Jaaroverzicht 2017
2
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Jaaroverzicht 2017
Foto cover: Sjors van der Panne op Nederlands Ereveld Kalibanteng
3
2
Oorlogsgravenstichting
Nationaal Ereveld Loenen
Jaaroverzicht 2017
Inhoud Beste lezer
5
Terugblik 2017
11
Oorlogsgraven
31
Herdenkingen
57
Pelgrimsreizen
81
Uw steun
87
Over ons
91
Organisatie
93
Contact
99
3
4
Oorlogsgravenstichting
Theo Vleugels
Jaaroverzicht 2017
Beste Lezer, Met veel genoegen bied ik u hierbij ons Jaaroverzicht 2017 aan. Mijn eerste hele jaar bij de Oorlogsgravenstichting en dus een jaar vol ‘eerste keren’. Mijn eerste reis naar Indonesië, mijn eerste Dodenherdenking als algemeen directeur, mijn eerste Ereveld Vol Leven. Indonesië
In 2017 heb ik kennis gemaakt met de Nederlandse erevelden op Java.
Een zeer indrukwekkende kennismaking en hele bijzondere ontmoetingen met hele bijzondere mensen. Zowel de collega’s van het team Indonesië als de vele Indonesiërs die ik heb mogen ontmoeten, hebben mijn hart gestolen. Deze reis heeft mij aan het denken gezet over hoe wij in de
toekomst om moeten gaan met de erevelden op Java. Hoe zorgen wij
dat zij relevant blijven voor toekomstige generaties? Niet alleen voor de Nederlanders maar ook voor de Indonesische bevolking. 4 mei
Een andere indrukwekkende ‘eerste keer’ was onze Dodenherdenking op
Nationaal Ereveld Loenen. Wat een prachtige herdenking. Ik was bijzonder onder de indruk van het optreden van de Duits-Nederlandse Hannah Odenthal. Zij heeft vanuit haar intrinsieke motivatie om de pijnlijke
emoties richting Duitsers in de periode van 4 mei bespreekbaar te maken, een zeer breekbaar maar imposant optreden neergezet. Zij heeft mij,
en met mij vele anderen, aan het denken gezet over de manier waarop
wij herdenken. Bij mij heeft dit geresulteerd in de ambitie dat dit anders moet. Meer gezamenlijk, meer Europees. Wij moeten de samenwerking zoeken in plaats van de onderlinge verschillen uit het verleden te blijven benadrukken.
5
6
Oorlogsgravenstichting
Internationale samenwerking
In 2017 heb ik kennis gemaakt met collega’s van zusterorganisaties van
de Oorlogsgravenstichting met wie wij steeds meer gaan samenwerken. Daarbij noem ik met name onze collega’s van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge met wie wij in oktober een internationale conferentie hebben georganiseerd. Nieuw informatiecentrum
Een andere mooie gebeurtenis is dat wij in 2017 definitief zijn gestart met de ontwikkeling van een veteranenbegraafplaats naast Nationaal Ereveld Loenen. Tegelijkertijd bouwen wij een nieuw informatiecentrum voor het
ereveld. Dankzij o.a. de steun van het vfonds verwachten wij beide in 2020 te kunnen openen. Het nieuwe informatiecentrum op Loenen wordt de
spil van onze educatieve visie. Vanuit deze visie willen wij jongeren betrekken bij het thema oorlog en vrede vanuit de verhalen van de individuele
oorlogsslachtoffers, dichtbij en wereldwijd, toen en nu. Een hele spannende ontwikkeling waarvan ik u graag op de hoogte houd. Foto’s en verhalen
Samenwerking is een centraal thema in 2017. In eigen land werken wij
nauw samen met het de partners van het platform WO2, Nationaal Archief, het Netwerk Oorlogsbronnen, de Stichting Russisch Ereveld en vele anderen. Dit doen wij om de verhalen te verzamelen en te delen van de 180.000
Nederlandse en vele geallieerde oorlogsslachtoffers. Hierbij hebben wij ook uw hulp nodig. Daarom opnieuw een oproep: heeft u foto’s, herinneringen en verhalen van een oorlogsslachtoffer? Deel deze dan met ons via onze
website oorlogsgravenstichting.nl. Als dit lastig voor u is, mag u ons altijd bellen of mailen. Wij helpen u graag.
Jaaroverzicht 2017
Dank
Graag sluit ik af met een dankwoord aan u en iedereen die de Oorlogsgravenstichting een warm hart toedraagt. Wij zijn al onze donateurs
en sponsoren ongelofelijk dankbaar. Door uw giften zijn wij in staat om mooie nieuwe projecten te ontwikkelen. Vele hiervan vindt u terug in dit jaaroverzicht.
Ik wens u veel leesplezier,
Theo Vleugels
Algemeen directeur
7
8
Oorlogsgravenstichting
Nederlands Ereveld Menteng Pulo
Jaaroverzicht 2017
9
10
Oorlogsgravenstichting
Nationaal Ereveld Loenen
Jaaroverzicht 2017
Terugblik 2017 2017 was een mooi jaar voor de Oorlogsgravenstichting. Een jaar waarin wij door zijn gegaan met het zoeken naar verhalen en nieuwe vormen van herdenken. Een jaar vol bijzondere ontmoetingen en mooie mensen. Luisteren naar verhalen op de Grebbeberg en Nationaal Ereveld Loenen Een rondleiding is, voor jong en oud, een hele mooie manier om kennis
te maken met de verhalen op één van de Nederlandse erevelden. Zowel op Militair Ereveld Grebbeberg als op Nationaal Ereveld Loenen bestaat hiervoor de mogelijkheid.
Ook dit jaar stonden onze gidsen Jan Heerze, Jan Maréchal en Loek
Schreurs in de periode van maart tot en met oktober iedere eerste en
laatste zondag van de maand klaar voor een wandeling langs de graven op Nationaal Ereveld Loenen. Grote belangstelling was er ook voor de
extra thema-wandelingen ter gelegenheid van Open Monumentendag. Wilt u ook een keer meewandelen over Nationaal Ereveld Loenen? Ook
in 2018 bent u van harte welkom iedere eerste en laatste zondag van de maand om 11 uur bij de ingang van het ereveld. Voor een rondleiding op de Grebbeberg kunt u een mail sturen aan info@ogs.nl. Archief
In de zomer van 2017 heeft de Oorlogsgravenstichting haar volledige archief overgedragen aan het Nationaal Archief in Den Haag. Komend jaar wordt het archief gedigitaliseerd, zodat het ook online toegankelijk wordt.
11
12
Oorlogsgravenstichting
Jong en oud luisteren geboeid naar de verhalen van onze rondleiders.
Jaaroverzicht 2017
Algemeen rijksarchivaris Marens Engelhard is verheugd: “Dit is een belang-
rijk archief. Het vertelt het menselijke verhaal van een oorlog, de impact die het heeft op Jan Soldaat en zijn burgerbuurman. Deze 180.000 slachtoffers schetsen samen met andere oorlogsarchieven de donkere kant van onze geschiedenis. Daar moet iedereen kennis van kunnen nemen.
We zijn blij dat de Oorlogsgravenstichting ervoor gekozen heeft om hun
archief over te dragen aan ons. Het vormt een onlosmakelijke eenheid met andere oorlogsarchieven. Wij zorgen ervoor dat dit archief nu en in de toekomst voor iedereen toegankelijk blijft.”
v.l.n.r. Bernard Mantel (NA), Marens Engelhard (NA), Michiel Monté (Courante), Theo Vleugels (OGS) en Johan Teeuwisse (OGS).
Wij danken het Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Jurriaanse, Stichting Zabawas en het Hendrik Muller Vaderlandsch Fonds voor hun bijdrage aan dit project. Zonder hun steun was dit project niet mogelijk geweest.
13
14
Oorlogsgravenstichting
interview met teun jordaan, gids op militair ereveld grebbeberg
“ Ik zag tranen in uw ogen toen u dat verhaal vertelde” Teun Jordaan (85) verzorgt als vrijwilliger al twintig jaar rondleidingen op
Militair Ereveld Grebbeberg . In al die jaren heeft hij duizenden scholieren en belangstellenden zijn verhalen over de Grebbeberg verteld. “Ik ben geboren in 1932 in Rhenen en woonde op de westelijke flank van de Grebbeberg.
Ik was 7,5 jaar oud toen de oorlog begon en was als kind altijd bij de soldaten. Ik deed boodschappen voor ze. Ik vond het een leuke tijd. Plots was er een
verandering toen op 10 mei de Duitsers binnenvielen en heel Rhenen moest vluchten naar de Rijn. We werden met kolenschepen naar Rotterdam ge-
stuurd. Na een paar dagen varen zagen we bij Krimpen a/d Lek dat Rotterdam in brand stond. Na 14 dagen voeren we terug naar Rhenen. Van Rhenen was
bijna niets meer over. Mijn ouderlijk huis lag vol strozakken voor gewonde Nederlandse soldaten. Door deze ervaring wilde ik ook soldaat worden en ervoor
zorgen dat er nooit meer oorlog zou komen. Ik ben 43 jaar soldaat geweest en heb in binnen- en buitenland gediend en woon nu weer in mijn ouderlijk huis.”
Twintig jaar geleden is Teun op verzoek van de Oorlogsgravenstichting begonnen met rondleidingen over de Grebbeberg. “Ik vind het heel belangrijk om
kinderen mee te nemen over de Grebbeberg. Ik vertel ze de verhalen van de soldaten die daar gevochten hebben en wat een groot goed het is om hier in vrede en vrijheid te kunnen leven. Ik wil dat ze weten dat we de helden
die hier begraven liggen nooit mogen vergeten. Een van de meest bijzondere momenten was dat een meisje een mail stuurde waarin ze vertelde dat ze
heel erg geraakt was door mijn verhaal bij het monument van de vermiste soldaten. “Ik zag tranen in uw ogen toen u dat verhaal vertelde”.”
Jaaroverzicht 2017
15
16
Oorlogsgravenstichting
Koninklijk bezoek Buchenwald
Tijdens het werkbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Mรกxima aan Duitsland in februari 2017 bezochten zij voormalig concentratiekamp Buchenwald. Zij hadden hier o.a. een ontmoeting met twee van onze vrijwilligers, Jeroen van Zijderveld en Marco van der Sluijs. Zij doen, o.a. voor de Oorlogsgravenstichting, onderzoek naar de verhalen van de Nederlandse slachtoffers in Buchenwald.
Jaaroverzicht 2017
Marco van der Sluijs
Ontmoeting met Jeroen van Zijderveld
17
18
Oorlogsgravenstichting
Digitale rondwandeling over Nationaal Ereveld Loenen
Het is nu ook mogelijk om aan de hand van onze app ‘Digitale Begraafplaats’ met behulp van een GPS-rondleiding langs de verhalen op
Nationaal Ereveld Loenen te wandelen. Aan de hand van de app krijgt u informatie over een aantal verhalen van oorlogsslachtoffers die
begraven liggen op het ereveld en de belangrijkste monumenten. U laadt de gratis app via de App store of Google Play of bij de shoutr.boxx
bij de ingang van het ereveld. Zodra de app is geladen heeft u geen mobiele verbinding meer nodig. Schakel de GPS-functie in als u gebruik wilt maken van de GPS-wandeling. Meer informatie vindt u op het informatiebord bij
de ingang. De app ‘Digitale Begraafplaats’ is tot stand gekomen in samenwerking met de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, onze Duitse zusterorganisatie.
Jaaroverzicht 2017
OBS de Vossestaart adopteert geallieerde oorlogsgraven Burgemeester van Hedel van de gemeente Brummen overhandigt, onder toeziend oog van alle 44 leerlingen van OBS de Vossestaart uit Hall het adoptiecertificaat aan locatiecoรถrdinator Nanda de Wit. De school adopteert zes geallieerde oorlogsgraven op de algemene begraafplaats in Hall. Zes leerlingen uit groep acht hielpen met onderhoud aan de graven.
19
20
Oorlogsgravenstichting
Surabaya Intercultural School
Indonesia’s Sketchers Club
Bezoekers van Fleishman Hillard
@Girlsgojakarta
Jaaroverzicht 2017
Grote belangstelling voor de erevelden in IndonesiĂŤ De Nederlandse erevelden op Java mogen zich in toenemende mate verheugen op grote belangstelling van jonge mensen, met name uit IndonesiĂŤ zelf. Wij zijn verheugd over de grote belangstelling in onze gezamenlijke geschiedenis.
Suroboyo Cycling Institute
Indonesische Protestantse Kerk
21
22
Oorlogsgravenstichting
Frank Graham Cycle Tour Op 28 april 2017 brachten 250 mensen een bezoek aan Nationaal Ereveld Loenen in het kader van de 3e Frank Graham Cycle Liberation Tour. Onder hen een grote groep jonge fietsers. Na een korte inleiding werden bloemen gelegd bij het monument De Onbekende Verzetsstrijder.
Jaaroverzicht 2017
Onthulling Indische Kruizen op Loenen
Op 1 mei 2017 zijn op Nationaal Ereveld Loenen zeven kruizen onthuld die afkomstig zijn uit Java. Tijdens de inwijding van de kruizen sprak Carel
Banse, een van de vele nabestaanden van de oorlogsslachtoffers op de erevelden in Indonesië, de volgende woorden:
“De kruizen, die u hier ziet, zijn gemaakt in Indonesië door medewerkers
van de Oorlogsgravenstichting en hebben dezelfde uitvoering als die op de Erevelden daar. Ze hebben de reis van Indonesië naar Nederland per boot gemaakt, zoals onze grootouders, ouders en velen van u. De opschriften
geven de namen weer van de zeven Erevelden in Indonesië. De kruizen hebben grote symbolische waarde: ze representeren de verbroken, maar toch
altijd aanwezige, verbinding met de dierbaren, die in Nederlands-Indische bodem zijn achtergebleven.”
Ecologisch natuurbeheer op Nationaal Ereveld Loenen
Nationaal Ereveld Loenen is een bijzondere begraafplaats waar de bijna 4.000 oorlogsslachtoffers begraven liggen tussen bos en heide op de
Veluwe. Dit bijzondere landschap vraagt ook om bijzonder natuurbeheer.
Daarom graast in de zomer een kudde Veluwse heideschapen op de open
23
24
Oorlogsgravenstichting
vlaktes van het ereveld. Deze ecologische manier van natuurbeheer draagt bij aan het behoud van de heide op het ereveld. In tegenstelling tot de
maaimachines beperken de schapen zich bij het grazen tot gras en on-
kruid. Daarnaast reduceren wij hiermee de geluidsoverlast en CO2-uitstoot. Tentoonstelling Marinemuseum in Den Helder
Op 16 juni 2017 opende in het Marinemuseum in Den Helder de interactieve
tentoonstelling Zeeslag!. In deze tijdelijke tentoonstelling wordt aandacht besteed aan twee grote zeeslagen uit de Nederlandse geschiedenis: de
Tocht naar Chatham (1667) en de Slag in de Javazee (1942). In de expositie is in samenwerking met de Oorlogsgravenstichting een gedenkplaats in-
gericht waar de namen van deze marinemannen zijn aangebracht. Hierbij is een van de scheepsbellen van Hr.Ms. De Ruyter geplaatst die elk halfuur
luidt ter nagedachtenis aan een slachtoffer. U kunt de tentoonstelling nog tot 1 april 2019 bezoeken.
Namenmonument Slag in de Javazee
Jaaroverzicht 2017
Veluwse heideschapen op Nationaal Ereveld Loenen
25
26
Oorlogsgravenstichting
Minervanen herdenken studiegenoot Het is inmiddels een mooie traditie. Elk jaar verwelkomen wij in september een groep aspirant-leden van studentenvereniging Minerva uit Leiden op Nationaal Ereveld Loenen. Als onderdeel van de maatschappelijke stage tijdens de kennismakingstijd, verichten zij een week vrijwilligerswerk op het ereveld. In 2017 maakten zij tijdens een speciale introductie op een heel bijzondere wijze kennis met de verhalen van enkele van de 85 studenten op het ereveld en met de in 1944 omgekomen verzetsstrijder en student uit Leiden Gustaaf Henri (Han) Gelder (20) in het bijzonder. Met dank aan de nabestaanden van Han Gelder, de mensen van Ereveld Vol Leven en de vele vrijwilligers die dit mogelijk hebben gemaakt.
Jaaroverzicht 2017
De Nederlandse Veteranendag is ieder jaar weer een bijzonder eerbetoon aan de Nederlandse Veteranen waar wij graag ons steentje aan bijdragen.
27
28
Oorlogsgravenstichting
Internationale Conferentie Ysselsteyn
Op 3 en 4 oktober 2017 waren onze Europese zusterorganisaties te gast bij een door de Oorlogsgravenstichting en Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge (VDK) georganiseerde internationale conferentie op de
Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn. Onderwerpen van gesprek
waren o.a. de Europese samenwerking, nieuwe vormen van herdenken en
mogelijke gezamenlijke projecten. Over de samenwerking met onze Duitse zusterorganisatie zegt Daniela Schily, secretaris-generaal van de VDK: “Door de internationale samenwerking, met name door Duitsland
en Nederland, hebben wij een breed perspectief, dat ons, onze kinderen en kleinkinderen in staat stelt uit schuld en lijden een gedeelde verantwoordelijkheid voor de toekomst vorm te geven”.
Daniela Schily op de Duitse Militaire begraafplaats Ysselsteyn.
Jaaroverzicht 2017
29
30
Oorlogsgravenstichting
Graf van een onbekende Nederlander op Nationaal Ereveld Loenen
Jaaroverzicht 2017
Oorlogsgraven De hoofdtaak van de Oorlogsgravenstichting is het beheer en onderhoud van de 50.000 Nederlandse oorlogsgraven en de bijbehorende verhalen in Nederland en de rest van de wereld. Ook in 2017 hebben wij ons hier weer vol voor ingezet. Wij blikken graag met u terug. Herbegrafenissen
Ieder jaar nog worden oorlogsslachtoffers herbegraven op één van de
erevelden. In 2017 hebben wij acht oorlogsslachtoffers overgebracht naar Nationaal Ereveld Loenen: Jan Adriaan Blok, Petrus Johannes van Erp,
Pieter Johannes Kelderman, Hendrik Keuch, Jan ter Spill, Hendrik Adolph Stempels, Jelle van der Woude en Jacob Zegers.
Uniek was dit jaar de herbegrafenis van luitenant Ian Jacob Havelaar.
Hij werd op verzoek van zijn familie overgebracht van Hillegersberg naar Colijnsplaat waar hij is in 1944 gesneuveld.
Alle herbegrafenissen vinden plaats in samenwerking met de Bergingsen Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht. ‘Onbekende Nederlanders’ hebben weer een naam
In 2017 zijn op Nationaal Ereveld Loenen twee slachtoffers geïdentificeerd aan de hand van DNA-onderzoek. Een van hen is Piet de Vries. In 1958 is vanuit Bremen-Aumund het lichaam overgebracht van ene P. de Vries
van wie de identiteit verder niet bekend was. Afgelopen jaar is hij door de
31
32
Oorlogsgravenstichting
Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht aan de
hand van DNA geĂŻdentificeerd als Piet de Vries, een dwangarbeider die
aan het einde van de oorlog vermist raakte in de omgeving van Bremen.
DNA gezocht Op tientallen Nederlandse begraafplaatsen liggen nog onbekende slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Hun identiteit kon na de oorlog niet worden vastgesteld. Tegenwoordig kan
dat vaak wĂŠl, met name dankzij de mogelijkheden van modern DNA-onderzoek. De Bergings- en Identificatiedienst van de
Koninklijke Landmacht (BIDKL) stelt alles in het werk om deze naamloze slachtoffers alsnog te identificeren. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met de Oorlogsgravenstichting.
Bent u een nabestaande van een tijdens de Tweede Wereld-
oorlog in Nederland vermist geraakte persoon? Broer, zus, zoon, dochter, kleinzoon, kleindochter, neef of nicht? Helpt u ons
dan, door uw DNA af te staan voor vergelijkingsdoeleinden.
Contact BIDKL: telefoon 033 466 24 41, e-mail: bidkl@mindef.nl
Jaaroverzicht 2017
Herbegrafenis
oorlogsheld in Zeeland Op vrijdag 19 mei is luitenant Ian Jacob Havelaar met militair ceremonieel herbegraven in het Zeeuwse Colijnsplaat. Luitenant Havelaar sneuvelde tijdens vuurgevechten in de nacht van 24 op 25 november 1944. Door de actie werd voorkomen dat Duitse soldaten Colijnsplaat onder water zouden zetten en de mannelijke bevolking zou worden samengedreven en vermoord. Luitenant Havelaar heeft nooit geweten welk drama de actie van hem en zijn mannen heeft voorkomen. Fuseliers van 17 Pantserinfanteriebataljon Garde Fuseliers Prinses Irene hebben de stoffelijke resten naar de nieuwe rustplaats gebracht.
33
34
Oorlogsgravenstichting
interview met sophie van els, adoptant oorlogsgraf
“Ik wil het verhaal doorgeven” In 2009 adopteerde de toen elfjarige Sophie van Els het oorlogsgraf van
Richard Barmé op Nationaal Ereveld Loenen en werd daarmee het gezicht
van de campagne ‘Adopteer een oorlogsgraf’. In korte tijd werden honderden graven op het Nationaal Ereveld Loenen en op Militair Ereveld Grebbeberg
door particulieren geadopteerd en kregen tientallen basisscholen in het land de zorg over geallieerde oorlogsgraven.
Sophie vertelt waarom ze destijds een oorlogsgraf wilde adopteren. “Ik wilde
graag iets doen voor mensen die gevallen zijn voor onze vrijheid. De gedachte dat een graf niet meer bezocht werd, omdat de familie inmiddels overleden was, vond ik vervelend. We kunnen aandacht aan een persoon schenken
door zijn of haar graf te bezoeken en daar dan een bloemetje op te leggen.
In eerste instantie wilde ik een graf in Amsterdam adopteren. Toen dat niet
mogelijk bleek heb ik het graf van Richard op Nationaal Ereveld Loenen aanvaard. Hiervoor had ik wel de hulp van mijn ouders nodig want ik kon toen
moeilijk alleen naar Loenen. Mijn moeder Ancel reed mij elk jaar twee keer
naar het ereveld. Ook wilde ik het verhaal van Richard aan anderen vertellen.
In groep 8 van de basisschool heb ik een presentatie gegeven over Anne Frank. Tijdens mijn studie op het Vossius Gymnasium wilde ik Richard een gezicht geven. Voor de klas heb ik toen een presentatie over hem gegeven.
Richard Barmé was een Jood en vluchtte voor de oorlog met zijn ouders en zus vanuit Duitsland naar Nederland. Na de Duitse inval op 10 mei 1940
zaten ze in de val. Richard besloot naar Engeland te gaan om daar opgeleid te worden tot militair. Hij werd uiteindelijk geheim agent en werd met zijn zender gedropt in Nederland om te helpen de bevrijding van ons land te bespoedigen. Helaas werd hij op het einde van de oorlog gepakt en als
Jaaroverzicht 2017
represailleslachtoffer gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Zijn ouders overleefden de oorlog, maar zijn zus Rita stierf in Auschwitz.
Tegenwoordig woon ik in Arnhem en bezoek het graf met mijn vriend
Casper. Op 4 mei 2018 staan wij tijdens Ereveld Vol Leven als representant bij het graf van Richard. Ik vind het gaaf te horen dat inmiddels
zoveel oorlogsgraven geadopteerd zijn. Ook die slachtoffers verdienen
het dat zij een gezicht krijgen en dat hun verhaal wordt doorgegeven.�
35
36
Oorlogsgravenstichting
nederland Naast de oorlogsgraven op de twee Nederlandse erevelden, op de Grebbeberg en in Loenen, liggen verspreid over vrijwel alle Nederlandse gemeentebegraafplaatsen, nog ruim tienduizend oorlogsslachtoffers begraven. Dit zijn naast Nederlandse graven ook graven van de Gemenebest en
geallieerde graven van onder meer Amerikanen, Belgen, Fransen, Polen en
Russen. Naast het reguliere onderhoud wordt ieder jaar een deel van deze graven gerenoveerd door de medewerkers van onze mobiele teams.
In 2017 werden op Nationaal Ereveld Loenen 100 grafstenen vervangen.
Verder werden renovatiewerkzaamheden uitgevoerd op begraafplaatsen in Kesteren, Heukelum, Groessen, Breskens, Monster, Diemen, Reuver, Franeker, Woensdrecht, Boxmeer, Groesbeek en Hout-Blerick.
Medewerkers van de Oorlogsgravenstichting aan het werk in Geertruidenberg en Franeker.
Jaaroverzicht 2017
Consuls
Het grote aantal, veelal verspreid liggende, oorlogsgraven onderhouden
wij samen met onze bijna 400 consuls, de door de burgemeester aangestelde contactpersonen. Zij zijn voor ons een onmisbare schakel met de
gemeente. In 2017 verwelkomden wij veertien nieuwe consuls en namen afscheid van achttien van hen. Als dank voor hun inzet en goede zorgen heeft de Oorlogsgravenstichting hen een gouden, zilveren of bronzen erespeld uitgereikt. Erespelden
Brons (5-9 jaar)
Janneke Bosma (Nijmegen), Johan de Valk (Cuijk), Peter Scheepers (Grave), Karlijn van der Laan (Veghel), Patrick Janssen (Echt-Susteren) Zilver (10-20 jaar)
Henk van den Hil (Noordwijkerhout), Chris Bรถgemann (Rijswijk), Mattijs van Keulen (Vlaardingen), Cees Timmer (Neder-Betuwe),
Theo Elstgeest (Alphen aan den Rijn), Cees van Delen (Barneveld), Gerard de Kok (Haaksbergen) Goud (vanaf 21 jaar)
Joyce Kabel (Gilze en Rijen), Louis Kleijne (Sint-Oedenrode), Jan Oud (Ameland), Gerard de Bekker (Bernheze), Ab Schulp (Muiden), Piet Kleingeld (Oude-IJsselstreek)
37
38
Oorlogsgravenstichting
Consuldag Tijdens de jaarlijkse Consul-contactdag bezochten onze consuls de regio Utrecht. De consuls werden aan het begin van de dag hartelijk ontvangen door burgemeester Jan van Zanen van de gemeente Utrecht, waarna het gezelschap vertrok naar de Grebbeberg. Daar stonden medewerkers van Stichting de Greb, de Historische Vereniging en Oudheidskamer Rhenen en de Oorlogsgravenstichting klaar om hen een rondleiding te geven op dit bijzondere ereveld. De dag werd afgesloten met een bezoek aan Paleis Soestdijk.
Jaaroverzicht 2017
39
40
Oorlogsgravenstichting
Veteranenbegraafplaats en informatiecentrum
Komende jaren wordt naast het Nationaal Ereveld Loenen een Veteranen-
begraafplaats ingericht. Deze begraafplaats biedt veteranen uit de Tweede Wereldoorlog en de (vredes)missies daarna de mogelijkheid om te kiezen
voor een laatste rustplaats onder dienstkameraden. De veteranenbegraafplaats is geen onderdeel van Nationaal Ereveld Loenen en wordt beheerd door een aparte stichting.
Tegelijkertijd met de realisatie van de veteranenbegraafplaats wordt op
het ereveld een nieuw informatiecentrum gebouwd. Hier willen wij met
moderne technieken invulling geven aan onze doelstelling om de verhalen over oorlog en vrede, die horen bij de mensen die begraven liggen op het ereveld, door te vertellen aan de jongere generaties. Het biedt tevens de
mogelijkheid bezoekers een gastvrije ontvangst te bieden en zal een functie vervullen als aula voor de Veteranenbegraafplaats. Wij hopen u tegen die tijd (2020) te mogen verwelkomen in dit nieuwe centrum.
geallieerde graven in nederland Poolse bemanning bommenwerper met militaire eer begraven
Twee bemanningsleden van de Vickers Wellington M. 1C R1322 van het
Poolse 305 Squadron uit de Tweede Wereldoorlog zijn op 6 september 2017 met militaire eer begraven op het Geallieerde Erehof op de Nieuwe Ooster begraafplaats in Amsterdam. De bommenwerper waarin zij zaten, werd op 9 mei 1941, ongeveer 12 kilometer zuidwestelijk van Lemmer, boven
het IJsselmeer neergeschoten. De resten van het vliegtuig en twee van
de inzittenden werden vorig jaar in het IJsselmeer geborgen. Het ging om luitenant Maciej Socharski en sergeant Henryk Sikorski. Hun identiteit werd door de Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht (BIDKL) vastgesteld.
Jaaroverzicht 2017
41
42
Oorlogsgravenstichting
Nederlands Ereveld Menteng Pulo
Jaaroverzicht 2017
43
44
Oorlogsgravenstichting
Indonesië In 2017 ontvingen wij in Indonesië een aantal bijzondere bezoekers waaronder Ed van Lierde en zijn echtgenote namens de Stichting Koninklijke Rotterdamsche Lloyd Museum (Menteng Pulo) , delegatie van Ereveld Vol Leven: Sjors van der Panne, Dennis Brussaard en Tina Willekens (Menteng Pulo, Ancol, Kalibanteng en Candi), een delegatie van Australische consulaat in Bandung tijdens de jaarlijkse ceremoniële herdenking van Anzac Day (Pandu), Kolonel Dulfer, commandant Bronbeek (Ancol) en tot slot de groep Rode Brug om eer te brengen aan de slachtoffers van de Bersiap-periode (Kembang Kuning). Sjors van der Panne, Ereveld Vol Leven
De heer en mevrouw Van Lierse, Koninklijke Lloyd Museum
Jaaroverzicht 2017
Kolonel Dulfer, commandant Bronbeek
Herdenking Anzac Day
Groep Rode Brug
45
46
Oorlogsgravenstichting
Inspectiereis In februari en maart bezochten Theo Vleugels, algemeen directeur, en Piet Hein Donner, president van de Oorlogsgravenstichting samen met Robbert van de Rijdt, onze directeur IndonesiĂŤ, alle zeven erevelden op Java tijdens een inspectiereis. Voor Theo Vleugels was het zijn eerste kennismaking met ons werk in IndonesiĂŤ.
Jaaroverzicht 2017
Op 10 november, de Indonesische Dag van de Helden, legt Robbert van de Rijdt, onze directeur IndonesiĂŤ, bloemen bij de graven van onbekende Indonesische oorlogsslachtoffers in Surabaya.
47
48
Oorlogsgravenstichting
thailand In 2017 is op Kanchanaburi War Cemetery in Thailand opnieuw een deel van de platen op de Nederlandse graven vervangen. In 2018 worden de
overige platen gerenoveerd. Deze vervanging doet de Oorlogsgravenstichting in samenwerking met de Commonwealth War Graves Commission, de beheerder van het ereveld.
Renovatiewerkzaamheden aan de bronzen platen op Kanchanaburi War Cemetery.
europa Jaarlijks brengen wij een inspectie- en onderhoudsbezoek aan de Neder-
landse erevelden in Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen. In 2017 zijn op de erevelden in DĂźsseldorf, Frankfurt, OsnabrĂźck, Hamburg en Liverpool de graven gerenoveerd.
Jaaroverzicht 2017
Salzburg
Marco Hennis, de Nederlandse ambassadeur in Oostenrijk legt samen met
Nederlanders uit Salzburg een krans op het Nederlands Ereveld In Salzburg.
Liverpool - Anfield Cemetery
Op Anfield Cemetery in Liverpool zijn afgelopen jaar de stenen op de
graven van 33 Chinese en 3 Nederlandse leden van de koopvaardij ver-
nieuwd en opnieuw ingewijd. De koopvaardijleden zijn veelal door ziekten
en ongevallen tijdens de uitoefening van hun plicht overleden. Ver van huis werden ze begraven. De Oorlogsgravenstichting heeft de graven van deze
oorlogsslachtoffers ingericht. De graven worden onderhouden samen met de Commonwealth War Graves Commission.
Roel Broer, onze manager beheer & onderhoud woont de inwijding in Liverpool bij.
49
50
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Niet slechts een passage Lopend langs de kruizen die onberispelijk in lijn staan. De zon die mijn hoofd bruin kleurt maar er tevens voor zorgt dat de kruizen haast oogverblindend wit zijn. Zover als het oog rijkt wordt de groene omgeving afgewisseld door het vele wit. Ik loop, schuifel, lees namen en denk na over welk een onvoorstelbaar leed zich in dit mooie land heeft afgespeeld. Plotseling stop ik. Voor een kruis dat kleiner is dan de meeste. Ik lees en voel een diepe droefheid over me heen komen. De combinatie van de afmeting van dit kruis en de naam die erop vermeld staat. Voor mij geen bekende naam maar toch doet het veel met me. De familienaam van dit drie maanden oude wezentje een jongetje of een meisje luidt Passage. De radertjes in mijn hoofd draaien op volle toeren, drie maanden mocht het op deze wereld zijn. Zou de moeder in die erbarmelijke omstandigheden wel in staat zijn geweest om het kind te zogen? De liefde van een moeder kan nog zo groot zijn, zonder melk kan een baby niet overleven. Je geliefde in je armen schommelen Liefde, genegenheid en bescherming bieden in een uitzichtloze situatie. Voor deze moeder was haar kindje niet slechts een passage uit haar leven Het was haar leven... Jos Banse Jos Banse schreef dit gedicht naar aanleiding van zijn bezoek op het Nederlands Ereveld Pandu in Bandung. “In Pandu was het meest indrukwekkende moment voor mij de toevallige ontmoeting met het kindergrafje van Y. Passage. Dit greep mij zo aan dat ik bij terugkomst in het hotel bovenstaand gedicht schreef�
51
52
Oorlogsgravenstichting
“Ook zij zijn niet vergeten” In het voorjaar van 2017 bracht een nabestaande in Semarang een wel heel
bijzondere bloemengroet op het Nederlands Ereveld Kalibanteng. Wij delen haar verhaal graag met u.
“Al tijdens de voorbereidingen voor mijn bezoek aan Kalibanteng om het
graf van mijn dierbare opa te bezoeken nam ik me voor om in de vier dagen dat ik op het ereveld zou zijn ook langs alle andere graven te lopen. Dit uit eerbied voor eenieder die daar ligt, ver van familie en geliefden vandaan.
En uit respect voor alles wat zij, die daar overleden zijn, en ook degenen die wel terug naar Nederland zijn gekomen, hebben doorgemaakt. Ik heb daar vanuit mijn eigen familiegeschiedenis diep ontzag voor.
Eenmaal op het indrukwekkende ereveld Kalibanteng aangekomen, las ik in het Jaaroverzicht van de Oorlogsgravenstichting onder het stukje ‘een
bloem op een graf’ dat die bloem symbolisch zegt: ‘je bent niet vergeten’.
Dat raakte me, zo kwetsbaar en liefdevol weergegeven, en het sluit aan bij wat ik voor deze mensen achter die kruizen voel.
Dat maakte dat ik ter plaatse het besluit nam om, tijdens mijn reeds
voorgenomen gang langs alle graven, bij alle 3.033 kruizen strooibloemen te leggen. Ik heb van alle mannen, vrouwen en kinderen de naam hardop
genoemd, en naar hun leeftijd gekeken en de bloemen neergelegd opdat zij niet vergeten zijn, als een klein gebaar voor zulk groot leed en verlies. Moeilijk zijn de vele kruizen waar ‘onbekend’ of ‘verzamelgraf’ op staat,
omdat zij gestorven zijn maar wij helaas niet weten wie zij zijn. Ook zij zijn niet vergeten.
Jaaroverzicht 2017
Al deze bijzondere ‘ontmoetingen’ draag ik nu voor altijd mee in mijn hart.
Ik bedank de opzichter van Kalibanteng voor zijn hulp om dit mogelijk te maken. Ik bedank de Oorlogsgravenstichting dat zij nog steeds met
zoveel aandacht en inspanningen zorgdragen voor het behoud van alle
erevelden waar onze dierbaren, soms zo ver bij ons vandaan, hun laatste rustplaats gevonden hebben. Opdat zij allen nooit vergeten worden.” De bloemlegster deelt graag haar verhaal met u, maar heeft aangegeven anoniem te willen blijven, “want het gaat niet over mij”. Wij danken haar voor dit mooie verhaal.
53
54
Oorlogsgravenstichting
Een bloem op een graf Bloemen op een graf. Het zegt zoveel. Hier is recent iemand langs
geweest. Heeft even in stilte de naam genoemd van de overledene. Wij weten echter dat het niet voor iedereen mogelijk is persoonlijk bloemen te leggen. Zeker niet als een graf zich aan de andere kant
van de wereld bevindt. De Oorlogsgravenstichting biedt nabestaanden daarom de mogelijkheid namens hen bloemen te leggen op een graf. Deze dienst is mogelijk op Militair Ereveld Grebbeberg,
Nationaal Ereveld Loenen en de erevelden in Duitsland, Indonesië, Thailand, Hongkong, Singapore, Korea en Thanbyuzayat in Myanmar (voormalig Birma).
Op onze website kunt u eenvoudig bloemen bestellen via onze
verhalen database. Bij de graven waar dit mogelijk is vindt u de optie ‘leg bloemen op dit graf’.
Jaaroverzicht 2017
55
56
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Herdenkingen Nog iedere dag is er ergens oorlog in de wereld. Een feit waar wij een paar maal per jaar nog even, letterlijk, bij stil staan. Op 4 mei en 15 augustus herdenken wij alle Nederlanders die zijn omgekomen door oorlogsgeweld waar ook ter wereld. Het afgelopen jaar hebben wij ook in het bijzonder stil gestaan bij de herdenking 75 jaar Slag in de Javazee. 75 jaar Slag in de Javazee
Op 27 februari 2017 was het 75 jaar geleden dat vele landgenoten om-
kwamen tijdens de Slag in de Javazee. Op deze dag en op 1 maart werd hier uitgebreid bij stil gestaan bij het Karel Doorman-monument op
Nederlands Ereveld Kembang Kuning in Surabaya. In aanwezigheid van
nabestaanden en vele gasten stond onze president Piet Hein Donner stil bij de 915 opvarenden die het leven lieten tijdens deze zeeslag. Hij keek daarbij verder dan alleen de herdenking van deze slag.
“Herdenken moet niet gericht zijn op het levend houden van het verleden, maar op het waakzaam blijven in het heden en het leefbaar houden van de toekomst. Dan is herdenken ook gedenken. Want als herdenken niet
meer is, dan het doen herleven van het verleden, blijven we vastzitten in de tegenstellingen en fouten van toen. Het verleden herhaalt zich wel als we
het vergeten, maar alleen niet op herkenbare wijze. De wereld heeft zich in de afgelopen 75 jaren bijna onherkenbaar veranderd. U ziet dat ook hier op
57
58
Oorlogsgravenstichting
75 jaar Slag
in de Javazee Op 1 maart bracht Commandant Zeestrijdkrachten luitenantgeneraal Rob Verkerk een bezoek aan ereveld Kembang Kuning. Hij legde een krans samen met vertegenwoordigers van de Amerikaanse, Australische en Britse Marine.
Jaaroverzicht 2017
Op 27 februari legde ambassadeur Rob Swartbol een krans in aanwezigheid van nabestaanden, pelgrims en een delegatie van de Oorlogsgravenstichting, Nationaal ComitĂŠ 4 en 5 mei en vfonds.
59
60
Oorlogsgravenstichting
het ereveld. Christenen, moslims, joden en hindoes liggen daar gezamenlijk begraven, omdat ze gevallen zijn in de verdediging van de gemeenschappelijke samenleving van toen.
Die samenleving is uiteengevallen, geloven die toen vreedzaam samen
konden leven worden nu tegen elkaar opgezet. En wat toen een eenvou-
dige indeling in slachtoffers en daders leek, is dat al lang niet meer. Want waar eenmaal geweld wordt gebruikt, vervagen allengs de verschillen
tussen wie slachtoffer is en wie dader. Aan het eind resten dan aan beide
zijden van de tegenstellingen nog alleen verlies, verdriet en pijnlijke herin-
neringen. Oorlogsgraven zijn daarom niet slechts een gedenkplaats en een vermaning, maar ook een plaats waar men, indachtig het gemeenschappelijk verlies en verdriet, tot elkaar kan komen over oude tegenstellingen heen. Daarom moeten we blijven herdenken, ook na honderd jaren nog; niet om het verleden levend te houden, maar om elkaar in het heden te vinden teneinde de toekomst leefbaar te houden.” Ereveld Vol Leven
Op een regenachtige 1 mei 2017 stonden 500 representanten achter
evenzovele graven op Nationaal Ereveld Loenen. In deze graven liggen oorlogsslachtoffers van ongeveer dezelfde leeftijd als zijzelf. Zij gaven de oorlogsslachtoffers in die graven voor één dag een gezicht tijdens Ereveld Vol Leven. Zij lieten zien wie zij waren: echtgenoten, zonen, dochters, vaders, moeders, broers en zussen. Ruim 1500 bezoekers, waaronder vele scholieren, stonden stil bij dit eerbetoon.
Ereveld Vol Leven werd mogelijk gemaakt door: het vfonds, Stichting
Vrienden van de Oorlogsgravenstichting, het Prins Bernhard Cultuurfonds, het ministerie van Defensie, het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport, RTL4, Gravin van Bylandt Stichting, Yarden en Fleurop. Zonder hun steun was Ereveld Vol Leven niet mogelijk geweest. Bedankt!
Jaaroverzicht 2017
61
62
Oorlogsgravenstichting
Ereveld Vol Leven 500 representanten geven evenzovele doden op Nationaal Ereveld Loenen voor ĂŠĂŠn dag weer een gezicht.
Jaaroverzicht 2017
63
64
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
4 mei, Nationaal Ereveld Loenen “Weten we niet meer dat het kwaad overwint, als goede mensen niets doen?” Dit vroeg Commandant der Strijdkrachten, generaal Tom Middendorp, aan de ruim 1500 aanwezigen op Nationaal Ereveld Loenen. De hoogste militair van het land herdacht met hen de doden op het ereveld. Ook legde hij een bloem bij het graf van eerste luitenant Ernst Mollinger, een 26-jarige apachepiloot die door een ongeluk in Mali om het leven kwam. “Waarom jij? En waarom zo? Dat zijn vragen die blijven rondspoken en onbeantwoord blijven”, zei Middendorp tijdens zijn toespraak.
65
66
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
4 mei, Militair Ereveld Grebbeberg In aanwezigheid van prinses Margriet, mr. Pieter van Vollenhoven en prins Pieter-Christiaan woonden duizenden belangstellenden de herdenking bij op Militair Ereveld Grebbeberg. Op de Grebbeberg staan wij stil bij alle beroepsmilitairen en dienstplichtigen die sinds 1940 waar ook ter wereld voor het Koninkrijk zijn gevallen.
67
68
Oorlogsgravenstichting
4 mei, internationaal Op Nationale Dodenherdenking staan overal in de wereld Nederlanders stil bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en daarna. Ook op Nationaal Ereveld Loenen, Militair Ereveld Grebbeberg, de Nederlandse erevelden Menteng Pulo (Jakarta) en Kembang Kuning (Surabaya) in IndonesiĂŤ, en de vele grotere en kleinere Nederlandse oorlogsbegraafplaatsen verspreid over de wereld bijvoorbeeld op de Duitse erevelden, Sachsenhausen, het ereveld Mill Hill in Londen, het Nederlands Ereveld Orry La ville in Frankrijk, het Nederlandse ereveld in Oslo, de erevelden in Hong Kong en in Calgary.
Jaaroverzicht 2017
69
70
Oorlogsgravenstichting
interview met hannah odenthal
“Ik heb nu meer het gevoel dat ook ik mag herdenken” Op 4 mei sprak de 29-jarige Hannah Odenthal tijdens de Dodenherdenking op Nationaal Ereveld Loenen. Hannah is Duitse en woont sinds haar 3e in Neder-
land. Sinds 2014 heeft zij ook de Nederlandse nationaliteit. In Loenen sprak zij over het schuldgevoel dat zij als Duitse op deze dag met zich meedraagt en
stelde zij de vraag of zij, als Duitse, op deze dag mag herdenken. Nu bijna een jaar later vertelt zij over deze bijzondere ervaring.
Begin 2017 kreeg Hannah het verzoek van Theo Vleugels, om te spreken over
haar ervaringen met Dodenherdenking. Ze heeft hier goed over nagedacht en
besloot op het verzoek in te gaan. “Omdat ik het een belangrijk onderwerp vind. De Tweede Wereldoorlog maakt nog steeds veel emoties los, ook negatieve
emoties tegenover mensen van Duitse afkomst, zelfs als zij de oorlog zelf niet hebben meegemaakt. Volgens mij worden deze emoties van generatie op ge-
neratie doorgegeven. Ik wilde het effect dat dat heeft op Duitse jongeren, zoals mijn zusje en ik, graag bespreekbaar maken.”
En dan is het 4 mei en sta je tegenover een veld vol mensen, voor het oog
van de camera’s. “Het was een emotioneel zware ervaring, maar tegelijkertijd ook bevrijdend door de hartverwarmende reactie van de mensen die bij de
herdenking aanwezig waren. Ik wist niet hoe mensen op de voordracht zouden reageren, maar dat zij gingen klappen had ik niet verwacht. Het was een erg bijzondere dag.
Ik kreeg pas nog de vraag van een groep veteranen of ik dit jaar weer aanwezig was op Dodenherdenking. Dit soort prachtige reacties geeft mij kracht en ik heb nu meer het gevoel dat ook ik op 4 mei mag herdenken.” De volledige tekst van de voordracht van Hannah vindt u op de volgende bladzijde.
Jaaroverzicht 2017
71
72
Oorlogsgravenstichting
Op 4 mei wil ik Nederlandse zijn. En Duitse. En Europese Hallo allemaal. Mijn naam is Hannah Odenthal, en ik vind het heel bijzonder om hier vandaag te mogen zijn op deze 4e mei. Ik heb de Nederlandse nationaliteit. En de Duitse. Ik ben geboren in Aken en woon sinds mijn 3e in Nederland. Mijn ouders zijn Duits. Mijn grootouders hebben als jonge mensen, als Duitsers, de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Zij hebben daar deel van uitgemaakt. En op 4 mei, heb ik het moeilijk. Niet om wie ik ben en niet om hoe ik denk. Maar om waar mijn wortels liggen. Ik voel de schuld. Ik voel mij ‘dader’ terwijl op het moment van mijn geboorte de oorlog al 43 jaar achter ons lag. Het raakt mij. Ik zie dat het ook mijn jongere zusje raakt, die in Nederland geboren is. Ik zie mijn ouders die zich ongemakkelijk voelen in hun Duits-zijn. Rationeel verklaren kan ik het niet. Zijn het de terugkerende grapjes over gestolen fietsen of zit het dieper? Zit het verankerd in ons onderwijs, in onze manier van herdenken, in onze taal? In de altijd aanwezige associatie van het begrip ‘Duitser’ met ‘Nazi’, ‘dader’ en ‘fout in de oorlog’? Is het een cultureel kader dat we doorgeven van generatie op generatie? Ik weet het niet, maar ik worstel met gemengde emoties. Vanuit mijn zoektocht ben ik hier en sta ik met u twee minuten stil bij de slachtoffers van oorlog. Alle mensen die zinloos zijn omgekomen door oorlogsgeweld. Ik vraag mij af wat u nu denkt en hoe u mij ziet. Als Hannah? Als Nederlandse? Als Duitse? Ik voel mijzelf op een dag als vandaag een buitenstaander. Ik voel de schuld van de mensen die voor mij kwamen. Mag ik hier vandaag op deze plaats zijn? Is dat oké? Ik heb lang nagedacht toen Theo Vleugels mij vroeg om iets tegen u te zeggen. Vandaag. Op 4 mei. Het is goed om samen stil te staan bij de slachtoffers van oorlog. Piet Hein Donner zei pas bij de herdenking van de slag in de Javazee “Wie het verleden vergeet, is gedoemd het te herhalen. Daarom moeten we blijven herdenken, ook na honderd jaar nog; niet om het verleden levend te houden, maar om elkaar in het heden te vinden om de toekomst leefbaar te houden.” Dat is precies wat we moeten doen. Daarom ben ik hier. Samen, met u. Vandaag wil ik samen met u de doden herdenken. Stil staan bij de levens die vielen door oorlogsgeweld. Op 4 mei wil ik Nederlandse zijn. En Duitse. En Europese. Samen met u wil ik zorgen dat het verleden niet vergeten wordt en dat het zich nooit meer herhaald.
Jaaroverzicht 2017
73
74
Oorlogsgravenstichting
15 augustus Op 15 augustus herdenken wij de capitulatie van Japan en daarmee het formele einde van de Tweede Wereldoorlog. Dit belangrijke moment herdenken wij nog ieder jaar op de Nederlandse Erevelden Menteng Pulo en Kembang Kuning in IndonesiĂŤ, op het Nederlands ereveld in Kanchanaburi in Thailand en bij het Indisch monument in Den Haag.
Jaaroverzicht 2017
75
76
Oorlogsgravenstichting
In 2017 was de Oorlogsgravenstichting aanwezig bij de volgende herdenkingen:
19 januari - Loenen
Tarakan herdenking op Nationaal Ereveld Loenen 29 januari - Amsterdam
Nationale Holocaust Herdenking 27 februari - Surabaya Slag in de Javazee
27 februari - Den Haag
Slag in de Javazee (Kloosterkerk) 8 maart - Apeldoorn
Herdenking Woeste Hoeve 19 april - Amersfoort Kamp Amersfoort
25 april - Den Haag
ANZAC Day Herdenking op de begraafplaats Westduin 4 mei - Loenen
Herdenking van alle Nederlandse oorlogsslachtoffers op Nationaal Ereveld Loenen 4 mei - Amsterdam
Nationale Herdenking op de Dam 4 mei - Soesterberg
Herdenking van de gesneuvelden van de Koninklijke Luchtmacht 4 mei - Den Helder
Herdenking van de gesneuvelden van de Koninklijke Marine en de Koopvaardij 4 mei - Rhenen
Herdenking gevallen militairen op het Militair Ereveld Grebbeberg 4 mei - Jakarta
Dodenherdenking 4 mei op Nederlands Ereveld Menteng Pulo 4 mei - Surabaya
Dodenherdenking 4 mei op Nederlands Ereveld Kembang Kuning 10 mei - Den Haag
Jaaroverzicht 2017
Herdenking Militair Erehof ‘s-Gravenhage 18 mei - Kapelle
Herdenking op het Frans Militair ereveld 28 mei - Margraten
Memorial Day Herdenking op het Amerikaanse ereveld 16 mei - Rhenen
2e Pinksterdagherdenking 8 R.I. 1940 5 juni - Rhenen
2e Pinksterdagherdenking 8 R.I. 1940 15 augustus - Den Haag
Herdenking capitulatie van Japan bij het Indisch monument 15 augustus - Jakarta
Herdenking capitulatie van Japan 15 augustus - Surabaya
Herdenking capitulatie van Japan 19 augustus - Arnhem
Herdenking Birma-Siam en Pakan Baroe spoorweg 23 augustus - Arnhem
Herdenking Japanse Jongenskampen 27 augustus - Arnhem
Herdenking bevrijding Japanse Vrouwenkampen 2 september - Roermond
Herdenking Nationaal Indië Monument Roermond 12 november - Den Haag
Remembrance Day op de begraafplaats Westduin 19 november - Ysselsteyn Volkstrauertag
19 november - Berlijn Volkstrauertag
7 december - Schaarsbergen Herdenking ‘7 December’
77
78
Oorlogsgravenstichting
interview met robbert croll, voorzitter vfonds en oud-president van de oorlogsgravenstichting
“Wij weten niet beter dan dat er vrede is” Het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg (vfonds) is de
belangrijkste sponsor van de Oorlogsgravenstichting. Dankzij hen kunnen wij bijzondere projecten realiseren als Ereveld Vol Leven en de bouw van
een nieuw informatiecentrum op Nationaal Ereveld Loenen. Ook maken zij het sinds jaar en dag mede mogelijk voor nabestaanden om met één van
onze pelgrimsreizen een bezoek te brengen aan het graf van een geliefde. Wij vroegen Robert Croll, de voorzitter van het vfonds, naar de bijzondere band tussen het vfonds en de Oorlogsgravenstichting.
“De Oorlogsgravenstichting ligt mij heel na aan het hart. Ik werd indertijd
als afgevaardigde van het Nederlandse Rode Kruis in het dagelijks bestuur benoemd en werd later president van de stichting.
De oudste broer van mijn vader, Davy Croll, is aan de Birma-Siam Spoorlijn omgekomen. Dat heeft het gezin van mijn vader zeer getekend. Dit heeft
later door mijn bestuurswerk voor de Oorlogsgravenstichting veel en veel meer betekenis gekregen. Zo’n gezin staat niet alleen.
Waar ik het meest trots op ben in mijn werk bij de Oorlogsgravenstichting
is dat ik de beweging in gang heb gezet om het oorlogsgraf vanuit het per-
spectief van mensen die na de oorlog geboren zijn te benaderen. We moeten kijken wat een oorlogsgraf betekent in onze tijd. De maatschappelijke relevantie van de Oorlogsgravenstichting ligt in het hier en nu. Onze generatie
weet niet beter dan dat er vrede is en democratie. We doen allemaal of het
heel normaal is, maar dat is het niet! We realiseren ons pas wat we hebben
Jaaroverzicht 2017
op het moment dat we het hadden. Wij nemen heel veel dingen voor
lief en de Oorlogsgravenstichting helpt ons eraan herinneren dat wij dat niet moeten doen.
Het vfonds is wat dat betreft een zielsverwant van de Oorlogsgraven-
stichting. Het vfonds werkt eveneens aan bewustwording op het gebied van vrede en vrijheid. Het vfonds, de Oorlogsgravenstichting en het Nationaal Comité 4 en 5 mei zijn wat dat betreft een drie-eenheid. Het is onze opdracht om daar in gezamenlijkheid aan te werken.
Eigenlijk ben ik vanuit de Oorlogsgravenstichting gewoon doorgegaan met mijn werk bij het vfonds. Het intrinsieke doel is hetzelfde, alleen de middelen zijn anders.”
Robbert Croll tijdens een bezoek aan de erevelden in Indonesië.
79
80
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Pelgrimsreizen Een bezoek aan het oorlogsgraf van een vader, moeder, broer, zus, opa, oma, oom of tante is altijd emotioneel. Nog meer als dit graf zich aan de andere kant van de wereld bevindt in IndonesiĂŤ, Thailand of Myanmar. Een goed verzorgde reis waarin alle organisatie en zorg uit handen wordt genomen, maakt dit toch voor velen mogelijk. Deze mogelijkheid biedt de Oorlogsgravenstichting met haar Pelgrimsreizen. In 2017 zijn 43 pelgrims met ons naar IndonesiĂŤ gereisd. De eerste groep
bezocht het ereveld Kembang Kuning in Surabaya en de tweede groep de erevelden in Jakarta, Bandung en Semarang. Heel bijzonder dit jaar was
de speciale reis naar Surabaya waar de pelgrims de herdenking van 75 jaar Slag in de Javazee hebben bijgewoond.
Tijdens onze pelgrimsreizen bezoeken nabestaanden, onder deskundige
begeleiding, de erevelden waar zij na een intieme herdenking de gelegen-
heid krijgen bloemen te leggen bij de graven van hun geliefden. Daarnaast is er ook gelegenheid tot het bezoeken van plaatsen die belangrijk zijn geweest tijdens de Tweede Wereldoorlog of die herinneren aan de tijd
van weleer. Hierbij staat voortdurend de balans centraal tussen beleving, herdenking en reflectie.
81
82
Oorlogsgravenstichting
Onze pelgrimsreizen worden mede mogelijk gemaakt door het Nationaal
Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg (vfonds) met middelen van de
Postcodeloterij en de BankGiroLoterij. Uw deelname aan deze loterij wordt daarom van harte aanbevolen. In 2017 hebben zij een bedrag van â‚Ź30.578,-
geschonken. Wij zijn hen zeer dankbaar voor de steun waarmee zij jaarlijks deze reizen mogelijk maken.
Duitsland en Oostenrijk per trein
Het is ook voor familieleden van oorlogsslachtoffers die in Duitsland zijn
omgekomen mogelijk een bezoek te brengen aan een graf of gedenkplaats in Duitsland of het Nederlands Ereveld Salzburg in Oostenrijk. De Nederlandse Spoorwegen en Deutsche Bahn maken deze reis mogelijk. In 2017 maakten 130 nabestaanden met deze regeling de reis naar een van de erevelden in Duitsland of Salzburg (Oostenrijk).
Jaaroverzicht 2017
Pelgrims bezoeken de erevelden op Java
83
84
Oorlogsgravenstichting
interview met ming bong, huisarts en medisch adviseur oorlogsgravenstichting
“Bij het graf zie je mensen gewoon veranderen” In het team van begeleiders van onze pelgrimsreizen bevinden zich altijd
een arts en een geestelijk begeleider. De Haagse huisarts Ming Bong is een van de vaste begeleiders. Wij vroegen hem naar zijn ervaringen tijdens zijn vele reizen.
“Ik ga al tien jaar mee op Pelgrimsreis. Eigenlijk ieder jaar wel, meestal op de reis naar Jakarta en Bandung of Surabaya. In 2017 ben ik voor het eerst
mee geweest naar Thailand. Door al deze reizen ben ik mij steeds meer gaan interesseren in de oorlogsgraven en het wel en wee van de slachtoffers en
hun nabestaanden. Ieder graf heeft een verhaal en dat wordt heel duidelijk als je meereist met een groep pelgrims. Zij hebben ieder hun eigen verhaal en ieder verhaal is weer anders.
Het mooiste aan een pelgrimsreis vind ik persoonlijk wat je ziet gebeuren
op het moment dat mensen de erevelden bezoeken. Je ziet mensen eerst in hun normale doen op Schiphol, in het hotel en tijdens een excursie. En dan volgt het bezoek aan het ereveld en zie je ze veranderen. Ze komen van het dagelijks leven in een herdenkingsproces. Je ziet het aan hun houding en
hun gedrag. Ze zijn helemaal gericht op het graf en hun geliefde. Daar doe je het voor! Om hen die reis te laten voltooien.
Voor mij is één van de meest aangrijpende momenten, wanneer een alle-
daags gezicht vertrekt in een intens verdrietig gezicht. Het helemaal opgaan in het herdenkingsproces. En daarna weer vrolijk meedoen in de groep.
Jaaroverzicht 2017
Dat is zo bijzonder. Het is daarom ook goed dat er altijd twee bezoeken
plaatsvinden aan een ereveld. Het eerste is een officieel bezoek met een herdenkingsceremonie en een kranslegging. Het tweede afsluitende
bezoek is informeel. Nog even in alle rust herdenken en afscheid nemen van een graf.”
Bijzonder vind ik ook altijd de enorme saamhorigheid in zo’n groep. Alle
mensen gaan met hetzelfde doel op reis en dat voel je. Het zijn heel diverse mensen en de leeftijd loopt vaak van 18 tot 90, omdat er ook veel kinderen en kleinkinderen meereizen. En natuurlijk wordt er ook altijd heel erg veel gelachen op zo’n reis. En geweldig gegeten. Het zijn mooie mensen.”
Ming Bong tijdens de reis naar Surabaya in 2017 (voorste rij, derde van links),
85
86
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Uw steun Veel van de activiteiten en projecten in dit jaaroverzicht zijn tot stand gekomen dankzij de steun van onze donateurs en giften en bijdragen van fondsen en stichtingen. Zonder deze steun hadden wij dit werk niet kunnen doen. En deze steun wordt steeds belangrijker voor ons. Schenkingen in 2017
In 2017 ontvingen wij € 224.607 aan giften, bijdragen/donaties van nabestaanden en legaten, een toezegging van 3 nalatenschappen á € 121.500 en €492.513 aan steun van fondsen en stichtingen en bijzondere giften.
De Stichting Vrienden van de Oorlogsgravenstichting heeft € 60.626 aan giften en bijdragen ontvangen. Dankzij deze giften en bijdragen kan de Oorlogsgravenstichting pelgrimsreizen naar Indonesië en Thailand uit-
voeren, bloemleggingen verzorgen en bijzondere projecten zoals Ereveld Vol Leven uitvoeren. Wij zijn iedereen heel erg dankbaar voor hun steun. Steun Ons
Draagt u het werk van de Oorlogsgravenstichting een warm hart toe?
Dan kunt u ons op verschillende manieren steunen. U bepaalt zelf wat het beste bij u past. Word Donateur
Als donateur steunt u de Vrienden van de Oorlogsgravenstichting met een structurele jaarlijkse bijdrage aan onze stichting. Aanmelden doet u eenvoudig op onze website of door middel van het kaartje in dit jaarbericht.
87
88
Oorlogsgravenstichting
Een gift of eenmalige donatie
Een andere manier om het werk van de Oorlogsgravenstichting te steunen
is door middel van een eenmalige of, periodieke gift. Meer informatie en de mogelijkheid om via ideal te doneren vindt u op onze website. Giften uit het buitenland
Om onder gunstige belastingvoorwaarden te kunnen schenken vanuit
andere Europese landen gelden speciale afspraken. Wij zijn op dit moment
bezig om hiervoor in aanmerking te komen. Houd onze website in de gaten voor meer informatie.
Nalaten: Oorlogsgravenstichting in uw testament
U kunt ook na uw leven iets blijvends betekenen voor het werk van de
Oorlogsgravenstichting. Via onze vriendenstichting kunt u projecten en het werk van de Oorlogsgravenstichting opnemen in uw testament. Stichting Vrienden van de Oorlogsgravenstichting
Onze vriendenstichting beheert alle donaties en giften die wij ontvangen. Het onbezoldigde bestuur van deze stichting ziet erop toe dat alle bijdra-
gen goed worden besteed. Vrienden van de OGS is een zogenoemde Culturele Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) en wordt door de Belastingdienst gerekend tot de Culturele Goede Doelen. Welke vorm u ook kiest,
iedere gift is fiscaal aftrekbaar. U kunt uw bijdrage in ĂŠĂŠn keer schenken, of deze verspreiden over meer jaren. Kiest u voor een schenking in minimaal vijf jaarlijkse termijnen, dan is dat fiscaal extra voordelig; deze zogeheten
lijfrenteschenking is namelijk volledig aftrekbaar. Meer informatie vindt u op de website van de Belastingdienst.
Meer informatie over de verschillende manieren waarop u ons kunt steunen vindt u op onze website (www.oorlogsgravenstichting.nl/steunons).
Jaaroverzicht 2017
89
90
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Over ons In Nederland zijn 180.000 mensen door de Oorlogsgravenstichting
geregistreerd als oorlogsslachtoffer. Mannen, vrouwen en kinderen die hun leven verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog of tijdens gewelddadige conflicten daarna – zoals in voormalig Nederlands-IndiÍ en tijdens recente (vredes)missies.
Al deze mensen hebben een verhaal, hoe kort en eenvoudig ook.
De Oorlogsgravenstichting wil de herinnering aan deze mensen levend houden. Dit doen wij door hun verhalen te verzamelen en te delen op onze website en door het onderhouden van de 50.000 Nederlandse oorlogsgraven overal in de wereld.
91
92
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Organisatie De Oorlogsgravenstichting is gevestigd in Den Haag. Ons team bestaat uit 26 mensen die werkzaam zijn in Den Haag, op de Grebbeberg (in Rhenen), in Loenen (bij Apeldoorn), Amersfoort en Zoetermeer.
Onze werkzaamheden in Indonesië worden gecoördineerd vanuit het
kantoor in Jakarta. Daar zorgt een team samen met bijna 120 Indonesische medewerkers o.l.v. Robbert van de Rijdt, onze directeur Indonesië, voor het beheer en onderhoud van de zeven Nederlandse erevelden in Indonesië . De Oorlogsgravenstichting werkt in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Onze beschermheer
Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander Bestuur
Het bestuur van de Oorlogsgravenstichting bestaat uit een bestuurder, raad van toezicht en raad van advies. Bestuurder
T.W.B. Vleugels, algemeen directeur Raad van toezicht
Mr. J.P.H. Donner, president
Vice-president van de Raad van State J.A. van Diepenbrugge, vicevoorzitter
Luitenant-generaal der Koninklijke Landmacht b.d Jhr. W.L. den Beer Poortugael
Mevrouw drs. M.R. van Lanschot-Van Vloten T. Yocarini
Drs. E.H. Wellenstein
93
94
Oorlogsgravenstichting
Raad van advies
Mr. G.J. de Graaf, voorzitter Oud-senator Eerste Kamer Mr. J.W.H.M. Beaujean
Diplomaat bij het ministerie van Buitenlandse Zaken Mevrouw drs. A. Berg
Directeur-generaal Volksgezondheid namens het ministerie Volksgezondheid, Welzijn en Sport C.G.A. Cornielje
Commissaris van de koning in Gelderland A.G. van Ede
Luitenant-generaal der Mariniers b.d. mr. M. Gazenbeek
Plv. SG namens het ministerie van Defensie mr. E.F. Jacobs
Oud-ambassadeur mr. D. van Putten
Luitenant-generaal der Koninklijke Marechaussee b.d. Mevrouw mr. S.M.L.M. Spoor
Advocaat-generaal ressortsparket Amsterdam drs. J.H. Wehren
Luitenant-generaal der Koninklijke Luchtmacht b.d. Bestuur Stichting Vrienden van de Oorlogsgravenstichting Mr B.J.M. Baron van Voorst tot Voorst, voorzitter F.J. Marcus, penningmeester C.N.J. Neisingh, secretaris
Generaal-majoor van de Koninklijke Marechaussee b.d. C.G.J. Hilderink
Generaal-majoor Koninklijke Luchtmacht b.d.
Jaaroverzicht 2017
Wijzigingen Afgetreden:
Mevrouw drs. A.Th.B. Bijleveld – Schouten drs. W.A. van Ee
drs. C. van der Burg Aangetreden leden
Mr. J.W.H.M. Beaujean Mevrouw drs. A. Berg
Vertrokken medewerkers
Bonny Lelieveld, Ada Koreneef Nieuwe medewerkers
Jolanda Seidel en Patricia Kerger
95
96
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
De medewerkers in Nederland zijn: Leen Bouwhuis, Hélène Briaire, Roel Broer, Nico van Dijk, Martin van der Draai, Krista Fernhout, John Groenestein, Arie Harrewijn, Robbie Jankisingh, Kees Kelderman, Patricia Kerger, Anita Mulder, Henk Mulder, Ranie Nanda, Peter Raatgever, Gerard Reusken, Jeroen Schoterman, Frans Schuling, Jolanda Seidel, Jannie Slappendel, Johan Teeuwisse, Bas Verhaas, Nancy Vink, Theo Vleugels, Coby Willemsen, Charles Willemsen In Indonesië bestaat ons team uit - Rudolph da Costa, Carolina S. Darman, Robbert van de Rijdt, Asnita Pohan, Regina Sugiyanti, Dwi Andjar Winarni en de 120 medewerkers op de erevelden.
97
98
Oorlogsgravenstichting
Jaaroverzicht 2017
Contact Nederland
Zeestraat 85
2518 AA Den Haag
Telefoon 070 313 10 80 info@ogs.nl IndonesiĂŤ
Jalan Panglima Polim Raya 23 Jakarta
Telefoon 00 6221 7207983 info@ogs.or.id
www.oorlogsgravenstichting.nl
www.facebook.com/oorlogsgravenstichting ING IBAN: NL98INGB0000401000
ABN AMRO IBAN: NL53ABNA0246244097
Kamer van Koophandel Haaglanden 41149180
Volg ons op facebook www.facebook.com/oorlogsgravenstichting
99
100
Oorlogsgravenstichting
Wij danken onze sponsoren:
Dit jaaroverzicht is gemaakt door: Teksten: Oorlogsgravenstichting Foto’s: Oorlogsgravenstichting, Rob Gieling Fotografie, Carolien Sikkenk, Loek Beerens, Bianca Scharroo, Bob Bronshoff, Ed Laetemia, Peter Hol, Nederlandse Veteranendag, Ministerie van Defensie, Ereveld Vol Leven, Anne Reitsma Fotografie, Bernd Edelmann en Michael Reichel. Vormgeving: Honderdenéén Grafisch Ontwerp, Haarlem Drukwerk: Indrukwekkend, Heiloo
Jaaroverzicht 2017
101