Waanzin

ONDERZOEK WAANZIN.

1 onderbewuste Hallucinatie

Surrealisme ART BRUT Bevreemding

optische illusIE

2 HISTORIE

overtuiging syndromen narcisme

das experiment

OUDHEID MIDDELEEUWEN MODERNE PERIODE EXTREEM MAATSCHAPPIJ

3 labiele vrouwen

historisch

kunst lichaam

actueel mythologie actrices

plastische chirurgie BODYART

ALGEMEEN HANDLEIDING

inhoud

5 deconstructie

explosie

waanzin

4 megalomanie

geschiedenis

1.

Met het onbewuste en het onderbewuste worden geestelijke processen (gedachten en gevoelens) bedoeld, die plaatsvinden zonder dat we daar bewust mee bezig zijn. Het onbewuste en het onderbewuste zijn echter niet duidelijk meetbaar of waarneembaar, en de termen dienen om de ingewikkelde processen in de hersenen te kunnen omschrijven. Paracelsus was de eerste die een wetenschappelijke melding maakte van het onbewuste in zijn werk 'Von den Krankheiten' (Over de Ziektes) uit 1567, en zijn klinische methodologie kan beschouwd worden als het begin van de moderne wetenschappelijke psychologie. Het concept van het onbewuste in psychologische en psychopathologische context is afkomstig van de Franse arts en filosoof Pierre Janet en verder uitgewerkt door Sigmund Freud.

1. onderbewuste

O N d e r b e W u s t e

algemeen

03.

1. onderbewuste

04.

INHOUD

01.

05.

02.

1. onderbewuste algemeen

H A L L U C I N A T I E

Een hallucinatie is een zintuiglijke beleving die niet overeenkomt met wat er in werkelijkheid gebeurt.

Anders gezegd: een hallucinatie is een waarneming waarbij de prikkel uit de buitenwereld ontbreekt. Er kunnen dingen gehoord, gezien, gevoeld of geroken worden die niet in in de buitenwereld voorkomen. Het woord hallucinatie is afkomstig van het Latijnse hallucinere, dat te vertalen valt als dwalend door de geest. De term werd voor het eerst gebruikt in de psychiatrie door de Franse psychiater Jean-Etienne Esquirol in 1837.

01.

1. onderbewuste Hallucinatie

Witches Cradle

Een collectie van collages, installaties en video’s van Mario Zoots. Het werk “witches cradle” verwijst naar een herscheppende staat van bewustzijn.

1. onderbewuste

Hallucinaties kunnen op alle zintuigen betrekking hebben.

Bij visuele hallucinaties ziet men beelden die niet met de realiteit overeenkomen. Kleuren kunnen veranderen, beelden kunnen bol of hol worden.

Hallucinatie

AndrĂŠ KertĂŠsz

Matt Wisniewski

Leif Podhajsky, Daniel Croll

Matt Wisniewski Voorwerpen kunnen gaan golven en in extreme situaties worden er beelden gezien die in het geheel niet aanwezig zijn.

Yago Hortal

1. onderbewuste

Dean Chamberlain

Hallucinatie

Maria Zoots

Leif Podhajsky

AndrĂŠ Kertesz

Hallucinatie

Gabriel Dawe

1. onderbewuste

Het surrealisme is geen esthetische school, noch een plastische formule. Het is een geestesstroming, die leidde tot de automatische spontane茂teit. Artistiek is het inherent zowel aan de pure abstractie van Hans Arp als aan de expressionistische van Ernst, Masson of Pierre Alechinsky of aan de drippings van Jackson Pollock.

1. onderbewuste

Uitgevoerd in een hyperrealistische stijl stellen de surrealisten vaak beelden samen in absoluut onverwachte, verrassende, zo niet schokkende, combinaties. Het is echter evenzeer mogelijk, zoals het werk van Hans Arp bewijst, dat de werken totaal abstract zijn, of, zoals in het werk van Joan Mir贸, herkenbaar maar zeker niet realistisch.

Surrealisten proberen hun fantasie zoveel mogelijk de vrije loop te laten. Ze schilderen bijvoorbeeld droombeelden. Automatisch tekenen is ook een manier om je fantasie te tonen.

Inhoud

S U r r e a l i s m e

02.

1. onderbewuste

Unica Zurn

S. Dali, Swans reflecting - elephants

Surrealisme

LIVE TRANSMISSION: aandachtig, ‘performance’ tekenen. de ‘live transmission’ tekeningen zijn uitgevoerd op de moment zelf. Het gaat over de vitale bewegingen van levende wezens.

Deze bewegingen worden zowel figuratief als abstract vertaald.

“I draw methodically with multiple razor-sharp pencils and both hands, as time-based performance, executing a direct neural transmission from one human action into another. I condense movement into accumulations of graphite line, which combine the controlled refinement of classical drawing with the unbound sensuality of spontaneous gesture. Time-space coordinates for each drawing are described with precision in the titles.”

Surrealisme

Morgan O’Hara, Close up, New York

1. onderbewuste

Morgan O’Hara, Seafood vendors, Furuawa

1. onderbewuste Het Azart-alfabet is een alfabet ontworpen door de kunstenaars Guy Rombouts en Monica Droste.

De naam van het alfabet verwijst naar AZ-art en naar het woord hazard (geluk, lot). Azart is Russisch voor bezieling of hartstocht in het spel. Elke letter van het alfabet bestaat uit een lijn met een vorm (bijvoorbeeld: ‘Angulair, Barensteel), een kleur (Aquamarijn, Bordeauxrood) en een geluid (“Aha”, Belgeluid).

Het alfabet is door Rombouts en Droste in verschillende kunstwerken toegepast.

Bijvoorbeeld op negen Letterbruggen (ook wel woordbruggetjes) op het Java-eiland in Amsterdam. Azart is ook de naam van een schip en van een theatergezelschap dat daarvan gebruik maakt, en dat bij het Javaeiland vaste aanlegplaats had, de plek bij de aanlegplaats heet daarnaar Azartplein.

Surrealisme

Rombouts en Droste, AZART alfabet

Joan Miró

1. onderbewuste

Joan Miró wordt naast Picasso en Dalí beschouwd als een van de grote drie van de Spaanse 20ste-eeuwse Moderne kunst.

In Parijs ontwikkelde hij onder invloed van surrealistische schrijvers en schilders zijn stijl, de bio-morfische schilderkunst, die echter geen school heeft gemaakt, zodat het met recht een voor Miró kenmerkende stijl genoemd kan worden.

Surrealisme

De schilderstijl van Arp wordt gerekend tot het dadaïsme en surrealisme. Hij was een van de wegbereiders van de abstracte kunst. Over het abstracte werk van Arp wordt gezegd dat hij het maakte met behulp van toeval en automatisme.

Hij maakte organische vormen die gedaantes suggereren. Zijn gedichten maakte hij soms ook met behulp van het toeval. Hij knipte bijvoorbeeld zinnen in stukken, gooide ze op de grond en stelde daaruit willekeurig een gedicht samen.

Hans Arp

b r u t

Art brut is een aanduiding voor een genre in de schilderkunst van de 20e eeuw en hedendaagse kunst.

Men kan hier eigenlijk niet spreken over een stijl. Het begrip wordt voornamelijk gebruikt voor verschillend werk van -meestal autodidactische- kunstenaars, die de regels van de conventionele kunstwereld negeren of afwijzen en buiten de marges daarvan min of meer geobsedeerd hun eigen vormtaal en thematiek vervolgen. Sommige Art brut-kunstenaars leden aan psychische stoornissen, verbleven in inrichtingen en gevangenissen. Men spreekt daarom ook wel van outsider art of outsiderkunst.

Inhoud

a r t

1. onderbewuste

03.

1. onderbewuste

Jean Dubuffet

Art brut

Jean Dubuffet bezocht de kunstacademie in zijn geboorteplaats Le Havre en ging in 1918 naar Parijs. In 1924 gaf hij zijn kunstzinnige aspiraties op om leiding te gaan geven aan het wijnbedrijf van zijn familie.

Hij bleef in het familiebedrijf werken tot 1942, toen hij besloot dat kunst weer de eerste prioriteit moest worden.

Jean Dubuffet

Dubuffet had een grote belangstelling voor tekeningen van kinderen, geestelijk minder begaafden en gedetineerden. Hiervan legde hij een grote verzameling aan. Hij noemde deze kunst Art Brut.

Later werd het werk van Dubuffet en dat van zijn volgers aangeduid met deze term.

Art brut

In 1944 en 1946 vonden tentoonstellingen van zijn nieuwe werk plaats in Parijs. In 1947 waren zijn schilderijen ook te zien in New York. Jean Dubuffet schilderde in een wilde stijl en gebruikte niet alleen verf. Hij verwerkte ook asfalt en gebroken glas in zijn schilderijen.

1. onderbewuste

Jean Dubuffet was een Frans kunstenaar die onder andere grote beeldhouwwerken maakte. Hij staat bekend als de propagandist van de term Art Brut.

Yayoi Kusama

In 1966 werd haar werk geweigerd voor de Biënnale van Venetië, maar door haar illegale aanwezigheid met de happening Narcissus Garden wist ze de aandacht definitief op zich te vestigen. Kusama, die van haar psychiatrische problemen nooit een geheim maakte, keerde in 1973 terug naar Japan en verblijft sindsdien vrijwillig in een psychiatrische instelling. Ze heeft haar atelier in de directe nabijheid. In 1993 werd ze, nu officieel, uitgenodigd voor het Japanse paviljoen van de Biënnale van Venetië.

1. onderbewuste

Yayoi Kusama – “Princess of the Polka Dots” Kusama studeerde vanaf 1948 aan de School voor Kunst en Kunstnijverheid in Kioto. In 1955 werd ze uitgenodigd voor deelname aan de 18th Biennial of the Brooklyn Museum in New York en in 1956 besloot ze naar de Verenigde Staten te emigreren. Na een kort verblijf in Seattle vestigde zij zich in 1957 in New York. Vanaf 1965 viel ze vooral op met haar happenings, onder andere in Central Park en op de Brooklyn Bridge, die steevast door de politie werden beëindigd. Kusama bracht deze happenings, waarbij ze muren, vloeren, objecten, zichzelf en naakte assistenten beschilderde met polkadots, ook naar Europa, waar de happenings onder andere waren te beleven in Rome en Amsterdam. Over het gebruik van de polkadots, die haar handelsmerk zouden worden, schreef ze: "...a polka dot has the form of the sun, which is a symbol of the energy of the whole world and our living life, and also the form of the moon, which is calm. Round, soft, colorful, senseless and unknowing. Polka dots become movement...

Polka dots are a way to infinity."

Art brut

K U N S T

Onder ‘bevreemdende kunst’ vallen verschillende kunstenaars.

Deze werken geven een vreemd gevoel, Iets dat ons overvalt. Buitengewone verwarring, een belemmering der geestvermogens, een ontsteltenis.

Inhoud

B E V R E E M D E N D E

1. onderbewuste

04.

Roberto Kusterle

1. onderbewuste

Hans Bellmer

bevreemdend

Cindy Sherman

bevreemdend

Dirk Braeckman

1. onderbewuste

bevreemdend

Berlinde De Bruyckere (Gent 째1964) is een Belgische kunstenares, bekend van haar installaties en beeldhouwwerken.

De Bruyckere groeit op in de Gentse volksbuurt Muide. Ze volgt de opleiding monumentale kunsten aan Sint-Lucas te Gent. Van haar zijn de "dekenmensen" bekend: kwetsbare, gehavende figuren met dekens over het hoofd. De dekens beklemmen maar bieden ook bescherming. Terugkerende thema's in haar werk zijn kwetsbaarheid, vergankelijkheid en eenzaamheid.

In haar werk verwerkt zij vaak paardenlichamen, maar ook gedeformeerde lichamen en bomen.

1. onderbewuste

Berlinde De Bruyckere

bevreemdend

Ulrike Bolenz

1. onderbewuste

05.

i l l u s i e

Inhoud

Er zijn globaal drie foutenbronnen: optische illusies, veroorzaakt door eigenschappen van licht, bijvoorbeeld: menen dat ‘s avonds de zon echt rood is. Fysiologische illusies, gebaseerd op eigenschappen van het menselijk oog. Bijvoorbeeld een nabeeld op het netvlies, of van ver een reclamepaneel als homogeen gekleurd zien, terwijl het feitelijk gestippeld is. En psychologische illusies, waarbij de hersenen de signalen verkeerd interpreteren. Bijvoorbeeld: een onmogelijke figuur waarnemen, of een gezicht in de wolken onderscheiden.

1. onderbewuste

Gezichtsbedrog of een optische illusie is iets wat het oog waarneemt, dat door de hersenen anders geĂŻnterpreteerd wordt. Gezichtsbedrog toont meestal eigenschappen van ons visueel perceptiesysteem aan, de mechanismen in de hersenen die grotendeels bepalen wat wij menen waar te nemen.

O p t i s c h e

optische illusie

Athos Burez

1. onderbewuste

1. onderbewuste

Magpie Studio

optische illusie

Jeff Dauber

Optical illusion floor

super sound records

Leandro Erlich

Victor Vasarely Victor Vasarely was een Frans-Hongaars kunstenaar en een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Op-Art. Vasarely, die werd geboren als Győző Vásárhelyi, begon zijn opleiding in 1925 aan de universiteit van Boedapest, waar hij medicijnen studeerde. Hij heeft deze studie afgebroken en begon in 1927 aan de tekenopleiding bij Volkmann Podolini. In 1930 vertrok hij naar Parijs en werkte er als decorateur en reclametekenaar. Hij begon een systeem te ontwikkelen waarin hij voorwerpen uit het dagelijks leven abstraheerde.

Gewoonlijk werkte Vasarely in zwart-wit, latere werken hebben ook kleur.

Het effect van de lijnen die hij gebruikte en de manier waarop hij ze gebruikte, was dat het leek alsof alles bewoog.

1. onderbewuste

Vasarely werd een van de leidende figuren van de geometrische abstracte schilderkunst, ook wel Op-Art genoemd, die grote bekendheid kreeg in Europa en Amerika in de jaren zestig.

optische illusie

2.

Algemeen

The History of Mental Illness: From “Skull Drills” to “Happy Pills”. The limitlessly varied personalities of human beings have fascinated both scientists and fellow members of society throughout the existence of humankind. Of particular interest has been what happens when man’s mind turns against him, and what can be done, if anything at all, to reverse this tragic event. Madness, the non-legal word for insanity, has been recognized throughout history in every known society.

Primitive cultures turned to witch doctors or shamans to apply magic, herbal mixtures, or folk medicine to rid deranged persons of evil spirits or bizarre behavior, for example.

Archaeologists have unearthed skulls (at least 7000 years old) that have small round holes bored in them using flint tools. It has been conjectured that the subject may have been thought to have been possessed by devils which the holes would allow to escape.

However, more recent research on the historical practice of trepanation supports the hypothesis that this procedure was medical in nature and intended as means of treating cranial trauma.

2. Historie

H I S T O R I E

O3.

O1.

2. Historie

O4.

INHOUD

O5.

O2.

2. Historie

O1.

Oudheid

O U D H E I D

5000 v.Chr.

2. Historie

Early man widely believed that mental illness was the result of supernatural phenomena such as spiritual or demonic possession, sorcery, the evil eye, or an angry deity and so responded with equally mystical, and sometimes brutal, treatments.

Trephining (also referred to as trepanning) first occurred in Neolithic times. During this procedure, a hole, or trephine, was chipped into the skull using crude stone instruments. It was believed that through this opening the evil spirit(s) thought to be inhabiting one’s head and causing their psychopathology-would be released and the individual would be cured

Oudheid

Primitive cultures turned to witch doctors or shamans to apply magic, herbal mixtures, or folk medicine to rid deranged persons of evil spirits or bizarre behavior, for example

Oudheid

Ancient Egyptians seem to be the most forward-thinking in their treatment of mental illness as they recommended that those afflicted with mental pathology engage in recreational activities such as concerts, dances, and painting in order to relieve symptoms and achieve some sense of normalcy. The Egyptians were also very advanced in terms of medicine, surgery, and knowledge of the human body. Two papyri dating back to the sixteenth century BCE, the Edwin Smith papyrus and the Ebers papyrus, document early treatment of wounds, surgical operations, and identifies, very likely for the first time, the brain as the site of mental functions. These papyri also show that, despite innovative thinking about disease, magic and incantations were used to treat illnesses that were of unknown origin, often thought to be caused by supernatural forces such as demons or disgruntled divine beings. Ancient Egyptians also shared the early Greek belief that hysteria in women, now known as Conversion Disorder, was caused by a “wandering uterus,� and so used fumigation of the vagina to lure the organ back into proper position.

2. Historie

oude Egypte: Wandering uterus

griekse oudheid

oudheid

The ancient Greeks held that there were four cardinal body fluids (or “humours”), and four primary and opposite fundamental qualities (hot, cold, wet, dry). Each humour was correlated with a particular mental state or temperament (blood, sanguine; black bile, melancholy; phlegm, phlegmatic; and yellow bile, choleric). Illness, such as mental disturbance, was thought to result from an imbalance in the systems of humours and qualities. In addition, the four stages of life were characterized by changes in the balance of the humours and qualities; aging, for example, rendered the body “cold and dry.” Parallels were drawn between the four humours, and the four Elements (earth, air, fire, water), which composed all Matter.

2. Historie

Socrates considered positive aspects including prophesying (a ‘manic art’); mystical initiations and rituals; poetic inspiration; and the madness of lovers.

2. Historie

M I D D E L E E U W E N

Middeleeuwen

O2.

2. Historie

Supernatural forces

Middeleeuwen

Beliefs about mental illness and proper treatments were altered, and in some cases advanced, by early European thinkers. Between the 5th and 3rd centuries BCE, Greek physician Hippocrates denied the long-held belief that mental illness was caused by supernatural forces and instead proposed that it stemmed from natural occurrences in the human body, particularly pathology in the brain. Hippocrates, and later the Roman physician Galen, introduced the concept of the four essential fluids of the human body—blood, phlegm, bile, and black bile—the combinations of which produced the unique personalities of individuals.

Through the Middles Ages, mental illness was believed to result from an imbalance of these humors. In order to bring the body back into equilibrium, patients were given emetics, laxatives, and were bled using leeches or cupping. Specific purges included a concoction developed by Ptolemy called Hiera Logadii, which combined aloes, black hellebore, and colocynth and was believed to cleanse one of melancholy. Confectio Hamech was another laxative developed by the Arabs that contained myrobalans, rhubarb, and senna. Later, tobacco imported from America was popularly used to induce vomitin. Other treatments to affect the humors consisted of extracting blood from the forehead or tapping the cephalic, saphenous, and/or hemorroidal veins to draw corrupted humors away from the brain.

In addition to purging and bloodletting (also known as phlebotomy), customized diets were recommended.

For example, “raving madmen” were told to follow diets that were “cooling and diluting,” consisting of salad greens, barley water, and milk, and avoid wine and red meat.

2. Historie

Melancholia was described as a distinct disease with particular mental and physical symptoms in the 5th and 4th centuries BC. Hippocrates, in his Aphorisms, characterized all “fears and despondencies, if they last a long time” as being symptomatic of melancholia. In his study of French and Burgundian courtly culture, Johan Huizinga noted that “at the close of the Middle Ages, a sombre melancholy weighs on people’s souls.” In chronicles, poems, sermons, even in legal documents, an immense sadness, a note of despair and a fashionable sense of suffering and deliquescence at the approaching end of times, suffuses court poets and chroniclers alike: Huizinga quotes instances in the ballads of Eustache Deschamps, “monotonous and gloomy variations of the same dismal theme”, and in Georges Chastellain’s prologue to his Burgundian chronicle,[10] and in the late fifteenth-century poetry of Jean Meschinot. Ideas of reflection and the workings of imagination are blended in the term merencolie, embodying for contemporaries “a tendency”, observes Huizinga, “to identify all serious occupation of the mind with sadness”.

Middeleeuwen

Manie

The name “melancholia” comes from the old medical belief of the four humors: disease or ailment being caused by an imbalance in one or other of the four basic bodily liquids, or humors. Personality types were similarly determined by the dominant humor in a particular person. According to Hippocrates, melancholia was caused by an excess of black bile,hence the name, which means ‘black bile’, from Ancient Greek μέλας (melas), “dark, black”, + χολή (kholé), “bile”; a person whose constitution tended to have a preponderance of black bile had a melancholic disposition.

Melancholie

P E R I O D E

Moderne periode

M O D E R N e

2. Historie

O3.

2. Historie

And now, if we try to assign a value, in and of itself, outside its relations to the dream and with error, to classical unreason, we must understand it not as reason diseased, or as reason lost or alienated, but quite simply as reason dazzled.

Moderne periode

2. Historie

elektro shock

Moderne periode

Finally in 1938, Italian physicians Ugo Cerletti and Lucio Bini administered the first shock therapy using electricity to a schizophrenic patient and received successful results. This treatment soon became widespread and was used most often in America and Europe. There is some history of abuse associated with electroconvulsive therapy (ECT) though, that took place in mental institutions. Because the idea of an electrical current being passed through one’s head is undoubtedly frightening, ECT was used to intimidate, control, and punish patients, some of whom were subjected to this treatment over a hundred times (“Measuring�). Despite previous instances of abuse, this treatment is still used today, albeit with significant reforms. It is generally reserved only for the mentally ill who suffer from severe depression, especially of the variety accompanied by psychotic symptoms, and only as a last resort after the patient has not responded to any other treatments, including medication.

Patients are also administered a general anesthetic and muscle relaxant prior to the treatment so that they do not suffer any discomfort and there is no danger of fractured bones. Electroconvulsive therapy is commonly performed on a patient three times a week until a dozen sessions are reached, although some patients may require more or less sessions to benefit. The only negative side effects reported are amnesia limited to the few hours before the session and disorientation; both disappear soon after ECT is stopped

2. Historie Moderne periode

Chlorpromazine (commonly known as Thorazine) was the first of the anti-psychotic medications, discovered in France, 1952 (“Timeline”). Valium became the world’s most prescribed tranquilizer in the 1960s, and Prozac, introduced in 1987, became the most prescribed antidepressant

2. Historie Moderne periode

Anneliese Michel (21 September 1952 – 1 July 1976) was a German Catholic woman who was said to be possessed by demons and subsequently underwent an exorcism. The case has been labelled as a misidentification of mental illness, negligence, abuse, and religious hysteria. Her treatment in an unnamed psychiatric hospital did not improve Michel’s health. Moreover, her depression began to deepen. She grew increasingly frustrated with medical intervention as it did not help. Longterm medical treatment proved unsuccessful; her condition, including her depression, worsened with time. A devout Catholic, Michel began to attribute her condition to demonic possession. Michel became intolerant of sacred places and objects, such as the crucifix, which she attributed to her own demonic possession.

Throughout the course of the religious rites Michel underwent, she was prescribed antipsychotic drugs, which she may not have taken.

2. Historie

E X T R E E M

O4.

Extreeem

Derealization

Alice in wonderland syndrome

2. Historie

Diogenes Syndrome

Lima Syndrome

Body Integrity Identity Disorder

Stockholm Syndrome

Stendhal Syndrome

Lycanthropy

Extreeem

Phantom Limb disorder

Cotard’s Syndrome Apotemnophilia

2. Historie

Bigorexia

Extreeem

Synesthesia

Hybristophilia

Reduplicative Paramnesia

Paris syndrome Capgras Delusion

Trichotillomania

2. Historie

M a A T S C H a p p ij

Maatschappij

O5.

2. Historie

Deze neoliberale manier van leven komt er – cru gezegd – op neer dat we allemaal zo goed mogelijk moeten presteren om (later) zo veel mogelijk succes te hebben. Illustratie: het clipje van Faithless, I want more.

Maatschappij

2. Historie

De wereld volgens Monsanto: Docu

Maatschappij

3.

algemeen

v r o u w e n

Vrouwen worden al eeuwenlang als ‘nerveuzer’ beschouwd dan mannen, eerder ten prooi aan labiliteit en geestesziekte, vaker lastiggevallen door geesten en demonen. Maar zijn zij nu ook in werkelijkheid ‘zieker van geest’?

In de negentiende eeuw leken sommige vrouwen waanzinnig te worden door een gebrek aan gedragsvrijheid. Begin eenentwintigste eeuw lijken sommige vrouwen juist te bezwijken onder de last van de ‘vrijheid’. Het beeld bestaat dat de eisen die de samenleving hen oplegt om carrière te maken, er prachtig uit te zien en een flitsend sociaal leven te leiden hen te veel wordt.

Maar is dit wel zo? We kaarten enkele labiele vrouwen aan doorheen de tijd.

3. LABIELE VROUWEN

l a b i e l e

01.

05.

3. LABIELE VROUWEN

02.

inhoud

04.

03.

06.

3. LABIELE VROUWEN

01.

inhoud

H I S T O R I S C H

De laatste monarch van het huis Trastámara regeerde meer dan vijftig jaar over het 16e-eeuwse Spanje, maar alleen in naam: Johanna van Castilië werd geplaagd door psychische aandoeningen en de geschiedenis zadelde haar op met het etiket ‘de Waanzinnige’.

Nellie Bly

3. LABIELE VROUWEN

Door haar grote mond en no-nonsensehouding verkreeg Nellie Bly al vroeg in haar leven een job bij een Amerikaanse krant – ze had een portestbrief geschreven tegen een misogyny stuk dat de krant had gepubliceerd en daar was de hoofdredacteur danig van onder de indruk.

Vrouwen die voor kranten werkten, schreven doorgaans stukken over tuinieren, de laatste mode of stukjes over buurtnieuws. Daar veegde Nellie haar voeten aan: zij schreef harde, kritische stukken over de armen en onderdrukten in het land.

Later in haar carrière werd ze pas echt beroemd, met haar stuk over de levensomstandigheden in sanatoriums. Ze wist zowel dokters als rechters te overtuigen van haar zogenaamde waanzin, en werd opgesloten. Tien dagen lang onderging ze de smerigste omstandighede, het vuilste voedsel en fysieke mishandeling van de hand van haar verzorgers. Haar daaropvolgende artikels over haar ervaringen, maakten van haar een celebrity.

HISTORISCH

Ze bevalt van Karel V in een toilet, laat het haar van haar rivales afknippen en trekt maandenlang met het lijk van haar man over de hoogvlakte van Castilië. Ze ging de geschiedenis in als `de Waanzinnige’, maar Johanna’s gekte was een amour fou: een buitenzinnige liefde voor haar ontrouwe echtgenoot, die haar wanhopig maakte van jaloezie.

Het tragische leven van koningin Johanna was veel minder luisterrijk dan dat van haar illustere familieleden. Maar het is juist die tragiek die haar leven voor veel Spanjaarden zo interessant maakt. Johanna, heerseres over het Spaanse rijk, dat zich toen tot in Amerika uitstrekte, kon zich volgens biograaf Fernández Álvarez niet schikken in een leven dat al tijdens haar adolescentie werd bepaald door de voortdurende machtsstrijd en politieke plichten die de koninklijke waardigheid met Johanna van Castilië zich meebracht. Emotioneel instabiel en aan het eind van haar leven lijdend aan hevige depressies, werd zij al tijdens haar leven waanzinnig genoemd.

Lizzie Borden

historisch

Dat mediaspektakels van alle tijden zijn, blijkt uit het verhaal van Lizzie Borden, wiens ouders op 4 augustus 1892 thuis dood werden teruggevonden, vermoord met een bijl. Hoewel Lizzie lange tijd hoofdverdachte nummer één was, werd ze vrijgesproken, en er is nooit een schuldige aangeduid. Tot op vandaag leeft Lizzie voort in de Amerikaanse popcultuur en criminologie.

Het moordhuis is vandaag een bed & breakfast geworden. Maar de zaak Borden is nog niet vergeten: er werden een musical, radioseries, films, documentaires, TV-series en theaterstukken van gemaakt. De Simpsons vertelden erover in een Halloween-special, en zowel Sci-Fi Channel als History Channel onderzocht het ouderlijke huis op paranormale activiteit. Er bestaat zelfs een populair rijm over dat bij het touwtjesspringen wordt gezongen: “Lizzie Borden took an axe And gave her mother forty whacks.

When she saw what she had done She gave her father forty-one.”

3. LABIELE VROUWEN

Zo beroemd in Amerika dat er zelfs een kinderrijmpje over haar bestaat, of liever: over de bijlmoorden die Lizzie Borden in 1892 gepleegd zou hebben. Haar schuld werd nooit afdoende bewezen, maar dat weerhield haar er niet van uit te groeien tot een gevreesd folklorefiguur.

Nellie Bly

3. LABIELE VROUWEN

Virginia Woolf blijft tot op vandaag één van de belangrijkste vrouwen uit de literatuurgeschiedenis, alsook één van de meest getroebleerde. In 1941 was De Engelse schrijfster Virginia Adeline Woolf (1882-1941) werd geboren in 1882 in Londen. De vernieuwende romans van Virginia Woolf behoren tot de klassieke werken van de moderne literatuur.

Ook is zij van grote betekenis geweest voor de feministische beweging. Woolf had haar hele leven last van zenuwinzinkingen. Uiteindelijk zou deze ziekte haar fataal worden.

Jeanne d’Arc Virginia Woolf

Als zeventienjarig meisje boekte Jeanne d’Arc tijdens de Honderdjarige Oorlog belangrijke overwinningen tegen de Engelsen: zij brak het beleg van Orléans en won de slag bij Reims.

Haar echte naam is Jehanne Darc. Wanneer ze dertien was verscheen de Engel St . Michaël – tijdens de Honderdjarige Oorlog dus – die haar opzadelde met enkele opdrachten: kroonprins Karel tot koning kronen in Reims, Orléans terug bij Frankrijk voegen en de Fransen bevrijden van de Engels bezetters. Tegen 17 juli 1429 had ze haar eerste twee taken volbracht.

In 1430 trok ze terug het slagveld op, hoewel ze nog een visioen kreeg dat haar vertelde dat ze gevangen zou worden genomen, wat ook gebeurde in de slag bij Compiègne. Ze werd door de Bourgondiërs verkocht aan de Engelsen, door wie ze berecht en tot de brandstapel veroordeeld werd. Voor vele mensen was Jeanne een heilige: ze had hen bevrijd van oorlog en pijn. Maar voor anderen was ze een leugenaar: een boerendochter die een opdracht kreeg van God, dat kon niet.

historisch

Virginia Woolf hield zich voornamelijk bezig met het innerlijk bewustzijn en het menselijk karakter van haar romanfiguren. Haar romans hebben een duidelijke vorm en hebben een grote lyrische kwaliteit. Woolf schreef naast romans ook essays en artikelen voor literaire tijdschriften. ze haar depressie beu en wierp ze zich – haar zakken met stenen gevuld – in de Ouse. De eerste zin van de afscheidsbrief aan haar man: ‘Liefste, ik voel dat ik weer krankzinnig word.’

Virginia Woolf

3. LABIELE VROUWEN

02.

inhoud

a c t u e e l

3. LABIELE VROUWEN

Model, danseres, actrice en zangeres, maar ook pornoster, prostituee en slachtoffer van enkele dubieuze relaties: Lolo Ferrari – de vrouw met de grootste borsten ter wereld – was nooit gelukkig en bleef maar aan haar lichaam sleutelen om daar iets aan te doen. Moeite voor niets: in 2000 werd zij dood aangetroffen na een overdosis pijnstillers en antidepressiva.

Linda Lovelace

actueel

Lolo Ferrari

De carrière van Lolo Ferrari (pseudoniem voor Eve Valois) duurde slechts een jaar of drie, maar haar beeltenis, met op dat moment de grootste boezem ter wereld, nestelde zich in ons collectief geheugen. Aanvankelijk werd haar overlijden toegeschreven aan een overdosis medicijnen.

Later kwam haar man Eric Vigne onder verdenking te staan. Hij zat meer dan een jaar vast en werd in februari 2007 officieel onschuldig verklaard.

Heel haar leven kampte Ferrari met een miserabel zelfbeeld: meer dan twintig chirurgische ingrepen moesten daar iets aan veranderen. Tevergeefs. Ze werd een speelbal van haar eigen sensatiezucht en een rist malafide mannen – Eric Vigne op kop. Uiteindelijk bezweek ze na enkele jaren in de spotlights – porno, stripshows en prostitutie brachten haar roem. Ze pleegde allicht zelfmoord.

Linda Lovelace werd in de jaren 70 ’s werelds beroemdste pornoster, zij het tegen wil en dank: ze moest van haar gewelddadige echtgenoot in filmpjes spelen waarin ze o.a. seks had met een hond, vooraleer ze met ‘Deep Throat’ een hit te pakken had. Ze plaatste zichzelf later in een slachtofferrol en haalde zwaar uit naar de porno-industrie, al plaatsen veel mensen vraagtekens bij haar geestelijke gezondheid en de waarheid van haar verhalen.

Linda Lovelace

actueel

Lady Gaga

3. LABIELE VROUWEN

Iedereen kent Lady Gaga: zoniet van haar vele hits, dan wel van haar excentrieke kostuums (de beruchte vleesjurk op kop). Zij is een stijlicoon, een fenomeen en interessant voer voor popcritici, maar ook een all-round zotte doos die jongleert met looks en identiteiten als waren het circusballen, en een performancestuk op zichzelf.

Stefani Joanne Germanotta , beter bekend als Lady GaGa is een Amerikaanse singersongwriter. Gaga is bekend geworden door haar werk in elektronische muziek, waarvoor ze genomineerd werd voor een Grammy Award.

Ze werd in 1986 geboren in een Italiaanse familie aan de Lower East Side van Manhattan.

Op vierjarige leeftijd begon ze met pianospelen. Op haar dertiende gaf ze haar eerste grote optreden. Op haar twintigste werd ze aangenomen bij Interscope Records waar ze haar eerste nummers schreef. Zo schreef ze o.a. voor The Pussycat Dolls en Britney Spears. In 2008 trad ze op tijdens de Miss Universe-verkiezing. Haar eindeloze collectie outfits en steeds veranderende looks zijn nu al legendarisch.

3. LABIELE VROUWEN

Vandaag lijkt Britney Spears haar leven middels ‘X-Factor’ wat op orde te hebben, maar ooit was het anders. Haar hoofd kaalscheren, de Kabbala bestuderen, tongen met Madonna, haar entourage ontslagen, trouwen in Las Vegas, drug-, pillen- en alcoholmisbruik: all in a day’s work voor Brit-Brit.

actueel

Britney Spears

Voorwaar een vreemde levensloop, die van Brit-Brit: ze begon als een onschuldig kindsterretje uit de Disneyfabriek, een symbool voor preuts Amerika. Een paar jaar later dacht iedereen dat Britney compleet gek was geworden en spoedig zelfmoord zou plegen. Ze schoor haar kop kaal en verbleef in verschillende afkickklinieken. Ze was nog weinig meer dan een schim van zichzelf.

En nu lijkt het weer alsof er niets aan de hand is. Ze is succesvol jurylid in het Amerikaanse X-Factor – haar populariteit stijgt zienderogen – en maakt terug volop muziek. Benieuwd waar zij zich binnen vijf jaar bevindt.

03. inhoud

3. LABIELE VROUWEN

m y t h o l o g i e

3. LABIELE VROUWEN

Medea trouwde volgens de oude mythes met Jason (van de Argonauten), maar toen die haar wilde verlaten, sloegen bij haar de stoppen door: ze vergiftigde Jasons aanstaande en diens vader, en bracht haar eigen kinderen om het leven met een zwaard, alvorens weg te vluchten met een drakenwagen, door de goden gezonden.

Medea

mythologie

Als de Griekse held Jason met zijn Argonauten aan de kust van Colchis belandt, steelt hij het hart van koningsdochter Medea. Verliefd helpt zij hem met haar magische krachten het Gulden Vlies te stelen. Op de vlucht redt ze de Grieken door haar vader en haar broer te doden. Aangekomen in Corinthe trouwen Jason en Medea en krijgen twee kinderen. Na tien gelukkige jaren valt Jason voor de dochter van Kreon, de koning van Corinthe. Hij wil met haar trouwen om de toekomst van zijn kinderen veilig te stellen. Kreon stemt in met het huwelijk omdat hij zo zijn koningshuis redt. Medea, diep beledigd, rekent op gruwelijke wijze af met de Corinthische prinses om daarna haar beide zonen te doden.

Dido

Wanneer Aeneas stopt in Carthago, worden hij en koningin Dido op elkaar verliefd. Op aanmanen van de goden moet hij zijn tocht verderzetten; Dido’s smeekbedes kunnen hem niet overhalen om dat niet te doen. Daarna maakt Dido een brandstapel van alle dingen die haar aan hem doen denken, en werpt ze zich op de vlammen.

01. Medea 02. Dido Medea

3. LABIELE VROUWEN

Volgens dichter Vergilius wordt Dido verliefd op de Trojaanse held Aeneas, die – op de vlucht na de val van Troje en op zoek naar een nieuw vaderland – na een storm in Carthago was gestrand. Aanvankelijk verzette Dido zich tegen haar passie, maar haar zuster Anna gaf haar de raad aan deze liefde toe te geven en zo de sterke Trojaanse held als bondgenoot tegen Jarbas te winnen. Toen Aeneas haar echter verliet om zijn goddelijke opdracht – het stichten van een nieuwe stad in Italië – te vervullen, pleegde Dido zelfmoord.

Deze versie van Vergilius levert wel een chronologisch probleem op, want de val van Troje wordt traditioneel in 1184 v.C. gesitueerd, terwijl Carthago volgens de overlevering pas in 814 v.C. werd gesticht. Mythologie en geschiedenis gaan niet altijd samen.

mythologie

Dido

inhoud

3. LABIELE VROUWEN

A C T R I C E S 04.

Marilyn Monroe

Golden Globe-winnares, minnares van de president van de Verenigde Staten van Amerika, de allereerste Playboy-pin-up aller tijden en het toppunt van platinablond: Marilyn Monroe is het allemaal. Nu ja, was het allemaal. Want Monroe, née Norma Jeane Mortenson, is al meer dan vijftig jaar dood.

Met haar zesendertig jaar heeft ze het langer volgehouden dan pakweg Amy Winehouse, al deed een hardnekkige verslaving aan verdovende middelen ook haar de spreekwoordelijke das om. Tot op vandaag blijft de diva – die worstelde met een slecht zelfbeeld en serieuze faalangst – enorm fascineren.

3. LABIELE VROUWEN actrices

Ze is misschien wel de bekendste, meest iconische filmactrice aller tijden: Marilyn Monroe, de blonde bombshell bij uitstek die zó graag serieus wilde worden genomen als actrice. Helaas: zij schitterde pas echt in het lichte genre, dat zij niet veel waarde toedichtte. In ’62 stierf ze aan een overdosis, waarschijnlijk pleegde ze zelfmoord.

Joan Crawford

actrices

In de jaren dertig zwaaide actrice Joan Crawford de plak in sterrenstudio MGM, waar ze zich een imago van haast bovenmenselijke glamour (vuurrode mond, fonkelende avondjurken, de eeuwige epauletten) had aangemeten. Maar tijdens de oorlogsjaren werd Crawford, net als tijdsgenoten Bette Davis en Katharine Hepburn, uitgeroepen tot “box office poison”. Het kostte haar zoniet haar geestelijke gezondheid, dan toch haar verlangen om nog buiten te komen.

Ze stierf als halve kluizenaar.

Veelzeggende anekdote: in 1945 wilde Crawford absoluut niét voor het oog van de camera’s verliezen en liet zich op de avond van de Oscaruitreiking ‘doodziek’ verklaren. Toen ze toch won, ontving ze de media in haar slaapkamer in Beverly Hills, waar ze enkele uren na de ceremonie het beeldje in ontvangst nam. De foto van de perfect geschminkte en gecoiffeerde actrice met haar Oscar in bed duwde de dag erna alle andere nieuws van de voorpagina’s.

3. LABIELE VROUWEN

Joan Crawford was in de jaren 30 één van de absolute sterren van het witte doek, daarna ging het bergaf met haar carrière. Ze stond bekend als een echte tiran op de set, en mishandelde haar kinderen zowel mentaal als fysiek. Een grote actrice, dat zeker, maar één die zichzelf uiteindelijk afsloot van de buitenwereld en in eenzaamheid stierf.

3. LABIELE VROUWEN

05.

c h i r u r g i e

inhoud

p l a s t i s c h e

Jocelyn Wildenstein

plastische chirurgie

Socialite Jocelyn Wildenstein heeft niet erg veel fans: één van de eerste termen die je tegenkomt als je in Google haar naam intikt is ‘plastic surgery disaster’, de eerste artikels trekken de aandacht met titels als ‘de lelijkste’ dan wel ‘de engste vrouw ter wereld’. De Cat Lady, zoals ze wordt genoemd, liet zich voor miljoenen euro’s ombouwen om zozeer mogelijk op een katachtige te lijken – zij en haar (inmiddels ex-) man kicken immers op de dieren. De website awfulplasticsurgery.com bedacht haar met de titel ‘the world’s scariest celebrity’.

3. LABIELE VROUWEN

Extravagante socialite of menselijke vogelverschrikker? Jocelyn Wildenstein is beide.

Naar verluidt zou haar man kicken op grote katten, en zou ze zich daarom naar een kat hebben laten modelleren voor haar operaties.

Zelf is ze erg tevreden over het resultaat.

Jenna Talackova werd bijna twee weken geleden zonder pardon uit de Canadese Miss Universe-verkiezing gezet. De officiĂŤle reden was dat ze gelogen had op haar inschrijvingsformulier. Maar al snel werd duidelijk dat het feit dat ze als man geboren was, de werkelijke reden was. Wereldwijde reacties, inclusief een onlinepetitie, deden het organisatiecomitĂŠ een bocht van 180 graden nemen.

De organisatie van de Miss Universe-verkiezing heeft haar regels aangepast: vanaf nu mogen ook vrouwen deelnemen die werden geboren als man. Talackova kon dus meedoen, al slaagde zeer niet in om de wedstrijd ook te winnen.

plastische chirurgie

Jenna Talackova als jonge Walter Page

3. LABIELE VROUWEN

Jenna Talackova (Vancouver, 15 oktober 1988) is een model die geboren en woonachtig is in Vancouver, Canada.

Talackova werd geboren als Walter Talackov en begon op 14-jarige leeftijd aan een hormonentherapie.

3. LABIELE VROUWEN

B O D Y A R T

inhoud

06.

Ana Mendieta

Ondanks haar korte leven, dat tragisch eindigde door haar onopgehelderde val uit een raam op de 34ste verdieping, geldt Ana Mendieta in de kunstgeschiedenis als een pionier van de performancekunst en de body art en wordt ze algemeen gezien als vertegenwoordiger van de feministische kunst van de jaren zeventig. De receptie van haar werk heeft in de jaren negentig evenwel een drastische wijziging ondergaan. Haar uitzonderlijke oeuvre wordt nu bijna uitsluitend beschouwd tegen de achtergrond van de kwestie van de transculturele identiteit: één van de grote actuele thema’s binnen de hedendaagse kunst.

Het bijzondere van haar werk ligt in het feit dat Ana Mendieta haar openlijke feministische houding en gebruik van avant-gardistische media en uitdrukkingsmiddelen verbonden heeft met een specifiek Latijns-Amerikaanse mystiek én met thema’s als identiteit en migratie. Ana Mendieta zag zich niet als een grensganger, maar als een bemiddelaarster tussen Zuid en Noord, die alles in zich verenigde: religie, geschiedenis, mythologie en de formele vernieuwing van de kunst in de jaren zeventig.

3. LABIELE VROUWEN body art

Performanceartieste Ana Mendieta was vooral beroemd om haar ‘earth-body’sculpturen, die de grens aftasten tussen performance, film en fotografie. Ze deinsde er niet voor terug om haar eigen lichaam te (mis/ge)bruiken voor haar werk: zo liet ze een haartransplantatie uitvoeren op haar gezicht.

Orlan

body art

Op haar drieënveertigste verjaardag (1990) besliste Orlan om iets zeer radicaals te doen: een reassamblage van haar gezicht, waarbij haar voorhoofd, ogen, neus, mond, en kin gemodelleerd werden naar mythische vrouwelijke personages uit de kunstgeschiedenis. Zo is ze lange tijd de Heilige Maagd geweest.

Orlan vindt dat ons lichaam onvoldoende is uitgerust voor de hedendaagse – utopische – mogelijkheden zoals reizen naar een andere planeet, de gevolgen voor ons lichaam van de milieuvervuiling,.... Het lichaam moet volgens haar opnieuw uitgevonden worden.

De mens moet leren zijn lichaam als een soort van voertuig te gebruiken. Biotechnologie, psychofarmaca en de plastische chirurgie zijn de ultieme instrumenten voor deze opdracht.

3. LABIELE VROUWEN

Net als Mendieta gebruikt Orlan haar eigen lichaam in haar performancekunst, maar Orlan gaat nog een stapje verder: bij haar is het lichaam geen hulpmiddel, maar het medium zelf. Ze reciteerde gedichten terwijl ze een operatie onderging, liet horentjes inplanten op haar voorhoofd en trachtte op die manier de status van het lichaam en het nut van plastische chirurgie aan de kaak te stellen.

body art

Orlan

3. LABIELE VROUWEN

Marina Abramović

3. LABIELE VROUWEN

Marina Abramovic gaat enorm ver in haar videokunst en performances: zo liet ze zich eens mishandelen door het publiek in één van haar voorstellingen, en staan uitputting en zelfpijniging steevast centraal in haar projecten.

body art

Marina Abramovic werd in 1946 geboren in Belgrado als dochter van twee leden van het partisanenleger.

Ze werd aanvankelijk opgevoed door haar religieuze, orthodoxe grootmoeder. Abramovic wist al vroeg dat ze kunstenares wilde worden. Ze had reeds op twaalfjarige leeftijd haar eerste expositie.

Voor Abramovic is haar lichaam haar kunstwerk; ze wil niet alleen de fysieke maar ook mentale grenzen van lichaam en geest onderzoeken door alledaagse handelingen te dramatiseren. Tussen 1967 en 1975 een belangrijk vertegenwoordiger van body art. In performances test zij haar uithoudingsvermogen, pijngrens,… Ze heeft zich reeds opengescheurd, verwond, bevroren,… wat vaak een groot fysiek risico met zich meebrengt.

Marina Abramović

body art

Marina Abramović

3. LABIELE VROUWEN

body art

De tweelingzussen Liesbeth en Angelique vormen het internationaal geroemde kunstenaarsduo L.A. Raeven. In hun performances en video-installaties leveren ze commentaar op hedendaagse obsessies met eten, de maakbaarheid van het lichaam en de dwingende opdracht van de maatschappij om een ‘ideaal individu’ te zijn. Hun werk en hun leven zijn nauw verweven.

De haat-liefdeverhouding van de twee Limburgse zussen gaat ver. Ze werken en leven op zo’n intense manier samen dat ze moeilijk met, maar ook nauwelijks zonder elkaar kunnen. Ze moeten over alles lootjes trekken om niet voortdurend ruzie te maken.

“We hadden de afspraak dat we precies hetzelfde gingen eten, anders was het eind zoek, dan wilde de één steeds meer afvallen dan de ander.” Hun anorexiaverleden laat diepe sporen na in het heden en vormt een belangrijk thema in hun werk.

3. LABIELE VROUWEN

De zussen van L.A. Raeven gebruiken hun eigen eetstoornis om de preoccupatie van onze cultuur met schoonheid, magerheid en (bovenal) eetgewoontes te kaderen. De twee eten elke dag exact hetzelfde, wonen al 38 jaar samen en maken door hun welhaast ziekelijke verbondenheid een punt over individualiteit in de moderne maatschappij.

L.A. Raeven

3. LABIELE VROUWEN

L.A. Raeven

body art

3. LABIELE VROUWEN

L.A. Raeven

body art

Soms is megalomanie een uiting van een sterk gevoel van eigenwaarde, maar de oorzaak kan ook zijn dat iemand zichzelf eigenlijk minderwaardig, onbetekenend of onbelangrijk vindt.

In dit geval is de megalomanie een verdedigingsmechanisme van de psyche. De megalomaan sublimeert dan zijn minderwaardigheidscomplex in het tegendeel daarvan.

Vaak kan iemand met grootheidswaan in eerste instantie innemend en charmant zijn en de aandacht van zijn omgeving krijgen, maar later ebt de bewondering weg en maakt plaats voor irritatie.

Als iemand die megalomaan is ernstige problemen ondervindt in het sociale verkeer (op het werk et cetera) en niet meer goed kan functioneren, dan kan er sprake zijn van een psychische aandoening: bijvoorbeeld een waanstoornis of schizofrenie. In dit geval kan iemand zich inbeelden onverslaanbaar te zijn of een belangrijke maatschappelijke positie in te nemen, bijvoorbeeld speciaal adviseur van het staatshoofd.

Het komt ook voor dat iemand zichzelf als een bestaande persoon beschouwt, doorgaans iemand met macht en aanzien.

De echte persoon wordt dan beschouwd als oplichter.

4. Megalomanie

4.

algemeen

M e g a l o m a n i e

Wie MEGALOMAAN IS, ZIET ZICHZELF ALS BELANGRIJKER OF MACHTIGER DAN ZIJN OMGEVING OF SCHRIJFT ZICHZELF BIJZONDERE TALENTEN TOE.

05.

4. Megalomanie

02.

INHOUD

01.

03.

04.

inhoud

01.

g e s c h i e d e n i s

4. Megalomanie

Er is veel bekend over megalomanie in de geschiedenis. Veel grote leiders hadden met dit syndroom te maken.

bust of emperor commodus

GESCHIEDENIS

Commodus Aphrodisias

Commodus De grootheidswaanzin van Commodus was grenzeloos. Hij was keize van rome van 177 tot 192. Hij wordt beschouwd als slechtste keizer ooit. Hij teisterde het Romeinse rijk en zou vele vijanden hebben gemaakt. Hij zou buitengewoon wreed zijn geweest en om de geringste verdenkingen executies hebben verordonneerd. Hij hield zicht meer bezig met de jacht en gladiotorspelen dat met staatszaken. In de loop der jaren zou de waanzin van commodus zich steeds duidelijker hebben gemanifesteerd. Hij liet zich identificeren en aanspreken met Hercules en hernoemde alle maanden van het jaar naar zijn eigen namen en titels. Hij hernoemde ook het leger en de vloten naar zichzelf. In 192 brandde een deel van Rome af. Commodus nam deze gelegenheid als excuus om de stad te herdopen als Colonia Commodiana.

4. Megalomanie

commodus, edwin-blashfield

GESCHIEDENIS

Of toch niet Het napoleon-complex is echter ontkracht. Het blijkt dat net de grotere mannen sneller hun kookpunt bereiken in een conflict.

Voor het BBC3-programma Fuck Off, I’m Small onderzochten wetenschappers van de Universiteit van Centraal-Lancashire tien mannen kleiner dan 1,50 meter en tien mannen met een gemiddelde lengte. De onderzoekers vertelden de mannen dat ze hun fysieke kenmerken, reactiesnelheid en hand-oogcoördinatie zouden testen. Maar in werkelijkheid namen ze deel aan een experiment dat naar hun agressiviteit peilde. Dat experiment -bekend als het Eetstokjesspel- is de eerste proef ter wereld om het Napoleoncomplex te testen.

De twintig mannen werden in paren van verschillende lengtes opgedeeld en kregen houten stokjes om met elkaar te ‘duelleren’. Een van de proefpersonen had echter de opdracht om de andere mannen opzettelijk te provoceren door ze op hun knokkels te slaan. In tegenstelling tot wat het Napoleoncomplex beweert, toonden hartmonitoren dat net de grotere mannen agressiever reageerden.

De resultaten bewijzen dat het Napoleoncomplex een mythe is.

Als mensen een kleine man zien die zich opvliegend gedraagt, denken ze snel dat het aan zijn lengte ligt, gewoon omdat die het meest in het oog springt.

Napoleon’s Little Pony

4. Megalomanie

Napoleon-complex Dit complex verwijst naar de psychologische effecten van een korte lengte bij mannen. Napoleon-complex is een informele term uit de psychologie en heeft betrekking op een overgecompenseerd minderwaardigheidscomplex. Of de term Napoleon-complex helemaal terecht is, is twijfelachtig. Want Napoleon mat 1.68 m en was voor zijn tijd met deze lengte niet eens zo kort.

De term “Napoleon-complex” gaat over een minderwaardigheidscomplex van kleine mannen, dat wordt gecompenseerd door een sterke geldingsdrang, vechtlust en agressie en neiging om risico’s te nemen. Deze laatste kenmerken kunnen Napoleon in ieder geval niet ontzegd worden.

4. Megalomanie Cartoon Calimero

GESCHIEDENIS

Een soortgelijke benaming van het Napoleoncomplex is het calimerocomplex.

De naam is afgeleid van de tekenfilm cartoon ‘calimero’ waarin een zwart kuikentje met een eierdop op zijn kop is bekend geworden door de uitspraak “Zij zijn groot en ik is klein en da’s niet eerlijk, o nee”

De grootheidswaanzin van Hitler was enorm.

Hij had als enige doel een nieuw rijk scheppen met een arisch ras. Het kon hem niet schelen hoeveel mensenlevens dit zou kost. Empathie was bij hem ver te zoeken. Niets of niemand zal hem in de weg staan.

Er werd een heel plan opgesteld om systematisch mensen uit te roeien. Het is waanzinnig om voor te stellen hoe het mogelijk is dat zoveel mensen hem steunden.

Maar zet je eens in de plaats van een gewone Duitse burgen in het jaar 1938. Tegen zo’n inmense groep ingaan is bijna onmogelijk.

Het Derde Rijk, dat geheel Europa, Afrika en Azië zou omvatten zou doorkruist worden door een spoornetwerk van Breitspurbahnen, waarover grote treinen de verbindingen tussen de bevolkingscentra zouden onderhouden. Wanneer de volgende generatie Übermenschen de VS en Japan hadden uitgeschakeld, zou Germania de Welthauptstadt, de hoofdstad van de wereld, worden.

Hitler had zelf al het grondplan voor de stad getekend en had een aantal gebouwen uitgeschetst. Zijn ‘huisarchitect’ Albert Speer werkte dit plan verder uit. Na het uitbreken van de oorlog werd het werk stilgelegd, en hoewel het gedurende het verdere verloop van de oorlog steeds duidelijker werd dat van Hitlers plannen niets terecht zou komen bleef hij tot op het laatst nieuwe, steeds reusachtiger plannen ontwerpen. Hitler liet zelfs maquettes bouwen. Doordat deze gedeeltelijk bewaard bleven, en ook door Speers toelichting, kan men nog reconstrueren hoe Germania er in Hitlers visie uit zou hebben gezien.

GESCHIEDENIS

Hitler had niet enkel het plan om een arisch ras te creëren. Met de werkelijke uitvoering van het Derde Rijk was hij ook uitvoerig bezig.

“Welthauptstadt Germania” ging de nieuwe naam voor Berlijn worden als nazi-Duitsland de oorlog gewonnen had. Germania moest de nieuwe, glorieuze hoofdstad van Europa worden. Grootschalige sloop van bestaande bebouwing moest ruimte scheppen voor twee enorme boulevards, die van oost naar west, respectievelijk van noord naar zuid door de

stad zouden lopen. Deze twee boulevards zouden worden geflankeerd door grote gebouwen ter ere van de nazipartij, de SS en andere gerelateerde organisaties.

4. Megalomanie

Hitler Wat kunnen we eigenlijk niet over Hitler zeggen? Hij was autoritair, had een oedipuscomplex en een grote eigendunk, was necrofiel en sadomasochistisch.

4. Megalomanie GESCHIEDENIS

Borderline syndrome?

Oedipuscomplex?

Necrofiel?

Autoritair?

Narcistisch?

Sadomasochistisch?

Fobie?

Eigendunk?

Paralysis Agitans?

Megalomanie?

GESCHIEDENIS

4. Megalomanie

4. Megalomanie

Art Spiegelman Tussen 1978 en 1991 tekende kunstenaar Art Spiegelman het verhaal van zijn vader toen die als jood in bezet Polen woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maus was het resultaat. De horror van de oorlog wordt erg wonderlijk en haast paradoxaal gecreÍerd. Spiegelmans personages zijn namelijk dieren. De joden zijn muizen, de Duitsers katten, de Polen varkens, de Amerikanen honden, etc. Daarenboven is er erg weinig verschil tussen het uiterlijk van de karakters. Alle joden lijken bijvoorbeeld op elkaar. Spiegelman wil hiermee uitdrukken hoe absurd het van de nazi’s was om mensen zomaar in hokjes op te delen.

GESCHIEDENIS

Graphic novel, maus

4. Megalomanie GESCHIEDENIS

Cartoons Een aanvulling van cartoons en humor met betrekking tot Wereldoorlog II en de Nazi’s

O v e r t u i g i n g

4. Megalomanie

02

inhoud

Vaak is de waan van religieuze aard.

Zo kan iemand zich beschouwen als boodschapper van een god en zichzelf een goddelijke status toedichten. DiT vorm van grootheidswaan, die aan de basis van sektes en dictaturen ligt.

OVERTUIGING

Door de geruchten die begonnen te circuleren rond de sekte zijn een aantal mensen er in geslaagd de sekte te verlaten. Jim Jones zou genezingen vervalsen, mensen straffen, stelen van zijn volgelingen en zichzelf als de messias zien.

Als reactie op deze geruchten en mediahype verhuisde de beweging naar Guyana. Er werd de leden een tropisch paradijs beloofd maar ze werder echter gedwongen te werken en zo werd Jonestown gebouwd. In november 1978 bracht Leo Ryan een bezoek aan de sekte als onderdeel van het onderzoek naar misbruik. Hij was beland in een eigentijdse utopia waarin de mensen vrolijk waren, waar gedanst en gezongen werd. Hij raakte overtuigd van het ongelijk van de geruchten. Maar deze overtuiging veranderde toen hij voor zijn vertrek heimelijke briefjes ontving van mensen die hoopten via hem te ontsnappen. Jones ontdekte dit verraad en volgelingen van Jones beschoten Ryan en de andere journalisten. Omdat Jones wist dat de gevolgen van dit bloedbad niet lang op zich zou laten wachten, heeft hij later die dag het bevel gegegeven aan al zijn volgelingen om een fruitdrank met cyanide erin op te drinken. In totaal stierven op die dag 914 mensen.

4. Megalomanie

Jones Town De People’s Temple was een op marxistische principes gebaseerde religieuze sekte, die bekend werd door de collectieve zelfmoord in Jonestown (Guyana) op 18 november 1978. De beweging werd in 1953 gesticht door dominee Jim Jones, te Indianapolis in de Amerikaanse staat Indiana.

4. Megalomanie OVERTUIGING

Once it was a Bright community

ADDISON, Stephen Michael ALBUDY, Ida Marie ALEXANDER, Lillian Boyd AMOS Wayborn Christa AMOS Liane HARRIS And this is just only A

AMOS, Linda Sharon

ANDERSON, Jerome Dwayne ANDERSON, Marcus Anthony

4. Megalomanie

AMOS, Wayborn Christa

ANDERSON, Marice St. Martin

PERKINS, Richardell Evelyn ANDERSON, Samuel Moses ANDERSON, Shantrell Akpon ANDERSON, Tommy Lee ARMSTRONG Oreen POPLIN ARNOLD, Luberta ARTERBERRY, Linda Theresa ATKINS, Lydia

OVERTUIGING

ANDERSON, Orelia

The Jonestown Library Het werk van Nicola Bergström Hansen “De Jonestown Library” is een kunstproject gebaseerd op een lijst van 112 titels van boekWen die bestonden in de bibliotheek van Jonestown. Met behulp van deze lijst als uitgangspunt, werkt ze met verschillende projecten die tot doel hebben om zich te verspreiden en het behoud van de bibliotheek.

4. Megalomanie

De Jonestown Library heeft de vorm aangenomen van een Listmania! lijst op Amazon.com, waar de titels worden bijgehouden, een blog, een dag bibliotheek met de beschikbare titels geleend bij bibliotheken rond Stockholm. Het is een fysieke collectie van alle 112 titels in een koffer en een voorstel voor openbare kunst in Gävle.

OVERTUIGING

“We didn’t commit suicide, we committed an act of revolutionary suicide protesting the conditions of an inhumane world.”

JIM JONES

OVERTUIGING

“I created two panels telling two different stories, the two different sides of Jonestown. One was light, the other dark. One was what Jonestown could have been, and the other is how it turned out. One was the beginning, one was the end. One acknowledges goodness, the other, destruction. I chose to highlight Marceline Jones in the first panel, as my icon of what could have been. She has always been a fascinating person to me, her role in the community and her struggles with that role. The artwork is anchored by a string of photographs at the bottom of Peoples Temple families... children playing, young adults marrying, people smiling. The second panel is darker in color and heavy in spirit.

It features an aerial photograph of Jonestown after the bodies were removed, the dream effectively wrecked and bulldozed over. It has a large print of a heart, weighted at the bottom by boxes of Flavor Aid. This panel’s work is anchored by the visiting Congressman’s entourage standing near the plane they are ultimately killed beneath.”

4. Megalomanie

Art for the people Een andere kunstenaar die rond dit thema heeft gewerkt is Allison Coleman Shank.

Dit is haar werk voor de mensen.

4. Megalomanie

S Y N D R O M E N

inhoud

03

Grootheidswaanzin kan ook de vorm aannemen van een syndroom waarbij psychische verschijnselen te zien zijn door het bezig zijn met religie of kunst. We hebben het over het Jeruzalem-syndroom en het standhal syndroom.

Klaagmuur, Israel

4. Megalomanie

Het Jeruzalem-syndroom is een groep psychische aandoeningen die optreden bij religieuze ervaringen.

Het beeld van deze aandoeningen loopt uiteen: er kan sprake zijn van wanen of andere psychotische verschijnselen, obsessieve ideeĂŤn of identificatiesyndromen. De gemeenschappelijke factor is dat de verschijnselen verband lijken te houden met een bezoek aan het religieuze centrum Jeruzalem. De naam van het syndroom is niet helemaal correct, omdat vergelijkbare verschijnselen zich ook in andere religieuze centra voordoen (bv. Mekka, Lourdes, Gangesgebied).

syndromen

4. Megalomanie

Het Stendhal-syndroom is een psychische aandoening die optreedt als iemand volledig overrompeld wordt door de schoonheid van kunst.

Lichamelijke verschijnselen zijn een versnelde hartslag, duizeligheid, verwarring en flauwvallen. In ernstige gevallen treden soms zelfs vormen van manie, hallucinaties of andere psychotische verschijnselen op.

syndromen

De schreeuw, edvart munch

04

4. Megalomanie Een andere vorm van grootheidswaanzin is narcisme.

Iemand die zichzelf zo geweldig vindt dat hij haast verliefd zou worden op zichzelf.

inhoud

n a r c i s m e

Hoe een narcistische persoonlijkheidsstoornis precies ontstaat is niet bekend. Duidelijk is dat bepaalde biologische factoren meespelen. Bijvoorbeeld de aanleg voor agressie. Als iemand niet wil weten dat hij iets agressiefs heeft, gaat hij zich vastklampen aan een ideaalbeeld van zichzelf. Ook psychologische factoren zijn van invloed: vaak hebben narcistische mensen als kind te weinig aandacht en bewondering van hun ouders gekregen.

De term narcisme werd het eerst gebruikt door SIgmunt Freud. Hij noemde het verschijnsel naar de figuur Narcissus uit de Griekse mythologie. Narcissus wees volgens het verhaal alle romantische avances af en werd als straf verliefd op zijn eigen spiegelbeeld.

De obsessie met jezelf

NARCISME

Er zijn twee uitersten van een narcistische persoonlijkheidsstoornis.

De zogenoemde openlijke narcisten lijden aan grootheidswaanzin: ze vinden zichzelf geweldig, overdrijven hun prestaties en hebben constant aandacht voor zichzelf nodig. Hierdoor kunnen zij zich niet goed verplaatsen in andere mensen en zij hebben dan ook grote moeite om relaties aan te gaan. Het andere uiterste is de sensitieve of geremde narcist. Deze mensen hebben een minderwaardigheidscomplex,

waardoor ze niet tegen kritiek kunnen en dat zo veel mogelijk proberen te voorkomen. Zij passen zich dan ook voortdurend aan andere mensen aan en letten er steeds op hoe anderen zich gedragen. In praktijk blijkt dat de meeste mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis tussen deze twee uitersten in zitten.

4. Megalomanie

Vraag aan een kind wat het later wil worden. Grote kans dat het zegt: ‘een beroemd voetballer’ of ‘een popster’.

Eenmaal volwassen beseffen zij dat uitzonderlijke prestaties en de bewondering die daarbij hoort, niet voor iedereen zijn weggelegd. Bij sommige volwassenen daarentegen neemt die behoefte aan aandacht en bejubeling extreme vormen aan. Dit gaat zelfs zo ver dat het hun dagelijks leven totaal beïnvloedt. Zij hebben een narcistische persoonlijkheidstoornis. Mensen met deze stoornis vinden dat zij over speciale gaven beschikken, terwijl dat in realiteit niet zo is.

4. Megalomanie

In een gebed aan de goden vroeg ze om Narcissus ook eens te laten voelen hoe het was om iemand lief te hebben die je liefde niet beantwoordt. Volgens sommige bronnen was het een wraakgodin, volgens anderen was het Aphrodite zelf die haar gebed beantwoordde en haar wens in vervulling deed gaan.

Zo kwam de jonge jager op een dag aan bij een heilige vijver, waarvan het water kristalhelder was, waar de herders nooit langskwamen met hun kuddes, waar geen berggeit of ander dier zich vertoonde. Zelfs bladeren en takken van de bomen durfden er niet in te vallen. Overal rondom groeide het gras mooier dan elders en de rotsen beschutten het tegen de zonnestralen. Moe van het jagen besloot Narcissus om daar even tot rust te komen en zijn dorst te lessen met het water. Toen hij zich voorover boog zag hij zijn weerspiegeling in het wateroppervlak van de Styx, maar hij dacht dat het een mooie geest was die in de vijver leefde.

Zo bleef hij daar zitten, in bewondering starend naar de heldere ogen, het krullend haar, de ronde kaken, de ivoren hals, licht gescheiden lippen, en de blakende gezondheid en conditie in het algemeen van deze verschijning. Hij werd verliefd op zichzelf.

Hij bracht zijn lippen naar het water in een poging om de verschijning te kussen, hij stak zijn armen uit om het beeld te omhelzen. Zijn geliefde vluchtte weg maar kwam terug toen het water weer kalm was en trok opnieuw zijn aandacht. Hij kon zichzelf er niet meer toe brengen om van het water weg te kijken, hij dacht niet meer aan eten en drinken, of aan rust, enkel aan de verschijning in het water. Hij probeerde ermee te spreken, maar kreeg geen antwoord. Hij begon te huilen maar zijn tranen verstoorden het beeld, waarop hij begon te schreeuwen en vroeg of de verschijning wilde stoppen met hem steeds te verlaten. Zo ging het een hele tijd verder, en Narcissus takelde af. Hij verloor zijn kleur, zijn levenskracht en zijn schoonheid die eens zo betoverend was voor de nimf Echo. Die bleef echter dicht bij hem en bleef zijn verdrietige kreten herhalen. Uiteindelijk kwijnde Narcissus helemaal weg en stierf. De nimfen rouwden om hem, vooral de waternimfen, en bereidden zijn lijkverbranding voor, maar het lichaam was nergens te vinden. Het enige wat van hem overbleef was een bloem (volgens sommigen was dit door toedoen van Aphrodite, die hem uit medelijden toch nog liet voortleven, zij het als bloem), geel van binnen, en omringd met witte blaadjes, die nu nog steeds herinnert aan Narcissus.

NARCISME

Het verhaal van narcissus Echo was een mooie maar veel te praatgrage nimf (soms bleef ze tot vervelens toe praten). De oppergod Zeus bedroog vaak zijn vrouw Hera met mooie nimfen. Op een dag was Hera op zoek naar haar man, want ze vermoedde dat hij zich weer “amuseerde” met de nimfen. Echo hield haar echter aan de praat zodat ze konden ontsnappen. Toen de godin dit doorhad strafte ze Echo en ontnam ze haar de mogelijkheid om het woord te nemen.

Echo kon dus nooit meer zelf een gesprek beginnen.

Narcissus was een mooie jongeman die leefde voor de jacht. Hij had al heel wat harten sneller doen kloppen (van vrouwen én van mannen, want homoseksualiteit was niet ongewoon bij de oude Grieken). Zijn moeder had van de ziener Tiresias de voorspelling gekregen dat hij zou blijven leven als hij zichzelf maar niet kende. Narcissus wilde echter niets van liefde weten en wees iedereen af. Enkel de jacht interesseerde hem.

Op een dag zag Echo de mooie jongeling tijdens een jacht in de bergen. Ze werd meteen verliefd en volgde hem waar hij ook ging. Echo wilde dat ze hem kon aanspreken zodat hij tegen haar zou praten, maar door haar straf kon ze dit niet. Ze wachtte tot hij eerst zou spreken, want ze was meer dan klaar om hem een antwoord te geven. Op een dag werd Narcissus gescheiden van zijn gezellen en hij hoorde iets in zijn buurt. Hij vroeg “Wie is daar?” en Echo antwoordde met dezelfde vraag. Narcissus keek in het rond maar zag niemand, waarop hij de stem vroeg om zich te vertonen. Echo antwoordde met dezelfde woorden, waarop hij vroeg waarom de stem hem negeerde. De nimf herhaalde zijn vraag, waarop de jongeman vroeg om hem te vergezellen. Wederom antwoordde de nimf met heel haar hart met dezelfde vraag, naar hem toe rennend, klaar om hem in haar armen te sluiten. Op dat moment trok Narcissus zich echter terug, roepend dat ze van hem weg moest blijven.

Echo werd helemaal verscheurd door deze belediging. Narcissus verliet haar en de nimf trok zich in schaamte terug in de bossen. Vanaf die dag leefde ze in grotten. Geleidelijk aan vervaagde ze van verdriet tot haar fysieke vorm verdwenen was en enkel haar stem nog overbleef. Met haar stem is ze nog steeds klaar om op elk moment te antwoorden. Tijdens een wandeling in de bergen is Echo nooit veraf, altijd klaar om het laatste woord te hebben.

Narcissus verging het niet veel beter. Dit was niet de eerste keer dat hij zo wreed een aanbidder wegjoeg. Alle anderen had hij net zo bruut verjaagd. Zo was er op een dag een maagd die hem tevergeefs probeerde te verleiden.

D A s

inhoud

Zou jij het kunnen om jezelf te blijven in een rollenspel? Das experiment is een grootschalig onderzoek om na te gaan hoe het gedrag van mensen verandert wanneer hun sociale rol wordt aangepast.

e x p e r i m e n t

4. Megalomanie

05

Aangezien de deelnemers aan het experiment geselecteerd waren op hun psychologische stabiliteit, toont het aan dat iedere jonge man (en mogelijk ieder mens) in staat is om vrij snel in een sadist te veranderen. Enerzijds denkt hij dat hij overal straffeloos mee wegkomt en anderzijds staat hij onder druk van een groep. Daarnaast is waarschijnlijk ieder mens geneigd in apathie te vervallen wanneer men in een onderdanige rol wordt gedwongen.

Veel mensen vinden het moeilijk om assertiviteit op te brengen tegenover iemand die invloed op hen wil uitoefenen. Het experiment van Zimbardo toont aan dat we steeds waakzaam moeten zijn tegenover de valkuilen van de beïnvloeding die we dagelijks meemaken

DAS EXPERIMENT

Een groep van 24 doorsnee Amerikaanse jongens uit de middenklasse, die aan het begin van het experiment niet van elkaar verschilden, zouden twee weken lang bewaker of gevangene zijn in een namaakgevangenis.

Het toeval bepaalde de rollenverdeling. Twaalf jongens mochten een uniform aandoen en kregen als opdracht: ‘zorg voor orde maar gebruik geen geweld’. De twaalf anderen kregen een gevangenisplunje aan. Zimbardo en zijn collega’s wilden weten wat er in zo’n sociale situatie kon gebeuren.

Al snel gebruikten de ‘bewakers’ opdrukken met een hand op de rug als straf.

Opstandelingen werden met de brandblusser neergespoten, ook zich publiekelijk uitkleden was een straf. Eenzame opsluiting kon ook. De agressie van de bewakers werd sterker naarmate het onderzoek vorderde.

Sommige bewakers hadden er lol in om de gevangenen zeer wreed te behandelen, als beesten. Niemand van de deelnemers zei tijdens het experiment: “Zo kan het niet meer verder.” Op een bepaald moment gebeurden de mishandelingen ‘s nachts omdat ze dachten dat de onderzoekers toen niet keken. De meerderheid was niet langer in staat een onderscheid te maken tussen hun rol en hun eigen ik. In bijna elk onderdeel van hun gedrag, gedachten en gevoelens was er verandering te zien.

Niet enkel de proefpersonen gingen tot het uiterste, ook de onderzoekers trapten in hun eigen val. Ze hadden buitenstaanders nodig om in te zien wat ze aan het doen waren. Toen een collega Zimbardo een technische vraag stelde, reageerde hij niet als wetenschapper, maar als gevangenisdirecteur. Pas toen Christina Maslach, een nieuwe collega, boos werd over het feit dat de ‘gevangenen’ met een zak over het hoofd en aan de enkels geketend naar de wc werden geleid, besefte Zimbardo dat er iets fout ging. Na zes van de veertien voorziene dagen werd het experiment stilgelegd.

4. Megalomanie

Het Stanford-gevangenisexperiment was een spraakmakend sociaal-psychologisch experiment, dat in 1971 werd uitgevoerd in de kelders van de Universiteit van Stanford. Het experiment was opgezet door Philip Zimbardo.

Explosie is een ultieme vorm van destructie. Maar ook van constructie: door iets op te blazen ontstaat er een nieuw beeld, een leeg blad, een andere mogeliijkheid. Kunstenaars gebruiken graag dit beeld in hun werk. Een stilstaande explosie heeft immers zoveel informatie in zich.

In dit hoofdstuk zien we enkele artiesten die specifiek explosie centraal stellen in hun werk.

Ook in de kunstgeschiedenis heeft destructie door de jaren heen een belangrijke rol gespeeld. We denken hierbij aan het constructivisme, kubisme, surrealisme, en zoveel meer. Ook in de actuele kunst zien we enkele witte konijnen die destructie een hoofdrol geven in hun werk.

Destructie van ons lichaam is dan weer een andere piste, maar zeker even interessant. Ook in kunst, denk aan body-art, wordt het nietige lichaam centraal gesteld en vaak destructief benaderd. Om de link met waanzin niet te verliezen zijn er ook een aantal psychologische stoornissen waarbij automutilatie of zelfverminking een rol speelt. Ook hangt destructie van het lichaam af van de culturele achtergrond.

5. DECONSTRUCTIE

Vernietigen is een machtig en fascinerend iets. Het proces heeft ook iets van schoonheid in zich. De verhouding destructie - constructie en een boeiend gegeven: wanneer is iets afgebroken? Of wordt er dan weer net iets nieuws geconstrueerd?

ALGEMEEN

D E C O N S T R U C T I E

5.

03.

INHOUD

02.

5. DECONSTRUCTIE

01.

inhoud

Implosie/ explosie is een interessant beeld om te onderzoeken omdat dit toch een belangrijke vorm is van destructie. In moderne (abstracte) kunst komen zo’n beelden vaak voor.

5. DECONSTRUCTIE

01.

E X P L O S I E

Hier een overzicht van enkele moderne kunstenaars waarvan explosie de hoofdrol speelt in hun werk.

Deleuze

5. DECONSTRUCTIE

In art... it is not a matter of reproducing or inverting forms, but of capturing forces... The task of painting is defined as the attempt to render visible forces, that are not themselves visible.

Ben Grasso

EXPLOSIE

Grasso schildert grote werken in olieverf en houtskool. Hij kiest steeds theatrale rampscenario’s die de landschappen en conventioneel Amerikaanse plattelandshuizen treft. Zijn inspiratie haalt hij uit kranten en van het internet, onderzoek is een rode draad. Van de gevonden beelden maakt hij een soort collage. Door ze samen te voegen creeÍrt hij een nieuw, welliswaar fictief, beeld van een sensationele, tevens catastrofische ramp.

De techniek die hij gebruikt is sluitend: door zijn ruwe schildertechniek weergeeft hij de kracht, net zoals het grote formaat waar hij mee werkt en de cropping van het beeld, wat het zo direct maakt. Grasso plaatst de toeschouwer midden in de explosie en confronteerd hen met het ironisch inzicht dat, net zoals elke mens, zij eveneens verantwoordelijk zijn voor de (natuur-)rampen die zich hier voordoen - in de schilderijen, maar ook in realiteit.

5. DECONSTRUCTIE

Exploding the American Dream

EXPLOSIE

5. DECONSTRUCTIE

A CONTROLLED EXPLOSION OF ARCHITECTURE AND ROMANTICISM DOMINATE THE ARTIST’S MIND.

Mark Schoening

EXPLOSIE

“I like the idea of energetic gesture, I wanted to create these paintings that from 20 feet away had this strong presence of gesture and power.

The paintings are based on this theme of information explosions.

You kind of control the accidents you play with.”

5. DECONSTRUCTIE

De schilderijen tonen explosies, waar een volledige omgeving fysiek kan worden opgenomen in een naadloos gepresenteerde tweedimensionale wereld.

EXPLOSIE

‘The Cov’e, 2011 acryl, mixed media op paneel 76 x 102 cm

5. DECONSTRUCTIE EXPLOSIE

Dagoberto Rodriguez, Marco Castillo

Een explosie is dus niet alleen iets gevaarlijk, maar bevat ook een zekere schoonheid, zeker als je het beeld gaat bevriezen zoals de artiesten hier hebben gedaan. Er komen mooie verborgen details naar boven die de schoonheid van de ‘stille’ explosie weergeven: je ziet de stenen als het ware uit de muur komen.

EXPLOSIE

Vincent Mauger is architect van de leegte en herleest voor ons de ruimte.

Via zijn installaties, beeldhouwwerken en video's die met de wetten van de zwaartekracht spelen en er nieuwe maken, beseffen we dat alles wat ons omringt kneedbaar is, bijna levend als het ware.

5. DECONSTRUCTIE

Vincent Mauger

5. DECONSTRUCTIE

K U N S T

Destructie, deconstructie en creatie vormen nog steeds een ijzersterk span. Voor verschillende generaties is het tot over de drempel van de 21ste eeuw de belangrijkste motor van de artistieke schepping gebleven.

inhoud

02.

Destructie en creatie zijn gelden als de basisprincipes van de 20ste-eeuwse kunst.

Allerlei stromingen getuigen daarvan.

We denken aan: het expressionisme met zijn vervormde figuren, de deconstructie in het kubisme, de dynamitisering van de vorm in de abstracte kunst, de grote schoonmaak in anarchistische zin door dada誰sten, in strikt rationalistische zin bij de geometrischabstracten, de automatische schriftuur en de spotgeest van de surrealisten, de verheerlijking van afvalstoffen en van de massacultuur bij de popart, de relativering van de vorm door de conceptuelen en het oneigenlijke gebruik van de massamedia bij actuele kunstenaars.

Georg Baselitz

5. DECONSTRUCTIE

expressionisme

In zijn beeldhouwkunst laat hij ook het ruwe primeren en toont met een bijl uitgehakte houten mensenfiguren en –hoofden.

KUNST

George Baselitz is een duitse neo-expressionist, jaren 80-90. Zijn werk staat bekend om zijn gewelddadige en destructieve beeldspraak. Dit was in die tijd de expressie van zijn artistiek isolement in Berlijn. Hij maakte schilderijen met ruw geschilderde voorstellingen van een gistende, half dierlijke, organische wereld, waarin gezwollen menselijke gezichten en ledematen een eigen leven leiden. De belangrijkste thema's van dit werk zijn krankzinnigheid, seksualiteit en dood.

I don’t want to create a monster, I want to make something which is new, exceptional, something that only I do‌something that references tradition, but is still new.

Georg Baselitz

5. DECONSTRUCTIE KUNST

Hij plaatste schilderijen op hun kop: bevraging van inhoud van het doek, de beleving en de interpretatie van het werk. Hij vertegenwoordigde de expressionistische schilderstijl in een nieuwe vorm: met een ruige penseelstreek maar zonder persoonlijk gevoel. Hij werkte vanuit het concept.

Verschillende onderwerpen als bomen, vogels, stoelen en naakten keren regelmatig terug in zijn werk. In de jaren negentig werden zijn schilderijen ornamentaal van karakter en werden op de vloer gemaakt, in navolging van door hem bewonderde Amerikaanse abstracte expressionisten.

Over de noodzaak tot destructie in de kunst

5. DECONSTRUCTIE

Mondriaan verbonden met het begrip destructie, in de zin dat vernietiging van de oude vormen een voorwaarde is voor een evolutie naar een hogere wereld. De vernietiging van de oude vormen speelde in het werk van Mondriaan een rol.

Kubisme

MONDRIAAN

KUNST

“U weet dat de bedoeling van het kubisme was - in ieder geval in het begin - om volume uit te drukken. De driedimensionale (natuurlijke) ruimte bleef dus gehandhaafd.

Dit was tegen mijn opvatting van abstractie, die inhoudt dat deze ruimte juist vernietigd moet worden. Dientengevolge kwam ik er toe volume te vernietigen door het vlak te gebruiken. Toen was het probleem om ook het vlak te vernietigen. Dit deed ik door middel van lijnen die de vlakken doorsnijden. Maar nog steeds bleef het vlak te veel intact. Zo kwam ik ertoe om alleen lijnen te maken en ik bracht daar kleur in.

Nu is het enige probleem om ook deze lijnen te vernietigen...�

Bron: Piet Mondriaan, brief aan de Amerikaanse kunsthistoricus James Johnson Sweeny, 24 mei 1943

5. DECONSTRUCTIE surrealisme

KUNST

De surrealisten verzetten zich, zo vertelt dr. Marga van Mechelen, tegen een rappel à l’ordre, de reconstructie van een vroegere werkelijkheid. Zij wilden in hun werk de lichamelijke en geestelijke oorlogstrauma’s in beeld brengen en de vrouw/manverhoudingen ontwrichten. Volgens haar was Hans Bellmer (de tentoonstellingsgenoot van Louise Bourgeois in het Haags gemeentemuseum) bij uitstek een kunstenaar die beide tegelijk deed in zijn foto’s.

Hans Bellmer

5. DECONSTRUCTIE

Richard HUELSENBECK ‘En avant DADA’ L'histoire du dadaïsme, 1920

DADAÏSME

KUNST

In het dadaïsme wilde de kunstenaars de gezeten burgerij shockeren en imiteerde op een destructieve manier de traditionele conventies en rituelen van het cultuurbedrijf en van het burgerlijk zelfbegrip.

Raoul Hausmann Montage, 1923 40×27 cm

Rob Voerman

5. DECONSTRUCTIE

Explosies, opgeblazen auto’s en vervallen villa’s spelen een hoofdrol in het werk van kunstenaar Rob Voerman. Zijn werk bevat chaos, armoede en vernietiging.

Voerman tekent apocalyptische taferelen en maakt ruimtelijke werk: huisjes waar krottige, zwartgeblakerde interieurs de tentoonstellingsbezoekers verwelkomen.

KUNST

Het Cobra Museum in Amstelveen toont met Human comfort de eerste grote overzichtstentoonstelling van Rob Voerman (Deventer, 1966). Een indrukwekkende tentoonstelling, die een verrassende kijk geeft op architectuur en het ‘hergebruiken’ van destructie.

Deconstructie is een synoniem van revelatie.

‘Camion’, 2006 Acryl op doel 120 x 155 cm

Ze voelt zich aangetrokken door de plastische eigenschappen van deze chaotische beelden. Het primair genot van het schilderen haalt ze uit dergelijke vernietigde omgevingen. De toeschouwer voelt in aanwezigheid van haar schilderwerken onmiddellijk haar plezier in het schilderen dat ze ervaart door gebruik te maken van haar vingers en penselen, van afkrab- en gekrabbeltechnieken en door brede vlakke tinten op haar schilderij aan te brengen.

5. DECONSTRUCTIE

Élise Leboutte

KUNST

Als basisstructuur voor haar schilderijen, gebruikt Elise ‘afbeeldingen van vernieling’ die ze op het internet gaat zoeken. Binnen deze afbeeldingen vindt ze een unieke dynamiek die ze gebruikt om materie te laten ontstaan en op te bouwen. De energie die vrijkomt na de uitbarsting bepaalt de interne structuur die Elise omtovert in een architectuur van sensaties.

5. DECONSTRUCTIE

Damian Ortega

KUNST

Mechanische Demontage: Deze installatie bestaat uit tientallen handgereedschappen opgehangen in de lucht, naar buiten wijzend zoals bij een explosie. Ortega heeft deze tools gekocht bij Berlijnse rommelmarkten. Het maakte deel uit van het ‘Dat was toen ...

Dit is nu’ -tentoonstelling, een poging tot protest rond de Vietnam en Irak-oorlog.

5. DECONSTRUCTIE

Ortega makes us appreciate small details while reminding us how objects can rust and waste away.

Hij haalde een volkswagen kever geheel uit elkaar en bracht het weer terug tot leven door ieder onderdeel afzonderlijk via een touwtje aan het plafond onderdeel te maken van een compostie van diezelfde auto. Het resultaat is een gefragmenteerde auto, alsof de auto is ontpoft en hij het moment van ontploffing heeft bevroren.

KUNST

‘Cosmic Thing’, 2002 Disassembled 1989 Volkswagen Beetle

Automutilatie

Automutilatie is het woord voor zelfbeschadiging of zelfverminking, zoals gebruikt in de geneeskunde in het algemeen en in de psychiatrie.

Anorexia nervosa is een eetstoornis, waarbij iemand een vervormd beeld van het eigen lichaam heeft. De stoornis kan ernstige lichamelijke gevolgen hebben. De naam is afgeleid van het griekse woord voor eetlust (orexia), "nervosa" slaat op de vermeende neurotische achtergrond.

03.

5. DECONSTRUCTIE

L I c h a a m

inhoud

Lotusvoetjes in de chinese cultuur, scarification in de Afrikaanse.

Schoonheididealen en de destructie van het lichaam die daarbij gepaard gaan zijn cultureel gebonden.

5. DECONSTRUCTIE

Automutilatie

Salwa Jabli

LICHAAM

‘ZONDER TITEL’, 2000 Keramiek en albast 80x50x40 cm

Misbruik, verkrachting, marteling. De vragen, woede en gevoelens van onmacht die de beelden van dergelijke gebeurtenissen oproepen vormen de motor achter zijn werk.

Hij gaat daarbij uit van de mens, waaronder slachtoffers, maar de rollen van daders en getuigen zijn hier natuurlijk onlosmakelijk mee verbonden. Hij wil het geweld en het lijden begrijpen en de aard ervan tonen, de donkere kanten van de mens thematiseren, analyseren en uitbeelden - op expliciete, confronterende én artistieke wijze.

5. DECONSTRUCTIE

Gunter brus

Gunter Brus begint als formeel schilder en tachistisch tekenaar. In dit werk wil hij zich bevrijden van de grenzen van het beeldvlak. Vanuit de gedachte kunst opnieuw in het leven te integreren, ontwikkelt Brus performances die hij uiterst radicaal doorvoert.

Hij wil teruggaan naar de wortels van kunst en cultuur door verzelfstandiging van het menselijk lichaam en van de schilderkunstige elementen. De eerste zelfbeschilderingen die hij uitvoert, dateren van 1964.

LICHAAM

Ondanks zijn veelvuldig gebruik van de fotografie, bleef het bij Brus om de performance zelf draaien.

Hij maakt zijn lichaam tot beelddrager. Hij bewerkt zichzelf met punaises en scheermesjes.

In zijn onderzoek naar de onbewuste structuren van het menselijk bestaan blijft de drang om te choqueren sterk aanwezig in zijn tekeningen en teksten.

anorexia

5. DECONSTRUCTIE

De ziekte wordt gekenmerkt door een stoornis van de lichaamsbeleving.

Waarom besluiten mensen te stoppen met eten?

Wanneer is er sprake van een verstoorde omgang met het lichaam? En zijn we vandaag de dag wel baas over ons eigen lijf?

LICHAAM

Michaela Spiegel, Anno Rex Lee

Ivonne Thein ‘Zonder titel, nr. 14 (32 kg)’, 2006-2008 Galerie Voss, Düsseldorf

LICHAAM

Lotusvoetjes heeft betrekking op het misvormen van de damesvoeten, een praktijk in het oude China die voetinbinding wordt genoemd.

Deze praktijk heeft zich kunnen ontwikkelen omdat bij Chinese mannen, aanvankelijk alleen in hofkringen, een schoonheidsideaal had postgevat dat kleine voeten heel ‘sexy’ waren, vooral door de invloed die dat had op de waggelende manier van lopen.

5. DECONSTRUCTIE

lotusvoetjes

5. DECONSTRUCTIE

Scarificatie is het decoreren van de menselijke huid met behulp van een scherp voorwerp. Bij sommige inheemse volkeren wordt de overmatige littekenvorming bij bepaalde soorten wonden gebruikt om lichaamsversieringen aan te brengen, door sneetjes te maken en daar aarde of as in te wrijven. Deze lichaamsbewerking is later ook overgenomen in Westerse subculturen.

Scarification

LICHAAM

Is het lichaamsversiering of lichaamsverminking?

(NL) Zn m waanzin (mv) [‘wanzIn] Vorm van krankzinnigheid, gekenmerkt door psychische rusteloosheid, verwardheid, excitatie, illusies en hallucinatiesvorm van krankzinnigheid, gekenmerkt door psychische rusteloosheid, verwardheid, excitatie, illusies en hallucinaties.

(EN) Madness Is a spectrum of behaviors characterized by certain abnormal mental or behavioral patterns.

waanzin

(FR) Folie v Est un spectre de comportements caractérisés par des degrés mentaux et comportementaux anormaux.

algemeen

(DE) Wahnsinn m Ist ein Spektrum von Verhaltensweisen, die durch abnorme psychische und Verhaltensstörungen Ebenen gekennzeichnet.

Vanuit ons onderwerp waanzin zijn we met grote interesse gaan zoeken naar subthema’s om rond te werken. Met ons onderzoek doorheen de geschiedenis en de kunsten rond waanzin zijn we dieper kunnen ingaan op het onderwerp. Zo zijn we het Guislain Museum gaan bezoeken en hebben we nieuwe uitgangspunten leren kennen.

Met al deze informatie zijn we gekomen tot 5 subthema’s: Het On(der) bewuste, De Geshiedenis van de Waanzin, Labiele Vrouwen, Megalomanie en Deconstructie.

Colofon: E-publicatie Waanzin Sint Lucas Antwerpen Studiopunt@gmail.com Uitgevers: Julie Van den Meutter Tille Lingier Line Broeckx Freya Clijmans An Onghena TYPOGRAFIE: Verdana Tw Cen MT Code bold

Handleiding:

handleiding

Hier volgt een korte introductie die je kan helpen bij het correct lezen van deze e-publicatie.

Vanuit de inhoudstafel is het mogelijk om door te klikken naar elk thema.

Aan de rechterkant van elke pagina vind je een navigatie. Wanneer je in de navigatie klikt op het gekleurde streepje keer je terug naar de inhoudstafel van het hoofdthema en als je op het subthema klinkt kan je terug gaan naar de inhoud van de thema’s.

Tussen de thema’s zijn er ook linken, deze kan je herkennen aan het link-teken dat links op een pagina zal staan.

Tenlaatste kan je het link-teken ook vinden naast specifieke afbeeldingen. Wanneer deze aangeklikt worden wordt je doorverbonden met de website die je meer info biedt over dat beeld.

waanzin

Hoofdthema: Waanzin Thema’s: On(der)bewuste, De Geschiedenis van de Waanzin, Labiele Vrouwen, Megalomanie en Deconstructie.

Subthema’s van de thema’s