Grensroute, fietsen langs de Dodendraad

Grensroute

Fietsen langs de Dodendraad

Tijdens WOI bouwde het Duitse leger een draadversperring langs de grens tussen België en Nederland. De draad werd onder elektrische hoogspanning gezet om te verhinderen dat smokkelaars, spionnen, deserteurs of frontvrijwilligers vanuit België het neutrale Nederland konden bereiken. Vandaag herinneren op meer dan 20 plaatsen monumenten, infoborden, reconstructies en kunstwerken aan die dodelijke Dodendraad.

-> Tekst en foto’s Guido Vandroemme

Fil électrique

Het startpunt van de Grensroute ligt bij het drielandenpunt op de Vaalsberg. Daar staat ook de eerste van 369 grenspalen. Onderweg zal ik er nog vele zien. Aanvankelijk loopt het traject over goed berijdbare grindwegels op en neer door het Pruisbos. Af en toe krijg ik vanop een hoogte een weidse kijk over het woud. Bij Moresnet doemt plots het gigantische spoorwegviaduct over het dal van de Geul op. RAVeL 39 leidt me door haar groene vallei richting Plombiëres, ooit het centrum van de zink- en loodmijnen in de streek. Op de heuveltoppen van Zuid-Limburg krijg ik panorama’s te zien van groene weiden, omzoomd door hagen en kleine dorpskernen met boomgaarden. Her en der verspreid liggen boerderijen. Ik passeer het charmante kasteel van Beusdael. Net voor het Beusdaelbos staat links van de weg een onopvallend paaltje met een klein infobord. Het blijkt de eerste evocatie van de beruchte Dodendraad te zijn. Wat verderop in het bos staat het momument dat de slachtoffers van de ‘fil électrique’ herdenkt.

Langs de Maas

Door het dal van de Gulp fiets ik naar de Voerstreek. Zo mooi het landschap is, zo lastig zijn de hellingen. Wanneer ik bij Eijsden met een veerpont de Maas oversteek, is het nog niet meteen gedaan. Over het Albertkanaal volgt nog een lange helling om bij het fort van Eben-Emael te komen. En wanneer ik even later in Kanne opnieuw het Albertkanaal oversteek, wacht de Muizenberg. Maar dan is het gedaan. Op de dijk van de Maas aanschouw ik de rivier in al haar pracht en diversiteit: nu eens een brede stroom, dan weer verdeeld in verschillende onbevaarbare stroomgeulen met holle en bolle oevers, grindbanken, uiterwaarden en ooibossen. Her en der liggen grote plassen. Ooit waren dat grindgroeves, nu zijn het mooie stukjes natuur. Na de wijngaarden van Aldeneyck steek ik opnieuw met een pont de Maas over om langs het gezellige vestingstadje Stevensweert de Oude Maas te bereiken. Hier is overal water: de Maas, de Oude Maas en het Julianakanaal lopen langs en door grote plassen. In het witte stadje Thorn dokker ik over de met maaskeien geplaveide straten langs de hagelwitte gevels. De terrasjes en de pannenkoekenhuizen wenken uitnodigend. Vlakbij Kinrooi fiets ik langs een reconstructie van de Dodendraad met een schildwachthuisje, een schakelhuis en een doorgangspoort. Daarna volgen enkele fraaie natuurgebieden zoals het Wijffelterbroek en de Laurabossen.

Heide en vennen

Voorbij Hamont rijd ik de bossen van de Haarterheide en de Beverbeekse Heide in. In de buurt van fietsknooppunt 216 bevindt zich de langste reconstructie van de hele route. Vlakbij de Achelse Kluis, net voorbij de grensovergang, volgt er nog een. De Dodendraad liep hier dwars door een kloostertuin. Het traject ten noorden van Turnhout is één lange aaneenschakeling van fietspaden door natuurgebieden en jaagpaden langs Kempische kanalen. Ooit was dit allemaal heide en ven, maar grote stukken werden omgevormd tot landbouwgebied. Hier en daar keert men dit proces weer om. Het Beleven is daar een mooi voorbeeld van. Maar gelukkig zijn er ook nog échte heide- en vengebieden, zoals het grensoverschrijdend natuurreservaat De Plateaux-Hageven. Via de Heuvelse Heide kom ik bij het kanaal Bocholt-Herentals uit, waarna Grenspark de Kempen, de Kroonvense Heide en de Peelse Heide volgen. In Bergeijk staat de Dodendraad niet op de plaats waar de échte draad stond en de grensovergang is verkeerd voorgesteld met een slagboom die er niet was. Die van Reusel is accurater, met een schildwachthuisje erbij. Via het kanaal Dessel-Schoten en een ommetje door nog maar eens enkele natuurgebieden beland ik in Turnhout.

Vlakbij de Achelse Kluis, net voorbij de grensovergang, liep de Dodendraad dwars door een kloostertuin.

De Dodendraad

In de loop van 1915 begonnen Duitse geniesoldaten en Belgische vrijwilligers aan de elektrische versperring op de grens van België en Nederland. Op sommige plaatsen waren er poorten waar mensen enkel met toestemming van de bezetter konden passeren, bijvoorbeeld om familie te bezoeken aan de andere kant. De cijfers van het dodental lopen uiteen. Belangrijk is de vraag wie er geteld wordt: enkel de geëlektrocuteerden of ook zij die nabij de versperring zijn neergeschoten? Vanaf het begin van de oorlog of pas vanaf de oprichting van de dodendraad? Professor Vanneste documenteerde zo’n 850 dodelijke slachtoffers vanaf de oprichting. Ongetwijfeld waren er meer, maar er zijn weinig gegevens bewaard: België was bezet, de grensstreek was verboden gebied en de pers werd gecensureerd. Duitse verslagen van de grensbewakingstroepen zijn bijna allemaal verdwenen. (dodendraad.org)

Dwars door ‘t stad

Langs het Bels Lijntje – een spoorwegbedding die een fietspad werd – fiets ik in één lange rechte lijn richting Baarle. Halverwege mag je zeker niet nalaten om vanaf de uitkijktoren het natuurreservaat Turnhouts Vennengebied te overzien. Aan de grensovergang bij Zondereigen staat een volgende reconstructie met een schakelhuis. Langs de gerenoveerde hoeve van de vroegere landloperskolonie van Wortel rijd ik de dreven van een nieuw natuurgebied binnen. Daarna volgen de eindeloze aardbeienkwekerijen van Hoogstraten. Nabij Nieuwmoer ontdek ik bij uitkijktoren De Klot een nieuw stukje Dodendraad. Op de toren is het genieten van De Maatjes, een landschap dat ontstaan is door turfontginning. portie onder mijn wielen. Boekhoute was vroeger een vissershaven aan de Braakman, een zijarm van de Westerschelde, maar inpoldering en verzanding maakten daar een einde aan. In het gehucht Haven van Boekhoute staat een kunstwerk. Een rij palen vormen een abstracte voorstelling van de Dodendraad, met een lijn die via lichtpunten door het landschap loopt. Vlakbij staat een grenspaal. Als je vandaar nog even verder rijdt, vind je nog een reconstructie met een bewakingstoren. Ook aan het Leopoldkanaal herinnert een groot infobord aan de gebeurtenissen van 100 jaar geleden. Gedurende vele kilometers fiets ik langs ‘De Blinker en de Stinker’, zoals het kanaal en het evenwijdig lopende Afleidingskanaal hier genoemd worden. De hoge populieren langs het fietspad lijken wel de pilaren van een kathedraal. Even verderop herdenkt men nog elk jaar de bloedige ‘Slag om het Molentje’ bij het einde van WOII.

Laatste grenspaal

Door open akker- en weidelandschappen gaat het richting Damse Vaart en dan verder naar Sluis. Langs de vestingwallen van het stadje en via Retranchement bereik ik de dijk langs het Zwin. Aan de rand van de Zwingeul staat de laatste grenspaal, niet echt op de grens maar op Nederlands grondgebied. Een grenspaal op een plek zetten die regelmatig overstroomt, bleek niet zo’n goed idee. Hier eindigt de Grensroute. Een tocht langs hele speciale oorlogsmonumenten, maar vooral een tocht langs ontelbare natuurgebieden. Vrijwel overal staan infoborden met daarop de inspanningen die mensen leveren om de prachtige natuur in de grensgebieden te behouden of zelfs terug te winnen.

PRAKTISCHE INFO

Route en bewegwijzering

De Grensroute is 540 km lang. Soms moet je de route even verlatenom bij reconstructies van de Dodendraad te komen. Het traject isniet afzonderlijk bewegwijzerd, maar loopt volledig langs het fietsknooppuntnetwerk.Je kan dus de nummers van de knooppuntenvolgen of je kan de gpx-track in je gps laden. Je kan de route in tweerichtingen fietsen. Start (of eindpunt dus) ligt bij het Drielandenpunt op de Vaalsberg.Daar is een grote parking met langparkeren. Een andere optie is hetstation van Aken, 6 km verderop. Verder op de route liggen enkelestations, maar ze zijn niet dik gezaaid: Hamont en de haltes op delijn tussen Antwerpen-Centraal en Essen (Kapellen, Heide, Kijkuit,Kalmthout). De route eindigt bij grenspaal 369 aan de Nederlandsekant van het Zwin, bij Cadzand. Vandaar is het net geen 10 km fietsennaar het station van Knokke.

Gidsen en kaarten

Grote Routepaden lanceert op de Fiets en Wandelbeurs in Gentde nieuwe fietsgids van de Grensroute. Een handige compactegids met gedetailleerde kaarten, aangevuld met alle mogelijkepraktische en toeristische informatie. Vanaf 1 februari te koop inde GR-webshop: € 16,20 voor leden en € 18 voor niet-leden. Opwww.groteroutepaden.be vind je het traject van de route, het bijhorendegpx-bestand, een logieslijst en alle ander praktische informatie.

Info

De Grensroute is een initiatief van de Nederlandse Stichting Verhalis insamenwerking met Grote Routepaden. In oktober 2018 plantten vrijwilligersvan de Stichting langs het traject van de oude Dodendraadeen lint van witte krokussen. De bloem lijkt qua vorm op de witte porseleinenisolatoren van de oorspronkelijke elektrische draad. Juistin deze tijd waarin zoveel oorlogsvluchtelingen Europa proberen tebereiken wil men op die manier een monument maken ter nagedachtenisvan de slachtoffers. Ieder voorjaar worden zo de slachtoffers vande Dodendraad herdacht en op die manier de vrede gevierd.Meer info: www.dedodendraadleeft.eu en grensroute.eu.