteve dhe pas tyre nuk janë regjistruar në sistemet e reja të regjistrave/mbledhjes së të dhënave të krijuar pas zgjidhjes së konflikteve. 16

•

Ka pasur disa raste të ripranimit gabimisht për shkak të identifikimit jo të saktë nga vendet dërguese, për shkak të mungesës së dokumenteve dhe përdorimit të gjuhës si provë prima facie e shtetësisë

•

Në shumë vende, ekziston nevoja për trajnim të mëtejshëm të oficerëve të policisë kufitare në lidhje me procedurat e kthimit dhe ripranimit, sidomos në lidhje me dispozitat e marrëveshjeve të ripranimit dhe protokolleve të zbatimit. Gjithashtu, subjekte të migracionit në rajon përgjithësisht kanë mungesa stafi.

•

Shërbime si qendra pritjeje gjatë ditës apo qendra pritjeje të përkohshme mungojnë në shumicën e pikave të kalimit të kufirit. Mungesa e infrastrukturës së përshtatshme dhe financimit për ushqim në disa vende rezulton në vështirësi për të siguruar kujdesin e përshtatshëm për grupet e pambrojtura, sidomos fëmijët dhe gratë. Ky është dhe rasti kur shifra të mëdha të shtetasve të të njëjtit vend kthehen së bashku, gjë që kërkon shumë orë për shqyrtimin e të gjithë të kthyerit

•

Njoftimi: disa prej shteteve nxisin qeveritë dërguese të japin njoftim paraprak dhe lista identifikimi në përputhje me MR-it KE, sidomos kur kthehen grupe të mëdha, me qëllim që autoritetet pritëse të sigurojnë stafin e duhur dhe të mjaftueshëm dhe të bëjnë shqyrtimin paraprak të kriminelëve dhe të shmangin pranimin gabimisht

•

Në shumicën e vendeve mungojnë politika ri-integrimi. Si rezultat, kthimi i shtetasve të vendit të tyre nuk ndiqet nga mbështetja e duhur e ri-integrimit. Pjesëmarrësit

Shihni prezantimin e Serbisë dhe Bosnjë Hercegovinës që i referohet çështjes të mungesës së të dhënave “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 52 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

pranojnë që kjo mbështetje dhe sidomos ndihma për të gjetur punësim do të ishte në përfitim të individit dhe shoqërisë. Megjithatë, në disa vende, edhe nevojat bazë si strehimi dhe mbrojtja sociale nuk plotësohen. Për më tepër, njohja e diplomave të marra dhe vitet e shkollës të përfunduar në vendin e destinacionit mund të kontribuojnë në mundësi të shtuara punësimi. Politika dhe praktika për të siguruar strehimin e duhur, punësimin dhe mbrojtjen sociale nevojiten për të shmangur remigracionin e të kthyerve. •

Në shumë vende mungojnë programe punësimi me vendet e destinacionit. Duke pasur parasysh që shumë migrantë të parregullt i kthehen rrugëve të paligjshme për shkak të mungesës së mundësive të punësimit në vendin e origjinës dhe që ekziston nevoja për punëtorë në vendet e destinacionit, programe të punësimit të rregullt mund të kenë ndikim të madh në parandalimin e migracionit të parregullt, sidomos atij sezonal.

2. Kthimi dhe ripranimi i shtetasve të vendit të tretë Ripranimi i shtetasve të vendit të tretë në disa rrethana është përcaktuar qartë në marrëveshje ripranimi të nënshkruara nga shumica e vendeve të Ballkanit me KE-në. Megjithatë, në praktikë është një proces i vështirë për disa arsye: •

Vendet e Ballkanit Perëndimor si dhe KE-në shpesh nuk kanë marrëveshje ripranimi dhe/ose protokolle zbatimi me vendet e origjinës të shtetasve të vendit të tretë. Shumica e vendeve të rajonit nxorën në pah vështirësitë për negocimin e marrëveshjeve të ripranimit me disa vende të origjinës. Pa këto marrëveshje, shtetas të vendeve të treta (për t’u) të ripranuar mund të përfundojnë të izoluar në vendin e transitit, në pritje për t’u kthyer në vendin e origjinës.

•

Shumica e shtetasve të vendit të tretë nuk mbajnë me vete Dokument Identifikimi dhe udhëtimi në kohën e kapjes. Si rezultat, shtetësia e tyre hamendësohet, bazuar në gjuhën që flasin (i. e, etni më shumë sesa shtetësi). Pjesëmarrësit në Forumin Rajonal theksuan që kjo shpesh ka rezultuar në identifikim të gabuar dhe rrjedhimisht në situata të ripranimit të gabuar

•

Autoritetet e disa vendeve të origjinës nuk bashkëpunojnë ose mund të mos jenë në gjendje të konfirmojnë shtetësinë. Për shembull, konsujt ndonjëherë refuzojnë të japin laissez-passer bazuar në faktin që kthimi jo vullnetar është kundër interesit të shtetasve të tyre. Kjo e bën të pamundur kthimin e shtetasit të vendit të tretë, duke rezultuar në qëndrimin e shtetasve të vendit të tretë në dorë të autoriteteve të vendit pritës

•

Shumë vende të treta nuk kanë programe të kthimit vullnetar. Kështu shtetasit e parregullt të vendeve të treta nuk kanë shtysë për t’u larguar vullnetarisht

•

Vetëm disa nga vendet e Ballkanit Perëndimor kanë qendra të mirëfillta pritjeje për shtetasit e vendeve të treta. Kështu ata akomodohen në qendra të përkohshme, ku “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 53 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

mungon akomodimi i përshtatshëm dhe stafi i trajnuar për të plotësuar nevojat e situatës. Në shumë vende të tilla, shtetasit e vendit të tretë lirohen pas një periudhe të caktuar me urdhër për t’u larguar nga vendi; megjithatë, kjo mund të rezultojë në arratisjen e migrantëve të parregullt. •

Procedura të zgjatura ankimore, mungesa e dokumenteve të udhëtimit dhe/ose identifikimit, si dhe shërbimet e përkthimit dhe shoqërimit për shtetas të vendit të tretë rezultojnë me kosto të madhe për autoritetet shtetërore.

•

Në përgjithësi, vendet e Ballkanit Perëndimor kanë pak përvojë në pritjen e shtetasve të vendit të tretë dhe kështu nëpunës të kufijve përkatës kanë nevojë për trajnim specifik për të respektuar procedurat e specifikuara në MR

•

Legjislacioni kombëtar në shumë vende nuk rregullon qartësisht dhe tërësisht ripranimin dhe pritjen e shtetasve të vendit të tretë. Shumica e vendeve janë akoma në proces të përafrimit të legjislacionit me acquis të BE-së.

Rekomandime Kthimi dhe ripranimi nuk është proces i lehtë as për vendet kthyese as për ato ripranuese. Siç u theksua në Forum, përfshin dimensione komplekse diplomatike, teknike, infrastrukturore dhe, akoma më e rëndësishme, njerëzore. Kështu, vendet e BE-së me eksperiencë të madhe në këtë fushë akoma përballen me vështirësi, shumë prej të cilave janë përmendur më lart. Vendet e Ballkanit Perëndimor, që janë përballur vetëm kohët e fundit me këtë proces, mund të mësojnë shumë nga eksperienca, mësimet e nxjerra dhe praktika e shteteve anëtare të BE-së. Gjithashtu, duke e konsideruar pozicionin e tyre, si vende ripranuese dhe kthyese dhe ngjashmëritë ndërmjet tyre, vendet e Ballkanit mund të përfitojnë duke ndarë eksperiencën e tyre. Në këtë drejtim Shqipëria mund të konsiderohet si shembull në rajon, pasi është i pari që ka nënshkruar dhe filluar zbatimin e MR KE dhe tani është në fazën e avancuar të zbatimit. Forumi Rajonal ju referua praktikave më të mira të vendeve të BE-së dhe mësimeve të nxjerra nga rajoni dhe doli me rekomandimet e mëposhtme: ¾ Krijimi i një kuadri të duhur ligjor Kthimi dhe ripranimi nuk mund të jenë të efektshëm pa një kuadër të përshtatshëm ligjor. Krijimi i një kuadri ligjor të plotë dhe të vijueshëm është thelbësor për vendet në rajon. Legjislacioni duhet të përcaktojë qartë procedurat e brendshme të pritjes, referimit dhe trajtimit të të kthyerve, si të shtetasve të tyre ashtu dhe të shtetasve të vendit të tretë. Duhet të nënvizojë qartë procedurat dhe autoritetet për ndalimin dhe largimin e shtetasve të ripranuar të vendeve të treta, ndërsa respektohen të drejtat dhe dinjiteti i njeriut. Meqë shumica e vendeve në rajon shohin drejt anëtarësimit në BE, ato duhet të përpiqen të përafrojnë legjislacionin e tyre me BE-në dhe standardet europiane për kthim dhe ripranim dhe duhet t’i referohen në legjislacion, kur është e rëndësishme, marrëveshjeve dypalëshe ose shumëpalëshe të ripranimit. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 54 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

¾ Krijimi i ambienteve të duhura të pritjes Shumica e vendeve të rajonit nuk i ka ambientet e duhura të pritjes, për shtetasit e tyre dhe të vendeve të treta. Pikat e kalimit të kufirit në shumë vende duhet të ri-dizenjohen dhe/ose pajisen me infrastrukturën e nevojshme për trajtimin njerëzor të të kthyerve; të shtetasve të tyre gjatë intervistimit dhe mbledhjes së të dhënave dhe të shtetasve të vendit të tretë gjatë procesit të shqyrtimit paraprak. Krijimi i në qendre të mbyllur pritjeje për shtetas të vendit të tretë duhet të bëhet përparësi nga vendet e rajonit. Paralelisht, kuadri i nevojshëm teknik dhe ligjor duhet të zhvillohet duke përfshirë rregulla të brendshme për qendrën, si dhe struktura të duhura organizative dhe termat e referencës për stafin. 17 ¾ Parandalimi i migracionit të parregullt Vendet e rajonit duhet të grupohen me KE ose/dhe shtetet anëtare që kanë nevoja pune për të përfunduar marrëveshje ripranimi (si dhe sezonale kur është e nevojshme) si tregues i vullnetit të përbashkët për të luftuar migracionin e paligjshëm. Disa vende kanë marrë masa për të trajtuar qëndrimin e mëtejshëm të mundshëm të shtetasve të vendeve të treta duke kufizuar dhënien e vizave në nivel konsullor për ato vende me një rekord të qëndrimeve me kohë të gjatë siç tregohet nga studime të analizës së rrezikut. ¾ Rritja e kapaciteteve të institucioneve që merren me ripranimin Autoritetet që merren me kthimin dhe ripranimin në shumë vende të rajonit kanë nevojë për udhëheqje dhe trajnim të mëtejshëm për procedurat e parashikuara në marrëveshjet e ripranimit. Trajnimet duhet të përshtaten për të rritur dhe forcuar nëpunësit e policisë kufitare për pritjen dhe menaxhimin e flukseve të migrantëve të parregullt. Vëmendje specifike në trajnime/veprimtari të forcimit të kapaciteteve duhet t’i kushtohet stafit që do të menaxhojë dhe drejtojë qendrat e pritjes. ¾ Zbatimi i MR ekzistuese dhe negociata për të përfunduar protokolle zbatimi dhe MR me vendet e origjinës Qëllimi i protokolleve të ripranimit është lehtësimi i procesit të kthimit dhe ripranimit. Kështu, vendet në rajon duhet t’i përmbahen rreptësisht procedurave dhe t’i kërkojnë edhe palëve kontraktuese t’u përmbahen atyre. Kjo i bën më transparente procedurat e kthimit dhe ripranimit, siguron respektimin e të drejtave të njeriut dhe dinjitetit të të kthyerve dhe redukton rastet e ripranimit gabimisht. 18 Në raste kur është i nevojshëm protokolli i zbatimit, sidomos në lidhje me marrëveshjet shumëpalëshe të nënshkruara me KE-në, vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të fillojnë negociata për protokolle dypalëshe me vendet anëtare të BE-së sipas nevojës. Komiteti i Përbashkët i Ripranimeve i krijuar sipas MR KE është organi kryesor ndërlidhës për të lehtësuar negociatat dhe për të përfunduar protokolle. Gjithashtu, 17

Për më shumë informacion për nevojat dhe modalitetet për funksionimin e qendrës së pritjes shihni publikimin IOM 2006: The return of Irregular Migrants to Albania - An Assessment of Case Processing, Reception and Return: Needs and Modalities. 18 Njoftimi paraprak u jep palëve kohë të mjaftueshme për të verifikuar shtetësinë e të kthyerve dhe kështu redukton rrezikun e ripranimit gabimisht. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 55 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

Komiteti i Përbashkët i Ripranimeve mund të ndihmojë për konsolidimin e mekanizmave për kthimin dhe ripranimin dhe zbatimin e duhur të marrëveshjeve ekzistuese. Mbështetja diplomatike nga KE mund të kërkohet dhe në kuadër të negociatave të MR me vendet e origjinës, sidomos me vendet që paraqesin vështirësi në negociata. Në rastet kur është e pamundur të negociohen marrëveshje ripranimi, vendet e rajonit mund të nxisin përfundimin e Memorandumeve të Mirëkuptimit ose marrëveshjeve të tjera të bashkëpunimit, që mund të kenë një perceptim më pak negativ për vendet e treta. ¾ Forcimi i bashkëpunimit ndërmjet strukturave të kthimit dhe ripranimit Bashkëpunimi ndërmjet autoriteteve të kthimit dhe ripranimit është i nevojshëm për një proces të realizuar në kohë dhe efektiv. Bashkëpunimi është i nevojshëm midis tyre, midis strukturave përgjegjëse për menaxhimin e migracionit dhe në nivel rajonal. Si i tillë, vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të caktojnë autoritete specifike që të merren me zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit. Për të lehtësuar komunikimin e mirë, duhet të specifikohen zyrtarisht nga të gjitha/të dyja palët kontraktuese kontaktet e pikave përkatëse qendrore të palës kthyese/ripranuese. Kjo do të mbështesë procesin e njoftimit paraprak si për kthimin e shtetasve të tyre ashtu dhe për kthimin e shtetasve të vendit të tretë. Komunikimi i rregullt është thelbësor për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe vështirësitë e paraqitura nga procesi i kthimit dhe ripranimit. Vendet në rajon gjithashtu mund të forcojnë bashkëpunimin mes tyre nëpërmjet krijimit të një mekanizmi të përbashkët që mund të lehtësojë sigurimin e dokumenteve të rëndësishme, të dhënave dhe informacionit të rëndësishëm për kthimin dhe ripanimin. ¾ Mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe trajtimi me dinjitet Zbatimi i MR dhe protokolleve të zbatimit kërkon që pritja e personave të kthyer dhe të ripranuar të bëhet në mënyrë profesionale. Vetëm një pritje profesionale mund të garantojë respektimin e të drejtave të njeriut dhe shmangien e trajtimit abuzues. Nëpunës kufitar duhet të zbatojnë kërkesat për të siguruar kujdes specifik për grupet e pa mbrojtura. Në veçanti, kujdes i duhur duhet të ofrohet gjatë pritjes së të kthyerve nga pala kthyese, procesit të intervistimit, dorëzimit të të kthyerve, dorëzimit të sendeve personale etj. Gjithashtu, rajoni nuk e ka traditë ruajtjen e fshehtësisë së të dhënave personale dhe shtetet duhet të sigurojnë respektimin e fshehtësisë së të dhënave. ¾ Kthimi vullnetar si mundësia e preferuar Parimi kryesor që rregullon kthimin e migrantëve të parregullt është që kthimi vullnetar, si mundësia më pak e kushtueshme dhe më shumë e qëndrueshme, duhet të bëhet përparësi. Vendet e KE-së kanë zhvilluar programe për të asistuar kthimin vullnetar të migrantëve të parregullt dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor do të bënin mirë të ndiqnin këtë rrugë. Asistenca e donatorëve, sidomos në kuadër të programeve të KE në fushën e azilit, migracionit dhe çështjeve të vizave (AMV) mund të ndihmojë në këtë drejtim. Nevoja për kthim vullnetar pritet të bëhet më e dukshme me hyrjen në fuqi të klauzolës së vendit të tretë, kur pritet një rritje në numrin e migrantëve të parregullt nga vendet ku është i vështirë kthimi për shkak të mungesës së bashkëpunimit tradicional ose mungesës së marrëveshjeve të ripranimit. “Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 56 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS

¾ Ri-integrimi i të kthyerve Kthimi dhe ripranimi nuk mund të jenë të qëndrueshme nëse nuk ndiqen nga masa të fuqishme ri-integrimi. Duke mos nënvlerësuar disa raste të azilkërkuesve në rajon, sidoqoftë pranohet që shumica e migrantëve të parregullt janë direkt ose jo migrantë ekonomik. Pa punë dhe pa kushtet themelore të jetesës, të kthyerit përsëri do t’i drejtohen migracionit të parregullt në kërkim të punës jashtë vendit. Kështu që masat për të luftuar migracionin e parregullt nëpërmjet kthimit dhe ripranimit duhet të ndiqen nga programe të mirë planifikuara ri-integrimi të përshtatura me nevojat specifike të të kthyerve. Autoritetet përgjegjëse për kthimin dhe ri-integrimin duhet të kuptojnë bazën e strukturave të mbështetjes sociale dhe programeve të ri-integrimit dhe t’i drejtojnë të kthyerit tek autoritetet që i sigurojnë ato. Sipas këtyre rrethanave, zbatimi i marrëveshjeve të ripranimit është fushë sfiduese dhe komplekse për të gjitha vendet e përfshira. Për të përmbushur detyrimet sipas marrëveshjeve të ripranimit, ndërhyrjet duhet të bëhen në mekanizmat ekzistuese për trajtimin e migrantëve të parregullt si dhe për negocimin dhe zbatimin e marrëveshjeve të ripranimit me vendet e origjinës. Me qëllim që sigurohet kuadri i duhur ligjor dhe institucional dhe të ofrohen shërbimet e nevojshme për zbatimin gradual të marrëveshjes së ripranimit, duhet të sigurohen kapacitetet dhe burimet për trajtimin e duhur të nevojave specifike. Asistenca e mëtejshme dhe udhëzimet nga Shtetet Anëtare të BE-së si dhe ndarja e eksperiencës midis njësive administrativen konsiderohen tepër të rëndësishme dhe u shprehën gjatë gjithë Forumit. Këto masa do të lehtësojnë procesin e kthimit dhe riintegrimit dhe do të sigurojnë vazhdimësinë dhe efektivitetin në përpjekjet e qeverisë për të luftuar migracionin e parregullt në mbarë rajonin.

“Ngritja e mekanizmave për zbatimin e efektshëm dhe të qëndrueshëm të Marrëveshjeve të 57 Ripranimit midis Shqipërisë, KE dhe vendeve të treta të interesuara” Ky projekt bashkëfinancohet nga Komuniteti Europian dhe partneret e projektit nën programin AENEAS