Οιωνoς # 36

Τ ΡΙΜΗΝΙ Α Ι Α ΕΚ ΔΟΣ Η Τ Η Σ Ε Λ Λ ΗΝΙΚ Η Σ ΟΡ ΝΙΘ ΟΛΟΓ ΙΚ Η Σ Ε ΤΑ ΙΡ ΕΙ Α Σ (ΕΟΕ ) ΔΕΚ ΕΜΒΡΙΟΣ- Ι Α ΝΟΥΑ ΡΙΟΣ- Φ ΕΒΡ ΟΥΑ ΡΙΟΣ 20 0 8 - 0 9

οιωνός

#36

αφιέρωμα: Τα πουλιά της Κύπρου

Big Garden Birdwatch

H μεγαλύτερη ετήσια εκδήλωση της RSPB

Τσιχλόνια

Aπό το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 1800m...

Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (Ε.Ο.Ε.)

Η Φωτογραφία του τεύχους photo: Κώστας Σταφυλίδης

Ο Στραβολαίμης (Jynx torquilla), ανήκει στην οικογένεια των Δρυοκολαπτών και είναι γνωστός και σαν Μυρμηγκοφάγος εξ αιτίας της αδυναμίας που έχει στα μυρμήγκια. Γι’ αυτό παρατηρείται συχνά στο έδαφος όπου τον συνάντησε ο φωτογράφος να τον κοιτάει με έκπληξη. Την ίδια έκπληξη που σίγουρα ένιωσε κι ο ίδιος με απρόσμενη συνάντηση! ΧΒ

2

EDITORIAL

Περιεχόμενα 4: 6:

Νέα Βιβλιοπαρουσίαση Χρ. Βλάχος

7:

Τα πουλιά δε λεν απλά τραγούδια... Ιωαν. Κοντοζήση

8:

Big Garden Birdwatch Μαργ. Τζάλη

10:

“Κοινά Είδη Πουλιών της Ελλάδας” Θόδωρος Κομηνος

Σελ.11

12:

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Παλεύοντας για τα πουλιά της Κύπρου Μάρτιν Χέλλικαρ

σε Παγκύπριο επίπεδο Δρ. Ίριδα Χαραλαμπίδου

Κύπρος, η Νήσος των Ενδημικών Πουλιών Μιχάλης Μιλτιάδου

Πράσινη Γραμμή & Ορνιθοπανίδα Δρ. Salih Gücelς

14: Καταγραφή υδρόβιων πουλιών 15: 17: 18:

Δραστηριότητες ταμείου Θήρας Νικόλαος Κασίνης

20: Ακρωτήρι

Θωμάς Χατζηκυριάκος

Παρατήρηση πουλιών στην Κύπρο Τάσος Λεβέντης

Σημαντικές Περιοχές για Πουλιά στην Κύπρο Ελένη Ζησίμου

22: 23: 25:

Ορνιθοτουρισμός & Φωτογράφιση πουλιών στην Κύπρο Σταύρος Χριστοδουλίδης

26:

Τσιχλόνια Θοδ. Κομηνός

29:

30:

32:

34:

οιωνός

Άγρας Περ. Κουράκλη Βραυρώνα Λευτέρης Σταύρακας Σ’ ένα λόφο, ένα κιούπι... Λίλα Σιμιτζή Χρόνια Πολλά Μαλαμώ Κορμπέτη

ΒΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, 24 τ.κ. 106 81, ΑΘΗΝΑ Τ.- F.: 210 8227937, 210 8228704 info@ornithologiki.gr www.ornithologiki.gr ΚΑΣΤΡΙΤΣΙΟΥ, 8 τ.κ. 546 23, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Τ.- F.: 2310 244245 thess@ornithologiki.gr

Η Κύπρος των Πουλιών… & άλλα Ενδιαφέροντα Ορνιθολογικά Θέματα

Μιχάλης Προμπονάς Πρόεδρος του Δ.Σ.της Ε.Ο.Ε.

Σημείωμα του Εκδότη Η γεωγραφική θέση και το κλίμα της Κύπρου, καθώς και η σχετική ποικιλία ειδών βιότοπων στο νησί έχουν σαν αποτέλεσμα τη διαβίωση (μόνιμη ή προσωρινή) εκατοντάδων ειδών πουλιών στην Κύπρο. Έχουν εντοπιστεί στο νησί περίπου 370 είδη, εκ των οποίων 30 είναι μόνιμοι κάτοικοι, 25 αποτελούνται από μικτούς πληθυσμούς (μόνιμους κάτοικους και μεταναστευτικούς πληθυσμούς), ενώ άλλα 200 περίπου είδη επισκέπτονται κάθε χρόνο για ορισμένο διάστημα την Κύπρο (κάποια τη χρησιμοποιούν σαν σταθμό στην εποχιακή μετανάστευσή τους μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής, άλλα όπως τα φλαμίνγκο και οι ερωδιοί τη χρησιμοποιούν για να ξεχειμωνιάσουν, ενώ άλλα όπως τα χελιδόνια περνούν στο νησί όλο το χρόνο εκτός του χειμώνα). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η Κύπρος είναι εξαιρετικά σημαντική περιοχή για τα πουλιά σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, καθώς – για παράδειγμα – διαθέτει τα περισσότερα ενδημικά είδη και υποείδη πουλιών από οποιοδήποτε άλλο ευρωπαϊκό κράτος. Και λίγα λόγια για το συνάδελφο – εταίρο του BirdLife στην Κύπρο… Ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου είναι εγγεγραμμένος μη κυβερνητικός οργανισμός, με κύριο στόχο την προστασία των άγριων πτηνών και των οικοτόπων τους. Ιδρύθηκε το 2003 από την σύμπραξη των δύο Ορνιθολογικών Συνδέσμων της Κύπρου και εδρεύει στη Λευκωσία. Ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου δραστηριοποιείται έντονα στα θέματα προστασίας των πτηνών, όπως είναι η παράνομη παγίδευση, η λαθροθηρία και η καταστροφή των βιοτόπων των πτηνών. Μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων του Συνδέσμου περιλαμβάνει την εγκαθίδρυση και διαφύλαξη Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τα πτηνά. Επιπλέον, μέσα από τις σελίδες και αυτού του τεύχους του ΟΙΩΝΟΥ μπορείτε να ενημερωθείτε για σειρά δράσεων της ΕΟΕ καθώς και για πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ελληνικά και διεθνή θέματα επικαιρότητας. Για παράδειγμα, μπορείτε να ενημερωθείτε για τις δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που υλοποιεί η ΕΟΕ, να γνωρίσετε μια πολύ ενδιαφέρουσα δράση της Βρετανικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (RSPB), να μάθετε λεπτομέρειες για τα τσιχλόνια, να επισκεφτείτε τον υγρότοπο της Βραυρώνας και να ενημερωθείτε για το πρόγραμμα που υλοποιείτε εκεί από το Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών σε συνεργασία με την ΕΟΕ και το Δήμο Μαρκοπούλου (περισσότερες λεπτομέρειες: http://www.ornithologiki.gr/gr/vravrona/index. php), να διαβάσετε το άρθρο «Σ’ ένα λόφο, ένα κιούπι» που υπόσχεται ότι θα σας πάει σε άλλα μέρη, και να… Μην τα περιμένετε όλα από εμάς, αρχίστε το ξεφύλλισμα του τεύχους και χαθείτε μέσα στον κόσμο των πουλιών, μην χάνετε χρόνο!!!

• ΕΚΔΟΤΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ • ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Χ. ΒΛΑΧΟΣ, Τ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ, Ι. ΔΡΟΣΙΝΟΥ, Ξ. ΚΑΠΠΑΣ, Θ.ΚΟΜΗΝΟΣ, Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, M. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ - ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΧΟΣ • ΓΡΑΦΟΥΝ Χ. ΒΛΑΧΟΣ, Μ. ΔΡΕΤΑΚΗΣ, Ι. ΔΡΟΣΙΝΟΥ, Μ. ΚΑΛΟΥΛΗ, Ι. ΚΟΝΤΟΖΗΣΗ, Π. ΚΟΥΡΑΚΛΗ, Π. ΛΥΜΠΕΡΑΚΗΣ, Γ. ΜΑΡΚΙΑΝΟΣ , Μ. ΝΟΪΔΟΥ, Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Κ. ΠΕΡΡΑΚΗ, Π. ΠΕΤΡΑΚΟΥ, Δ. ΠΟΡΤΟΛΟΥ, Μ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ, Ν. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ, Λ. ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΤΖΑΛΗ, Ρ. ΤΣΙΑΚΙΡΗΣ, J.O. HILMARSSON, D. KOTROSAN • ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ερημογαλιάντρα Eremalauda dunni ΘΕΟΔΟΥΛΟΣ ΠΟΥΛΛΗΣ • ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ AGPRINT - 210 2840900 - www.agprint.gr • ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ Μ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ISSN 1107-7166

3

Συνέντευξη Τύπου στην Καλαμάτα

ΚΩΣΤΑΣ ΤΕΝΕΚΕΤΖΗΣ

Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Υγροτόπων, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία οργάνωσε την Τρίτη 3 Φεβρουαρίου στο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, Συνέντευξη Τύπου με θέμα «Λιμνοθάλασσα Γιάλοβα: Δράση για την Προστασία και Ανάδειξη ενός Πολύτιμου Βιότοπου». Στόχος της Συνέντευξης ήταν η προβολή της σημαντικότητας της προστατευόμενης περιοχής και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, η παρουσίαση του έργου της Ε.Ο.Ε. από το 1998 καθώς και των αποτελεσμάτων του προγράμματος τον τελευταίο χρόνο και τέλος, η ανάδειξη της αναγκαιότητας συνεργασίας και ενεργοποίησης όλων των φορέων

4

Οι εθελοντές της Θεσσαλονίκης εξορμούν στη Θράκη

AΡΧΕΙΟ ΕΟΕ

για τη διατήρηση του μοναδικού φυσικού πλούτου της Γιάλοβας. Εκτός από δημοσιογράφους παραβρέθηκαν εκπρόσωποι της Περιφέρειας, της Νομαρχίας, των Δήμων και τοπικών φορέων. Στο χαιρετισμό του ο Αντινομάρχης κ. Αναστασόπουλος αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες της Νομαρχίας με σκοπό την πίεση του ΥΠΕΧΩΔΕ για την ίδρυση Φορέα Διαχείρισης και την έκδοση σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. Σημειώνεται ότι το 2007 ολοκληρώθηκε από τη Νομαρχία η επικαιροποίηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για την περιοχή. Η Ε.Ο.Ε. εκτιμά ότι παρόλο που οι υπάρχοντες Φορείς Διαχείρισης αντιμετωπίζουν σήμερα σοβαρά προβλήματα λειτουργίας από την έλλειψη πόρων λόγω αδράνειας της Πολιτείας, η ίδρυση Φορέων Διαχείρισης στη Μεσσηνία θα αποτελέσει ουσιαστικό βήμα στην κατεύθυνση της αειφόρου διαχείρισης της Μεσσηνιακής φυσικής κληρονομιάς. Παράλληλα και μέχρι να ξεκινήσουν τη λειτουργία τους οι Φορείς Διαχείρισης, θα πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες για την άμεση προστασία των πιο ευαίσθητων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και για την ανάδειξη των περιοχών αυτών. Η πολύ θετική ανταπόκριση του Τύπου άλλα και των εκπροσώπων φορέων σε αυτήν την πρώτη Συνέντευξη Τύπου της Ε.Ο.Ε. στην Καλαμάτα, καταδεικνύει την ανάγκη συνέχισης και ενδυνάμωσης του επικοινωνιακού έργου μας στη Μεσσηνία.

ΕΙΡΗΝΗ ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΔΟΥ & ΣΕΒΗ ΛΙΟΥΖΑ

AΡΧΕΙΟ ΕΟΕ

Η εκδρομή των εθελοντών στη Θράκη ήταν τριήμερη και είχε αποφασιστεί ομόφωνα από το Σεπτέμβριο αφού η περιοχή φιλοξενεί σημαντικά είδη πουλιών σε όμορφα τοπία σμιλεμένα από τη συνύρπαξη ανθρώπου και άγιας ζωής. Φτάνοντας το βράδυ της Παρασκευής στο Λουτρό Έβρου, ακολουθώντας πληροφορίες ντόπιων, κάναμε την πρώτη μας απόπειρα να δούμε πουλιά. Επιστρατεύσαμε, λοιπόν, την τεχνολογία αναπαράγοντας φωνές νυκτόβιων πουλιών, αλλά τελικά ξεσηκώσαμε όλα τα σκυλιά της περιοχής και ούτε μία κουκουβάγια (η οποία μας

συνάντησε τυχαία την επόμενη νύχτα στα ιαματικά λουτρά). Το πρωί του Σαββάτου ξεκινήσαμε για το προστατευόμενο δάσος της Δαδιάς- Λευκίμης- Σουφλίου, ιδανικός τόπος για αρπακτικά πουλιά και όχι μόνο! Τι παρατηρήσαμε? Πάρα πολλά είδη πουλιών, από μαυρόγυπα και φιδαετό μέχρι μαυροπελαργό και τσαλαπετεινό. Το σούρουπο μας βρήκε στο Δέλτα του Έβρου προκειμένου να γευτούμε τα καθαρά χρώματα της δύσης και των πουλιών. Η ξενάγηση έγινε τόσο χερσαία με λεωφορειάκι, όσο και θαλάσσια με βάρκα. Η παρατήρηση στο Δέλτα συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα νωρίς το πρωί, όπου φανήκαμε ιδιαίτερα τυχεροί: δυο θαλασσαετοί έκαναν τις ερωτικές τους επιδείξεις ακριβώς δίπλα μας. Ως γενικό σχόλιο να πούμε ότι τα πουλιά ήταν σε μεγαλύτερη εγρήγορση σε σχέση με τα πουλιά στους υγροτόπους περιφερειακά της Θεσσαλονίκης. Κατόπιν κινηθήκαμε παραλιακά και υγροτοπικά στις λίμνες Ισμαρίδα και Βιστωνίδα, αλλά και στους υγροτόπους περιφερειακά αυτών. Απ’ τις πιο εντυπωσιακές παρατηρήσεις ήταν ένα μεγάλο σμήνος από χαλκόκοτες και λιμόζες σε ένα πλημμυρισμένο χωράφι. Τελικά περάσαμε πολύ ωραία και γι’ αυτό οφείλουμε να ευχαριστήσουμε για τη συμπαράστασή τους στη ξενάγηση το WWF, το Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Έβρου και την εθελόντρια του Δικτύου Υπεύθυνων Παρακολούθησης Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά Άννα Μαχαιροπούλου. Αναλυτικά τα πουλιά που παρατηρήσαμε στη διαδικτυακή χωρική βάση δεδομένων του Birdlife, τον Ornithotopo: http://www.worldbirds.org/v3/greece.php

2ο Photo Bird Race

ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

Ξεκίνησε και διεξάγετε ήδη το 2ο Photo Bird Race. Αρκετοί φωτογράφοι πουλιών και όχι μόνο, βρίσκονται στο πεδίο και αναζητούν όσο περισσότερα είδη πουλιών για να τα φωτογραφίσουν. Καθώς αρκεί μια απλή φωτογραφική καταγραφή και όχι φωτογραφία αξιώσεων, σίγουρα θα πάρουν μέρος και άνθρωποι που δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με τη φωτογραφία αλλά αγαπούν τα πουλιά και τη φύση και θέλουν να βοηθήσουν με τη συμμετοχή τους. Υπάρχουν αρκετά και σοβαρά βραβεία για επτά κατηγορίες, σαν επιπλέον κίνητρο και σίγουρα ο ανταγωνισμός θα είναι γερός. Φυσικά προτεραιότητα δίνετε απ’ όλους στην τήρηση των κανόνων για την προστασία και την μη όχληση των πουλιών. Ελπίζουμε να διασκεδάσουν όσοι πάρουν μέρος και αγωνιούμε να δούμε τι εκπλήξεις μπορεί να κρύβουν τ’ αποτελέσματα. Με κρυφή επιθυμία όλων, κάποιος να εντοπίσει μια Λεπτομύτα! Καλή επιτυχία!

Ƀɿ ʋɲʌɲʃɳʏʘ Ƀɿ ʋɲʌɲʃɳʏʘ ɸɿʃʊʆɸʎ ɸɿʃʊʆɸʎ ɷɸʀʖʆʉʐʆ ɷɸʀʖʆʉʐʆ ʏɻʆʏɻʆ ʃɲʏɳʍʏɲʍɻ ʃɲʏɳʍʏɲʍɻ ʋʌɿʆ ʋʌɿʆ ʏʉ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ʏʉ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ 5

Ƀɿ Ƀɿ ʋɲʌɲʃɳʏʘ ʋɲʌɲʃɳʏʘ ɸɿʃʊʆɸʎ ɸɿʃʊʆɸʎ ɷɸʀʖʆʉʐʆ ɷɸʀʖʆʉʐʆ ʏɻʆʏɻʆ ʃɲʏɳʍʏɲʍɻ ʃɲʏɳʍʏɲʍɻ ʋʌɿʆ ʋʌɿʆ ʏʉ ʏʉ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ

Βραυρώνα, άγρια φύση εντός Αττικής

AΡΧΕΙΟ ΕΟΕ

Ƀɿ Ƀɿ ʋɲʌɲʃɳʏʘ ʋɲʌɲʃɳʏʘ ɸɿʃʊʆɸʎ ɸɿʃʊʆɸʎ ɷɸʀʖʆʉʐʆ ɷɸʀʖʆʉʐʆ ʏɻʆʏɻʆ ʃɲʏɳʍʏɲʍɻ ʃɲʏɳʍʏɲʍɻ ʋʌɿʆ ʋʌɿʆ ʏʉ ʏʉ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ ΚΑΠΠΑΣ

Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση του προγράμματος «Προστασίας και ανάδειξης του υγροτόπου της Βραυρώνας» το οποίο ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2008. Το πρόγραμμα υλοποιείται από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία σε συνεργασία με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και το Δήμο Μαρκόπουλου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις για την αποκατάσταση του υγροτοπικού οικοσυστήματος και την ανάκαμψη των πληθυσμών των φυτών και ζώων του υγροτόπου και της ευρύτερης περιοχής. Παράλληλα στοχεύει στην ενημέρωση του τοπικού πληθυσμού και των επισκεπτών, καθώς και την ανάδειξη της περιοχής με τρόπο συμβατό προς τη διατήρηση της τοπικής φυσικής κληρονομιάς. Οι δράσεις πολλαπλές και σε όλα τα επίπεδα. Ενδεικτικά περιλάμβαναν από την απομάκρυνση 395 κ.μ (23 φορτηγά) αδρανών και τον εθελοντικό καθαρισμό, μέχρι την εικονική περιήγηση του υγροτόπου τη σήμανση της περιοχής και τη κατασκευή γέφυρας και μονοπατιού. Με αυτό τον τρόπο βοηθούμε στη διατήρηση του υγροτόπου ενώ παράλληλα φροντίζουμε για την ανάδειξή του ώστε κάτοικοι και επισκέπτες να έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά έναν εξαιρετικό υγρότοπο σε συνδυασμό με τον πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο. Περισσότερες λεπτομέρειες για τη δράση σε μελλοντικό τεύχος. Αξίζει το κόπο όμως να κάνετε από τώρα μια επίσκεψη, αν δεν έχετε πειστεί μπορεί να αλλάξετε γνώμη μετά την εικονική περιήγηση στο http://www.ornithologiki.gr/gr/ vravrona/index.php.

ΠΡΙΝ

ȵɿʃʊʆɸʎ ȵɿʃʊʆɸʎ ʅɸʏɳ ʅɸʏɳ ʏʘʆʏʘʆ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ

ȵɿʃʊʆɸʎ ȵɿʃʊʆɸʎ ʅɸʏɳ ʅɸʏɳ ʏʘʆʏʘʆ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ȵɿʃʊʆɸʎ ȵɿʃʊʆɸʎ ʅɸʏɳ ʅɸʏɳ ʏʘʆʏʘʆ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ ʃɲɽɲʌɿʍʅʊ

META

AΡΧΕΙΟ ΕΟΕ

ΝEΑ

Για 13η συνεχόμενη χρονιά υποδεχθήκαμε την Άνοιξη και τα Χελιδόνια!

ΚΩΣΤΑΣ ΤΕΝΕΚΕΤΖΗΣ

Η εκδήλωση «Χελιδονίσματα» πραγματοποιήθηκε στη Βόρεια Ελλάδα, από το Δέλτα του Έβρου ως την Έδεσσα όπου μάλιστα έγιναν για πρώτη φορά. Με σύμμαχο τον καλό ανοιξιάτικο καιρό, μικροί και μεγάλοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση της Ε.Ο.Ε και έφτιαξαν πήλινες χελιδονοφωλιές. Συγκεκριμένα, στο Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα Έβρου συμμετείχαν 80 παιδιά, στο Φράγμα Θέρμης στη Θεσσαλονίκη 400 παιδιά και στο Πάρκο απέναντι από το Γήπεδο στην Έδεσσα, συμμετείχαν 50 παιδιά. Οι εκδηλώσεις της Αθήνας υλοποιήθηκαν στο Πάρκο «Α. Τρίτσης» με τη συμμετοχή 500 περίπου παιδιών, στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης όπου 300 παιδιά έφτιαξαν τη δική τους φωλιά καθώς και στο αυτοδιαχειριζόμενο Πάρκο στα Εξαρχεία (συμβολή Ζωοδ. Πηγής, Ναυρίνου & Χαρ. Τρικούπη) με τη συμμετοχή 100 παιδιών. Για πρώτη φορά φέτος τα «Χελιδονίσματα» διοργανώθηκαν μέσα στον αστικό ιστό με τη συνεργασία τοπικών πρωτοβουλιών από πολίτες που οργανώνονται και δρουν διεκδικώντας ποιοτικότερη ζωή στη μητρόπολη. Ήταν από τις πρώτες δράσεις που σχεδιάζονται από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για την παρέμβαση στους αδόμητους χώρους στην Αθήνα και έπεται συνέχεια. Η συμμετοχή παιδιών από τις πυκνοκατοικημένες και υποβαθμισμένες περιοχές της Κυψέλης και των Εξαρχείων, σίγουρα είναι ο καλύτερος οιωνός σε αυτήν την προσπάθεια!

6

Βιβλιοπαρουσίαση

H2O Xρώματα του νερού ∆√À

Το νερό είναι η βασική συνιστώσα της ζωής στον πλανήτη μας και καθορίζει με τις ιδιότητές του τον τρόπο ζωής των ανθρώπων και όλων των πλασμάτων που τον κατοικούν. Γίνεται, επιπλέον, με τις διάφορες μορφές του, μέσο ανάδειξης μιας ανυπέρβλητης φυσικής αισθητικής. Σ’ αυτήν κυρίως ∏2√και ο εστιάζονται ο Νίκος Πέτρου Κώστας Βιδάκης στο καινούργιο τους λεύκωμα που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ τον περασμένο Οκτώβριο.

ÀÁÚfi ¿ÔÛÌÔ, ¿Á¢ÛÙÔ Î·È ¿¯ÚˆÌÔ Û‡Ìʈӷ Ì ÙË º˘ÛÈ΋.

·È Ú·ÁÌ·ÙÈο ‰È¿Ê·ÓÔ ÙÔ Î·ı·Úfi ÓÂÚfi, Î·È Ì·˜ ·Ê‹ÓÂÈ Ó· ‰Ô‡Ì ÂÙfi ‚¿ıÔ˜, ȉȷ›ÙÂÚ· fiÙ·Ó ÎÔÈÙ¿Ì ¢ı›· ̤۷ ÙÔ˘. ∆Ô ÓÂÚfi fï˜ Ì ÙÔ Êˆ˜. ∆Ô ‰È·ıÏ¿, ·Ê‹ÓÂÈ Î¿ÔÈ· Ì‹ÎË Î‡Ì·ÙÔ˜ Ó· ÂÚ¿ÛÔ˘Ó ÚÚÔÊ¿ ¿ÏÏ·, Î·È fiÙ·Ó ÙÔ ·ÓÙÈÎÚ›˙Ô˘Ì ˘fi ÁˆÓ›· Ë ÂÈÊ¿ÓÂÈ¿ ÙÔ˘ ηıÚ¤ÊÙ˘ Î·È ·›ÚÓÂÈ ¯ÚÒÌ· – ÙÔ Á·Ï¿˙ÈÔ ÙÔ˘ Ô˘Ú·ÓÔ‡, ÙÔ ÌÔÏ˘·Ù·ÈÁ›‰·˜, ÙÔ ¯ÏˆÌfi Ú¿ÛÈÓÔ ÙˆÓ ÊÚ¤ÛÎˆÓ Ê‡ÏψÓ, Úfi‰ÈÓÔ ·fi ÙÔ ÙˆÓ ÊÔÈÓÈÎfiÙÂÚˆÓ. ∆· ÂṲ̂ӷ ʇÏÏ· Ù˘ ÔÍÈ¿˜ ÙÔ ÛÙÈÁÌ·Ù›˙Ô˘Ó , Á›ÓÂÙ·È ÏȈ̤ÓÔ ¯Ú˘Û¿ÊÈ Î¿ı ‰‡ÛË, Ô ¿ÁÔ˜ Î·È ÙÔ ¯ÈfiÓÈ ‰È·ÙÚ¤˜ Îϛ̷Θ ÙÔ˘ Ï¢ÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÌÏÂ, ÙÔ ÙÔ›Ô ¯ÚˆÌ·Ù›˙ÂÈ ·¯Ó¿ ÙËÓ ÙÔ Ô˘Ú¿ÓÈÔ ÙfiÍÔ Ï·Ì˘Ú›˙ÂÈ ÛÙȘ ÛÙ·ÁfiÓ˜ Ù˘ ‚ÚÔ¯‹˜, ÛÙËÓ ·¯Ï‡ ·ÚÚ¿ÎÙË...

Ãøª∞∆∞

Xρήστος Βλάχος

¡∂ƒ√À

∫ø™∆∞™ µπ¢∞∫∏™ ¡π∫√™ ¶∂∆ƒ√À

Ãøª∞∆∞

∏ 2√ ¡∂ƒ√À

∆√À

·˘Ì·ÛÙfi ÙÔ˘ ·ÎÏÔ ÙÔ ÓÂÚfi ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ·Î·Ù¿·˘ÛÙ·, ·ÏÏ¿ÂȘ, ·ÏÏ¿˙ÂÈ Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂȘ, ·ÏÏ¿˙ÂÈ ¯ÚÒÌ·Ù·, ηıÚÂÊÙ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ Á‡Úˆ ÙÔ˘.

‰È¿ıÂÛ‹ Ì·˜…

Το νερό ως φυσικό στοιχείο μπορεί να είναι διαυγές και άχρωμο, ωστόσο στο λεύκωμα αυτό αποτυπώνεται σαν παλέτα ατελείωτων χρωματικών διαβαθμίσεων, απ’ όπου και ο τίτλος του. Σε μεγάλη ή μικροσκοπική κλίμακα, από παγόβουνα στην Ισλανδία ως σταγόνες βροχής στη Ροδόπη, το νερό στις εικόνες είναι άλλοτε κυρί-

∫ ø ™ ∆ ∞ ™

µ π ¢ ∞ ∫ ∏ ™

αρχο και άλλοτε λειτουργεί σαν σκηνικό για τις δράσεις των ζώων – ιπποπόταμοι και ελέφαντες, ψαραετοί και υδρόβια πουλιά πλατσουρίζουν, μάχονται, ψαρεύουν ή απλώς αναπαύονται. Τα κείμενα του βιβλίου, περιεκτικά και γεμάτα με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, παρουσιάζουν τις φυσικές ιδιότητες του νερού, το ρόλο του στην

ñ

¡

π

∫

√

™

¶

∂

∆

ƒ

√

À

εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη και τις φυσικές προσαρμογές των οργανισμών για να το εκμεταλλευτούν, την κυρίαρχη θέση του στις κοσμογονίες και μυθολογίες όλων των λαών, αλλά και τα μεγάλα προβλήματα της έλλειψης του πολύτιμου υγρού στο σύγχρονο κόσμο.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Τα πουλιά δε λεν’ απλά τραγούδια... Η επικοινωνία των πουλιών Τα πουλιά για να επικοινωνήσουν χρησιμοποιούν διάφορα «τεχνάσματα» που μπορούμε να τα ομαδοποιήσουμε σε 2 μεγάλες κατηγορίες: 1) τους ήχους 2) και τα οπτικά σήματα. Όπως ίσως καταλαβαίνουμε, τα πουλιά που ζουν σε ανοιχτούς χώρους, κυρίως χρησιμοποιούν οπτικά σήματα, ενώ αντίθετα αυτά που ζουν στα δάση χρησιμοποιούν κυρίως τις φωνές τους. Στο τεύχος αυτό, θα ασχοληθούμε με τους ήχους και στον επόμενο Οιωνό θα μάθουμε για τα οπτικά σήματα. Ήχοι πουλιών Τους ήχους των πουλιών μπορούμε να τους διακρίνουμε σε τρεις βασικές κατηγορίες ήχων: τα καλέσματα, τα κελαηδήματα, και οι μη φωνητικοί ήχοι.

Καλέσματα Τα καλέσματα είναι πιο απλά από τα κελαηδίσματα και χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς. Κάποιοι από αυτούς είναι: • Για να μαζευτούμε όλοι!!! Ενότητα και συνοχή σμήνους. Για να διατηρηθεί η ενότητα του σμήνους, ειδικά κατά τη μετανάστευση, τα πουλιά βγάζουν διάφορους ήχους. Ένα τέτοια παράδειγμα βλέπουμε στις χήνες, οι οποίες κατά τη διάρκεια της πτήσης φωνάζουν συνεχώς.

• Μαμααααααααααααά! Επαφή γονέων & νεοσσών. Σε πολλά είδη, οι νεοσσοί, βγάζουν σύντομους ήχους και τιτιβίσματα για να μη χάσουν την επαφή με τους γονείς τους.

• Ιου! Ιου! Ιου! Συναγερμός. Ένας σύντομος ήχος που θα ακούσουμε από ένα πουλί μπορεί να σημαίνει ότι πλησιάζει κίνδυνος! Ο κίνδυνος μπορεί να είναι μια γάτα, ή ακόμα και εμείς που χωρίς να το γνωρίζουμε περνάμε κοντά από μια φωλιά. Πολλές φορές, μπορεί να ακούσουμε κάτι που μοιάζει με μία συνεχής βοή. Αυτά τα χαρακτηριστικά τιτιβίσματα, μπορεί να προειδοποιούν τα πουλιά της περιοχής για το που ακριβώς βρίσκεται ο πιθανός κίνδυνος.

• Τι νέα βρε παιδιά; Απλή κουβέντα όπως π.χ. «εδώ έχει καλό φαΐ», «έχετε το νου σας, είμαι εδώ», «είναι καλά εδώ ή υπάρχει κίνδυνος;» κ.λπ. Αυτού του στιλ η απλή κουβέντα έχει διαφορά από τα άλλα καλέσματα, με την έννοια ότι καλούν και τα μη αγελαία πουλιά για πολλούς λόγους που έχουν σχέση με την ανταλλαγή και τη διάχυση πληροφοριών.

• Όλοι έξω! Το πουλί που κελαηδάει, οριοθετεί την περιοχή του, την οποία είναι έτοιμο να υπερασπιστεί. Η περιοχή αυτή μπορεί να περιλαμβάνει μερικά τετραγωνικά μέτρα γύρω από τη φωλιά του η ακόμα και μία πολύ μεγαλύτερη περιοχή μέσα στην οποία βρίσκει την τροφή του. Αν δεν κελαηδήσει, οι άλλοι θα νομίσουν ότι έφυγε ή πέθανε και η περιοχή του θα γεμίσει ανεπιθύμητους αντίζηλους…

• Έι κούκλα...! Το κελάηδισμα του αρσενικού χρησιμεύει για να προσελκύει τα θηλυκά του είδους του.

Μη φωνητικοί ήχοι Υπάρχουν μερικά πουλιά που επικοινωνούν με μη φωνητικά ηχητικά συνθήματα τα οποία παράγουν με τη βοήθεια άλλων μέσων. Πιο γνωστή περίπτωση είναι οι δρυοκολάπτες, που χτυπούν ένα κλαδί ή ένα κορμό δέντρου με τέτοιο τρόπο ώστε η αντήχηση να λειτουργεί όπως το κελάηδισμα σε άλλα είδη. Το μπεκατσίνι υπερασπίζεται την περιοχή του πετώντας 30 - 40 μέτρα πάνω από το έδαφος κάνοντας συχνές κάθετες εφορμήσεις. Καθώς εφορμούν, δονείται το εξωτερικό ζεύγος φτερών της ουράς, παράγοντας έναν ήχο που μοιάζει με βέλασμα προβάτου!!!

Κελαηδίσματα Τα κελαηδίσματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα από τα καλέσματα και χρησιμοποιούνται κυρίως κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Οι βασικοί τύποι διαφορετικών κελαηδισμάτων που συναντάμε στα περισσότερα είδη είναι οι παρακάτω: • Μα καλά δε με αναγνωρίζετε;!!! Με το τραγούδι του, το αρσενικό ανακοινώνει το είδος του, πράγμα πολύ σημαντικό, ειδικά σε πουλιά που μοιάζουν μεταξύ τους.

Οι

υπ

όλο

ιπο

ι τρ όποι

επικοινωνία

ς, σε

εν επόμ

ο

τέυχος...

Προσαρμογή Επιμέλεια: Κοντοζήση Ιωάννα Υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης

7

Συγγραφέας: Γεωργία Ντούσικου Επιστημονική επιμέλεια: Παπακωνσταντίνου Κώστας

PARTNER

Copyright: RSPB

Το 2008 400.000 άνθρωποι μέτρησαν 6 εκατομμύρια πουλιά σε 228.000 κήπους

8

Big Garden Birdwatch H μεγαλύτερη ετήσια εκδήλωση της RSPB

Μετάφραση Επιμέλεια: Τζάλη Μαργαρίτα Συντονίστρια Δικτύου Υπευθύνων Παρακολούθησης των ΙΒΑ

Θέλετε μια εικόνα της Βασιλικής Εταιρεία για την Προστασία των Πουλιών (RSPB, BirdLife στο Ηνωμένο Βασίλειο), τη μεγαλύτερη οργάνωση για τη διατήρηση της φύσης στην Ευρώπη; Τότε κοιτάξτε το Big Garden Birdwatch. Είναι ένα μακροχρόνιο, μεγάλο, με επιστημονική βάση, με επαγγελματική διαχείριση, προσανατολισμένο στα αποτελέσματα και διασκεδαστικό πρόγραμμα, που εμπλέκει ανθρώπους - πολλούς ανθρώπους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι κήποι είναι ιδιαίτερα μέρη. Οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν αμέτρητες ώρες και επενδύουν πολλά χρήματα στο να τους φροντίζουν. Επειδή υπάρχουν τόσοι πολλοί, συχνά σε μέρη που υπήρχαν δάση ή χωράφια πριν, οι κήποι αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία για την άγρια ζωή στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το 1979 η RSPB ζήτησε από τα νεώτερα μέλη της να πάρουν μέρος στο πρώτο Big Garden Birdwatch. 8.000 νέοι το έκαναν. Αυτό που ξεκίνησε ως μια διασκεδαστική εκδήλωση για τους νέους έχει εξελιχθεί στη μεγαλύτερη ετήσια εκδήλωση της RSPB. Το πρόγραμμα είναι απλό, έξυπνο και ελκυστικό - όπως και τόσα άλλα προγράμματα της RSPB. Ζητάμε από το κοινό να περάσει μια ώρα παρατηρώντας τα πουλιά στον κήπο του και να μετρήσει τον μέγιστο αριθμό πουλιών ενός είδους που βλέπει ταυτόχρονα. Τα τελευταία 30 χρόνια, οι μέθοδοι καταμέτρησης παρέμειναν ουσιαστικά οι ίδιες. Έτσι τα στοιχεία είναι άμεσα συγκρίσιμα. Οι άνθρωποι δε χρειάζεται να είναι ειδικοί ή να πάνε κάπου για να συμμετάσχουν. Η καταμέτρηση μπορεί να γίνει ενώ κάθονται αναπαυτικά σε μια πολυθρόνα με εποπτική θέα σε ένα κήπο, με ένα φλιτζάνι

Αποτελέσματα 2009, τα 10 πρώτα είδη:

Κείμενο: Jose Pedro Tavares Υπεύθυνος Προγραμμάτων για την Τουρκία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, RSPB

Θέση Είδος Μέσος όρος /κήπο

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Σπιτοσπουργίτης Ψαρόνι Κότσυφας Γαλαζοπαπαδίτσα Σπίνος Φάσα Δεκαοκτούρα Καλόγερος Κοκκινολαίμης Αιγίθαλος

3.70 3.21 2.84 2.45 2.01 1.85 1.44 1.40 1.36 1.34

καφέ στο χέρι! Φέτος το Big Garden Birdwatch έγινε κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου 24 - 25 Ιανουαρίου 2009. Τις μέρες πριν, διανεμήθηκαν φόρμες, ως ένθετο στις κύριες εφημερίδες, ενώ η εκδήλωση διαφημίστηκε μέσα από την τηλεόραση και τον τύπο. Ως αποτέλεσμα, 500.000 άνθρωποι αφιέρωσαν μια ώρα αυτού του Σαββατοκύριακου του Γενάρη στα πουλιά. Το πρόγραμμα αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη καταμέτρηση πουλιών στον κόσμο και παρέχει στην RSPB ένα ουσιώδες στιγμιότυπο των πουλιών που διαχειμάζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι διασκεδαστικό, είναι εύκολο και αφορά τους ανθρώπους - αυτές είναι οι λέξεις κλειδιά για να φέρει κανείς τους ανθρώπους πιο κοντά στα πουλιά - και αυτό είναι το μυστικό της RSPB και του προγράμματος αυτού. Οι κήποι είναι και το μέρος όπου μερικά παιδιά έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τη φύση. Έτσι, το πρόγραμμα έχει ως στόχο να τα προσελκύσει, ώστε μεγαλώνοντας να ενδιαφέρονται για το φυσικό περιβάλλον. Και λειτουργεί, όπως μπορώ να καταθέσω ακούγοντας κάποια από τα στελέχη της RSPB. Σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, το ενδιαφέρον τους για τη φύση και τα πουλιά μπορεί να αναχθεί ακριβώς σε αυτό το πρόγραμμα,

PARTNER

πριν πολλά πολλά χρόνια. Πάρτε για παράδειγμα τον Paul Forecast. Δεν είναι άγνωστος στην ΕΟΕ ή την Ελλάδα - πριν δύο χρόνια ήρθε στην Αθήνα για να υποστηρίξει την ΕΟΕ στο πρόγραμμα του Πάρκου Τρίτση. Ήταν τότε υπεύθυνος ενός άλλου προγράμματος της RSPB για τα πάρκα του Λονδίνου. Σήμερα είναι επικεφαλής του τμήματος εθελοντών της RSPB, αλλά όταν ήταν 7 δεν ήξερε τι είναι ένας ορνιθολόγος: «Ήταν ένας φίλος μου, που μου ζήτησε να τον βοηθήσω με το νέο του πρόγραμμα το 1979, που λεγόταν Big Garden Birdwatch. Μετρήσαμε πουλιά στην αυλή του και μετά στη δική μου. Είδα μερικά «μαύρα πουλιά» και υπέθεσα ότι ήταν κότσυφες, αλλά τελικά ήταν ψαρόνια. Ήταν μια ανακάλυψη για μένα το να μπορώ να ξεχωρίσω τα δύο αυτά είδη. Από εκείνη τη στιγμή και πέρα παθιάστηκα με τα πουλιά». Αυτό το πρόγραμμα δίνει επίσης στην RSPB πολλά στοιχεία για τα πουλιά. 30 χρόνια καταγραφών και εκατομμύρια δεδομένων μας επιτρέπουν να σχεδιάσουμε τάσεις για τους αριθμούς των πουλιών, που είναι κοινά στους κήπους το χειμώνα. Αυτό βοήθησε την RSPB να θέσει προτεραιότητες στη δουλειά της. Επίσης, προέτρεψε την RSPB να ξεκινήσει ερευνητικά προγράμματα για να κατανοήσει κάποιες από τις αιτίες που οδηγούν στις παρατηρούμενες μειώσεις. Ο Paul Forecast ξανά: «Θυμάμαι ότι το 1979 υπήρχαν πάρα πολλοί σπιτοσπουργίτες στον κήπο - σχεδόν δεν τα μετρήσαμε, γιατί τα θεωρούσαμε κοινά! Τώρα είναι πολύ πιο σπάνια στο Ηνωμένο Βασίλειο και αυτό το πρόγραμμα βοήθησε να τονιστεί η μείωσή τους.»

9

Ορισμένα Αποτελέσματα Οι γενικές τάσεις είναι ξεκάθαρες και δείχνουν τι συμβαίνει με τους πληθυσμούς των πουλιών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι σπιτοσπουργίτες και τα ψαρόνια εξαφανίζονται από τους κήπους της Αγγλίας. Εξακολουθούν να βρίσκονται στη λίστα των 10 πρώτων ειδών, αλλά οι άνθρωποι βλέπουν πολύ λιγότερα (κατά μέσο όρο, από 10-15 ανά κήπο πριν 30 χρόνια, σε μόλις 3 - 4 φέτος). Οι τσίχλες έγιναν πραγματικά σπάνιες και γενικά υπάρχουν λιγότερα πουλιά από όλα τα είδη, υποδεικνύοντας μια παγκόσμια κρίση στη βιοποικιλότητα των πουλιών. Παρόλα αυτά, κάποια είδη έχουν αυξηθεί, κυρίως περιστέρια και παπαδίτσες, δηλαδή οι φάσες, οι δεκαοκτούρες, οι γαλαζοπαπαδίτσες, οι καλόγεροι και οι αιγίθαλοι. Ορισμένα από τα αποτελέσματα αντανακλούν το γεγονός ότι οι παπαδίτσες επωφελούνται από την αύξηση της διαθέσιμης τροφής που τοποθετούν οι λάτρεις των πουλιών στους κήπους.

Copyright: RSPB Το 80% των κήπων είχαν τα ακόλουθα 3 είδη: κότσυφα, γαλαζοπαπαδίτσα και κοκκινολαίμη

Δράση! Ως αποτέλεσμα παρόμοιων ερευνών, η RSPB προσδιορίζει είδη προτεραιότητας για τις δράσεις της και στη συνέχεια επενδύει χρήματα και προσπάθεια, ώστε να βεβαιωθεί ότι η κατάσταση στην περιοχή έχει αλλάξει. Μετά από χρόνια ερευνητικών σεναρίων, αναφορικά με το γιατί εξαφανίζονται οι σπιτοσπουργίτες από τους κήπους του Ηνωμένου Βασιλείου, η RSPB υλοποιεί πλέον συγκεκριμένα διαχειριστικά μέτρα σε ορισμένες περιοχές για την ανάσχεση της μείωσης αυτής - αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία! Η ουσία εδώ είναι, ότι εάν θέλουμε να κερδίσουμε τη μάχη για τη βιοποικιλότητα, θα πρέπει να το κάνουμε με ανθρώπους, και να κάνουμε τη διατήρηση και τα πουλιά σχετικά και ενδιαφέροντα για τον καθένα, τον απλό πολίτη, και στην περίπτωση αυτή, τον μέσο ιδιοκτήτη κήπου. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η RSPB έχει ένα εκατομμύρια μέλη. starling

Copyright: RSPB Εκατομμύρια ώρες αφιερώθηκαν στην παρατήρηση πουλιών στους κήπους, από τότε που ξεκίνησε το πρόγραμμα, 30 χρόνια πριν

house sparrow

18.0

12.0

14.0

Average per garden

Average per garden

16.0

12.0 10.0 8.0 6.0 4.0

10.0 8.0 6.0 4.0 2.0

2.0

0.0

2005

2003

2001

1999

1997

Year

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

2005

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

Year

1979

0.0

Γραφήματα όπου παρουσιάζεται η μείωση του σπιτοσπουργίτη και του κότσυφα.

Πρόγραμμα Θόδωρος Κομηνός

photo: Χρήστος Bλάχος

“Κοινά Είδη Πουλιών της Ελλάδας” Ο Δεύτερος Πιλοτικός Χρόνος To Πρόγραμμα που υλοποιείται πιλοτικά από την ΕΟΕ τα δύο τελευταία χρόνια (2007-2008), είναι ένα πρόγραμμα «Παρακολούθησης των Πληθυσμών των Κοινών Ειδών Πουλιών της Ελλάδας» (Hellenic Common Bird Monitoring, HCBM). Σκοπός του προγράμματος είναι αφενός να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά με την τάση των πληθυσμών των ειδών και αφετέρου να συμμετάσχει με τα στοιχεία του στο πανευρωπαϊκό πρόγραμμα που βρίσκεται σε εξέλιξη από την πλειοψηφία των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, το οποίο αποτελεί για την Ευρωπαϊκή Ένωση σημαντικό δείκτη για τη βιοποικιλότητα. Επίσης, σε εθνικό επίπεδο η κυβέρνηση υποχρεούται να ενσωματώσει τον δείκτη των πουλιών στους υπολοίπους εθνικούς δείκτες για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το πρόγραμμα διεξήχθη σε όλη την Ελληνική Επικράτεια και πήραν μέρος 36 εθελοντές παρατηρητές πουλιών, από 20 Απριλίου έως 15 Ιουλίου. Οι επιφάνειες που συγκεντρώθηκαν στοιχεία ήταν 36 από 18 Νομούς, από τις οποίες συλλέχθηκαν δεδομένα από 540 σημεία.

Αναλυτικά αποτελέσματα Κατσουλιέρης Galerida cristata

10

Τα τετράγωνα, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους καλύπτονταν από αγροτικά ή αγροτοδασικά οικοσυστήματα ενώ ορισμένα σημεία κάποιων τετραγώνων είχαν επιλεγεί (random) στην περιφέρεια υγροτόπων. Το υψόμετρο από όπου συλλέχθηκαν τα δεδομένα, κυμάνθηκε στα 200 - 350μ. Σε 2 νόμους, Φλώρινας και Δράμας, τα δεδομένα συλλέχθηκαν σε υψηλότερο υψόμετρο με μέσο όρο τα 750μ. Οι περιοχές που καλύφθηκαν περισσότερο, ήταν ο νομός Αττική (5) και η Κεντρική Μακεδονία (6). Επίσης, συλλέχθηκαν στοιχεία και από τα νησιά Κέρκυρα (2), Νάξο, Ηρακλειά, Σαλαμίνα, Κύθηρα και Κρήτη (2).

Δεδομένα Ειδών (Μέσα σε παρένθεση οι αριθμοί του 2007)

Το 2008 καταμετρήθηκαν συνολικά 10.106 πουλιά (9.217) από 111 είδη (108). Αυτός ο αριθμός μετρήθηκε σε 5.776 καταγραφές (4.318) το ’08. Το 2008 οι καταμετρήσεις έγιναν σε 540 σημεία καταγραφής από 399 σημεία που είχαν γίνει το ’07. Από τα είδη που καταμετρήθηκαν, τα 54 (56 είδη) είναι είδη που παρατηρούνται σε Αγροτικά οικοσυστήματα, τα 32 (31 είδη) καθαρά σε Δασικά οικοσυστήματα, 11(10 είδη) παρατηρούνται και στα δύο παραπάνω και χαρακτηρίζονται ως είδη Αγροτοδασικών οικοσυστήματων και 14 (11 είδη) σε άλλους τύπους οικοσυστήματων (Υγρότοπους, Αστικά). Ο μέσος όρος αριθμού ειδών που καταμετρήθηκαν σε κάθε τετράγωνο 2χ2χλμ είναι 22, 6 είδη το 2008 ενώ το 2007 ήταν 22 είδη ανά τετράγωνο 2X2χλμ. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στον αριθμό των ειδών που καταμετρήθηκαν. Το πιο πολυπληθές είδος που καταγράφηκε είναι ο Σπουργίτης Passer domesticus (1.707 άτομα), το οποίο παρατηρήθηκε σε 30 (80%) από τα 36 τετράγωνα. Δεύτερο είναι το χελιδόνι Hirundo rustica με 1097 ατομα σε 30 (80%) από τα 36 τετράγωνα και τρίτη η καρακάξα Pica pica (436 ατ.) σε 25 (69%) από τα 36 τετράγωνα

Δεδομένα Βιοτόπων

Με δεδομένο ότι πρόκειται για γεωργικές καλλιέργειες και αγροτοδασικά οικοσυστήματα - βιότοποι που στον ελλαδικό χώρου συνυπάρχουν και αλληλοκαλύπτονται σε ευρεία κλίμακα - είναι επόμενο να απαντάται στις επιφάνειες ένα μωσαϊκό βιοτόπων που διαδέχεται ο ένας τον άλλο.

Ο μέσος όρος είναι 4.2 βιότοποι ανά 2x2χλμ τετράγωνο το 2008 όταν το 2007 ήταν 3 βιότοποι ανά 2x2χλμ

Οι πιο διαδεδομένοι τύποι βιοτόπων στα τετράγωνα 2Χ2χλμ το 2008 ήταν ο 2.2.3 (Ελαιώνες), ο 3.2.2 (Θάμνοι και χερσότοποι) και ο 2.4.3 (Γη που καλύπτεται κυρίως από τη γεωργία με σημαντικές εκτάσεις φυσικής βλάστησης). Οι ίδιοι ήταν και το 2007. Παίρνοντας ως βάση του δέκα ποιο συχνά καταγεγραμμένους βιότοπους, βλέπουμε να κυριαρχεί το μεσογειακό μωσαϊκό της εναλλαγής των φυσικών βιοτόπων μεταξύ τους και με ανθρώπινες δραστηριότητες (αγροτικά και αστικά οικοσυστήματα). Την μεγαλύτερη κατανομή την έχουν οι θαμνώδεις εκτάσεις (Χερσότοποι - Λιβάδια) και από τα αγροτοδασικά οικοσυστήματα οι Ελαιώνες. Από τα καθαρά αγροτικά οικοσυστήματα έχουμε σε μεγάλο ποσοστό αρδεύσιμες και μη αρδεύσιμες εντατικές και ημιεντατικές καλλιέργειες.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους παρακάτω Εθελοντές που πήραν μέρος στο πρόγραμμα και που χωρίς την δικιά τους βοήθεια δεν θα μπορούσε να διεξαχθεί. Βλαχάκη Γεωργία, Γαβαλάς Γιάννης, Δρετάκης Μιχάλης, Ζακκάκ Σύλβια, Καúτατζίδου Σοφία, Καλούλη Μαρίλια, Κανιάστας Βαγγέλης, Κατσαδωράκης Γιώργος, Κατσιμάνης Νίκος, Κολιοπούλου Λένα, Κουράκλη Πέρη, Κουρουζίδης Χάρης, Κουτσερή Ειρήνη, Κούσιας Νίκος, Κωτσάκης Μιχάλης, Λογοθέτη Αννίτα, Μανωλόπουλος Αρης, Μοσχώβης Μιχάλης, Μπεριάτος Γεράσιμος, Ναζιρίδης Θεόδωρος, Νατσακάκος Αντρέας, Παπαδάκη Άρτεμης, Περδικάρης Λεωνίδας, Πορτόλου Δανάη, Προμπονάς Νίκος, Στάρα Καλιόπη, Σταυρίδου Ναταλή, Σταύρακας Λευτέρης, Τζάλη Μαργαρίτα, Τζιμούλης Οδυσσέας, Τσαπατσάρης Σταύρος, Τσιακίρης Ρήγας, Χιλιτίδης Οδυσσέας, Βonneti Andrea, Carcamo Aboitiz Beatriz, Luisa Cardenete, Gordon Ramel, Turvey Colin.

αφιέρωμα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

11

photo: Θεόδουλος Πουλλής Βουνοπετρόκλης Oenanthe finschii

Κύπρος:

“Xρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγος” Το πρώτο πράγμα που διαπιστώνεις όταν πατάς το πόδι στην Κύπρο είναι ότι σίγουρα δεν έχεις να κάνεις με έναν τόπο. Στην πραγματικότητα αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι η πολυμορφία και η διαφορετικότητα. Πάνω ακριβώς σε ένα σταυροδρόμι ανθρώπινων πολιτισμών και θρησκειών δεν θα μπορούσε και η φύση της να είναι διαφορετική. Εδώ συναντάς ζωικά και φυτικά είδη που κανονικά θα περίμενες να τα συναντήσεις στις βόρειες, τις ανατολικές ή τις νότιες ακτές της μεσογείου. Και δεν είναι μόνο αυτό, αλλά είναι και η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που εκτός από ένα μεγάλο αριθμό ενδημικών θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων, συναντάμε και 2 ενδημικά είδη πουλιών. Αυτά λοιπόν και άλλα πολλά στο αφιέρωμα μας. ΘΚ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo: Θεόδουλος Πουλλής Καστανοτσιροβάκος Sylvia conspicillata

12

Παλεύοντας για τα πουλιά της Η δράση του Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου (ΠΣΚ) Από τον Μάρτιν Χέλλικαρ, Εκτελεστικό Διευθυντή

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Προικισμένη η «Μεγαλόνησος», από πτηνολογικής άποψης: ενδημικά είδη, «συνωστισμός» αποδημητικών, σημαντικοί αναπαραγωγικοί πληθυσμοί ειδών προτεραιότητας για την Ευρώπη. Αυξημένη, έτσι, και η ευθύνη του τοπικού ετέρου του BirdLife, του Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου.

Κύπρου Με την εγκαθίδρυση του το 2003, ο ΠΣΚ μπήκε δυναμικά στον τομέα προστασίας της πτηνοπανίδας της Κύπρου. Πρώτος στόχος η προστασία των πιο σημαντικών βιοτόπων για τα πουλιά μας. Αναγνωρίστηκαν 19 Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (τα γνωστά IBAs του BirdLife) το 2004, και ξεκίνησε αμέσως, με την ένταξη στην ΕΕ τον Μάιο του 2004, μια εκστρατεία για ένταξη των IBAs στο δίκτυο «Φύση 2000» ως ΖΕΠ. Ξεκινήσαμε, το 2005, με τον καθορισμό μόνο 7 ΖΕΠ από το κράτος. Χάρι στην πίεσή μας - και ιδιαίτερα αυτής που ασκήθηκε σε επίπεδο Βρυξελλών με την βοήθεια του Ευρωπαϊκού γραφείου του BirdLife - σήμερα έχουμε 26 ΖΕΠ. «Έξω» είναι μόνο τρία IBAs (Ακάμας, Παραλίμνι, Ορόκλινη), ο καθορισμός των οποίων αναμένεται μέρα προς μέρα, και έχουν προστεθεί επιπρόσθετες περιοχές που αναγνωρίστηκαν σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών. Η προσοχή μας στρέφετε τώρα προς το κεφάλαιο διαχείρισης των ΖΕΠ. Δυστυχώς, είναι αδύνατο να αναφερθούμε σε πτηνολογικά θέματα στην Κύπρο χωρίς να κάνουμε λόγο για την παράνομη παγίδευση αποδημητικών πουλιών. Η «δίψα» για τα γνωστά αμπελοπούλια απειλεί - λόγο της μη επιλεκτικής φύσης των παράνομων μεθόδων σύλληψης - πολλά σπάνια είδη, αποδημητικά και άλλα. Από το 2002, σε συνεργασία με τον Βρετανικό εταίρο του BirdLife,

το RSPB, ο ΠΣΚ καταγράφει την έκταση του προβλήματος, στο πεδίο και ακολουθώντας επιστημονικά τεκμηριωμένη μεθοδολογία. Τα αποτελέσματα αυτών των συστηματικών καταγραφών χρησιμοποιούνται για άσκηση πίεσης σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτέλεσμα, μια μείωση της έκτασης του προβλήματος κατά 80-90% σε σχέση με την δεκαετία του 90. Μεγάλη επιτυχία, αλλά το πρόβλημα παραμένει (και δείχνει μια ανησυχητική αυξητική τάση τα τελευταία δυο χρόνια) και ο ΠΣΚ αναζητεί τώρα τον τρόπο να «χτυπήσει» τις ταβέρνες που προσφέρουν - παράνομα βέβαια - τα αμπελοπούλια, για να αντιμετωπίσει την οικονομική ρίζα του προβλήματος. Η τρίτη προτεραιότητα του ΠΣΚ είναι η προσπάθεια που γίνεται για υποστήριξη της μη-εντατικής γεωργίας στο νησί. Με την ένταξη στην ΕΕ και την εφαρμογή της ΚΑΠ, είναι ορατός ο κίνδυνος γεωργικής εντατικοποίησης. Σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωργίας, αναζητούμε «λύσεις» που να προσφέρουν ένα καλό μέλλον τόσο για τους γεωργούς όσο για την βιοποικιλότητα που διατηρείται ακόμα, σε εντυπωσιακά επίπεδα, στης γεωργικές μας περιοχές. Παράλληλα, υπάρχουν και τα ερευνητικά προγράμματα του Συνδέσμου, που έχουν σαν σκοπό την καταγραφή των πληθυσμών των διαφόρων επιδημητικών και αποδημητικών πτηνών που απαντώνται στην Κύπρο μαζί με την βιοποικιλότητα των κυπριακών ενδιαιτημάτων. Τα δεδομένα αυτά χρησιμοποιούνται για την προστασία των ιδίων των ειδών και των βιοτόπων τους. Σήμερα λειτουργούν έξη προγράμματα: Ετήσια Πληθυσμιακή Απογραφή Υδροβίων Κύπρου, που καλύπτει 24 υδροβιότοπους σε μηνιαία βάση από το 2004, Ετήσια Φθινοπωρινή Καταγραφή Μεταναστευτικών Αρπακτικών (από το 2004), Ετήσια Πληθυσμιακή Απογραφή Φωλεάζοντων Κοινών Ειδών Κύπρου και των Ενδιαιτημάτων τους (από το 2005) και τρία προγράμματα απογραφής αναπαραγωγικών πληθυσμών σπανίων / ευάλωτων ειδών: Απογραφή Φωλεάζοντων Μαυρομμάτιδων Falco eleonorae (από το 2004), Απογραφή Φωλεάζοντων Νησόγλαρων Larus audouinii (από το 2007), και Απογραφή Φωλεάζοντων Κράγκων Coracias garrulus (από το 2007). Από το 2006, διεξάγεται επίσης πρόγραμμα καταγραφής κοινών ειδών από μια ομάδα εθελοντών μελών του ΠΣΚ. Τέλος, θα προχωρήσω λίγο στο μέλλον, για να ανακοινώσω τα ευχάριστα νέα ότι, από τον Ιούνιο του 2009, αναλαμβάνει καθήκοντα Εκτελεστικής Διευθύντριας στον ΠΣΚ, η Δρ. Κλαίρη Παπάζογλου. Μεγάλη επιτυχία για τον ΠΣΚ, η «μεταγραφή» της Διευθύντριας του Ευρωπαϊκού γραφείου του BirdLife! Όσο για μένα, θα παραμείνω στο προσκήνιο, σαν Διευθυντής εκστρατειών. Με την Κλαιρη επικεφαλής της νέας «ενδεκάδας» του ΠΣΚ (κι ας είναι μόνο έξι οι «παίκτες» στο γραφείο!) το μέλλον φαντάζει όλο και πιο λαμπρό για τα πουλιά της Κύπρου…

13

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Καταγραφή υδρόβιων πουλιών σε Παγκύπριο επίπεδο Δρ. Ίριδα Χαραλαμπίδου

14

14

Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι επιστήμονες και παρατηρητές πουλιών συνεργάστηκαν σε ένα πρόγραμμα μηνιαίας παρακολούθησης υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών για ένα χρόνο σε 27 υδροβιότοπους σε όλη την Κύπρο. Για πρώτη φορά συλλέχθηκαν τόσα πολλά δεδομένα για την κατάσταση των κυπριακών υγροτόπων και της ορνιθοπανίδας που ζει εκεί καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου. Τα αποτελέσματα της μελέτης έχουν δημοσιευτεί σε βιβλίο με συγγραφείς από τις δύο κοινότητες.

photo: Shutterstock

Nυφογερανός Anthropoides virgo

Η Μονάδα Περιβαλλοντικών Μελετών του Κέντρου Ερευνών στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, σε συνεργασία με το Ταμείο Θήρας του Υπουργείου Εσωτερικών, τον Παγκύπριο Κτηνιατρικό Σύλλογο και το Σύνδεσμο των Τουρκοκυπρίων Βιολόγων συμμετείχε το 2007 και 2008 σε ένα πρόγραμμα Παγκύπριας καταγραφής των υδρόβιων πουλιών που διαβιούν στους κυπριακούς υγρότοπους. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε υπό την αιγίδα της δι-κοινοτικής επιτροπής Επειγόντων Περιστατικών Μολυσματικών Ασθενειών και χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών - Δράση για τη Συνεργασία και την Εμπιστοσύνη (UNDP-ACT). Σκοπός του προγράμματος ήταν η δημιουργία ενός Παγκύπριου δικτύου παρακολούθησης των πληθυσμών των υδρόβιων πουλιών στους κυριότερους υδροβιότοπους του νησιού, αφού τα είδη αυτά ως πιο επιρρεπή στον ιό πρέπει να είναι υπό στενή παρακολούθηση ώστε να βελτιωθεί η δυνατότητα εντοπισμού πιθανού κρούσματος γρίπης των πουλιών. Οι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι συμμετέχοντες παρακολούθησαν δύο εκπαιδευτικά σεμινάρια με καλεσμένους ειδικούς τους Δρ. Andy Musgrove από το

British Trust for Ornithology, την Δρ. Ruth Cromie από το Wildlife and Wetlands Trust, και τον Δρ. Τριαντάφυλλο Ακριώτη από το Πανεπιστήμιο του Αιγαίου στην Ελλάδα. Ως μέρος του προγράμματος, Τουρκοκύπριοι βιολόγοι ξεκίνησαν συστηματικές μηνιαίες καταγραφές υδρόβιων πουλιών σε 11 υδροβιότοπους στις επαρχίες Αμμοχώστου, Κερύνειας και Λευκωσίας, σε συντονισμό με τις καταγραφές του Ταμείου Θήρας σε 16 υδροβιότοπους στις επαρχίες Αμμοχώστου, Λάρνακας, Λεμεσού, και Πάφου (βλέπε χάρτη). Οι υδροβιότοποι συμπεριλαμβάνουν αλυκές, παράκτιες και υφάλμυρες λίμνες, λίμνες με γλυκό νερό, φράγματα και εργοστάσια επεξεργασίας λυμάτων. Κατά τη διάρκεια ενός έτους, καταγράφηκαν συνολικά 82 είδη υδρόβιων πουλιών και 14 είδη αρπακτικών όπως Σπιζαετοί, Ποντικοβαρβακίνες, Αετοβαρβακίνες, Σφηκιάρηδες, Πετρίτες, Μαυροπετρίτες, Μαυροκιρκίνεζα, Κίρκοι κά. Τα περισσότερα πτηνά καταγράφηκαν στις Αλυκές Λάρνακας και Ακρωτηρίου, οι οποίες έχουν κηρυχθεί περιοχές ΡΑΜΣΑΡ. Λόγω της ανομβρίας που πλήττει την Κύπρο από το 2005, καταγράφηκαν λιγότερα πουλιά σε σχέση με άλλες χρονιές. Τα περισσότερα πουλιά παρατηρήθηκαν το φθινόπωρο και την άνοιξη, καθώς στα-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ματούσαν στην Κύπρο για ανεφοδιασμό και ξεκούραση στο μεταναστευτικό τους ταξίδι από και προς την Αφρική, Μέση Ανατολή και Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, όπως επίσης και το χειμώνα. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και τα εννέα είδη ερωδιών που υπάρχουν στην Ευρώπη με πολυπληθέστερους τους Σταχτοτσικνιάδες, Λευκοτσικνιάδες και Γελαδάρηδες, σπάνια είδη όπως ο Ερημοσφυριχτής, η Αγκαθοκαλημάνα και ο Ροδοπελεκάνος, και 11 είδη από πάπιες με πολυπληθέστερα τα 1800 Κιρκίρια, 1500 Πρασινοκέφαλες και 800 Χουλιαρόπαπιες όπως επίσης και μέχρι 40 σπάνιες Βαλτόπαπιες από τις οποίες 5 ζευγάρια τουλάχιστον φώλιασαν στην Κύπρο. Οι πιο γνωστοί χειμερινοί επισκέπτες της Κύπρου, τα Φλαμίγκο, κατέφθασαν με μειωμένους αριθμούς - καταγράφηκαν περίπου 2,000 πουλιά σε αντίθεση με τα 10,000 που εμφανίζονται συνήθως. Οι αριθμοί των Φλαμίγκο είναι σημαντικοί σε παγκόσμιο επίπεδο όπως επίσης οι 250 Νυφογερανοί που έκαναν σταθμό ανεφοδιασμού στην Αλυκή Ακρωτηρίου τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο καθ οδόν προς την Αφρική για να ξεχειμωνιάσουν, και οι τουλάχιστον 850 Βαρβάρες, 158 Πετροτριλίδες και 456 Θαλασσοσφυριχτές που ξεχειμώνιασαν κυρίως στην Αλυκή Λάρνακας αλλά και σε άλλους υδροβιότοπους. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος καταγράφηκαν σημαντικοί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο πληθυσμοί αναπαραγόμενων Αγκαθοκαλημάνων και Καλαμοκανάδων. Ενώ οι περιοχές φωλιάσματος των Καλαμοκανάδων ήταν ήδη γνωστές με μέχρι 200 φωλιές, εντοπίστηκαν νέες περιοχές με αναπαραγωγικούς πληθυσμούς Αγκαθοκαλημάνων με μέχρι 10 φωλιές σε κάποιες από αυτές, και με διαχειμάζοντα πληθυσμό από περίπου 50 πουλιά στην νοτιο - ανατολική πλευρά της Κύπρου.

Χάρτης της Κύπρου με σημειωμένους με μπλε κύκλους τους 27 υδροβιότοπους στους οποίους έγινε μηνιαία καταγραφή των υδρόβιων πτηνών κατά τη διάρκεια ενός έτους.

Τα στοιχεία που μαζεύτηκαν δίνουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το μέγεθος των πληθυσμών των υδρόβιων πτηνών της Κύπρου και παραθέτονται στη δημοσίευση «Charalambidou, I., Gücel, S., Kassinis, N., Turkseven, N., Fuller, W., Kuyucu, A. & Yorganc H. 2008. Waterbirds in Cyprus 2007/08. UES-CCEIA/ TCBA/ CGF/, Nicosia, Cyprus».

15

Κύπρος, η Νήσος των Ενδημικών Πουλιών

15

Η Κύπρος, ένα νησί με συνολική έκταση μόλις 9,251 τ.χλ., έχει καταγράψει 370 είδη πτηνών, 317 από τα οποία είναι αποδημητικά. Μόνο 55 είδη είναι μόνιμοι κάτοικοι, και 6 είναι ενδημικά είδη / υποείδη. Λόγω του αριθμού των ενδημικών η Κύπρος έχει χαρακτηρισθεί από την Διεθνή Πτηνολογικό Σύνδεσμο ως «Ενδημική Περιοχή για Πουλιά στον Κόσμο» Από τα δύο ενδημικά είδη ο Τρυπομάζης Sylvia melanothorax είναι χαρακτηριστικό είδος της φυτοκοινωνίας των σκληρόφυλλων θαμνώνων και φρύγανων περιλαμβανόμενων και αυτών που φύονται ως υπόροφος των δασών. Είναι θερμόφιλο είδος κατάλληλα διαμορφωμένο για επιβίωση σε περιόδους ξηρασίας. Μέρος του πληθυσμού του διαχειμάζει στην βόρεια Αφρική. Από τον Ιούλιο μέχρι τον Φεβρουάριο τρέφεται και με φρούτα όπως αυτά των Rubia taenuifolia, Rhus coriaria, Myrtus communis, Pistacia lentiscus και Olea europaea. Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί του βρίσκονται στους θαμνώνες Σπαλαθκιών Genista sphacaelata, Pistacia lentiscus, Calycotome villosa με φρύγανο Ξυσταρκών Cistus creticus (32-48 ζεύγη/km²). Ο συνολικός πληθυσμός του κυμαίνεται μεταξύ 66,000-84,000 αναπαραγωγικά ζεύγη με συνολική κατανομή περίπου 42% της έκτασης της Κύπρου. Η Σκαλιφούρτα Oenanthe cypriaca απαντάται σε όλη την Κύπρο και είναι μεταναστευτικό είδος περνώντας τον χειμώνα της στην ανατολική Αφρική. Φωλιάζει σε βραχώδεις / πετρώδεις περιοχές με αραιούς θαμνώνες και φρύγανα με μεγαλύτεορους πληθυσμούς (μέχρι 12 ζεύγη/km²) στις οφιολιθικές βουνοκορφές του Τροόδους με δάσος Μαύρη Πεύκης Pinus nigra. Ο πληθυσμός της κυμαίνεται μεταξύ 31,000 - 40,000 αναπαραγωγικά ζεύγη. Τα υπόλοιπα τέσσερα ενδημικά υποείδη της Κύπρου είναι όλα δασόβια. Το Θου-

Μιχάλης Μιλτιάδου Υπεύθυνος Έρευνας, Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου

photo: M. Gore

Eλατοπαπαδίτσα Parus ater cypriotes

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

πί Otus scops cyprius, απαντάται σε όλη την επικράτεια του νησιού και έχει την κύρια κατανομή και πληθυσμούς του στα δάση Τραχείας Πεύκης Pinus brutia με υπόροφο θαμνώνων. Έχει επεκτείνει την κατανομή του και στις πεδιάδες όπου υπάρχουν δενδροκαλλιέργειες, ειδικά σε παλαιούς ελαιώνες / χαρουπώνες αλλά επίσης και σε παλαιούς κήπους σπιτιών με ψηλά δένδρα, ιδιαίτερα κωνοφόρα. Συνήθως φωλιάζει σε τρύπες βράχων, τοίχους σπιτιών / πηγαδιών αλλά επίσης και σε παλαιές φωλιές Κατσικορώνας Pica pica. Συ-

Ο πληθυσμός της κυμαίνεται μεταξύ 5,000-6,000 αναπαραγωγικά ζεύγη. Τα δύο εναπομείναντα ενδημικά υποείδη, ο Πέμπετσος Parus ater cypriotes και ο Δενδροβάτης Certhia brachydactyla dorotheae έχουν και πάλι περιορισμένη κατανομή στα δάση της νότιας Κύπρου. Ο Δενδροβάτης έχει την μικρότερη κατανομή συγκριτικά με όλα τα άλλα ενδημικά λόγω της εξάρτησης του από κωνοφόρα δάση με ώριμα ψηλά δένδρα σε περιοχές με ψηλή ετήσια βροχόπτωση.

γκριτικά με τα άλλα υποείδη της περιοχής έχει χαρακτηριστικό κάλεσμα το διπλό σφύριγμα, μακρύτερες φτερούγες και σκουρότερο φτέρωμα με μεγαλύτερες λευκές βούλες. Στα δάση Τραχείας Πεύκης βρίσκονται από 4-6 ζεύγη /km², ενώ σε δάση Μαύρης Πεύκης και οπωρώνες από 1-3/km². Συνολικός πληθυσμός του είδους είναι από 18,000-24, 000 αναπαραγωγικά ζεύγη. Η Κίσσα Garrulus glandarius glaszneri εντοπίζεται μόνο στα πευκοδάση της νότιας Κύπρου. Εξαρτάτε απόλυτα από κωνοφόρα δάση με υπόροφο θαμνώδεις βαλανιδιές, ιδιαίτερα την ενδημική Λατζιά Quercus alnifolia, όπως επίσης παραποτάμιων δασών Πλατάνων και Σκλήδρων. Το κυπριακό υποείδος έχει σκουρότερο και ερυθρότερο μέτωπο. Οι μεγαλύτεροι αριθμοί ζευγών του είδους εντοπίζονται σε μικτά δάση Μαύρης Πεύκης και Κυπαρισσάκια Juniperus foetissima με Λατζιές (4-7 ζεύγη/km² ), με μικρότερους αριθμούς στα δάση Τραχείας Πεύκης με Λατζιές (1-3 ζεύγη/km²).

Εντοπίζεται στο κεντρικό Τρόοδος από υψόμετρο 1,400 μ και άνω και διατείνεται στα υγρότερα δάση της βορειοδυτικής Κύπρου μέχρι και 300μ υψόμετρο. Φωλιάζει σε τρύπες σε κορμούς δένδρων, τοίχων και σκεπές σπιτιών. Οι μεγαλύτεροι αναπαραγωγικοί πληθυσμοί εντοπίζονται σε δάση Μαύρης Πεύκης με Κυπαρισσάκια σε υψόμετρο 1,400 μ και άνω (20-22 ζεύγη/km²) ενώ σε δάση Τραχείας Πεύκης ο αριθμός ζευγών κυμαίνεται μεταξύ 5-16/km². Ο συνολικός αναπαραγωγικός πληθυσμός του κυμαίνεται μεταξύ 4,500 – 10,000 ζεύγη. Ο Πέμπετσος, η σκουρόχρωμη Ελατοπαπαδίτσα της Κύπρου, έχει τους μεγαλύτερους πληθυσμούς του στα δάση Μαύρης Πεύκης με Κυπαρισσάκια σε υψόμετρο άνω των 1,400 μ (37-44 ζεύγη/km²) ενώ στα δάση Τραχείας Πεύκης υπάρχουν από 16-32 ζεύγη/km². Φωλιάζει σε τρύπες σε πετρώδη εδάφη, λιθοφράκτες, τοίχους σπιτιών και κορμούς δένδρων. Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του κυμαίνεται μεταξύ 42,000-50,000 ζεύγη.

photo: Θεόδουλος Πουλλής

Τσιροβάκος της Κύπρου Sylvia melanothorax

16

Βιβλιογραφία • Flint P.R. & Stewart P.F. 1992.

The Birds of Cyprus.

Tring: British Orinithologists’ Union Check-list No. 6 (2nd Edition).

• Μιλτιάδου Μ.

2005.

• Miltiadou M. 2009.

• Roselaar C.S. 1995.

Η Δρυμόνια Πτηνοπανίδα της Κύπρου.

Cyprus Bird Populations and Habitat Preferences.

Songbirds of Turkey.

Δασοπόνος – Forester. Τεύχος 25. ΟκτώβριοςΔεκέμβριος. Λευκωσία, Κύπρος.

BirdLife Cyprus. Nicosia, Cyprus. (in print).

An Atlas of biodiversity of Turkish passerine birds. - Pica Press, U.K.

• Whaley D.J. & Dawes J.C. 2003.

Cyprus Breeding Birds Atlas.

Cyprus.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Πράσινη Γραμμή & Ορνιθοπανίδα Μια ευχάριστη έκπληξη!!!

γινόταν μόνο στις περιοχές που μας επέτρεπαν να χρησιμοποιούμε κυάλια, αλλά όχι τηλεσκόπια. Η δική μου μελέτη αφορούσε την καταγραφή της χλωρίδας και των οικοτόπων. Κατέγραψα συνολικά 358 είδη φυτών, από τα οποία 13 ήταν ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον κόσμο, όπως η Κυπριακή Τουλίπα και μια από τις πολλές Ορχιδέες του νησιού. Καταγράφηκαν 15 είδη θηλαστικών ανάμεσα στα οποία το ενδημικό ποντίκι της Κύπρου και μέχρι 300 Αγρινά που είναι ενδημικό είδος αγριοπρόβατου. Επιπλέον παρατηρήθηκαν 3 είδη αμφιβίων και 17 είδη ερπετών συμπεριλαμβανομένων 11 είδη σαύρων, μία χελώνα του γλυκού νερού η Γραμμωτή Νεροχελώνα, και 5 είδη φιδιών. Τα πιο κοινά ερπετά τα οποία παρατηρήθηκαν και στις 8 περιοχές μελέτης ήταν το Κροκοδειλάκι της Κύπρου, Σαμιαμίδια, Σκίγκοι και από τα φίδια ο Μαύρος Έφιος ο οποίος συναντάται και στην Ελλάδα. Από τα ασπόνδυλα, συλλέχθηκαν συνολικά 3391 δείγματα κατά τη διάρκεια της μελέτης, τα οποία ανήκαν σε 13 οικογένειες με πιο κοινά τα σκαθάρια, μυρμήγκια, αράχνες και μύγες. Όσον αφορά την ορνιθοπανίδα, οι υπεύθυνοι για τις καταγραφές πουλιών ανυπομονούσαν να εξερευνήσουν περιοχές όπου παλιότερα σύχναζε η Ερη-

Δρ. Salih Gücel

17

17

Για μια ακόμη φορά Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι επιστήμονες συνεργάστηκαν στα πλαίσια ερευνητικού έργου αυτήν την φορά για την μελέτη της βιοποικιλότητας της Πράσινης Γραμμής. Μηνιαίες εξορμήσεις στο πεδίο έλαβαν χώρα για ένα χρόνο, και καταγράφηκαν η χλωρίδα, η ορνιθοπανίδα, τα θηλαστικά, τα ερπετά, τα αμφίβια και έντομα.

Το Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Μελετών, σε συνεργασία με το Ταμείο Θήρας, το Σύνδεσμο των Τουρκοκυπρίων Βιολόγων και τον δι-κοινοτικό σύνδεσμο Φίλοι της Φύσης, Κύπρου συμμετείχαν το 2007 και το 2008 σε πρόγραμμα καταγραφής της βιοποικιλότητας της Πράσινης Γραμμής. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε υπό την αιγίδα του δι-κοινοτικού Κυπριακού Δικτύου Περιβαλλοντικών Φορέων και χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών - Δράση για τη Συνεργασία και την Εμπιστοσύνη (UNDP-ACT). Σκοπός του προγράμματος ήταν η μελέτη της χλωρίδας και πανίδας κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής, και η ετοιμασία πρότασης με κατευθυντήριες γραμμές για την προστασία της βιοποικιλότητας. Η γραμμή αυτή εκτείνεται από τον κόλπο της Μόρφου στα Δυτικά έως τον κόλπο της Αμμοχώστου στα Ανατολικά, καλύπτει 346 χλμ2 και έχει μήκος 180 χλμ. και πλάτος από τρία μέτρα (π.χ. μέσα στη Λευκωσία) μέχρι επτά χιλιόμετρα (πεδιάδα Μεσαορίας). Κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής επιλέχθηκαν για τη μελέτη οχτώ περιοχές, οι οποίες περιλάμβαναν οικιστικές περιοχές, παράκτιες, αγροτικές, δασικές και περιοχές με τυπική Μεσογειακή βλάστηση χαμηλών θαμνώνων (Μακία) και φρυγάνων. Η είσοδος μας ήταν ελεγχόμενη και πάντα γινόταν με οχήματα της ειρηνευτικής δύναμης και με συνοδεία στρατιωτών και αστυνομίας του ΟΗΕ. Η ομάδα μας έβγαινε στο πεδίο κάθε μήνα κατά τη διάρκεια ενός έτους και κατέγραφε τα είδη της χλωρίδας και των οικοτόπων καθώς επίσης και τα αμφίβια και ερπετά που παρατηρούσε. Σε συγκεκριμένες τοποθεσίες στήθηκαν ειδικές φωτογραφικές μηχανές για καταγραφή και παρακολούθηση των θηλαστικών, και παγίδες για τη συλλογή εντόμων και μικροθηλαστικών. Η παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας

μοπεριστερόκοτα (Pterocles orientalis) η οποία πιθανόν να έχει εξαφανιστεί ως αναπαραγώμενο είδος από την Κύπρο, λόγω υποβάθμισης και καταστροφής του βιοτόπου της. Δεν παρατηρήθηκε αυτό το είδος κατά τη διάρκεια της καταγραφής παρόλο που άτομο του είδους καταγράφηκε το καλοκαίρι του 2007 στο φράγμα Άχνας που γειτνιάζει με την Πράσινη Γραμμή, αλλά καταγράφηκε μεγάλη ποικιλία άλλων ειδών η οποία συμπεριλάμβανε υδρόβια και παρυδάτια είδη (όπως ερωδιούς, πάπιες), προστατευόμενα είδη που συχνάζουν σε αγροτικές περιοχές (όπως Σταρήθρες) και φρυγανότοπους (όπως Κεφαλάδες), και σημαντικά είδη αρπαχτικών σε μετανάστευση (όπως Σφηκοβαρβακίνες, Μαυροκιρκίνεζα, Ψαραετούς). Ευχάριστη έκπληξη για τους ερευνητές που διεξήγαγαν την έρευνα, ήταν ο εντοπισμός σημαντικών διαχειμαζόντων πληθυσμών από Μαυροτράσιηλους (Γαλιάντρες), μέχρι 200 Τρουλλουρίες (Πετροτριλίδες) σε κάποιες περιοχές και κοπάδια με τουλάχιστον 50 Βανέλλιδες (Καλημάνες), όπως επίσης και η καταγραφή σημαντικών περιοχών αναπαραγωγής της Τρουλλουρίας (Πετροτριλίδας). Και τα τρία είδη είναι απειλούμενα στον Ευρωπαϊκό χώρο. Η Τρουλλουρία (Πετροτριλίδα) ειδικά απειλείται στην Κύπρο λόγω κατατεμαχισμού και καταστροφής των βιοτόπων της που είναι ως επι το πλείστον οι ανοικτοί φρυγανότοποι. Η Πράσινη Γραμμή έχει μείνει ως επί το πλείστον απροσπέλαστη τα τελευταία 35 χρόνια (από το 1974) και σαν αποτέλεσμα οι οικότοποι που συναντούνται σε αυτήν δεν έχουν κατατεμαχιστεί και υποβαθμιστεί. Ετοιμάζεται δημοσίευση με τα ευρύματα της μελέτης η οποία θα συμπεριλάβει προτάσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας που συναντάται εδώ.

Δρ. Salih Gücel

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Oι δραστηριότητες του ταμείου Θήρας Νικόλαος Κασίνης Ανώτερος Λειτουργός Ταμείου Θήρας

18

photo: Σταύρος Χριστοδουλίδης

Φοινικόπτερο Phoenicopterus ruber

18

Το Ταμείο Θήρας υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου και έχει ως σκοπό την ορθολογιστική διαχείριση, προστασία, ανάπτυξη, έρευνα των θηραμάτων και των άλλων ειδών της κυπριακής πανίδας.

Το έργο της Υπηρεσίας του Ταμείου Θήρας περιλαμβάνει την εφαρμογή της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (περί της Διατηρήσεως των Άγριων Πτηνών) και μέρος της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, (περί της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων). Επίσης, σε συνεργασία με άλλες Υπηρεσίες και ΜΚΟ, η Υπηρεσία του Ταμείου Θήρας, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας που απορρέουν από τις προαναφερθείσες οδηγίες, λαμβάνει τα ακόλουθα μέτρα: α. Καθορισμό Ζωνών Ειδικής Προστασίας των αγρίων πτηνών. Μέχρι σήμερα έχουν κηρυχθεί ως ΖΕΠ 26 περιοχές. β. Αποκατάσταση και βελτίωση των καταστραμμένων βιοτόπων. Δημιουργία νέων βιοτόπων και αύξηση της βιοποικιλότητας. γ. Διεξαγωγή ερευνών με στόχο την λήψη κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων για τα θηρεύσιμα είδη, που θα βοηθήσουν στην διατήρηση και αειφόρο κάρπωση τους. δ. Στην συστηματική μελέτη και παρακολούθηση του πληθυσμού των Αποδημητικών ειδών, σε συνεργασία με αρμόδιες Υπηρεσίες ή Επιστημονικά Κέντρα της Ευρώπης. ε. Στην παροχή καθεστώτος απόλυτης προστασίας προς τα σπάνια και προστατευόμενα είδη, αλλά και κάθε δυνατή βοήθεια για περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού τους.

Προστασία άγριας ζωής

Προστασία βιοτόπων

Τα θηράματα, τα αγρινά όπως και κάποια άλλα είδη της άγριας ζωής (όπως μεταναστευτικά μικροπούλια) είναι εκτεθειμένα σε κινδύνους που προέρχονται κυρίως από τη λαθροθηρία και την υποβάθμιση των βιοτόπων. Η πάταξη της λαθροθηρίας επιδιώκεται τόσο με προληπτικά μέτρα, αλλά κυρίως με τη σύλληψη και καταγγελία των λαθροκυνηγών.

Οι προσπάθειες που γίνονται για την προστασία και την αναβάθμιση των βιοτόπων είναι συνεχείς και σημαντικές. Κατά την περίοδο των πυρκαγιών η Υπηρεσία του Ταμείου Θήρας ενισχύεται με εποχιακούς αγροπυροσβέστες και ενισχυμένη εκτελεί συνεχείς περιπολίες στην ύπαιθρο για πρόληψη πυρκαγιών καθώς και για έγκαιρη επέμβαση κατάσβεσης τους.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Αναρρωτήριο Άγριας Ζωής Μέσα στα πλαίσια της προστασίας και διατήρησης των ειδών της άγριας ζωής, και ιδιαίτερα αυτών που κινδυνεύουν με αφανισμό, το Ταμείο Θήρας λειτουργεί Αναρρωτήριο Άγριας Ζωής. Κάθε χρόνο δεκάδες τραυματισμένα, ορφανά και άρρωστα είδη χρειάζονται βοήθεια. Στο αναρρωτήριο άγριας ζωής προσφέρεται νοσοκομειακή φροντίδα, φαρμακευτική αγωγή και προετοιμασία για απελευθέρωση όποτε είναι δυνατό.

Ανάπτυξη Η ανάπτυξη αποβλέπει στην αξιοποίηση και βελτίωση των δυνατοτήτων που προσφέρει η φύση για την αναπαραγωγή και επιβίωση των ειδών, την παροχή της αναγκαίας βοήθειας, εκεί και όπου χρειάζεται Προς το σκοπό αυτό, γίνονται συντονισμένες προσπάθειες για τη βελτίωση των βιοτόπων, με σπορά χιλιάδων δεκαριών δημητριακών και βίκου ετησίως σε υποβαθμισμένους βιότοπους καθώς και τη δημιουργία τεχνητών πηγών νερού, και συντήρηση εκατοντάδων φυσικών πηγών ώστε αυτές να είναι προσβάσιμες στην άγρια ζωή.

Αγρινό - Εφαρμογή Διαχειριστικού Σχεδίου Το αγρινό ως ενδημικό είδος αλλά και είδος κοινοτικού ενδιαφέροντος και προτεραιότητας τυγχάνει εντατικής διαχείρισης και προστασίας από μέρους του Ταμείου Θήρας. Συνοπτικά, η διαχείριση του αγρινού περιλαμβάνει τα πιο κάτω: Πληθυσμιακές καταμετρήσεις αγρινών, παρακολουθήσεις γκρεμνών κατά τη περίοδο Μαρτίου - Μαΐου για υπολογισμό των γεννήσεων, μελέτη πτυχών της οικολογίας του είδους με τηλεμετρία και παρακολούθηση υγείας τους. Βελτίωση του βιότοπου του είδους με σπορές, τοποθέτηση δεκάδων ποτίστρων και συντήρηση φυσικών πηγών εντός και πλησίον του Δάσους Πάφου (του κύριου βιότοπου του αγρινού).

Έρευνες Τα θηρεύσιμα είδη της Κύπρου παρακολουθούνται πληθυσμιακά μέσα στα πλαίσια εφαρμογής ορθολογικής κυνηγετικής διαχείρισης. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στα επιδημητικά είδη (λαγό, περδίκι, φραγκολίνα, φάσα) αλλά και σε μεταναστευτικά που φωλιάζουν στη Κύπρο όπως το τρυγόνι και το ορτύκι. Επίσης, καταμετρούνται είδη του Παρ. Ι, όπως είναι και υποχρέωση κάθε Κράτους - Μέλους. Είδη που καταγράφονται είναι μεταξύ άλλων αρπαχτικά, ενδημικά, κορακοειδή, είδη που αποτελούν οικολογικούς δείκτες κ.α. Για το σκοπό αυτό διεξάγονται 2 ετήσιες, παγκύπριες καταμετρήσεις, χειμερινή και θερινή περίοδο όπου γίνεται εκτίμηση της πληθυσμιακής κατάστασης και αναπαραγωγής των ειδών. Επιπρόσθετα διεξάγονται μηνιαίες καταμετρήσεις υδροβίων πτηνών που διαχειμάζουν στους κύριους υδροβιότοπους με μεγαλύτερη βαρύτητα στις αλυκές Ακρωτηρίου και Λάρνακας. Επίσης, διεξάγεται η ετήσια Χριστουγεννιάτικη καταμέτρηση υδροβίων από το Ταμείο Θήρας σε όλους τους υδροβιότοπους της ελεύθερης Κύπρου. Τα μεγαλύτερα αρπαχτικά της Κύπρου, ο Γύπας, ο Σπιζαετός, η Αετοβαρβακίνα αλλά και μικρότερα είδη όπως το Διπλοσιάχινο, ο Πετρίτης και το Φαλκόνι της Ελεονόρας, αποτελούν αντικείμενο συστηματικής και εξειδικευμένης παρακολούθησης. Επίσης, συνεχίζεται η μελέτη της οικολογίας μεγάλων αρπαχτικών και με ραδιοπομπούς και η καταγραφή των κινήσεων τους, των αιτιών θνησιμότητας καθώς και η παρακολούθηση της οικολογίας φωλεοποίησης, διατροφής και αναπαραγωγικής επιτυχίας.

Τοποθέτηση τεχνητών φωλιών για ανθρωποπούλια (Τυτώ) Συνεχίζεται το πρόγραμμα τοποθέτησης τεχνητών φωλιών νυκτόβιων αρπαχτικών για αύξηση της χωροκατανομής τους και για την αντιμετώπιση της ποντίκας. Στα πλαίσια του συγκεκριμένου προγράμματος γίνεται έλεγχος στις 150 τεχνητές φωλιές, που έχουν τοποθετηθεί καθώς και ετήσια δακτυλίωση των νεοσσών.

Επιμόρφωση κυνηγών, μαθητών και ευρύτερου κοινού Δίδονται σειρά διαλέξεων για την πανίδα της Κύπρου, τα θηράματα, το αγρινό, τις Αλυκές Λάρνακας και Ακρωτηρίου, την Βιοποικιλότητα, τη μετανάστευση των πουλιών, κ.α. σε οργανωμένα σύνολα, σε κυνηγετικούς συλλόγους, σε μαθητές Δημοτικής και Μέσης εκπαίδευσης καθώς και στο ευρύτερο κοινό. Παράλληλα με τις πιο πάνω διαλέξεις, πραγματοποιούνται και τα μαθήματα Κυνηγετικής Επιμόρφωσης, για την χορήγηση πρώτης άδειας κυνηγίου τα οποία παρακολουθούν υποχρεωτικά οι υποψήφιοι νέοι κυνηγοί.

Η Παράνομη παγίδευση αγρίων πτηνών στη Κύπρο Η παγίδευση άγριων πτηνών με μη επιλεκτικά μέσα σύλληψης όπως δίκτυα και ξόβεργα είναι μια παράνομη δραστηριότητα κατά της πτηνοπανίδας της Κύπρου, που στο πρόσφατο παρελθόν είχε πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Για αυτό το λόγο το Υπουργείο Εσωτερικών, μέσω του Ταμείου Θήρας και σε συνεργασία με την Αστυνομία Κύπρου, λαμβάνουν όλα τα μέτρα κατά της παράνομης αυτής δράσης και τις αρνητικές επιπτώσεις της στην άγρια ζωή. Συγκεκριμένα τη περίοδο 2000 - 2008 καταγγέλθηκαν περί τις 2500 υποθέσεις λαθροθηρίας εκ των οποίων το 50 % περίπου, αφορούσε τη χρήση / κατοχή δικτύων / ξοβέργων / ηχοπαραγωγικών συσκευών ή / και άλλων μη επιλεκτικών μέσων σύλληψης άγριων πτηνών. Χιλιάδες ξόβεργα και δίκτυα και άλλος εξοπλισμός παράνομης παγίδευσης κατασχέθηκε σε περιπτώσεις που δεν μπορούσε να στοιχειοθετηθεί υπόθεση. Επίσης καταγγέλθηκαν δεκάδες εστιατόρια που σέρβιραν άγρια πτηνά. Διεξάγονται δε κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής κυρίως μετανάστευσης εκστρατείες τόσο από το Ταμείο θήρας αλλά και από την Αστυνομία Κύπρου για πάταξη της παράνομης αυτής δραστηριότητας. Παρόλο που η παράνομη παγίδευση έχει μειωθεί αρκετά, εξακολουθεί να υφίσταται, ειδικά στα ανατολικά της Κύπρου (επαρχίες Λάρνακας και ελεύθερης Αμμοχώστου) όπου υπάρχει και μεγαλύτερη «παράδοση» στη παράνομη αυτή δραστηριότητα. Επίσης η διάνοιξη κάποιων οδοφραγμάτων από τις κατεχόμενες στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου επιτρέπει τη παράνομη εισροή αγρίων πτηνών στις ελεύθερες περιοχές από τα κατεχόμενα και διοχέτευσης τους σε εστιατόρια. Το Ταμείο Θήρας, μέσα στα πλαίσια της κυνηγετικής επιμόρφωσης προς τους νέους κυνηγούς, η οποία με βάση το Νόμο είναι υποχρεωτική, παρουσιάζει τη παγίδευση με μη επιλεκτικά μέσα μέσω της οποίας παγιδεύονται και θανατώνονται εκατοντάδες είδη πτηνών, προστατευομένων και μη, ενδημικών, κοινών και σπανίων χωρίς διάκριση. Επίσης, μέσω διαλέξεων για την άγρια ζωή της Κύπρου που δίδονται από λειτουργούς του Ταμείου Θήρας σε σχολεία, δημοτικής κυρίως εκπαίδευσης, παρουσιάζεται και η παράνομη αυτή δραστηριότητα στους νέους, με σκοπό τη ευαισθητοποίηση τους αλλά και σε πολλές περιπτώσεις τη μακροπρόθεσμη αλλαγή της υπάρχουσας νοοτροπίας που εξακολουθεί να υπάρχει σε κάποιες περιοχές.

19

Χάρτης Ζωνών Ειδικής Προστασίας Κύπρου.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Χερσόνησος Ακρωτηρίου, ένας θησαυρός της Κυπριακής Φύσης

20

Η Χερσόνησος Ακρωτηρίου βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της Κύπρου και καλύπτει περίπου 90 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η χερσόνησος έχει μεγάλη περιβαλλοντική σημασία σε γενικό επίπεδο, αλλά και σε ένα ευρύ φάσμα επί μέρους στοιχείων, όπως η χλωρίδα, η πανίδα, οι οικότοποι, η γεωλογία και η υδρολογία. Ταυτόχρονα μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν ένα μεγάλο αρχαιολογικό-περιβαλλοντικό πάρκο καθώς ο τόπος είναι διάσπαρτος από ιστορικά μνημεία που καλύπτουν τους 100 αιώνες της Κυπριακής ιστορίας.

20

Παντελής Χαριλάου, Λειτουργός Περιβάλλοντος Βρετανικών Βάσεων Θωμάς Χατζηκυριάκου, Διευθυντής Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ακρωτηρίου

photo: Θωμάς Χατζηκυριάκου Θαλασσοσφυριχτής Charadrius alexandrinus

Το σημείο αναφοράς της περιοχής είναι αναμφισβήτητα οι υγρότοποι της, που με άξονα την Αλυκή Ακρωτηρίου και το Λιβάδι Φασουρίου κηρύχθηκαν στις 20 Μαρτίου του 2003 υγρότοπος διεθνούς σημασίας στα πλαίσια της Σύμβασης του Ραμσάρ. Η τεράστια σημασία των υγροτόπων στην Κύπρο - όπως άλλωστε και στην ολοένα και ξηρότερη ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου - φαίνεται από το γεγονός ότι μόνο το Ακρωτήρι και οι Αλυκές της Λάρνακας είναι περιοχές Ραμσάρ. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την κήρυξη της Χερσονήσου ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά από το “Birdlife

International”, την προστασία της από διάφορες διεθνείς περιβαλλοντικές Συμβάσεις (Ραμσάρ, Βέρνης, Βόννης, Βαρκελώνης) και την πρόταση για συμπερίληψη της στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000. Χαρακτηριστικό του ενδιαφέροντος του τόπου είναι ότι εδώ έχουν καταγραφεί περίπου 260 είδη πουλιών, από τα 370 συνολικά στην Κύπρο, δηλαδή ένα ποσοστό 70%. Από αυτά τα 200 είδη είναι μεταναστευτικά που περνούν στην μετακίνηση τους το Φθινόπωρο από τη Βόρεια Ευρώπη και τη Ρωσία προς νότο μέχρι τη Νότιο Αφρική και την Ινδία και στην επιστροφή τους την άνοιξη.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Πολλά από αυτά διαχειμάζουν στην Κύπρο που βρίσκεται σε μια από τις κύριες διαδρομές μετανάστευσης των πουλιών. Χρησιμοποιούν δε κυρίως την περιοχή Ακρωτηρίου καθώς η χερσόνησος είναι το πλησιέστερο σημείο του νησιού προς τις απέναντι ακτές. Αυτό σε συνδυασμό με τους υγρότοπους της περιοχής προσφέρει σημαντικό σταθμό αλλά και χώρο αναπαραγωγής για κάποια πουλιά. Ενδεικτικά αναφέρονται σαν φωλεάζοντα ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae), ο Θαλασσοσφυριχτής (Charadrius alexandrinus) και πρόσφατα η Βαλτόπαπια (Aythya nyroca), από τα διαχειμάζοντα το Φοινικόπτερο (Phoenicopterus ruber), και τα μεταναστευτικά ο Νυφογερανός (Anthropoides virgo) και ο Σφηκιάρης (Pernis apivorus). Συνεχίζοντας με την πανίδα, οι δυτικές ακτές της χερσονήσου είναι από τις λίγες στην Κύπρο όπου γεννούν οι πράσινες χελώνες και οι χελώνες Καρέττα καρέττα, είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση στη Μεσόγειο. Ακόμα στην περιοχή έχουν καταγραφεί σημαντικά είδη θηλαστικών, όπως φώκιες, δελφίνια και νυχτερίδες. Επίσης έχουν καταγραφεί εκατοντάδες είδη εντόμων, με 77 ενδημικά και άλλα σημαντικά είδη, καθώς και 9 ενδημικά είδη σαλιγκαριών. Η χλωρίδα της περιοχής περιλαμβάνει εκατοντάδες είδη φυτών, αρκετά από τα οποία είναι ενδημικά ή σπάνια για την Κύπρο. Τριάντα είδη φυτών που απαντούν στη Χερσόνησο κινδυνεύουν με εξαφάνιση και περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο της Κυπριακής Χλωρίδας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η ενδημική ορχιδέα Ophrys kotschyi, η οποία προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης, και το είδος Vulpia brevis που είναι κρισίμως κινδυνεύον. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί 27 τύποι προστατευόμενων οικότοπων, από τους οποίους 22 είναι χερσαίοι και 5 θαλάσσιοι. Οι διαφορετικοί τύποι οικότοπων διαθέτουν ποικιλία χαρακτηριστικών και κατ’ επέκταση φιλοξενούν μεγάλη ποικιλία μορφών ζωής. Η περιοχή είναι επίσης πάρα πολύ ευαίσθητη και σημαντική από γεωλογικής και υδρολογικής άποψης. Τα τελευταία χρόνια η μειωμένη βροχόπτωση σε συνδυασμό με την κατασκευή του φράγματος του Κούρρη έχουν επηρεάσει αρνητικά το σύστημα υγρότοπων, με σοβαρότατους κινδύνους για τους διάφορους τύπους οικότοπων, αλλά και προβλήματα διάβρωσης των ακτών. Η γεωλογική ιστορία της περιοχής παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Το Ακρωτήρι, πριν χιλιάδες χρόνια ήταν ένα ξεχωριστό νησί. Με την πάροδο των αιώνων και τα υλικά που έφερναν οι ποταμοί από τα βουνά του κυρίως νησιού, αλλά και με τεκτονικές κινήσεις, άρχισε σταδιακά να ενώνεται το νησάκι με την υπόλοιπη Κύπρο. Αρχικά δημιουργήθηκε στην δυτική πλευρά όπου έρεε ο ποταμός Κούρρης ένα τόμπολο, δηλαδή μια λωρίδα προέκτασης της ξηράς μέχρι το νησάκι. Αργότερα, οι προσχώσεις του ποταμού Γαρύλλη, δημιούργησαν άλλη μια τέτοια λωρίδα γης στην ανατολική πλευρά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να περικλειστεί η κεντρική κοιλότητα και να δημιουργηθεί η αλυκή όπως την γνωρίζουμε σήμερα, με βάθος στο χαμηλότερο της σημείο 2.7 μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Στο χωριό Ακρωτήρι οι ντόπιοι κάτοικοι ασχολούνται ακόμη και σήμερα με την παραδοσιακή μαλακή καλαθοπλεκτική, ενασχόληση που δυστυχώς τείνει να εκλείψει. Για τη χειροτεχνία αυτή χρησιμοποιούνται 10 είδη φυτών δημιουργώντας μια αειφορική σχέση αμοιβαίου συμφέροντος μεταξύ των κατοίκων και των υγροτόπων. Την σχέση αυτή προωθεί μεταξύ άλλων το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Ενημέρωσης Ακρωτηρίου που δημιουργήθηκε και λειτουργεί από το 2004 μέσα στην κοινότητα. Το κέντρο συμπεριλαμβάνεται στο Δίκτυο Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Κυπριακού Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού εξυπηρετώντας περίπου 10,000 επισκέπτες το χρόνο. Μισοί από αυτούς είναι μαθητές σε οργανωμένες σχολικές ομάδες που παρακολουθούν μονοήμερα εκπαιδευτικά προγράμματα μέσα από μια διαθεματική και διεπιστημονική προσέγγιση εστιασμένη στα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά στοιχεία της χερσονήσου. Η φύση και οι προηγούμενες γενιές έχουν χαρίσει στην σημερινή μας κοινωνία ένα ανεκτίμητο θησαυρό στην περιοχή Ακρωτηρίου αλλά και μια τεράστια ευθύνη για διατήρηση και κληροδότηση στις επόμενες γενιές. Η πιέσεις για κάθε είδους ανάπτυξη είναι δυστυχώς καθημερινό χαρακτηριστικό στην Κύπρο και το Ακρωτήρι δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο ρόλος των μη κυβερνητικών οργανισμών, όπως οι πτηνολογικοί σύνδεσμοι, στην προστασία και αειφορία της περιοχής είναι ύψιστης σημασίας και πρέπει να αποτελεί αντίβαρο στη λογική της άκρατης ανάπτυξης και του πρόσκαιρου συμφέροντος.

photo: Θωμάς Χατζηκυριάκου

Erodium crassifolium

21

photo: Θωμάς Χατζηκυριάκου Acanthodactylus schreiberi

photo: Θωμάς Χατζηκυριάκου Διόραμα με νάνους Ιπποπόταμους

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo: Σταύρος Χριστοδουλίδης

Αμμοδρόμος Cursorius cursor

22

Παρατήρηση πουλιών στην Κύπρο - Μια αξέχαστη μέρα Τάσος Λεβέντης Πρόεδρος του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη και ο επίτιμος Πρόεδρος του Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου

22

Ορισμένοι από τους αναγνώστες του Οιωνού ίσως είναι ήδη εξοικειωμένοι με τη Κύπρο. Για αυτούς που δεν είναι, η Κύπρος είναι ένα νησί με 385 καταγεγραμμένα είδη, μεταξύ των οποίων δύο ενδημικά είδη και πέντε ενδημικά υποείδη (που πιθανόν σύντομα να γίνουν ενδημικά είδη).

Πιθανές είναι παρατηρήσεις πολλών ειδών που συνδέονται περισσότερο με τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική παρά την Ευρώπη, γεγονός που την καθιστά έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τόπο για κάθε επισκέπτη που ενδιαφέρεται για τα πουλιά. Κάθε ουσιαστική περιγραφή της ορνιθοπαρατήρησης στην Κύπρο θα κάλυπτε επισκέψεις στη πανέμορφη ποικιλία οικοτόπων που ξεκινά από το Τρόοδος, διάσημο για την ενδημική του χλωρίδα και επίσης τα δασικά πουλιά και εκτείνεται ως το αδελφό του δάσος στην Πάφο, στη δυτική Κύπρο. Επίσης, θα κάλυπτε τα παράκτια οικοσυστήματα και τους υγροτόπους, καθώς και τους πανέμορφους συνδυασμούς τους, που μπορεί να δει κανείς στη χερσόνησο του Ακαμά (δυτική Κύπρος) στο Ακρωτήριο Γκρέκο στα νοτιανατολικά και στις χερσονήσους Καρπασία και Κορμακίτη στις κατεχόμενες βόρειες περιοχές της χώρας (επισκέψιμες πλέον). Κάθε περιγραφή επισκέψεων σε κάποιες από αυτές τις περιοχές θα απαιτούσε

πολύ περισσότερο χώρο από όσο θα μπορούσα να έχω διαθέσιμο, οπότε αποφάσισα να περιοριστώ στην περιγραφή μιας και μόνο σύντομης εξόρμησης για παρατήρηση - μια ιστορία που δίνει την αίσθηση του πώς αρκεί ακόμη και τραγικά ελάχιστος χρόνος για να δει κανείς έξοχα πουλιά στην Κύπρο. Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω εξηγώντας πως βρέθηκα να πιέζομαι από το χρόνο. Η περίσταση ήταν μια πρόσφατη επίσκεψή μου στην Κύπρο, όπου αναμενόταν να φτάσω από το Λονδίνο αργά το απόγευμα της Δευτέρας, έχοντας μια υποχρέωση σε μια επίσημη εκδήλωση τη Τρίτη και έπειτα έπρεπε να φύγω το ίδιο βράδυ για Αθήνα όπου με περίμεναν για μια άλλη εκδήλωση το επόμενο πρωί. Όπως πάντα στις επισκέψεις μου στη Κύπρο, τηλεφώνησα στους καλούς μου φίλους, Μελή Χαραλαμπίδη και Σταύρο Χριστοδουλίδη και οι δύο τους συνεργάτες στον Πτηνολογικό Σύνδεσμο Κύπρου (BirdLife Κύπρου). Ξεκίνησα λέγοντας: «Πολύ καλή περίοδος για πουλιά (η μετανάστευση του Μαρτίου είχε προχωρήσει για τα καλά), αλλά αδύνατο να βγω, δε προλαβαίνω - Τι κρίμα!» -«Μη βιάζεσαι» μου απάντησαν. «Δε θες να δεις αμμοδρόμο, στεπογαλιάνδρα, μικρογαλιάνδρα»; Λοιπόν, έχω δει αμμοδρόμο μια φορά, στα νότια όρια της Σαχάρας, πολλά χρόνια πριν, και στεπογαλιάνδρα μια φορά, στη Κύπρο, πολύ σύντομα και φευγαλέα, αλλά και τα δύο μαζί, σχεδόν εγγυημένα; «Μα πρέπει να είμαι πίσω στις δέκα το αργότερο!» - «Κανένα πρόβλημα», με διαβεβαίωσαν. Έτσι λοιπόν, ξεκινήσαμε στις 6:00 το επόμενο πρωί, οδηγώντας νοτιανατολικά από τη Λευκωσία προς τη Λάρνακα, ύστερα δυτικά παράλληλα στην ακτή του Μαζωτού. Ο Σταύρος είπε: «Λοιπόν, ήταν εδώ τη περασμένη εβδομάδα - μια στιγμή να ρίξω μια ματιά σε αυτό το αμμώδες κομμάτι.» Κοιτάξαμε όλοι με τα κιάλια μας. Εκεί που υπήρχε απλά ένα αμμώδες πεδίο τώρα βλέπαμε τρείς αμμοδρόμους, απασχολημένους με το να παίρνουν το πρωινό τους από μικρά ασπόνδυλα και περιστασιακά σπόρους. Οδηγήσαμε προσεκτικά προς τα εκεί, πλησιάσαμε τα πουλιά, που δεν έδειχναν την παραμικρή ενόχληση και περά-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

σαμε αρκετή ώρα παρατηρώντας και φωτογραφίζοντας αυτούς τους σπάνιους και εκπληκτικά όμορφους επισκέπτες από τη Βόρειο Αφρική. Ο Σταύρος, που δε του ξεφεύγει σχεδόν τίποτα, μας επισήμανε κάποια δραστηριότητα πουλιών στην άκρη της περιοχής. Μικρογαλιάνδρες ήταν εκεί και μας έδωσαν υπέροχες πόζες, όπως και αρκετοί αμμοπετροκλήδες. Μια ανεπαίσθητη, αλλά πολλά υποσχόμενη κίνηση, λίγο πιο μακριά αποδείχτηκε ότι ήταν κι άλλες μικρογαλιάνδρες, ώσπου μια πιο προσεκτική ματιά αποκάλυψε μια, ύστερα δύο, ύστερα τέσσερις στεπογαλιάντρες, έναν τσαλαπετεινό, για να μη μιλήσουμε για τους χωραφο - και σπιτοσπουργίτες και άλλα στρουθιόμορφα. Τι ώρα είχε πάει; Με μια ματιά στο ρολόι μου, είδα 9:30 πμ (η ώρα περνάει γρήγορα σε τέτοιες περιπτώσεις), οπότε πίσω στη Λευκωσία για να προλάβω τις συναντήσεις μου. Εν ολίγοις, καταφέραμε να συνδυάσουμε έξοχα (σχεδόν μοναδικά) πουλιά με επαγγελματικές συναντήσεις και μάλιστα με επιτυχία. Η Κύπρος εξαιτίας της θέσης της στους μεταναστευτικούς διαδρόμους, της τοπικής ποικιλίας στην ορνιθοπανίδα και τέλος, εξίσου σημαντικό, εξαιτίας της ύπαρξης ορνιθοπαρατηρητών, που ξέρουν που να βρουν τα σπάνια είδη, είναι ένα από τα λίγα μέρη στην Ευρώπη, όπου η παρατήρηση πουλιών μπορεί να γίνει, αν χρειαστεί, με το ρολόι. Βέβαια σίγουρα δε θα ήθελα να προτείνω αυτό ως το γενικό κανόνα. Η παρατήρηση πουλιών χρειάζεται χρόνο. Χρόνο για να δεις, αλλά επίσης χρόνο για να θαυμάσεις και για να χαρείς.

23

photo: Σταύρος Χριστοδουλίδης

Σημαντικές Περιοχές για Πουλιά στην Κύπρο

23

Η Κύπρος έχει ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό αριθμό ειδών το οποίο είναι σε αντίθεση με το μικρό της μέγεθος. Στην Κύπρο ζουν δυο ενδημικά είδη και τέσσερα ενδημικά υποείδη. Σύμφωνα με στοιχεία ο αριθμός των ειδών που έχουν καταγραφεί στην Κύπρο είναι γύρω στα 370 είδη.

Τα ενδημικά είδη της Κύπρου είναι τα ακόλουθα: 1. Τρυπομάζης Sylvia melanothorax 2. Σκαλιφούρτα Oenanthe cypriaca Τα ενδημικά υποείδη που βρίσκονται στην Κύπρο είναι: 1. Κίσσα Garrulus glandarius glaszneri 2. Πέμπετσος Parus ater Cypriotes 3. Δεντροβάτης Certhia brachydactyla dorotheae 4. Θουπί Otus scops cyprius Η σημασία της Κύπρου για την πτηνοπανίδα φαίνεται από το ότι Διεθνής Πτηνολογικός Σύνδεσμος (BirLife International) έχει κατατάξει την Κύπρο Ενδημική Περιοχή για Πουλιά στον Κόσμο. Η Κύπρος είναι η μοναδική χώρα σε όλη την Ευρώπη η οποία έχει συμπεριληφθεί σε αυτό τον κατάλογο. Οι λόγοι για τη μεγάλη βιοποιλότητας είναι η γεωγραφική της θέση, οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν αλλά και η μακροχρόνια γεωγραφική απομόνωση που συντέλεσε στον αυξημένο αριθμό ενδημικών ειδών. Επιπλέον, αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους σταθμούς για εκατομμύρια μεταναστευτικά

είδη τα οποία ταξιδεύουν από Ευρώπη προς Αφρική και Μέση Ανατολή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, συνειδητοποιώντας αυτή την ανάγκη για προστασία των πουλιών δημιούργησε δυο οδηγίες: την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για την προστασία των άγριων πτηνών και την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Οι σημαντικές περιοχές για πουλιά είναι περιοχές που έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες στα οικοσυστήματα τους οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιβίωση κάποιων ειδών πουλιών, όχι απλά σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τον καθορισμό τους, το ΒirdLife International δημιούργησε κάποια κριτήρια τα οποία βρίσκονται σε εναρμόνιση με τα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ έτσι σε πολλές χώρες ο κατάλογος των Σημαντικών Περιοχών για Πουλιά αποτελεί τη βάση για καθορισμό των Ειδικών Ζωνών Προστασίας.

Βουνοσφυριχτής Charadrius morinellus

Της Ελένης Ζησίμου, Υπεύθυνη Εκστρατειών (Βιοτόπων) Πτηνολογικού Συνδέσμου Κύπρου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η Κύπρος έχει 19 Σημαντικές Περιοχές για Πουλιά oi οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα 1 Όλες οι περιοχές έχουν αναγνωρισθεί και ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας εκτός από τη Χερσόνησο του Ακάμα, τη Λίμνη Ορόκλινης και τη Λίμνη Παραλιμνίου. Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν και τρεις περιοχές με ιδιαίτερες συνθήκες και αυτές είναι τα Βουνά του Πενταδακτύλου και η Καρπασία - Νησιά Κλείδες που βρίσκονται στο κατεχόμενο μέρος του νησιού, ενώ η Αλυκή Ακρωτηρίου βρίσκεται μέσα στις Βρετανικές Στρατιωτικές Βάσεις. Λόγω αυτών των συνθηκών δεν έχουν αναγνωριστεί ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας.

photo: Σταύρος Χριστοδουλίδης Στεποσφυριχτής Charadrius asiaticus

Πίνακας 1. Σημαντικές Περιοχές για Πουλιά της Κύπρου

Α/Α Ονομασία ΣΠΠ

1

Χάρτης των Σημαντικών Περιοχών για Πουλιά στην Κύπρο με τους αριθμούς να αντιστοιχούν στους αριθμούς του Πίνακα 1.

24

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Καρπασία - Νησιά Κλείδες Λίμνη Παραλιμνίου Βουνά του Πενταδακτύλου Φάρος Κάτω Πάφου Αλυκή Λάρνακας Υδατοφράχτης Άχνας Αλυκή Ακρωτηρίου - Γκρεμοί Επισκοπής Λίμνη Ορόκλινης Αγία Θέκλα - Λιοπέτρι Κοιλάδα Διαρίζου Ακρωτήριο Άσπρο - Πέτρα του Ρωμιού Κοιλάδα Ξερού - Φράγμα Ασπρόκρεμμου Πεδιάδα Πάφου Χερσόνησος Ακάμα Δάσος Πάφου Δάσος Αδελφοί Δάσος Τροόδου Δάσος Μαχαιρά Βουνί Παναγιάς - Γκρεμοί Αγίου Ιωάννη

Επαρχία

Βιότοπος

Αμμοχώστου Αμμοχώστου Αμμοχώστου, Κερύνιας, Λευκωσίας Πάφου Λάρνακας Αμμοχώστου Λεμεσού Λάρνακας Αμμοχώστου Πάφου Λεμεσού, Πάφου Πάφου Πάφου Πάφου Πάφου, Λευκωσίας, Λεμεσού Λευκωσίας, Λεμεσού Λευκωσίας, Λεμεσού Λευκωσίας, Λάρνακας Πάφου

Παράλιες Ζώνες Υγροβιότοπος Δάσος Παράλιες Ζώνες Υγροβίοτοπος Υγροβιότοπος Υγροβιότοπος Υγροβιότοπος Παράλιες Ζώνες Κοιλάδες - Οροπέδια Παράλιες Ζώνες Κοιλάδες - Οροπέδια Μικτή Ζώνη Μικτή Ζώνη Δάσος Δάσος Δάσος Δάσος Κοιλάδες - Οροπέδια

photo: Dave Nye

Μερικά λεπτομερή παραδείγματα σημαντικών Περιοχών για Πουλιά στην Κύπρο

Παρδαλοκεφαλάς Lanius nubicus στο Δάσος Πάφου.

Βιβλιογραφία • S. Iezekiel, C. Makris and A. Antoniou, 2004

Important Bird Areas of European Union Importance in Cyprus

• Ζώτος Σάββας, 2006

Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Κύπρου

Το Δάσος Πάφου αποτελεί τη μεγαλύτερη ΣΠΠ της Κύπρου και καλύπτει μια περιοχή 626 km2. Συγκροτεί την καλύτερη περιοχή για αρπακτικά που φωλιάζουν στην Κύπρο. Παλαιά φώλιαζαν τρία είδη σπάνιων αρπακτικών, ο Μαυρόγυπας, το Γύπας ο Πυρρόχρους (Όρνιο) και ο Αυτοκρατορικός Αετός. Εκτός από τα 15 άτομα Γύπα Πυρρόχρου που έχουν απομείνει στο νησί, τα άλλα δυο είδη δεν υπάρχουν πια στην Κύπρο. Εκεί, συναντά κανείς τους μεγαλύτερους πληθυσμούς του Τρυπομάζη (Τσιροβάκος της Κύπρου), της Σκαλιφούρτας (Πετρόκλης της Κύπρου), Πέμπετσου (Ελατοπαπαδίτσα) και Δεντροβάτη (Καμποδεντροβάτης). Άλλα σημαντικά είδη που βρίσκονται στο Δάσος Πάφου είναι το Περτικοσιάχινο (Σπιζαετός), Κράγκα (Χαλκοκουρούνα), Νυκτοπούλι (Γυδοβύζι), Σιταροπούλι (Φρυγανοτσίχλονο), Πευκοτρασίηλα (Δεντροσταρήθρα) και Δακκανούρα (Παρδαλοκεφαλάς). Η λίμνη Ορόκλινης αν και ένας μικρός υγροβιότοπος με έκταση 0,91 km2, αποτελεί ένα σημαντικό βιότοπο για την αναπαραγωγή δυο σπάνιων πουλιών, του Καλαμοκάνη και της Πελλοκατερίνας (Αγκαθοκαλημάνα). Η Πελλοκατερίνα φωλιάζει μόνο σε Ελλάδα και Κύπρο σε όλη την Ευρώπη. Άλλα σημαντικά είδη είναι η Τρουλλουρία (Πετροτουρλίδα) και το Πλουμίδι (Θαλασσοσφυριχτής). Οι Αλυκή Ακρωτηρίου - Γκρεμοί Επισκοπής καλύπτουν έκταση 65,33km2 και αποτελεί το μεγαλύτερο σύμπλεγμα υγροβιότοπου στην Κύπρο και μαζί με την Αλυκή Λάρνακας οι δυο μοναδικοί υγροβιότοποι της Κύπρου που συμπεριλαμβάνονται στη συνθήκη Ramsar. Η Αλυκή συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό Υδρόβιων πτηνών στην Κύπρο, για παράδειγμα, τα Φλαμίνγκο που έχει παρατηρηθεί να φιλοξενεί περισσότερα και από 10.000 άτομα το χειμώνα, ενώ οι Γκρεμοί είναι πολύ σημαντικοί για την αναπαραγωγή του Γύπα (Όρνιο), του Φαλκονιού της Ελεονώρας (Μαυροπετρίτης), Τζάνος (Πετρίτης) και του Θαλασσοκόρακα. Άλλα είδη του Παραρτήματος Ι της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τα Πουλιά που αναπαράγονται στην περιοχή είναι η Τρουλλουρία (Πετροτουρλίδα), Πλουμίδι (Θαλασσοσφυριχτής), Δακκανούρα (Παρδαλοκεφαλάς), Σκαλιφούρτας (Πετρόκλης της Κύπρου), Τρυπομάζης (Τσιροβάκος της Κύπρου) και Πελλοκατερίνας (Αγκαθοκαλημάνα).

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ορνιθοτουρισμός & Φωτογράφιση πουλιών στην Κύπρο Κύπρος – Γεωγραφία, ποικιλότητα και εποχές Γεωγραφικά η Κύπρος βρίσκεται στo σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Αυτή η ξεχωριστή τοποθεσία την καθιστά σημαντικό διαμετακομιστικό σταθμό κατά τις περιόδους μεταναστεύσεως αλλά και μοναδικό σημείο ποικιλότητας ορνιθοπανίδας. Κατά ένα μεγάλο βαθμό η πανίδα και χλωρίδα του νησιού αντικατοπτρίζει αυτή των γύρω περιοχών. Επιπρόσθετα όμως, η Κύπρος έχει ένα σημαντικό αριθμό ενδημικών ειδών και υποειδών και κατά το Birdlife International είναι μία από τις 218 Πρωταρχικές Ενδημικές Περιοχές του Κόσμου και η μόνη Πρωταρχική Ενδημική Περιοχή της Ευρώπης. Η άνοιξη και το φθινόπωρο είναι οι εποχές με τη μεγαλύτερη ποικιλία πουλιών. Κατά την διάρκεια των δύο περιόδων μετανάστευσης εκατομμύρια πουλιά χρησιμοποιούν την Κύπρο σαν σταθμό ξεκούρασης και ανεφοδιασμού. Συχνά δυνατοί άνεμοι φέρνουν στο νησί σπάνια και ασυνήθιστα είδη που προσφέρουν μεγάλες συγκινήσεις στους πτηνοπαρατηρητές.

Σταύρος Χριστοδουλίδης

25

Ορνιθοτουρισμός Οι περίοδοι μετανάστευσης είναι και οι εποχές που προτιμούν οι πιο πολλοί ορνιθοτουρίστες αφού δύναται να δει κάποιος τόσο όλα τα ενδημικά είδη όσο και μια μεγάλη ποικιλία επισκεπτών. Οι πλείστοι τουρίστες προέρχονται από χώρες της Βορείου Ευρώπης κυρίως από Μεγάλη Βρετανία, Σουηδία, Ολλανδία και Γερμανία. Πιο σπάνια επισκέπτονται την Κύπρο, ομάδες τουριστών από Βόρειο Αμερική και Ανατολική Ασία. Οι περισσότεροι έχουν σαν βάση τους τη δυτική Κύπρο, ιδίως τις πόλεις της Πάφου και Λεμεσού όπου κατά τους μήνες της μετανάστευσης είναι σχεδόν αδύνατον να βγει κανείς έξω για πτηνοπαρατήρηση χωρίς να συναντήσει κάποια ομάδα ξένων παρατηρητών, ενώ στην ανατολική Κύπρο, ενδιαφέρουσες περιοχές όπως η Λάρνακα, το Κάβο Γκρέκο και ο υδατοφράκτης της Άχνας, τα τελευταία χρόνια προσελκύουν όλο και περισσότερους ορνιθοτουρίστες. Πολλοί επισκέπτες έρχονται σαν μέρος οργανωμένης εκδρομής με γνωστές ορνιθοεταιρίες όπως η Ornitholidays, η Limosa αλλά κάποτε και με κάποιες άλλες. Άλλοι προτιμούν να έρθουν με ομάδες φίλων ή και μόνοι αφού οι μικρές αποστάσεις, η ευκολία στην μετακίνηση όσο και η γνώση της Αγγλικής γλώσσας από τους πλείστους ντόπιους σημαίνει ότι εύκολα μπορεί κανείς με την βοήθεια ενός από των διαφόρων βιβλίων οδηγών να ψάξει και να βρει τα διάφορα

photo: Σταύρος Χριστοδουλίδης Ερημοτσιροβάκος Sylvia nana,

Φωτογράφιση πουλιών στην Κύπρο Τα πολλά και ενδιαφέροντα πουλιά που ζουν μόνιμα η επισκέπτονται το νησί είναι φυσικό να προσελκύουν τόσο ξένους όσο και ντόπιους φωτογράφους. Φωτογράφοι από το εξωτερικό, κυρίως από τις διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες συνήθως κυνηγούν είδη όπως τα ενδημικά είδη και υποείδη καθώς και ανατολικούς κατοίκους και επισκέπτες. Μερικά ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είδη σαν την Αγκαθοκαλημάνα Vanellus spinosus, τον Παρδαλοκεφαλά Lanius nubicus και την ενδημική Ελατοπαπαδίτσα Parus ater cypriotes είναι κοινά και σχετικά εύκολα στην φωτογράφιση ενώ άλλα σαν τον Τσιροβάκο της Κύπρου Sylvia melanothorax, τον Πετρόκλη της Κύπρου Oenanthe cypriaca και τον Φραγκολίνο Francolinus francolinus παρ’όλο πού είναι πολυάριθμα είναι ντροπαλά και σχετικά δύσκολα στην φωτογράφιση. Στην Κύπρο υπάρχουν και αρκετοί ντόπιοι φωτογράφοι πουλιών. Οι πλείστοι είναι ερασιτέχνες που έχουν την φωτογράφιση σαν χόμπι. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Κύπριους φωτογράφους έχουν τα είδη που είναι σπάνιοι επισκέπτες στο νησί. Τα τελευταία χρόνια με την αύξηση των παρατηρητών και τον φωτογράφων είδη σαν τον Ερημοτσιροβάκο Sylvia nana, τον Άνουρο Αετό Terathopius ecaudatus και τον Λευκόστικτο Γλάρο Larus pipixcan, πουλιά της Ασίας, Αφρικής και Αμερικής αντίστοιχα, έχουν θεαθεί και φωτογραφηθεί στη μεγαλόνησο. Η Κύπρος είναι γνωστή για τον λαμπερό της ήλιο, τις γραφικές παραλίες και το πανέμορφο άγριο τοπίο. Για τους πτηνοπαρατηρητές όμως, είναι εξίσου γνωστή σαν μία από τις σημαντικότερες περιοχές βιοποικιλότητας της Ευρώπης και σαν τόπος που αξίζει κάποιος να επισκεφτεί τόσο για πτηνοπαρατήρηση όσο και για φωτογράφιση.

photo: Σταύρος Χριστοδουλίδης Άνουρος Αετός Terathopius ecaudatus

ΤΣΙΧΛΟΝΙΑ

photo: Λίλα Σιμιτζή Σιρλοτσίχλονα Εmberiza cirlus

26

Τσιχλόνια Aπό το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 1800m... Θοδ. Κομηνός

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ελληνικής υπαίθρου την άνοιξη, είναι οι αναπαραγωγικές φωνές των αρσενικών τσιχλονιών. Καθισμένα συνήθως στις κορυφές θάμνων και μικρών δέντρων αρχίζουν από νωρίς το πρωί ένα τραγούδι απαράμιλλο, γαργαριστό και συνεχές που αναλόγως το είδος, διαφοροποιείται σε χρόνο και λαρυγγισμούς. Τα τσιχλόνια της Ευρώπης είναι ωδικά πουλιά που τρέφονται με σπόρους και έχουν κοντό ράμφος, χοντρό στη βάση. Τα αρσενικά, σε σχέση με τα θηλυκά, διακρίνονται από τα ζωηρότερα χρώματα ή από τα χαρακτηριστικά σχήματα στο κεφάλι. Τα συναντάμε σε όλη την Ελλάδα, από το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 1800μ, με πιο διαδεδομένο από όλα τον Τσιφτά. Ο βιότοπος που προτιμούν αποτελείται κυρίως από ένα μωσαϊκό αγροτικών οικοσυστημάτων, με καλλιέργειες και φυτοφράκτες, λιβάδια με διάσπαρτους θάμνους και δεντρολίβαδα. Φωλιάζουν σε δέντρα, θάμνους, στο έδαφος ή σε ρωγμές του εδάφους ή των βράχων. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής 14 είδη Τσιχλονιών, από τα οποία, το Χρυσοτσίσλονο (Emberiza citrinella), το Σιρλοτσίχλονο (Emeriza cirlus), το Βουνοτσίχλονο (Emberiza cia), το Καλαμοτσίχλονο (Emberiza schoeniclus) και τον Τσιφτά (Emberiza calandra), τα συναντάμε καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στην Ελλάδα. Για κάποια από τα παραπάνω είδη, έχουν καταγραφεί και αρκετά υποείδη που έρχονται από την βόρεια Ευρώπη ή την Ευρασία ως χειμωνιάτικοι επισκέπτες. Για ένα από αυτά, για το Καλαμοτσίχλονο, υπάρχει η ιδιαιτερότητα ότι ως μόνιμο στην Ελλάδα έχει καταγραφεί το υποείδος του, Emberiza schoeniclus reiseri, ενώ συναντάμε ως διαχειμάζων το είδος το E.s. schoeniclus. Το Βλαχοτσίχλονο (Emberiza hortulana), το Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia), το Σμυρνοτσίχλονο (Emberiza cineracea) και ο Αμπελουργός (Emberiza melanocephala) εμφανίζονται στην Ελλάδα τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες προερχόμενα από την Αφρική και την Ασία για να φωλιάσουν. Και τέλος, το Ελατοτσίχλονο (Emberiza leucocephala), το Βαλτοτσίχλονο (Emberiza rustica), το Νανοτσίχλονο (Emberiza pusilla), το Χιονοτσίχλονο (Plectrophenax nivalis) και το Σημυδοτσίχλονο (Emberiza

aureola) εμφανίζονται στην Ελλάδα τυχαία και ακανόνιστα, προερχόμενα κυρίως από την Ασία.

1) Χρυσοτσίχλονο (Emberiza citrinella) Είδος με σχετικά περιορισμένη εξάπλωση. Το συναντάμε κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και τον Παρνασσό, από το Καϊμακτσαλάν μέχρι και την Τζένα και στην οροσειρά της Ροδόπης. Την περίοδο της αναπαραγωγής το συναντάμε σε μεγάλα ανοίγματα του δάσους (πεύκης και δρυός) με διάσπαρτα δέντρα και βράχια και σε ορεινά λιβάδια. Τον χειμώνα μετακινείται σε χαμηλότερα υψόμετρα, σε καλλιέργειες, κοντά στις ακτές και γενικά σε ανοιχτές περιοχές. Εκείνη την περίοδο το συναντάμε σε κοπάδια, πολλές φορές μάλιστα μαζί με άλλα σποροφάγα είδη πουλιών.

2) Σιρλοτσίχλονο (Emberiza cirlus) Ένα από τα πιο κοινά είδη τσιχλονιών της Ελλάδας. Έχει ευρεία κατανομή, το συναντάμε σε όλη σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και σε ένα μεγάλο μέρος της νησιωτικής. Αναπαράγεται από το ύψος της θάλασσας μέχρι και τα 1500μ., συνήθως όμως σε μεσαία υψόμετρα, σε περιοχές με μικρούς αγρούς ή βραχώδη βοσκοτόπια με σκόρπια δέντρα και θάμνους. Φωλιάζει χαμηλά σε φράκτες. Λιγότερο συχνά σε πυκνή βλάστηση, ελαιώνες και γενικά σε εντατικές δενδρώδεις καλλιέργειες (οπωρώνες). Τον χειμώνα το συναντάμε σε χαμηλά υψόμετρα σε περιοχές με ψηλούς φράκτες και δέντρα που περιβάλλουν καλλιεργούμενους αγρούς η χέρσες εκτάσεις, σε μικτά κοπάδια με άλλα σποροφάγα είδη όπως με Τσιφτάδες, Σταρήθρες ή Σπίνους.

ΤΣΙΧΛΟΝΙΑ

3) Βουνοτσίχλονο (Emberiza cia) Το Βουνοτσίχλονο αναπαράγεται σε όλη σχεδόν την ηπειρωτική ορεινή Ελλάδα (οροσειρά της Πίνδου μέχρι και Παρνασσό, Δυτική Μακεδονία, Χαλκιδική, Παγγαίο, οροσειρά της Ροδόπης, και βουνά του Έβρου). Επίσης, σε όλα τα μεγάλα βουνά της Πελοποννήσου, ενώ υπάρχουν μαρτυρίες για την παρουσία του είδους στην Κεφαλλονιά και στην Κέρκυρα. Την περίοδο της αναπαραγωγής συνήθως το βλέπουμε μέχρι και πάνω από τα όρια τους δάσους, στα 2000μ. ύψος, σε ορεινά λιβάδια, ανοιχτές δασώδεις εκτάσεις και σε βραχώδεις περιοχές με σκόρπια δέντρα. Κελαηδά από τις κορυφές μικρών δέντρων και υψηλών θάμνων όπως και τα άλλα ελληνικά Τσιχλόνια. Φωλιάζει στο έδαφος ή λίγο πάνω από αυτό. Τον χειμώνα συχνά στο ύψος της θάλασσας, σε καλλιέργειες με σκόρπια δέντρα, αμπέλια ή εγκαταλελειμμένους αγρούς.

4) Καλαμοτσίχλονο (Emberiza schoeniclus reiseri) Το Καλαμοτσίχλονο, αν και τον χειμώνα μπορούμε αν το δούμε σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, αναπαράγεται σε πολύ περιορισμένες περιοχές στα βόρεια κυρίως της χώρας. Φωλιάζει στη δυτική Μακεδονία στα Δέλτα: Αλιάκμονα - Αξιού - Γαλλικού, Νέστου και Έβρου και στις λίμνες Βόλβη, Λαγκαδά και Μητρικού. Στην Ελλάδα φωλιάζει το υποείδος Emberiza schoeniclus reiseri, που διαφοροποιείται σε σχέση με τα άλλα Τσιχλόνια, στη μορφή της μύτης του, που είναι κοντή και χοντρή όπως του Κοκκοθραύστη. Το συναντάμε κυρίως σε καλαμιώνες. ενώ τον χειμώνα μπορεί να το δούμε νοτιότερα και σε καλλιέργειες μαζί με άλλα τσιχλόνια ή άλλα σποροφάγα είδη. Στην Ελλάδα τον χειμώνα παρατηρούνται και άλλα υποείδη Καλαμοτσίχλονου όπως το E.s. schoeniclus, το E.s. intermedia, ή E.s. stresemani και το E.s. ukraine.

κυρίως σε υψηλά υψόμετρα πάνω από το δασοόρια πολλές φορές μέχρι και τα 2000μ. Στη βόρεια Ελλάδα το συναντάμε και σε χαμηλότερα υψόμετρα, αλλά κυρίως ανάμεσα στα 400-1000μ., σε ανοιχτά εδάφη πλούσια σε θάμνους και δέντρα, ιδίως σε καλλιεργούμενα μέρη, συνήθως σε αγροτικού δρόμους με σκόρπια δέντρα. Φωλιάζει κρυμμένος στο έδαφος ή λίγο πιο πάνω από αυτό, στα σπαρτά ή ανάμεσα στα χόρτα.

7) Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia) Το Φρυγανοτσίχλονο είναι ένα μεσογειακό ενδημικό τσιχλόνι με περιορισμένη εξάπλωση στα Βαλκάνια. Στην Ελλάδα το συναντάμε κυρίως στα νότια, στις ακτές της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, στη Χαλκιδική και σε όλη σχεδόν τη νησιωτική Ελλάδα, εκτός από την Κρήτη και την Κάρπαθο που τον χώρο τον καταλαμβάνει το Βλαχοτσίχλονο. Σχετικά με την Κρήτη υπάρχουν κάποιες ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για την παρουσία του είδους στις νότιες ακτές. Χαρακτηριστικό είδος των περιοχών με φρύγανα, χαμηλή μακία και βράχια, που το συναντάμε από το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 1000μ. Φωλιάζει στο έδαφος σε περιοχές με αραιή υποτυπώδη βλάστηση.

8) Σμυρνοτσίχλονο (Emberiza cineracea) Το τσιχλόνι με την μικρότερη κατανομή στην Ελλάδα. Το Σμυρνοτσίχλονο το συναντάμε μόνο στη δυτική Λέσβο, στη βόρεια Χίο και στη Σκύρο. Ξεχειμωνιάζει στις νότιες ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Προτιμά ξηρές περιοχές με χαμηλή βλάστηση, φρύγανα και βραχώδεις ανοικτές περιοχές.

9) Αμπελουργός (Emberiza melanocephala) Ένας καλοκαιρινός επισκέπτης από την Ινδία. Είναι το πιο κοινό από τα

07

photo: Λ. ΣΙΜΙΤΖΗ

photo: Π. ΔΟΥΓΑΛΗΣ

09 photo: ΧΡ. ΒΛΑΧΟΣ

08 photo: ΧΡ. ΒΛΑΧΟΣ

photo: ΟΔ.ΤΣΙΜΟΥΛΗΣ

06

05

04 photo: Π. ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ

03

photo: Π. ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ

6) Βλαχοτσίχλονο (Emberiza hortulana) Κοινό είδος σε ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδας. Φωλιάζει στην Κρήτη και πιθανώς, στη Σαμοθράκη. Παλιότερες πληροφορίες μιλούσαν για αναπαραγωγή στα νησιά Κέρκυρα, Νάξο, Ζάκυνθο, Ρόδο και Χίο, όμως τα τελευταία χρονιά δεν υπάρχουν κάποια δεδομένα από αυτά τα νησιά.. Είναι είδος το οποίο το συναντάμε

02

01

photo: Θ. ΚΟΜΗΝΟΣ

Το πιο κοινό και πιο πολυπληθές είδος τσιχλονιού στην Ελλάδα. Το συναντάμε παντού στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Κυρίως το βλέπουμε σε ανοικτές εκτάσεις με σκόρπια δέντρα και θάμνους, σε διαφόρων τύπων καλλιέργειες (αμπελώνες, σταροχώραφα, καλαμποκοχώραφα), σε βοσκοτόπια αλλά και σε λιβάδια που συνορεύουν με υγρότοπους, από το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 1600μ. Κάθεται σε πασσάλους και καλώδια όπου κελαηδά. Φωλιάζει σε υψηλά χόρτα, κάτω απο γαϊδουράγκαθα και στη βάση αγκαθωτών θάμνων.

photo: ΟΔ.ΤΣΙΜΟΥΛΗΣ

5) Τσιφτάς (Emberiza calandra)

27

ΤΣΙΧΛΟΝΙΑ

τσιχλόνια στις αγροτικές περιοχές σε όλη σχεδόν την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Το συναντάμε σε διαφόρων μορφών καλλιέργειες, όπως ελαιώνες, σταροχώραφα, αμπελώνες, αλλά και σε ανοιχτές περιοχές με διάσπαρτα δέντρα και θάμνους. Το ακούμε να κελαηδά καθισμένο στις κορυφές δέντρων αλλά και στα καλώδια ηλεκτρικών στύλων. Φωλιάζει σε χαμηλή βλάστηση.

10) Ελατοτσίχλονο (Emberiza leucocephalos)

10

την χερσόνησο Sakhalin, κατά μήκος δηλαδή της Σιβηριανής Τάϊγκας. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 4 φορές (Επιτροπή Σπάνιων Ειδών).

11) Βαλτοτσίχλονο (Emberiza rustica) Το Βαλτοτσίχλονο αναπαράγεται στη ζώνη της Τάϊγκας, από τη Νορβηγία μέχρι και τη χερσόνησο Kamchatka στη Σιβηρία. Νότια φτάνει μέχρι τη λίμνη Βαϊκάλη. Ξεχειμωνιάζει στην Ιαπωνία, την Κορέα και την Κίνα. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 4 φορές (Επιτροπή Σπάνιων Ειδών).

photo: J. Peltomäki

12) Νανοτσίχλονο (Emberiza pusilla)

12

11

photo: Δ.ΒΑΒΥΛΗΣ

photo: J. Peltomäki

Το Σημυδοτσίχλονο είναι είδος με ευρεία εξάπλωση στην Ασία. Η κατανομή του ξεκινά από την Φιλανδία και καταλαμβάνει όλη την Τάϊγκα και φτάνει στα ανατολικά στις ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού, περιλαμβάνοντας τις χερσονήσους Sakhalin και Kamchatka, τις νησίδες Kuril και το νησί Hokkaido της Ιαπωνίας. Ξεχειμωνιάζει από το κεντρικό Νεπάλ μέχρι τον βορειοανατολική Κίνα και τη χερσόνησο της Ινδοκίνας και της Ταϊλάνδη. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 4 φορές (Επιτροπή Σπανίων Ειδών)

14) Χιονοτσίχλονο (Plectrophenax nivalis)

14

13

Το Νανοτσίχλονο απαντιέται από τη βόρεια Σκανδιναβία και βόρεια Ρωσία μέχρι και τη Σιβηρία στα όρια της Τάϊγκας με την Τούνδρα,. Η εξάπλωση του νότια φτάνει μέχρι την Λίμνη Βαϊκάλη. Ξεχειμωνιάζει από το ανατολικό Νεπάλ και την βορειοανατολική Ινδία μέχρι το Βιετνάμ και την νότια Κίνα. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 2 φορές (Επιτροπή Σπανίων Ειδών)

13) Σημυδοτσίχλονο (Emberiza aureola)

photo: J. Peltomäki

photo: J. Peltomäki

28

Ένα ασιατικό είδος που έχει καταγραφεί αρκετές φορές στον ευρωπαϊκό χώρο. Στην Ασία το συναντάμε από τα Ουράλια Όρη και ανατολικά μέχρι τα βουνά της θάλασσας του Oknotsk και νότια ως

Το Χιονοτσίχλονο είναι είδος που αναπαράγεται στην βόρεια Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα στην Σκανδιναβία. Κατά την διάρκεια του χειμώνα ή σε μετακίνηση μπορούμε να το βρούμε σε τελείως διαφορετικά περιβάλλοντα όπως πρόσφατα (Απριλιος ‘09) στον παράκτιο υγρότοπο Τιγκάκι, της Κω. Αναπαράγεται κατά μήκος του Αρκτικού Κύκλου με νοτιότερη εξάπλωση της χερσόνησο Kamchatka και τα νησιά της θάλασσας Bering. Η εξάπλωση του τον χειμώνα ξεκινά από τα βουνά της Κεντρικής Ευρώπης και τις δυτικές ακτές της περνά πάνω από τις μεγάλες οροσειρές της Κεντρικής Ασίας καταλήγει στον Ειρηνικό Ωκεανό. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί 3 φορές (Επιτροπή Σπανίων Ειδών)

Βιβλιογραφία • Handrinos G., & Akriotis T. 1997 photo: Παύλος Ανδριόπουλος Αμπελουργός Emberiza melanocephala

The Bird of Greece HELM C/A&C BLACK, London

• Peterson R., Mountfort G., Hollom PAD., Huxley J., Κανέλλης & Βauer W. 1981

Τα Πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης ΧΡΥΣΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Αθήνα

• Byers C., Olson U., & Curson J. 1995

Buntings and Sparrows A guide to the buntings and North American Sparrows PICA PRESS, Sussex

29

photo: Λίλα Σιμιτζή Καλαμοτσίχλονο Emberiza schoeniclus

ΒΡΑΥΡΩΝΑ

photo: Λευτέρης Σταύρακας

Ποταμός Ερασίνος ...χωρίς σκουπίδια

30

Βραυρώνα Ζωντανό μουσείο της Αττικής φύσης Λευτέρης Σταύρακας IBA 126 caretaker

photo: Λευτέρης Σταύρακας Κιστικόλη Cisticola juncidis

Στα ανατολικά παράλια της Αττικής, ανάμεσα στη πυκνοκατοικημένη Λούτσα και το έντονα αναπτυσσόμενο Μαρκόπουλο, η περιοχή της Βραυρώνας προβάλλει ως το μεγαλύτερο καταφύγιο άγριας ζωής της περιοχής. Σε μια εύφορη κοιλάδα που τη διαρρέει ο μικρός ποταμός Ερασίνος και περιβάλλεται από λόφους καλυμμένους με μακκία και φρύγανα, συναντούμε ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς και υψηλής βιοποικιλότητας, το οποίο αποτελεί ζωντανό μουσείο της Αττικής φύσης.

Δημιουργός αυτής της ποικιλίας, ο ποταμός Ερασίνος διαμόρφωσε από τους αρχαίους χρόνους αυτό το δυναμικό οικοσύστημα στο οποίο ο άνθρωπος προσπαθούσε να επιβληθεί, χωρίς ωστόσο να το πετυχαίνει. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ένας από τους μεγαλύτερους ναούς της Αττικής στην αρχαιότητα, αυτός της Αρτέμιδος, καταχώθηκε μετά από μεγάλη καταιγίδα και εγκαταλείφθηκε.

Η ανθρώπινη παρουσία χρονολογείται από τη Νεολιθική εποχή Στην κοιλάδα της Βραυρώνας καλλιεργούνται από την αρχαιότητα τα παραδοσιακά προϊόντα της Αττικής: σταφύλι, ελιά και σύκα. Τμήμα του υγροτόπου που αναπτύσσεται στις εκβολές του Ερασίνου είχε αποδοθεί στη καλλιέργεια από τις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά μετά τις ανασκαφές που οδήγησαν στην εύρεση του θαμμένου Ναού της Αρτέμιδος και τις απαλλοτριώσεις για τη δημιουργία του Αρχαιολογικού χώρου, η υγροτοπική βλάστηση επέστρεψε. Σήμερα ο υγρότοπος καλύπτεται κυρίως από αρμυρίκια και καλάμια, ενώ στη παράλια ζώνη δημιουργούνται το χειμώνα λιμνούλες γλυκού και υφάλμυρου νερού που ξεραίνονται το καλοκαίρι.

Στην ευρύτερη περιοχή της Βραυρώνας έχουν παρατηρηθεί έως τώρα 177 είδη πουλιών Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται υγροτοπικά είδη, όπως όλα σχεδόν τα είδη ερωδιών (Λευκοτσικνιάς, Μικροτσικνιάς, Πορφυροτσικνιάς, Σταχτοτσικνιάς, Αργυροτσικνιάς, Νυχτοκόρακας), είδη των αγροτικών οικοσυστημάτων (Τσιφτάς, Κατσουλιέρης, Σιταρήθρα), δασικά είδη (Καλόγερος, Κότσυφας, Συκοφάγος) αλλά και πουλιά των φρύγανων και της μακκίας (Μαυροτσιροβάκος, Ασπροκωλίνα, Φρυγανοτσίχλονο). Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία των αρπακτικών, που εκμεταλλεύονται τη πληθώρα πουλιών, ερπετών και μικρών θηλαστικών.

ΒΡΑΥΡΩΝΑ

Ο Πετρίτης και η Αετογερακίνα αποτελούν μόνιμους κάτοικους της περιοχής ενώ το καλοκαίρι ο Φιδαετός αποτελεί τακτικό επισκέπτη. Άλλα σημαντικά είδη είναι ο Σφηκιάρης και το Μαυροκιρκίνεζο που χρησιμοποιούν τη περιοχή κατά τη μετανάστευση και ο Σπιζαετός που έχει εμφανιστεί κατά τη περίοδο διασποράς των νεαρών ατόμων. Τέλος, η Βραυρώνα είναι μία από τις ελάχιστες περιοχές της Ανατολικής Αττικής στην οποία φωλιάζουν η Λιοστριτσίδα, το Κουφαηδόνι, η Μικρογαλιάντρα και ο Αμπελουργός, είδη των οποίων η εξάπλωση συρρικνώνεται και οι πληθυσμοί μειώνονται σε επικίνδυνο βαθμό στα Μεσόγεια. Εκτός από τα πουλιά, η περιοχή είναι πλούσια και σε ερπετά, αμφίβια και θηλαστικά. Επίσης, καθώς ο Ερασίνος είναι ο μοναδικός ποταμός της περιοχής που διατηρεί όλο το χρόνο παροχή, εδώ βρίσκουμε και ψάρια του γλυκού νερού, όπως το Κουνουπόψαρο και τη σπάνια Ντάσκα.

καταστροφική για τους πληθυσμούς των ψαριών). Η πιο σοβαρή απειλή όμως είναι η σχεδιαζόμενη «διευθέτηση» της παροχής του Ερασίνου, ένα σχέδιο το οποίο αν υλοποιηθεί σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων θα δημιουργήσει μη αναστρέψιμη αλλοίωση της περιοχής.

Μετά από προσπάθειες ετών, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ξεκίνησε το πρόγραμμα «Προστασίας και Ανάδειξης του Υγροτόπου της Βραυρώνας» με χρηματοδότηση του Διεθνή ΑερολιμέναΑθηνών και με τη συνεργασία του Δήμου Μαρκοπούλου

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις που αναμένεται ότι θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση του υγροτοπικού οικοσυστήματος, στην ανάκαμψη των πληθυσμών των φυτών και ζώων του υγροτόπου και της ευρύτερης περιοχής, στην ενημέρωση - ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυΗ οικιστική πίεση αρχίζει και γίνεται έντονη στις παρυφές της περιοχής, σμού και των επισκεπτών, καθώς και την ανάδειξη της περιοχής με τρόαλλοιώνοντας τον αγροτικό χαρακτήρα της. Στις υπάρχουσες καλλιέργει- πο συμβατό προς τη διατήρηση της τοπικής φυσικής κληρονομιάς. Στις ες η χρήση φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων δημιουργεί έντονα φαινό- δράσεις αυτές περιλαμβάνονται καθαρισμοί και απομακρύνσεις μπάζων μενα ευτροφισμού στον Ερασίνο ενώ απειλεί και τους ευάλωτους πληθυ- και απορριμμάτων, δημιουργία ενημερωτικών φυλλαδίων και πινακίδων, σμούς των πουλιών που φωλιάζουν σε αυτές (όπως το Κουφαηδόνι και ο χάραξη μονοπατιού περιήγησης, δεντροφυτεύσεις, βελτίωση της προσβαΑμπελουργός). Η περιοχή χρησιμοποιείτο για χρόνια ως άτυπη χωματερή σιμότητας των πεζών και απαγόρευση της εισόδου των οχημάτων στον και είχαν δημιουργηθεί λόφοι με μπάζα υγρότοπο. σε πολλά σημεία. Το κυνήγι, νόμιμο και Επίσης, θα διενεργηθεί πρόγραμμα πεΗ περιοχή χρησιμοποιείτο για χρόνια ως άτυπη μη, αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα χωματερή και είχαν δημιουργηθεί λόφοι με μπάζα ριβαλλοντικής εκπαίδευσης με επισκέθνησιμότητας και όχλησης, ιδιαίτερα στον ψεις σχολείων, ενώ έχει κατατεθεί και υγρότοπο όπου σε μια μικρή έκταση «συ- σε πολλά σημεία. Το κυνήγι, νόμιμο και μη, αποτελεί αίτηση στο Δασαρχείο Πεντέλης για τη σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας και όχλησης, νωστίζεται» πλήθος κυνηγών. δημιουργία ΚΑΖ (Καταφυγίου Άγριας Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι οι Ζωής). ξόβεργες που τοποθετούνται ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες που η πε- Στόχος της ΕΟΕ είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας της Βραυρώνας ριοχή γεμίζει από σπίζες. Επίσης, η συνεχής παρουσία οχημάτων στην ώστε να συνεχίζει να αποτελεί πολύτιμο καταφύγιο για την πανίδα, φτεπαράκτια ζώνη, αποτελεί σημαντική πηγή όχλησης για τα μεταναστευτικά ρωτή και μη, που πιέζεται από την συνεχώς «επεκτεινόμενη» αστικοποίηση παρυδάτια. των Μεσογείων. Την ίδια στιγμή, ασκεί πιέσεις στους αρμόδιους φορείς Τέλος, έντονο είναι και το πρόβλημα της λαθραλιείας, καθώς είναι συ- για τη προστασία και άλλων σημαντικών περιοχών της Αττικής, ώστε να χνή η παρουσία ατόμων που τοποθετούν δίχτυα στην παραλία γίνει εφικτή η διατήρηση της βιοποικιλότητας στον πιο πυκνοκατοικημένο ή τις εκβολές του Ερασίνου για να πιάσουν γόνο (πρακτική νομό της Ελλάδας.

Δυστυχώς, η περιοχή αντιμετωπίζει πλήθος απειλών

31

photo: Λευτέρης Σταύρακας

Ποταμός Ερασίνος ...με σκουπίδια

ΑΦΗΓΗΣΗ

photo: Λίλα Σιμιτζή

Motacilla cinerea Αν και περαστική και όχι κάτοικος του λόφου, η Σταχτοσουσουράδα, τίμησε κι αυτή το κιούπι με την παρουσία της

32

Σ’ ένα λόφο, ένα κιούπι... Καμιά φορά, δεν χρειάζεται να πας μακριά... απλά να «φορέσεις» άλλα μάτια! Λίλα Σιμιτζή IBA 109 caretaker

Κάπου στη Β. Εύβοια, εκεί όπου η θάλασσα έβρεχε ένα μικρό χωριό, τον Αγιόκαμπο... στην κορυφή ενός λόφου με το όνομα “Καλογήρου Ράχη”, ανάμεσα από ελιές, βελανιδιές, οπωροκηπευτικά και πυκνούς, χαμηλούς θάμνους... εκεί, στο εξοχικό μας σπίτι, κάτω από μια μπλε βρύση, είχε βρει τη θέση του από παλιά, ένα πήλινο κιούπι. Δουλειά του ήταν απλά να μαζεύει το νερό κάτω από τη βρύση, για να μην πιτσιλάει ολόγυρα. Παλιό πια και ξεθωριασμένο από τα άλατα του νερού, δεν άδειαζε ποτέ, αφού τη βρύση την χρησιμοποιούσαμε συχνά. Κι έτσι, κάθε μέρα... κάθε λίγο... φρέσκο νερό κυλούσε στο κιούπι. Εκείνο το απόγευμα του καλοκαιριού γυρνούσαμε από την παραλία, κουρασμένοι και ζαλισμένοι απ’ τη ζέστη, όταν άξαφνα πήρε το μάτι μου μια κίνηση. Η βρύση μου έγνεφε ή είχα χαζέψει απ’ τον ήλιο; Κοντοστάθηκα και κοιτάζοντας καλύτερα έκανα νόημα στον Αλκαίο. Όχι, δεν είχα χαζέψει. Η μπλε μας βρύση είχε βγάλει ένα γαλαζοκίτρινο χεράκι και... μας χαιρετούσε! Αδύνατο; Ίσως. Πάντως όχι πιο δυνατό από εκείνο το εκπληκτικό, εξωτικό πουλάκι, που συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν κρεμασμένο ανάποδα, στο στόμιο της βρύσης. Η μια συνειδητοποίηση έφερε την άλλη και την επόμενη στιγμή μείναμε με το στόμα ανοιχτό, να χαζεύουμε άλλα τρία ίδια πουλιά, όλα έτοιμα να κάνουν εφόρμηση στο κιούπι από την διπλανή ελιά! Με το που μας είδαν, κοκκάλωσαν. Πέτρα κι εμείς... ούτε ανάσα! Ένα "κλικ" ακούστηκε και κατάλαβα ότι ο Αλκαίος βρήκε την ψυχραιμία να φωτογραφήσει. Αυτό ήταν. Με μιας, όλα μαζί χάθηκαν αλαφιασμένα μέσα στις ελιές, αφήνοντας πίσω την αντήχηση ενός νευριασμένου "τσε-τσε-τσε-τσε-τσε" !

Μετά από εκείνη τη συνάντηση, εντελώς γοητευμένοι, τα αναζητούσαμε καθημερινά παντού. Και τα σπουργίτια, σα να ήθελαν να παίξουν με τη λαχτάρα αλλά και την άγνοιά μας, θαρρείς και μεταμφιέζονταν εκείνες τις μέρες, φορώντας περίεργα φτερώματα, πιο εντυπωσιακά από τα συνηθισμένα τους, για να φαντάζουν καθώς πετούσαν από μακριά, σαν εκείνα! Και μετά, φρρρστ! Μια εναέρια πιρουέτα και ο ήλιος φώτιζε την απάτη! Μας πήρε καιρό να αποδεχτούμε ότι μάλλον δε θα τα ξαναβλέπαμε. Και το χειρότερο ήταν ότι δεν ξέραμε τι ακριβώς είχαμε δει! Για ένα μόνο πράγμα ήμασταν σίγουροι: ήταν σπάνια πουλιά, από κάποιο εξωτικό μέρος! Και καθώς ο καιρός περνούσε κι η εποχή άλλαζε, οι επισκέψεις μας στο εξοχικό αραίωσαν. Μπήκαμε για τα καλά στους ρυθμούς της καθημερινότητας και η αναζήτηση παραμερίστηκε, τα πουλιά ξεχάστηκαν. Σαν ένα εξαιρετικό γλυκό, που φάγαμε κάποτε, αλλά πια δεν θυμόμασταν ακριβώς την γεύση. Πλησίαζε το επόμενο καλοκαίρι... Ένα απόγευμα όπως όλα τα άλλα, δουλεύαμε σπίτι στους υπολογιστές.

ΑΦΗΓΗΣΗ

Ώσπου, τρελαμένος ο Αλκαίος άρχισε να φωνάζει «Να τα! Να τα! Τα βρήκαμε!!!» Με τράβηξε μπροστά στην οθόνη του, όπου αντίκρισα την σελίδα ενός φωτογραφικού site και... την φωτό ενός πουλιού. Ήταν ένα από εκείνα! Η ξεχασμένη, ανεκπλήρωτη επιθυμία βγήκε μεμιάς στην επιφάνεια και με κατέκλυσε. Δουλειά; Ποια δουλειά; Λεπτά αργότερα, και σχεδόν ένα χρόνο μετά από εκείνη την συνάντηση στο κιούπι, ανακαλύψαμε επιτέλους ότι τα τέσσερα σπάνια, εξωτικά πουλάκια, που τόσο τα είχαμε αναζητήσει, τελικά... δεν ήταν καθόλου σπάνια... δεν ήταν εξωτικά και - για την ακρίβεια - ζούσαν όλο το χρόνο μέσα στο κτήμα μας!!! Ο λόγος, φυσικά, για τους αξιότιμους Καλόγερους! Το επόμενο διάστημα μπορώ να πω ότι κυριολεκτικά μεταλλαχθήκαμε. Αρχίσαμε να βλέπουμε καθαρά πότε περνούσαν σπουργίτες και πότε κάτι άλλο. Ήταν σαν ξαφνικά να φορέσαμε άλλα μάτια και τότε όλα καθάρισαν! Ένα πέπλο τραβήχτηκε και βρεθήκαμε σε ένα νέο κόσμο, γεμάτο πολλά και διαφορετικά πουλιά! Δεν άργησε να έρθει στα χέρια μου ο πρώτος μου τηλεφακός. Και το φωτογραφικό μου ντεμπούτο στα πουλιά έλαβε χώρα, που αλλού; Στο κιούπι! Να τουρτουρίζω το χειμώνα, κουκουλωμένη με κουβέρτες και σκουφιά... πάλι κουκουλωμένη το κατακαλόκαιρο, να σκάω και να ιδρώνω κάτω από σεντόνια, καμιά φορά και πέντε ολόκληρες ώρες και συχνά με μηδενικό φωτογραφικό αποτέλεσμα, αλλά με τόσες άλλες οπτικοακουστικές εμπειρίες! Παρατήρησα συμπεριφορές κι έμαθα φωνές και καλέσματα. Έμαθα ότι δεν αρκεί να μένεις ακίνητος μόνο όταν τα πουλιά έρχονται, αλλά - για να έρθουν - πρέπει να είσαι ακίνητος από πολύ πριν. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι από πόσο μακριά ξεκινούσαν να με περιεργάζονται, προτού αποφασίσουν να προσεγγίσουν το κιούπι, πετώντας από ελιά σε ελιά και πλησιάζοντας σταδιακά. Έμαθα, εμπειρικά, πόσο σημαντικό είναι να μην βλέπουν τα μάτια σου! Και γέλασα με την ψυχή μου από τις αντιδράσεις τους κάθε φορά που με αντιλαμβάνονταν, χωρίς όμως να τους είναι ξεκάθαρο αν εκείνος ο όγκος από ανακατεμένα πανιά, μαξιλάρια και... δύο παπούτσια, αποτελούσε πραγματικό κίνδυνο! Μια εναέρια πιρουέτα και ο ήλιος φώτιζε την απάτη! Σύντομα, δεκαοκτώ διαφορετικά είδη είχαν φιλοξενηθεί από το Μας πήρε καιρό να αποδεχτούμε ότι μάλλον δε θα τα κιούπι, μπροστά στον αδιάκριτο ξαναβλέπαμε. Και το χειρότερο ήταν ότι δεν ξέραμε φακό μου. Αλλά ακόμα, μεγάτι ακριβώς είχαμε δει! λο μου παράπονο παρέμενε το ότι δεν ήξερα τι έβλεπα! Πώς τα έλεγαν; Πού ζούσαν; Με τι τρέφονταν; Μου φαίνεται αστείο, τώρα, το γεγονός ότι μου πήρε από τον ένα χειμώνα ως τον άλλο, για να συνδέσω την άφιξη ενός εντυπωσιακού, σταχτόμαυρου πουλιού με πορτοκαλοκόκκινη ουρά, με την παράλληλη παρουσία ενός γκριζωπού μικρόπουλου, που υποκλινόταν διαδοχικά πάνω-κάτω, πεταρίζοντας μια πιο μουντή αλλά επίσης πορτοκαλί ουρά! Μα... μήπως τελικά αυτά τα δύο δεν ήταν διαφορετικά είδη, αλλά απλά θηλυκό και αρσενικό; Δεύτερος χειμώνας παρατήρησης των Καρβουνιάρηδων κι επιτέλους! Μου είχε κάνει κλικ... Και τότε, ο Αλκαίος χτύπησε πάλι λαβράκι στο internet, ανακαλύπτοντας το site της ΕΟΕ, απ’ όπου ανασύραμε την γνωστή λίστα των πουλιών της Ελλάδας. Μία-μία, άρχισα να ψάχνω τις επιστημονικές ονομασίες των πουλιών σε φωτογραφικά sites ώσπου, κάθε τόσο, έπεφτα σε φωτό των «δικών μου». Μου πήρε μέρες, αλλά τα βρήκα όλα. Και στο μεταξύ είχα σχεδόν μάθει όλα τα άλλα μικρόπουλα! Δύο χρόνια τώρα, οι εξορμήσεις μας έχουν επεκταθεί εκτός κτήματος, ακόμα και εκτός Εύβοιας. Σε μια απ’ αυτές, ανακαλύψαμε τις λιμνοθάλασσες της Ιστιαίας (Μικρό & Μεγάλο Λιβάρι) τις οποίες αργότερα αναλάβαμε εθελοντικά, ως caretakers. Έχουμε παρατηρήσει & φωτογραφήσει αρκετά είδη. Διαθέτουμε καλύτερο εξοπλισμό, ειδική σκηνούλα καμουφλάζ, περισσότερες γνώσεις, ανθρώπους με τους οποίους συμμεριζόμαστε τον ίδιο σκοπό. Όλα είναι διαφορετικά... εκτός από την χαρά, που ακόμα μου προσφέρει το καρτέρι στο κιούπι. Γι’ αυτό και δεν είναι λίγες οι φορές που – ακόμα και μετά από πολύωρη, κουραστική εξόρμηση – με βλέπει, ξαφνικά, ο Αλκαίος να εξαφανίζομαι έξω... με μηχανή, σκηνή, σκαμπό κ.α. παραμάΤριδάχτυλος Δρυοκολάπτης σχαλα, μουρμουρίζοντας: (Picoides tridactylus) «Ε... έχει ακόμα λίγο φως... στο κιούπι.»

photo: Λίλα Σιμιτζή Emberiza cirlus Διψασμένο, αλλά ακατάδεκτο, το Σιρλοτσίχλονο περιμένει στην άκρη μέχρι να φύγουν όλοι οι υπόλοιποι επισκέπτες.

33

photo: Λίλα Σιμιτζή Parus major Ένας Καλόγερος στη βρύση... στάθηκε η αφορμή για να ανακαλύψουμε όλα τα άλλα πουλιά που υπάρχουν γύρω μας.

photo: Λίλα Σιμιτζή Sylvia melanocephala «Ακριβοθώρητος ο Μαυροτσιροβάκος... αλλά όταν σφίξουν οι ζέστες, μια δροσερή επίσκεψη στο κιούπι επιβάλλεται!»

Σφηκιάρης (Pernis apivorus)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

photo: Μαλαμώ Κορμπέτη

34

Στου κουφού την πόρτα... Ώρα για Δράση! Μαλαμώ Κορμπέτη Υπεύθυνη Θεμάτων Πολιτικής Περιβάλλοντος

30 χρόνια γιόρτασε στις 2 Απριλίου η Ευρωπαϊκή Οδηγία για Άγρια Πουλιά, ενώ στην Ελλάδα εκκρεμεί ακόμη η σωστή ενσωμάτωση και εφαρμογή της. Εμείς γιορτάσαμε τα 30 χρόνια της … μη εφαρμογής της Οδηγίας, και πήγαμε στην Πλατεία Συντάγματος με 25 ξυπνητήρια για να θυμίσουμε στη Πολιτεία ότι είναι «Ώρα για Δράση. Η Οδηγία να γίνει πράξη!». Βέβαια, «στου κουφού την πόρτα…», λέει ο σοφός λαός.

Η Οδηγία για τα Άγρια Πουλιά (79/409/ΕΟΚ) εκδόθηκε το 1979, και ήταν η πρώτη Οδηγία στην Ευρωπαϊκή Ένωση που αφορούσε τη βιοποικιλοτητα και η οποία ρύθμιζε ζητήματα προστασίας ειδών και των σημαντικών περιοχών που τα φιλοξενούν. Η Οδηγία έχει αυτόματη ισχύ για κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. Η Ελλάδα, όπως κάθε κράτος της Ε.Ε., έχει υποχρέωση να εφαρμόζει τον νόμο αυτό, ο οποίος με απλά λόγια: • Αναγνωρίζει ότι τα άγρια πουλιά της Ευρώπης ή αυτά που χρησιμοποιούν την Ευρώπη ως σταθμό κατά την μετανάστευσή της, μειώνονται χρόνο με το χρόνο.

• Προστατεύει τα πουλιά που διαβιούν στην Ευρώπη, αλλά και αυτά που απλά την χρησιμοποιούν σαν σταθμό μετανάστευσης.

• Δίνει εντολή στα κράτη της Ε.Ε. να φτιάξουν περιοχές προστασίας για τα πουλιά, της Ζώνες Ειδικής Προστασίας, της οποίες εντάσσει στο δίκτυο Natura 2000.

• Απαγορεύει την σκόπιμη θανάτωση ορισμένων άγριων πουλιών, την σκόπιμη αιχμαλωσία και όχλησή τους. Επίσης, η Οδηγία δίνει γενικές κατευθύνσεις για το πώς θα έπρεπε να διεξάγεται το κυνήγι, έτσι ώστε να μην υπονομεύεται η προσπάθεια προστασίας ορισμένων ειδών. Η Οδηγία λοιπόν, εντός από το ότι για την εποχή της ήταν προοδευτική καθώς υπήρξε η πρώτη που αντιμετώπισε το φυσικό περιβάλλον της ΕΕ ως ένα σύνολο, έχει φέρει και καλά αποτελέσματα για τα πουλιά της Ευρώπης. Δημοσίευση του BirdLife International στο επιστημονικό περιοδικό Science το 2007, έδειξε πως μερικοί από τους πληθυσμούς απειλούμενων ειδών που προστατεύει η Οδηγία έχουν σταθεροποιηθεί ή αυξηθεί. Παρόλα αυτά, για τους τομείς της οικονομίας στους οποίους η Οδηγία δεν έχει ενσωματωθεί επαρκώς, όπως στον αγροτικό τομέα, η δημοσίευση έδειξε δραματική μείωση για τα αγροτικά είδη πουλιών της τάξης του 44 τοις εκατό τα τελευταία 27 χρόνια. Η Ελλάδα, 30 χρόνια μετά, εξακολουθεί είναι μία από τις χώρες με τις περισσότερες παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Για την ακρίβεια η χώρα μας έχει καταδικαστεί 24 φορές για παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από το 1995. Ειδικότερα όσον αφορά στην Οδηγία για τα Άγρια Πουλιά «βραβευτήκαμε» με 4 καταδίκες. Οι υποχρεώσεις, σε σχέση με την Οδηγία, που το Ελληνικό Κράτος αγνοεί είναι οι εξής: • Δεν έχει ορίσει επαρκή αριθμό και εκτάσεις για τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας του δικτύου Natura 2000 (απόφαση C-334/2004).

• Δεν έχει ορίσει επαρκή μέτρα προστασίας για τις προστατευόμενες περιοχές και συχνά επιτρέπει δραστηριότητες που τις βλάπτουν (απόφαση C-297/2007).

• Έχει ακόμα τις «κλιμακωτές» ημερομηνίες λήξης του κυνηγιού, το οποίο σημαίνει ότι το κυνήγι διαρκεί περισσότερο κατά τη διάρκεια του χρόνου. Συχνά αυτές οι ημερομηνίες λήξης κυνηγιού δεν επιβάλλονται.

• Ενώ έχει απαγορεύσει το εαρινό κυνήγι, δεν το έχει ελέγξει επαρκώς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η θανάτωση και συλλογή μεταναστευτικών πουλιών που αναμένονται αυτό τον μήνα και κάθε άνοιξη στη Ζάκυνθο και την Σαντορίνη.

• Δεν έχει ακόμα ελέγξει τις μαζικές θανατώσεις πουλιών από δηλητηριάσεις ή άλλες μεθόδους (πρόσφατη καταδίκη: C759/2008, 15 Ιανουαρίου 2009). Έτσι, ενώ έχει περάσει μια ολόκληρη γενιά, η Ελλάδα εξακολουθεί να «αγνοεί» κομβικά σημεία των υποχρεώσεών της. Πριν πιτσιλίσουμε με μια πινελιά αισιοδοξίας, να πούμε επίσης ότι ο στόχος του 2010 που είχαν θέσει τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. το 2001 για να σταματήσει η μείωση της βιοποικιλότητας είναι σχεδόν απίθανο να εκπληρωθεί. Το συνέδριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Αθήνα, στις 26 και 27 Απριλίου, το οποίο θα έχει τελειώσει μέχρι να πάρετε αυτό το τεύχος του Οιωνού στα χέρια σας, θα δείξει αν και πώς η Ευρώπη σκοπεύει να αντιμετωπίσει αυτή την κρίση της περιβαλλοντικής πολιτικής της. Μια πολιτική που μεν είναι υποχρεωτική, αλλά αφήνει αρκετή ελευθερία ερμηνείας στα κράτη - μέλη έτσι ώστε η εφαρμογή της νομοθεσίας στο εκάστοτε κράτος να είναι συχνά προβληματική. Το συνέδριο είναι μια ευκαιρία που μπορεί να κάνει τη διαφορά, εάν η Επιτροπή δεσμευτεί όχι μόνο για την ανάσχεση της μείωσης της βιοποικιλότητας, αλλά και για την αποκατάσταση των υφιστάμενων ζημιών. Έτσι η ιστορία θα μας έκανε δώρο μια μικρή έκπληξη.

EOE_Kataxwrisi_Odigos_Portrait ÄåõôÝñá, 15 Ïêôùâñßïõ 2007 18:11:28

Ǿ ʌĮȡȠȪıĮ ȑțįȠıȘ ȑȖȚȞİ ıIJȠ ʌȜĮȓıȚȠ IJȠȣ ʌȡȠȖȡȐȝȝĮIJȠȢ Ǿ ʌĮȡȠȪıĮ ȑȖȚȞİ ıIJȠ ʌȜĮȓıȚȠ IJȠȣ IJȠȣ ʌȡȠȖȡȐȝȝĮIJȠȢ Ǿ ʌĮȡȠȪıĮ ʌĮȡȠȪıĮ ȑțįȠıȘ ȑȖȚȞİ ıIJȠ ʌȜĮȓıȚȠ IJȠȣ ʌȡȠȖȡȐȝȝĮIJȠȢ Ǿ ȑțįȠıȘ ȑȖȚȞİ ıIJȠ ʌȜĮȓıȚȠ ʌȡȠȖȡȐȝȝĮIJȠȢ ΟιȑțįȠıȘ ενέργειες συγχρηματοδοτούνται κατά 80% «ǻȡȐıİȚȢ İȞȓıȤȣıȘȢ IJȘȢ ĮʌĮıȤȩȜȘıȘȢ ĮȞȑȡȖȦȞ ȝİ IJȘȞ İȞİȡȖȩ ıȣȝȝİIJȠȤȒ «ǻȡȐıİȚȢ İȞȓıȤȣıȘȢ IJȘȢαπό ĮʌĮıȤȩȜȘıȘȢ ĮȞȑȡȖȦȞ ȝİ IJȘȞ İȞİȡȖȩ ıȣȝȝİIJȠȤȒ «ǻȡȐıİȚȢ İȞȓıȤȣıȘȢ IJȘȢτοĮʌĮıȤȩȜȘıȘȢ ĮʌĮıȤȩȜȘıȘȢ ĮȞȑȡȖȦȞ ȝİ IJȘȞ İȞİȡȖȩ ıȣȝȝİIJȠȤȒ «ǻȡȐıİȚȢ İȞȓıȤȣıȘȢ IJȘȢ ĮȞȑȡȖȦȞ ȝİ IJȘȞ ıȣȝȝİIJȠȤȒ Ευρωπαϊκό Κοινωνικό(ȂȀȅ) Ταμείο -İȞİȡȖȩ IJȦȞ ȝȘ țȣȕİȡȞȘIJȚțȫȞ ȠȡȖĮȞȫıİȦȞ Ǻǯ ȀȪțȜȠȢ» IJȦȞIJȦȞ ȝȘ țȣȕİȡȞȘIJȚțȫȞ ȠȡȖĮȞȫıİȦȞ (ȂȀȅ) - Ǻǯ--ȀȪțȜȠȢ» IJȦȞ ȝȘ țȣȕİȡȞȘIJȚțȫȞ țȣȕİȡȞȘIJȚțȫȞ ȠȡȖĮȞȫıİȦȞ (ȂȀȅ) Ǻǯ ȀȪțȜȠȢ» ȀȪțȜȠȢ» ȝȘ ȠȡȖĮȞȫıİȦȞ (ȂȀȅ) Ǻǯ

Η παρούσα έκδοση έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος

ȅȚ İȞȑȡȖİȚİȢ ıȣȖȤȡȘȝĮIJȠįȠIJȠȪȞIJĮȚ țĮIJȐ ανέργων 80% ĮʌȩμεIJȠ ȀȠȚȞȦȞȚțȩ ȉĮȝİȓȠ. «Δράσεις ενίσχυσης της țĮIJȐ απασχόλησης τηνǼȣȡȦʌĮȧțȩ ενεργό συμμετοχή ȅȚ İȞȑȡȖİȚİȢ ıȣȖȤȡȘȝĮIJȠįȠIJȠȪȞIJĮȚ 80%80% Įʌȩ Įʌȩ IJȠ ȀȠȚȞȦȞȚțȩ ȉĮȝİȓȠ. ȅȚ İȞȑȡȖİȚİȢ İȞȑȡȖİȚİȢ ıȣȖȤȡȘȝĮIJȠįȠIJȠȪȞIJĮȚ țĮIJȐ 80% ĮʌȩǼȣȡȦʌĮȧțȩ IJȠ ǼȣȡȦʌĮȧțȩ ǼȣȡȦʌĮȧțȩ ȀȠȚȞȦȞȚțȩ ȉĮȝİȓȠ. ȅȚ ıȣȖȤȡȘȝĮIJȠįȠIJȠȪȞIJĮȚ țĮIJȐ IJȠ ȀȠȚȞȦȞȚțȩ ȉĮȝİȓȠ.

των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) - Β΄ Κύκλος»

Ελληνικη Ορνιθολογικη Εταιρεια ΒΑΣ.ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 24,106 82 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛ. - FAX: 210 8228704, 210 8227937