Οιωνoς # 39 by Ornithologiki

οιωνός Τ ΡΙΜΗΝΙ Α Ι Α ΕΚ ΔΟΣ Η Τ Η Σ Ε Λ Λ ΗΝΙΚ Η Σ ΟΡ ΝΙΘ ΟΛΟΓ ΙΚ Η Σ Ε ΤΑ ΙΡ ΕΙ Α Σ (ΕΟΕ ) Σ ΕΠ Τ ΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚ ΤΩ ΒΡΙΟΣ- ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 20 0 9

#39

Δακτυλιώσεις

αφιέρωμα:

> Παρουσίαση βιβλίου IBA

> Κορακοειδή

Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (Ε.Ο.Ε.)

Το εξώφυλλο

μας

Ο Συκοφάγος (Oriolus oriolus), είναι ένα πολύ εντυπωσιακό πουλί ακόμα κι όταν βρίσκεται στριμωγμένο στα χέρια ενός δακτυλιωτή. Το πουλί πιάστηκε στα δίχτυα που είχαν στηθεί τη μεταναστευτική περίοδο στα Αντικύθηρα από τους δακτυλιωτές και ο Άγγελος Ευαγγελίδης δεν έχασε την ευκαιρία να τον φωτογραφήσει.

Η Φωτογραφία του τεύχους

ΧΒ

Σίγουρα ο Κούκος (Cuculus canorus) της φωτογραφίας δεν αντιλαμβάνεται πως η δακτυλίωση του έχει να ωφελήσει στο μέλλον το είδος του γι’ αυτό και το δείχνει ξεσπώντας στο χέρι του δακτυλιωτή. Χαρίζοντας μας όμως ένα όμορφο φωτογραφικό στιγμιότυπο! ΧΒ

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

νέος οικοτουριστικός οδηγός που μόλις εξέδωσε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών θα σας ξεναγήσει στα μονοπάτια της φύσης και της ιστορίας της Πρέσπας. Πλούσια στοιχεία για τη γεωλογία, την ιστορία, το φυσικό περιβάλλον, την αρχιτεκτονική και τις ανθρώπινες δραστηριότητες της περιοχής αποκαλύπτονται στις σελίδες του οδηγού με λιτό ύφος, επιστημονική εγκυρότητα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Ανάλογα με τις δυνατότητες και τη διάθεσή σας μπορείτε να επιλέξετε ένα από τα 14 προτεινόμενα μονοπάτια και να εξερευνήσετε μόνοι σας τις ομορφιές της περιοχής.

Περπατήστε στα μονοπάτια της φύσης και της ιστορίας της Πρέσπας...

Η έκδοση περιέχει 1 πολυσέλιδο οδηγό και 4 οικοτουριστικούς χάρτες και διατίθεται στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Τιμή: 20€ Τρόπος διάθεσης: • παραγγελία μέσω της ιστοσελίδας της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, τηλεφώνου, fax ή e-mail: www.spp.gr, τηλ: 23850 51211, Fax: 23850 51343, e-mail: spp@line.gr Tέλη αποστολής 5,60€ • Κέντρο Πληροφόρησης Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών στον Άγιο Γερμανό Με την αγορά του οδηγού υποστηρίζετε τις δράσεις της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, περιβαλλοντικής οργάνωσης με έδρα τον Άγιο Γερμανό, οι δράσεις της οποίας αποσκοπούν στην προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών.

Περιεχόμενα

EDITORIAL

Σημείωμα του Εκδότη

Δακτυλιώσεις πουλιών: εργαλείο έρευνας και προστασίας των πουλιών

4: Νέα 6: Βιβλιοπαρουσίαση Steve Dudley / Νίκος Προμπονάς 7: Οδηγίες περίθαλψης από ένα Ξεφτέρι Χρήστος Νικητέας 8: Η Παρακολούθηση των Κοινών Ειδών Πουλιών στην Ελλάδα Θεώδορος Κομηνός 9: Βιβλίο ΙΒΑ Δανάη Πορτόλου 10: Δορυφορική Παρακολούθηση Μετανάστευσης Μαυροπετριτών Ρούλα Τρίγκου 11: ΑΦΙΕΡΩΜΑ 12: Η ιστορία των δακτυλιώσεων Σάββας Καζαντζίδης και Χαράλαμπος Αλιβιζάτος 14: Η δακτυλίωση των πουλιών ως «εργαλείο» έρευνας για τη Μελέτη και την προστασία τους Χαράλαμπος Αλιβιζάτος και Τριαντάφυλλος Ακριώτης 16: Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών Γιώργος Χανδρινός, Τριαντάφυλλος Ακριώτης, Φώτης Περγαντής και Χαράλαμπος Αλιβιζάτος 17: Δακτυλιώσεις πουλιών στα Όσον αφορά τη μετανάστευση, η δράση συμπεριλαμβάνει τη σύλληψη των πουλιών και τη Ελληνικά νησιά μετέπειτα σήμανσή τους με μεταλλικά δακτυλίδια που τοποθετούνται στο πόδι του πουλιού Δρ. Μαρία Δημάκη (ταρσός). Κάθε μεταλλικό δακτυλίδι φέρει ένα μοναδικό συνδυασμό αριθμών και γραμμάτων 18: Δακτυλιώσεις πουλιών στην καθώς και τα στοιχεία του Κέντρου Δακτυλίωσης της εκάστοτε χώρας ή περιοχής. Ο μοναδικός Ηπειρωτική Ελλάδα Ελένη Μακρυγιάννη, Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, συνδυασμός κάθε δακτυλιδιού επιτρέπει στους ερευνητές να υπολογίσουν μεταναστευτικές Σάββας Καζαντζίδης, Θεοδώρα Σκαρτσή μετακινήσεις, την κατεύθυνση της μετανάστευσης αλλά και την διάρκεια ζωής των πουλιών, 19: Η γέννηση ενός σταθμού εφόσον κάποια πουλιά επανασυλληφθούν ή βρεθούν σε κάποια άλλη περιοχή. Επιπλέον κατά Κώστας Παπακωνσταντίνου την διάρκεια της δακτυλίωσης μπορούν να ληφθούν και άλλα βιομετρικά στοιχεία, τα οποία, 20: Αντικύθηρα, το πρόγραμμα συγκρινόμενα από χρονιά σε χρονιά, βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων τόσο για το δακτυλιώσεων σήμερα φαινόμενο της μετανάστευσης όσο και για την κατάσταση του περιβάλλοντος στις περιοχές Χρήστος Μπαρμπούτης διαχείμασης και αναπαραγωγής. 21: Τηλεμετρία στην παρακολούθηση των πουλιών Jakob Fric Όπως έχετε ήδη καταλάβει, το παρόν τεύχος του ΟΙΩΝΟΥ είναι αφιερωμένο στις δακτυλιώσεις πουλιών και στα αποτελέσματα συναφών δράσεων. Η ιστορία των δακτυλιώσεων στην Ελλάδα, 22: Επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών η δακτυλίωση των πουλιών ως εργαλείο έρευνας και προστασίας των πουλιών, οι δράσεις και Σάββας Καζαντζίδης, Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, οι στόχοι του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ), οι δακτυλιώσεις σε διάφορες Γιώργος Χανδρινός κ’ Τριαντάφυλλος Ακριώτης περιοχές της χώρας (νησιά, ηπειρωτική Ελλάδα, Αντικύθηρα κ.ά.), οι επανευρέσεις δακτυλιωμένων 24: Τα highlights των δακτυλιώσεων πουλιών είναι μερικά μόνο από τα θέματα που εμπεριέχονται στο συγκεκριμένο αφιέρωμα του στην Ελλάδα ΟΙΩΝΟΥ, γνωρίζοντας όμως ότι το θέμα δεν καλύπτεται επαρκώς και ότι «ενστάσεις» θα υπάρξουν Τριαντάφυλλος Ακριώτης, Μαρία Νοΐδου για πλευρές και πληροφορίες που δεν καλύπτονται… Θα επανέλθουμε, λοιπόν, στο θέμα, αφού και και Ελευθέριος Κακαλής εμείς νιώθουμε ότι οι πληροφορίες σε κάθε αφιέρωμα δεν εξαντλούνται, όσο εξαντλητικό – στο 26: Κορακοειδή Θεώδορος Κομηνός πλαίσιο του διαθέσιμου χώρου του περιοδικού – και αν είναι το κάθε αφιέρωμα!!! 29: Φυσική αναγέννηση Κώστας Παπακωνσταντίνου Πέρα από τις δακτυλιώσεις, όμως, στις σελίδες του ΟΙΩΝΟΥ μπορείτε να βρείτε πληροφορίες 30: Προτεινόμενες ΖΕΠ για σειρά δράσεων της ΕΟΕ καθώς και για πολλά ακόμα ενδιαφέροντα ελληνικά και διεθνή 31: ΝΕΑ Προγραμμάτων θέματα επικαιρότητας. Οι δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της ΕΟΕ, το πρόγραμμα παρακολούθησης κοινών πουλιών (Common Bird Census), το υπό έκδοση βιβλίο των Σημαντικών 32: Πολιτική Περιβάλλοντος Μαλαμώ Κορμπέτη Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ), τα νέα των προγραμμάτων της ΕΟΕ και θέματα 32: Συνέντευξη πολιτικής περιλαμβάνονται στις σελίδες του τεύχους που κρατάτε στα χέρια σας. Καλή ανάγνωση Μαλαμώ Κορμπέτη και δράση!!! 34: Λίμνη Κουμουνδούρου Λευτέρης Σταύρακας

οιωνός

Η δακτυλίωση είναι μια πολύ παλιά μέθοδος για τη μελέτη των άγριων πουλιών. Στην αρχή η δακτυλίωση χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση των μετακινήσεων των πουλιών. Σήμερα η δακτυλίωση βρίσκει πολύ ευρύτερες εφαρμογές στη μελέτη της δυναμικής των πληθυσμών, της οικολογίας και των μετακινήσεων των άγριων πουλιών. Μπορούμε να μάθουμε πόσο ζουν τα πουλιά, πόσο γρήγορα μετακινούνται, αν είναι «πιστά» στον τόπο αναπαραγωγής ή διαχείμασής τους, σε ποιό ποσοστό επιβιώνουν τα νεαρά ή τα ενήλικα άτομα κ.ά.

ΒΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, 24 τ.κ. 106 81, ΑΘΗΝΑ Τ.- F.: 210 8227937, 210 8228704 info@ornithologiki.gr www.ornithologiki.gr ΚΑΣΤΡΙΤΣΙΟΥ, 8 τ.κ. 546 23, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Τ.- F.: 2310 244245 thess@ornithologiki.gr

• ΕΚΔΟΤΗΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ • ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Χ. ΒΛΑΧΟΣ, Τ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ, Ι. ΔΡΟΣΙΝΟΥ, Ξ. ΚΑΠΠΑΣ, Θ.ΚΟΜΗΝΟΣ, Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, M. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ - ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΧΟΣ • ΓΡΑΦΟΥΝ: Ακριώτης Τρ., Αλιβιζάτος Χαρ., Γεωργέλη Σοφ., Δημάκη Μαρ., Καζαντζίδης Σαβ., Κακαλής Ελ., Καστρίτης Θαν., Κομηνός Θοδ., Κοντοζήση Ιωαν.,Κορμπέτη Μαλ., Μακρυγιάννη Ελ., Μπαρμπούτης Χρ., Νοίδου Μαρ., Παναγιωτοπούλου Μαρ., Παπακωνσταντίνου Κωστ., Περγαντής Φωτ., Πορτόλου Δαν., Προμπονάς Μιχ., Προμπονάς Νικ., Σαράντου Ελ., Σκαρτσή Θεοδ., Σκουλή Ειρ., Σταύρακας Λευτ., Τζάλη Μαργ., Τρίγκου Ρουλ., Χανδρινός Γιωργ. • ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Συκοφάγος (Oriolus oriolus) ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ • ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ: AGPRINT - 210 2840900 - www.agprint.gr • ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ: Μ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ • ISSN: 1107-7166

Μιχάλης Προμπονάς Πρόεδρος του Δ.Σ.της Ε.Ο.Ε.

νεα Ηχηρή πρόταση για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Χάρης Κουρουζίδης

172

Περιηγήσεις της ΕΟΕ στην βόρεια Ελλάδα και όχι μόνο…

ο γραφείο βόρειας Ελλάδας της Ορνιθολογικής διοργάνωσε φέτος το φθινόπωρο δύο επιτυχημένες εκδρομές για τα μέλη μας. Η πρώτη εκδρομή ήταν μία εφ’ όλης της ύλης πενθήμερη περιήγηση στη Θράκη της φύσης, των γεύσεων και του πολιτισμού. Η περιήγησή ξεκίνησε από το Ματζάροβο, όπου λειτουργεί κέντρο πληροφόρησης της Βουλγαρικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και ταΐστρα για γύπες, και συνεχίστηκε στο Κίρτζαλι και στο «Περπερικόν», ένα μοναδικό θρακικό κάστρο του 4ου αιώνα. π.Χ.. Μετά από μία σύντομη στάση στην περιοχή των βασιλαετών βόρεια από το Σβίλενγραντ, περάσαμε στην Τουρκία κι επισκεφθήκαμε το πρωτότυπο και βραβευμένο «Μουσείο Υγείας» στην Αδριανούπολη. Στη συνέχεια «ξεψαχνίσαμε» όλο το Νομό Έβρου από το Δέλτα και τη Δαδιά, ως την Ρούσα, της Δοξιπάρα και τον Πεντάλοφο κοντά στο Ορμένιο, ενώ τέλος δεν παραλέιψαμε και μία βόλτα στο Κοτζά Ορμάν και την Κεραμωτή. Η δεύτερη εκδρομή μας ήταν διήμερη και είχε στόχο την ανακάλυψη των όμορφων μυστικών που κρύβουν οι κοντινές μας λίμνες Δοϊράνη και Κερκίνη. Ξεκινήσαμε από τον πολύ σημαντικό «Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο» στα Κρούσσια, απολαύσαμε αργυροπελεκάνους στην Λίμνη Δοϊράνη, γευτήκαμε νοστιμιές από βουβάλι και κάναμε βαρκάδα στη Λίμνη Κερκίνη, όπου μας εντυπωσίασε ένα κοπάδι με περίπου 3.000 γκισάρια. Έχουμε ακόμη πολλά να ανακαλύψουμε… κι ετοιμάζουμε πυρετωδώς το ανοιξιάτικο πρόγραμμα εκδρομών μας.

Χάρης Κουρουζίδης

Μαρίνα Τσιόλια/ Αρχείο Ορνιθολογικής (Βαρκάδα στην Κερκίνη, 702-705)

Μαρία Παναγιωτοπούλου

περιβαλλοντικές οργανώσεις και επιστημονικοί φορείς πολιτών κατέθεσαν ηχηρή πρόταση στον Πρωθυπουργό και στην Υπουργό Περιβάλλοντος στο πλαίσιο της ανοιχτής διαβούλευσης για το σχέδιο νόμου «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής». Οι φορείς πρότειναν λύσεις για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή συγχρόνως με την καταστροφή της φύσης. Το σχέδιο νόμου προωθεί ευρέως τα αιολικά πάρκα σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας και έτσι σηματοδοτεί την άνευ όρων πρόσβαση μιας εμπορικής δραστηριότητας στους τελευταίους ανέγγιχτους πυρήνες της ελληνικής φύσης, και ειδικά στις βουνοκορφές και τα ακατοίκητα νησιά. Όμως, η χαρτογράφηση των ευαίσθητων στα αιολικά πάρκα φυσικών περιοχών της Ορνιθολογικής δείχνει ότι είναι δυνατόν να επιτευχθεί ο Ευρωπαϊκός στόχος για την παραγωγή ΑΠΕ, ακόμα και εάν αποκλειστεί το 25% της Ελληνική επικράτειας από την εγκατάσταση αιολικών πάρκων. Οι φορείς κάλεσαν την Πολιτεία να σταθμίσει με προσοχή τους πραγματικούς παράγοντες που έχουν σημασία για τη χώρα μας. Η Ελλάδα αποτελεί σήμερα μια από τις πλουσιότερες σε βιολογική ποικιλότητα χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και στον κόσμο. Η προστασία αυτού του πλούτου πρέπει να διαφυλαχτεί και να αντιμετωπιστεί ως μοναδικό πλεονέκτημα της χώρας.

Αρχείο ΕΟΕ

Έκθεση φωτογραφίας: «Ταξιδεύοντας με τα Πουλιά» Ελίνα Σαράντου

Μαργαρίτα Τζάλη

Έ Σεμινάρια Δικτύου Υπευθύνων Παρακολούθησης Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΙΒΑ) 2009 Μαργαρίτα Τζάλη Συντονίστρια του Δικτύου των Υπευθύνων Παρακολούθησης ΙΒΑ.

ε επιτυχία ολοκληρώθηκαν και φέτος τα ετήσια σεμινάρια του δικτύου των Υπευθύνων Παρακολούθησης των ΙΒΑ, στα οποία συμμετείχαν συνολικά 52 εθελοντές από 32 περιοχές, από το Παραποτάμιο Δάσος Βορείου Έβρου και Άρδα μέχρι τα Όρη Ζάκρου στη Κρήτη και το Δέλτα του Καλαμά. Τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν για τη Βόρεια Ελλάδα σε συνεργασία με το ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού και το Φορέα Διαχείρισης λιμνών Κορώνειας Βόλβης στην ΙΒΑ των λιμνών Κορώνειας, Βόλβης και Στενών Ρεντίνας, ενώ για τη Νότια Ελλάδα τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν στην ΙΒΑ των λιμνών Τριχωνίδα και Λυσιμαχία και σε συνεργασία με το ΚΠΕ Θέρμου. Στα σεμινάρια τα μέλη του δικτύου παρακολούθησαν παρουσιάσεις για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, τη μεθοδολογία παρακολούθησης των περιοχών, τους τρόπους αντίδρασης σε περιπτώσεις απειλών στην περιοχή τους, τις μεθόδους καταμέτρησης πουλιών και την αναγνώριση τύπων καλύψεως γης Corine. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις πεδίου και εργαστήρι παρεμβάσεων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός της συμμετοχής στο δίκτυο εργαζομένων στους Φορείς Διαχείρισης τεσσάρων Προστατευόμενων Περιοχών. Για περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, αλλά και το εθελοντικό πρόγραμμα επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: http:// www.ornithologiki.gr/gr/sppe/caretakers.php

πειτα από την επιτυχή έκθεση φωτογραφίας στο Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Α. Τρίτσης» στο Ίλιον Αττικής, η έκθεση φωτογραφίας «Ταξιδεύοντας με τα Πουλιά» ταξιδεύει, μεταφέροντας το μαγικό κόσμο των άγριων πουλιών μέσα από το φακό 11 φωτογράφων, στη Βόρεια Ελλάδα! Η έκθεση μας υπενθυμίζει τη σημαντικότητα της προστασίας των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους όπως επίσης και τις δράσεις που πρέπει να πραγματοποιήσουμε για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου περιβάλλοντος τόσο για τα πουλιά, όσο και για τον άνθρωπο. Το ταξίδι στη Βόρεια Ελλάδα ξεκινάει μέσα στον Ιανουάριο από τη Βέροια στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Δήμου Βέροιας, (τηλ. επικοινωνίας: 23310 78109 και 23310 78100, ώρες λειτουργίας 9.0014.00 και 17.00 με 21.00). Για περισσότερες πληροφορίες για τις ακριβείς ημερομηνίες της έκθεσης και σε άλλες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας, επικοινωνήστε με τα γραφεία της Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρείας.

Αρχείο ΕΟΕ

6ος Αγώνας Παρατήρησης Πουλιών στη Βόρεια Ελλάδα: «ΚΕΡΚΙΝΕ-ΖΕΙ»

Σοφία Γεωργέλη

Ο Αγώνας Παρατήρησης Πουλιών (Bird Race) έχει γίνει πια ένας θεσμός της Ορνιθολογικής, όπου αυτοί που παθιάζονται με την παρατήρηση δε χάνουν με τίποτα! Ο τελευταίος πραγματοποιήθηκε στη Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά GR020 της λίμνης Κερκίνης λίγο πριν τα Χριστούγεννα (12/12/2009). Συμμετείχαν 23 άτομα που σχημάτισαν 6 ομάδες, διένυσαν συνολικά 540km (70-115 Km ανά ομάδα) και κατέγραψαν 107 διαφορετικά είδη πουλιών. Ο μέγιστος αριθμός πουλιών ανά ομάδα ήταν τα 83 είδη και καταγράφηκε από δύο ομάδες, τα «Κρασοπούλια» (Δ.Βαβύλης, Μ.Τσιλιανίδης, Τ.Μπούνας και Ε. Φουντουκίδου) και τα «Birds out of Limits» (Μ. Παναγιωτοπούλου, Ο.Τζημούλης, Χ.Κουρουζίδης και Κ.Σταφυλίδης). Ακολούθησαν οι ομάδες «Βασιλόσπινοι» (64 είδη), «Σταρόνια» και «Ψαρήθρες» (61 είδη), «StringBirds» (58 είδη) και «Νεκροκόρακες» (44 είδη). Ως σπανιότερο είδος του αγώνα ανακηρύχθηκε ο Χηνοπρίστης (Mergus merganser) τον οποίο παρατήρησαν τα «Κρασοπούλια». Αλλά σημαντικά είδη που παρατηρήθηκαν ήταν Νανόκυκνος (Cygnus columbianus), Μαυροπελαργός (Ciconia nigra), Πράσινος Δρυοκολάπτης (Picus viridis), και Διπλοκεφαλάς (Lanius excubitor).

νεα Το Πρόγραμμα LIFE για την προστασία του Μαυροπετρίτη βραβεύεται! Ρούλα Τρίγκου

Εξωφύλλου Λευκώματος: Χ. Βλάχος

ο Πρόγραμμα LIFE-Nature «Δράσεις για την προστασία του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae) στην Ελλάδα» (LIFE 03NAT/GR/000091) βραβεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως ένα από τα καλύτερα Προγράμματα LIFE 20072008. To Πρόγραμμα, που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2007, βελτίωσε σε μεγάλο βαθμό τη γνώση και ευαισθητοποίησή μας γι’ αυτό το σημαντικό γεράκι και αποδεικνύοντας ότι οι πληθυσμοί του είδους είχαν σε μεγάλο βαθμό υποεκτιμηθεί κατά το παρελθόν, επέτρεψε μια πιο αισιόδοξη εκτίμηση της ευρωπαϊκής και εθνικής κατάστασης διατήρησής του. Όταν το πρόγραμμα ξεκίνησε, τον Οκτώβριο του 2003, ο πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα εκτιμόταν σε 4.500 ζευγάρια. Σήμερα όμως και μετά την ολοκλήρωση του Προγράμματος, γνωρίζουμε ότι η χώρα μας φιλοξενεί περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους, δηλαδή κάθε χρόνο στις ελληνικές νησίδες φωλιάζουν περισσότερα από 12.400 ζευγάρια! Για περισσότερες πληροφορίες: http://ec.europa.eu/environment/life/bestprojects/bestnat2007-2008/index.htm http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojects/documents/bestnat08.pdf

Βιβλιοπαρουσίαση

Τα πουλιά της Λέσβου A Birdwatching Guide to Lesvos

Αυτό το μικρό σε μέγεθος μα πολύ πρακτικό βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες από την ARLEQUIN PRESS (ISBN: 9781905268061) και κατάφερε να γίνει topselling στο πρόσφατο British Bird Fair. Γιατί άραγε;

Steve Dudley / Νίκος Προμπονάς

ιατί θα είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε όποιον θελήσει να ανακαλύψει την υπέροχη φύση και τα πουλιά της Λέσβου. Γιατί έχει γραφτεί από τον πλέον κατάλληλο άνθρωπο, δηλαδή τον Steve Dudley, έναν από τους πιο έμπειρους οδηγούς με δεκάδες επισκέψεις στο νησί, σημαντικό στέλεχος του BOU, μέλος της Lesvos Bird Records Committee και συνεργάτη της Επιτροπής Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων (Ε.Α.Ο.Π.). Γιατί είναι επικαιροποιημένο και έγκυρο. Και γιατί παρέχει πληροφορίες που δεν θα βρεις πουθενά αλλού! Μέσα στις 272 σελίδες του ο αναγνώστης θα διαβάσει όλα όσα ακριβώς του χρειάζονται: γενικές πληροφορίες για το νησί, είδη πουλιών που θα συναντήσει και φωτογραφίες των πιο «περιζήτητων» εξ αυτών, περιοχές που αξίζει να επισκεφτεί και φωτογραφίες τους καθώς και χάρτες για εύκολη μετάβαση, τον κατάλογο των ειδών της Λέσβου αλλά και καταλόγους για τα

θηλαστικά, τα φίδια, τα ερπετά, τις πεταλούδες και τις ορχιδέες της. Οι μεγάλες διαφορές με άλλους οδηγούς για τα πουλιά της Λέσβου εντοπίζονται στην περιγραφή των βιοτόπων και στον κατάλογο των ειδών. Περισσότεροι από 60 βιότοποι παρουσιάζονται αναλυτικά από τον συγγραφέα, συνοδευόμενοι από χρήσιμους χάρτες, με σημειωμένα τα σημεία (θέσεις) όπου συνήθως απαντούν τα είδη. Μια έγχρωμη συνοδευτική φωτογραφία εξαφανίζει και την τελευταία πιθανότητα αποπροσανατολισμού. Ο κατάλογος των ειδών πουλιών της Λέσβου έχει προέλθει μετά από συνεργασία με την Ε.Α.Ο.Π. και περιλαμβάνει εκτός από τις αγγλικές και τις επιστημονικές ονομασίες, τις ελληνικές και τις ολλανδικές. Αποφεύγει τις πολλές κουραστικές λεπτομέρειες και τις ημερομηνίες και επικεντρώνεται στο καθεστώς παρουσίας των ειδών στο νησί, την εξάπλωση τους και

τους μήνες εμφάνισης. Όπου χρειάζεται, αναφέρει τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τους. Σε ξεχωριστό παράρτημα αναγράφει όλες τις παρατηρήσεις που δεν έχουν υποβληθεί ακόμη στην Ε.Α.Ο.Π., προτρέποντας τους αναγνώστες να το πράξουν σύντομα. Γενικά πρόκειται για έναν πολύ εύχρηστο οδηγό, σημαντικό βοήθημα για παρατηρητές πουλιών, φωτογράφους άγριας ζωής και φυσιολάτρες. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί (αγγλική) είναι απλή και η χαμηλή τιμή του (περίπου 20 αγγλικές λίρες) δεν αποτρέπει τους μελλοντικούς αγοραστές. Το μόνο μειονέκτημα του είναι ότι δεν υπάρχει στα ελληνικά βιβλιοπωλεία και θα πρέπει να γίνει παραγγελία.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Οδηγίες περίθαλψης από ένα Ξεφτέρι Η παιδική λέσχη μελών «Ξεφτέρια» διανύει πλέον το δεύτερο χρόνο ζωής της. Σε κάθε μας συνάντηση τα Ξεφτέρια, μας υπενθυμίζουν ότι η παιδική αυτή ομάδα της Ορνιθολογικής, είναι κάτι πολύ παραπάνω από συναντήσεις και παιχνίδια. Είναι αγάπη και ενδιαφέρον για τα πουλιά και το περιβάλλον, είναι όρεξη για μάθηση και φυσικά είναι η χαρά που νιώθουμε κάθε φορά που συναντιόμαστε! Στο κείμενο που ακολουθεί, το Ξεφτέρι Νικητέας Χρήστος, μας αφηγείται την εμπειρία του από την επίσκεψή μας στο Κέντρο Περίθαλψης Άγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ και μας δίνει οδηγίες περίθαλψης!!!

Επιμέλεια και εισαγωγή: Κοντοζήση Ιωάννα (Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης)

Συγγραφή κειμένου: Χρήστος Νικητέας, 11 ετών

νομάζομαι Νικητέας Χρήστος και είμαι μέλος στα Ξεφτέρια της Ορνιθολογικής. Μια από τις πολλές δραστηριότητες που έχω παραβρεθεί είναι η επίσκεψη στην ANIMA η οποία είναι σταθμός πρώτων βοηθειών αγρίων ζώων, με σκοπό να τα θεραπεύει, να τα περιθάλπει και στην συνέχεια να τα απελευθερώνει στο φυσικό τους περιβάλλον. Την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου συναντηθήκαμε με κάποια άλλα Ξεφτέρια και παρακολουθήσαμε το πρόγραμμα που διοργανώθηκε με την συνεργασία των δυο φορέων. Είδαμε νυχτερίδα, μελισσοφάγο, χελώνα, καλόγερο, 2 γερακίνες, γύπα, μπούφο, κατσουλιέρη και μια κουκουβάγια. Τα πουλιά αυτά, άλλα ήταν θύματα πυροβολισμού, άρρωστα, αποδυναμωμένα, δηλητηριασμένα ή τραυματισμένα από άλλα ατυχήματα. Μας έδειξαν επίσης τι να κάνουμε αν ένας νεοσσός πέσει από την φωλιά του και τι πρέπει να κάνουμε εάν βρούμε ένα τραυματισμένο πουλί ή κάποιο άλλο ζώο. Αν είναι νεοσσός το παρακολουθούμε μέχρι να νυχτώσει για να δούμε αν θα πάνε οι γονείς του να το ταΐσουν. Αν στην περιοχή υπάρχουν γάτες θα πρέπει να τις διώξουμε. Θα πιάσουμε το πουλάκι με ένα χαρτομάντιλο αλλιώς με μια μπλούζα. Ύστερα θα βάλουμε το χαρτομάντηλο κάτω από τα πόδια του χωρίς να του ακουμπήσουμε τα πούπουλα του και πολύ προσεχτικά θα ψάξουμε τα γύρω δέντρα για να βρούμε την φωλιά του. Αν δε βρούμε τη φωλιά, θα το ανεβάσουμε σε πιο ψηλό κλαρί και θα το παρακολουθούμε αν κινδυνεύει. Αν τελικά δεν πάνε να το ταΐσουν θα το πιάσουμε με ένα χαρτομάντιλο και πολύ προσεχτικά θα το βάλουμε μέσα σε μία κούτα που έχει τρύπες. ΠΟΤΕ ΣΕ ΚΛΟΥΒΙ. Μόλις πάμε σπίτι να πάρουμε αμέσως τηλέφωνο σε κάποιο κέντρο περίθαλψης για να μας πούνε τι να του δώσουμε. Θα μας προτείνουν να του δώσουμε ζαχαρόνερο από τα δύο του ρουθούνια, δύο με τρεις σταγόνες. Και αναλόγως με το είδος θα μας πούνε τι τροφή να του δώσουμε. Επίσης δεν πρέπει να πηγαίνουμε συνέχεια να το βλέπουμε γιατί αναστατώνεται. Αν σας τύχει ένα αρπακτικό χτυπημένο με τη βοήθεια κάποιου μεγαλυτέρου σκεπάστε το προσεχτικά με ο,τι βρείτε πρόχειρο εκείνη την ώρα (μπουφάν, μπλούζα, πετσέτα) κλείστε του τα μάτια και ύστερα πιάστε τα

photo: Γεωργία Νικητέα

Μελισσοφάγος Merops apiaster

πόδια του. ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΑΝΤΑ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΑΣ, για να μην σας τραυματίσει άθελά του. Εκτός από τις πρώτες βοήθειες που μπορούμε να του δώσουμε εμείς, θα το μεταφέρουμε στο κέντρο περίθαλψης για να το φροντίσουν οι ειδικευμένοι άνθρωποι. Ήταν πολύ ωραία εμπειρία για μένα και πραγματικά χάρηκα που έμαθα τόσα πράγματα!

Σε περίπτωση που βρείτε κάποιο τραυματισμένο ζώο μπορείτε να απευθυνθείτε στο Σύλλογο Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ στην Αθήνα (Μενελάου 134, Καλλιθέα, τηλ./φαξ: 210 95 10075), στο Σύλλογο Περίθαλψης & Προστασίας Άγριων Ζώων ΑΛΚΥΟΝΗ στην Πάρο (τηλ. – φαξ: 22840 22931, κινητό: 6944 741616), στο Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων ΕΚΠΑΖ στην Αίγινα (τηλ.: 22970 31338, fax: 22970 28214, κινητό: 6973318845), καθώς και στα παραρτήματά τους.

HCBM

photo: Οδυσσέας Τζημούλης ΔεντροσπουργίτηςPasser montanus

Η Παρακολούθηση των Κοινών Ειδών Πουλιών στην Ελλάδα: 8

Θεόδωρος Κομηνός Συντονιστής του προγράμματος

Τρία χρόνια, 2007-2009, πιλοτικού προγράμματος. Η αποτελεσματική προστασία των πουλιών δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τις πληροφορίες που μας δίνει η παρακολούθηση των πληθυσμών τους μέσα στο χρόνο, παρέχοντας μας ουσιαστικά τους δείκτες που μπορούν να εξηγήσουν τις αιτίες των αλλαγών τους. Τα πουλιά λειτουργούν και ως πολύτιμα «βαρόμετρα» της γενικής υγείας του περιβάλλοντος. Οι μεταβολές στους πληθυσμούς τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μελέτη των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη φύση (εντατικοποίηση γεωργίας, καταστροφή δασών, ρύπανση υδάτων, κ.α.) και πρόσφατα στην προσπάθεια ‘καταγραφής’ της κλιματικής αλλαγής. Hellenic Common Bird Monitoring (HCBM)

To Πρόγραμμα ‘’Hellenic Common Bird Monitoring (HCBM)’’, που υλοποιείται πιλοτικά από την ΕΟΕ τα τρία τελευταία χρόνια (2007-2009), είναι ένα πρόγραμμα παρακολούθησης των πληθυσμών των κοινών ειδών πουλιών της Ελλάδας. Στόχοι του προγράμματος είναι, αφενός, να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά με τις αλλαγές των πληθυσμών των ειδών στον ελλαδικό χώρο και, αφετέρου, να συμμετάσχει με τα στοιχεία που συλλέγονται, στο πανευρωπαϊκό πρόγραμμα. Επίσης, σε εθνικό επίπεδο η κυβέρνηση υποχρεούται να ενσωματώσει το δείκτη των πουλιών στους υπολοίπους εθνικούς δείκτες για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτό δείχνει ότι η σημασία αυτού του προγράμματος τα επόμενα χρόνια θα αυξάνει συνεχώς. Μέχρι τώρα το πρόγραμμα είναι αυτοχρηματοδοτούμενο από την ΕΟΕ. Το 2010 θα έχουμε και τους πρώτους δείκτες της κατάστασης των πληθυσμών των Κοινών ειδών πουλιών μετά από 3 χρόνια μετρήσεων ενώ το ελληνικό Σχήμα (HCBM) θα συμπεριληφθεί στο πανευρωπαϊκό πρόγραμμα που συμμετέχουν μέχρι στιγμής 24 χώρες, έτσι ώστε οι μετρήσεις μας να περιλαμβάνονται μαζί με των άλλων χωρών στην ετήσια έκθεση του EBCC.

Αποτελέσματα μετρήσεων του 2009

Το 2009 συμμετείχαν στο πρόγραμμα 42 εθελοντές, από τους 78 που είχαν δηλώσει συμμετοχή, οι οποίοι κάλυψαν 45 επιφάνειες από 21 νομούς. Τα τετράγωνα καλύπτονταν, κυρίως, από αγροτικά ή αγροτοδασικά

οικοσυστήματα, μόνο ένα ήταν σε μικτό φυλλοβόλο δάσος και Μακία, ενώ ορισμένα σημεία είχαν επιλεγεί στην περιφέρεια υγροτόπων. Οι περιοχές που καλύφθηκαν περισσότερο, ήταν η περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας με 12 τετράγωνα. Τα υπόλοιπα τετράγωνα ήταν από την Μακεδονία (12) από την Ήπειρο (2), από την Θεσσαλία (1), από την Εύβοια (1), από την Πελοπόννησο (4) από την Δυτική Ελλάδα (1) και τέλος από τα νησιά, Κέρκυρα (3), Θάσο (1), Λήμνο (1), Νάξο (1), Ηρακλειά (1), Σαλαμίνα (1), Κύθηρα (2) και Κρήτη (2). Συνολικά καταμετρήθηκαν 15.901 πουλιά από 118 είδη, σε 9.328 καταγραφές και σε 664 σημεία καταγραφής. Το πιο πολυπληθές είδος που καταγράφηκε είναι το Σπουργίτη Passer domesticus, το οποίο παρατηρήθηκε στο 87% των τετραγώνων, δεύτερο είναι η Κουρούνα Corvus corone που καταγράφηκε στο 82% και τρίτο το Χελιδόνι Hirundo rustica με 80%.

Στο μέλλον….

Το πρόγραμμα θα συνεχιστεί και την επόμενη χρόνια (2010) με στόχο την προσέλκυση περισσότερων εθελοντών και την προσπάθεια στήριξης του σε βάθος χρόνου. Από τα μέσα Ιανουάριου έως τα μέσα του Φεβρουαρίου του 2010 θα συγκεντρωθούν οι αιτήσεις συμμετοχής των εθελοντών. Στην συνέχεια, θα καθοριστούν οι ημερομηνίες των 2 κεντρικών Σεμιναρίων Εκπαίδευσης που διεξαχθούν στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Αναλόγως τις ανάγκες που θα προκύψουν θα καθοριστούν και τα επιμέρους σεμινάρια σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

ΒΙΒΛΙΟ ΙΒΑ

3.1

Π αρ ου σί ασ

η τω ν δε δο μέ νω ν

Δι άτ αξ η τω ν Εκ θέ σε ων τω ν IB A Παρα ποτά βόρε ιου Έβρο µιο δάσο ς υ και Άρδα

GR001

GR0 01 Εθνικός Κωδι κός της ΙΒΑ Παρ αποτ άμιο βόρε ιου Έβρο δάσο ς Επίσημη Ονομ υ και Άρδα ασία της ΙΒΑ

A1, B2, B3, C1, C6

ΙΒΑ

ΕΚΘΕΣΕΙ Σ

Coracias φωτ.: Γιάννης garrulus Καζόλης

Ακρίβεια δεδοµένων

B2, C6

GR086 Δυ τική και βό ρεια Ζάκυ GR087 Νη νθος σίδες Στρο φάδες

A1, C1

B3, C6 B2, C6

photo: Αρχείο Ε.Ο.Ε.

# 0

524

Ν. Μικρ ό

Ν. Αγ. Νικό λαος

ΙΒΑ

# 0

464

Άνω Βολ ίμες !

ΕΚΘ ΕΣΕ ΙΣ

! !

Ν. Αγ.

κές Π

Βολίμες

# 0

606

Λιθακιά !

Μου ζάκι

Βασιλικό

α ν τι Οι Σημ

1 Â Æ

# 0

196

Ν.

Νησ ίδες

Το νέο βιβλίο για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας

ες

Πελοπ όνν

2 Â Æ

Στρο φάδ

GR 087

3 Â Æ

B3, C6 B2, C6

Ορθ ονιέ

Αγα λάς

Σώσ της

Λαγ ανά

# 0

Κόλπος

Λ. Κερί ου

Ν. Πελο ύζο

A1, C1

339

GR 086

# 0

ήσι

B2, C6

308

Κριτήρια 2000

Άρπυια

U A A A A U C C C U A C C C C A C C C C C

Ν. Μαρ αθον

Ακρίβεια δεδοµένων

# 0

P P P P I

Κερ ί 413

Μονάδα µέτρησης

ά μικρόπουλ φάγοι (Orio rhynchos), α, όπως lus oriolus) φελούντα και αρπα ι από και πάρα κτικά και Για να επισκ την ύπαρξη των Στροφάδω παρυδάτια, επωεφτείτε τα ν στην πορε Στροφάδι ία τους. α πρέπει απαραίτητ α να λά-

Ν. Σταμ φάνι

Έτος Καθεσ τώς παρουσίας Αφθονία Ελάχι στος πληθυσµός Μέγιστος 1997 πληθυσµός B C 2004 B 2003 -8 B 53 53 2003 -8 B 95 267 2003 -8 B 46 66 1997 non-B 14 30 2002 P 40 0 P 2002 B P 2002 B P 1997 P P 1997 B 2002 B 20 0 P 2002 W P 2002 W R 2002 P P 1997 B 2002 B 50 0 P 2008 R C 2008 B C 2002 B P 2002 P P

νται απο δύο νησιά . Το

Είδος Cicon ia nigra Cicon ia ciconi a Nyctic orax nyctic orax Ardea cinere a Egret ta garze tta Phala croco rax pygm eus Falco vespe rtinu s Milvu s migra ns Circus aerug inosu s Circu s macr ourus Accip iter brevip es Aquila poma rina Aquil a clang a Aquil a helia ca Gallin ago medi a Corac ias garru lus Alced o atthis Dendr ocopo s syriac us Laniu s minor Sylvia nisori a Ficed ula semit orqua ta

αποτελού

Ν. Αγ. Ανδρ έας

8 km

Coracia s φωτ.: Γιάννης garrulu s Καζόλη ς

Ανα φων Ν. Αγ. Ιωάν ήτρια νης 335 Αλικ ανά # 0 737 ! ς # 0 Μαρ ίες ! ! Πηγαδά Κατα στάρ ι κια ! 186 Μέσ ο Γερα ! Έξω Χώρ κάρ # ! 0 ! ι α Καλ λιθέ α ! ! Κυψ έλη Πλά Γύρ ι ! Άγιο ! νος ς Δημήτρι ! 355 ! ! Λού ! ος ! # 0 χα 206 ! Καλ ιπάδ ο ! Αγία Άγιο # 0 ι Μαρ Πάν Βαν ίνα τες άτο ! ! 581 ! ! Γαλά Μπο χάλη ρο Σαρ ! ! # ! 0 ! ακη νάδ ο . Άγιο ς Λέω Λαγκαδ άκια ! Φιολίτης ! Ζάκ N. Ζά κυν ! Γαϊτάνι ! ν υνθος Βου θος γιάτ ! ο Κοιλιωμέ Λαγώπο δο ! Μαχ Αμπ νος αιρά δο ! ελόκηπο ι ! Αργάσι Ρομ ίρι ! Καλ αμά κι ! 150 Παν τοκρ # 0 άτω ρας

RIS M

Κριτήρια 2000

U A A A A U C C C U A C C C C A C C C C C

Π ο υ λ ιά γ ια τα ε ρ ιο χ έ ς

τικές εκτάσεις Ενδεικτικός χάρτης της Ελλά περιοχής αποτεµε φυσικούς φυτομε φράχ δας τηντες. θέσηΜεγά λεί στρατιωτικ της λο ΙΒΑτµήµα της ή ζώνη. Ενδι αιτή µατα Τεχνητά τοπία : βάδια/Βοσκ (81,6 %), Υγρότοποι (ενδο ότοποι (1,2 χώρας) (11,7 %), ∆άση (0,9 %), Λι%). A1, B2, B3, C1, C6 Τα κριτήΟρν ρια που ιθοπ πληρ ανίδ οία: η ΙΒΑ συνολικά με HeathΣηµα andντική Evanπεριο Περι γραφ s 2000 ορισμούςαναπ χή για , βλ. Παράγραφ(σύμφωνα ή: τωναραγ κριτη ο 2.2 για Σύντομη περιγ ρίων) και όµενα ραφή της ΙΒΑ, διαβατικά και κά και γεωμ με 26° τα λιγότ βασικ 26’ρο52.5 ορφο εγια 7’’ E,ιµάζο βιοτόπους που λογικά χαρακτηριστικά ότερα γεωγραφιδιαχε 41° ντα Συντεταγμένες 35’ 53.5 3’’ υδρό του κεντρ N τις χρήσεις γης, απαντώνται, καθώς και της, τους κύριους αρπαοβαρ της ΙΒΑ (γεωγβια, κτικάούς σημείου πληρ όπου αυτές και ραφικθιόµο (centroid) ό μήκο είναι διαθέσιμες οφορίες για Greenwich) στρου όμορφο ς,ο γεωγ ρφα ραφικ αυτόό νησί είδη. Εντός . πλάτο Ενδι αιτή ματα ως τόπος τους Ιονίο της περι/ υ είναι αναπαραγ : οχής διεθνώς ωγής της ορνιθολογ Τα κύρια ενδια Υψό μετρ ο υπάρχουν δύο γνωστό θαλάσσια ικό Μεγάλο Στρο ς χελώνας. πρώτο λόγο ενδιαφέρον, όμως ίες ερωδκατά της ΙΒΑ με το ιτήματα που παρατηρού Ελάχιστοαποικ ιών µε Το , της περιο στα νησιά και corax νται μέσα στα ρίπο μέγιστο υψόμ ναστήρι της φάδι ή Σταμφάνι, υ ναυτικά χής βρίσκ Στροφάδε χωρικών δεδο ποσοστό κάλυψης της όπου βρίσκ nyctic την στάθNycti ετρο της Παναγίας μίλια εται orax, ς, που μη της κάθε μιας (ανάλόρια βόρε εται το περίφ ΙΒΑνότια μένων του Corin μισυ αιών της Παντ Egret πάνω ια πλευρά απόαπό ta θάλα τη Ζάκυνθο, απέχουν 25 πεοχαρ τηγορίες βλ. ων, και το garzeσσας ημο μουση φους ανάλ (Ψηφ του e Land Cove tta και νησιού μορφ και στη δυτικ Μικρό Στρο άς, ηλικίας άνω Παράρτημα έκτασης υσηςcinere Μοντ r 2000, για καίας τηςιακό Ardea 100μa. Ζακύνθου του μεγά των επτά Εδά.)απόΣτην 6.4). (βραχώδε έλοτης φάδι ή Άρπυ ή και λου νησιο που, λόγω ις ακτέ (Juniperus την ια. Το 35 ύ αποτελείτ της γεωphoenicea % της Έκτα σηπεριοχή υπάρχει ίσωςτουριστική εισβολή. ς, βουνά), έχει παρα Ορν ιθοπ ανίδ αι από δάσο ). Και τα μεταναστ μείνει μακρ α: η δυο νησιά ευτικ υψηλ ότερη Οιπυκνό Έκταση της Πληροφορίες ιά είναι σημα ς κέδρων ρασης αλλά ά είδη, που τα χρησ βόρειες - και δυτικ ΙΒΑκαι για την ορνιθ ντικά για σε πληθ εκτάρ ιμοποιού και διατρ ια 100 ha =τητα και δεδομένα τα (1 ολογική σημα ές ha τόπο ν οφής την απόκ σαν υσµό = 10 στρέμματα ς αναπ 1 km 2) αφρικάνικ σταθμό ξεκο ς αραγ ρημνες ακτέ στις μετα σία της περιο Corac ias ωγής και ύχόμενων από για είδη με σημαντικό monachus) τα χρησιμοπ η ήπειρο. Οι Αρτέ κινήσεις τους από garru lus . Στη δυτικ της Μεσογειακήςς της Ζακύνθου είναι ποσοστό των χής τη και μηδε στην οιού μεταν προς ς (Calonectr ν και Περι φέρε ια Ελλάδα, αστευ ή πλευρά, άγιο” με φώκιας που δεν συμπ διερσιά υπάρ is diomedea (Mon την πανέ χει μεγάλη ως τόπο αναπαραγ / Νομ ός που εριλαμβάνονται τική οδό πληθυσμών εκτιµάται μορφη παρα κοντά στο πασίγνωσ achus ) Διοικητική να ωγής αποι τα παρένθεση μετά ότι αλλά θαυμ Τρυγ κία. , οφείλ στον πίνακα αφού Την όνια (Stre λία, οι παρα το “ναυε-άσουν τους Μαυ στα νηται Περιφ από τα είδη ptopelia turtu ανοιξιάτικη περίο στα έρεια τους εντοπίζετα από το τηρητές ροπετρίτε ρουσίας του Θαλα αναφέρεται των ειδών. Σε ακαι δο, κυρίω σσοκςόρακ στους ι η ΙΒΑ.µεγάλ καιΝομό είδου οποίουςς (Falco eleonorae) μπορούν τα μονανησί και συχνά ξεκο r) περνούν κατά υπερώ ς, ες (Phal ρά του ριµα Όταν η νησιο ρισσότερες ΙΒΑ ύεντοπ σίας παρακάτω ς (για κατηγορίες βλ. το καθεστώς παacrocorax χιλιάδες υράζοντα δέντρ δικά όπως από μία Περιφ α, ίζεται σε κάθε άνοιξ Καθεστώς Παρο ) πε- aristotelis). Η νότια και (Hirundo sp., είδη. Μελισσοφάγοι ι σ’ αυτό. Δεν είναι πάνω η γεμίζει έλλειψηπουλ τίθενται στην ιών, έρειε κάτις που υή Νομο όχλημε φθίνο από πλήθ (Merops apias Delichon όμως ύς, παρα δυστυχώς 2 σης, η μεταναστ πλευμυγοχάφτ urbicum), σειρά παρα και υσα που επικάλυψή ter), χελιδ εκμεταλλ ανάλ ευτικών ες (Fice Τσαλαπετ ογανέμο ς τους. στηνΤαυψηλ όνια με την εύον ήδοσιακά εινοί (Upu παρα νται την έκτασ γωγικότηταΣτροφάδι η χή… ται οι λαθροθήρες Κούκοι (Cuculus dula sp.), Αηδόνια περιο pa epops), α ή Στρο canorus), (Luscinia φάδες πολλ οικοσυστήµατος. του Συκο mega P

P P P P I

ECO TOU

Μονάδα µέτρησης

Έτος Καθεστώς παρουσίας Αφθονία Ελάχιστος Ciconia nigra πληθυσµός Μέγιστος Ciconia ciconia 1997 πληθυσµός B Nycticorax C 2004 nycticorax B Ardea cinerea 2003-8 B 53 Egretta garzetta 53 2003-8 B 95 Phalacrocora 267 2003-8 x pygmeus B 46 Falco vespertinus 66 1997 non-B 14 Milvus migrans 30 2002 P 40 Circus aeruginosus 0 P 2002 B Circus macrourus P 2002 B Accipiter brevipes P 1997 P Aquila pomarina P 1997 B Aquila clanga 2002 B 20 Aquila heliaca 0 P 2002 W Gallinago P 2002 media W Coracias R 2002 garrulus P Alcedo atthis P 1997 B Dendrocopos 2002 syriacus B 50 Lanius minor 0 P 2008 R Sylvia nisoria C 2008 B Ficedula semitorqua C 2002 B ta P 2002 P P

γο

Περι γραφ ή: Η περιοχή εκτείν εται κατά µήκο Πύθιο έως ς των ποταµ το ών Έβρου (από Κυπρίνο). Το Ορµένιο) και Άρδα (από το τα Μαράσια (Populus spp.), παραποτάµιο δάσος αποτε έως τον Ιτιές (Salix λείται από δάσος συνυ Λεύκες πάρχει µε µωσα spp.) και Σκλήθρα (Alnu s µνών γλυκο ύ νερού µε καλαϊκό λιβαδιών, θαµνώνων spp.). Το , µικρών λιµώνες (Phra gmites spp.) και αγροΕίδος

GR001

A1, B2, B3, C1, C6

26° 26’ 52.5 Υψό µετρ 7” E, 41° 35’ 53.5 3” N sg t { |Î Ø g|ο:Ø ØLØd Έκτα ση: 18.9 kjts Ïg Ø Ø q‫ל‬ |m Ød ØΝοµ ός: 09 ha Έβρο υ

α έλ

Περι φέρε ια:Ø

άδα τη ς Ε λ λ

Ορνιθοπα νίδα: Σηµαντική περιοχή αναπαραγόµενα για και διαβατικά και λιγότερο για διαχειµάζον τα υδρόβια, αρπακτικά και στρουθιόµο ρφα είδη. Εντός της οχής υπάρχουν περιαποικίες ερωδιώνδύο µε Nycticorax nycticorax, Egretta garzetta και Ardea cinerea. περιοχή υπάρχει Στην η υψηλότερη ίσως πυκνότητα και πληθυσµός Coracias garrulus στην Ελλάδα, που εκτιµάται ότι οφείλεται στα µεγάλα και υπερώριµα δέντρα, στην έλλειψη σης, και στην όχληπαραγωγικό υψηλή τητα οικοσυστήµατος. του

Πα ρα πο βό ρε ιου Έβ τά µιο δά σο ς ρο υ κα ι Άρ δα

ο νι

χές

Ιό

ς Περιο αντικέ Οι Σημ ουλιά Π για τα άδας λ λ Ε ς τη

26° 26’ 52.57” Περιφέρε ια:Ø sg t{Υψόµετρο :Ø ØL E, 41° 35’ |Î Ø g|k jtsÏg Ø Ø Ød Έκταση: 53.53” N 18.909 ha q‫|ל‬m ØdØΝ οµός: Περιγραφ ή: Έβρου Η περιοχή εκτείνεται κατά µήκος Πύθιο έως των ποταµών το τικές εκτάσεις Έβρου (από Κυπρίνο). Το Ορµένιο) και Άρδα (από µε φυσικούς το περιοχής τα Μαράσια φυτοφράχτες. αποτελεί στρατιωτική (Populus spp.), παραποτάµιο δάσος αποτελείτα έως τον Μεγάλο τµήµα Ιτιές (Salix ζώνη. της ι από Λεύκες δάσος συνυπάρχει spp.) Ενδιαιτήµ µε µωσαϊκό και Σκλήθρα (Alnus spp.). µνών γλυκού ατα: λιβαδιών, θαµνώνων, Το Τεχνητά νερού µε καλαµώνες τοπία µικρών λι(Phragmites βάδια/Βοσκ (81,6 %), Υγρότοποι (ενδοχώρας spp.) και αγροότοποι (1,2 ) (11,7 %), %), ∆άση (0,9 Λι%).

ησ ος !

Το νέο βιβλίο για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας Η νέα ελληνική έκδοση για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά ή Important Bird Areas (IBA), όπως έχουν καθιερωθεί να ονομάζονται διεθνώς, ολοκληρώθηκε από την ΕΟΕ μέσα στο 2009.

εκαπέντε χρόνια μετά τον πρώτο κατάλογο των ελληνικών ΙΒΑ και μια δεκαετία μετά την πανευρωπαϊκή έκδοση του BirdLife International (Heath and Evans 2000), το βιβλίο αυτό έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό σχετικά με την δημοσίευση της ορνιθολογικής αξίας των IBA στην Ελλάδα. Στόχος της νέας έκδοσης των ΙΒΑ της Ελλάδας είναι μεταξύ άλλων η δημοσίευση επικαιροποιημένων δεδομένων σχετικά με την ορνιθολογική αξία των περιοχών, η προώθηση της προστασίας τους και των απειλούμενων ειδών της Ελλάδας στο ευρύ κοινό και τις αρμόδιες υπηρεσίες που σχετίζονται με την διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, αλλά να χρησιμεύσει και σαν οδηγός για όσους ενδιαφέρονται για την παρατήρηση πουλιών και τον οικοτουρισμό. Το πρόγραμμα των IBA του BirdLife International είναι μια παγκόσμια πρωτοβουλία που στόχο έχει την αναγνώριση, καταγραφή και προστασία ενός δικτύου περιοχών μέγιστης προτεραιότητας για την διατήρηση των πουλιών. Το δίκτυο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως το ελάχιστο απαραίτητο για να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους στην περιοχή εξάπλωσής τους, αλλά επίσης ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο για την αναγνώριση προτεραιοτήτων σχετικά με την προστασία ειδών και ενδιαιτημάτων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ΙΒΑ αριθμούν σήμερα πάνω από 10.800 περιοχές, σε 214 χώρες, εδαφικές επικράτειες και θαλάσσιες ζώνες, από τις οποίες 4.500 βρίσκονται στην Ευρώπη. Οι ΙΒΑ αναγνωρίζονται βάσει επιστημονικών κριτηρίων που έχει θεσπίσει το BirdLife International. Στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί 196 ΙΒΑ, η συνολική έκταση των οποίων καλύπτει περίπου 3.200.000 εκτάρια, που ισοδυναμεί με το 24% της χερσαίας επικράτειας. Η νέα έκδοση της ΕΟΕ πρόκειται για μια έγχρωμη έκδοση 450 περίπου σελίδων που συμπεριλαμβάνει τρία βασικά μέρη. Το εισαγωγικό μέρος περιγράφει το πρόγραμμα των ΙΒΑ παγκοσμίως, επεξηγεί την εφαρμογή των κριτηρίων του BirdLife International, και αναλύει την μεθοδολογία

που έχει χρησιμοποιηθεί για την αναγνώριση των ΙΒΑ και την επικαιροποίηση των δεδομένων τους. Επιπλέον, γίνεται ανάλυση των δεδομένων των ΙΒΑ σε εθνικό επίπεδο, με γραφικές παρουσιάσεις και πίνακες. Το δεύτερο και κυρίως μέρος της έκδοσης προχωράει στην αναλυτική παρουσίαση κάθε μίας από τις 196 ΙΒΑ. Σε κάθε έκθεση γίνεται μια σύντομη περιγραφή της περιοχής, των ενδιαιτημάτων, της ορνιθολογικής σημασίας, του καθεστώτος προστασίας, και των απειλών που έχουν καταγραφεί σε αυτήν. Επιπλέον, για πρώτη φορά απεικονίζονται τα όρια της ΙΒΑ και τα βασικότερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής σε αναλυτικούς χάρτες. Η πιο σημαντική συμβολή της έκδοσης όμως είναι η παρουσίαση αναλυτικού πίνακα με τα νεώτερα διαθέσιμα δεδομένα από το 1996 μέχρι και το 2008 για τους πληθυσμούς των ειδών κριτηρίου, αλλά και άλλων εθνικά σημαντικών ειδών. Τα δεδομένα αυτά έχουν βασιστεί σε στοιχεία που απορρέουν από προγράμματα προστασίας που έχει εφαρμόσει η ΕΟΕ για συγκεκριμένα είδη και περιοχές, αλλά επίσης στην τεράστια συμβολή πηγών από εξωτερικούς συνεργάτες τους οποίους και ευχαριστούμε ιδιαίτερα. Το τρίτο μέρος της έκδοσης παρουσιάζει 32 οικοτουριστικές περιοχές με αναλυτικές πληροφορίες και χάρτες για τους επισκέπτες, αναδεικνύοντας τις πολιτιστικές και παραδοσιακές αξίες κάθε περιοχής, καθώς και τις δυνατότητες φιλοξενίας, περιήγησης και περιβαλλοντικής ενημέρωσης σε αυτές. Όλο το βιβλίο, και ιδιαίτερα το οικοτουριστικό μέρος του, διαθέτει πλούσιο φωτογραφικό υλικό από πάνω 60 φωτογράφους με τοπία των IBA και πολλά είδη πουλιών. Τέλος, στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται αναλυτική βιβλιογραφία καθώς και παραρτήματα. Η έκδοση του βιβλίου εντάσσεται στο Μέτρο 5.2, του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (Ε.Π.ΠΕΡ), που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και από εθνικούς πόρους (ΚΠΣ 2000 – 2006).

Δανάη Πορτόλου Υπεύθυνη Τμήματος Διαχείρισης Δεδομένων (dportolou@ ornithologiki.gr)

LIFE

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης /Google Earth

Οι 2 ανήλικοι Μαυροπετρίτες

Ρούλα Τρίγκου Συντονίστρια ΕνημέρωσηςΕυαισθητοποίησης Δράσεων Διατήρησης

Δορυφορική Παρακολούθηση Μετανάστευσης Μαυροπετριτών Η Ελλάδα φιλοξενεί περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού Μαυροπετρίτη, δηλαδή στη χώρα μας φωλιάζουν κάθε χρόνο περισσότερα από 12.000 ζευγάρια. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ξεκίνησε η δορυφορική παρακολούθηση της μετανάστευσης του σημαντικού αυτού είδους, από τη χώρα μας στις περιοχές διαχείμασής του, στη ΝΑ Αφρική και τη Μαδαγασκάρη, με στόχο τη διερεύνηση των μεταναστευτικών διαδρομών που ακολουθούν τα πουλιά.

photo: Σπύρος Σφενδουράκης Μαυροπετρίτης Falco eleonorae χάρτης (ΕΟΕ): Η διαδρομή των τεσσάρων Μαυροπετριτών

ε συνέχεια του Προγράμματος LIFE «Δράσεις για την προστασία του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae) στην Ελλάδα», δορυφορικοί πομποί τοποθετήθηκαν κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου σε 4 Μαυροπετρίτες (2 ενήλικα και 2 νεαρά άτομα) στην περιοχή της Άνδρου, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Μελέτη και διατήρηση των θαλασσοπουλιών στην Ελλάδα» με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη. Η μελέτη διενεργείται από τον Τομέα Διατήρησης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών και με Γερμανούς επιστήμονες ειδικούς σε θέματα δορυφορικής παρακολούθησης Μαυροπετριτών. Ανάλογες δράσεις έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην Ισπανία (Βαλεαρίδες νήσοι) και στη Σαρδηνία και έχουν δείξει ότι σε αντίθεση με την παλαιότερη αντίληψη ότι οι Μαυροπετρίτες μεταναστεύουν κατά μήκος των ακτών της Αφρικής, αυτοί διασχίζουν την έρημο Σαχάρα, προκειμένου να φτάσουν γρηγορότερα στον προορισμό τους. Όπως φαίνεται και από το χάρτη, όπου απεικονίζεται η μεταναστευτική διαδρομή των τεσσάρων Μαυροπετριτών στους οποίους τοποθετήθηκαν πομποί, οι Μαυροπετρίτες που επισκέπτονται την Ελλάδα, ακολουθούν τη διαδρομή του Νείλου, δηλαδή κινούνται ανατολικότερα της Σαχάρας, γεγονός που τους προφυλάσσει από τις αντίξοες συνθήκες διάσχισης της ερήμου. Οι τέσσερις Μαυροπετρίτες ξεκίνησαν το μεταναστευτικό τους ταξίδι προς την Αφρική τον Οκτώβριο και οι τρεις από αυτούς, έχουν φτάσει στη Μαδαγασκάρη, ολοκληρώνοντας με επιτυχία το μεταναστευτικό τους ταξίδι. Η παρακολούθησή τους θα συνεχιστεί και την επόμενη χρονιά, ώστε να καταγραφούν οι διαδρομές των πουλιών και κατά την επιστρο-

φή τους στους τόπους αναπαραγωγής τους, τις ελληνικές νησίδες. Παρόλο που ο Μαυροπετρίτης είναι από τα καλύτερα μελετημένα πουλιά στην Ελλάδα, οι μεταναστευτικές του διαδρομές και οι περιοχές διαχείμασής του στην Αφρική παραμένουν άγνωστες. Η παρούσα μελέτη μας δίνει την ευκαιρία να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα και να αποτελέσουν τη βάση για τη μελλοντική διατήρηση του είδους. Παρακολουθήστε τη διαδρομή του Βορέα, του Νότου, της Ίρις και του Ζέφυρου στην ιστοσελίδα της Ορνιθολογικής (http://www.ornithologiki.gr/life/falcoel/gr/program/satellite.htm).

αφιέρωμα

Δακτυλιώσεις Η μετανάστευση των πουλιών είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα του φυσικού κόσμου. Δεν υπάρχει κάποιος μήνας κατά τον οποίο να μην πραγματοποιείται κάποια μετανάστευση πουλιών κάπου στη Γη. Σήμερα γνωρίζουμε αρκετά για το πώς τα πουλιά πραγματοποιούν τις μετακινήσεις τους, τους προορισμούς τους, τη διάρκεια της ζωής τους, κ.ά. χάρη στην εφαρμογή διαφόρων ερευνητικών μεθόδων που αναπτύχθηκαν ειδικά γι αυτό το σκοπό. Όμως η πλέον γνωστή και διαδεδομένη μέθοδος για τη μελέτη της μετανάστευσης των πουλιών είναι η δακτυλίωση. Δρ Σάββας Καζαντζίδης Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΚρικομυγοχάφτηςFicedula albicollis

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Σάββας Καζαντζίδης και Χαράλαμπος Αλιβιζάτος Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

photo: Σάββας Καζαντζίδης

Γαλαζοπαπαδίτσα -Parus caeruleus

Η ιστορία των δακτυλιώσεων

H ιδέα για τη δακτυλίωση των πουλιών γεννήθηκε περίπου πριν από 120 χρόνια όταν ο Δανός δάσκαλος Hans Christian Cornelius Mortensen (1856-1921) στις 6 Ιουνίου 1890 τοποθέτησε τσίγκινα δακτυλίδια σε δύο Ψαρόνια. Στο εξωτερικό μέρος των δακτυλιδιών είχε γράψει με μελάνι “Ynglede i Viborg 1890 M” (δηλ. Γεννήθηκε στο Viborg 1890 M) και ακριβώς τα ίδια χάραξε και στο εσωτερικό του δακτυλιδιού.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ντατικές παρατηρήσεις τις επόμενες ημέρες τον έπεισαν ότι η μέθοδος δεν ήταν καλή μιας και τα δακτυλίδια ήταν βαριά. Μετά από αρκετή σκέψη και διερεύνηση, αποφασίζει να βάλει, ξανά σε Ψαρόνια, αλουμινένια δακτυλίδια με την εγγραφή “VIBORG 1”. Τότε ήταν 5 Ιουνίου 1899. Μέχρι το τέλος εκείνου του έτους δακτυλίωσε 165 Ψαρόνια με δακτυλίδια που o ίδιος είχε φτιάξει και στα επόμενα έξι χρόνια δακτυλίωσε 1550 πουλιά (ερωδιούς, πελαργούς, γλάρους, πάπιες κ.ά). Οι επανευρέσεις των δακτυλιωμένων πουλιών δεν άργησαν να φανούν. Τότε παρατήρησε ότι οι αιχμηρές ακμές των δακτυλιδιών τραυμάτιζαν τα πόδια των πουλιών. Για να τις λειάνει βάζει τα δακτυλίδια σε κουτάκια με άμμο και τα δίνει στους μαθητές τους να τα έχουν στις τσέπες των παντελονιών τους όταν περπατούν ή παίζουν. Μετά από μερικές ημέρες τριβής τους με την άμμο τα δακτυλίδια ήταν έτοιμα! Η ιδέα της δακτυλίωσης των πουλιών εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα στο εξωτερικό και Γερμανοί ορνιθολόγοι αρχίζουν το 1903 συστηματικές δακτυλιώσεις στον ορνιθολογικό σταθμό Rossitten, στη Βαλτική (τότε Ανατολική Πρωσία). Την ίδια χρονιά αρχίζουν δακτυλιώσεις και οι Ούγγροι. Το 1904 αρχίζουν δακτυλιώσεις στο Helgoland, στο Aberdeen και στο Λονδίνο. Αργότερα στη Γιουγκοσλαβία, την Ολλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Το 1911 στην Αγία Πετρούπολη. Στη Βόρεια Αμερική τα πράγματα εξελίχθηκαν με λίγο πιο αργό ρυθμό αρχικά. Εκεί, αν και το αμερικάνικο σχήμα δακτυλίωσης ιδρύθηκε το 1909, τα δύο κύρια κέντρα, της Ουάσιγκτον και της Οττάβα, ιδρύθηκαν μόλις το 1920 και 1922 αντίστοιχα. Στη συνέχεια όμως εκεί η δακτυλίωση αναπτύχθηκε με τόσο ταχείς ρυθμούς που γρήγορα ξεπέρασε κάθε ευρωπαϊκή χώρα. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου σε πολλές επιπλέον χώρες άρχισαν δακτυλιώσεις. Μόνο στην Ευρώπη μεταξύ 1918 και 1930 ιδρύθηκαν τουλάχιστον 15 νέα κέντρα δακτυλίωσης και οκτώ επιπλέον μέχρι το 1939. Σταδιακά δακτυλιώσεις επεκτείνονται και αλλού. Στην Ιαπωνία άρχισαν το 1924, στην Αίγυπτο το 1937, στη Νέα Ζηλανδία και Τασμανία το 1947, στη Νοτιοαφρικανική Ένωση το 1948, στην Αυστραλία το 1953, στο Ζαΐρ το 1954. Στην Ευρώπη το 1963 ιδρύεται το EURING, δηλ. η Ένωση των ευρωπαϊκών κέντρων δακτυλίωσης. Ο ρόλος του EURING είναι να συντονίζει τα κέντρα δακτυλίωσης, να διατηρεί τα στοιχεία των δακτυλιώσεων, να οργανώνει ερευνητικά προγράμματα κ.ά.

photo: Aρχείο ΕΚΔΠ

Δαχτυλίδι από Ιταλία

Αρχικά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των ορνιθολόγων είχε επικεντρωθεί στο εάν τα πουλιά επιστρέφουν στον ίδιο τόπο αναπαραγωγής κι έτσι οι περισσότερες δακτυλιώσεις ήταν νεοσσών που έπιαναν στις αποικίες και στις φωλιές τους. Στη συνέχεια άρχισαν να διερευνούν θέματα σχετικά με τη μετανάστευση, τις διαδρομές που ακολουθούν τα πουλιά κ.ά. Η πρώτη επιστημονική εργασία με αποτελέσματα δακτυλίωσης πουλιών δημοσιεύεται το 1915 από τον Wells Cooke, στη Βόρεια Αμερική, με τίτλο “Bird Migration”. Στην Ευρώπη η πρώτη δημοσίευση εμφανίζεται το 1921, χρονιά του θανάτου του Mortensen. Ήταν του Friedrich von Lucanus και περιλάμβανε όλα τα γνωστά αποτελέσματα της δακτυλίωσης μέχρι εκείνη τη χρονιά. Τίτλος της ήταν “The mystery of bird migration”. Δέκα χρόνια αργότερα οι Schuz και Weigold δημοσιεύουν τον πρώτο «Άτλαντα της μετανάστευσης των πουλιών της Παλαιαρκτικής από τα αποτελέσματα δακτυλιώσεων». Αυτή ήταν μια πολύ σημαντική δουλειά που έδειξε το δρόμο για τις δακτυλιώσεις των πουλιών στο μέλλον. Ένας πολύ εντυπωσιακός άτλαντας σχετικά με τις επανευρέσεις στρουθιόμορφων πουλιών της Ευρώπης εκδίδεται από τον Zink την περίοδο 1973-1985 ενώ την ίδια περίοδο η Ακαδημία των Επιστημών της Σοβιετικής Ένωσης εκδίδει μια σειρά άρθρων για τη μετανάστευση των πουλιών στην ανατολική Ευρώπη και Ασία με βάση αποτελέσματα δακτυλιώσεων. Σήμερα υπάρχουν επιστημονικά περιοδικά ειδικά για την έρευνα με δακτυλιώσεις, άτλαντες πουλιών έχουν εκδοθεί στις περισσότερες χώρες ενώ διοργανώνονται επιστημονικές συναντήσεις και συνέδρια ειδικά για τη δακτυλίωση. Στην Ελλάδα οι δακτυλιώσεις καθυστερούν να αρχίσουν. Κατά τη δεκαετία του 1970, Γερμανοί ορνιθολόγοι δακτυλιώνουν για πρώτη φορά Πελαργούς χρησιμοποιώντας δακτυλίδια του Γερμανικού Ινστιτούτου RADOLFZELL. Συστηματικές δακτυλιώσεις στη χώρα μας αρχίζουν το 1985 και το 1989 ιδρύεται το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών.

photo: Σάββας Καζαντζίδης

ΑιγίθαλοςAegithalus caudatus

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Χαράλαμπος Αλιβιζάτος & Τριαντάφυλλος Ακριώτης Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΒλαχοτσίχλονοEmberiza hortulana

Η δακτυλίωση των πουλιών ως «εργαλείο» έρευνας για τη Μελέτη και την προστασία τους Η δακτυλίωση είναι μια από της κύριες μεθόδους μελέτης των πουλιών. Αυτή συνίσταται στην τοποθέτηση ενός δαχτυλιδιού, μεταλλικού ή έγχρωμου, στο πόδι του πουλιού, πάνω στο οποίο είναι χαραγμένη μια διεύθυνση και ένας αριθμός. Αυτό παίζει ρόλο «ταυτότητας» για το πουλί, έτσι ώστε, όταν ξαναβρεθεί, είτε ζωντανό είτε νεκρό, να είναι γνωστό από πού προήλθε.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΒαλτοποταμίδαAcrocephalus palustris

πατρότητα της δακτυλίωσης αποδίδεται στον Mortensen, ένα Δανό που, το 1890 τοποθέτησε στα πόδια Ψαρονιών (Sturnus vulgaris) αριθμημένες ταμπελίτσες. Συστηματικές δακτυλιώσεις άρχισαν το 1903 στον Ορνιθολογικό Σταθμό του Rossiten, στη Γερμανία, και από τότε η μέθοδος διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη. Το δαχτυλίδι που τοποθετείται στα πόδια των πουλιών αποτελείται από ελαφρό μέταλλο (αρχικά από αλουμίνιο, αλλά επειδή αυτά τα δαχτυλίδια φθείρονταν εύκολα, τώρα κατασκευάζονται από ορισμένα κράματα τα οποία είναι ανθεκτικότερα και ανοξείδωτα). Το βάρος των δαχτυλιδιών αυτών είναι ασήμαντο σε σχέση με αυτό του πουλιού, και δεν του προκαλούν κανένα πρόβλημα. Μερικές φορές τοποθετούνται και πλαστικά, έγχρωμα δαχτυλίδια, τα οποία παρατηρούνται εύκολα από κάποια απόσταση. Τα τελευταία χρόνια, επίσης, καθιερώθηκε σε μεγάλο βαθμό η τοποθέτηση στα πουλιά ελαφρών πομπών, με τους οποίους είναι δυνατή η παρακολούθηση των διαδρομών τους με μεγάλη ακρίβεια. Μέσω των δακτυλιώσεων μαθαίνουμε τις διαδρομές που ακολουθούν τα πουλιά, τις περιοχές που σταματούν και τρέφονται, το πόσο διάστημα περνούν σε κάθε περιοχή, καθώς και τη διάρκεια ζωής τους. Επίσης μέσω των μετρήσεων που παίρνονται μπορούν να διαχωριστούν διαφορετικοί πληθυσμοί και, κυρίως μέσω της μέτρησης βάρους και λίπους, να βρεθεί ποιες περιοχές είναι σημαντικές για τον «ανεφοδιασμό» των πουλιών. Με βάση τις γνώσεις αυτές για τη βιολογία των πουλιών μπορούν να παρθούν πιο αποτελεσματικά μέτρα προστασίας τους. Τα πουλιά συλλαμβάνονται με διάφορες μεθόδους. Η πιο διαδεδομένη πάντως είναι ειδικά, λεπτά δίχτυα, τα οποία τοποθετούνται σε θέσεις όπου δεν είναι εύκολα ορατά από τα πουλιά. Τα πουλιά παγιδεύονται στο δίχτυ, και αφού δακτυλιωθούν, ταυτοποιηθεί το φύλο και η ηλικία τους, παρθούν ορισμένες μετρήσεις (φτερούγας, ταρσού, ράμφους, λίπους βασισμένου σε ειδική κλίμακα, κτλ.) και ζυγιστούν, απελευθερώνονται. Η

όλη διαδικασία κρατάει λίγα λεπτά. Τα πιο μεγαλόσωμα είδη (αρπακτικά, ερωδιοί, γλάροι, κτλ.) δακτυλιώνονται συνήθως ως νεοσσοί στη φωλιά. Για να γίνει κανείς δακτυλιωτής πουλιών χρειάζεται ειδική εκπαίδευση, μετά το πέρας της οποίας αποκτά την απαραίτητη άδεια. Σε κάθε χώρα υπάρχει ένας υπεύθυνος φορέας και τα δαχτυλίδια φέρουν μια συγκεκριμένη διεύθυνση. Στην Ελλάδα ο υπεύθυνος φορέας είναι το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ), τα δαχτυλίδια φέρουν τη διεύθυνση του Ζωολογικού Μουσείου Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ οι άδειες δίνονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων μετά από αίτηση του ΕΚΔΠ.

photo: Aρχείο ΕΚΔΠ

Δακτυλιώνοντας μιά Νερόκοτα.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών Σ 16

Γιώργος Χανδρινός, Τριαντάφυλλος Ακριώτης, Φώτης Περγαντής & Χαράλαμπος Αλιβιζάτος Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

photo: Γιώργος Χανδρινός,

Μεταλλικά Δαχτυλίδια

την Ελλάδα, οι δακτυλιώσεις πουλιών άργησαν πολύ να φθάσουν, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παρά το ότι ήδη από την δεκαετία του ’70 Γερμανοί ορνιθολόγοι (με την συνεργασία της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης) είχαν δακτυλιώσει στην Ελλάδα πολλούς Πελαργούς (Ciconia ciconia), με δακτυλίδια του Γερμανικού Ινστιτούτου RADOLFZELL, μέχρι τις αρχές τις δεκαετίας του ’80, μόνον η Ελλάδα και η Αλβανία απ όλη την Ευρώπη δεν διέθεταν δικό τους κέντρο δακτυλίωσης. Τελικά, το «Ελληνικό Πρόγραμμα Δακτυλίωσης Πουλιών» ξεκίνησε, με την βοήθεια Κοινοτικής χρηματοδότησης, το 1985, ως δραστηριότητα της «Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας». Το 1989 ιδρύθηκε το «Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών – ΕΚΔΠ» που λειτουργεί πλέον ως ανεξάρτητη οργάνωση και είναι ο επίσημος φορέας των δακτυλιώσεων στην Ελλάδα. Τα «ελληνικά» δακτυλίδια φέρουν χαραγμένη (με λατινικούς χαρακτήρες) την διεύθυνση του Ζωολογικού Μουσείου Πανεπιστημίου Αθηνών («Zool. Museum Athens Univ») και ειδικό, (μοναδικό για κάθε πουλί) αριθμό με έξη ή επτά ψηφία και γράμματα. Το ΕΚΔΠ συνεργάζεται με το ευρωπαϊκό κέντρο δακτυλίωσης, το Euring, στο οποίο στέλνονται κάθε χρόνο τα στοιχεία των πουλιών που δακτυλιώνονται στην Ελλάδα. Φυσικά, τα στοιχεία αυτά διατηρούνται και στη βάση δεδομένων του ΕΚΔΠ. Στις αρμοδιότητες του ΕΚΔΠ συμπεριλαμβάνεται και η εκπαίδευση των δακτυλιωτών. Για να γίνει κανείς δακτυλιωτής απαιτείται εντατική εκπαίδευση, από έμπειρο δακτυλιωτή, κατά την οποία θα πρέπει να χειριστεί (δηλαδή να βγάλει από δίχτυ, δακτυλιώσει, προσδιορίσει ηλικία & φύλο και πάρει μετρήσεις) από ένα σημαντικό αριθμό πουλιών. Η έκδοση των αδειών γίνεται μετά από αίτηση του ΕΚΔΠ στο Τμήμα Δασών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Αυτή τη στιγμή ο αριθμός των δακτυλιωτών στην Ελλάδα μόλις ξεπερνά τους 20. Στις αρχές της κάθε χρονιάς οι δακτυλιωτές στέλνουν τα στοιχεία των πουλιών που δακτυλίωσαν στο συντονιστή δακτυλιώσεων. Αυτός τα περνάει στη βάση δεδομένων και τα στέλνει στη Euring. Σε περίπτωση που βρεθεί πουλί με «ελληνικό» δαχτυλίδι στην Ελλάδα, ο συντονιστής ψάχνει στη βάση δεδομένων ή, αν ο δακτυλιωτής που έχει χρεωθεί το συγκεκριμένο δαχτυλίδι δεν έχει στείλει ακόμη τα στοιχεία για το συγκεκριμένο πουλί, επικοινωνεί με τον ίδιο, κι έτσι βρίσκει που δακτυλιώθηκε το πουλί. Αν έχει δαχτυλίδι από το εξωτερικό, ειδοποιεί

το αντίστοιχο κέντρο δακτυλίωσης, οπότε ο συντονιστής του κάνει την παραπάνω διαδικασία. Τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, το ΕΚΔΠ, στελέχωναν ελάχιστοι δακτυλιωτές πού δούλευαν στο πλαίσιο του προγράμματος «ίδρυσης και λειτουργίας του ελληνικού κέντρου δακτυλίωσης πουλιών» με συντονιστή τον Φ. Περγαντή, το οποίο ξεκίνησε αρχικά ως δραστηριότητα της ΕΟΕ. Κατά το πρόγραμμα αυτό (1984-1986) δακτυλιώθηκαν επίσημα με ελληνικά δαχτυλίδια τα πρώτα 4.167 πουλιά (62 είδη στρουθιόμορφων και 37 είδη μη στρουθιόμορφων). Πρωτύτερα, είχαν δακτυλιωθεί αρκετές εκατοντάδες στρουθιόμορφα (κυρίως ποταμίδες) από τον T. Ακριώτη αλλά με δαχτυλίδια του Βritish Τtust of Ornithologists (BTO). Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι το 1993, ο ετήσιος αριθμός των πουλιών που δακτυλιώνονταν στην Ελλάδα δεν ξεπερνούσε τις 3000 και ήταν κυρίως νεοσσοί γλάρων και γλαρονιών στους υγρότοπους της βόρειας Ελλάδας. Έκτοτε, η κατάσταση βελτιώθηκε σημαντικά φτάνοντας τα 10000 πουλιά ετησίως και τα 18727 το 2003. Αυτό οφείλεται στην εκπαίδευση νέων δακτυλιωτών, στην βελτίωση (μικρή πάντως) των οικονομικών ή στην βοήθεια από ξένους δακτυλιωτές, στα πλαίσια προγραμμάτων συνεργασίας. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε την πολύτιμη βοήθεια ομάδας Βέλγων δακτυλιωτών, με επικεφαλής τον ορνιθολόγο Didier Vangeluwe (του «Βασιλικού Ινστιτούτου Φυσικής Ιστορίας», στο οποίο υπάγεται το «Βελγικό Κέντρο Δακτυλίωσης»). Η ομάδα αυτή έχει στο ενεργητικό της πάνω από το 50% όλων των πουλιών που έχουν δακτυλιωθεί στην Ελλάδα. Από το 1985 μέχρι και το 2005, έχουν δακτυλιωθεί στην Ελλάδα 121.649 πουλιά, από 267 είδη. Τα πιο πολυάριθμα από αυτά είναι διάφορα είδη του γένους Acrocephalus και Sylvia, χελιδόνια, Κιτρινοσουσουράδες (Motacilla flava), παρυδάτια του γένους Calidris, καθώς και γλάροι και γλαρόνια. Παράλληλα, από το 1937 (οπότε και καταγράφεται η πρώτη επανεύρεση) μέχρι το 2005 έχουν βρεθεί στην Ελλάδα 3014 πουλιά, δακτυλιωμένα είτε σε άλλες χώρες, είτε στην χώρα μας (380 πουλιά). Τα είδη με τον μεγαλύτερο αριθμό επανευρέσεων είναι ο Πελαργός (227 περιπτώσεις),ο Μαυροκέφαλος Γλάρος (Larus melanocephalus) (194) και ο Αετομάχος (Lanius collurio) (144). Αντίστοιχα, από τα πουλιά με ελληνικό δακτυλίδι, οι περισσότερες επανευρέσεις προέρχονται, επίσης, από τον Μαυροκέφαλο Γλάρο (71), την Χουλιαρομύτα (Platalea leucorodia) (23) και την Καλαμοποταμίδα (Acrocephalus scirpaceus) (23).

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Δακτυλιώσεις πουλιών στα Ελληνικά νησιά

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΚοκκινοτσιροβάκοςSylvia cantillans

Οι δρόμοι που ακολουθούν τα πουλιά κατά τις μεταναστεύσεις τους είναι καθορισμένοι και χρησιμοποιούν σταθμούς σε ολόκληρη την πορεία τους για να τραφούν και να ξεκουραστούν ώστε να είναι σε θέση να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Γι αυτό το λόγο τα ελληνικά νησιά είναι πολύ σημαντικά για τα πουλιά που μεταναστεύουν κυρίως μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής.

α νησιά της Ελλάδας στα οποία έχουν γίνει δακτυλιώσεις και σε μερικά από αυτά συνεχίζουν να γίνονται, είναι η Λέσβος, η Σάμος, η Τήλος, η Μήλος, τα Αντικύθηρα, η Κρήτη, η Γαύδος, οι Στροφάδες και η Κέρκυρα. Συνήθως οι συλλήψεις των πουλιών γίνονται με ειδικά δίχτυα παραλλαγής (mist-nets) τα οποία τοποθετούνται σε κατάλληλα σημεία.

Στη Μήλο δακτυλιώσεις πουλιών έγιναν από το φθινόπωρο του 2006 μέχρι την άνοιξη του 2008 στο πλαίσιο του προγράμματος “Προστασία και ανάδειξη βιοτόπων και ειδών περιοχών NATURA 2000 νήσου Μήλου” του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου 2000-2006, το οποίο είχε αναλάβει η Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων. Τα δίχτυα τοποθετήθηκαν δίπλα σε μία μικρή λίμνη γύρω από την οποία υπάρχουν αρμυρίκια με λίγα καλάμια ενώ τριγύρω υπάρχουν καλλιέργειες και ελαιώνες. Συνολικά δακτυλιώθηκαν 3615 πουλιά, από αυτά 3249 την άνοιξη και 366 το φθινόπωρο. Τα περισσότερα ήταν Στρουθιόμορφα όπως Σταβλοχελίδονα Hirundo rustica, Οχθοχελίδονα Riparia riparia και Κιτρινοσουσουράδες Motacilla flava. Δακτυλιώθηκαν και μη Στρουθιόμορφα με πιο κοινά είδη τις Λασπότρυγγες Tringa glareola και τα Τρυγόνια Streptopelia turtur. Το ποσοστό των ξένων επανασυλλήψεων, δηλαδή των πουλιών που συλλαμβάνονται και είναι ήδη δακτυλιωμένα, συνήθως είναι πολύ μικρό. Στη Μήλο πιάστηκε μία Τσιχλοποταμίδα Acrocephalus arundinaceus που είχε δακτυλιωθεί στη Βουλγαρία, ένα Οχθοχελίδονο από την Κροατία, ένα Σταβλοχελίδονο από την Ουγγαρία, ένας Λασπότρυγγας από τη Λευκορωσία και μια Ωχροστριτσίδα Hippolais pallida που είχε δακτυλιωθεί πριν από ένα χρόνο στο ίδιο μέρος. Επιπλέον, δύο πουλιά που δακτυλιώθηκαν στη Μήλο βρέθηκαν από άλλους δακτυλιωτές. Μια Ωχροστριτσίδα πιάστηκε στα Αντικύθηρα και ένα Οχθοχελίδονο στην Ουγγαρία. Πολύ σημαντική είναι η δακτυλίωση μερικών ατόμων Σταχτάρας Apus apus και Ωχροσταχτάρας A. pallidus, γιατί αυτά τα είδη δύσκολα συλλαμβάνονται με αυτές τις μεθόδους. Δακτυλιώθηκαν επίσης για πρώτη φορά στην Ελλάδα δύο Νησιώτικες Πέρδικες Alectoris chukar. Στη Σάμο οι δακτυλιώσεις ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2009 σαν προσωπική πρωτοβουλία και ελπίζουμε να συνεχιστούν. Συνολικά δακτυλιώθηκαν 920

πουλιά, κυρίως Στρουθιόμορφα. Τα δίχτυα τοποθετήθηκαν σε υγρότοπο με καλαμιώνες ενώ γύρω υπάρχουν καλλιέργειες και ελαιώνες. Τα πιο κοινά είδη ήταν τα Σταβλοχελίδονα και διάφορα είδη του γένους Acrocephalus. Το ποσοστό των ξένων επανασυλλήψεων στη Σάμο ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Συγκεκριμένα ήταν μία Τσιχλοποταμίδα που είχε δακτυλιωθεί στα Αντικύθηρα πριν από ένα χρόνο, ένα Σταβλοχελίδονο από την Κροατία, μία Καλαμοποταμίδα Acrocephalus scirpaceus από την Ουγγαρία, ένα Σταβλοχελίδονο από τη Γκάμπια και μία Τσιχλοποταμίδα από την Ουγγαρία. Επίσης, ένα Οχθοχελίδονο που δακτυλιώθηκε στη Σάμο πιάστηκε στην Ουγγαρία.

Δρ. Μαρία Δημάκη Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας & Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

Τον Απρίλιο του 1995 στο πλαίσιο προγράμματος του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) στο Ιόνιο, πραγματοποιήθηκαν δακτυλιώσεις στις Στροφάδες. Οι Στροφάδες είναι ένα σύμπλεγμα μικρών νησιών 44 νμ νότια της Ζακύνθου. Η έκτασή τους είναι 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το μεγαλύτερο νησί είναι η Σταμφάνη στην οποία και έγιναν οι δακτυλιώσεις. Τα δίχτυα στήθηκαν σε καλαμιώνες που είχαν φυτευτεί για να προστατεύονται οι καλλιέργειες σιταριού από τους ισχυρούς ανέμους. Δακτυλιώθηκαν συνολικά 2377 πουλιά, με πιο κοινά τα: Θαμνοτσιροβάκος Sylvia communis, Αηδόνι Luscinia megarhynchos, Σχοίνοποταμίδα Acrocephalus schoenobaenus, Κοκκινοτσιροβάκος Sylvia cantillans, Κοκκινοκεφαλάς Lanius senator και Κηποτσιροβάκος Sylvia borin. Οι δακτυλιώσεις αυτές δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν χωρίς τη συμμετοχή εθελοντών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, κυρίως την Αγγλία αλλά και την Ολλανδία και τη Δανία.

photo: Δρ. Μαρία Δημάκη

Πουλιά στα δίχτυα-Μήλος

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Δακτυλιώσεις πουλιών στην ηπειρωτική Ελλάδα

photo: Αρχείο ΕΚΔΠ

Τοποθετώντας δίχτυα στον Έβρο.

Στην ηπειρωτική και ιδιαίτερα τη βόρεια Ελλάδα η δακτυλίωση αποτελεί όλο και περισσότερο ένα χρήσιμο εργαλείο στην επιστημονική παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας, κυρίως σε υγροτόπους. Δέλτα Έβρου

Ελένη Μακρυγιάννη, Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, Σάββας Καζαντζίδης, Θεοδώρα Σκαρτσή Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

Η συστηματική δακτυλίωση πουλιών στο Δέλτα του Έβρου ξεκίνησε από στελέχη του Βασιλικού Ινστιτούτο Φυσικών Επιστημών του Βελγίου με συντονιστή τον Δρ. Didier Vangeluwe, οι οποίοι έχουν επιτελέσει ένα πολύ σημαντικό έργο στην περιοχή εδώ και περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια. Από το 1994 έως σήμερα έχουν δακτυλιωθεί στο Δέλτα του Έβρου περισσότερα από 85.000 πουλιά από 166 είδη! Οι δακτυλιώσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια διαφόρων ευρωπαϊκών κυρίως προγραμμάτων με τη συμμετοχή του Κέντρου Πληροφόρησης Δέλτα Έβρου και μεγάλου αριθμού εθελοντών. Τα περισσότερα πουλιά που δακτυλιώθηκαν πιάστηκαν με τη χρήση διχτυών (στρουθιόμορφα, παρυδάτια και γλαρόμορφα) και παγίδων (πουλάδες) κατά τις μεταναστευτικές περιόδους και κυρίως την άνοιξη. Τα αποτελέσματα αυτών των δακτυλιώσεων είναι συνταρακτικά αποδεικνύοντας τη μεγάλη αξία του υγροτόπου για τον ανεφοδιασμό των μεταναστευτικών ειδών στο δρόμο τους για τις περιοχές αναπαραγωγής και δίνοντας εκπληκτικές πληροφορίες για τις μετακινήσεις των πουλιών. Τα τελευταία χρόνια γίνεται επίσης μια σημαντική προσπάθεια για την παρακολούθηση των υδρόβιων πουλιών (πάπιες, κύκνοι), με πολύ μεγάλη επιτυχία. Ήδη περισσότερες από 450 πάπιες και 16 Βουβόκυκνοι έχουν δακτυλιωθεί ενώ σε τρεις Βουβόκυκνους έχουν τοποθετηθεί δορυφορικοί πομποί. Υπήρξαν ήδη δύο επανευρέσεις Πρασινοκέφαλων παπιών στη Ρωσία, ενώ ένας κύκνος ταξίδεψε μέχρι το Δέλτα του Δούναβη. Άλλα είδη πουλιών που δακτυλιώνονται στο Δέλτα του Έβρου είναι οι Αγκαθοκαλημάνες, και νεοσσοί Κορμοράνων και γλαρονιών (Ποταμογλάρονα, Νανογλάρονα).

Δαδιά

photo: Baptiste Bataille

Νεροχελίδονο (Glareola pratincola) στο Δέλτα του Έβρου.

Η δακτυλίωση των Μαυρόγυπων και των Όρνιων στο Εθνικό Πάρκο δάσους Δαδιάς ξεκίνησε το 2003 με σκοπό τη μελέτη των μετακινήσεων των δύο ειδών εκτός Εθνικού Πάρκου, καθώς και τη συλλογή γνώσης σχετικά με τη θνησιμότητα, τη γενετική ποικιλότητα και την υγεία των πληθυσμών τους. Έως σήμερα έχουν δακτυλιωθεί 85 Μαυρόγυπες και 60 όρνια, τα περισσότερα με τη χρήση κλουβιού παγίδευσης με συρόμενη πλαϊνή πόρτα, ενώ κάθε χρόνο δακτυλιώνονται οι νεοσσοί Μαυρόγυπες στη φωλιά τους. Οι μακρινότερες περιοχές που παρατηρήθηκαν τα δακτυλιωμένα όρνια είναι στην Ιταλία, Σερβία, Βουλγαρία και στενά του Νέστου ενώ οι δακτυλιωμένοι Μαυρόγυπες παρατηρήθηκαν στα στενά του Νέστου και στη Βουλγαρία. Το πρόγραμμα δακτυλίωσης των γυπών αποτελεί μια από τις βασικές δράσεις προστασίας του WWF Ελλάς και έχει συμβάλλει με πολύτιμες πληροφορίες μέσω της χρήσης της τηλεμετρίας στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων που εγκαθίστανται στη Θράκη.

Αττική Στην Αττική δακτυλιώσεις άρχισαν στον υγρότοπο του Σχοινιά από το

2001 και συνεχίζονται ως σήμερα. Πουλιά δακτυλιώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με έμφαση βέβαια στις περιόδους μετανάστευσης. Αν και οι αριθμοί των πουλιών που πιάνονται είναι σχετικά μικροί, συμπεριλαμβάνουν αρκετή ποικιλία από στρουθιόμορφα (φυλλοσκόπους, τσιροβάκους, ποταμίδες, Κοκκινολαίμηδες, Ψευταηδόνια, κτλ.) και παρυδάτια (κυρίως Λασπότρυγγες, Νανοσκαλίδρες και Ποταμοσφυριχτές) και ως τώρα υπήρξαν δύο διεθνείς επανασυλλήψεις. Σε μικρότερο βαθμό γίνονται επίσης δακτυλιώσεις στο Γαλάτσι και, πρόσφατα, άρχισαν και στο μικρό υγρότοπο της Μπρέξιζας (κοντά στη Νέα Μάκρη). Από τις υπόλοιπες οργανωμένες δακτυλιώσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα αξίζει να αναφερθούν αυτές που πραγματοποιούνται κάθε άνοιξη στην Αγαθούπολη Πιερίας σε συνεργασία με το Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού, καθώς και στο αγρόκτημα του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών, στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης. Σε αυτές τις περιοχές έμφαση δίνεται στα στρουθιόμορφα είδη. Ερωδιοί δακτυλιώνονται σχεδόν κάθε χρόνο στην αποικία τους, στο Δέλτα Αξιού και η πλέον μακροχρόνια επανεύερση ήταν ενός Λευκοτσικνιά που δακτυλιώθηκε το 1989 και ξαναβρέθηκε 17 χρόνια αργότερα στο Νίγηρα. Από την ίδια περιοχή ένας Κρυπτοτσικνιάς βρέθηκε στη Γκάνα και φαίνεται ότι οι ερωδιοί που φωλιάζουν στην Ελλάδα διαχειμάζουν στη Δυτική Αφρική. Στη λιμνοθάλασσα Αρωγή, κάθε αναπαραγωγική περίοδο δακτυλιώνονται εκατοντάδες νεοσσοί Ασημόγλαρων, ενώ ενήλικοι Ασημόγλαροι και Καστανοκέφαλοι έχουν παγιδευτεί και δακτυλιωθεί στον ΧΥΤΑ Αλεξανδρούπολης. Όμως, οι δακτυλιώσεις των Μαυροκέφαλων γλάρων αποτελούν το πλέον μακροχρόνιο πρόγραμμα του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών αφού γίνονται σχεδόν κάθε χρόνο από το 1985 στο Δέλτα Αξιού και την Αλυκή Κίτρους. Τέλος, από πέρσι άρχισαν να δακτυλιώνονται Βουβόκυκνοι στη λίμνη Καστοριάς. Σε κάθε έναν από αυτούς εκτός από μεταλλικό δακτυλίδι τοποθετήθηκε και ένα πλαστικό λευκό περιλαίμιο με ένα κωδικό που επιτρέπουν την καταγραφή τους από μεγάλη απόσταση.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo αριστερά: Gabriel Jamie photo δεξιά.: Άγγελος Ευαγγελίδης

αριστερά: ΤυτώTyto alba δεξιά: ΜελωδοτσιροβάκοςSylvia hortensis

Η γέννηση ενός σταθμού Σε όλο τον κόσμο, οι δακτυλιώσεις αποτελούν τη βασική μέθοδο μελέτης της μετανάστευσης των μικρών πουλιών. Έτσι συμβαίνει και στον Ορνιθολογικό Σταθμό Αντικυθήρων (ΟΣΑ) – τον μοναδικό στην Ελλάδα.

μοναδικότητα των Αντικυθήρων, που δικαιολογούσε τη δημιουργία ενός σταθμού, ήταν προφανής από τη δεκαετία του ’90. Το πέρασμα των αρπακτικών ήταν μοναδικό στην Ελλάδα και υπήρχε ένας πολύ μεγάλος πληθυσμός Μαυροπετρίτη. Τα μικροπούλια όμως, ήσαν μεν άφθονα, αλλά γιατί να «αναγκάσουν» τους δακτυλιωτές να πάνε εκεί αφού θα μπορούσαν να τα πιάσουν και αλλού; Η απάντηση δόθηκε το φθινόπωρο του 1997 όταν, σε ένα συνέδριο στο Algero στη Σαρδηνία, ακούσαμε τον Fernando Spina να παρουσιάζει το Πρόγραμμα των Μικρών Νησιών (Progetto Piccole Isole) του Ιταλικού κέντρου Δακτυλίωσης που είχε ξεκινήσει το 1988. Σπουδαίος επιστήμων (πρόεδρος του EURING – επίσημου οργάνου των δακτυλιωτικών σχημάτων στην Ευρώπη), αλλά και χαρισματικός ομιλητής, ο Φερνάντο συνόψισε τα αποτελέσματα χρόνων έρευνας και έδειξε την σπουδαία σημασία των μικρών νησιών της Μεσογείου για τα μεταναστευτικά μικροπούλια. Η μελέτη των πουλιών που μόλις διέσχισαν τη Μεσόγειο προφανώς αποτελούσε ένα συναρπαστικό επιστημονικό πεδίο που στόχευε σε πολύ περισσότερα από την απλή μελέτη των μετακινήσεων των πουλιών. Στις συζητήσεις που ακολούθησαν καταλάβαμε ότι το πρόγραμμα απαιτούσε δακτυλιώσεις σε νησιά που έπρεπε να πληρούν τρία βασικά κριτήρια: να είναι μικρά, να είναι απομονωμένα και να βρίσκονται όσο το δυνατόν περισσότερο προς τα νότια, εκτεθειμένα στην ανοιχτή Μεσόγειο, έτσι ώστε να αποτελούν «πρώτους σταθμούς» για τα περαστικά πουλιά κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση. Τα στοιχεία από έναν «πρώτο σταθμό» είναι ανεκτίμητα. Για παράδειγμα, το βάρος του πουλιού που μόλις έχει δασχίσει τη Μεσόγειο μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για το «κόστος» του μεταναστευτικού ταξιδιού. Για να αποκτήσουμε όμως αυτή την πληροφορία, πρέπει να πιάσουμε και να ζυγίσουμε το πουλί αμέσως μόλις διασχίσει τη Μεσόγειο και να είμαστε σίγουροι ότι δεν έχει προηγουμένως σταθμεύσει σε κάποιο άλλο νησί πιο νότια.

Κώστας Παπακωνσταντίνου Εκπαιδευτικός

Με μιας το τοπίο ξεκαθάρισε: από τα εκατοντάδες ελληνικά νησιά και νησίδες, τα κατάλληλα για αυτή τη μελέτη της ανοιξιάτικης μετανάστευσης μετρώνται κυριολεκτικά στα δάκτυλα του ενός χεριού: Στροφάδια, Αντικύθηρα, Γαύδος, ίσως και Νότια Κάρπαθος. «Πρώτες αφίξεις» υπάρχουν και στην Κρήτη, στη Ρόδο, τα νησιά του Ιονίου, τη Νότια Πελοπόννησο. Όμως εκεί τα πουλιά σκορπίζουν σε μεγάλη έκταση και δεν βρίσκονται συγκεντρωμένα. Πάνω σε αυτό το σκεπτικό βασίστηκαν οι δακτυλιώσεις στα Αντικύθηρα και συμπληρώθηκε η εικόνα της λειτουργίας του ΟΣΑ. Βέβαια, δακτυλιώσεις γίνονται και το φθινόπωρο, και μάλιστα, λόγω της κομβικής θέσης των Αντικυθήρων, αυτή την εποχή έχουν συλληφθεί και τα πιο σπάνια είδη όπως ο Κεδροφυλλοσκόπος, ο Κιτρινόφρυδος Φυλλοσκόπος, το Νανοτσίχλονο, η Ροδόσπιζα. Η ανοιξιάτικη μετανάστευση ωστόσο παραμένει αυτή με το μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Ειδικά σήμερα, που επιβάλλεται η παρακολούθηση των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών, η εργασία σε αυτά τα προωθημένα φυλάκια της Μεσογείου αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία.

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΣτραβολαίμηςJynx torquilla

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΚοκκοθραύστηςCoccothraustes coccothraustes

Αντικύθηρα, το πρόγραμμα δακτυλιώσεων σήμερα Στο μεταναστευτικό σύστημα Παλαιαρκτικής-Αφρικής, τα μεταναστευτικά είδη μεγάλης απόστασης είναι αναγκασμένα να διασχίσουν το οικολογικό φράγμα της ερήμου της Σαχάρας και την Μεσόγειο θάλασσα, προς και από τις περιοχές αναπαραγωγής και τις περιοχές διαχείμασης.

Χρήστος Μπαρμπούτης Συντονιστής Προγράμματος Δακτυλίωσης πουλιών του ΟΣΑ.

Photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΤρυγόνιStreptopelia turtur

θέση των Αντικυθήρων, μεταξύ της Κρήτης και της Πελοποννήσου, στα όρια του οικολογικού φράγματος, τα κάνει άριστη θέση για τη μελέτη του φαινόμενου της μετανάστευσης των πουλιών καθώς αποτελεί την πρώτη στεριά μετά τη διάσχιση του φράγματος την άνοιξη και την τελευταία κατά τη φθινοπωρινή περίοδο. Οι πρώτες δακτυλιώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο νησί, έλαβαν χώρα μόλις το 1982 από το Τριαντάφυλλο Ακριώτη, το σημερινό πρόεδρο του Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ). Η ιδέα για τη δημιουργία του σταθμού ήρθε σταδιακά στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, όταν άρχισε να γίνεται αντιληπτή από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) η «μεταναστευτική» αξία του νησιού. Το 1997, η κοινότητα Αντικυθήρων παραχώρησε το κτήριο του παλιού σχολείου στην ΕΟΕ για τη δημιουργία του σταθμού. Την άνοιξη του 1998, με υπεύθυνη την Κλαίρη Παπάζογλου και τη βοήθεια Ιταλών δακτυλιωτών επαναλήφθηκαν δακτυλιώσεις στο νησί, οι οποίες επαναλαμβάνονταν όταν αυτό ήταν δυνατό. Από την άνοιξη του 2003 οι δακτυλιώσεις πουλιών πραγματοποιούνται συστηματικά κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή περίοδο, με υπεύθυνη της δράσης τη Μαρία Δημάκη, υπό την αιγίδα της ΕΟΕ και του ΕΚΔΠ. Παράλληλα, με την υποστήριξη του Αναστάσιου Λεβέντη και του Ιδρύματος Λεβέντη, αναστυλώθηκε το παλιό σχολείο που αποτελεί πια τη βάση του Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων (ΟΣΑ). Οι δακτυλιώσεις γίνονται από τον ΟΣΑ κάθε χρόνο από τις 20 Μαρτίου έως τις 31 Μαΐου και από τις 25 Αυγούστου έως τις 10 Νοεμβρίου. Τα τελευταία χρόνια η δειγματοληπτική ένταση παραμένει σταθερή τόσο όσο αφορά το διάστημα πραγματοποίησης των δακτυλιώσεων, όσο και τη θέση και τον αριθμό των διχτύων που χρησιμοποιούνται. Από την άνοιξη του 1998 μέχρι σήμερα έχουν δακτυλιωθεί πάνω από 30.000 πουλιά από 112 είδη. Τα πιο χαρακτηριστικά είδη που συλλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της άνοιξης είναι ο Κηποτσιροβάκος Sylvia borin, η Σχοινοποταμίδα Acrocephalus schoenobaenus, ο Δασοφυλλοσκόπος Phylloscopus sibilatrix, η Δεντροκελάδα Anthus trivialis και ο Μαυρομυγοχάφτης

Ficedula hypoleuca. Παράλληλα, τα πιο κοινά είδη κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής περιόδου είναι ο Θαμνοφυλλοσκόπος Phylloscopus trochilus, o Κοκκινολαίμης Erithacus rubecula, ο Σπίνος Fringilla coelebs, o Σταχτομυγοχάφτης Muscicapa striata και o Κηποτσιροβάκος Sylvia borin. Εκτός όμως από τα πιο κοινά είδη, από τον ΟΣΑ έχουν δακτυλιωθεί σπάνια είδη, όπως το Νανοτσίχλονο Emberiza pusilla, ο Κιτρινόφρυδος Φυλλοσκόπος Phylloscopus inornatus, ο Κεδροφυλλοσκόπος Phylloscopus nitidus και ο Γαλαζολαίμης Luscinia svecica αλλά και είδη λιγότερο σπάνια που δεν έχουν όμως δακτυλιωθεί σε μεγάλο αριθμό στον Ελλαδικό χώρο, όπως ο Πράσινος Μελισσοφάγος Merops persicus, η Λιοστριτσίδα Hippolais olivetorum, ο Αιγαιοτσιροβάκος Sylvia rueppelli και το Σαΐνι Accipiter brevipes. Τέλος, πουλιά που έχουν συλληφθεί από τον ΟΣΑ είχαν πρωτοδακτυλιωθεί ή ξαναπιάστηκαν σε αλλά μέρη της Ελλάδας, στη Φινλανδία, στην Ιταλία, στη Μάλτα, στην Ουγγαρία, στη Σερβία, στη Λιθουανία, στη Λευκορωσία και στο Ισραήλ. Συνοψίζοντας, το πρόγραμμα δακτυλιώσεων του ΟΣΑ αποτελεί ένα από συστηματικότερα προγράμματα παρακολούθησης στην Ελλάδα, στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν εθελοντές με ενδιαφέρον για το αντικείμενο ενώ παράλληλα υπάρχει η δυνατότητα μέσω του ΕΚΔΠ, εκπαίδευσης νέων δακτυλιωτών. Τα ήδη συλλεγμένα στοιχεία για την μεταναστευτική ροή αποτελούν την βάση εντοπισμού των πιθανών αλλαγών που πραγματοποιούνται ή θα πραγματοποιηθούν στους μεταναστευτικούς Ελληνικούς αλλά και τους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς πουλιών. Ο Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων, μέσω του ιστότοπου της ΕΟΕ, έχει σήμερα τη δικιά του ιστοσελίδα (http://www.ornithologiki.gr/gr/osa/ index.php) και το δικό του ενημερωτικό blog (http://blogs.ornithologiki. gr/osa/), όπου είναι διαθέσιμα τόσο τα νέα των δακτυλιώσεων όσο και πλήρεις κατάλογοι των ειδών που έχουν παρατηρηθεί και δακτυλιωθεί στο νησί. Επιπλέον, μέσα από την ιστοσελίδα, συμπληρώνονται αιτήσεις συμμετοχής των εθελοντικών προγραμμάτων που τρέχουν στον ΟΣΑ.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo ΕΟΕ/ Jakob Fric Νεαρός Μαυροπετρίτης με δορυφορικό πομπό Διάγραμμα: Χάρτης σημαντικότερων περιοχών τροφοληψίας και ξεκούρασης του Αρτέμη στη ευρύτερη περιοχή της ΒΑ Κρήτης

Τηλεμετρία στην παρακολούθηση των πουλιών Η τηλεμετρία έχει πλέον κατοχυρωθεί ως μια από τις βασικές μεθόδους για τη μελέτη της οικολογίας των πουλιών στο φυσικό τους περιβάλλον και προσπαθεί συμπληρωματικά με τις δακτυλιώσεις να απαντήσει το βασικό ερώτημα: Τι κάνουν τα πουλιά όταν φεύγουν από το οπτικό πεδίου του παρατηρητή;

ια τον σκοπό αυτό, ιδιαίτερα το τελευταίο χρονικό διάστημα, έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί διαφορά συστήματα τηλεμετρίας που συνήθως εντάσσονται σε μία από τις τρεις βασικές κατηγορίες ή είναι συνδυασμός των κατηγοριών αυτών: της ραδιοπαρακολούθησης, της παρακολούθησης με βάση τα δορυφορικά συστήματα ARGOS και GPS ή της καταγραφής διαφόρων περιβαλλοντικών παραμέτρων με καταγραφείς δεδομένων. Η κάθε μια από τις τεχνολογίες αυτές έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και είναι κατάλληλη για την απάντηση συγκεκριμένου είδους επιστημονικών ερωτημάτων. Η ραδιοπαρακολούθηση είναι η πλέον συνηθισμένη τεχνική, καθώς το σχετικά μικρό της κόστος επιτρέπει την παρακολούθηση μεγάλου αριθμού ατόμων. Ωστόσο απαιτεί μεγάλη ανθρώπινη προσπάθεια και έχει περιορισμένη χωρική εμβέλεια και ακρίβεια. Τα δορυφορικά σύστημα από την άλλη προσφέρουν πολύ μεγάλη χωρική ανάλυση και εμβέλεια, αλλά το κόστος τους είναι αντίστοιχα μεγαλύτερο. Και πάνω από όλα αυτά υπάρχει και ο καθοριστικός περιορισμός βάρους που μπορεί να κουβαλάει ένα πουλί χωρίς αυτό να το εμποδίζει. Επομένως, η επιλογή της πλέον κατάλληλης μεθόδου είναι πάντα η αναζήτηση του καλύτερου συμβιβασμού μεταξύ των δυνατοτήτων της κάθε τεχνολογίας και των περιορισμών της. Η τηλεμετρία σε συνδυασμό με τις δακτυλιώσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην παρακολούθηση των μετακινήσεων και της συμπεριφοράς των πουλιών. Την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα υλοποιούνται διάφορα προγράμματα τηλεμετρίας των πουλιών και άλλων ειδών πανίδας, με έμφαση στα προστατευόμενα είδη, όπου η καλύτερη κατανόηση της οικολογίας και της χρήσης του χώρου από αυτά βοηθάει στην πιο αποτελεσματική διατήρησή τους. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία δεν είναι ούτε ο πρώτος, ούτε ο μοναδικός φορέας που χρησιμοποιεί την τηλεμετρία για τη μελέτη και τη διατήρηση της πανίδας, αλλά οι διάφορες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται και περιγράφονται, δηλαδή ραδιοπαρακολούθηση, GPS και άλλοι τύποι καταγραφέων δεδομένων και δορυφορική πομποί AGROS

δείχνουν τις βασικές δυνατότητες και πλεονεκτήματα της τηλεμετρίας. Στο πλαίσιο του «Προγράμματος καταγραφής των μετακινήσεων των Ασημόγλαρων στο ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Αττικής» η ραδιοπαρακολούθηση μαζί με τις δακτυλιώσεις προσφέρουν λεπτομερή δεδομένα για τις ημερήσιες καθώς και εποχιακές μετακινήσεις των Ασημόγλαρων συμπεριλαμβανόμενων των κυρίων περασμάτων καθώς και σημείων τροφοληψίας και κουρνιάσματος. Από την άλλη, στο πρόγραμμα LIFE «Υλοποίηση δράσεων διατήρησης για τον Θαλασσοκόρακα και τον Αιγαιόγλαρο και αναγνώριση Θαλάσσιων Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας» η τηλεμετρία με συστήματα GPS χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό των σημαντικών περιοχών για τα θαλασσοπούλια στο θαλάσσιο περιβάλλων (θαλάσσια ΙΒΑ) με ιδιαίτερη έμφαση στις περιοχές τροφοληψίας, ξεκούρασης και στους μεταναστευτικούς διαδρόμους. Το πρόγραμμα «Μελέτη και διατήρηση των θαλασσοπουλιών στην Ελλάδα» στοχεύει ακόμα πιο πέρα, καθώς εκτός από τις μετακινήσεις εντός της Ελλάδας μελετούνται και οι μετακινήσεις των θαλασσοπουλιών στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και η μετανάστευση του Μαυροπετρίτη με το δορυφορικό σύστημα ARGOS μέχρι τις περιοχές διαχείμασης του στη Μαδαγασκάρη. Η δορυφορική παρακολούθηση του Μαυροπετρίτη είναι χαρακτηριστική για τις μελέτες μετανάστευσης, καθώς έχει συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση της μεταναστευτικής πορείας των Μαυροπετριτών και απέδειξε σημαντικές διαφορές στη μετανάστευση ανάμεσα στα ενήλικα και νεαρά άτομα. Η τηλεμετρία, μάλιστα, έχει και άλλα παράπλευρα και καθόλου ασήμαντα οφέλη. Οι απαιτήσεις της, τόσο οικονομικές όσο και από άποψη τεχνογνωσίας, αναγκαστικά ωθούν σε συνεργασίες με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς και αυξάνουν τόσο την αποτελεσματικότητα της τηλεμετρίας, όσο και των παράλληλων δράσεων μελέτης και διατήρησης. Και βάση των ήδη υφιστάμενων συνεργασιών αναμένεται ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον.

Jakob Fric Τομέας Έρευνας και Διατήρησης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών Χάρτες: Θέσεις δακτυλίωσης των πουλιών που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα. Σημειώνονται μόνο οι περιπτώσεις όπου η επανεύρεση έγινε λίγους μήνες μετά την δακτυλίωση. Με κόκκινο σημειώνονται οι επανευρέσεις των πουλιών που δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα.

Σάββας Καζαντζίδης, Χαράλαμπος Αλιβιζάτος, Γιώργος Χανδρινός και Τριαντάφυλλος Ακριώτης Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

Οι τόποι δακτυλίωσης για τα πουλιά που βρέθηκαν στην Ελλάδα (αστερίσκοι) και οι τόποι εύρεσης για τα πουλιά που δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα (κύκλοι).

γνώση των διαδρομών που ακολουθούν τα πουλιά κατά τη μετανάστευσή τους αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο στοιχείο για την κατανόηση της βιολογίας τους αλλά και για την προστασία τους. Για τα υδρόβια πουλιά αυτή η γνώση αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία μιας και αυτά συγκεντρώνονται σε μεγάλους αριθμούς σε συγκεκριμένες θέσεις, σε υγροτόπους, που συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα υποβάθμισης ή ενόχλησης. Οι ελληνικοί υγρότοποι είναι μεγάλης σημασίας για τα διαχειμάζοντα και τα μεταναστευτικά υδρόβια. Από τα στοιχεία του ΕΚΔΠ που αφορούν στις επανευρέσεις υδρόβιων πουλιών είναι δυνατόν να διαπιστωθεί η περιοχή προέλευσής τους, η περίοδος μετακίνησής τους αλλά και η διαδρομή που ακολουθούν. Οι επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών (Anatidae) στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1930-2008 είναι συνολικά 263 που ανήκουν σε 18 είδη. Η συντριπτική πλειονότητα των επανευρέσεων αφορούν σε πουλιά που δακτυλιώθηκαν στο εξωτερικό (257 ή ποσοστό 97,7%). Τα περισσότερα πουλιά (ποσοστό 89,0%) βρέθηκαν κατά τη χειμερινή περίοδο κυρίως από κυνηγούς (ποσοστό 83,8%). Τα δακτυλιωμένα πουλιά από το εξωτερικό που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα προέρχονται από είκοσι χώρες. Ωστόσο, η πλειονότητα (153 πουλιά ή ποσοστό 59,5%) προέρχεται από τη Ρωσία και κατόπιν από την Ολλανδία (8,6%), τη Μεγάλη Βρετανία (4,7%) και την Ουκρανία (4,3%). Αξιοσημείωτες όμως ήταν οι ομοιότητες που εντοπίστηκαν μεταξύ των περισσοτέρων ειδών όσον αφορά στην προέλευσή τους. Έτσι, η πλειονότητα των δακτυλιωμένων Ψαλίδων Anas acuta και Πρασινοκέφαλων Anas platyrhynchos που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα είχαν δακτυλιωθεί στη Ρωσία (ποσοστό 91,4% και για τα δύο είδη αντίστοιχα). Παρόμοια υψηλά ποσοστά επανευρέσεων δακτυλιωμένων στη Ρωσία πουλιών είχαν το Γκισάρι Aythya ferina (53,3% από Ρωσία και 26,7% από Ελβετία), η Μαυροκέφαλη πάπια Aythya fuligula (45,5% από Ρωσία και 36,4% από Τσεχία) αλλά και η Ασπρομέτωπη χήνα Anser albifrons (τέσσερις από τις έξι συνολικά επανευρέσεις ήταν από τη Ρωσία και οι υπόλοιπες δύο από Ολλανδία και Μεγάλη Βρετανία) καθώς και η Χουλιαρόπαπια Anas clypeata (με τον ίδιο ακριβώς αριθμό επανευρέσεων και χωρών προέλευσης). Αντίθετα, τα Κιρκίρια Anas crecca που διαχειμάζουν στην Ελλάδα φαίνεται ότι προέρχονται τόσο από την ανατολική όσο και από τη δυτική Ευρώπη. Επανευρέθηκαν συνολικά 47 πουλιά που δακτυλιώθηκαν σε δέκα χώρες από τις οποίες αυτές με τα μεγαλύτερα ποσοστά ήταν η

Ρωσία (29,8%), η Ολλανδία (19,0%) και η Μ. Βρετανία (12,8%). Όσον αφορά στις επανευρεθέντες Σαρσέλες Anas querquedula αυτές είχαν δακτυλιωθεί σε έντεκα διαφορετικές χώρες οι περισσότερες από τις οποίες στη Ρωσία (ποσοστό 30,4%), και την Ολλανδία (21,7%). Όμως, επιπλέον, επανευρέθηκαν στην Ελλάδα Σαρσέλες που δακτυλιώθηκαν στο Μαλί (3) και στη Νιγηρία (1). Αντίθετα με τα άλλα είδη οι επανευρέσεις των Σαρσελών στην Ελλάδα σηματοδοτούν την έναρξη της εαρινής ή την ολοκλήρωση της φθινοπωρινής μετανάστευσης του είδους αυτού που διαχειμάζει στην υποσαχάρια Αφρική. Παρά το γεγονός ότι το Σφυριχτάρι Anas penelope είναι από τα πολυπληθέστερα διαχειμάζοντα είδη στους ελληνικούς υγροτόπους οι επανευρέσεις δακτυλιωμένων ατόμων ήταν πολύ λίγες. Συνολικά επανευρέθηκαν εννέα πουλιά που είχαν δακτυλιωθεί στη Ρωσία (4), το Καζακστάν (2), τη Μ. Βρετανία (2) και την Ολλανδία. Λίγες ήταν και οι επανευρέσεις των Βαρβάρων Tadorna tadorna (τέσσερα πουλιά που είχαν δακτυλιωθεί στη Ρωσία και δύο στην Ολλανδία) αλλά και των Βουβόκυκνων Cygnus olor (έξι πουλιά που δακτυλιώθηκαν στις Ουκρανικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας και από ένα στη Πολωνία και Ουγγαρία). Όμως, υπάρχουν και περιπτώσεις επανεύρεσης στο εξωτερικό υδρόβιων πουλιών που δακτυλιώθηκαν στην Ελλάδα. Από τις πλέον πρόσφατες είναι οι επανευρέσεις δύο Πρασινοκέφαλων παπιών που δακτυλιώθηκαν στο δέλτα Έβρου τον Ιανουάριο 2006 και βρέθηκαν τέσσερις μήνες μετά τη δακτυλίωσή τους στη Ρωσία (βορειανατολικά της Μόσχας). Τα παραπάνω αποτελέσματα δίνουν μια γενική εικόνα των μεταναστευτικών μετακινήσεων των υδρόβιων πουλιών στην Ελλάδα (παρά το γεγονός ότι τα αποτελέσματα μπορεί να είναι «επηρεασμένα» από διάφορες παραμέτρους όπως η δακτυλιωτική προσπάθεια σε κάθε χώρα, ο βαθμός που αναφέρονται οι ευρέσεις δακτυλιδιών κ.λπ.) Έτσι, προκύπτει ότι υπάρχει μια έντονη μετακίνηση των υδρόβιων ειδών για διαχείμαση από τις βορειοανατολικές χώρες προς τη χώρα μας. Οι πληροφορίες από τις επανευρέσεις δακτυλιωμένων υδρόβιων πουλιών εκτός από την κατανόηση της βιολογίας των πουλιών αποδείχτηκαν πολύ χρήσιμες και στην κατανόηση της διασποράς του ιού της γρίπης των πτηνών (Η5Ν1) όταν είχαν εμφανιστεί τα κρούσματα καθώς και των μέτρων που έπρεπε να παρθούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες για τον περιορισμό της διασποράς του ιού.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Species

Country Russia

Latvia

Kazakhstan

Mute swan Cygnus olor

Ukraine

Hungary

Czech Rep.

Poland

Sweden

Finland

Denmark

The Netherlands

Belgium

France

Germany

Switzerland

Nigeria

Mali

Lesser White-fronted goose Anser erythropus

2 1

Red-breasted Goose Branta ruficollis

Shelduck Tadorna tadorna

Ruddy Shelduck Tadorna ferruginea

1 32

Cadwall Anas strepera

35 1

Wigeon Anas penelope

Pintail Anas acuta

Teal Anas crecca

Garganey Anas querquedula

Shoveler Anas clypeata

Pochard Aythya ferina

Tufted duck Aythya fuligula

2 1 1

4 1

47 1

1 2

6 2

Goldeneye Bucephala clangula

153

Red-breasted Merganser Mergus serrator

Total 8

White-fronted Goose Anser albifrons

Total

Croatia

Bewick’s Swan Cygnus columbianus

Mallard Anas platyrhynchos

Italy

257

Πίνακας: Οι χώρες όπου δακτυλιώθηκαν τα είδη των υδρόβιων πουλιών που επανευρέθηκαν στην Ελλάδα.

photo Baptiste Bataille

ΝανοπουλάδαPorzana pusilla

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

ΜαυροπετρίτηςFalco eleonorae

Τα highlights των δακτυλιώσεων στην Ελλάδα Τριαντάφυλλος Ακριώτης, Μαρία Νοΐδου και Ελευθέριος Κακαλής Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών

Μεγέθη τα οποία συνήθως αναφέρονται στα ρεκόρ των δακτυλιώσεων είναι η μέγιστη απόσταση, η ταχύτερη επανεύρευση, η μέγιστη τιμή μακροζωίας όπως επίσης το πλήθος των επανευρέσεων των διαφόρων ειδών. Από τα έως τώρα δεδομένα του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης (Ε.Κ.Δ.Π.) προκύπτουν τα παρακάτω ενδιαφέροντα:

Μέγιστη απόσταση Μεταξύ των ειδών που έχουν δακτυλιωθεί στην Ελλάδα, ο Λευκός Πελαργός Ciconia ciconia είναι το είδος που έχει διανύσει κατά μέσο όρο τις μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ σημείου δακτυλίωσης και επανεύρευσης. H μεγαλύτερη απόσταση για τον Πελαργό είναι 7.884 Km και αφορούσε ένα άτομο που δακτυλιώθηκε στο νομό Θεσσαλονίκης και βρέθηκε στη Νότια Αφρική. Επίσης, μεγάλη απόσταση μεταξύ σημείου δακτυλίωσης και επανεύρευσης έχει σημειωθεί από ένα Μαυρογλάρονο Chlidonias niger το οποίο δακτυλιώθηκε στον Έβρο και επανευρέθηκε στη Ναμίμπια (απόσταση 7.023 Km) και ένας Μαυροπετρίτης Falco eleonorae ο οποίος δακτυλιώθηκε στο νοτιοανατολικό Αιγαίο και βρέθηκε στη Μαδαγασκάρη (απόσταση 6.085 Κm).

Ταχύτερη επανεύρευση Η ταχύτερη επανεύρεση καταγράφηκε σε ένα Μαυροσκούφη Sylvia atricapilla ο οποίος δακτυλιώθηκε στη Νορβηγία και επανευρεύθηκε στη Λέσβο μετά από επτά ημέρες, έχοντας διανύσει 2.875 Km με εκτιμώμενη ταχύτητα 411 Km/ημέρα. Επιπλέον, μία Κιτρινοσουσουράδα Motacilla flava η οποία δακτυλιώθηκε στη Νιγηρία, βρέθηκε στα Χανιά της Κρήτης (2.659 Km) μετά από οκτώ ημέρες και εκτιμώμενη ταχύτητα τα 332 Κm/ημέρα.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

photo: Σάββας Καζαντζίδης

ΚύκνοςCygnus olor

Διάρκεια ζωής Η μέγιστη τιμή μακροζωίας για πουλιά που δακτυλιώθηκαν με ελληνικό δαχτυλίδι καταγράφηκε σε ένα Μαυροκέφαλο Γλάρο Larus melanocephalus και ήταν 21 χρόνια, 1 μήνας και 10 ημέρες. Αντίστοιχα για είδη που δακτυλιώθηκαν σε κάποια άλλη χώρα και βρέθηκαν στην Ελλάδα, η μέγιστη διάρκεια ζωής καταγράφηκε σε ένα Γκισάρι Aythya ferina το οποίο δακτυλιώθηκε στη Ρωσία και βρέθηκε στην Καστοριά 33χρόνια αργότερα…

Μέγιστος αριθμός επανευρεύσεων Το είδος με το μεγαλύτερο αριθμό επανευρεύσεων είναι ο Λευκός Πελαργός (234 επανευρεύσεις), ακολουθούμενος από τον Μαυροκέφαλο Γλάρο (233 επανευρεύσεις) και τον Αετομάχο Lanius collurio (144 επανευρεύσεις). Ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός επανευρεύσεων πουλιών που δακτυλώθηκαν στην Ελλάδα καταγράφεται στα είδη Μαυροκέφαλος Γλάρος (91 επανευρεύσεις), Καλαμοποταμίδα Acrocephalus scirpaceus (29 επανευρεύσεις) και Ασημόγλαρος Larus michahellis (20 επανευρεύσεις).

Ο μεγαλύτερος αριθμός δακτυλιωμένων πουλιών Από τα δεδομένα του ΕΚΔΠ έως το 2006, το είδος που δακτυλιώθη-

κε σε μεγαλύτερους αριθμούς είναι η Βουρλοποταμίδα Acrocephalus schoenobaenus (10.128 άτομα). Ακολουθούν το Χελιδόνι Hirundo rustica (9.684 άτομα) και η Καλαμοποταμίδα (8.119 άτομα). Το δέλτα Έβρου είναι η περιοχή όπου έχουν δακτυλιωθεί τα περισσότερα πουλιά.

Η αρχαιότερη επανεύρεση Η αρχαιότερη επανεύρεση είναι ενός Νυχτοκόρακα Nycticorax nycticorax που δακτυλιώθηκε στις 28 Ιουνίου 1908 κοντά στο Βελιγράδι στη Σερβία και βρέθηκε στην Κέρκυρα στις 2 Οκτωβρίου του ίδιου έτους.

Από πόσες χώρες έχουν επανευρεθεί πουλιά μέχρι σήμερα; Από 67 χώρες.

Αξιοπερίεργη επανεύρεση Η πιο αξιοπερίεργη επανεύρεση αφορά σε ένα Μαυρογλάρονο Chlidonias niger το οποίο δακτυλιώθηκε στο Δέλτα του Έβρου το 2000 και επανευρέθηκε στη Σενεγάλη (5.069 km) μετά από έξι μήνες από τον ίδιο δακτυλιωτή (Didier Vangeluwe).

ΚΟΡΑΚΟΕΙΔΗ

photo Μιχάλης Κωτσάκης

ΧαβαρόνιCorvus frugilegus

Κορακοειδή Θεώδορος Κομηνός ΖωολόγοςΟρνιθολόγος

Το Γένος Corvus στην Ελλάδα αντιπροσωπεύεται από 5 είδη, που θεωρούνται και οι πραγματικοί αντιπρόσωποι των Κορακοειδών στη χώρα μας. Υπάρχουν άλλα 5 είδη τα οποία συμπεριλαμβάνονται στα κορακοειδή λόγω πιο πολύ των συνηθειών τους, αλλά και της εξωτερικής τους εμφάνισης.

την Ελλάδα έχουμε λοιπόν τα ‘πραγματικά’ κοράκια που είναι ο Κόρακας Corvus corax, η Κουρούνα Corvus corone cornix (ανατολική φυλή), η Κάργια Corvus monedula και το Χαβαρόνι Corvus frugilegus, που έχουν όλα μαύρη εμφάνιση, εκτός από κάποια που έχουν και γκρίζα σημεία στο σώμα τους. Τα 40 μέλη αυτού του γένους εμφανίζονται σε όλες τις ηπείρους, εκτός από την Νότια Αμερική, την Ανταρκτική και από πολλά παράκτια και ωκεάνια νησιά. Επίσης, έχουν περιγραφεί και 14 εξαφανισμένα είδη. Τα ‘μη πραγματικά’ κοράκια, που ανήκουν σε 4 διαφορετικά γένη, είναι η Κοκκινοκαλιακούδα Pyrrhocorax pyrrhocorax και η Κιτρινοκαλιακούδα Pyrrhocorax graculus, η Καρακάξα Pica pica, η Κίσσα Garrulus glandarius και, τέλος, ο Καρυοθράυστης Nucifraga caryocatactes, από τα οποία σε δύο κυριαρχεί το μαύρο στην εμφάνιση τους, ενώ τα άλλα τρία έχουν και άλλα χρώματα. Είναι όλα Στρουθόμορφα, μάλιστα τα μεγαλύτερα σε μέγεθος από όλα τα άλλα και τρέφονται κυρίως με καρπούς, φρούτα, έντομα, υπολείμματα σφαγείων, απορρίμματα, αυγά και νεοσσούς άλλων πουλιών. Είναι κοινωνικά και ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες ή στα σημεία που συγκεντρώνονται για να περάσουν τη νύχτα. Κάποια από αυτά όπως η Κάργια, το Χαβαρόνι, η Καρακάξα, τα συναντάμε σε πολύ μεγάλα κοπάδια, πολλές φορές μερικών εκατοντάδων ή και χιλιάδων ατόμων. Είναι, κυρίως, επιδημητικά και δε μεταναστεύουν μακριά από εκεί που έχουν γεννηθεί, εκτός από τα πουλιά της βόρειας και βορειοανατολικής Ευρώπης που μετακινούνται το χειμώνα νοτιότερα για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Φτιάχνουν μεγάλες φωλιές με κλαδιά στα δέντρα, κυρίως, αλλά και σε βράχια, όπως κάνουν το Κοράκι και οι καλιακούδες. Τα κορακοειδή θεωρούνται ως πολύ έξυπνα πουλιά που είχαν εντυπωσιάσει τον άνθρωπο με τις ικανότητες τους από την εποχή του Αισώπου. Έχουν, μάλιστα, πλουτίσει την τοπική λαογραφία πολλών χωρών με πλήθος αληθινές ιστορίες και μύθους με αυτές τους τις ικανότητες. Μάλιστα, έρευνες που έχουν γίνει για το δείκτη νοημοσύνης τους τα ανεβάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό σε σχέση με άλλα ζωικά είδη. Τα κοράκια, στις βορειοδυτικές πολιτείες τις Αμερικής ζουν σε σύνθετες ιεραρχικά κοινωνίες και δείχνουν ιδιαίτερες γλωσσικές ικανότητες, ενώ έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν πληροφορίες σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα των ιδιαιτέρων δυνατοτήτων αυτής της οικογένειας. Για παράδειγμα, οι κουρούνες στο Ισραήλ χρησιμοποιούν κομμάτια ψωμιού ως δόλωμα ψαρέματος, ένα άλλο είδος ο Κόρακας της Νέας Καληδονίας, που έχει μελετηθεί εντατικά, έχει δυνατότητα να κατασκευάζει και να χρησιμοποιεί δικά του εργαλεία στην καθημερινή διαδικασία εύρεσης της τροφής του. Μέσα σε αυτές τις τεχνικές περιλαμβάνεται και η ρίψη σπόρων σε δρόμους με έντονη οδική κίνηση, εωσότου κάποιο αμάξι τους πατήσει και τους σπάσει για να πάρουν το περιεχόμενο. Επίσης, είναι γνωστό ότι τα κοράκια χρησιμοποιούν τους λύκους ή τους κυνηγούς, με το αν τους ακολουθούν για να βρίσκουν εύκολα τροφή. Μάλιστα, έχει ακουστεί ότι οδηγούν τους κυνηγούς προς τα θηράματα για να φάνε τα υπολείμματα.

photo: ΠΑΥΛ. ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ

Είδος σχετικά κοινό στην Ελλάδα, το συναντάμε εξίσου στην ηπειρωτική χώρα όσο και στη νησιωτική, από το ύψος της θάλασσας μέχρι και τα αλπικά λιβάδια. Το Κοράκι συχνάζει σε ανοικτές εκτάσεις με λίγη βλάστηση ή με μεγάλα διάκενα με καλλιέργειες και σε περιοχές με κτηνοτροφία. Συχνό σε σκουπιδότοπους και κοντά σε σφαγεία. Φωλιάζει σε βραχώδεις ορθοπλαγιές, ακόμα και σε βράχια πάνω από τη θάλασσα. Στην Ελλάδα συναντάμε δύο υποείδη το C. c. corax στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας και το C. c. laurencei στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στην Θράκη.

2-Κουρούνα Corvus corone cornix (ανατολική φυλή)

photo: ΜΙΧ. ΚΩΤΣΑΚΗΣ

Η Κουρούνα είναι το πιο κοινό και πιο πολυάριθμο από τα πραγματικά κορακοειδή στην Ελλάδα. Λείπει μόνο από τα νησιά Κάρπαθος, Ικαρία, Φούρνους και Κύθηρα και Αντικύθηρα. Την συναντάμε παντού στον ελληνικό χώρο, μέχρι και μέσα σε χωριά και μεγάλες πόλεις. Έχει προσαρμοστεί και εξοικειωθεί απόλυτα με τις ανθρώπινες συνήθειες και δραστηριότητες και τις εκμεταλλεύεται στο έπακρον. Δεν έχει κάποια ιδιαίτερη προτίμηση ως προς το βιότοπο ή την τροφή, καθώς είναι από τα πλέον οπορτουνιστικά είδη πουλιών, οπότε μπορούμε να την βρούμε παντού. Στην Ελλάδα υπάρχει το ανατολικοευρωπαϊκό υποείδος που έχει μαυρόγκριζη εμφάνιση, η Corvus corone cornix.

photo: ΕΥΑ ΣΤΕΤΣ

4-Κάργια Corvus monedula

Η Κάργια, όπως και οι προηγούμενοι δύο αντιπρόσωποι των κορακοειδών, είναι και αυτή ένα αρκετά κοινό και πολυπληθές είδος πουλιού στον ελληνικό χώρο. Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Πελοπόννησο και διάφορά νησιά, έχει περισσότερο τοπική κατανομή. Στην Κρήτη επεκτάθηκε σε όλο το νησί τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι ένας παμφάγος και καιροσκοπικός τροφοσυλλέκτης. Η τροφή της αποτελείται από μια ευρεία ποικιλία φυτικών και ζωικών ιστών, καθώς επίσης και απορρίμματα. Η Κάργια έχει ωφεληθεί από την αποψίλωση των δασών, μιας και είναι πουλί τον ανοικτών εκτάσεων. Συχνάζει, κυρίως, σε καλλιέργειες με ενδιάμεσες ανοικτές χέρσες εκτάσεις και παράκτιες περιοχές με απότομους βράχους, ενώ την βρίσκουμε πολύ συχνά και μέσα σε αστικές περιοχές. Φωλιάζει κατά αγέλες στα κοιλώματα δέντρων, βράχων, κτηρίων, κάτω από γέφυρες σε παλιά τείχη φρουρίων και υδραγωγείων. Στην Ελλάδα έχουμε το ανατολικό υποείδος C.m.soemmerringii, το χειμώνα όμως έρχονται και πουλιά από την κεντρική Ευρώπη που ανήκουν στο υποείδος C.m. spermologus. photo: ΕΥΑ ΣΤΕΤΣ

1-Κόρακας Corvus corax

5-Χαβαρόνι Corvus frugilegus

Πουλί των αγροτικών περιοχών και των βοσκότοπων. Παλιότερα φώλιαζε στις μεγάλες πεδιάδες της βόρειας Ελλάδας. Για αρκετά χρόνια στη συνέχεια ήταν άγνωστο αν συνεχίζει να φωλιάζει ή όχι και θεωρούταν ότι διαχείμαζε μόνο σε πολύ μεγάλους αριθμούς. Τα τελευταία χρόνια έχουν βρεθεί αρκετές αποικίες φωλιάσματος σε διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου (Μακεδονία, Θεσσαλία και Θράκη) και στο μέλλον, ίσως, βρεθούν ακόμα περισσότερες. Το συναντάμε σε περιοχές με καλλιέργειες και βοσκότοπους με σκόρπια δέντρα και συστάδες δέντρων. Επίσης, κοντά στα χωριά. Φωλιάζει σε μεγάλες αποικίες σε δέντρα.

photo: ΠΑΝ. ΛΑΤΣΟΥΔΗΣ

photo: ΟΔΥΣ.ΤΖΗΜΟΥΛΗΣ

ΚΟΡΑΚΟΕΙΔΗ

3-Μαυροκουρούνα Corvus corone corone

Η Corvus corone corone με το κατάμαυρο φτέρωμα έχει καταγραφεί στην Ελλάδα 3 φορές (Φλώρινα, Άρτα, Θεσπρωτία) - Επιτροπή Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων – Ετήσια Αναφορά 2007.

6-Κοκκινοκαλιακούδα Pyrrhocorax pyrrhocorax

Η Κοκκινοκαλιακούδα είναι είδος με τοπική εξάπλωση στην Ελλάδα. Φωλιάζει στην Σκόπελο και την Αλόννησο. Στην Κρήτη, εκτός από τα βουνά,

7-Κιτρινοκαλιακούδα Pyrrhocorax graculus

photo: ΠΕΤΡ. ΠΕΤΡΟΥ

Η Κιτρινοκαλιακούδα ζει και αυτή στα βουνά της Ηπειρωτικής Ελλάδας, της Πελοποννήσου και της Κρήτης, σε μεγάλα υψόμετρα. Σε σχέση με την Κοκκινοκαλιακούδα έχει μεγαλύτερη εξάπλωση και είναι πολύ μεγαλύτερη σε πληθυσμό. Έχει τις ίδιες τροφικές συνήθειες με τον ξάδερφο της, δεν θα την δούμε όμως κοντά σε ακτές, ενώ και αυτή φωλιάζει σε ρωγμές των βράχων και σε ερείπια.

8-Καρακάξα Pica pica

Η Καρακάξα, μαζί με τη Κουρούνα, είναι από τα πιο κοινά είδη πουλιών στον ηπειρωτικό ελληνικό χώρο, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και 1500 μ. Απουσιάζει από ένα μεγάλο αριθμό νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους, εκτός από την Κέρκυρα, την Κω και πιθανώς και την Λευκάδα. Την βρίσκουμε παντού, σχεδόν πάντα κοντά στον άνθρωπο και σε δραστηριότητες του, σε καλλιέργειες, βοσκοτόπια με σκόρπια δέντρα και φράχτες. Κατασκευάζει θολωτές φωλιές σε ψηλά δέντρα, οι οποίες είναι πολύ χαρακτηριστικές, σε αγκαθωτούς θάμνους και φράχτες. Στην Ελλάδα έχουμε το υποείδος P.p.pica, αλλά υπάρχει μια θεωρία ότι δεν αποκλείεται να έχουμε και το P.p. bactriana, φυλή της ανατολικής Ευρώπης και της δυτική Ασίας.

photo: Παναγιώτης Λατσούδης

ΚαρακάξαPica pica

9-Κίσσα Garrulus glandarius

Η Κίσσα είναι από τα πιο κοινά δασικά είδη πουλιών. Την συναντάμε σε όλους σχεδόν τους τύπους των δασών, με μια μεγαλύτερη προτίμηση τα δρυοδάση, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και τα δασοόρια. Εκτός από την ηπειρωτική Ελλάδα, την Κρήτη και την Εύβοια, την βρίσκουμε και σχεδόν σε όλα τα μεγάλα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου. Στην Ελλάδα συναντάμε δύο υποείδη, την G.g. glandarius και την G.g. atricapillus. Το καθένα από αυτά τα δύο υποείδη χωρίζεται σε διαφορετικές γεωγραφικές φυλές. Το πρώτο χωρίζεται σε τρεις φυλές, στην G.g. albipectus που τη βρίσκουμε στα Ιόνια νησιά, την G.g. graecus στην ηπειρωτική Ελλάδα και την G.g. cretorum στην Κρήτη. Το δεύτερο υποείδος χωρίζεται σε δύο φυλές, στην G.g. anatoliae που την βρίσκουμε στην Λέσβο, Χίο, Ρόδο και Κω και στην G.g. samios στη Σάμο.

photo: ΓΕΡ. ΜΠΕΡΙΑΤΟΣ

photo: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΒΥΛΗΣ

φωλιάζει και σε χαμηλότερα υψόμετρα (650μ.) στα νότια του νησιού. Μπορούμε να την βρούμε σχεδόν σε όλα τα βουνά της κεντρικής και βόρειας ηπειρωτικής Ελλάδας. Δεν φωλιάζει πια στην Πελοπόννησο και στην Χίο. Φωλιάζει σε βραχώδη βουνά σε μεγάλο υψόμετρο και σε βραχοπλαγιές, στις ρωγμές και στα χείλη των βράχων, σε κοιλώματα, μερικές φορές σε ερείπια. Την συναντάμε, επίσης, στις ακτές. Τρέφεται σε αλπικά λιβάδια και οροπέδια, τα οποία χρησιμοποιούνται για βοσκοτόπια από τους κτηνοτρόφους. Τα περιττώματα των αιγοπροβάτων και των αγελάδων προσελκύουν μεγάλους αριθμούς από εδαφόβια σκαθάρια που αποτελούν βασική τροφή για την Κοκκινοκαλιακούδα τους καλοκαιρινούς μήνες. Στην Ελλάδα υπάρχει το υποείδος P.p. docilis

photo: ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΑΦΥΛΙΔΗΣ

ΚΟΡΑΚΟΕΙΔΗ

10-Καρυοθραύστης Nucifraga caryocatactes

Ο τελευταίος αντιπρόσωπος των μη πραγματικών κορακοειδών είναι ο Καρυοθραύστης. Είναι ένα είδος με πολύ περιορισμένη εξάπλωση στην Ελλάδα και με μικρό πληθυσμό. Είναι καθαρά δασικό είδος και το βρίσκουμε μόνο στην οροσειρά της Ροδόπης, σε υψόμετρο 1200 έως 1920 μέτρα. Συχνάζει, κυρίως, σε δάση κωνοφώρων (ερυθρελάτη, δασική και μαύρη Πεύκη). Το χειμώνα και σε δάση φυλλοβόλων. Κατά καιρούς έχουν καταγραφεί πουλιά και νοτιότερα (Όλυμπο), που ίσως να πρόκειται για πουλιά της σιβηρικής φυλής N.c. macrorhynchos που πραγματοποιούν τέτοιες μετακινήσεις νοτιότερα, το φθινόπωρο και το χειμώνα.

ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Φυσική αναγέννηση Η καλύτερη διαχείριση καμένων περιοχών για τα πουλιά Πλούσια βλάστηση και υπόροφος στο καμένο δάσος.

Η πινακίδα της ΕΟΕ.

Περισσότερο από 50% της ΖΕΠ «Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Κοιλάδα Σελινούντα» στη Βόρεια Πελοπόννησο (38o 10 Β’, 22o 00’ Α) επηρεάστηκαν από τη μεγάλη φωτιά του Ιουλίου 2007. Τα δάση της περιοχής περιλάμβαναν χαλέπια πεύκα στις χαμηλές κοιλάδες, έλατα στα ψηλά και μικρότερες εκτάσεις με πλατύφυλλες βελανιδιές ανακατεμένες με πεύκα και θάμνους.

Κώστας Παπακωνσταντίνου Εκπαιδευτικός

Δύο χρόνια μετά τη φωτιά τα πευκάκια πλησιάζουν το μισό μέτρο.

πως συμβαίνει μετά από κάθε πυρκαγιά, υπήρξε κατακραυγή και απαίτηση για άμεση «αποκατάσταση». Ωστόσο, αμέσως έγινε σαφές ότι, ειδικά στο δρυοδάσος, υπήρχε έντονη φυσική αναγέννηση. Αυτό μας έδωσε την ιδέα για μια πιλοτική δράση της ΕΟΕ και ζητήσαμε να αποκλειστεί το δρυοδάσος από τα σχέδια αποκατάστασης. Το σχέδιο ήταν να φυλαχτεί η περιοχή, να ενημερωθεί το κοινό και να αποκλειστούν κάποιοι πυρήνες με σημαντική αναγέννηση. Εφαρμόσαμε τη «φυσική περίφραξη», που χρησιμοποιεί μόνο τα κλαδιά των καμένων δέντρων. Ο φράκτης αυτός δεν είναι ιδιαίτερα ανθεκτικός, όμως σηματοδοτεί τις περιοχές ενδιαφέροντος και, σε συνδυασμό με την ενημέρωση και τη φύλαξη, κρατά μακριά ζώα και ανθρώπους. Αντίθετα, το πιο δύσκολο ήταν να κρατηθούν μακριά «καλοθελητές» που ήθελαν να φυτέψουν δέντρα. Σήμερα, δυόμισι χρόνια μετά, η φυσική αναγέννηση είναι παντού εντυπωσιακή. Επιπλέον, έχει αποφευχθεί η εμπορική υλοτομία των καμένων δέντρων. Άδειες δίνονται μόνο σε ντόπιους για «προσωπική χρήση». Αυτό αποτελεί έναν ικανοποιητικό «συμβιβασμό» μεταξύ της μη κοπής και της ολοκληρωτικής αποψίλωσης. Τα καμένα δάση (δρυς, πεύκα και έλατα) σήμερα εξακολουθούν να είναι «δάση» με νεκρά δέντρα και άκαυτους θύλακες. Τα περισσότερα από τα πρεμνοβλαστήματα των βελανιδιών είναι πλέον ψηλότερα από δύο μέτρα και ορισμένα φτάνουν τα 3,5 μέτρα σε ύψος! Μαζί με άλλους θάμνους (πουρνάρια, κουμαριές, σχίνα κ.λπ.) δημιουργείται πυκνός υπόροφος που συμπληρώνεται με ένα πυκνό στρώμα από αγρωστώδη και λαδανιές. Φυσικά δεν λείπουν τα χιλιάδες πευκάκια. Μερικά ήδη έχουν ξεπεράσει το μισό μέτρο. Τη δεύτερη άνοιξη μετά την πυρκαγιά, τουλάχιστον 36 είδη πουλιών διατηρούσαν επικράτειες μέσα και γύρω από το καμένο δάσος, δηλαδή ελάχιστα λιγότερα από ότι πριν από την πυρκαγιά (την πρώτη άνοιξη μετά την πυρκαγιά τουλάχιστον 20 είδη είχαν επικράτειες εντός του καμένου δρυοδάσους). Οι πυκνότητες των δασικών ειδών ήσαν πιο χαμηλές από ότι πριν από την πυρκαγιά, ωστόσο μερικά, όπως ο Μεσαίος Δρυοκολάπτης, φάνηκαν να αυξάνονται. Άφθονα είναι και τα περαστικά και διαχειμάζοντα πουλιά, ειδικά στον υπόροφο. Προφανώς, τουλάχιστον για τα πουλιά, είναι πολύ καλύτερα να μην κόβονται τα καμένα δέντρα.

Βασικά συμπεράσματα:

1. Καμία πυρκαγιά δεν «αφανίζει τα πάντα». Πάντα διατηρούνται άκαυτοι θύλακες και μεμονωμένα δέντρα. 2. Το καμένο δάσος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τα περισσότερα δασικά πουλιά που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν ξανά τις επικράτειές τους, συμπεριλαμβανομένων των καμένων δέντρων και κάθε άλλου χαρακτηριστικού του ενδιαιτήματος που απέμεινε. 3. Η παρουσία άκαυτων θυλάκων και ζωντανών δέντρων αυξάνει πολύ την οικολογική αξία του καμένου δάσους. 4. Η προστασία της φυσικής αναγέννησης (με χαμηλής έντασης έργα, φύλαξη και ενημέρωση κοινού) είναι η μόνη έγκυρη μέθοδος αποκατάστασης του καμένου οικουστήματος. 5. Δράσεις όπως οι αναδασώσεις και τα αντιδιαβρωτικά έργα μπορεί να καταστρέψουν σημαντικά στοιχεία του ενδιαιτήματος όπως τον υπόροφο και τα αναγεννημένα δέντρα.

photo: Κώστας Παπακωνσταντίνου

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΖΕΠ

photo: Θάνος Καστρίτης

Η ΑετογερακίναButeo rufinus αξιολογήθηκε ως είδος χαρακτηρισμού για πολλές προτεινόμενες ΖΕΠ

Η αξιολόγηση 69 περιοχών για την ένταξή τους στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας

Θάνος Καστρίτης Υπεύθυνος ΙΒΑ & Προστατευόμενων Ειδών Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία

Το δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας αποτελεί μέρος του δικτύου Natura 2000 και περιλαμβάνει περιοχές οι οποίες φιλοξενούν σημαντικούς πληθυσμούς από είδη πουλιών που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409 της Ε.Ε., καθώς και από μεταναστευτικά πουλιά με τακτική παρουσία στην Ευρώπη.

αρ’ όλο που στην χώρα μας υπάρχουν 163 Ζώνες Ειδικής Προστασίας, το υφιστάμενο δίκτυο δεν θεωρείται επαρκές και έτσι η ΕΟΕ συμμετείχε σε ερευνητικό πρόγραμμα με στόχο την αξιολόγηση 69 ΙΒΑ σχετικά με την δυνατότητα τους να αναγνωρισθούν ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σε κάθε περιοχή πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου προκειμένου να εντοπιστούν τα είδη χαρακτηρισμού, δηλαδή τα σημαντικά είδη που πληρούν κάποιο ορνιθολογικό κριτήριο και επομένως η περιοχή μπορεί να χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ, καθώς και τα είδη οριοθέτησης (είδη που δεν πληρούν κριτήριο αλλά διατηρούν σημαντικούς πληθυσμούς στην υπό εξέταση περιοχή). Με βάση τα αποτελέσματα της εργασίας πεδίου συντάχθηκε για κάθε περιοχή η ανάλογη ορνιθολογική έκθεση, η οποία συνοδευόταν από δύο χάρτες: έναν με τα όρια της προτεινόμενης ΖΕΠ και έναν με τα κρίσιμα ενδιαιτήματα (ενδιαιτήματα φωλιάσματος, τροφοληψίας κλπ) των ειδών χαρακτηρισμού/οριοθέτησης. Τέλος, για κάθε προτεινόμενη ΖΕΠ συντάχθηκε ένα Σχέδιο Δράσης, στο οποίο περιγράφονται τα βασικά θεσμικά ή διαχειριστικά μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν για την αποτελεσματική διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι

επικαιροποιήθηκε και η βάση δεδομένων του Natura 2000 με την εισαγωγή των νέων στοιχείων που προέκυψαν από το πρόγραμμα. Σε περίπτωση που οι προτάσεις του προγράμματος υιοθετηθούν από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, το δίκτυο των ΖΕΠ στην Ελλάδα θα παρουσιάσει σαφή βελτίωση. Συγκεκριμένα, 45 προβληματικές περιοχές που ήταν χαρακτηρισμένες ως ΙΒΑ αλλά όχι ως ΖΕΠ, εντάσσονται στο δίκτυο των ΖΕΠ. Επίσης, η συνολική έκταση των ΖΕΠ αυξάνεται κατά 1.273 εκτάρια, δηλαδή ποσοστό αύξησης 76% σε σχέση με την υφιστάμενη έκταση. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα η έκταση των ελληνικών ΖΕΠ να ανέλθει σε 2.947.369 εκτάρια, δηλαδή σε ποσοστό 21,19% επί της συνολικής ελληνικής επικράτειας. Επιπροσθέτως, η επικάλυψη μεταξύ ΙΒΑ και ΖΕΠ θα αυξηθεί από 48% σε 73%. Με την εφαρμογή των προτάσεων του προγράμματος αυτού, η κατάσταση του δικτύου των ελληνικών ΖΕΠ θα βελτιωθεί σημαντικά. Παρ’ όλα αυτά, το δίκτυο δεν θεωρείται ακόμα πλήρες και είναι αναγκαία η αξιολόγηση επιπλέον περιοχών. Επίσης, είναι προφανές ότι εξίσου σημαντική με την χάραξη των ΖΕΠ είναι και η αποτελεσματική διαχείριση των περιοχών με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών χαρακτηρισμού.

ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΆΤΩΝ

Και οι δράσεις καλά κρατούν…

photo: Ειρήνη Σκούλη

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ > Υγροτόπου Άγρα > Βρυττών > Νησίου Ειρήνη Σκούλη - Τοπική Υπεύθυνη Ορνιθολογικής Πέρη Κουράκλη - Υπεύθυνη Βορείου Ελλάδος

Το πρόγραμμα της Ορνιθολογικής στον υγρότοπο Άγρα – Βρυττών – Νησίου συνεχίζει να υποδέχεται νέους εθελοντές από Ελλάδα και εξωτερικό, οι οποίοι προσφέρουν το χρόνο τους στην προστασία και διατήρηση της σημαντικής βιοποικιλότητας στην προστατευόμενη περιοχή. Μια από τις σημαντικές δράσεις των εθελοντών είναι η εβδομαδιαία παρακολούθηση των πουλιών, συνήθως μετά από κατάλληλη εκπαίδευση. Κατά καιρούς, η τύχη και οι ιδιαίτερες συνθήκες ευνοούν την παρατήρηση νέων ειδών. Μάλιστα, το φθινόπωρο ο κατάλογος πουλιών του υγροτόπου αυξήθηκε κατά δυο: Κιστικόλη (Cisticola juncidis) και Φερεντίνι (Netta rufina)! Τα «μυστικά του βάλτου» μπορούν να αποκαλυφθούν από διάφορες θέσεις, όπως το καλοδιατηρημένο παρατηρητήριο πουλιών του Αγίου Γεωργίου. Παράλληλα, το φθινόπωρο οργανώθηκε μια έθνικ βραδιά στα Βρυττά, ένας θεσμός που ξεκίνησε από πέρσι, μόνο που φέτος μαγείρεψαν όχι μόνο οι εθελοντές του υγροτόπου, αλλά και η εθελοντική ομάδα Θεσσαλονίκης. Οι καλεσμένοι ήταν όλων των ηλικιών από τους γύρω οικισμούς, την Έδεσσα, τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Με αυτόν τον τρόπο η Ορνιθολογική θέλησε να ευχαριστήσει όλους εκείνους που μας στηρίζουν καθημερινά και ειδικά τους κατοίκους των Βρυττών για τη φιλοξενία τους. Μάθετε περισσότερα για την καθημερινότητα μας στον υγρότοπο, μέσα από το blog: http://blogs.ornithologiki.gr/agras. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επικοινωνείτε με το Κέντρο Ενημέρωσης Υγροτόπου Άγρα – Βρυττών – Νησίου (τηλ. 6956297398, email: eskouli@ornithologiki.gr).

photo: Άγγελος Ευαγγελίδης

Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων Απολογισμός 2009 Χρήστος Μπαρμπούτης Συντονιστής Προγράμματος Δακτυλίωσης πουλιών του Ο.Σ.Α.

Με επιτυχία έκλεισε και η δειγματοληπτική χρονιά του 2009 για τον Ο.Σ.Α.! Με το πέρας και αυτής της χρονιάς ο αριθμός των δακτυλιωμένων ειδών έφτασε τα 113, ενώ ο αριθμός των δακτυλιωμένων πουλιών ξεπέρασε τις 30.000! Τα πιο εντυπωσιακά είδη για την περασμένη χρονιά ήταν η δακτυλίωση του πρώτου για τον Ο.Σ.Α. Αιγαιοτσιροβάκου (Sylvia rueppelli) κατά την διάρκεια της ανοιξιάτικης περιόδου και του πρώτου Νανοτσίχλονου (Emberiza pusilla) κατά την φθινοπωρινή περίοδο, είδος πολύ σπάνιο για τον Ελλαδικό χώρο (http://rarities.ornithologiki.gr/gr/eaop/show_image.php?imID=805). Δύο πουλιά που είχαν δακτυλιωθεί από τον Ο.Σ.Α. την περσινή άνοιξη, ξαναπιάστηκαν από δακτυλιωτές κατά την ανοιξιάτικη μεταναστευτική περίοδο του 2009: μια Τσιχλοποταμίδα (Acrocephalus arundinaceus) που ξαναπιάστηκε στη Σάμο και μια Ωχροστριτσίδα (Hippolais pallida) που ξαναπιάστηκε στα Ιεροσόλυμα. Η συγκεκριμένη Ωχροστριτσίδα είναι και η πρώτη με Ελληνικό δαχτυλίδι που επανασυλλαμβάνεται στο εξωτερικό. Αν και εσείς ενδιαφέρεστε, όπως οι 14 περσινοί εθελοντές από 10 χώρες, να συμβάλετε στο πρόγραμμα μπορείτε να δηλώσετε το ενδιαφέρον σας στο http://www.ornithologiki. gr/en/hos/envolfrm_antik.htm.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

photo Ρούλα Τρίγκου

Χειμερινές νάρκες

Με την εκλογή της νέας κυβέρνησης έχουμε πολλές ανατροπές και εξελίξεις. Κατ’ αρχάς η χώρα απέκτησε το πολυπόθητο Υπουργείο Περιβάλλοντος που όλοι περιμέναμε. Το Υπουργείο μπορεί να είχε εξαγγελθεί χρόνια τώρα, αλλά με την γνωστή Αρχή της Αδράνειας η υλοποίησή του άργησε περισσότερο από μία δεκαετία.

Μαλαμώ Κορμπέτη Υπεύθυνη Θεμάτων Πολιτικής Περιβάλλοντος

χειμώνας προσφέρεται για συναντήσεις εντός των τειχών, πριν φτιάξει ο καιρός και… βγει ο ελλαδικός πληθυσμός στην ύπαιθρο για να κατατροπώσει τη φύση με τις διάφορες ‘ευφυείς πρωτοβουλίες’ του. Έτσι, σε μία σειρά συναντήσεων τόσο στην Αθήνα, όσο και στις Βρυξέλλες, συζητήσαμε με ανθρώπους στα κέντρα λήψης αποφάσεων για θέματα που άπτονται της προστασίας των πουλιών και των βιότοπών τους. Συναντηθήκαμε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και με τους ευρωβουλευτές Νίκο Χουντή (ΣΥΡΙΖΑ), Κρίτωνα Αρσένη (ΠΑΣΟΚ) και Μιχάλη Τρεμόπουλο (Οικολόγοι Πράσινοι). Ανάμεσα σε άλλα, τα ζητήματα αιχμής που συζητήθηκαν ήταν:

• η προώθηση πιο φιλόδοξων στόχων της ΕΕ για την βιοποικιλότητα μετά το 2010

• το ζήτημα της ορθής χωροθέτησης των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα • η προώθηση των καταγγελιών που έχει ξεκινήσει η Ορνιθολογική στην Επιτροπή, όπως αυτή του υγροτόπου Βραυρώνας

• η εκτροπή του Αχελώου

Κατατέθηκε επίσης, σε συνάντηση με την νέα Υπουργό κ. Μπιρμπίλη, κοι-

photo Ρούλα Τρίγκου Πανοραμικά άποψη της Καστοριάς & της λίμνης της.

νή πρόταση για ένα νέο νόμο-πλαίσιο για την βιοποικιλότητα από τις δέκα περιβαλλοντικές οργανώσεις . Σε 18 κεφάλαια, η πρόταση των οργανώσεων συμπληρώνει σημαντικά κενά στην υπάρχουσα νομοθεσία, εκσυγχρονίζει υφισταμένες διατάξεις και ενισχύει το υπάρχον νομικό καθεστώς. Η Ορνιθολογική κατέθεσε επιπλέον τις δικές της ειδικές προτάσεις στην Υπουργό σε μία προσπάθεια να εστιάσει, αλλά και να διαφοροποιήσει μέρος των θέσεών της για την προστασία των πουλιών. Τέλος, βαρύ κι ασήκωτο έπεσε το νέο σχέδιο νόμου για την επίσπευση της αδειοδότησης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Ο νέος νόμος προωθείται ταχύτατα και βάζει προτεραιότητα στην εγκατάσταση ΑΠΕ σε σχέση με τις τοπικές επιπτώσεις. Κυρίως όμως, δεν λαμβάνει υπόψη την ανάγκη προστασίας της βιοποικιλότητας καθώς καταστεί την κλιματική αλλαγή ως παράγοντα προτεραιότητας συγκριτικά με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η Ορνιθολογική πρόκειται να καταθέσει τις ενστάσεις της στο σχέδιο νόμου. Η πρόταση θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες προτάσεις για τον σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου πλαισίου με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, χωρίς όμως προκαλεί μη αναστρέψιμες συνέπειες στην βιοποικιλότητα της χώρας.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Συνέντευξη

με τον Χρήστο Τόσκο, μέλος της Εταιρείας Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς. Είσαι χρόνια caretaker της Λίμνης της Καστοριάς. Γιατί αποφάσισες να γίνεις caretaker? Το 2000 προκειμένου να καλύψουμε ένα κενό που υπήρχε στον νομό Καστοριάς για την προστασία του περιβάλλοντος ιδρύσαμε την Εταιρία Προστασίας Περιβάλλοντος Καστοριάς. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας και για την καλύτερη αντιμετώπιση κάποιων θεμάτων που είχαν σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος και της λίμνης της Καστοριάς σκεφτήκαμε ότι θα έπρεπε να συνεργαστούμε και με οργανώσεις πανελλήνιας εμβέλειας όπως η ΕΟΕ. Έτσι όταν μάθαμε ότι η ΕΟΕ θα ξεκινούσε το δίκτυο των caretakers αποφασίσαμε κάποια άτομα να συμμετέχουμε σε αυτό. Ξέρουμε ότι είσαι ένας πολύ ενεργός πολίτης στην περιοχή σου και συμμετέχεις σε τοπικούς περιβαλλοντικούς συλλόγους. Έχεις δει αποτελέσματα μέσα από την τοπική δράση? Τα τελευταία δέκα χρόνια μέσα από την δράση την οποία έχουμε αναπτύξει στην περιοχή έχουμε πετύχει σημαντικά αποτελέσματα στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην ενημέρωση- ευαισθητοποίηση των κατοίκων του νομού Καστοριάς . Μέσα από την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση καταφέραμε να έχουμε συμπαραστάτες στην προσπάθεια που κάνουμε σχεδόν το σύνολο των πολιτών του νομού οι οποίοι όταν αντιληφθούν ότι υπάρχει κάποια παρέμβαση σε βάρος του περιβάλλοντος μας ενημερώνουν άμεσα. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε καταφέρει να σταματήσουμε μπαζώματα

στα υγρολίβαδα, απομάκρυνση της παράνομης προβλήτας στην περιοχή του Δισπηλιού, ακύρωση του έργου κατασκευή μοντελοδρόμιου στα υγρολίβαδα κοντά στο Ξηροπόταμο, ακύρωση του έργου της Εγνατία ΑΕ έργου «Οδός Δισπηλιού – Καστοριάς του κάθετου άξονα Σιάτιστα – Ιεροπηγή της Εγνατίας οδού»του οποίου η χάραξη περνούσε μέσα από το παραλίμνιο δάσος κ.α. Εδώ θα πρέπει να επισημάνω και την σημαντική βοήθεια που είχαμε στην προσπάθεια αυτή από την ΕΟΕ σε θέματα που είχαν να κάνουν με την προστασία της λίμνης της Καστοριάς.

Μαλαμώ Κορμπέτη Υπεύθυνη Θεμάτων Πολιτικής Περιβάλλοντος

Η πρόσφατη απόφαση του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ να επιτρέψει την δόμηση περιμετρικά της Λίμνης στην Καστοριά συνάντησε αντιστάσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο και τελικά ανακλήθηκε. Θέλεις να μας πεις λίγο πώς η τοπική κοινωνία κατάφερε κάτι τέτοιο? Όταν έγινε γνωστή η απόφαση του Σουφλιά για την αλλαγή των όρων δόμησης που υπήρχαν γύρω από την λίμνη της Καστοριάς αποφασίσαμε να κάνουμε γνωστό το θέμα μέσα από τα ΜΜΕ της περιοχής και να ζητήσουμε από τους αρμόδιους φορείς να πάρουν θέση και να αντιδράσουν στην απόφαση αυτή . Μετά από καθημερινές παρεμβάσεις στα τοπικά ΜΜΕ αλλά και με την βοήθεια της ΕΟΕ καταφέραμε να έχουμε ομόφωνες αποφάσεις της Ν.Α. Καστοριάς του Εμπορικού και Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Καστοριάς , του Εργατικού Κέντρου ,της Ένωσης Ξενοδόχων Καστοριάς και πολλών πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής οι οποίες στάλθηκαν στο ΥΠΕΧΩΔΕ και στα ΜΜΕ της περιοχής. Δεν θα πρέπει να ξεχάσω και την στάση που κράτησαν οι δύο βουλευτές του νομού οι οποίοι αντέδρασαν στην απόφαση του Σουφλιά και κατέθεσαν την διαμαρτυρία τους στο ΥΠΕΧΩΔΕ.

ΛΙΜΝΗ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ

photo: Λευτέρης Σταύρακας

Η Λίμνη Κουμουνδούρου

Λίμνη Κουμουνδούρου

Λευτέρης Σταύρακας

Η Λίμνη Κουμουνδούρου είναι αναμφίβολα ο λιγότερο γνωστός υγρότοπος της Αττικής. Αν και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την πρωτεύουσα, το στρατόπεδο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τους περισσότερους γι’ αυτό και οι παρατηρήσεις που είχαμε μέχρι πρόσφατα ήταν ελάχιστες και αφορούσαν στην καλύτερη περίπτωση στάσεις μερικών λεπτών και γρήγορες σαρώσεις από το αυτοκίνητο. Ως εκ τούτου, κανείς δεν ήξερε ποιά ήταν η κατάσταση της ορνιθοπανίδας.

νωστή στην αρχαιότητα και ως Λίμνη Ρειτών (μία από τις δύο που υπήρχαν, η άλλη αποξηράνθηκε και στη θέση της υπάρχουν εγκαταστάσεις των ΕΛΠΕ), και αφιερωμένη στη Περσεφόνη, αποτελούσε ιερό χώρο και στα νερά της μπορούσαν να ψαρεύουν μόνο ιερείς. Τις δεκαετίες του ’70 και ’80, η ανεξέλεγκτη ρύπανση από τις διαρροές πετρελαίου των παρακείμενων διυλιστηρίων είχε προκαλέσει έντονη υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων. Με τη δημιουργία μικρών φραγμάτων τα πράγματα βελτιώθηκαν αισθητά και η ζωή επέστρεψε στη λίμνη. Το 2008, με την έναρξη του προγράμματος παρακολούθησης των υγροτόπων της Αττικής, έγιναν οι πρώτες ολοκληρωμένες καταγραφές της ορνιθοπανίδας. Σε συνεννόηση με τους αξιωματικούς του στρατοπέδου, και σεβόμενη τους περιορισμούς που έχουν θέσει, η ομάδα που παρακολουθεί τη λ. Κουμουνδούρου έκανε πολύ σημαντικές παρατηρήσεις που δείχνουν την αξία του υγροτόπου αυτού. Η πιο σημαντική «ανακάλυψη» ήταν η παρουσία ενός κοπαδιού από 21 Βαλτόπαπιες το οποίο παρέμεινε το χειμώνα, ενώ στα τέλη Μαΐου ένα

άτομο κυκλοφορούσε ακόμα στα νερά της λίμνης. Εξίσου σημαντική είναι και η διαχείμαση πάνω από 1.000 Φαλαρίδων, ενώ καταγράφηκαν και άλλα επτά είδη πάπιας: Πρασινοκέφαλη, Κιρκίρι, Γκισάρι, Ψαλίδα, Χουλιαρόπαπια, Σφυριχταρι και Καπακλής. Εξίσου ενδιαφέρουσα ήταν η καταγραφή Νανόγλαρου, και η παρουσία Λευκοτσικνιάδων και Σταχτοτσικνιάδων. Οι καταγραφές συνεχίζονται και ελπίζουμε ότι η λίμνη θα συνεχίσει να μας εκπλήσσει ευχάριστα. Η συγκεκριμένη περίπτωση μας δείχνει ξεκάθαρα τη δύναμη της φύσης να επουλώνει (έως ένα βαθμό) τις πληγές που της δημιουργούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Θα πρέπει, όμως, να συνεχιστούν οι προσπάθειες ώστε να ληφθούν πιο αποτελεσματικά μέτρα για την αποτροπή περαιτέρω ρύπανσης. Η ΕΟΕ, μέσω του προγράμματος «Υγρότοποι της Αττικής» μπορεί να αποτελέσει μοχλό πίεσης προς τους αρμόδιους φορείς ώστε να παρθούν τα αναγκαία μέτρα για την πλήρη αποκατάσταση της λίμνης και τη διάσωση αυτού του πολύ σημαντικού υγροτόπου της Δυτικής Αττικής.

Kataxwrisi_noPrices_Prepress , 19

2008 4:08:29

Ελληνικη Ορνιθολογικη Εταιρεια ΒΑΣ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 24, 106 82 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛ. - FAX: 210 8228704, 210 8227937