r e k k e l d r oo h e g n O el ijk le ve n nd ie vr er di n ee or vo ds gi ie Ve gg
voorwoord
Stel je voor: je kunt iets doen voor dieren, voor een schoner milieu, voor het klimaat, voor bio-diversiteit, voor een duurzame voedselproductie. Iets dat goed is voor je lichaam... en voor je geweten. Een keuze zo makkelijk als je afval scheiden of de kraan dichtdraaien tijdens het tandenpoetsen. Iets wat je iedere dag kan doen. En het smaakt verrukkelijk!
.......................
“
Een minder dierli jke, meer plantaardige voeding is gezond en ecologisch vriendeli jk. Het bevat minder verzadigde vetzuren en meer vezels en verkleint de kans op aandoeningen als hart- en vaatziekten. Van alle voedingsmiddelen zi jn vlees en zuivel ecologisch veruit het meest belastend. – De Gezondheidsraad
2
Met deze Veggie Gids willen we iedereen op pad helpen die graag zo’n keuze voor plantaardige voeding wil maken. Je vindt makkelijke en lekkere recepten voor je ontbijt, lunch en avondeten. Doorgewinterde veggie’s delen hun ervaring met je en geven handige tips. Natuurlijk kun je in deze gids lezen wat een vegetarisch dieet voor je eigen gezondheid betekent en, misschien wel belangrijker, waarom een veggie lifestyle goed is voor het milieu en dierenwelzijn. Op dit moment zijn er in Nederland bijna een miljoen mensen die geen of vrijwel geen vlees meer eten. Nog maar 13% van de Nederlanders eet iedere dag vlees. Je ziet dit terug in het aanbod vleesvervangers in supermarkten en vegetarische gerechten in restaurants. Waar dertig jaar geleden dierenleed niet als politiek thema speelde, is het nu een belangrijke discussie in de maatschappij. Jij kunt onderdeel zijn van deze verandering, die ten goede komt aan je eigen gezondheid, aan het milieu, aan een eerlijke voedselverdeling en natuurlijk aan de dieren. Het enige wat je hoeft te doen is anders koken. Deze Veggie Gids helpt je op weg.
inhoud 4 Suzette | “Ik wil een voorbeeld zijn van hoe het ook kan” .............. 6
Op weg naar een veggie lifestyle .............................
- Stap voor stap ............................................................ 8 - Recepten van Lisette Kreischer ..................................... 10 - Bekende veggies .......................................................... 13 - Ontdek meer, experimenteer! ...................................... 14 - Recepten van Suzette ............................................................ 18 - All day, every day, veggie day ...................................... 24
Voor een blakende gezondheid ......................................26
29
Big of puppy? ...............................................................
35 Aline | “Ik vind het gemakkelijk plantaardig te eten” .............. 38
Voor de aarde, voor je medemens ...........................
Over Ongehoord ............................................................... 41
42
Meer weten? ...............................................................
3
3
“Ik wil een voorbeeld zijn van hoe het ook kan”
Suzette I
k ben Suzette, 34 jaar en woon samen met mijn vriend en onze twee zoontjes in het oosten van het land. We eten en leven veganistisch. En dat gaat prima! Mijn vriend en ik aten al jaren plantaardig en sinds we kinderen hebben is daar eigenlijk niet zoveel in veranderd. Thuis is het gemakkelijk om puur plantaardig te eten. Als iets niet te verkrijgen is dan maken we het zelf of verzinnen een alternatief. Zo staan er bij ons ook kwarktaart, lasagne met gehakt, pizza met kaas, tosti’s, quiche, pannenkoeken of friet met mayo op tafel. Maar dan helemaal zonder dierlijke producten. Dat wij veel groenten eten spreekt denk ik voor zich, verder eten we veel noten, zaden, fruit en sojaproducten.
Buiten de boot?...................... Op school, feestjes of bij vriendjes valt het ineens op dat onze kinderen toch niet alles eten. We gaan daar soepel mee om en proberen ervoor te zorgen dat de kinderen er geen last van hebben. We geven graag een lekker vega-taartje of muffins mee. Of we maken een uitzondering (mits vegetarisch).
Voorbeeld We laten ook graag aan anderen zien hoe gemakkelijk het eigenlijk is om veganistisch te eten. Dat doen we door lekker te koken voor anderen, uit te leggen hoe je een recept kunt aanpassen of door inspirerende, plantaardige recepten te delen op mijn blog (www.watmaakt.suzette.nu). Zonder onze levensstijl en keuzes aan anderen op te dringen, willen we graag een voorbeeld zijn van hoe het ook kan. We hebben velen kunnen inspireren en daarmee al veel dierenlevens gered! 4
Koffie verkeerd Dat we afwijken van de norm is vooral in praktische zin wel eens lastig. Om in de stad een koffie verkeerd (met sojamelk) te kunnen drinken ben ik aangewezen op drie eetcafés. Dat beperkt de keuze aanzienlijk… Aan de andere kant: er zijn maar liefst drie plekken waar ik nu mijn veganistische kopje koffie kan drinken. Dat had ik een paar jaar geleden niet durven dromen.
Een paar tips voor de beginnende veganist ................................. 1
Haal de motivatie uit jezelf, je zult regelmatig op een punt komen dat je denkt: “Waarom kies ik hier ook alweer voor?”. En dan heb je het antwoord meteen bij de hand!
2
Begin gewoon. Kijk hoe het gaat. Vandaag nog! Doe het gewoon. En begin gewoon opnieuw als het even niet lukte. Waarom ook alweer? Zie punt 1.
3
Verwacht niet dat je vlees of zuivelproducten precies na kunt maken. Plantaardige producten smaken gewoon anders. Begin bijvoorbeeld dus niet meteen met twee glazen ongezoete sojamelk in de ochtend. Of met rauwe tofu op je brood. Maak er iets lekkers van!
4
Verwacht wél dat je heerlijk kunt eten, dag in, dag uit.
5
Deel je ervaringen. Vraag hulp aan anderen. Velen zijn je voorgegaan!
Recept
energiebommetjes .............
• banaan
• pecannoten • rozijnen • zonne(bloem)pitten • gemalen kokos • pure chocolade • cacaopoeder • gebroken lijnzaad • rijststroop Je kunt eventueel ook andere noten gebruiken (walnoten, hazelnoten, paranoten) en de cacao kun je goed vervangen door carobe.
Prak de banaan in een schaal en doe daar zonnepitten, kokos en gebroken lijnzaad bij. Maal in een vijzel de rozijnen totdat het een plakkerige massa wordt. Hak de pure chocolade in stukjes en doe hetzelfde met de noten. Meng deze door de andere ingrediënten in de schaal. Voeg nog wat rijststroop toe naar smaak en de chocofans doen er nog een schepje cacao bij. Bekleed een bakje, bijvoorbeeld een broodtrommel, aan de binnenkant met plastic folie. Druk het mengsel hierin. Laat even in de koelkast rusten om hard te worden (hoe meer banaan er in zit, hoe zachter het blijft) en rol er dan bolletjes van. Rol ze door de gemalen kokos en serveer bij een kopje thee.
Meer lekkere recepten van deze ervaren vegan op pagina 18! 5
op weg naar een veggie lifestyle Je eerste stappen ................................. Ieder maaltijd is een keuze. Kies je ervoor om alleen plantaardige producten te kopen, dan gaat er minder geld naar de vlees-industrie. Niet voor niets maken slachthuizen tegenwoordig ook vegetarische producten, ze willen geen omzet mislopen! Voor een plantaardige maaltijd worden geen dieren gedood. Wanneer je plantaardig eet kies je voor een respectvolle en rechtvaardige omgang met dieren. Je redt hierdoor de levens van honderden dieren!
Nederlanders eten bewust geen vlees, of eten niet meer dagelijks vlees. Bron: Natuur & Milieu/Motivaction
Tips
..................................... Stay positive Leg de focus niet op alles wat je moet opgeven, maar denk aan het nieuwe, lekkere en gezonde eten dat je te wachten staat. Veel mensen ontdekken een hele nieuwe wereld aan smaken zodra ze de stap naar diervriendelijk eten hebben gemaakt (op pagina 10 t/m 12 en 18 t/m 23 vind je een aantal heerlijke recepten!).
Brain power Je voelt je meer op je gemak als je aan collega’s rustig kunt uitleggen waarom je geen gekookt eitje bij de lunch neemt of als je je puberale broertje duidelijk van repliek kan dienen. Hoe meer we onszelf informeren over waar ons voedsel vandaan komt en hoe dieren worden behandeld in onze samenleving, hoe makkelijker we onze keuzes kunnen verdedigen tegenover anderen.
6
4
3
34
623
290 kg
Bron: NVB, GfK.
.
a a n ta l d i e r e n d at e e n v e g e ta r i e r i n z i j n l e v e n s pa a r t
.................................... Take it easy Sommige mensen besluiten van het ene op het andere moment vegetariĂŤr te worden. Voor anderen betekent de stap naar een diervriendelijker leven een langzaam proces met veel tussenstappen. Raak niet gefrustreerd als het je niet lukt van vandaag op morgen te veranderen. Een allesof-niets-benadering maakt verandering soms onmogelijk. Vegetarisme gaat niet over zo puur mogelijk leven. Elke bewuste keuze die je maakt, is een boodschap aan de mensen om je heen en de veeteeltindustrie. Wees dus elke keer trots op jezelf als je je tanden in een veggie lekkernij zet!
Ben je klaar om een
positieve verandering te maken?
Neem de eerste stap: • pagina 9
7
STAP voor stap
Veggie in een maand!
1
2
3
...
4
5
...
1
2
3
4
5
Je bent niet alleen .............................. De stap naar diervriendelijk eten kan best spannend zijn. Misschien ken je niemand anders die dat ook wel eens wil proberen. Je kunt je daarom wat alleen voelen. Niet getreurd! Honderden mensen, restaurants en kantines in Nederland en België doen mee aan de Plantaardig Maandag (plantaardigmaandag.nl) en Donderdag Veggiedag (donderdagveggiedag.be). Deze campagnes stimuleren mensen om één dag per week te kiezen voor een diervriendelijk gerecht.
Uit eten .............................
Nog gemakkelijker! Laat je verwennen. De meeste restaurants bieden lekkere en gezonde vegetarische gerechten aan. Als je twijfelt over het vegetarische aanbod, bel je even en geef je je wensen door. Het kan natuurlijk eens wat minder zijn, maar vaak doen de koks extra hard hun best om je iets heerlijks voor te schotelen. Je vindt ook veel veggie opties in Indiase, Thaise, Chinese, Surinaamse, Indonesische, Ethiopische, Libanese of Italiaanse restaurants. Op www.vegatopia.com vind je veggie opties in jouw regio, en op www.happycow.net vind je diervriendelijke eettentjes over de hele wereld. Handig voor als je op vakantie ook wilt genieten van wat veggie lekkers!
Zonder moeite ................................... Eén dag vegetarisch in de week is een goed begin. Probeer het nu eens drie dagen per week. Je eet nu waarschijnlijk al vaker diervriendelijk dan je denkt. Een fris slaatje, pasta pesto, maaltijdsoep met brood... Je kunt dus al diervriendelijk koken! Met slaatjes, pasta en soep kun je eindeloos variëren. Zo heb je al een mooi repertoire van veggie gerechten.
Doe maar gewoon ............................. Na deze eerste twee weken wordt het serieuzer en kun je overgaan op vijf dagen in de week. Diervriendelijk koken hoeft zeker niet speciaal te zijn. Neem je voor: De volgende keer dat ik in de supermarkt ben, kies ik plantaardige producten. Met een minimale verandering zijn je vertrouwde recepten diervriendelijk. Vervang het gehakt in je spaghettisaus door seitangehakt, roerbakvlees door tofu-roerbakreepjes, of een hamburger door een vegetarische variant. De meeste supermarkten hebben een assortiment aan vegetarische producten. Ontdek jouw favorieten in de koeling en diepvriesvakken.
Gezellig ................................... Wauw, je bent nu al een paar weken bijna-vegetariër. Gefeliciteerd! Als je nog twee veggie dagen aan je week toevoegt, ben je er! Deze positieve verandering in je leven hoef je niet alleen te vieren. Een lunch of etentje thuis met vrienden is de perfecte gelegenheid om je aan een veggie hap te wagen. Samen kun je nieuwe producten ontdekken, recepten testen en de nieuwe smaken evalueren. Het is bovendien een goed moment om je keukengeheimen te delen of gewoon eens lekker bij te kletsen.
9
--------------------------
10
Lisette Kreischer Lisette is de bekendste vegan chef van Nederland! Met haar mix van stijl en idealisme weet ze velen te verleiden tot een diervriendelijk eetpatroon. Ter gelegenheid van de uitgave van haar nieuwe kookboek Wat De Pot Schaft (Artemis&Co) mogen we enkele recepten van haar gebruiken. Probeer ze nog deze week uit!
De Brute Boterham “Deze boterham vind ik bruut ja! Ik houd er zo van als ik mi jn tanden kan zetten in een stuk grof brood met krokante korst, wat belegd is met grove stukken groente en eiwitri jke producten. Dat mi jn mond vol zit met smaak en ik er energie van kri jg. Dat is dus het geval met deze boterham!”
......................... Voor twee personen • vier dikke sneden grof, geroosterd brood • een paar eetlepels soja- of veganaise (plantaardige mayonaise) • olijfolie • sap van 1/4 citroen
• 1 paprika, zaadjes verwijderd en in dunne reepjes gesneden • 1 grote of 2 kleine rijpe avocado(‘s), geschild, ontpit en in stukken gesneden • shoyu of sojasaus
• 3 oesterzwammen, in reepjes gescheurd • zeezout en versgemalen zwarte peper • optioneel: een klein stukje nori (zeewier), in reepjes geknipt
Verhit een laagje olie in de koekenpan en bak hier de reepjes paprika even in. Haal ze uit de pan. Bak vervolgens in de overgebleven olie de reepjes oesterzwam rondom goudbruin. Blus af met een heel klein scheutje shoyu en laat de oesterzwammen de shoyu helemaal opnemen. Zet het vuur uit. 2 Besmeer een zijde van beide boterhammen met een flinke klodder soja- of veganaise. 3 Besprenkel de stukken avocado met het citroensap. 4 Beleg de twee besmeerde boterhammen met de stukken avocado, reepjes paprika en oesterzwam en eventueel wat snippers nori. Maak af met een snufje zeezout en zwarte peper en dek beide af met de andere boterhammen.
1
11
Stamppot rauwe andijvie “Mama’s oude en vertrouwde recept van stamppot rauwe andi jvie met spekjes heb ik ietwat geveganiseerd. Die spekjes zi jn so last season!”
......................... Voor twee personen • 600 gram geschilde aardappelen, gehalveerd • 200 gram gewassen en gesneden andijvie
• scheutje sojaroom • 1/2 teentje knoflook, gepeld en fijngehakt • 4 zongedroogde tomaatjes
• 1 uitje, gesnipperd
• 1 eetlepel paprikapoeder
• scheutje olijfolie
• 25 gram walnoten
1
• 100 gram gerookte tofu (te vinden in de natuurvoedingswinkel) • zeezout en versgemalen zwarte peper
Kook de aardappelen in voldoende water gaar. Snijd de tofu in kleine blokjes.
2 Verhit de olijfolie in de koekenpan. Fruit hierin ui en knoflook (let op dat de knoflook niet
aanbrandt!). Snijd de zongedroogde tomaatjes in reepjes en voeg deze samen met de blokjes tofu, walnoten en paprikapoeder aan het ui-knoflookmengsel toe en bak tot alles lekker knapperig is. 4 Giet de aardappelen af en pureer de aardappelen met een scheutje sojaroom tot een gladde puree. Roer het ui-tofumengsel en de andijvie door de aardappelpuree. Voeg nog een klein scheutje olijfolie toe en breng op smaak met zout en peper. 3
12
.........
Bekende
veggies
.........................
“ “ “ “ “ “ “ “
De tijd zal komen waarin mensen naar de moord op dieren kijken zoals men nu kijkt naar de moord op mensen. - Leonardo da Vinci, Italiaanse wetenschapper, uitvinder en kunstenaar
Niets zal de menselijke gezondheid en overlevingskansen op aarde zo ten goede komen als de evolutie naar een vegetarisch eetpatroon. - Albert Einstein, Duits-Amerikaanse wetenschapper en uitvinder, Nobelprijswinnaar
Heel veel ouders doen net of dat stukje vlees op het bord niets te maken heeft met de koeien, zoals die van de kinderboerderij, maar dat is de waarheid verdoezelen. Om een kipkluifje te maken, moet er een kip de nek om worden gedraaid. Zo simpel is het. - Antoinette Hertsenberg, tv-presentatrice en kookboek-auteur
Als slachthuizen glazen muren hadden, dan zou iedereen vegetariër zijn. - Paul McCartney, Britse zanger, ex-Beatles
Dieren zijn bewuste wezens met hun eigen wil. Het lijkt me verkeerd om onze wil op te leggen aan een ander wezen, alleen omdat we ertoe in staat zijn. - Moby, Amerikaanse muzikant
De vee-industrie zal één van de dingen zijn waar we later op terugkijken als teken van een minder ontwikkeld tijdperk, zoals wij nu terugkijken op racisme en seksisme. - Natalie Portman, Amerikaans actrice
Volgens mij eet je gewoon ook veel lekkerder als je weet dat je niet verantwoordelijk bent voor allerlei dierenmishandeling. - Dolf Jansen, marathonloper en cabaretier.
Vegetariërs zijn vooral verstandige mensen die nadenken over een heleboel dingen. - Henny Huisman, tv-presentator 13
ontdek meer, experimenteer! Varieer Als je de veggie basis eenmaal onder de knie hebt, kan je verder experimenteren. Geef toe, altijd dezelfde groentenburger wordt al snel saai. Zorg dus voor genoeg afwisseling. Aan het aantal beschikbare groenten, fruit, granen of peulvruchten in de wereld zal het in ieder geval niet liggen. Laat je niet afschrikken door nieuwigheden of gekke namen. Ontdek, experimenteer en varieer.
Licht verteerbaar De lichtheid van vegetarische maaltijden is voor veel mensen een voordeel. Toch klagen sommige mensen dat ze te snel weer honger hebben. Dat kan je voorkomen door enkele vetrijke en eiwitrijke ingrediënten toe te voegen. Noten, tofu, zaden, avocado, volle granen, bonen en meer.
Een wereld aan ideeën Je hebt vegetarische kookboeken in alle soorten, maten en gewichten: met studentenrecepten, tienminutenrecepten of gastronomische geheimen. In de grotere boekwinkels vind je kasten vol lekkere ideeën. Aanraders zijn de kookboeken van onze nationale veggie chef Lisette Kreischer. Haar Amerikaanse collega Isa Chandra Moskowitz heeft ook een imposante lijst aan prachtige kookboeken. Vind de beste tips voor diervriendelijke cupcakes in ‘Vegan cupcakes take over the world’ en maak indruk met de recepten uit ‘Veganomicon’, het ultieme veggie kookboek. Ook het wereldwijde web openbaart veel keukengeheimen.
14
Er bestaan sites boordevol diervriendelijke recepten, zoals veganisme.org of vegetarisme.be. Bovendien zijn er heel wat mensen die hun zoektocht naar lekkere maaltijden en keukengeheimen met je willen delen via hun blog. Neem eens een kijkje bij watmaaktsuzette.nu of alinesvegablog.wordpress.com (meer over Suzette en Aline vind je op pagina 4 & 35). Ook de Engelstalige veggie blogs zijn in grote getalen aanwezig, zoals theppk.com en vegalicious.org.
Ga eens vreemd In veel culturen en godsdiensten is vegetarische voeding dagelijkse kost. De grotere steden in Nederland hebben hun eigen Aziatische, Turkse, Marokkaanse of Surinaamse winkels of supermarkten. Ga daar eens op ontdekkingsreis. Je vindt er falafel, gekruide tofu, tempeh, zeewier, en nog veel meer echte vegetarische delicatessen. Soms ziet een en ander er misschien wat vreemd uit, maar wees dapper: proeven is de boodschap!
Vleesvervangers
en andere lekkerni jen!
Seitan is een vleesvervanger gemaakt van tarwegluten, de eiwitten in granen. Het heeft een op vlees gelijkende vezelstructuur en een hartige smaak. Je kan het bakken, braden, grillen of frituren. In de natuurvoedingswinkel vind je ook de lekkerste kanten klaarbereidingen. Chinese winkels hebben seitan in blik met verwarrende namen zoals ‘mock duck’!
Tofu is een eiwitrijke vleesvervanger op basis van soja. In grote delen van Oost-Azië eten niet enkel vegetariërs maar ook omnivoren dit product. Tofu heeft een zachte, vrij neutrale smaak en wordt daarom op smaak gebracht met kruiden, groenten of sauzen, of door hem te roken. Tofu is een erg flexibel ingrediënt. Je kan het koud eten of warm, als burger, broodbeleg of zelfs als basis voor een smeuïg dessert. Je vindt het ook in de vorm van reepjes of ‘gehakt’. Het product is in de meeste supermarkten verkrijgbaar in verschillende vormen en smaken.
Ontdek nog meer op de volgende pagina...
15
Dit zijn ook goede vleesvervangers! De kikkererwt is misschien wel de meest beroemde in de vegetarische keuken. Het is een gelige, ronde peulvrucht met een nootachtige smaak en is rijk aan vezels en eiwitten. Je kan ze gedroogd of voorgekookt in glas of blik kopen. Kikkererwten zijn lekker in de wok en andere groentegerechten. Ze dienen ook als basisingrediĂŤnt voor vegetarische specialiteiten als falafel en hummus. Ook de sojaboon is een eiwitrijke peulvrucht.
Falafel
...........................................
Peulvruchten
Een populaire vegetarische snack uit het Midden-Oosten, die bereid wordt met onder meer geplette kikkererwten, koriander en knoflook. Van dit mengsel worden balletjes of schijfjes gemaakt die in olijfolie worden gefrituurd. In sommige Arabische winkels, supermarkten en natuurvoedingswinkels vind je kant-en-klare falafel die je alleen nog hoeft te frituren. In de grote steden van het land vind je ook falafeltentjes met een uitgebreide saladebar, waar je je eigen broodje falafel kunt samenstellen.
Hummus
Wellicht het prototype voor de veggie keuken! Deze kikkererwtenspread is heerlijk als dipsaus maar vooral als broodbeleg, en is bovendien erg voedzaam. Je kan hummus gemakkelijk zelf maken of je kan hem kant-en-klaar kopen. Experimenteer eens en je zal zien waarom Plato en Socrates er in 400 v.C. al vol lof over waren.
Tempeh
Net zoals tofu een product van sojabonen. Door middel van een fermentatieproces binden de sojabonen zich tot een soort vaste koek, die je in blokjes of plakjes kunt snijden. Met een goede marinade of de juiste kruidenmix maak je er heel lekkere dingen mee. Je kan tempeh bakken of frituren. Soms is tempeh in de supermarkt 16 verkrijgbaar en je vindt het zeker in Chinese en Surinaamse toko’s.
Vlees? Welk vlees? Kun je de smaak van vlees niet missen? Er zijn veel nepvlees-producten beschikbaar die volledig plantaardig zijn: worstjes, hamburgers, schnitzels, kipnuggets, gehakt, etcetera. En nog beter nieuws, veel van deze producten kun je gemakkelijk vinden in grote supermarkten of natuurvoedingswinkels. 17
Tomatencrèmespread “De groenten in dit recept gaan we zacht jes gaar bakken of in de oven roosteren zodat ze extra zoet en veel smaakvoller worden. Als je een oven gebruikt:, meng de stukjes groenten met een beet je oli jfolie voor je ze in de oven schuift. De wortel en de ui hebben zo’n 40 minuten ti jd nodig, de tomaat een 20-tal minuten.”
......................... • 1 pak tofu naturel (375 gr) • 4 tomaten • 2 uien • 4 wortels • 3-4 el olijfolie • 3 tl Italiaanse kruiden (of spaghettikruiden) • 1 tl groentebouillonpoeder • 1 ½ tl rietsuiker • een handje verse basilicum blaadjes • peper
Dit recept komt van
watma ak t.suzet te.nu 18
1 Snij de groenten in kleine stukjes. Warm de olijfolie op in een grote pan en bak de ui en wortel op een zeer zacht vuurtje. De ui en wortel moeten bijna karamelliseren. Als de groenten bijna gaar zijn, roer je er de stukjes tomaat door, samen met de groentebouillonpoeder en de Italiaanse kruiden. 2 Bak alles nog 10 minuten op een middelmatig vuur, totdat de groenten volledig gaar en droog gekookt zijn. Pers ondertussen de tofu uit. Hiervoor leg je de tofu tussen twee snijplanken (of borden) en leg je op de bovenste snijplank een zwaar gezwicht zoals een telefoonboek of twee conservenblikken. 3 Na 20 minuten zal je zien dat de tofu al heel wat vocht heeft vrijgegeven. Giet dit vocht af en verkruimel de tofu met je handen boven een hoge mengbeker. Giet hierbij de gebakken groenten, de basilicum en de rietsuiker. Mix alles fijn met een staafmixer. Kruid bij met peper en eventueel nog een schepje extra suiker.
scones “De scones van vegan top chef Isa Chandra Moskowitz zi jn het beste ontbi jt. In minder dan 10 minuten bereid, om ze na 15 minuten geduldig wachten voor het ovenraampje binnen 5 minuten te verorberen. Eet ze lekker met margarine en een dikke laag jam.”
.. ......................... Voor 15 scones
• 2 el bakpoeder
• 120 ml soja/haverroom (als
• 2 tl citroensap
• 60 gr suiker
je dit niet hebt is soja/haver/
• 200 ml soja/haver/rijstmelk
• snufje zout
rijstmelk ook goed)
• 400 gr bloem
• 80 ml zonnebloemolie
1. 1 2. 2 3. 3 4. 4 5 6
Verwarm de oven voor op 200 °C en bedek een bakplaat met bakpapier. Meng het citroensap met de melk en laat even staan, zodat de melk wat dikker wordt. Zeef ondertussen bloem, bakpoeder, suiker en zout in een kom en roer om. Voeg olie, room en het melkmengsel toe en roer kort tot zich een samenhangend deeg vormt. Het is niet erg als er nog wat losse bloem over is. Trek bolletjes deeg los en leg ze op de bakplaat. Druk ze iets in om een ronde vorm te krijgen, maar kneed ze niet te veel. Besprenkel de scones met wat suiker en bak ze in 12-15 minuten. Als ze goudbruin van onder zijn en stevig van boven, zijn ze klaar.
Probeer ook eens de volgende variaties: • Noten-rozijnen: Voeg een handje gewelde rozijnen en gehakte hazelnoten en eventueel een theelepel geraspte sinaasappelschil toe aan het bloemmengsel, voordat je het deeg vormt. • Chocolate chip scones: Voeg een handje gehakte pure chocolade toe aan het 19 bloemmengsel, voordat je het deeg vormt.
20
Zelfgemaakte pizza Pizzadeeg smaakt het best als het bereid is met verse gist. En hoewel het vinden van verse gist soms wat lastig is (te kri jgen bi j de betere bakkers en Arabische winkels), is de bereiding van het deeg heel simpel. Zorg alleen dat je het deeg een paar uur voor het eten klaarmaakt, zodat het voldoende kan ri jzen.
......................... Pizzabodem
• 1 middelgrote aardappel
• 50 ml olijfolie
• 200 ml water
• 750 gr bloem
• 1 blokje (50 gr) gist
• 1 ½ tl zout
1 2 3 4
5 5. 6
• 2 tl rozemarijn
Kook de aardappel zeer gaar in ruim water. Giet 100 ml van het kookvocht in een maatbeker en voeg 100 ml koud water toe. Het water moet handwarm zijn, dus laat het nog wat afkoelen als het te heet is. Verkruimel de gist in een grote kom en roer het water er doorheen totdat de gist is opgelost. Verkruimel de aardappel door het water en voeg de olie, bloem, zout en rozemarijn toe. Kneed alles samen tot een samenhangend deeg. Voeg eventueel beetje bij beetje extra bloem of water toe als het deeg te nat of droog is. Uiteindelijk moet zich een deeg vormen dat niet langer aan je handen plakt. Kneed het deeg minimaal 10 minuten (goed voor de armspieren!), tot het soepel aanvoelt. Leg een vochtige theedoek over de kom met deeg en laat het minimaal een half uur rijzen op een warme plek in huis. Hoe langer het rijst, hoe lekkerder het wordt.
Tomatensaus • scheutje olijfolie
• ¼ tl oregano
• ½ tl zout
• 1 ui, fijngesneden
• 1 blik gehakte tomaten
• snufje zwarte peper
• 2 teentjes knoflook, geperst
• 1 klein blikje (50 gr) tomaten-
• ¼ tl tijm 1 2 3 4 5
puree
Verhit de olie in een steelpan op middelhoog vuur. Doe de fijngehakte ui in de pan en pers er de knoflook boven. Roer een minuut om. Voeg de tijm en oregano toe, roer nog even om en voeg dan de gehakte tomaten en tomatenpuree toe. Laat het geheel een kwartier pruttelen op zacht vuur. Voeg ten slotte zout en peper toe.
In de oven 1 Verwarm de oven voor op 250°C. Verdeel het deeg in 5 gelijke stukken en maak er platte rondjes (of ovaaltjes) van. 2 Bestrijk de bodems met olijfolie, smeer de saus erop en garneer met olijven, artisjokkenharten, paprikareepjes, enz. Bak de pizza’s in 15 minuten bij 250°C gaar.
21
22
Limoentaart “Een frisse fruittaart op basis van sojayoghurt. In 10 minuten (echt!) gemaakt en dan nog een uur in de koelkast op laten sti jven. Gegarandeerd succes op verjaardagen, picknicks en high-teas. Aan de slag dan maar!”
......................... • 2 bakjes yofu, limoen-melisse smaak (uit de natuurwinkel) • 1 limoen • 3 el plantaardige margarine (gesmolten)
1
• ¾ rol biscuitjes • 1 zakje agar-agar poeder (uit de natuurwinkel) • ½ kopje water
Voor de bodem de koekjes breken en mengen met de margarine. Als je koekjes hebt die niet zo zoet zijn, kun je nog een eetlepel dadel- of appelstroop toevoegen. Neem een ingevette springvorm en druk met een lepel het mengsel op de bodem.
2
De bodem hoeft uiteraard niet gebakken te worden, en de margarine zorgt ervoor dat de koekjes aan elkaar plakken en er een stevige bodem ontstaat.
3
Los de agar-agar op in het water en breng dit aan de kook onder voortdurend roeren. Laat het een paar minuten doorkoken en voeg dan de soja-yogurt en 2 el limoensap toe. Je kunt er ook nog wat extra suiker aan toevoegen. De taart smaakt, als deze heel koud is, namelijk minder zoet.
4
Laat het geheel nog een minuutje heel zachtjes doorkoken en blijf goed roeren om te voorkomen dat het aankoekt. Laat het dan afkoelen en roer af en toe tot het mengsel wat dikker begint te worden. Giet vervolgens over de bodem.
5
Versier de taart nu met schijfjes limoen en laat nog minstens een uur in de koelkast opstijven en afkoelen.
Dit recept komt van
watma ak t.suzet te.nu
23
y, every a d l l A da 0ntbijt: .....
y, v
• Fruitsalade of smoothie
eg g
• Havermout met appel, kaneel en siroop
ie
• Muesli of cornflakes met soja-/rijstmelk of sojayoghurt • Brood met pindakaas, jam, appelstroop, hummus, tapenade, etc. • Pannenkoeken met appel, kaneel en poedersuiker • English breakfast (gebakken aardappeltjes, witte bonen in tomaten saus, toast met margarine, geroosterde tomaat, scrambled tofu, gebakken veggieworstjes en geroerbakte bladgroenten zoals spinazie) • Scones, zie bladzijde 19
Lunch................... • Pitabroodje met falafel,
• Gebakken aardappeltjes met
salade en tahini of hummus
pesto salade
• Crunchy burritos (wraps
• Chinese noodles
gevuld met hummus of
• Belegd broodje :
guacamole en fijngehakte
o Pindakaas met jam, banaan of chilisaus
tomaat, komkommer, paprika,
o Avocado, tomaat en veldsla
rode ui, spinazie en alfalfakiemen)
o Pesto en geroosterde groenten
• Spinaziesalade met walnoten,
o Hummus, komkommer en
zongedroogde tomaat en balsamicodressing • Groentesoepje
o Marmite en tomaat o Gebakken tofu of tempeh met pindasaus
• Tabouleh (couscous salade)
o Brute boterham, zie pagina 11
• Broodje burger (broodje met
o Tomatencrème, zie pagina 18
veggieburger, sla, tomaat, 24
pijnboompitjes
augurken en ketchup)
! y da
Tussendoortjes ..... • Vers fruit • Gemengde noten • Energierepen (Liga Fruitkicks zijn vega) • Hartige muffins • Smoothies • Borrelnootjes • Crackertjes met tapenades en spreads
Avondeten .............
• Indiase veggie curry
• Home made pizza (zie pagina 21
• Spaghetti bolognese met
voor het recept!)
sojaroom en seitangehakt
• Taco’s (taco’s, bonen, rijst,
• Pittige tofu- en/of
tofu-/seitangehakt, geroosterde
groenteroerbak met bami of nasi
groenten, verse tomaat,
• Couscous met geroosterde
komkommer, paprika, sla en
groenten, zongedroogde tomaat
guacamole)
en noten
• Broodje vega
• Lasagna met geroosterde
shoarma (broodje
aubergine, sojagehakt en
met tofugehakt of
bechamelsaus
seitan, gebakken met
• Stamppot rauwe andijvie /
uitjes, knoflook en
zuurkool / peen en ui / boerenkool.
shoarmakruiden.
Lekker met gebakken uitjes,
Serveer met
cashewnoten, gemarineerde,
knoflooksaus)
gebakken tempeh, vega-jus en/of
• Pasta pesto
vega-worstjes 25
Voor een blakende gezondheid
Vlees bevat bepaalde stoffen die je lichaam nodig heeft, zoals ijzer, eiwitten en B-vitamines. Maar wist je dat deze stoffen net zo goed voorkomen in plantaardig voedsel? Daarbij komt dat vlees vaak ook stoffen bevat die niet goed zijn voor je lichaam, zoals onverzadigde vetten, ziektekiemen en resten van antibiotica, hormonen, chemische stoffen en zware metalen. Plantaardig voedsel bevat juist meer gezonde vetten en vezels. Overstappen naar een plantaardig eetpatroon helpt zo het risico op ernstige ziektes verminderen.
.......................
“
Eet je meer plantaardige producten en minder dierli jke, dan kri jg je meer vezels binnen en minder verzadigde vetzuren. Zo’n eetpatroon kan het risico verlagen op voorti jdig overli jden, hart- en vaatziekten, kanker en hersenziektes als Parkinson en Alzheimer. - Voedingscentrum
26
Hart- en vaatziekten In Nederland overlijdt drie op de tien personen aan hart- en vaatziekten. Deze worden vaak veroorzaakt door een hoog cholesterolgehalte. Hoog cholesterol ontstaat meestal door een overvloed aan verzadigde vetten. Dierlijke vetten zijn altijd verzadigd terwijl plantaardige vetten bijna altijd onverzadigd zijn. Om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen, raden artsen aan om meer plantaardige producten te eten. De plantaardige, onverzadigde vetten brengen het cholesterol omlaag.
Diabetes Diabetes is de meest voorkomende ziekte in Nederland en niet te genezen. Een miljoen Nederlanders heeft diabetes, waarvan negen op de tien diabetes type 2. Diabetes type 2 wordt in veel gevallen direct of indirect veroorzaakt door verkeerde voeding. Het advies van het Diabetes Fonds luidt onder andere om minder dierlijke vetten te eten en meer groente en fruit. Als je minder dierlijke producten eet en meer plantaardige, verklein je de kans om diabetes type 2 te krijgen dus aanzienlijk.
“
Naar schatting een kwart van alle kankergevallen zi jn te voorkomen door een combinatie van gezonde voeding en voldoende beweging. - RiVM, in het Nationaal Kompas Volksgezondheid.
Kanker Drie op de tien Nederlanders overlijdt aan een vorm van kanker. Voeding speelt vooral een rol bij dikkedarmkanker, maagkanker, slokdarmkanker, longkanker en mondkanker. Met name bij dikkedarmkanker lijkt er een direct verband te bestaan tussen het ontstaan ervan en de consumptie van varkens- en rundvlees. Voor alle vormen van kanker geldt dat een verhoogde inname van groente, fruit en vezels nodig is, om het risico op kanker te beperken. Groenten spelen een beschermende rol!
Overgewicht In Nederland kampt ongeveer de helft van de volwassenen met overgewicht, waarvan 11% aan ernstig overgewicht (obesitas) lijdt. Na roken is overgewicht de voornaamste factor als het gaat om gezondheidsverlies. Voeding is vanzelfsprekend een grote factor voor het ontstaan van overgewicht. Eten wat veel vet of suiker bevat en weinig vezels zorgt voor een toename in lichaamsgewicht. Plantaardig voedsel bevat weinig verzadigde vetten en juist veel vezels.
Waar moet je op letten als je plantaardig eet? andere vinden in peulvruchten, noten, tofu, tempeh, seitan, sojamelk en zelfs in granen!
Omega-3 vetzuren
Eiwitten De hoeveelheid eiwitten die je lichaam gemiddeld per dag nodig heeft, hangt af van je lichaamsgewicht, geslacht en leeftijd. Als je een gevarieerde, plantaardige maaltijd eet hoef je je echter geen zorgen te maken. De meeste westerlingen eten eerder te veel eiwitten dan te weinig. Je kunt eiwitten onder
Dit zijn een groep vetzuren waaronder alfalinoleenzuur, dat je lichaam niet zelf kan aanmaken. Omega-3 vetzuren zijn van belang voor je ogen en hersenen en verlagen het cholesterolgehalte in je bloed. Plantaardige bronnen van omega-3 zijn onder andere gebroken lijnzaad, lijnzaadolie, koolzaadolie, en walnoten. Vette vis wordt vaak geprezen als bron van omega-3, maar vissen maken deze echter niet zelf aan. De omega-3 in vis is afkomstig uit de algen die ze consumeren. Vis heeft daarbij het risico op aanwezigheid van zware metalen en giftige stoffen. 27
Vitamine D Je huid maakt vitamine D aan bij blootstelling aan zonlicht. Een half uur per dag buiten zijn is hiervoor al voldoende. In de winter is het wel moeilijker om genoeg zonlicht te krijgen, maar vitamine D zit bijvoorbeeld ook in margarine of verrijkte sojamelk. Je kunt ook een supplement nemen.
Calcium Hoewel koemelk vaak wordt gezien als voornaamste bron van calcium is het zeker niet de enige, noch de beste. Het calcium van sommige soorten groente wordt door het lichaam beter opgenomen dan dat van melk. Bovendien kan het vasthouden van het calcium negatief beïnvloed worden door een overschot aan eiwitten, zoals bij melk het geval is. Plantaardige bronnen van calcium zijn onder andere broccoli, groene bladgroenten, amandelen, tahin, verrijkte sojamelk en tofu geproduceerd met calciumsulfaat.
Vitamine B12 De enige stof die niet van nature in plantaardige voeding voorkomt is vitamine B12. Je lichaam heeft hier echter een reserve van. Vitamine B12, zowel uit supplementen als uit verrijkte voeding of uit dierlijke producten, is afkomstig van micro-organismen.
28
Het bevindt zich in verrijkte producten zoals sojamelk, Marmite of cornflakes. Aanbevolen wordt echter om een supplement te nemen. Kijk voor meer informatie op de website www. vegetarisme.be, onder ‘gezond eten’. Let op dat de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH), die op producten staat aangegeven, over de hoeveelheid gaat die je lichaam nodig heeft. Er wordt maar een bepaald gedeelte effectief opgenomen, vandaar dat een B12 pil bijvoorbeeld 1000% van je ADH kan bevatten.
Ijzer Ijzer vind je onder andere in donkergroene bladgroenten, peulvruchten, gierst, zaden, noten en gedroogde vruchten. Vitamine C bevordert de opname van ijzer. Je kunt bijvoorbeeld een glas sinaasappelsap drinken bij de maaltijd.
big of puppy?
Het is niet leuk om dieren te zien die pi jn hebben of sterven. Iedereen met een huisdier weet hoe een mens zich aan een dier kan hechten (en andersom) en hoe vervelend het is als je hond of kat dood gaat. Waarom eten we bigget jes op, maar nemen we onze kat op schoot? 29
WIJ WILLEN LEVEN! Ieder dier heeft een eigen karakter en geen enkel dier wil sterven. Uit onderzoek in slachthuizen blijkt dat dieren stress en angst voelen wanneer ze zien dat ze gedood zullen worden. Ook is er geen reden om aan te nemen dat de pijn van een kip anders voelt dan de pijn van een hond of zelfs een mens. Ethologen, die het gedrag van dieren bestuderen, hebben aangetoond dat dieren emoties hebben als boosheid, depressies en zelfs verliefdheid.
.......................
Leven in de dierindustrie Verveelde varkens
Een lid van het onderzoeksteam van Ongehoord vertelt over haar indruk van een varkensstal: “Ik liep een kraamkamer binnen, waar zeugen bevallen van hun biggen. Deze moedervarkens staan ingeklemd tussen metalen stangen. Ik keek een zeug in haar ogen, ze reageerde nauwelijks op me. Ze leek uitgeput. Maar toen ze een van haar biggen opmerkte, probeerde ze ernaartoe te bewegen. Ze stond op, knalde tegen de metalen stangen en zakte weer in elkaar. Haar biggen hadden meer energie. Ik zag een big die aan een dood broertje of zusje snuffelde. De dappersten kwamen nieuwsgierig naar me toe, anderen bekeken me vanaf een veilige afstand.� 30
Uit undercover-onderzoek van Ongehoord blijkt dat varkens in Nederland onder slechte omstandigheden leven. Velen hebben wonden, ontstekingen, tumoren, verlammingen of andere aandoeningen. De dieren leven in hun eigen uitwerpselen, bijten uit verveling op de stangen van hun kooi en kunnen vaak letterlijk hun kont niet keren.
Doodgegroeide kuikens In de Nederlandse industrie worden vleeskuikens binnen zes weken op slachtgewicht gebracht. De organen en botten van het kuiken kunnen dit niet aan. Hun borst groeit zo snel, dat ze voorover kantelen en nauwelijks meer kunnen bewegen.
“
Kippen hebben 24 verschillende geluiden waarmee ze een keur aan informatie aan elkaar doorgeven. Ze zi jn goed in het oplossen van problemen. Hun intelligentie is te vergeli jken met een driejarig kind.”
Dr. Chris Evans, Professor Diergedragskunde, Australie
Een kip kan 80 tot 200 soortgenoten herkennen en weet dan van de ander de positie in de hiërarchie. Bij een vleeskuikenhouder zitten er helaas veel meer dan 200 kippen bijelkaar, waardoor de hiërarchie niet duidelijk is. De kippen blijven elkaar dan pikken, wat grote kale plekken veroorzaakt. Ook de eierindustrie kent het probleem van pikgedrag, zowel bij scharrel- als biologische bedrijven. Ook hebben de dieren veel last van parasieten. Scharrelkippen worden na een jaar afgemaakt, biologische na twee jaar, terwijl een kip wel 10 jaar oud kan worden.
31
Spaaractie De dieren
De ellende in de dierindustrie li jkt soms zo massaal, dat je het gevoel hebt er niets tegen te kunnen beginnen. Toch kunnen we samen veel dierenleed voorkomen. Het beste wat je voor de dieren kan doen, is ze niet opeten. Je spaart als vegetariĂŤr honderden dierenlevens. Bovendien is het weigeren van dierlijke producten een protest tegen de manier waarop we met dieren omgaan. Zo zet je mensen in je omgeving ook aan het denken en laat je een alternatief zien. Door minder of geen vlees te eten, zorg je dat er minder geld binnen komt bij de vleesindustrie. Hierdoor kunnen ze moeilijker uitbreiden en worden er dus minder dieren gefokt, gehouden en gedood.
...................... Overbodige Haantjes Ook voor eieren worden dieren dood gemaakt. De legkippen zijn doorgefokt op het aantal eieren dat ze kunnen leggen. Het legras is daarom ongeschikt voor de vleesproductie. Bij het uitbroeden van legkippen worden evenveel haantjes als hennen geboren. Haantjes kunnen natuurlijk geen eieren leggen en worden daarom kort na het uitbroeden vergast of vermalen. 32
‘NATUURLIJKE’ MELK Maar liefst een op de drie melkkoeien heeft last van ontstoken uiers, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Wageningen. Uierontsteking is een pijnlijke aandoening veroorzaakt door het intensieve melken. Hierdoor bevat een liter koemelk ongeveer één vingerhoedje pus. De melkindustrie is nauw verbonden met de vleesindustrie. Om de melkproductie op gang te houden, krijgen koeien ieder jaar een kalf. Hierdoor ontstaat een overschot aan kalfjes. Meer dan de helft van deze kalfjes gaat naar een kalverhouderij. Daar worden zij binnen een jaar vetgemest. Omdat een jong kalf eigenlijk nog moedermelk wil drinken, zuigt hij op de kalverhouderij aan zijn kooi of aan andere kalfjes. Om kalfsvlees wit te houden, krijgen de dieren heel weinig ijzer in hun voeding en lijden ze dus constant aan bloedarmoede.
BIOLOGISCH Helaas biedt de biologische veeteelt weinig verbetering voor dieren en soms zelfs een verslechtering. Biologische veehouders mogen alleen beperkt antibiotica gebruiken. Daardoor hebben biologische melkkoeien meer last van uierontsteking. Uit onderzoek van Ongehoord blijken biologische moedervarkens ingeklemd te worden voor kunstmatige bevruchting. Ook voor kippen is de biologische houderij niet per se een verbetering. Een biologische kip loopt door de buitenuitloop sneller ziektes op en gaat vaker dood voordat ze haar slachtgewicht haalt. Voor alle dierlijke producten, biologisch en regulier, worden dieren dood gemaakt. In Nederland bestaan geen biologische slachthuizen of biologisch transport. De ontwikkeling van biologisch vlees kwam pas op gang doordat het aantal vegetariërs groeide. Het kan daarom gezien worden als een poging van de vleesindustrie om geen afzet te verliezen. 33
VIS Vissen reageren op dezelfde manier op pijnprikkels als mensen, zo bleek uit een Engels onderzoek in 2003. Uit andere onderzoeken blijken vissen ook stress en angst te ervaren. Het voornaamste welzijnsprobleem bij vissen is de manier waarop ze gedood worden. De meeste vissen stikken op het dek van de vissersboot. Deze doodstrijd kan uren duren. Sommige vissen worden gestript, in een zoutbad gelegd of krijgen een neksnede. Dit doodt de vis pas na 10 tot 50 minuten. Sommige vissen worden gekweekt in afgezette stukken van de zee of in waterbakken op het droge. In beide gevallen hebben de dieren weinig bewegingsruimte en kampen ze met ziektes en misvormingen. Behalve vissen, zijn ook zeezoogdieren vaak slachtoffer van de visindustrie. Jaarlijks raken ontelbare dolfijnen, bruinvissen, schildpadden en andere zeedieren verstrikt in de netten van de visserij.
MENSELIJKE DIEREN Wetenschappers nemen aan dat de mens, net als andere dieren, ontstaan is door evolutie. Het is daarom onwaarschi jnli jk dat emoties als verdriet, bli jheid, liefde of boosheid, alleen bi j mensen voorkomen. 34
Mensen kunnen zich beestachtig gedragen, maar dieren hebben vaak ook eigenschappen die menselijk overkomen. Zo gaan varkens vriendschappen aan met soortgenoten en reageren ze al na twee weken op hun naam. Een stier in een Amerikaanse opvang brengt een blinde ezel iedere dag naar de watertank en voorkomt dat de ezel tegen het hek aanloopt. Bij varkens in de vleesindustrie is bewezen dat ze depressief zijn. Ze reageren niet of angstig op nieuwe geluiden, ze verwachten geen positieve gebeurtenissen. Varkens met een leuker leven, zijn juist nieuwsgierig als ze iets nieuws horen.
“Ik vind het gemakkelijk plantaardig te eten”
Aline
..........................
“
Het was voor mij een logische stap om veganist te worden.
Aline (38) is veganist en betrokken bij actiegroep Dierenbelangen in Maastricht. v
“Het is alweer een hele tijd geleden, de dag dat ik besloot om vegetariër te worden… Op de lagere school hield ik een spreekbeurt over de Dierenbescherming. Voor het eerst zag ik in een van de folders de intensieve veehouderij. Ik wist niet dat mensen dit met dieren doen. Van de ene op de andere dag werd
ik vegetariër. Mijn ouders dachten toen nog dat het wel over ging, maar ik werd steeds gemotiveerder om iets te doen tegen dierenleed. Mijn ouders hielden mijn gezondheid goed in de gaten; gelukkig wist onze huisarts mijn ouders te vertellen dat ik waarschijnlijk veel gezonder was dan een vleeseter. 35
Na de veehouderij, zag ik ook dieren in proefdierlaboratoria, dieren in de bontindustrie, in de amusementsindustrie. Op mijn 16e voerde ik mijn eerste actie, tegen de jacht op konijnen en werd ik actief bij de regionale actiegroep ‘Dierenbelangen’. Mijn broer en moeder werden ook vegetariër en mijn vader besloot een aantal jaren later ook geen vlees meer te eten. En natuurlijk kwamen er alleen nog maar dierproefvrije merken in huis. Rond mijn 18e bezocht ik, samen met mijn moeder, een slachthuis. Uit interes-
“
Mensen vragen me wat ik dan wél eet.
se. Het schreeuwen van de varkens, de werkwijze van de werknemers (alsof ik in een fabriek stond waar ‘dingen’ worden gemaakt), het was verschrikkelijk. Acht jaar nadat ik vegetariër werd, acht jaar wijzer, besloot ik om veganist te worden. Dat was voor mij een heel logische stap. Ik was inmiddels op de hoogte van zoveel dierenleed en vond dat ik er alles aan moest doen het leed te beperken. De meest vreemde vraag, die me nog steeds regelmatig wordt ge36
steld, is wat ik dan wél eet. Een etentje bij iemand thuis werd vervangen door een kopje thee drinken, toen duidelijk werd dat ik geen dierlijke producten eet. Op een feestje hadden mensen er veel moeite mee een salade te bedenken zonder dierlijke ingrediënten. Hoe moeilijk kan het zijn? Mijn interesse voor koken is in de loop der jaren gegroeid. Koken is een grote hobby geworden. Ik vind het elke dag weer heerlijk om te bedenken wat ik ga eten, er is zoveel lekkers! Ik hoop binnenkort mijn eerste plantaardige eetkamerrestaurant te organiseren. Mensen laten vaak weten het zo knap van me te vinden dat ik veganistisch eet. Als ik denk aan de grootschaligheid van de veehouderij, de concentratie van veel slachtoffers op kleine ruimtes, onleefbare omstandigheden, het slachthuis, dan vind ik het gemakkelijk om geen dierlijke producten te eten. Ik vind het hypocriet onze omgang met dieren af te keuren, maar toch vlees te eten. Uit eten gaan zonder reserveren is soms lastig. Met het aanbod is het in Limburg sowieso treurig gesteld, er is geen vegetarisch res-
taurant. Je kunt bij veel restaurants echter wel veganistisch eten, als je dat van te voren aangeeft. Het liefste eet ik echter toch thuis. Of bij een vriendin die mijn levenswijze snapt. Boodschappen doe ik overigens bij de gewone supermarkt en de natuurwinkel. Mijn groenten bestel ik regelmatig bij een lokale, biologische boer. Hopelijk wordt er ooit met veel weerzin terug gekeken op de manier waarop wij dieren in de veehouderij, bontindustrie, laboratoria, amusementsindustrie en vele andere dieren anno 2011 nog steeds behandelen.”
Voor meer informatie:
• dierenbelangen.nl
• alinesvegablog.wordpress.com
37
Voor de aarde, voor je medemens “De veeteelt sector verri jst in de top twee of drie van de belangri jkste veroorzakers van milieuproblemen, op iedere schaal, van lokaal tot mondiaal.” - Verenigde Naties: rapport ‘Livestock’s Long Shadow’
Vervuiling De Nederlandse veehouderij produceert zo’n 70 miljard kilo mest per jaar. Dit is veel te veel voor ons kleine land om te kunnen verwerken. Als gevolg hiervan vervuilen schadelijke meststoffen als nitraat, fosfaat, stikstof en ammoniak de bodem en het water. Mondiaal gezien is de veehouderij volgens de VN de grootste watervervuiler van alle bedrijfstakken. Uitputting van de aarde Voor het houden van landbouwdieren is een enorme hoeveelheid land, water en grondstoffen nodig. In veel gebieden in de wereld vormt dit een bedreiging voor de natuur. Gevolgen zijn onder meer ontbossing en het verder oprukken van woestijnen. Zeventig procent van de grond van gekapte regenwouden in de Amazone wordt gebruikt als weiland. Voor soja-productie, voornamelijk gebruikt als veevoer, wordt jaarlijks 10.000 hectare ontbost in Zuid-Amerika, blijkt uit gegevens van Milieudefensie. Oceanen bestrijken meer dan zeventig procent van de oppervlakte van de aarde, en spelen een cruciale rol in het voortbestaan van onze planeet. De ecosystemen in zee worden echter ernstig bedreigd door visserij. Effecten van overbevissing, bijvangst en bodembeschadiging door sleepnetten eisen hun tol, ook op de Noordzee. De Gezondheidsraad ontraadt consumptie van vis, omdat de ecologische belasting te groot is.
“De productie en consumptie van dierli jke eiwitten (vlees en zuivel) behoren tot de meest milieubelastende onderdelen van het voedselpakket. Deskundigen voorzien dramatische gevolgen voor milieu, natuur en landschap en voedselzekerheid wanneer we er niet in slagen ons verbruik van dierli jke eiwitten om te buigen naar een meer duurzaam, plantaardig dieet.” - Universiteit Wageningen: rapport ‘Vleesminnaars, vleesminderaars en vleesmijders
Klimaatverandering Met een stijgende zeespiegel zal ook Nederland op termijn de effecten van klimaatverandering merken. Wereldwijd is de veehouderij verantwoordelijk voor tenminste eenvijfde van alle uitstoot van broeikasgassen. Vlees- en zuivelproductie leveren een grotere bijdrage aan klimaatverandering dan al het transport op de wereld. Ter vergelijking: één koe is goed voor evenveel uitstoot als 4,5 auto. Voedselverspilling Eén op de zeven mensen op de wereld is ondervoed. Met een toenemende voedselonzekerheid in de wereld neemt de noodzaak voor een duurzame productie van eten alleen maar toe. Vlees is niet duurzaam, omdat het een enorme verspilling van energie is. Voor de productie van een kilo rood vlees, krijgt een dier gemiddeld 7 kilo aan plantaardig voedsel te eten. Ook wordt er veel water gebruikt voor het verbouwen van veevoer, drinkwater voor het vee en in de vleesverwerking. Gemiddeld kost vlees 100 keer meer water dan plantaardig voedsel. Tachtig procent van alle landbouwgrond op de wereld wordt gebruikt voor veeteelt, blijkt uit het VN rapport ‘The State of Food and Agriculture 2009’. Hoewel een gedeelte daarvan ongeschikt is om gewassen op te verbouwen voor menselijke consumptie, geldt dat we veel meer mensen zouden kunnen voeden dan momenteel het geval is. Ook kweekvis is niet duurzaam. De meeste soorten kweekvis hebben meer vis nodig als voedsel, dan dat ze uiteindelijk opleveren. Voor één kilo zalm of kabeljauw is zo’n vier kilo verse vis nodig. Voor blauwvintonijn zelfs twintig kilo. Een overstap naar een meer plantaardig eetpatroon maakt deel uit van een duurzame oplossing voor het voedselprobleem.
“Vleesvervangers als noten, vegetarische burgers en tofu bevatten dezelfde voedingsstoffen als vlees, maar de productie heeft minder invloed op het klimaat.” - Voedingscentrum
10kg
10 mensen
10kg
1 mens
Verklein je voedselafdruk Je voedselafdruk is de hoeveel ruimte die je eetpatroon inneemt op aarde. Dit is bijvoorbeeld de ruimte die wordt ingenomen voor het verbouwen van voedsel, maar heeft ook te maken met productie, verpakking en transport. De gemiddelde voedselafdruk van Nederlanders is 2,1 hectare, terwijl er gemiddeld maar 0,9 hectare beschikbaar is voor ieder persoon op aarde. Door geen vlees en zuivel te eten, verklein je je voedselafdruk gemiddeld met de helft!
39
vegadates www.vegadates.com
Liefde, vriendschap, activiteiten etc. Gratis inschrijving.
www.veggiedeli.nl 100% plantaardige webshop Uniek assortiment uit o.a. Duitsland. ’Vlees’, ’vis’, ’kaas’ en veel meer! De smaak, de structuur, het uiterlijk, zo lekker!
Ontvang 5% korting met de actiecode*: vgids5
*Invullen in winkelwagen. Geldigheidstermijn zie website.
over ongehoord
Ongehoord promoot een diervriendelijk leven. Je kunt besluiten kippen, koeien, varkens, konijnen en andere dieren niet langer op te eten en hun producten, melk, eieren, leer en bont, niet te gebruiken. Door zo te kiezen voor een diervriendelijke manier van leven geef je dieren een stem. Door vlees af en toe, regelmatig of helemaal van je menu te schrappen maak je een grote stap richting een diervriendelijk bestaan. Ongehoord publiceert onderzoek naar de veehouderij en andere industrieĂŤn waarin dieren gebruikt worden. Op dit moment leven miljoenen dieren in Nederland opgesloten in stallen of kooien, en worden zij gedood in slachthuizen. Ze lijden achter gesloten deuren, verborgen voor het publiek. Met het publiceren van (undercover) onderzoek maken we de realiteit waarin dieren leven openbaar en geven we een eerlijk beeld van dieruitbuiting in onze maatschappij. Op onze website kun je van tientallen veehouderijen zien hoe de dieren er worden behandeld. Ongehoord bestaat uit een diverse groep vrijwilligers. Een deel van ons is al jarenlang actief voor dieren. Anderen hebben recentelijk besloten hun compassie voor dieren of morele overtuiging om te zetten in actie.
41
Meer weten? Boeken
....................... Dieren Eten
Wat is er mis met vis?
Jonathan Safran Foer
Dos Winkel
Verhalende, culturele analyse over vleesconsumptie
Over de vernietiging van de zee door de visserij
Dierenbevrijding
Het Dierloze Gerecht
Peter Singer
Dirk-Jan Verdonk
Filosofische klassieker over vegetarisme
Geschiedenis van het Nederlandse vegetarisme
....................... Tijdschriften V
EVA-Magazine
tijdschrift van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme
Recepten en interviews van veggie organisatie EVA uit Vlaanderen
www.veganisme.org
www.evavzw.be
....................... documentaires Meat the Truth
www.meatthetruth.nl Meat the Truth legt de enorme impact van de veehouderij op het milieu bloot. 42
Sea the Truth
www.seathetruth.nl Sea the Truth onthult de verwoesting van onze zeeĂŤn door de visserij.
Earthlings
www.earthlings.com Deze ďŹ lm met acteur Joaquin Phoenix is online te bekijken.
....................... Kookboeken Puur Plantaardig
NON*FISH*A*LI*CIOUS
Hertsenberg
Lisette Kreischer
Het kersverse ‘Puur Plantaardig’ is een welkome bijdrage aan de Nederlandstalige veggie literatuur.
Kun je de smaak van de zee niet missen? In Non*Fish*A*Licious vind je je favoriete ‘tonijn’-salade, ‘vis’-koekjes en sushi. Helemaal diervriendelijk!
Veganomicon
Wat de pot schaft
Moskowitz
Lisette Kreischer
Veganomicon is hét ultieme kookboek voor de gevorderde koks. Engels geschreven.
Dit prachtig vormgegeven boek weet zelfs de meest keukenschuwen onder ons te overtuigen van het gemak, plezier en smaak van veggie gerechten.
....................... Online recepten , tips en voedingsinformatie • Vegatopia | www.vegatopia.com • Vegalicious | www.vegalicious.org
• The PPK | www.theppk.com • VegWeb | www.vegweb.com
• Vegan and Veggie Health Guide | www.veghealthguide.com • Nutrition Facts | www.nutritionfacts.org • Aline | alinesvegablog.wordpress.com • Suzette | watmaakt.suzette.nu • EVA | vegetarisme.be
....................... Online winkels en Restaurant sites • VegaLife | www.vega-life.nl • VeggieDeli | www.veggiedeli.nl • Happy Cow (veggie restaurant site) | www.happycow.net
Overig
.......................
• Overzicht van veganistische producten: www.veganisme.org/wiki • Vega dating: www.vegadates.com 43
nsen, jezelf r dieren, maar ook voor je medeme Veggie eten is niet alleen goed voo een positieve hoe makkelijk het is om iedere dag zien je laat s gid e Dez eu. mili het en dan je ooit hebt tips helpen je lekkerder te koken keuze te maken. De recepten en d geweten. Try it! gedaan, en dit keer met een goe
het geluid van dieren www.ongehoord.info | mail@ongehoord.info | facebook.com/ongehoord | @OngehoordNL postbus 3646, 1001 AK AMSTERDAM +31 (0)6 394 420 16 Donaties op IBAN NL15INGB0005125909 tnv Ongehoord