რესპუბლიკელების წინასაარჩევნო პროგრამა

საქართველოს რესპუბლიკური პარტიის წინასაარჩევნო პროგრამა

თბილისი 2016 წ.

1

სარჩევი 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

ეკონომიკური პრობლემების მიზეზები ჩვენი ეკონომიკური პოლიტიკა მცირე და საშუალო ბიზნესის ხელშეწყობა ეკონომიკური წინსვლის საფუძველი მონეტარული პოლიტიკა ინვესტიციების მოზიდვა და კაპიტალის ბაზრის განვითარება საპენსიო და სამედიცინო დაზღვევა დასაქმება საგარეო ვაჭრობა დეცენტრალიზაცია, ადგილობრივი თვითმმართველობა და რეგიონული განვითარება მუნიციპალიტეტების ტერიტორიული მოწყობა და ურბანული განვითარება წყალმომარაგება ენერგეტიკა სტატისტიკა და სახელმწიფო აუდიტი კონსტიტუცია სახელმწიფო მოწყობა პარლამენტი მთავრობა შინაგან საქმეთა სამინისტროს რეფორმის დასრულება მართლმსაჯულების სისტემა ადამიანი და სახელმწიფო საგარეო პოლიტიკა ეროვნული უსაფრთხოება და თავდაცვა კონფლიქტების მოგვარება და დევნილები ევროინტეგრაცია საშუალო, პროფესიული და უმაღლესი განათლება კულტურული მემკვიდრეობა ქართული ენა

2

5 6 9 10 12 15 17 18 19 24 26 29 30 32 33 34 35 38 40 43 47 48 49 52 54 57 58

გავთავისუფლდეთ! რათა გავხდეთ ჩვენი სახელმწიფოს წარმატების თანამონაწილე და თანამოსარგებლე

საქართველოს რესპუბლიკური პარტიის წინასაარჩევნო პროგრამა სექტემბერი, 2016 საქართველოს რესპუბლიკური პარტიის უპირველესი მსოფლმხედველობრივი, მორალური და პოლიტიკური პრიორიტეტი მუდამ იყო თავისუფლება - „ვიყვეთ არავისი, და ვმსახურებდეთ არავის, თვინიერ დამბადებლისა“ (ჟურნალი „სამრეკლო“, 1979 წ.). ქართული სახელმწიფო ჩვენ წარმოგვიდგენია, როგორც თავისუფალი საზოგადოების პოლიტიკური თვითორგანიზაცია, რომელიც თავისუფალი და თანასწორუფლებიანი ადამიანების ინტერესებს ემსახურება. რესპუბლიკელებს გვჯერა, რომ სწორედ თავისუფლება არის მზარდი კეთილდღეობის და მყარი უსაფრთხოების გარანტი და არა პირიქით. მოდერნიზაცია, განვითარება და სახელმწიფოს გაძლიერება თავისუფლებისა და დემოკრატიის გარეშე დროებითია, ვერ ქმნის საშუალო ფენას და საზოგადოებას ყოფს მდიდარ უმცირესობად და ღატაკ უმრავლესობად, რაშიც არაერთხელ დავრწმუნდით ბოლო ათწლეულებშიც. ქვეყნის წინაშე არსებული პრობლემების დასაძლევად ჩვენ ქართველ ხალხს ვთავაზობთ ინდივიდუალური და ეროვნული მასშტაბის მორალურ-პოლიტიკურ აქტებს - გავთავისუფლდეთ პიროვნულად და გავთავისუფლდეთ საზოგადოებრივად: • გავთავისუფლდეთ პიროვნული სტერეოტიპებისგან, რაც თავად უნდა შევძლოთ საკუთარი სულიერი და გონებრივი ძალების მობილიზებით და რაშიც სხვა ძნელად თუ დაგვეხმარება; • გავთავისუფლდეთ საზოგადოებრივი პრობლემებისგან, რაც მხოლოდ თავისუფალი მოქალაქეების სახელმწიფოებრივი ძალისხმევითაა შესაძლებელი და რასაც ცალ-ცალკე თუ ჯგუფ-ჯგუფად ვერასოდეს შევძლებთ. ჩვენ სახელმწიფოებრივი პასუხისმგებლობით დატვირთული და პიროვნული თავისუფლებით გალაღებული მოქალაქეების საიმედო პოლიტიკური მოკავშირეები ვართ, ვინაიდან, როგორც ჩვენი საარჩევნო პროგრამიდან დაინახავთ, რესპუბლიკელებმა ვიცით: 1. როგორ გავთავისუფლდეთ პოპულიზმისგან და „სახელმწიფობანას“ თამაშისგან და როგორ შევქმნათ ანგარიშვალდებული და კვალიფიციური მთავრობა;

2. როგორ გავთავისუფლდეთ საბჭოთა წარსულის ნარჩენებისგან და როგორ დავამკვიდროთ ქვეყანაში ევროპული სტანდარტის თავისუფლება და კეთილდღეობა;

3. როგორ გავთავისუფლდეთ ავტორიტარიზმის, ცენტრალიზებული მმართველობისა და ერთპარტიულობისგან და როგორ დავამკვიდროთ კანონის უზენაესობა, თვითმმართველობა და სამართლიანობა;

3

4. როგორ გავთავისუფლდეთ მესიანიზმისა და სამშობლოს მხსნელი გმირების მოლოდინისგან და როგორ გავაძლიეროთ ჩვენი ქვეყანა თითოეული ჩვენგანის ყოველდღიური შრომით;

5. როგორ გავთავისუფლდეთ მსხვილი ფინანსურ-პოლიტიკური მონოპოლიებისგან და წვრილი და საშუალო ბიზნესის წახალისებით როგორ უზრუნველვყოთ მასობრივი და არა მოჩვენებითი დასაქმება;

6. როგორ გავთავისუფლდეთ სიღარიბისგან და რეგიონების არათანაბარი განვითარებისგან და როგორ უზრუნველვყოთ ცხოვრების ერთნაირად ღირსეული პირობები მთაშიც და ბარშიც, ქალაქადაც და სოფლადაც;

7. როგორ გავთავისუფლდეთ პენსიად წოდებული მწირი და უსამართლო შემწეობებისგან და როგორ დავამკვიდროთ ეტაპობრივად დაგროვებითი საპენსიო სისტემა, რომელიც ცხოვრების ღირსეულ პირობებს უზრუნველყოფს სიბერეში;

8. როგორ გავთავისუფლდეთ თავსმოხვეული სტერეოტიპებისგან ეროვნულობის და ევროპულობის შეუთავსებლობის შესახებ და როგორ უზრუნველვყოთ სწორედ ევროპული ინტეგრაციის მეშვეობით ეროვნული თვითმყოფადობის დაცვა, ქართული ენის მოვლაპატრონობა და ქართული კულტურის შემდგომი განვითარება და პოპულარიზაცია;

9. როგორ გავთავისუფლდეთ ძლიერის მიერ სუსტის, უმრავლესობის მიერ უმცირესობის და მდიდრის მიერ ღარიბის დისკრიმინაციისგან და ჩაგვრისაგან და როგორ დავამკვიდროთ თანასწორუფლებიანობა, სამართლიანობა და ტოლერანტობა;

10. როგორ გავთავისუფლდეთ კანონის ნაცვლად ხელისუფლების ნების მსახური მოსამართლეებისგან და როგორ დავამკვიდროთ სამართლიანი სასამართლო ყველასათვის;

11. როგორ გავთავისუფლდეთ რუსული იმპერიალიზმის კლანჭებისგან და როგორ უზრუნველვყოთ ქვეყნის უსაფრთხოება და სტაბილური განვითარება დემოკრატიული სახელმწიფოების ევროატლანტიკურ ოჯახში;

12. როგორ გავთავისუფლდეთ საჯარო სამსახურში არაკვალიფიციური კადრების მიერ ბიუჯეტის განიავებისგან და როგორ გავუხსნათ გზა პროფესიონალიზმს, კეთილსინდისიერ კონკურენციას და ყაირათიანობას;

13. როგორ გავთავისუფლდეთ ფსევდოპატრიოტიზმისა და „სუფრული მამულიშვილობისგან“ და როგორ ვემსახუროთ სამშობლოს მაღალი პროფესიონალიზმით, წესიერებითა და შრომით;

14. როგორ გავთავისუფლდეთ სამართლებრივი ნიჰილიზმის, დაუსჯელობისა და თავნებობისგან და როგორ ვაქციოთ კონსტიტუცია ამქვეყნიური ცხოვრების უზენაეს წესად, რომელსაც პატივისცემით ვემოჩილებით; 4

15. და, რაც მთავარია, რესპუბლიკელებმა ვიცით, როგორ მოვახერხოთ, რომ შენი სახელმწიფო უკეთ გიცავდეს, შენი მთავრობა უკეთ გემსახურებოდეს, შენი ოჯახი უკეთ იყოს უზრუნველყოფილი და შენც შენი ქვეყნის წინსვლაში შეტანილი წვლილით ამაყობდე! ახლა შენც იცი და პროგრამის გაცნობის შემდეგ კიდევ უფრო უკეთ დაინახავ, თუ რატომ გჭირდება რესპუბლიკელები საქართველოს პარლამენტში!

1. ეკონომიკური პრობლემების მიზეზები შენ გაინტერესებს, რატომ ვერ მოხერხდა ეკონომიკური განვითარებისა და ცხოვრების დონის გაუმჯობესების შეუქცევადი ტენდენციის ჩამოყალიბება, მიუხედავად წინა მთავრობების მცდელობისა. ეკონომიკურ სფეროში წარმატებული სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავება უნდა დაიწყოს წარსული და მიმდინარე ტენდენციებისა და მანკიერებების ადეკვატური შეფასებით.

2012 წელს დაგვხვდა - ეკონომიკური გარემო, რომლის წარმართვაც ან „ნაციონალური მოძრაობის“ მეთოდებით უნდა გაგვეგრძელებინა (მკაცრი ფორმალური და არაფორმალური ჩარევა, კერძო სექტორთან ხელისუფლების შერწყმა, კერძო სექტორის უფლებების კრიმინალური შელახვა, არადივერსიფიცირებული და გარეგნულ ეფექტებზე დაფუძნებული პოლიტიკა და ა.შ.), რაც აუცილებლად ჩიხში შეგვიყვანდა, ან რადიკალურად უნდა შეგვეცვალა პოლიტიკა. სამწუხაროდ, რადიკალური ცვლილებები არ ყოფილა, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა. მეორე მხრივ, გაჩნდა წინა ხელისუფლების ინსტრუმენტების გამოყენების ცდუნება (მაგალითად, ტენდერების არაფორმალური კონტროლი, ძალოვნების ჩართულობა, აქცენტები უპირატესად მსხვილ „ინვესტიციებზე“, ეკონომიკური განვითარების პანაცეად მხოლოდ ინფრასტრუქტურული ობიექტების დასახვა და ა.შ.), რაც ეფექტური არ იყო. წინააღმდეგობრივმა ნაბიჯებმა და ინიციატივებმა შექმნა იმ თამაშის წესების ბუნდოვანება, რასაც ახალი ხელისუფლება სთავაზობდა ადგილობრივ თუ უცხოურ ბიზნესს. საბოლოოდ, მიუხედავად ცალკეული წარმატებებისა, ეკონომიკა ოთხი წლის განვალობაში რეალურად ვერ ტრანსფორმირდა.. ბოლო 15 წლის ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი ტენდენციებია საგადასახადო ადმინისტრირების გაუმჯობესების ხარჯზე ბიუჯეტის ზრდა და საგარეო დავალიანებების მნიშვნელოვანი ზრდა, აგრეთვე პრივატიზაციის პროცესი და უცხოური კაპიტალის შემოსვლა, რომელიც უმეტესწილად წარმოადგენს აქტივების ერთი ხელიდან მეორე ხელში გადანაცვლებას და ფოკუსირებულია ეკონომიკის რამდენიმე მსხვილ სექტორზე (ენერგეტიკა, მშენებლობა, ვაჭრობა, ფინანსური სექტორი). ამასთანავე, მსხვილი სახელმწიფო ინვესტიციები ინფრასტრუქტურაში არის გარკვეული ზრდის ძირითადი მასტიმულირებელი ფაქტორი. რადიკალურად იზრდება კომერციული ბანკებიდან ეკონომიკის დაკრედიტება, ძირითადად, უცხოეთიდან შემოსული საკრედიტო რესურსების საშუალებით. ფინანსური ინექციების მხოლოდ მცირე ნაწილია მიმართული ისეთ სფეროებში, რომლებიც წარმოების მოცულობის გაფართოებაზე/წარმოების ზრდაზეა ორიენტირებული. ძირითადად მიმდინარეობს მოხმარების ტემპების ზრდა, თანაც გაცილებით მეტად, ვიდრე ეკონომიკის წარმოების უნარის ზრდა. ასეთი პოლიტიკა კანონზომიერად მიგვიყვანს ჩიხამდე, რადგან ეს მოხმარება უმეტესწილად უზრუნველყოფილია ქვეყნის დავალიანებების და არა მწარმოებლურობის ზრდით. ჩვენი ეკონომიკის კიდევ ერთი მახასიათებელი არის ის, რომ მნიშვნელოვნად გაიზარდა იმპორტის მოცულობა ექსპორტთან შედარებით, რის გამოც უცხოური ინიექციებისა და შემოსული სახსრების ნაწილი ისევ უცხოეთში გაიწოვა ისე, რომ ქვეყნის რეალურ სექტორზე მნიშვნელოვანი კვალი არ დაუტოვებია. ეს განსაკუთრებით შეეხება ვაჭრობის, მშენებლობის, ფინანსური სექტორის და სახელმწიფო სექტორის ხარჯების ცალკეულ მსხვილ მიმართულებებს. ქვეყანაში წარმოებული მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდა მნიშვნელოვანი პარამეტრია, მაგრამ ის ეკონომიკური განვითარების სინონიმი არ არის, გაცილებით მნიშვნელოვანია მისი შიდა 5

სტრუქტურა და ბენეფიციარები, რომლებზეც ის ახდენს გავლენას. მშპ-ის ზრდა ძირითადად მსხვილი კომპანიებისა და ფირმების წარმატებას ასახავს, რომლებიც დიდწილად სახელმწიფო შეკვეთების ხარჯზე მუშაობენ, მცირე და საშუალო ბიზნესის წილი, რომელიც მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში მოსახლეობის ძირითადად დამსაქმებლად გვევლინება, მასში უმნიშვნელოა. ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება არც სექტორულად და არც გეოგრაფიულად არ არის დივერსიფიცირებული - მხოლოდ რამდენიმე სექტორი ვითარდება და რეგიონების მკვეთრი ჩამორჩენის ფონზე ძირითადად დედაქალაქია წამყვანი. „ეკონომიკურ ზრდას“ მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის მდგომარეობა არ გაუუმჯობესებია. ამის თქმის საფუძველს იძლევა, აგრეთვე, ის გარემოება, რომ ეკონომიკის სხვა სექტორებში, კერძოდ, მრეწველობაში, არ შეიმჩნევა მნიშვნელოვანი განვითარება (ქართული მრეწველობა ძირითადად ისევ საბჭოთა პერიოდიდან შემორჩენილ რამდენიმე საწარმოს მოიცავს - ფეროშენადნობთა ქარხანა ზესტაფონში, ქარხანა „აზოტი“ რუსთავში და ა.შ.). ასევე მნიშვნელოვანია შრომის ბაზარზე ჩამოყალიბებული ტენდენცია, რომელიც უმუშევრობის ზრდას, თვითდასაქმებულების და დაქირავებულების არსებული პროპორციის ტენდენციის შენარჩუნებას გულისხმობს. შესაბამისად, „ეკონომიკური ზრდა“, მზარდი უცხოური ინვესტიციები და „წარმატებული“ რეფორმები არ აისახა დასაქმებასა და წარმოების მოცულობის ზრდასა და ადამიანების სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე.

2. ჩვენი ეკონომიკური პოლიტიკა შენ გინდა, რომ იცოდე ჩვენი ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი მიდგომები და აქცენტები, რომ უკეთ დაინახო კონკრეტული შედეგები შენთვის და შენი ოჯახისთვის. ეკონომიკური პოლიტიკა მიმართული უნდა იყოს არა აბსტრაქტულ ეკონომიკურ ზრდაზე, არამედ რეალურ ეკონომიკურ განვითარებაზე, რაც გულისხმობს აქცენტს ეკონომიკის რეალურ სექტორზე, მდგრად და დაბალანსებულ განვითარებას მთელი ქვეყნის მასშტაბით, თითოეულ ქალაქსა და სოფელში, რომელიც აისახება თითოეული ადამიანისა და ოჯახის კეთილდღეობის ამაღლებასა და საშუალო ფენის ფორმირებაზე. მშპ-ის ზრდა ავტომატურად არ განაპირობებს საზოგადოების კეთილდღეობის გაუმჯობესებას, თუ არ მოხდა მისი სარგებლიანობის „ინტენსიფიცირება“ - თუ არ დაიძლია შემოსავლების განაწილების მაღალი უთანაბრობა და ეკონომიკის წარმატება არ იგრძნო ყოველმა ოჯახმა; თუ საჯარო ფინანსების მართვაში არ დამკვიდრდა ეფექტიანობისა და გამჭვირვალობის თანამედროვე სტანდარტები და საზოგადოების მიერ გადახდილი გადასახადები მაქსიმალურად ოპტიმალური სახით არ დაიხარჯა; თუ ოჯახი, ხარისხიანი დასაქმება, განათლება და ჯანდაცვა არ გახდება განვითარების სტრატეგიის პრიორიტეტები. მთავრობა არ უნდა ინტერესდებოდეს მხოლოდ მთლიანი შიდა პროდუქტის მაჩვენებლით. მან მოსახლეობას უნდა ჰკითხოს, თუ რამდენად კმაყოფილია საბინაო პირობებით, შემოსავლების დონით, სამსახურით, საცხოვრებელი ინფრასტრუქტურით, განათლებისა და ჯანმრთელობის ხარისხით, მმართველობის ეფექტიანობით და ისიც კი, თუ რამდენად ახერხებს მოქალაქე, თანაბრად გაანაწილოს საკუთარი დრო სამსახურსა და პირად ცხოვრებას შორის. გასაკვირი არ არის, რომ განვითარებული ქვეყნები 1000-მდე ობიექტური და სუბიექტური ინდიკატორის მონიტორინგით ცდილობენ რეალური განვითარების ხარისხის დადგენას. დაბალგანვითარებული ქვეყნისთვის, რომელსაც სწრაფი ეკონომიკური ზრდა ესაჭიროება, შეიძლება წარმოიშვას წინააღმდეგობა რეგულაციებსა და ზრდას შორის. მეორე მხრივ, ევროკავშირთან დაახლოების პროცესი და, ხშირად, საღი აზრიც გარკვეული რეგულაციების არსებობას გულისხმობს. ჩვენ მივიღეთ სურათი, როდესაც ჯერ ევროკავშირის მოთხოვნების არგუმენტებით შემოვიღეთ ზოგიერთი რეგულაცია, შემდეგ უარი ვთქვით მათზე და ა.შ. კარგი იდენტიფიცირებაა საჭირო, რა არის ის მინიმალური რეგულაციები, რაც ევროკავშირის ვალდებულებებითაა განსაზღვრული. აქაც საჭიროა დამატებითი მოლაპარაკებები მათი მინიმიზაციისთვის. სწორი არ არის ევროკავშირის მოთხოვნების საბაბით ზედმეტი რეგულაციებისა და ინსტიტუციების შექმნა, რაც ხშირად „ყურისთვის კარგად ჟღერს“, მაგრამ ზიანის მეტი არაფერი მოაქვს. პოტენციურმა ინვესტორმაც და ამომრჩეველმაც მკაფიოდ უნდა 6

დაინახოს, რომ მთავრობამ ზუსტად იცის, რას აკეთებს და საით მიდის. უნდა გაკეთდეს კარგად გააზრებული მოკლევადიანი პროგნოზები და შემდგომ თვალსაჩინოდ იქნეს წარმოდგენილი ამ პროგნოზების ასრულება. მთავრობის მიერ ეკონომიკაში ოპტიმისტური განწყობის შექმნა ხშირად არის მისი განვითარებისთვის ბიძგის მიცემის განმსაზღვრელი, ოღონდ ბიზნესი და სამომხმარებლო სექტორი საკმაოდ მგრძნობიარეა იმის მიმართ, ეს ოპტიმიზმი „არსებითად საფუძვლიანია“ თუ „არსებითად ყალბი“. მთავრობამ დეტალურად უნდა შეისწავლოს გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსის სტრუქტურაში ცალკეული მაჩვენებლების მდგომარეობა და შეიმუშაოს გეგმა თითოეული პილარის მიხედვით მდგომარეობის არსებით გაუმჯობესებისთვის. თუ წინა ხელისუფლება თავს იწონებდა მხოლოდ ეკონომიკური თავისუფლების და ბიზნესის კეთების ინდექსით, ახალმა ხელისუფლებამ აქცენტი გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსზე უნდა გააკეთოს, რაც გაცილებით ყოველმხრივია და კომპლექსურ განვითარებას ასახავს და არა ცალკეულ ფრაგმენტულ ცვლილებებს. უნდა არსებობდეს ამ რეიტინგში ნახტომისებრი წინ წაწევის ერთიანი გეგმა, რომელშიც თითოეული სამინისტროს გეგმები იქნება გაწერილი.

თუ გვსურს, რომ სწრაფად მივიღოთ შესამჩნევი სოციალური ეფექტი, პრიორიტეტად უნდა იქცეს რეგიონებში მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარება. ცხადია, უნდა შეიქმნას ბიზნესის ხელშემწყობი ზოგადი გარემო მთელ ქვეყანაში და ეს უნდა აისახოს მშპ-ის ზრდაზე, მაგრამ სახელმწიფოს მხრიდან პროაქტიურად უნდა მოხდეს რეგიონებში მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებაზე ორიენტირებული ინტერვენციები. ამ მიზნების მისაღწევად ეკონომიკური პოლიტიკის ჩვენი ხედვა ცალსახად აღიარებს ლიბერალიზმის საყოველთაო პრინციპებს და, ამასთანავე, მნიშვნელოვანწილად იზიარებს „ახალი სტრუქტრული ეკონომიკის“ კონცეფციის ცალკეულ მიდგომებს. ინსტიტუციური და ეკონომიკური პოლიტიკა დაეფუძნება შემდეგ ამოცანებს: საჯარო და კერძო სექტორებს შორის უნდა გაივლოს მკვეთრი ზღვარი და ისინი რეალურად უნდა გაიმიჯნონ; საჯარო სექტორი უნდა იყოს მინიმალური და მისთვის განსაზღვრული ფუნქციების რეალიზაციისას იყოს ადეკვატური, ეფექტიანი და ეფექტური; საჯარო სექტორმა თავისი ინტერვენციებით ხელი არ უნდა შეუშალოს კერძო სექტორს და ბაზარს მის უნარში, ეფექტიანად გადაანაწილოს რესურსები და მუდმივად გაზარდოს კეთილდღეობა წარმოების დონის ზრდით. ეს ამოცანები ჩვენთვის ეკონომიკური პოლიტიკის ამოსავალი დებულებებია. აღნიშნული მიდგომების მკაცრი და უკომპრომისო განხორციელება გრძელვადიან პერიოდში აუცილებლად გამოიწვევს მნიშვნელოვან ეკონომიკურ ზრდას და, ამასთანავე, ამ ზრდის ფაქტორები იქნება უფრო ღრმა და მდგრადი. თუმცა, ვითვალისწინებთ, რომ პროცესის გრძელვადიანობა საწყის პერიოდში შეინარჩუნებს უარყოფით სოციალურ ფონს, რაც თავად ამ მიდგომების რეალიზაციას გახდის მოწყვლადს. პოსტსოციალისტური მენტალობა, სოციალური პრობლემების შენარჩუნების ფონზე, გამოიწვევს პოლიტიკური ვექტორების არასტაბილურობას და ლიბერალური ეკონომიკური ფასეულობებისადმი სკეპტიციზმს. შესაბამისად, ჩვენი ხედვა ძირეულად ეფუძნება ლიბერალურ ეკონომიკურ პრინციპებს და გრძელვადიან ამოცანად განსაზღვრულია წარმოების რეალური ფაქტორების ზრდის და მწარმოებლურობის გაზრდის საფუძველზე ეკონომიკური ზრდისა და კეთილდღეობის მიღწევა. ამასთანავე, ჩვენი ხედვა ითვალისწინებს დროის შეზღუდული პერიოდისთვის ეკონომიკის შერჩეულ სექტორებში აქცენტირებულ ინტერვენციონალიზმის ელემენტებს. განვითარების სტრატეგიის ფორმირებისას სრულად ვაცნობიერებთ იმ ორგანულ რისკებს, რომლებიც გეოპოლიტიკური თუ გლობალური ეკონომიკური რეალიებით არის გამოწვეული, მაგრამ სრულიად აუცილებელია ასეთი გრძელვადიანი სტრატეგიით მოქმედება. მოქმედმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ შექმნა ორგანული ხასიათის პრობლემები. პირველ რიგში, იმპორტზე ორიენტირებულმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ განაპირობა დანაზოგების საგანგაშო გამოფიტვა და ხანგრძლივი დროით უარყოფით ნიშნულში გადასვლაც კი, რაც იმას ნიშნავს, რომ საზოგადოება იმაზე მეტს ხარჯავდა, ვიდრე გამოიმუშავებდა. ჩვენი პრინციპული ამოცანაა მოხმარებაზე ორიენტაცია (კონსუმერიზმი) შეიცვალოს დაგროვებაზე ორიენტაციით. ცხადია, რომ ამისათვის პრინციპულად მნიშვნელოვანია, დაიძლიოს არასტაბილურობის განცდა 7

საზოგადოებაში და შეიქმნას ერთმნიშვნელოვანი გარანტიები. ქვეყნის განვითარების გრძელვადიანი და სტაბილური პროცესის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია შემდეგი პრინციპების დაცვა: სისტემური ტრანსფორმაციის საწყის ეტაპზე, სახელმწიფოს საკვანძო როლი ენიჭება. ამიტომ საზოგადოებრივი კონსენსუსის საფუძველზე ყალიბდება განვითარების სტრატეგია, რომელიც მოიცავს განვითარების საკვანძო მიზნებს, ამ მიზნების შესაბამის ობიექტურ ინდიკატორებს და რეფორმების ჩარჩოს. ყველა შემდგომი საკანონმდებლო ინიციატივა განიხილება განვითარების სტრატეგიასთან შესაბამისობის კონტექსტში; ეკონომიკის სტრუქტურული მოდერნიზაცია, რომლის მიზანია ქვეყნის გლობალური კონკურენტუნარიანობის უზრუნველყოფა, ემყარება ქვეყნის შედარებითი უპირატესობების გონივრულ გამოყენებას პრიორიტეტების სუბიექტური და დირექტიული განსაზღვრის ნაცვლად; სახელმწიფო ახორციელებს გლობალური რისკების მართვას საკუთარი აქტივების ოპტიმალური განკარგვისა და რეზერვების ფორმირების საშუალებით. ანიჭებს რა უპირატესობას პროფილაქტიკას და პრევენციას რეაგირებასთან მიმართებაში, არ უარყოფს საკუთარ როლს, როგორც გარე, ისე შიდა შოკებთან გამკლავების საქმეში. ამ პოლიტიკის ნაწილია ფისკალური სტიმულირება ეკონომიკური ციკლების დაღმავალ ეტაპებზე; სახელმწიფო უზრუნველყოფს სამართლიანი, თავისუფალი და კონკურენტული საბაზრო გარემოს ფორმირებას, ხელს უწყობს თანამედროვე და მოქნილი ინფრასტრუქტურის ჩამოყალიბებას, რომელიც თანაბრად ხელმისაწვდომია ყველა ეკონომიკური აგენტისათვის; ეკონომიკური პოლიტიკა ეფუძნება მდგრადი განვითარების პრაგმატულ მოდელს. შესაბამისად, პრინციპული მნიშვნელობა ენიჭება ადამიანური, ფინანსური და რეალური კაპიტალის აკუმულაციას, ასევე, ამოწურვადი რესურსების ადეკვატურ რეგენერაციას. საგადასახადო პოლიტიკა გადასახადის სახეების რაოდენობისა და საგადასახადო განაკვეთების თვალსაზრისით საკმაოდ ლიბერალურია. თუმცა საგადასახადო პოლიტიკის და საგადასახადო ადმინისტრირების სრულყოფას პოზიტიური ზეგავლენა ექნება სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე. საშემოსავლო გადასახადთან მიმართებაში, პროპორცული განაკვეთი (ანუ ანალოგიური განაკვეთი ნებისმიერი შემოსავლის შემთხვევაში) არასამართლიანად მაღალ საგადასახადო ტვირთს აკისრებს დაბალშემოსავლიან მოქალაქეებს. შესაბამისად, ჩვენ მიერ გატარდება ცვლილებები და საგადასახადო განაკვეთები დაეფუძნება პროგრესულ პრინციპს და განაკვეთები იქნება საფეხურეობრივი 10 დან 15 პროცენტამდე, პირის მიერ მიღებული შემოსავლების მიხედვით. ამასთან, საშემოსავლო გადასახადთან კომბინირებული იქნება სავალდებულო საპენსიო და სამედიცინო დაზღვევის სავალდებულო შენატანი 2-დან 5 პროცენტამდე. საშემოსავლო გადასახადის დასაბეგრი ბაზიდან გადასახადის გადამხდელს ექნება საშუალება, გამოქვითოს ცალკეული ხარჯები, მათ შორის: განათლებასთან, დაზღვევის გარდა ჯანმრთელობის დაცვასთან, ცალკეულ პროფესიულ საქმიანობასთან დაკავშირებული ხარჯები კანონით დადგენილ ფარგლებში.

2017 წლის 1 იანვრიდან ხდება რეინვესტირებული მოგების გათავისუფლება მოგების გადასახადისგან, ჩვენ მიერ ინიცირებული იქნება ცვლილება, რომლის შესაბამისადაც საწარმოს დაქირავებულებისათვის დამქირავებლების მხრიდან სავალდებულო სამედიცინო და საპენსიო დაზღვევის შენატანების თანადაფინანსება, აგრეთვე, დაქირავებულთა განათლებაზე გაწეული ხარჯები გამოირიცხება მოგების გადასახადის დაბეგვრის ბაზიდან. მოხდება საგადასახადო ადმინისტრირების შემდგომი სრულყოფა, გადასახადის გადამხდელების ინტერესების მეტი დაცვის მიმართულებით, მათ შორის მოხდება ეკონომიკური დანაშაულის მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო დეკრიმინალიზაციის ფონზე, ფინანსური პოლიციის ლიკვიდაცია და მისი ფუნქციების გადანაწილება საგადასახადო და საგამოძიებო ორგანოებს შორის.

8

3. მცირე და საშუალო ბიზნესის ხელშეწყობა - ეკონომიკური წინსვლის საფუძველი

შენ დიდი ხანია გეუბნებიან, რომ ქვეყანის ეკონომიკური განვითარების გასაღები მსხვილ ინვესტიციებსა და მეგაპროექტებშია, მაგრამ ამ გზით ვერც ეკონომიკა განვავითარეთ და ვერც შენ მიიღე სარგებელი. მცირე და საშულო ბიზნესის თავისთავად განვითარება ძალიან ნელა ხდება. მსოფლიო პრაქტიკით, აქ მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს მონაწილეობა მცირე და საშუალო ბიზნესის იმგვარ წახალისებაში, რაც კერძო სექტორში ინვესტიციებისა და ინოვაციების ზრდას გამოიწვევს. აღნიშნული ეფექტის მიღწევა შესაძლებელია მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის შემდეგი გარემოებების უზრუნველყოფით:  დანახარჯების შემცირების უზრუნველმყოფი რეფორმების გატარება, ანუ ნედლეულსა და რესურსებზე მონოპოლიური ფასების შემცირება;  ეფექტიანი კონკურენციის პოლიტიკის გატარება, რომლის მიხედვითაც თანაბარი პირობები შეიქმნება ყველა სახის ბიზნესისთვის;  ბიზნესგარემოში არსებული რისკების შემცირება;  კრედიტების ხელმისაწვდომობის ზრდა (რისკების შემცირების გზით საპროცენტო განაკვეთების დაწევა);  საკუთრების და გარიგების დაცულობა, მათი ხელშეუხებლობა;  საგადასახადო პროცედურების გამარტივება (გადასახადების გამოანგარიშებისა და გადახდის მარტივი წესების შემოღება). ერთი მხრივ, სამართლიანი კონკურენციის პოლიტიკა და, მეორე მხრივ, მცირე და საშუალო საწარმოთა მხარდაჭერა უზრუნველყოფს მათ მიერ წარმოებული პროდუქციის მოცულობის და კაპიტალის ზრდას. ეს კი ამ სექტორში დასაქმების მაჩვენებლების ზრდას გამოიწვევს, რაც სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესების ერთ-ერთი საფუძველი იქნება. შენ ცხოვრობ რეგიონში, გაქვს ბიზნესიდეა და გინდა წამოიწყო საკუთარი საქმე საამისოდ შენ გჭირდება საგრანტო თანადაფინანსება, რისთვისაც განხორციელდება პროგრამა „ბიზნესის დამწყებთათვის რეგიონებში“. შენ ცხოვრობ რეგიონში, გაქვს საკუთარი მცირე ბიზნესი და წარმოების გასაფართოებლად გჭირდება ფულადი სახსრები. საამისოდ შენ გჭირდება საგრანტო თანადაფინანსება, საგარანტიო უზრუნველყოფა ან საბანკო პროცენტის თანადაფინანსება, რისთვისაც განხორციელდება პროგრამა „მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის რეგიონებში“. მიკრობიზნესის დამწყები ან განმავითარებელი მოქალაქეებისა და მათი მცირე ჯგუფებისათვის გათვალისწინებული პროგრამისთვის „დამწყებთათვის რეგიონებში“ წლის განმავლობაში გამოიყოფა არანაკლებ 60 მლნ. ლარისა, 20 000 ლარამდე ღირებულების (თანადაფინანსების გარეშე) ინდივიდუალური და ჯგუფური პროექტებისათვის. პროექტების კონკურსი ჩატარდება წელიწადში 6-ჯერ, ყოველ 2 თვეში, თითო კონკურსზე 10 მლნ ლარის გამოყოფის გათვალისწინებით. პროექტების შემოტანის ბოლო დღიდან გადაწყვეტილების მიღებისა და დაკონტრაქტების პერიოდი არ უნდა აღემატებოდეს 30 კალენდარულ დღეს. პროგრამის მოცულობის მიზნობრივი მაჩვენებელი იქნება 80 მლნ ლარი (თანადაფინანსების ჩათვლით), ხოლო დამატებითი სამუშაო ადგილების რაოდენობის მიზნობრივი მაჩვენებელი წელიწადში 15 000 ერთეული. რეგიონებში მოქმედი მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარება-გაფართოების ფინანსური მხარდაჭერისთვის გათვალისწინებული პროგრამისთვის წლის განმვალობაში გამოიყოფა არანაკლებ 200 მლნ ლარი, ინდივიდუალური და ჯგუფური პროექტების ღირებულება იქნება 50000 - 1000000 ლარი (თანადაფინანსების გარეშე). პროექტების კონკურსი ჩატარდება წელიწადში 4-ჯერ, ყოველ 3 თვეში, თითო კონკურსზე 50 მლნ ლარის გამოყოფით. პროექტების შემოტანის ბოლო დღიდან გადაწყვეტილების მიღების და დაკონტრაქტების პერიოდი არ უნდა აღემატებოდეს 45 კალენდარულ დღეს. თანადაფინანსების ჩათვლით მობილიზებული მიზნობრივი მაჩვენებელი იქნება 450 მლნ ლარი. მიზნობრივი დამატებითი სამუშაო ადგილების რაოდენობა - წელიწადში 20 000 ერთეული. პროექტები

უნდა

განხორციელდეს

მხოლოდ 9

რეგონებში,

თანხები

მათზე

უნდა

გადანაწილდეს პროპორციულად, მოსახლეობის რაოდენობის გათვალისწინებით. მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების ფონდიდან მას დაემატება სახსრები სპეციალურად მაღალმთიანი დასახლებებისთვის. კომერციული მოთხოვნების გარდა, უნდა იყოს დამატებითი მოთხოვნები: ბიზნესში გამოყენებული ქონების სრულყოფილი რეგისტრაცია, ქონების გადასახადის შეღავათების გაუვრცელებლობა და სრულად გადახდა. პროექტის ზოგადი ადმინისტრირება უნდა განახორციელოს „აწარმოე საქართველომ“, რეგიონული განვითარების სააგენტოს ჩართულობით (სტრატეგიული და პრიორიტეტული მიმართულებების განსაზღვრა, კამპანიის წარმოება, ინფორმირება, კონსულტირება, წინადადების მომზადების მხარდაჭერა), ხოლო თავად ბენეფიციართა მომსახურებას („ერთი ფანჯარის პრინციპით“) განახორციელებენ მუნიციპალიტეტები. დაფინანსებაზე გადაწყვეტილების მიმღები უნდა იყოს სპეციალური რეგიონული საბჭოები, ყველა ჩართული მხარის მონაწილეობით, როგორც ცენტრიდან, ასევე ადგილობრივი დონიდან. პროგრამის პატრონაჟი უნდა განახორციელოს ეკონომიკის სამინისტრომ და რეგიონული განვითარების სამინისტრომ. მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებას ხელს შეუწყობს აგრეთვე გრანტის ელემენტების შემცველი დაკრედიტების სისტემა, რომელიც მიმართული იქნება იმ სეგმენტების მხარდასაჭერად, რომლებსაც საკმარისი საფუძველი და შესაძლებლობა აქვთ, რომ მოახდინონ საქმიანობის კომერციალიზაცია. სააგენტოებს უნდა ჰქონდეთ მკაფიო პრიორიტეტები, გეოგრაფიული და დარგობრივი კრიტერიუმები რეგიონების მიხედვით ამ მექანიზმის რეალიზაციისათვის. მათ საბანკო დაწესებულებებთან უნდა დადონ შესაბამისი ხელშეკრულებები მათი ამ სქემაში ჩართვისათვის. საბაკო სექტორი ამ პროგრამის ფარგლებში შემოსულ განაცხადებებსა და პროექტებს განიხილავს და დაკრედიტების თაობაზე გადაწყვეტილებას აცნობებს სააგენტოს და, ამ უკანასკნელის თანხმობის შემთხვევაში, დაუმტკიცებს სესხს ბენეფიციარს. სესხის მომსახურებისათვის საჭირო სახსრებს სააგენტო განათავსებს იმავე ბანკის სადეპოზიტო ანგარიშზე ბენეფიციარზე გაცემული კრედიტის მონეტარული უზრუნველყოფისათვის. ამ გზით რისკების შემცირების გათვალისწინებით ბანკი ბენეფიციარს შეუმცირებს საპროცენტო განაკვეთს სააგენტოსთან დადებული ხელშეკრულების შესაბამისად. სესხის მიმღებს ექნება გარკვეული გრანტ-კომპონენტი, კერძოდ, დეპოზიტზე განთავსებულ თანხაზე დარიცხული სარგებლით გადაიფარება სესხის პროცენტის მნიშვნელოვანი ნაწილი. ეს საშუალებას მოგვცემს, დიდი რაოდენობით გაიცეს მცირე ბიზნესსესხები, რომლის პროცენტი იქნება ერთნიშნა და არსებული წლიური ინფლაციის მაჩვენებელზე ნაკლებიც კი. ამ გზით არ იკარგება თანხები და მათი მრავალჯერადად გამოყენება შეიძლება სესხების დაზღვევისათვის, ერთ წელიწადში შეიძლება მნიშვნელოვანი მოცულობის მცირე კრედიტების გაცემა, შემდეგ წლებში მხოლოდ მათი გაზრდა იქნება საჭირო და მიიღება კუმულაციური ეფექტი. რეგიონებში გაჩნდება მრავალი ბიზნესპროექტი, ამ პროცესში არ იქნება საჯარო ბიუროკრატია, რათა დავიცვათ თავი კორუფციის გაჩენის რისკებისაგან. მნიშვნელოვანია, რომ სააგენტოებმა მოახდინონ ახალ ადმინისტრაციულ ცენტრებზე ფოკუსირება გეოგრაფიული თვალსაზრისით, ასევე, სექტორული თვალსაზრისით, აგრარულ სექტორსა და მასთან უშუალო კავშირში მყოფ დარგებზე.

4. მონეტარული პოლიტიკა შენ ხედავ ლარის კურსის გაუგებარ რყევას, რომელსაც ფასების ზრდა და საბანკო სესხებზე პროცენტების ზრდა მოჰყვება ხოლმე. გინდა, რომ ქვეყანაში იყოს სტაბილური საფინანსო სისტემა და ჩვენ დანაზოგებს მოულოდნელი „სიურპრიზები“ არ ემუქრებოდეს? იმისათვის, რომ იმპორტიორებმა არ მოახდინონ წინმსწრებად ფასების გაზრდა და სავალუტო რისკებისგან არაადეკვატურად მაღალი თავის დაზღვევა, მათ უნდა გაუჩნდეთ მოლოდინი, რომ ქვეყანაში ლარის გაცვლით კურსზე კონტროლი არ არის კომერციული ბანკებისა და გადამცვლელი პუნქტების ხელში. ბიზნესსუბიექტებს და მოსახლეობას უნდა ჰქონდეთ იმის განცდა, რომ უცხოურ 10

ვალუტაზე სპეკულაციური მოთხოვნის შემთხვევაში ეროვნული ბანკი და საქართველოს მთავრობა ერთობლივი ძალისხმევით შეასუსტებენ გარე და შიდა ფაქტორების უარყოფით გავლენას შიდა სავალუტო ბაზარზე. დაუშვებელია ის პოლიტიკა, როდესაც ლარის გაცვლითი კურსის ყოველდღიური ცვლილების ფონზე, ეროვნული ბანკი დღეებისა და კვირების მანძილზე მხოლოდ დაკვირვებით შემოიფარგლება და არ ახდენს მყისიერ რეაგირებას. ასეთი ქმედება დინამიკაში წარმოშობს ინფლაციურ მოლოდინს და საფრთხის ქვეშ აყენებს, როგორც შიდა სავალუტო ბაზრის, ასევე ბიზნესის სტაბილურობას. ლარის გაცვლითი კურსის სტაბილურობისათვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია ფინანსთა სამინისტროსა და ეროვნული ბანკის ურთიერთშეთანხმებული მუშაობა. ფისკალური ორგანოს მიერ საბიუჯეტო სახსრების ხარჯვისა და საგადასახადო შემოსავლების ამოღების დინამიკა გათვალისწინებული უნდა იყოს ეროვნული ბანკის მიერ ფულადი მასის აგრეგატების ცვლილების დროს, კერძოდ, ახალი ფულის გამოშვების ან სისტემიდან ფულის მასის ამოღების გადაწყვეტილება უნდა მიიღებოდეს ქვეყნის ფისკალური თავისებურებებისა და პოლიტიკის გათვალისწინებით. ბოლო წლების პოლიტიკამ საფრთხე შეუქმნა ქვეყნის შიდა სავალუტო ბაზარს, გააჩინა ქვეყანაში დევალვაციის მოლოდინი და, რაც ყველაზე სავალალოა, ლარმა, როგორც ერთადერთმა საგადასახადო საშუალებამ, უფრო მეტად დათმო პოზიციები, ვიდრე წინა წლებში. ბოლო წლების საგარეო შოკების ფონზე ნათელი გახდა, რომ არც ეროვნულ ბანკს და არც საქართველოს მთავრობას არ გააჩნიათ შესაბამისი ვარიანტული გეგმები, თუ რა მეთოდებით და საშუალებების შეიძლება მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი საგარეო შოკების გავლენა შიდა სავალუტო ბაზარზე. საჭიროა, ეროვნული ბანკის მიერ ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ყოველწლიურ დოკუმენტში შემოთავაზებული იქნეს ის ბერკეტები და მონეტარული რეგულირების ინსტრუმენტები, რომელთა მეშვეობითაც მკვეთრად შემცირდება შიდა სავალუტო ბაზარზე ლარის გაცვლითი კურსის მკვეთრი ცვლილებები. ლარის გაცვლითი კურსის დადგენის წესი არ არის გამჭვირვალე და ეს საკითხი საჭიროებს დაუყოვნებლივ გადახედვას. ცხადია, იმას არ ვგულისხმობთ, რომ „ბლუმბერგის“ სისტემაში აღარ მოხდეს გარიგებები, თუმცა ბაზრის მონაწილეებისა და საქართველოს მოქალაქეებისათვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა სავალუტო გარიგებების შედეგად მოხდა ლარის გაცვლითი კურსის განსაზღვრა. გარდა ამისა, ეროვნულმა ბანკმა უნდა გადახედოს საერთაშორისო სავალუტო რეზერვების მართვის პოლიტიკას, რომელიც დღეს ემსახურება ეროვნული ბანკის მხრიდან მხოლოდ ერთ მიზანს - რეზერვების მოცულობის განუხრელ ზრდას. არადა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ საქართველოს სავალუტო რეზერვების დანიშნულება არ არის მხოლოდ მისი დაგროვება, არამედ საჭიროების შემთხვევაში უნდა განხორციელდეს მისი ხარჯვაც, სავალუტო ინტერვენციების გზით. სავალუტო რეზერვები პირველ რიგში უნდა ემსახურებოდეს შიდა სავალუტო ბაზრის სტაბილიზაციას და მისი ხარჯვა ნებისმიერი მასშტაბით გამართლებული იქნება, თუ თავიდან ავიცილებთ ლარის გაცვლითი კურსის მკვეთრ ცვლას და ინფლაციის მოლოდინს. გარდა საერთაშორისო სავალუტო რეზერვების ხარჯვისა, ეროვნულ ბანკს შეუძლია გამოიყენოს რეგულირების სხვა ალტერნატიული ინსტრუმენტებიც, რათა დააკმაყოფილოს შიდა სავალუტო ბაზარზე არსებული გაზრდილი მოთხოვნა უცხოურ ვალუტაზე. ასეთ ინსტრუმენტად შესაძლებელია კომერციული ბანკების უცხოურ ვალუტაში არსებული მინიმალური რეზერვების გამოყენება, რომლის ზღვრული მოცულობის გარკვეული ოდენობით შემცირება საშუალებას მისცემს ეროვნულ ბანკს, სავალუტო რეზერვების პარალელურად, შექმნას შიდა სავალუტო ბაზარზე უცხოური ვალუტის მიწოდების ალტერნატიული წყარო, რითაც დაზოგავს სავალუტო რეზერვებს. ცხადია, ეს საკითხი უშუალოდ უკავშირდება ეროვნული ბანკის მხრიდან მკაცრი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გადახედვას, თუმცა საბანკო სისტემის მაღალი ლიკვიდურობის და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით ამის განხორციელება სავსებით შესაძლებელია.

11

5. ინვესტიციების მოზიდვა და კაპიტალის ბაზრის განვითარება შენ გინდა, რომ არსებობდეს საკმარისი ფინანსური რესურსი იმისათვის, რომ ქვეყნის ეკონომიკა დინამიკურად ვითარდებოდეს, ყველას შეეძლოს საკუთარი ბიზნესის წამოწყება, იქმნებოდეს საწარმოები და არავის უწევდეს სამუშაოს საძებნელად უცხოეთში წასვლა, დასაქმებული კი იღებდეს საკმარის ანაზღაურებას. საამისოდ საჭიროა საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესება და ეკონომიკური განვითარების სტიმულირების ფინანსური ინსტრუმენტების შექმნა. ნებისმიერი ქვეყნისა და, განსაკუთრებით, პოსტსაბჭოთა ქვეყნისთვის უცხოური ინვესტიციები წარმოადგენს ეკონომიკური განვითარების ერთ-ერთ მთავარ განმსაზღვრელ ფაქტორს. იმ პირობებში, როდესაც შიდა შემოსავლები მწირია და, შესაბამისად, დანაზოგებიც მცირეა, ახალი კაპიტალის ფორმირების უმთავრეს წყაროს უცხოეთიდან შემოსული ინვესტიციური ნაკადები უნდა წარმოადგენდეს. ინვესტიციებში იგულისხმება უცხოეთიდან შემოსული ნებისმიერი ფინანსური ნაკადი, რომელიც ცალკეული აქტივის შეძენასა და შექმნას უკავშირდება. სამწუხაროდ, ბოლო წლებში საქართველოში შემოსული ინვესტიციების უმეტესი ნაწილი დაკავშირებულია პრივატიზაციასთან, კერძო აქტივების მესაკუთრის ცვლილებასა და ნაკლებად მწარმოებლური აქტივების შექმნასთან მრეწველობასა და სოფლის მეურნეობაში. სახელმწიფომ უნდა შექმნას ხელსაყრელი გარემო, როგორც შიდა, ასევე უცხოური ინვესტიციებისთვის, რაც გულისხმობს მეტ გარანტიებს ინვესტორებისა და მათთვის, რაც სტაბილური და პროგნოზირებადი ბიზნესგარემოს ფორმირებაში უნდა გამოიხატოს. ხოლო ის, თუ რამდენად დივერსიფიცირებული იქნება ეს ინვესტიციები და რამდენად განთავსებული გრძელვადიან პროექტებში რეალურ სექტორში, მოკლევადიანი და, ხშირად, სპეკულაციური ინვესტიციების ნაცვლად, უშუალოდ იქნება დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორი საერთო ეკონომიკური პოლიტიკა იქნება საქართველოში. უცხოური ინვესტიციების მოცულობის მუდმივი ზრდა, მისი სტრუქტურის გაფართება და მისგან მიღებული კონკრეტული ეკონომიკური შედეგები, მათ შორის, მისი ზეგავლენა დასაქმების დონეზე, წარმოადგენს არა მარტო ქვეყნის განვითარების ერთ-ერთ ძირითად წყაროს, არამედ ეკონომიკური პოლიტიკის სარკესაც. საინვესტიციო გარემოს გასაუმჯობესებლად აუცილებელია საგადასახადო ლიბერალიზაცია და საგადასახადო ადმინისტრირების გაჯანსაღება, საკუთრების და გარიგების დაცულობა, პოლიტიკური და მაკროეკონომიკური სტაბილურობა, რომლებიც მეტ-ნაკლები წარმატებით განხორციელდა ბოლო 3 წლის განმავლობაში, მაგრამ საკმარისი არ არის საინვესტიციო გარემოს მიმზიდველობის საგრძნობი ზრდისთვის. მნიშვნელოვანია აქცენტირებული პოლიტიკა, რომელიც შეამცირებს ბიზნესის დანახარჯებს და შექმნის ბაზრის გაფართოების შესაძლებლობებს . ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია დაინგრეს მითი, რომ ინვესტიციების მოსაზიდად საქართველოში უნდა იყოს იაფი სამუშაო ძალა: სინამდვილეში სამუშაო ძალის სიიაფე იზომება არა მისთვის გადახდილი ანაზღაურებით, არამად მის ნაყოფიერებასთან ფარდობაში. ამ თვალსაზრისით აუცილებელია პროფესიული განათლების ძირეული რეფორმა უმნიშვნელოვანესი ამოცანა უნდა გახდესსისტემის სწორი კალიბრირება და რესურსებისა და ხარისხის გაზრდა. მკაფიოდ და რეალურად უნდა გამოირიცხოს ძალოვანი სტრუქტურებისა და სახელმწიფო ჩინოვნიკური აპარატის რაიმე სახის არაკანონიერი ჩარევა ბიზნესპროცესებში, ტენდერებში, ინვესტიციებში და ა.შ. სახელმწიფო პროაქტიურად უნდა ჩაერთოს ინვესტიციების მოზიდვაში, განხორციელდება სპეციალური პროგრამა „უცხოური დიდი და მცირე ინვესტიციის მოზიდვისთვის“: საელჩოებში უნდა შეიქმნას მცირე ეკონომიკური კომპონენტი და ერთი ფანჯრის პრინციპი ბენეფიციარებთან ურთიერთობაში ფაქტობრივად სწორედ ამ სტრუქტურამ შეასრულოს. ეს სტრუქტურები პირდაპირ უნდა იყოს დაკავშირებული საინვესტიციო სააგენტოსთან და რეგიონული განვითარების სააგენტოებთან, მცირე და საშუალო ბიზნესის პროექტებთან მიმართებაში, ასევე, საქართველოს შესაბამის სამთავრობო სტრუქტურებთან - დიდი ბიზნესის კომპონენტისთვის. ინვესტორების მოზიდვაში სისტემა უნდა იყოს პროაქტიური, აქცენტი უნდა გააკეთოს საქართველოში რეგიონების მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებაზე. მან უნდა შეასრულოს დამაკავშირებელი, საინფორმაციო, საკონსულტაციო და საკომუნიკაციო ფუნქცია პოტენციური ინვესტორებისთვის, ჩაატაროს მუდმივი კამპანიები. პოტენციურ 12

ინვესტორებს მიაწოდოს ინფორმაცია და მზა ბიზნესპაკეტები, რომლებიც მასშტაბებისა და სპეციფიკის გათვალისწინებით მომზადებული იქნება სხვადასხვა რგოლის მიერ. პოტენციური ინვესტორის რეალურ ინვესტორად გადაქცევის შემდგომ საინვესტიციო პროექტის დანერგვისას, ბიზნესსუბიექტისთვის ადგილობრივი საჯარო მომსახურების კოორდინაციას მოახდენს მსხვილი ბიზნესისთვის საინვესტიციო სააგენტო, მცირე ინვესტიციებისთვის რეგიონული განვითარების სააგენტოები. მსხვილ ბიზნესთან მიმართებაში პროცესში ჩართული საპარტნიორო ფონდი. პროცესში ჩართული იქნება აგრეთვე ბიზნესომბუდსმენი. შეიქმნება სპეციალური გზამკვლევი მთელი სიტემის ფუნქციონირებისათვის, ვადებით, პროცედურებით, კოორდინაციის მექანიზმებით. ამ სისტემაში ჩართული ცალკეული პირებისთვის უნდა მოქმედებდეს ეფექტური ბონუსების სისტემა. უცხოური ინვესტიციების პარალელურად უნდა ვითარდებოდეს შიდა ინვესტიციები, უნდა იზრდებოდეს დანაზოგები და რეინვესტირება, რადგან ანომალიური იქნება მდგომარეობა, თუ ინვესტიციებისთვის ხელსაყრელი გარემო არის უცხოელებისათვის და ნაკლებად ხელსაყრელი - შიდა ინვესტორებისათვის. მხოლოდ უცხოურ ინვესტიციებზე ორიენტირებასთან შედარებით გაცილებით სტაბილური და უსაფრთხოა, როცა ქვეყნის გრძელვადიანი განვითარების სტრატეგია, პირველ რიგში, ეყრდნობა საკუთარ შესაძლებლობას, გაზარდოს ადგილობრივი დანაზოგები, და უცხოურ რესურსებს იყენებს, როგორც ადგილობრივის დამხმარე და არა ჩამნაცვლებელ საშუალებას. დაზოგვის ეროვნულ სტრატეგიაში შეიძლება გამოიყოს სამი მთავარი მიზანი: საქართველოსთვის მეტი ეროვნული დანაზოგი ნიშნავს მშპ-ის ზრდის უფრო მაღალ ტემპს, რასაც სამუშაო ადგილების შექმნისა და სოციალური სტაბილურობის თვალსაზრისით აშკარა პოზიტიური შედეგები ექნება: კერძო დანაზოგების ადგილობრივი ბაზა შეამცირებს დამოკიდებულებას გარედან შემოსულ ფულად ნაკადებზე, რომლებიც სტაბილური არ არის; ფინანსური განვითარების მაგალითს ისეთ ქვეყნებში ვერ შეხვდებით, რომლებსაც არა აქვთ ადგილობრივი დანაზოგის შექმნის უნარი. მხოლოდ ადგილობრივი დანაზოგი იძლევა ყოვლისმომცველი და განვითარებული ფინანსური სისტემის შექმნის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს მასტიმულირებელი ინსტრუმენტების გამოყენებისა და შიდა დანაზოგების ზრდაზე ორიენტირებული პოლიტიკის საფუძველზე შესაძლებელი იქნება საინვესტიციო გარემოს არსებითი გაუმჯობესება. ეკონომიკის სწრაფი ზრდის უზრუნველსაყოფად სახელმწიფომ უფრო თამამად და, იმავდროულად, მიზნობრივად უნდა მოიზიდოს მეტი საკრედიტო რესურსი, როგორც საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებისაგან, ასევე სხვადასხვა ფინანასური ინსტრუმენტების გამოყენებით. ამასთანავე, ეს სახსრები ორიენტირებული უნდა იყოს არა მარტო ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე, არამედ ბიზნესაქტივობების ხელშემწყობი მიზნობრივი ფონდების დაფინანსებაზეც. შემუშავებულ უნდა იქნეს ერთიანი სისტემური მოდელი, რომლითაც მოხდება მოზიდული საკრედიტო რესურსის ანალიზი „დანახარჯი - სარგებელის“ მეთოდით და წარმოჩნდება თითოეული ახალი სასესხო ვალდებულების შედეგად მიღებული ეკონომიკური და სოციალური ეფექტები. მიზანმიმართული ძალისხმევის შედეგად უნდა მივიღოთ ეფექტური, მოქნილი და დივერსიფიცირებული ბიზნეს- და ეკონომიკური აქტივობის მხარდამჭერი სისტემები, რომელთა შექმნის ერთ-ერთ აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს ფინანსური ბაზრების განვითარება. განვითარებული ფინანსური ბაზრები ქვეყანაში საერთაშორისო კაპიტალის მოზიდვის, ინვესტიციების ზრდის და ადგილობრივი ფინანსური რესურსის ეფექტიანი გადანაწილების წინაპირობას წარმოადგენს. ბიზნესისთვის ფინანსური რესურსის მოზიდვის ძირითადი წყარო კომერციული ბანკებიდან აღებული სესხებია, ხოლო სააქციო კაპიტალით დაფინანსების წყარო შედარებით გამოუყენებელია. ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება მთავრობის მიერ გამოცხადებულ ქვეყნის განვითარების სტრატეგიაშია ასახული და პრიორიტეტულ მიმართულებას წარმოადგენს, თუმცა საამისოდ ნაბიჯები ჯერ არ გადადგმულა. ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება საქართველოში გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან დაიწყო. საქართველოს საფონდო ბირჟა და ცენტრალური დეპოზიტარი საკანონმდებლო 13

ბაზასთან ერთად 1999 წელს საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დახმარებით შეიქმნა. ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე გარიგებების შემცირება განსაკუთრებით სწრაფი ტემპით 2007 წლიდან შეიმჩნევა, უკანასკნელი წლების განმავლობაში გარიგებების რაოდენობა საშუალოდ 28 პროცენტით მცირდებოდა, 2013 წელი კი ყველაზე დაბალი მაჩვენებლით დასრულდა. მეორადი ვაჭრობის მოცულობა 2008 წლის 70 მლნ. დოლარიდან 10 მლნ. დოლარამდე დაეცა, ლიცენზირებული საინვესტიციო ფირმების და რეგისტრატორების რაოდენობა კი განახევრდა. ამას განაპირობებს გლობალური ფინანსური ბაზრების არასტაბილურობის ფონზე, 2007-დან 2011 წლების პერიოდში განხორციელებული ცვლილებები საქართველოს კანონში ფასიანი ქაღალდების შესახებ. შემუშავების დღიდან კანონი 14-ჯერ შეიცვალა. უკანასკნელი ცვლილებების მიხედვით, დაშვებული გახდა ფასიანი ქაღალდებით ბირჟის გარეთ და რეგისტრატორების მეშვეობით ვაჭრობა, შედეგად, ვაჭრობის დიდი ნაწილი ბირჟის გარეთ გავიდა. 2013 წლის მდგომარეობით, გარიგებების 94 % ბირჟის გარეთ, რეგისტრატორების მეშვეობით ხდებოდა. არ განხორციელებულა კონკრეტული ქმედებები კაპიტალის ბაზრის განვითარების თვალსაზრისით და, მთლიანობაში, საქმე გვაქვს მის სრულ სტაგნაციასთან. მოქმედ კანონმდებლობაში ძირითად პრობლემას წარმოადგენს: - გამჭვირვალობის ნაკლებობა. ინფორმაცია ფასიანი ქაღალდების ემიტენტი კომპანიების ფინანსური მაჩვენებლების შესახებ ან არ მოიპოვება, ან არასრულია. განსაკუთრებით პრობლემური საკითხია ფასის გამჭვირვალობა.

- ეპიზოდური ვაჭრობის პირობებში ინვესტორისთვის სირთულეს წარმოადგენს ფასის შესახებ ინფორმაციის მოძიება და შედარება, რის შედეგადაც ვაჭრობის პროცესში არ არსებობს კონკურენტული და თანაბარი პირობები. არსებულ პირობებში დაბალია ნდობა ინვესტორთა მხრიდან, რაც, თავის მხრივ, ამცირებს მოთხოვნას ფასიან ქაღალდებზე, ამცირებს ფასს და გარიგებების საერთო მოცულობას. კაპიტალის ბაზრის განვითარებისათვის: 1. საქართველოს მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს ფინანსური ბაზრების ქმედითი რეგულაციები და ძირეულად გადახედოს კანონს ფასიანი ქაღალდების შესახებ, რადგანაც ამ უკანასკნელში იმდენჯერ შევიდა ცვლილებები, რომ უპრიანია კანონის ახალი რედაქციის მომზადება.

2. უნდა გაკეთდეს სიღრმისეული ანალიზი, თუ რა გარემოებების გამო შევიდა საქართველოს საფონდო ბაზარი ჩიხში და ამის მიზეზი ხომ არ იყო ბაზარზე მოქმედი საფინანსო ინსტიტუტების გამიზნული ქმედებები, რომლებიც მიზნად ისახავდა კაპიტალის ბაზრის დასამარებას საქართველოში.

3. მიუხედავად იმისა, რომ გასულ წლებში საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მიერ საფონდო ბირჟისა და მთლიანობაში ბაზრის ინსტიტუციური განვითარებისათვის მილიონობით ლარი დაიხარჯა, ამ ეტაპზე კვლავ დღის წესრიგში დგას იმ გზის გავლა, რომელიც გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან დღემდე იქნა გავლილი.

4. ბაზრის მხრიდან (ემიტენტებისგან) უნდა მოხდეს მეტი ინფორმაციის მიწოდება მათივე სააქციო საზოგადოების ფინანსური მაჩვენებლების შესახებ, რათა პოტენციური ინვესტორისათვის გამარტივდეს გადაწყვეტილების მიღება.

5. ერთხელ და სამუდამოდ უნდა დასრულდეს მსხვილი კომპანიების არაკონკურენტულ პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ყოფნა და თამაშის პირობები მათთვის ისეთივე უნდა იყოს, როგორიც ყველა სხვა დანარჩენისათვის.

6. საბანკო მექანიზმებსა და ფასიანი ქაღალდების ბაზარს შორის არსებული ასიმეტრიის 14

აღმოფხვრა კანონმდებლობის და რეგულირების სხვადასხვა სფეროებში (მაგ., საგადასახადო, სავალუტო რეგულირება და ა.შ.).

7. ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ინფრასტრუქტურის (საფონდო ბირჟა, ცენტრალური დეპოზიტარი) კონკურენტი საბანკო სფეროს კონტროლიდან გამოყვანა და მათზე საკუთრების დივერსიფიკაციის იმგვარი მექანიზმის დამკვიდრება, რაც უზრუნველყოფს „სამართლიანი სათამაშო მოედნის“ პრინციპს და ინვესტორთა და ემიტენტთა სრულ ნდობას დაიმსახურებს.

8. საპენსიო რეფორმის განხორციელება, რომლის შედეგადაც ამოქმედდება სახელმწიფო დაგროვებითი საპენსიო სისტემა, რომელშიც აკუმულირებული სახსრების დიდი ნაწილის ინვესტირება სწორედ ადგილობრივ ფასიან ქაღალდებში, ადგილობრივ ეკონომიკაში მოხდება; 9. სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ მსხვილ ქართულ კომპანიათა აქციების და ობლიგაციების საჯარო შეთავაზების განხორციელება საქართველოში, ან პარალელურად საქართველოს და უცხოურ საფონდო ბირჟებზე; 10. საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დახმარებით: ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ინფრასტრუქტურის შემდგომი სრულყოფა და გაძლიერება და საერთაშორისო საბირჟო და საკლირინგო-საანგარიშო სისტემებში ამ ინფრასტრუქტურის ჩართვის ხელშეწყობა; ასევე, საბროკერო კომპანიების - ფასიანი ქაღალდების ბაზრის საკვანძო რგოლის - ინსტიტუციური განვითარება.

11. ევროკავშირთან ასოციირების ხელშეკრულებით საქართველოს ეკისრება ვალდებულება, უახლოესი 5 წლის განმავლობაში ევროკავშირის დირექტივებთან ჰარმონიაში მოიყვანოს კანონი ფასიანი ქაღალდების შესახებ და მომიჯნავე კანონები. ამ თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანესია, მთავრობამ სასწრაფოდ მიიღოს ვადებში გაწერილი სამოქმედო გეგმა, რომელშიც მკაფიოდ იქნება ჩამოყალიბებული მთავრობის ხედვა შემდეგ საკითხებთან დაკავშირებით: ვაჭრობამდე და ვაჭრობის შემდეგ გარიგებებისა და ფასის გამჭვირვალობის ზრდა, ემიტენტების ფინანსური ანგარიშგებისა და ინფორმაციის ღიაობა, ინვესტორთა თანაბარ პირობებში მოქცევის უზრუნველყოფა და ა.შ.

6. საპენსიო და სამედიცინო დაზღვევა შენ გინდა, რომ ავადმყოფობის გამო გაღატაკების არ გეშინოდეს, ყველა მოქალაქისათვის გარანტირებული იყოს ხარისხიანი და ხელმისაწვდომი სამედიცინო მომსახურება, ხოლო ჯანდაცვის ხარჯები მძიმე ტვირთად არ აწვებოდეს სახელმწიფო ბიუჯეტს. საამისოდ საჭიროა, არსებული ჯანდაცვის სისტემის ხარჯთეფექტურ და ინვესტიციებისათვის მიმზიდველ სფეროდ ტრანსფორმაცია.

2012 წლის შემდეგ დაინერგა საყოველთაო ჯანდაცვის სამედიცინო დაზღვევის მექანიზმი, რამაც დადებითი ეფექტი მოიტანა საზოგადოებრივი განწყობების თვალსაზრისით, მაგრამ განუხრელად იზრდება ჯანდაცვის საბიუჯეტო ხარჯები. თუ დროულად არ მოწესრიგდა ეს მდგომარეობა, მომავალში შეიძლება დაეცეს სამედიცინო მომსახურების ხარისხი, ხელახლა გაჩნდეს კორუფცია და სხვა თანმდევი პრობლემები. ამიტომ აუცილებელია, ეტაპობრივად დავიწყოთ სავალდებულო სამედიცინო დაზღვევის კერძო სისტემის არეალის გაფართოება, რომელშიც, კორპორაციული დაზღვევების სახით, უკვე ჩართულია მოსახლეობის ნაწილი. ამ მხრივ პირველი ნაბიჯი უნდა იყოს 700 ათასამდე დაქირავებით მომუშავეთა სრულად ჩართვა სახელმწიფოს მიერ დადგენილი მინიმალური პაკეტით კერძო სადაზღვევო კომპანიებში. აქ გამოყენებულ უნდა იქნეს მასტიმულირებელი მექანიზმები, ხოლო საჯარო სექტორში დასაქმებულებისათვის - სავალდებულო დაზღვევის მექანიზმებიც, მათ მიერ საოჯახო პაკეტებით დაზღვევის უზრუნველსაყოფად. სავალდებულო დაზღვევის სისტემის შემოტანა, 15

საშემოსავლო გადასახადის ნაწილობრივ სავალდებულო მინიმალურ სადაზღვევო შენატანად ტრანსფორმირება, მათ შორის საოჯახო პაკეტების შეძენის ჩათვლით, დამქირავლების მხრიდან სადაზღვევო შენატანების სტიმულირება (მოგების გადასახადის დასაბეგრი ბაზიდან გამორიცხვა) არსებითად გააფართოებს კერძო დაზღვევის არეალს. ამ გზით კერძო სადაზღვევო კომპანიაში დაზღვეულთა რაოდენობა ჯამში მიაღწევს 2 მლნ. ადამიანს და შეამცირებს საყოველთაო ჯანმრთელობის დაზღვევის ბენეფიციართა რაოდენობას და მათთვის გამოყოფილ საბიუჯეტო სახსრებს. კერძო სადაზღვევო კომპანიებში დაზღვეულთა სამედიცინო მომსახურების ხარჯები საყოველთაო ჯანდაცვის სისტემიდან არ უნდა ანაზღაურდეს, ასევე, მარტივად და დაუყოვნებლად უნდა ხდებოდეს საყოველთაო ჯანდაცვის პაკეტის მიღება კერძო სამედიცინო დაზღვევის დაკარგვის შემთხვევაში. შენ გინდა, რომ საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ სხვისი ხელის შემყურე არ იყო და მოხუცებულობის ასაკში გქონდეს ღირსეული და საინტერესო ცხოვრება. საამისოდ საჭიროა, სახელმწიფო პენსიებისა და შემწეობების გაცემის არსებული წესიდან დაუყოვნებლივ გადასვლა დაგროვებით საპენსიო სისტემაზე. წინა ხელისუფლებამ საპენსიო სისტემა საბიუჯეტო დახმარების სახედ აქცია, ეს სისტემა დარჩა 2012 წლის შემდეგაც და არ დაიწყო ნაბიჯების გადადგმა დაგროვებითი საპენსიო სისტემის შექმნისაკენ, როგორიც არის მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. აუცილებელია უახლოეს მომავალში ამ მიმართულებით რეფორმის დაწყება და თანდათან გათავისუფლება ამ საბიუჯეტო ტვირთისგან. ამ მიზნით მოსახლეობა 3 კატეგორიად უნდა დაიყოს: 1. საპენსიო ასაკში მყოფი ადამიანები, ვინც დღეს იღებს უნიფიცირებულ პენსიას. ამ ჯგუფის წარმომადგენლებისათვის პენსიის დანიშვნისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს მათი წარსული შრომითი საქმიანობა (სტაჟი) და სხვა მახასიათებლები, რაც დიფერენცირებული პენსიის დანიშვნას უზრუნველყოფს. კანონით უნდა განისაზღვროს პირობითი საპენსიო კაპიტალი და იქიდან გამოითვალოს ყოველთვიური პენსია. მიზანშეწონილია ამ ტიპის პენსიებისთვის მხოლოდ საბიუჯეტო სახსრები კი არ იყოს გამოყენებული, არამედ მოხდეს დელეგირება ამ მიზნით შექმნილი სპეციალური ფონდის ან კერძო საპენსიო ფონდებისათვის, რომლებსაც სახელმწიფო სახაზინო ვალდებულებები ან/და სხვა სახელმწიფო აქტივები შეიძლება გადაეცეს - ეს 20-30%-ით შეამცირებს ბიუჯეტის ფულად ხარჯებს.

2. ადამიანები, რომლებიც ახლო მომავალში შევლენ საპენსიო ასაკში. ამ ჯგუფისათვის შერეული მოდელი უნდა იქნეს გამოყენებული, ეს ადამიანები შევლენ სავალდებულო საპენსიო დაზღვევის სისტემაში, სადაც მოხდება მათი შემოსავლებიდან დაგროვებით საპენსიო ანგარიშზე თანხების აკუმულირება, ხოლო რეფორმის დაწყებამდე არსებული პერიოდისათვის გამოყენებული იქნება პირობითი საპენსიო კაპიტალის ფორმულა, ამ ორი კომპონენტისგან შედგება პენსიის გაანგარიშების წესი მათ მიერ საპენსიო ასაკის მიღწევისას.

3. ახალგაზრდები, რომლებიც შორეულ მომავალში მიაღწევენ საპენსიო ასაკს და რომლებიც რეფორმის დაწყებისთანავე ჩაერთვებიან სავალდებულო საპენსიო დაზღვევის სისტემაში, თავიანთი შემოსავლებიდან ანარიცხებით მოახდენენ დაგროვებითი პენსიისათვის კაპიტალის აკუმულირებას ფონდში. საპენსიო სისტემისათვის შეიძლება ორი მოდელის გამოყენება: ერთი, როდესაც მხოლოდ სახელმწიფო საპენსიო ფონდი იქმნება და მეორე, როცა სისტემა წარმოდგენილია მხოლოდ კერძო საპენსიო ფონდებით. საწყის ეტაპზე შერეული მოდელის გამოყენება მოხდება, როდესაც შესაძლებელია პარალელურად არსებობდეს როგორც სახელმწიფო, ისე კერძო საპენსიო ფონდები, ხოლო შემდეგ ეტაპობრივად მოხდება სახელმწიფო ფონდის წილის შემცირება და საპენსიო დაზღვევაში წამყვანი გახდება კერძო ფონდები. ეს რთული რეფორმაა, მაგრამ მისთვის ღირს 16

დამატებითი შიდა ვალის აღება. ეს უზრუნველყოფს დღეს არსებული საპენსიო ფინანსური ტვირთის თანდათან შემცირებას ბიუჯეტში და რეალური საპენსიო სისტემის შექმნას, დღეს არსებული საბიუჯეტო სოციალური დახმარებების ნაცვლად, რაც გამოათავისუფლებს სახსრებს ინფრასტრუქტურული პროექტებისთვის. ეს არ არის მხოლოდ სოციალური სფეროს მატარებელი ფუნქცია - დაგროვებითი საპენსიო სისტემა შიდა დანაზოგების ხელოვნური სტიმულირების ეფექტური საშუალებაა. დაგროვებითი საპენსიო სისტემისა და ჯანდაცვის სექტორში სავალდებულო სამედიცინო დაზღვევის შემოსაღებად, კერძო/კორპორაციული სადაზღვევო არეალის გასაფართოებლად საჭიროა შიდა დანაზოგების სტიმულირება, საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთის შემცირების და მისი ნაწილის, 2-5%-ის ფარგლებში, საპენსიო და სამედიცინო სადაზღვევო შენატანით ჩანაცვლების გზით, ასევე დამქირავებლისთვის მოგების გადასახადის დასაბეგრი ბაზიდან დაქირავებულთათვის სადაზღვევო შენატანების დაფინანსების გამოქვითვა. სახელმწიფო სოციალური ფულადი დახმარებების სისტემა უშუალოდ უნდა იყოს მიბმული საპენსიო და ჯანდაცვის სისტემებზე, მათი მოცულობა ნაწილობრივ უნდა გაიზარდოს სავალდებულო საპენსიო სისტემაში საპენსიო შენატანებისა და ჯანდაცვის სისტემაში მოქალაქეებისთვის სადაზღვევო შენატანების სუბსიდირების გაზრდის ხარჯზე, რათა ეს სისტემები რაც შეიძლება მალე ჩამოყალიბდეს მაქსიმალურად თვითკმარ სისტემებად.

7. დასაქმება

შენ გინდა, რომ მუშაობდე და საკუთარი შრომით არჩენდე ოჯახს, ამასთანავე, გქონდეს გარანტია, რომ დამსაქმებლის კაპრიზის გამო უმუშევარი არ დარჩები. დასაქმება მიიღწევა მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებით, ინვესტიციების მოზიდვით და წარმოების განვითარებით, სოფლის მეურნეობისა და ადგილობრივი პროდუქციის ექსპორტის ხელშეწყობით, განათლებისა და კვალიფიკაციის ზრდით. ჩვენი ამოცანაა, ნებისმიერ ადამიანს მიეცეს საკუთარი ცოდნის, გამოცდილებისა და უნარის რეალიზაციის საშუალება. სიღარიბე არ დაიძლევა მხოლოდ მასთან „ბრძოლით“, ისევე როგორც უმუშევრობა - დასაქმების პროგრამებით: თუ სწრაფი ტემპით არ განვითარდა ქვეყნის ეკონომიკა, შეუძლებელი იქნება კეთილდღეობის მაღალი სტანდარტის მიღწევა. ჩვენ ვიცით დასაქმების პრობლემის „გასაღები“ - კონკრეტული მექანიზმები საქართველოში ბევრი მცირე და საშუალო საწარმოს შექმნისათვის. ჩვენი ხედვაა “ადამიანებს მივცეთ ანკესი და არა თევზი”. პოსტსაბჭოთა ტიპის მთავრობები ანკესებს ხშირად ექსკლუზიურად ფლობენ და თევზის გადანაწილების არაეფექტური სისტემები აქვთ. ჩვენი ამოცანაა, ანკესი ხელმისაწვდომი გავხადოთ ადამიანებისთვის, ოღონდ მისი მათ ხელში აღმოჩენა დამოკიდებული იყოს მათ უნარებზე და არა ჩვენს „კეთილ ნებაზე“, რასაც საბოოლოოდ ტოტალიტარულ ეკონომიკურპოლიტიკურ სისტემამდე მივყავართ ხოლმე. ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ჩვენ მიერ დასახული კურსის შედეგად, კონკრეტულ სარგებელს მიიღებს თითოეული თქვენგანი:  იპოვის საკუთარი კვალიფიკაციისა და გამოცდილების ადეკვატურ სამუშაო ადგილს, რითაც შეძლებს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზაციას;  გაუჩნდება შემოსავლები და გაუმჯობესდება მისი სოციალური მდგომარეობა;  დასაქმებული პირების ოჯახებს გაუჩნდებათ დამატებითი შემოსავლები და ამით მივიღებთ უფრო ძლიერ ოჯახებს;  შემცირდება მოსახლეობის მასობრივი გადინება საზღვარგარეთ;  შემცირდება სოციალური სიდუხჭირის ნიადაგზე ჩადენილი დანაშაულებები და ოჯახური კონფლიქტები;  გაიზრდება შობადობა და გაუმჯობესდება დემოგრაფიული მაჩვენებლები. შრომის კანონმდებლობის ევროპულ კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაცია ამ ამოცანების რეალიზაციის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. კანონმდებლობის ჰარმონიზაციისა და ცივილიზებული შრომის ბაზრის ფორმირების მიზნით: 17

• შეიქმნება უმუშევართა აღრიცხვის საინფორმაციო ბანკი, რათა შესაძლებელი გახდეს მათთვის ადეკვატური სამუშაოს შეთავაზება; • ფოკუსირება მოხდება უმუშევრის მიერ ახალი სამუშაო ადგილის ძიების პერიოდის შემცირებისაზე და იმ უმუშევრების ხელშეწყობაზე, რომლებსაც აქვთ დასაქმების უმცირესი შანსი და შესაძლებლობა; • შეიქმნება შრომითი დავების მოგვარების ეფექტური მექანიზმები; • შეიქმნება სოციალური დიალოგისა და სოციალური პარტნიორობის ეფექტიანი სისტემა. ჩვენ არავის მივცემთ უფლებას, შელახოს დასაქმებულის უფლებები. ასევე, შევქმნით ხარისხიან სამუშაო ადგილებს ახალგაზრდებისთვის. დასაქმების პოლიტიკა არ შეიძლება იყოს განხილული მხოლოდ ცალკე აღებულ სოციალურ მიმართულებად, შესაბამისად კონკრეტული ნაბიჯები ეკონომიკაში და შედეგები წარმოჩენილია ჩვენი პროგრამის შესაბამის ნაწილებში შესაბამისი საპროგნოზო ახალი სამუშაო ადგილების მითითებით თითოეული პროგრამის მიხედვით.

8. საგარეო ვაჭრობა შენ გინდა, რომ ქართული პროდუქცია უცხოეთში იყიდებოდეს, რაც ხელს შეუწყობს ქვეყანაში ეკონომიკის სტაბილურობასა და დასაქმებას. საამისოდ საჭიროა, სახელმწიფომ პროაქტიურად შეუწყოს ხელი ქართული პროდუქციის ექსპორტზე გასვლას, სრულად იქნეს გამოყენებული ევროკავშირთან, თურქეთსა და დსთ-ს ქვეყნებთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებების პოტენციალი. თანამედროვე ეკონომიკის პირობებში შეუძლებელია ქვეყნის განვითარებასა და მოსახლეობის კეთილდღეობაზე ვისაუბროთ სხვა ქვეყნებთან მჭიდრო სავაჭრო ეკონომიკური ურთიერთობისა და გლობალურ ეკონომიკურ პროცესებში ინტეგრაციის გარეშე. შესაბამისად, ჩვენ მომხრე ვართ მაქსიმალური ღიაობისა, როდესაც საქმე ეხება საქონლით ვაჭრობას, კაპიტალის, სამუშაო ძალის თავისუფალ გადაადგილებას. არ მიგვაჩნია, რომ საგარეო სავაჭრო პოლიტიკა უნდა ითვალისწინებდეს რაიმე სატარიფო ან არასატარიფო ბარიერებს, გარდა იმ აუცილებელი რეგულაციებისა, რომლებიც დაკავშირებულია მომხმარებლის უსაფრთხოებასთან (მაგ., სურსათის უვნებლობა). ამასთანავე, ის არათანაბარი ვითარება, რომელშიც შეიძლება აღმოჩნდეს ქართველი მეწარმე სხვა ქვეყნის სუბიექტთან მიმართებაში (სადაც გავრცელებულია პროტექციონიზმი და სუბსიდიები), უნდა შერბილდეს და გაწონასწორდეს ეკონომიკური პოლიტიკის სხვა ზომებით და არა სავაჭრო ბარიერების აღმართვით. აღსანიშნავია, აგრეთვე, რომ შეუძლებელია საქართველოს ტიპის მცირე ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების მიღწევა ექსპორტის ზრდის და ზრდის პოტენციალის მაქსიმალური გამოყენების გარეშე. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ უკვე ტრადიციად ჩამოყალიბებული მზარდი უარყოფითი სავაჭრო სალდო ჩვენი ეკონომიკისთვის წარმოადგენს უარყოფით ტენდენციას და სავაჭრო სალდოს გამოსწორება უნდა მოხდეს სავაჭრო ბრუნვის მუდმივი ზრდის ფონზე ექსპორტის ზრდის საფუძველზე და არა იმპორტის შეზღუდვის გზით. ექსპორტის ზრდისათვის ეკონომიკის რეალური სექტორის დივერსიფიცირებული და დინამიკურად მზარდი კონკურენტუნარიანი პროდუქციის წარმოების უნარისათვის უნდა შეიქმნას შესაბამისი ეკონომიკური ფონი. სახელმწიფოს სპეციფიურ ფუნქციას კი უშუალოდ ექსპორტის სტიმულირებისთვის წარმოადგენს სხვადასხვა სახელმწიფოებთან ორმხრივი სავაჭრო შეთანხმებების, პრეფერენციული რეჟიმების მოპოვების და იმ ინსტიტუციური ინფრასტრუქტურის ხელშეწყობა ქვეყნის შიგნით, რომელიც ქართველ ექსპორტიორებს გაუიოლებს სხვა ქვეყნების რეგულაციურ ჩარჩოებთან თავსებადობას და ექსპორტის მუდმივ ზრდას. ევროკავშირთან დადებულ ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებას (DCFTA) შეუძლია მნიშვნელოვანი როლის შესრულება, როგორც ადგილობრივი ეკონომიკური სუბიექტების საექსპორტო პოტენციალის ზრდის, ასევე პოტენციური უცხოელი ინვესტორების დაინტერესებისათვის. თუმცა სახელმწიფოს მხრიდან აუცილებელია სისტემური მიდგომა. ამ თვალსაზრისით, აქცენტი უნდა გაკეთდეს მცირე და საშუალო ბიზნესის საექსპორტო შესაძლებლობების განვითარებაზე, რაც გულისხმობს: 1. შესაბამისი საგზაო რუკის შექმნას რა ინსტიტუციები უნდა შეიქმნას, რა საექსპორტო სამარკირებო საქმიანობა და საინფორმაციო 18

სამუშაო უნდა ჩატარდეს. 2. ქსელის შექმნას სამინისტროების, საკონსულტაციო-მხარდამჭერი ცენტრების, რეგიონული განვითარების სააგენტოების, მუნიციპალიტეტების, საელჩოების, ბიზნესომბუდსმენის, ბიზნესასოციაციების და სხვა სუბიექტების მონაწილეობით და ამ ქსელის მუშაობის სახელმძღვანელო შესაბამისი რეგულარული პროცედურების გაწერას, შესაბამისი საინფორმაციო პორტალების შექმნას და ა.შ. ამასთანავე, აღნიშნული ღონისძიებები სწრაფი და მასშტაბური უნდა იყოს. სახელმწიფომ განსაკუთრებული ძალისხმევა უნდა გასწიოს, რომ ქართველ ბიზნესმენებს გაუხსნას ევროპელ ბიზნესპარტნიორებთან თანამშრომლობის არხები. ადგილზე წარმოებული პროდუქციის მნიშვნელოვანი ზრდა ვერ ხერხდება და იმპორტის მოცულობა კვლავ მაღალია, ამიტომ სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს ქართული პროდუქციის მოცულობის ზრდას და ექსპორტზე გასვლას ამ მიზნით განხორციელდება სპეციალური პროგრამა „ექსპორტის მხარდაჭერისთვის“: პროგრამის ფარგლებში შედარებით მცირე მასშტაბის პოტენციური ექსპორტიორებისთვის უნდა განხორციელდეს საინფორმაციო-საკონსულტაციო მომსახურება რეგიონული განვითარების სააგენტოების მიერ, ამასთანავე, სააგენტოები შესაბამის სამინისტროებთან და უწყებებთან კოორდინაციით, ბენეფიციარს მხარს დაუჭერენ პროდუქციის ექსპორტირების საგზაო რუკის შემუშავებაში. სისტემა კოორდინირებული იქნება საგარეო საქმეთა სამინისტროსთან და პროცესში უნდა ჩაერთონ საელჩოებში არსებული ეკონომიკური სამსახურები. საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ ძირეულად უნდა შეიცვალოს მიდგომა ეკონომიკური დეპარტამენტის მიმართ. დღეს ეს სტრუქტურული ქვედანაყოფი საჭიროებს რეორგანიზაციას და მასში, დიპლომატების ნაცვლად, ეკონომისტების დასაქმებას. საქართველოს დიპლომატიურ დაწესებულებებში (საელჩოებში) ეკონომიკური მიმართულების გასაძლიერებლად აუცილებელია, სამინისტროში მოხდეს ეკონომიკური დეპარტამენტის, როგორც მაკოორდინირებელი და პოლიტიკის განმსაზღვრელი სტრუქტურული ქვედანაყოფის, სრული რეორგანიზაცია და ფუნქციების გაზრდა.

9. დეცენტრალიზაცია, ადგილობრივი თვითმმართველობა და რეგიონული განვითარება შენ გინდა კეთილმოწყობილი საცხოვრებელი გარემო შენს სოფელსა და ქალაქში: განათებული და კეთილმოწყობილი სკვერები და პარკები, გზები და ტროტუარები, ტრანპორტის მოწესრიგებული მოძრაობა, საბავშვო და სპორტული მოედნები. ეს მუნიციპალურმა ორგანოებმა უნდა გააკეთონ, საამისოდ კი საჭიროა შეფერხებული ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმის გაგრძელება და გაღრმავება. მუნიციპალიტეტებს უნდა ჰქონდეთ საკმარისი უფლებამოსილებები, ქონება, საკუთარი შემოსავლები და ამ ფულს ყაირათიანად უნდა ხარჯავდნენ. თანამედროვე დემოკრატიულ სახელმწიფოში ეფექტური საჯარო მმართველობა წარმოუდგენელია სისტემურად ჩამოყალიბებული ადგილობრივი ხელისუფლების გარეშე. მან, ერთი მხრივ, უნდა უზრუნველყოს მოსახლეობისთვის საჭირო მომსახურების მიწოდება, და, მეორე მხრივ, მოქალაქეს აგრძნობინოს თავი გადაწყვეტილების მიღების პროცესის თანამონაწილედ. საქართველოსთვის ეს რეფორმა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ორი მიზეზის გამო: არაეფექტური საჯარო ადმინისტრირება მთლიანობაში საჯარო ხელისუფლების დონეების სისტემის და ფუნქციური გამიჯვნის გამართული სისტემის ჩამოყალიბებას მოითხოვს, ხოლო პოსტსაბჭოთა მენტალობის დანგრევა და თანამედროვე ტიპის მოქალაქის ჩამოყალიბება წარმოუდგენელია მოქალაქესთან ახლოს მყოფ ხელისუფლებასთან უშუალო კომუნიკაციის, საკუთარი მუნიციპალიტეტის, და, შესაბამისად, ყოფითი გარემოს მართვაში თანამონაწილეობის განცდის გარეშე. თვითმმართველობის და დეცენტრალიზაციის სფეროში 2013 წლის დასაწყისიდან წამოწყებული და დაგეგმილი რეფორმა იყო კომპლექსური და რამდენიმე მსხვილი ბლოკისაგან შედგებოდა: • მუნიციპალიტეტების ტერიტორიული ოპტიმიზაცია 19

• • • • •

მართვის დეცენტრალიზაცია და საკანონმდებლო ბაზის შექმნა ფინანსური და ქონებრივი დეცენტრალიზაცია საკადრო უზრუნველყოფა რეგიონებსა და მუნიციპალიტეტების საჯარო სტრუქტურებში რეგიონული განვითარების ინსტიტუციებისა და ინსტრუმენტების ფორმირება მომსახურების სტანდარტების, სისტემის ზედამხედველობის და მონიტორინგი/შეფასების სისტემის ფორმირება

ყველა ამ მიმართულებით მყარი და სრული ნაბიჯების გადადგმას არსებითად უნდა შეეცვალა მართვის სისტემა ქვეყანაში. ყველა მიმართულებით გადაიდგა ნაბიჯები, თუმცა წააწყდა წინააღმდეგობებს და გარკეულ წერტილებში შეჩერდა, ზოგიერთ შემთხვევაში კი უკუსვლის ნიშნებიც აქვს. ხაზგასასმელია, რომ უმრავლეს შემთხვევაში წინააღმდეგობები ან პოლიტიკური კონიუნქტურით, ან ირაციონალიზმზე დაფუძნებული არგუმენტებითა და მითებით არის განპირობებული. ქვეყნის განვითარებისათვის უმნიშვნელოვანესია, დაწყებული რეფორმა გაგრძელდეს და გაღრმავდეს. 2014 წელს ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მიღებით შეიქმნა საკანონმდებლო ჩარჩო, რომლის საფუძველზე დეცენტრალიზაციის მიმართულებით უნდა მოხდეს დარგობრივი კანონმდებლობის ცვლილებები, რისთვისაც მომზადებულია 170-მდე კანონში ცვლილება. მათი მიღების გარდა, უნდა გაგრძელდეს ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებას შორის მკაფიო გამიჯვნის, ცენტრალური ხელისუფლებიდან საოპერაციო და სამეურნეო ფუნქციების დელეგირების პროცესი. კონსტიტუციაში მკაფიოდ უნდა აისახოს სუბსიდიარობის პრინციპი და უნდა შევუერთდეთ ადგილობრივი თვითმმართველობის ქარტიის დამატებით მუხლებს. საქართველოს მუნიციპალიტეტების საკრებულოების წევრთა არანაკლებ 10%-ს უნდა მიენიჭოს კონსტიტუციის VII1 თავთან მიმართებით კონსტიტუციური სარჩელის წარდგენის უფლებამოსილება. ადგილობრივი არჩევნების სისტემა უნდა შეიცვალოს შედარებით რბილი სისტემით (მაგალითად, პროპორციული სისტემით ღია პარტიული სიებით, ან მასთან კომბინირებული მრავალმანდატიანი ოლქებით), რათა გაიზარდოს საკრებულოებში სხვადასხვა სოციალური ჯგუფების წარმომადგენლობა. ხელი უნდა შეეწყოს თვითმმართველობათა სხვადასხვა ტიპის ასოციაციების შექმნასა და მათ თავისუფალ ფუნქციონირებას, რითაც საფუძველი ჩაეყრება ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებას შორის მუდმივმოქმედ დიალოგს, „ზემოდან“ მიღებული ბრძანებების ნაცვლად. სასოფლო-სამეურნეო მიწები (სახნავი, საძოვარი, სათიბი და ა.შ.) ეკონომიკის სამინისტრომ სრულად და შეუფერხებლად უნდა გადასცეს მუნიციპალიტეტებს. ასევე, ურბანული მიწების და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული შენობა-ნაგებობების გადაცემისა და რეგისტრაციის პროცესი სწრაფად უნდა წარიმართოს. პარალელურად, ამ რესურსების საფუძველზე, უნდა გატარდეს საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც უზრუნველყოფს მუნიციპალიტეტის არასაგადასახადო ტიპის შემოსავლების მკვეთრ ზრდას, ხოლო პრივატიზება და იჯარით გაცემა უნდა მოხდეს მხოლოდ ელექტრონული აუქციონით. მუნიციპალიტეტების საკუთარი შემოსავლები (გათანაბრებითი ტრანსფერის ჩათვლით) საკმარისია მხოლოდ მიმდინარე ხარჯების ნაწილობრივ დასაფინანსებლად. სახსრების სიმწირის პირობებში ისეთი ელემენტარული მუნციპალური სერვისები, როგორებიცაა დასუფთავება, კეთილმოწყობა, და ა.შ., ფაქტობრივად, მხოლოდ ადმინისტრაციულ ცენტრებში ხორციელდება და სოფლების აბსოლუტურ უმრავლესობაში ეს სერვისი ან არ არის, ან მინიმალურია. ამჟამად რეგიონებში ინფრასტრუქტურის გასაუმჯობესებლად განსახორციელებელი პროექტების დაფინანსების პრაქტიკულად ერთადერთი წყაროა რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების ფონდი, რომლის მოცულობა არსებულ საჭიროებებთან შედარებით მიზერულია და სხვადასხვა მუნიციპალიტეტებში მხოლოდ 500-600 პროექტის დაფინანსებისთვისაა საკმარისი.

20

ასევე, მოქმედებს სოფლის მხარდაჭერის პროგრამა 50 მლნ. ლარის ოდენობით, დონორების მხარდაჭერით განხორციელებული ცალკეული პროექტები, რომელთაც ახორციელებს მუნიციპალური განვითარების ფონდი და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს „გაერთიანებული მელიორაციის კომპანია“, რომელიც სამელიორაციო პროექტებზე მუშაობს. დღეს მთლიანად მუნიციპალიტეტების ყველა სახის შემოსავალი დაახლოებით 2 მილიარდი ლარია. აქედან თბილისზე მოდის თითქმის ნახევარი. თუ გავითვალისწინებთ მოსახლეობის ფაქტორს, თბილისში ერთ სულ მოსახლეზე ორჯერ მეტია შემოსავლები, ვიდრე დანარჩენ საქართველოში. თუ დანარჩენ საქართველოდან გამოვრიცხავთ დიდ ქალაქებს (რუსთავი, ქუთაისი, ბათუმი, ფოთი), ფაქტობრივად, სხვა მუნიციპალიტეტების შემოსავლები 600 მილიონის ფარგლებშია და ერთ სულ მოსახლეზე კიდევ უფრო დიდი დისპროპორციაა თბილისთან და დიდ ქალაქებთან. ჯერ კიდევ წინა ხელისუფლების დროს ჩამოყალიბებული შემოსავლების განაწილების და გათანაბრებითი ტრანსფერის ეს არასამართლიანი სისტემა ძირეულად შესაცვლელია, რათა შეიქმნას ადგილობრივი პრობლემების მოგვარების და დისპროპორციების დაძლევის შესაძლებლობა. უნდა გაიზარდოს მუნიციპალიტეტების ფინანსური რესურსები, მაგრამ ეს ზრდა არ უნდა გადანაწილდეს მხოლოდ დედაქალაქსა და რამდენიმე ქალაქზე, არამედ ფოკუსირებულად მაღალი წილი უნდა იყოს ე.წ. სასოფლო მუნიციპალიტეტებისა. აუცილებელია, გაიზარდოს მუნიციპალიტეტების საკუთარი შემოსავლები, რომლებსაც ისინი მიმართავენ ინფრასტრუქტურის გასაუმჯობესებლად. ეს უნდა მოხდეს საშემოსავლო გადასახადის ზიარ გადასახადად გადაქცევისა და მისი ნაწილის ადგილობრივ ბიუჯეტებში მიმართვის გზით. 2016 წლიდან საშემოსავლო გადასახადის ცალკეული კომპონენტები დარჩა მუნიციპალიტეტებში, მაგრამ ამას უნდა დაემატოს სახელფასო შემოსავლებიდან საშემოსავლო გადასახადის პროცენტიც. მუნიციპალიტეტების საკუთარი ფინანსების გასაზრდელად ადგილობრივ ბიუჯეტებს უნდა გადაეცეთ ფიზიკური პირების მიერ ხელფასის სახით მიღებული საშემოსავლო გადასახადის 25%, ფიზიკური პირის რეგისტრაციის ადგილის მიხედვით. ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენი ხელფასის ყოველი 100 ლარიდან დაკავებული საშემოსავლო გადასახადიდან (20 ლარიდან) 5 ლარი დარჩება იმ მუნიციპალიტეტს, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, გათანაბრებითი ტრანსფერის ფორმულა იმგვარად უნდა შეიცვალოს, რომ უზრუნველყოს არა საბაზო დაფინანსების ან მარტივი ფისკალური დისბალანსების დაფარვა, არამედ მუნიციპალიტეტების ეკონომიკური პოტენციალისა და ხარჯვითი საჭიროებების გათანაბრება. იმავდროულად, კანონით უნდა დადგინდეს, რომ გათანაბრებითი ტრანსფერის მთლიანი ფონდი არ უნდა იყოს ნომინალური მთლიანი შიდა პროდუქტის 1 %-ზე ნაკლები. მუნიციპალური ორგანიზაციებისა და საწარმოების მიმდინარე ხარჯების შესაზღუდად და ცალკეული მომსახურების განკერძოებისათვის უნდა განისაზღვროს სფეროები, სადაც მუნიციპალიტეტებს აქვთ ასეთი იურიდიული პირების შექმნის უფლება. საწყის ეტაპზე აუცილებელია მუნიციპალურ იურიდიულ პირებში პირდაპირი და არაპირდაპირი ხარჯების, ადმინისტრაციული ხარჯების და საშტატო რიცხოვნების სტანდარტების შემუშავება. განხორციელებული ცვლილებების შედეგად მკვეთრად უნდა შემცირდეს ადმინისტრაციული ხარჯები, რაც საშუალებას მისცემს მუნიციპალიტეტს, გამოთავისუფლებული სახსრები მიმართოს მუნიციპალური მომსახურების გასავითარებლად. მომავალში ეტაპობრივად უნდა მოხდეს მუნიციპალიტეტის მიერ დაფუძნებული ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი იურიდიული პირების ლიკვიდაცია/პრივატიზება და მომსახურების კერძო სექტორში გატანა, როგორც ეს ხდება მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში. შენ გინდა, რომ არა მხოლოდ თბილისი და კიდევ ორიოდე ქალაქი ვითარდებოდეს, არამედ სახელმწიფომ უზრუნველყოს ყველა რეგიონის თანაბარი განვითარება. საამისოდ საჭიროა რეგიონული პოლიტიკისა და განვითარების დაგეგმვის შესახებ კანონის მიღება, რომელიც განსაზღვრავს სტრატეგიული და პროგრამული დოკუმენტების იერარქიას და პროცედურებს რეგიონული განვითარებისათვის, მუნიციპალური და რეგიონული განვითარების ფონდს, როგორც რეგიონული განვითარების ფინანსურ ინსტიტუტს და თანადაფინანსების 21

კაპიტალური გრანტებით და სესხებით უზრუნველყოფის ინსტრუმენტს, სამხარეო მასშტაბებით რეგიონული განვითარების სააგენტოების ფორმირებას. დეცენტრალიზაციის პროცესი მხოლოდ მუნიციპალიტეტებზე ფუნქციების გადაცემას არ გულისხმობს. მნიშვნელოვანია სამხარეო დონის ხელისუფლების როლის თვისებრივად გარდაქმნა და ცენტრიდან რეგიონულ დონეზე ფუნქციების გადაცემა. მიზანშეწონილია, ეს საკითხი განხილულ იქნეს რეგიონული განვითარების კონტექსტში. 2013 წელს დაწყებული რეფორმის ფარგლებში, ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის პროექტში მოცემული იყო სამხარეო დონეზე არსებული გუბერნატორების ინსტიტუტის ტრანსფორმაციის განზრახვა.

20 წელია, ეს ინსტიტუტი პოზიტიურად ვერ ჩაეწერა საჯარო მართვის მთელ სისტემაში. რადგან მას არა აქვს რეალური ფუნქციები და ბერკეტები, რომლებითაც შეუძლია, ზეგავლენა იქონიოს რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე, არა აქვს ინსტრუმენტები, რათა ცენტრალური ხელისუფლების სამინისტროები განტვირთოს რუტინული ფუნქციებისგან. ამ საკანონმდებლო უფუნქციობის პირობებში ამ ინსტიტუტის მთავარი როლი იყო და არის პოლიტიკური ფუნქცია. ანუ ის ხშირ შემთხვევაში კანონსაწინააღმდეგოდ და უხეშად ერევა მუნიციპალიტეტების საქმიანობაში, უმეტესწილად ახორციელებს პარტიულ და არა სახელმწიფო პოლიტიკას. დღეს სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორები წარმოადგენენ უფუნქციო ორგანოებს, რომლებიც დაკავებული არიან მუნიციპალიტეტების საქმიანობაში, მ.შ. საკადრო გადაწყვეტილებებში ჩარევით და რაიმე პროდუქტიულ როლს სახელმწიფოს სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაში არ ასრულებენ. საფუძვლიანად უნდა შეიცვალოს საერთო საჯარო მმართველობის სისტემაში სამხარეო ადმინისტრაციების როლისა და ფუნქციური დატვირთვის ხედვა. ამ თვალსაზრისით, სამხარეო რგოლის ფუნქციურ დატვირთვა შესაძლოა, ასე განისაზღვროს: • სამინისტროების ცალკეული ფუქციებისა და ობიექტების სამხარეო დონეზე გადაცემა; • ინტერმუნიციპალური, ანუ თავისი შინაარსით რეგიონული საჯარო ინფრასტრუქტურისა და სერვისების მიწოდება; • რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დაგეგმვა; • რეგიონის საინვესტიციო მიმზიდველობის ზრდა, ზრუნვა ინვესტიციების მოზიდვაზე, ბიზნესის ხელშეწყობა. სწორედ ამ მიზნებს ემსახურებოდა თვითმმართველობის კოდექსის პირველად ვარიანტში გათვალისწინებული მუნიციპალიტეტების სამხარეო გაერთიანების მოდელი, რომელსაც გუბერნატორი უხელმძღვანელებდა და ზემოთ აღნიშნული ამოცანების რეალიზაციაზე იქნებოდა ფოკუსირებული. სამწუხაროდ, დისკუსია მაშინ ირაციონალურ ჭრილში, ამ რგოლის სოციალურ-ეკონომიკური ფუნქციებით აღჭურვის თემიდან პოლიტიკურ და მითოლოგიურ სივრცეში გადავიდა. შედეგად, საბოლოოდ მიღებულ კოდექსში მხოლოდ იმ ცვლილების ასახვა მოხერხდა, რომ გუბერნატორთან სამხარეო საკონსულტაციო საბჭო ფუნქციონირებს. დემოკრატიული გზით ფორმირებულმა სამხარეო სტრუქტურამ თავის თავზე უნდა აიღოს მრავალი სამეურნეო და სოციალურ-ეკონომიკური ფუნქცია, რომელიც მთავრობისათვის ზედმეტი ტვირთია, ხოლო მუნიციპალიტეტებისათვის ძნელად შესასრულებელია. მაგალითად, მას შეიძლება დაეკისროს ისეთი საქმეები, როგორებიცაა: რეგიონული ნაგავსაყრელების მართვა, მუნიციპალიტეტებს შორის გამავალი და სხვა რეგიონული გზების მშენებლობა, რეაბილიტაცია და მოვლა-პატრონობა, ისეთი კულტურული თუ სპორტული დაწესებულებების, ძეგლების, ღონისძიებების მართვა, რომელთა მნიშვნელობა ერთი კონკრეტული მუნიციპალიტეტის ფარგლებს სცილდება და მისთ; ასევე, რეგიონული განვითარების დაგეგმვასა და ინვესტიციების, ბიზნესის მხარდაჭერაში გარკვეული ფუნქციები და ინსტრუმენტები. ამით ეს ორგანოები პოლიტიკური წარმონაქმნებიდან გადაიქცევა სახელმწიფოს განვითარების ხელშემწყობ სტრუქტურებად. სამხარეო ადმინისტრაციებისა და მხარეში არსებული მუნიციპალიტეტების მიერ ერთობლივი არაკომერციული იურიდიული პირის სახით შესაძლებელია რეგიონული განვითარების სააგენტოების ფორმირება, რომლებიც ორიენტირებული იქნება რეგიონში ინვესტიციების მოზიდვაზე, ბიზნეს-პროექტების მომზადებასა და უცხოელი ინვესტორებისათვის შეთავაზებაზე. მათ სამხარეო-საკონსულტაციო საბჭოებთან მჭიდრო თანამშრომლობის რეჟიმში უნდა იმუშაონ. მათი შექმნა და ფუნქციონირება არ იქნება დაკავშირებული დიდ 22

ხარჯებთან, სააგენტოების დაფინანსება შესაძლებელია მოხდეს წილობრივად, როგორც მუნიციპალიტეტების, ისე სახელმწიფოსა და დონორების მიერ. სააგენტოების სახით უნდა შეიქმნას სამომავლო ინსტიტუციური ბაზა ევროკავშირის სტრუქტურული ფონდებიდან, კერძოდ კი რეგიონული გამოთანაბრების ფონდიდან და სხვა სტრუქტურებიდან თანხების მოზიდვისა და ათვისებისათვის. მუნიციპალური და რეგიონული განვითარების მიზნობრივი ფონდები (რეგიონული განვითარების ფონდი, სოფლის მხარდაჭერის პროგრამა, სოფლის წყალმომარაგების ფონდი, მაღალმთიანი რეგიონების ფონდი) უნდა გახდეს მუნიციპალური და ინტერმუნიციპალური პროექტების თანადაფინანსების ინსტრუმენტი. ამ ფონდების კაპიტალური და ინსტიტუციური გრანტებისთვის უნდა დაკანონდეს ყოველწლიურად ნომინალური მშპ-ის 1-2 %-ის გათვალისწინება. ფონდები უნდა მოექცეს ერთიან ინსტიტუციურ ჩარჩოებში, ერთი ფინანსური ინსტიტუტის ხელში (მაგ., სსიპ მუნიციპალური და რეგიონული განვითარების ფონდი), ხოლო თანხების ხარჯვა ჩაჯდეს სტრატეგიული და პროგრამული დოკუმენტების სისტემაში. შედეგად, მუნიციპალიტეტის საკუთარი შემოსავლების ზრდის კვალობაზე, მუნიციპალიტეტებს საშუალება ექნებათ, რომ მცირე მასშტაბის ინფრასტრუქტურული პროექტები თავად დააფინანსონ, მსხვილი და ინტერმუნიციპალური პროექტებისთვის კი იქნება ამ ფონდიდან თანადაფინანსების კაპიტალური გრანტები. პროექტების შერჩევა-დაფინანსების და მონიტორინგის სისტემა უნდა დაეფუძნოს ობიექტურ კრიტერიუმებს და შესაბამის პროცედურებს, რათა შეიქმნას სისტემა, რომელიც მზად იქნება სხვა, მათ შორის, ევროკავშირის საგრანტო ფინანსური დახმარების ასათვისებლად. ქვეყანაში ბოლო პერიოდში ბიზნესის ხელშეწყობისათვის შექმნილი სხვადასხვა ფონდები კვლავ მსხვილი პროექტების დაფინანსებაზე არიან ორიენტირებული და მათი სოციალური ეფექტურობა დაბალია: 200-მილიონიან პროექტში რამდენიმე ათეული ან, უკეთეს შემთხვევაში, ასეული ადამიანი საქმდება. სახელმწიფო სახსრებით შესყიდვების განხორციელების გზით უნდა დაიძლიოს ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლის ზრდისკენ სწრაფვის მანკიერი ტენდენციაც და უნდა მოხდეს საჯარო ფინანსებით მცირე ფირმების სტიმულირება, მაგ., საპროექტო თუ მცირე პროექტების განმახორციელებელი ფირმებისა, რომლებშიც გამოყენებული იქნება ჩვენი საინჟინრო და ადგილობრივი ბიზნესპოტენციალი, განსაკუთრებით, ახალგაზრდობა. ასეთი ახალი მცირე კომპანიების შექმნისა და განვითარებისათვის რეგიონული განვითარების სააგენტოებმა უნდა შექმნან ბიზნესინკუბატორები. ერთი 200-მილიონიანი პროექტის ნაცვლად 200 ერთმილიონიანი პროექტის განხორციელება რეგიონებში გაცილებით მეტი დასაქმებულის და, შესაბამისად, სოციალური ეფექტის მომცემი იქნება. ახლა კი რეგიონებში ისეთი სიტუაციაა, რომ, თუ გამოვრიცხავთ მიწის მფლობელობით თვითდასაქმებულებს, დასაქმების ძირითადი, ზოგან კი თითქმის ერთადერთი წყარო საბიუჯეტო სექტორია. რამდენიმე ასეული მილიონი ლარის ამ მიმართულებით დახარჯვის შემთხვევაში შეიქმნება ძლიერი ალტერნატივა მოსახლეობის კერძო სექტორში დასაქმებისთვის. რეგიონულ დონეზე განხორციელდება პროგრამები „კერძო-საჯარო პარტნიორობისათვის“ და „კლასტერული პროექტების დაფინანსებისათვის“. კერძო-საჯარო პარტნიორობის პროგრამით სხვადასხვა დონის საჯარო ხელისუფლება იღებს ვალდებულებებს, მოაგვაროს კონკრეტული ობიექტის საჯარო ინფრასტრუქტურითა და სერვისებით უზრუნველყოფის საკითხი, კერძო ინვესტორი კი იღებს ვალდებულებას, განახორციელოს ინვესტიცია. პროექტების ზოგადი ადმინისტრირება უნდა განახორციელოს მუნიციპალური და რეგიონული განვითარების ფონდმა, ჩართული უნდა იყოს დარგობრივი სამინისტროების და რეგიონული განვითარების სააგენტოები. ამ პროექტებისთვის სპეციალურად მობილიზებული ინფრასტრუქტურული ხარჯების მოცულობა უნდა იყოს ყოველწლიურად არანაკლებ 200 მლნ ლარისა. ამ სქემის განხორციელებით სავარაუდო ინვესტიციების ღირებულება ორ-სამწლიან პერიოდში შეადგენს 1 მლრდ ლარს. უნდა შედგეს ასეთი პოტენციური პროექტების ნუსხა, მათ შორის, ტურისტულ სექტორში; მოხდეს მათი პრიორიტეტებად დაყოფა; ამასთანავე, ეს ობიექტები უნდა გადანაწილდეს რეგიონების მიხედვით. უნდა შედგეს ორ-სამწლიანი გეგმა, 23

რომლის მიხედვითაც შემუშავდება საჯარო-კერძო პარტნიორობის პაკეტები თითოეული ასეთი ობიექტისთვის და გადანაწილდება წლების მიხედვით. ეკონომიკის განვითარების სტიმულირებისათვის, განსაკუთრებით - რეგიონებში, საჭიროა ხელშეწყობის სპეციალური პროგრამა „კლასტერული პროექტების დაფინანსებისათვის“. პროგრამა კლასტერულ პროექტებს დააფინანსებს სხვადასხვა კომბინაციებით: მაგ., სასტუმროები და რესტორნები - სოფლის მეურნეობა-ტრანსპორტი - სხვა მომსახურებები, სოფლის-მეურნეობის პირველადი წარმოება - გადამუშავება-სასაწყობო მეურნეობები - ვაჭრობა - მომსახურება - საკვების წარმოება და ა.შ. შესაძლებელი უნდა იყოს საგრანტო თანადაფინანსება კომერციული ბანკების სესხებთან კომბინაციაში, საგარანტიო უზრუნველყოფა, საკრედიტო განაკვეთის თანადაფინანსება. წლის განმვალობაში უნდა გამოიყოს არანაკლებ 300 მლნ ლარისა, ინდივიდუალური და ჯგუფური პროექტების ღირებულება უნდა შეადგენდეს 500000 - 3000000 ლარს (თანადაფინანსების გარეშე). პროექტები უნდა განხორციელდეს მხოლოდ რეგიონებში, თანხები მათზე უნდა გადანაწილდეს პროპორციულად, მოსახლეობის რაოდენობის გათვალისწინებით. მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების ფონდიდან შესაძლებელია დაემატოს სახსრები სპეციალურად მაღალმთიანი დასახლებებისთვის. პროექტის ზოგადი ადმინისტრირება უნდა განახორციელოს „აწარმოე საქართველომ“, რეგიონული განვითარების სააგენტოების ჩართვით, ხოლო ადმინისტრირება უნდა მოახდინონ რეგიონული განვითარების სააგენტოებმა, ან მოხდეს აუტსორსინგით. გადაწყვეტილების მიმღები იქნება სპეციალური რეგიონული საბჭოები, ყველა ჩართული მხარის მონაწილეობით ცენტრიდან და ადგილობრივი დონიდან. თანადაფინანსების ჩათვლით მობილიზებული მიზნობრივი მაჩვენებელი - 500 მლნ ლარი. მიზნობრივი დამატებითი სამუშაო ადგილების რაოდენობა 50 000 ერთეული. ამდენად, მმართველობითი, ფისკალური და ეკონომიკური აქტივობების დეცენტრალიზაცია, რეგიონული საჯარო ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე მიმართული სახელმწიფო საბიუჯეტო სახსრების მკვეთრი ზრდა, მათი ხარჯვა ახალი სტანდარტებით: მუნიციპალიტეტებისა და სამხარეო ადმინისტრაციების სატენდერო არეალის გაფართოება რეგიონული მცირე და საშუალო ბიზნესისათვის სახელმწიფო შეკვეთების მიცემის მიმართულებით, ბიზნესისათვის რეგიონული განვითარების სააგენტოების მიერ მეთოდოლოგიური და საინვესტიციო მხარდაჭერა და სხვა ღონისძიებები, ერთიანობაში შექმნის საძირკველს რეგიონების სწრაფი განვითარებისათვის.

10. მუნიციპალიტეტების ტერიტორიული მოწყობა და ურბანული განვითარება შენ ცხოვრობ სოფელში შემოსავალი არ გყოფნის, შენი ცხოვრების დონე და ყოფითი გარემო მკვეთრად ჩამორჩენილია, მაგრამ არ გინდა საცხოვრებლის შეცვლა და გსურს, ადგილზევე გქონდეს თვისობრივად უკეთესი საცხოვრებელი პირობები. საამისოდ საჭიროა, შენთან ახლოს იყოს ქალაქური ტიპის მეტი საშუალო და მცირე დასახლება, სადაც საცხოვრებლის შეუცვლელად შეძლებ დასაქმებას და ისარგებლებ თანამედროვე ინფრასტრუქტურით.

2006 წელს გაუქმდა 1000-მდე თვითმმართველი ერთეული და თვითმმართველობა ჩამოყალიბდა გასული საუკუნის 30-იან წლებში შექმნილი რაიონების დონეზე. გეოგრაფიულად პატარა ქვეყანაში მივიღეთ ევროპის მასშტაბით თითქმის ყველაზე დიდი მუნიციპალიტეტები. ამან მუნიციპალური ორგანოები თვისობრივად დააშორა მოსახლეობას, რაც საზოგადოებისა და ადგილობრივი ხელისუფლების გაუცხოების განმსაზღვრელი ერთ-ერთი ფაქტორია.

2013 წელს დაწყებული ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმა ითვალისწინებდა თვითმმართველი ერთეულების რიცხვის ზრდას დიდი ქალაქებისათვის თვითმმართველის სტატუსის მინიჭებისა და მსხვილი მუნიციპალიტეტების ტერიტორიული ოპტიმიზაციის ხარჯზე. უნდა მიგვეღო მაქსიმალურად ერთგვარი ინტერესების მქონე მუნიციპალიტეტები, მაგრამ არა ისეთი მცირე, რომ მათ საკმარისი ეკონომიკური საფუძველი არ ჰქონოდათ იმისათვის, რომ შექმნილიყო რეალური საშუალება მოქალაქეთა თვითმმართველობაში უშუალო მონაწილეობისა და ხელისუფლების მოსახლეობასთან დაახლოებისათვის. ის პროცესი, 24

რომელიც დაიწყო თვითმმართველი ქალაქების რიცხვის გაზრდით, ლოგიკურად არ გაგრძელდა. ახალი თვითმმართველი ქალაქების ცალკე გამოყოფის შემდეგ დარჩენილ ტერიტორიებზე უნდა შექმნილიყო რამდენიმე სათემო მუნიციპალიტეტი, მაგ., თელავში ასეთები შეიძლებოდა ყოფილიყო იყალთო, ნაფარეული და წინანდალი და, შესაბამისად, ყველა რეფორმირებულ მუნიციპალიტეტში. დაგეგმილის ნაცვლად მივიღეთ ქალაქები, რომელთაც მიეცათ განვითარების შესაძლებლობა თავისი საქალაქო პრობლემებზე აქცენტირებული ბიუჯეტით, მაგრამ სათემო მუნიციპალიტეტების ცენტრები იქვე დარჩა. ამას სასოფლო დასახლებებისთვის მხოლოდ ნაწილობრივი ეფექტი ჰქონდა და მოსახლეობის ხელისუფლებასთან დაახლოების ეფექტი ვერ იქნა მიღწეული. მუნიციპალური ორგანოები ცენტრის პოლიტიკური ნების შემსრულებლებიდან უნდა გარდაიქმნნენ მოსახლეობის ინტერესების გამომხატველებად და მისთვის ხარისხიანი სერვისების მიმწოდებლებად. საამისოდ მუნიციპალური ცენტრები უნდა იყოს გეოგრაფიულად და სატრანსპორტო თვალსაზრისით ადვილად ხელმისაწვდომი, ასევე, მათ უნდა ჰქონდეთ შესაბამისი საკუთარი უფლებამოსილებები და მათ განსახორციელებლად საჭირო ფინანსები. მუნიციპალური მოწყობის რეფორმა ეტაპობრივად უნდა ჩატარდეს წინასწარ განსაზღვრული გეგმის მიხედვით და მოსახლეობის აზრის გათვალისწინებით. პირველ ეტაპზე თვითმმართველის სტატუსი უნდა მიენიჭოს 10 ქალაქს: სამტრედიას, ხაშურს, სენაკს, ზესტაფონს, მარნეულს, ქობულეთს, წყალტუბოს, კასპს, ჭიათურას და გარდაბანს, რაც ძალაში შევა 2017 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებისთვის, 2021 წლის ადგილობრივი არჩევნებისთვის კი უნდა მოხდეს ქალაქების გამოყოფის შემდეგ ახლად შექმნილი თვითმმართველი თემების ოპტიმიზაცია 17-დან 50-60 მუნიციპალიტეტამდე. ამგვარად, 2021 წლიდან ფაქტობრივად მივიღებთ ახალ მუნიციპალურ ტერიტორიულ მოწყობას. ტერიტორიული ოპტიმიზაციის პარალელურად უნდა გატარდეს საკადრო, სტრუქტურული და ინსტიტუციური ცვლილებები, რათა არ გაიზარდოს ადმინისტრაციული ხარჯები, რაც სრულიად შესაძლებელია. იურიდიულად პროცესი წარიმართება ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსით გაწერილი პროცედურებით და დასრულდება პარლამენტის შესაბამისი გადაწყვეტილებებით. ამის შემდეგ გამოიკვეთება, თუ როგორი იქნება მუნიციპალიტეტები 2017 და 2021 წლის არჩევნების შემდეგ, განისაზღვრება მათი ადმინისტრაციული ცენტრები, რომელთაც უნდა შევუქმნათ შემდგომი განვითარების პერსპექტივა: მუნიციპალიტეტების ორგანოებისათვის შეიძლება გარემონტდეს და აღიჭურვოს ძველი, საამისოდ გამოსადეგი შენობები, ხოლო იქ, სადაც საჭირო იქნება, უნდა აშენდეს ახალი ადმინისტრაციული შენობები. დღეს მუნიციპალიტეტების სტრუქტურებში და, განსაკუთრებით, მის დაქვემდებარებაში მყოფ იურიდიული პირებში, სადაც არაადეკვატურად არის გაზრდილი ადმინისტრაციული ხარჯები, ამ ხარჯების 10-პროცენტიანი შემცირება (რაც მომსახურების ხარისხზე არანაირად არ აისახება) სრულიად საკმარისია ამ ხარჯების გამოთავისუფლებისთვის, რომ დამატებითი საბიუჯეტი სახსრების გაღება არ გახდეს საჭირო. ახალი მუნიციპალური ორგანოების შექმნამდე მათში განთავსდება გამგებლის ამჟამინდელი წარმომადგენელი, ასევე, იუსტიციის სამინისტროს სერვისები, საბანკო ფილიალები და სხვა საზოგადოებრივი მომსახურება. ადმინისტრაციული ხარჯების თვალსაზრისით რეფორმის შემდეგ მუნიციპალიტეტების ჯამური სახელფასო ფონდი ან შტატები, ანუ საჯარო ფინანსების წილი ადმინისტრაციული აპარატის შენახვაზე არ გაიზრდება. მომავალი ადმინისტრაციული ცენტრების გამოკვეთისთანავე მათი ინფრასტრუქტურის განვითარება და კეთილმოწყობა უნდა გახდეს არა მხოლოდ სახელმწიფო ფონდების (რგპფ, მგფ და სხვ.), არამედ არსებული მუნიციპალიტეტების ერთ-ერთი საბიუჯეტო პრიორიტეტი. დღეს სასოფლო დასახლებებში ჩვენ მოშლილი გვაქვს ცენტრალური წყალმომარაგების სისტემები, არ არის დასუფთავებისა და ნარჩენების გატანის სერვისი და ა.შ. შეზღუდული საბიუჯეტო რესურსის ფარგლებში, საწყის ეტაპზე დაახლ. 150 ახალ ადმინისტრაციულ ცენტრზე ფოკუსირება იქნება ნათელი მაგალითი იმისა, რომ არა მხოლოდ დიდი ქალაქის მოსახლეობას ექნება ადეკვატური კომუნალური მომსახურება, არამედ უახლოეს მომავალში საარსებო გარემოს კეთილმოწყობის თვალსაზრისით ყველა სოფელი ეტაპობრივად დაეწევა ქალაქებს. გარდა ამისა, სახელმწიფომ ისეთი სხვადასხვა პროგრამებით, როგორებიცაა მცირე ბიზნესის განვითარების, სოფლის 25

მეურნეობის გადამამუშავებელი საწარმოების, მცირე ბიზნესის მხარდამჭერი პროგრამები და მისთ., ფოკუსირებულად უნდა შეუწყოს ხელი სწორედ ამ ცენტრების განვითარებას, რომ სოფლის მეურნეობის ინტენსიფიკაციის შედეგად გამოთავისუფლებულ შრომით ძალას არ დასჭირდეს დასაქმების ძიებაში საკუთარი სახლ-კარის მიტოვება და სამუშაოს ძებნა დიდ ქალაქებში ან უცხოეთში, არამედ იპოვოს ის ოჯახისაგან მოუწყვეტლად, მისი საცხოვრებლის მახლობელ მცირე ურბანულ ცენტრში. ამ პოლიტიკის განხორციელებით, დღეს არსებული რამდენიმე ათეული მცირე და სუსტად ურბანიზებული დასახლების ნაცვლად, გრძელვადიან პერიოდში მოხდება 250-მდე დიდი, მცირე და საშუალო ურბანული დასახლების ფორმირება. გონივრული ურბანიზაციის (მცირე და საშუალო ქალაქური დასახლებების განვითარების) ფონზე შესაძლებელი გახდება ქართული სოფლის დაცარიელების არსებული ტენდენციის დაძლევა. აუცილებელია, განვითარების კერები გადავიდეს თითოეულ სოფელსა და ქალაქში. სახელმწიფო პოლიტიკა ისე წარიმართება, რომ ქვეყანაში განვითარდება არა ერთი ან ორი ქალაქი, არამედ ყველა რეგიონი. ასეთი პოლიტიკის მიზანი უნდა იყოს რეგიონების თანაბარი ურბანიზაცია, სხვაობის შემცირება ცენტრისა და პერიფერიის მოსახლეობის ცხოვრების დონეში, საყოფაცხოვრებო პირობებსა და საჯარო მომსახურების გაწევაში. ამისათვის საჭიროა რეგიონებში არსებული ქალაქების, დაბებისა და საკვანძო სოფლების ურბანული განვითარების ხელშეწყობა, რაც გაცილებით ხელსაყრელი იქნება, როგორც ქვეყნის ეკონომიკური წინსვლის, ისე ადგილზე მოსახლეობის დასაქმებისა და ცხოვრების დონის გაზრდის თვალსაზრისით. დეცენტრალიზაციისა და ურბანული პოლიტიკის ეკონომიკურ შინაარსში იგულისხმება არა სახელმწიფო ორგანოების დედაქალაქიდან რეგიონებში გადატანა, არამედ რეგიონებში სამუშაო ადგილების შექმნა, ბიზნესის აქტიურობის არეალის გაფართოება, ღირსეული ცხოვრებისა და საქმიანობის შესაძლებლობების გაჩენა, რაც მიმზიდველს გახდის რეგიონში ცხოვრებას და ჩამოაყალიბებს უცხოეთსა და დედაქალაქში იძულებით მიგრირებული მოსახლეობის უკან დაბრუნების მკაფიო ტენდენციას. მომავალი 4 წლის განმავლობაში ჩვენ სახელმწიფო პოლიტიკას მივმართავთ მცირე და საშუალო ურბანული ტიპის დასახლებების - დაბებისა და ქალაქების, ადმინისტრაციულტერიტორიული ოპტიმიზაციის შედეგად გაჩენილი ახალი ცენტრების განვითარების, მათში საჯარო მომსახურების დონის ამაღლებისა და საწარმოების შექმნის ხელშეწყობისაკენ, რაც შექმნის ადგილებზე მოსახლეობის დასაქმების პირობებსა და კეთილმოწყობილ საარსებო გარემოს. ასეთი სახელმწიფო პოლიტიკის წარმატებისათვის მას ექნება სამი მიმართულება: ქვეყნის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის ოპტიმიზაცია, ქალაქებისა და დაბების ინფრასტრუქტურის სწრაფი განვითარება და ადგილობრივი სამეწარმეო ინიციატივების წახალისება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეიძლება ქვეყანა უახლოეს მომავალში მძიმე დემოგრაფიული და სოციალურ-ეკონომიკური კრიზისის საფრთხის წინაშე აღმოჩნდეს. უნდა გადაიხედოს მეგაპოლისის - თბილისის მუნიციპალიტეტის სტრუქტურა, გადაიხედოს მისი ფუნქციური გადატვირთულობის განმუხტვის მიზნით. საამისოდ უნდა გაიზარდოს თბილისის რაიონების რაოდენობა, შეიქმნას მათში არჩევითი წარმომადგენლობითი ორგანოები და გადაეცეს მათ ცალკეული უფლებამოსილებები, მაგ., გენერალური გეგმის მიხედვით მშენებლობის ნებართვების გაცემა, ინფრასტრუქტურული განვითარების გეგმების შემუშავება, ამხანაგობების განვითარების პროგრამები და ა.შ.

11. წყალმომარაგება შენ გინდა, რომ ყველა ოჯახი უზრუნველყოფილი იყოს სასმელი წყლითა და კანალიზაციით. საამისოდ საჭიროა ახალი კანონის მიღება და მის საფუძველზე წყალმომარაგებისა და წყალარინების ეფექტური სისტემის ჩამოყალიბება. დღემდე გადაუჭრელია ჩვენი მოსახლეობის სასმელი წყლით უზრუნველყოფის პრობლემა. მრავალ სოფელში უშუალოდ ოჯახებს სასმელი წყალი საერთოდ არ მიეწოდება, რომ აღარაფერი ვთქვათ თითქმის ყველა ქალაქსა და სოფელში წყლის უწყვეტად მიწოდების პრობლემაზე. სოფლის მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი სვამს სასმელად უვარგის წყალს. და ეს მაშინ, როდესაც მტკნარი ხარისხიანი სასმელი წყლის მიწისქვეშა განახლებადი დაძიებული მარაგის 26

ერთი მეათედი სრულიად საკმარისია იმისათვის, რომ მთელმა საქართველომ უწყვეტად მიიღოს მაღალი ხარისხის სასმელი წყალი. ჩვენ ყურადღებას ვამახვილებთ სწორედ მიწისქვეშა, და არა ზედაპირულ წყალზე, ვინაიდან მიწისქვეშა წყლის ხარისხის გაუარესების რისკი თითქმის არ იარსებებს, თუ მის მოპოვებაზე სახელმწიფო განახორციელებს სათანადო ზედამხედველობას. მიზანშეწონილია, რომ ცენტრალიზებული და დეცენტრალიზებული წყალმომარაგება ყველგან, სადაც ეს შესაძლებელია, განხორციელდეს ძირითადად წნევიანი (არტეზიული) წყლების ბაზაზე. ასეთმა პოლიტიკამ შეიძლება მეტი ერთჯერადი დანახარჯი მოითხოვოს, მაგრამ ხანგრძლივ პერიოდში მნიშვნელოვან ფინანსურ ეფექტს მივიღებთ და, რაც მთავარია, წყალმომარაგება ყოველმხივ სტაბილური და პროგნოზირებადი იქნება. გარდა ამისა, კარგად გათვლილი ეკონომიკური პოლიტიკის პირობებში, ჭარბი სასმელი წყლის საერთაშორისო ბაზარზე გატანა ქვეყნის ბიუჯეტის შევსების მნიშვნელოვანი წყარო გახდება. უნიკალური შესაძლებლობა, რასაც ჩვენი მიწისქვეშა წყლები იძლევა საქართველოს მოსახლეობის ხარისხიანი სასმელი წყლით სრულად დაკმაყოფილებისათვის, მრავალი წლის განმავლობაში არათუ ჯეროვნად არ ყოფილა გამოყენებული, არამედ სახელმწიფოს დღემდე არა აქვს ჩამოყალიბებული, სამომავლოდ გათვლილი, პოლიტიკური და ეკონომიკური სტრატეგია კონკრეტული კონცეფციის ან პროგრამის სახით. საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე მიწისქვეშა წყლის რაოდენობასა და ხარისხზე მუდმივი დაკვირვება ხორციელდებოდა სახელმწიფო სადამკვირვებლო საყრდენ ქსელში მოქცეული, რეგიონისათვის დამახასიათებელი სპეციალურად შერჩეული ჭაბურღილების მეშვეობით. დაკვირვების მიზანი იყო წყლის დონეების, ქიმიური შედგენილობისა და ტემპერატურის ყოველწლიური მონაცემების ანალიზის საფუძველზე მიწისქვეშა წყლის მახასიათებელი პარამეტრების დინამიკის შეფასება და რესურსების მართვის კორექტირება. ეს დაკვირვება და რესურსების მართვა დაუფინანსებლობის გამო 10 წელზე მეტია, რაც თითქმის მთლიანად შეწყვეტილია. მრავალი წელია უცნობია ამ ქსელში მოქცეული ჭაბურღილების მდგომარეობა. იმავე პერიოდში მიწისქვეშა წნევიან წყლებზე მიმდინარეობდა უსისტემო („მეკობრული“) ბურღვა ყოველგვარი წესებისა და ნორმების დაცვისა და აღრიცხვის გარეშე. ამჟამად უცნობია, რა მდგომარებაშია უსისტემო ექსპლუატაციისა და შესასაბამისი მარეგულირებელი სისტემის არარსებობის პირობებში ამა თუ იმ რეგიონში წყლის რესურსის მდგომარეობა და ხარისხი. ეს კი ამ უნიკალური სიმდიდრის სამომავლოდ დაკარგვის საშიშროების მაღალ რისკს შეიცავს. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო წყლის რესურსებით მდიდარია, ყველგან ბოლო წლებშიც კი ვერ ხერხდება მომხმარებლებისთვის წყლის დაუბრკოლებლად მიწოდება.

2010-იანი წლების შუა ხანებისთვის არსებული წყლის მილების დაახლოებით 60% ცუდ მდგომარეობაში იყო, რაც ხშირ ავარიებს, სასმელი წყლის დაბინძურებასა და სანიტარიულ ნორმებთან მისი ხარისხის შეუსაბამობას იწვევდა. ტექნიკური დანაკარგი 40%-ს აღწევდა. ბოლო ხანებში, საერთაშორისო დონორების მხარდაჭერით განხორციელებული პროექტის წყალობით, მდგომარეობა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა, განსაკუთრებით კომპაქტურად დასახლებულ ცენტრებში. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ამჟამად ქალაქის მოსახლეობის 10%-ზე ცოტა ნაკლებს და სოფლის მოსახლეობის ნახევარს საცხოვრებელ ბინებში ცენტრალური წყალმომარაგება არა აქვს და წყლის გარე ონკანებსა და ჭებზეა დამოკიდებული. არის ტერიტორიები, სადაც ნებისმიერი ფორმით წყლის მიწოდება საერთოდ პრობლემაა და ეზომდე წყალს ცისტერნებით ეზიდებიან. მდგომარეობის კარდინალურად გამოსასწორებლად სისტემური მიდგომაა საჭირო, უნდა შემუშავდეს სასმელი, ტექნიკური და სარწყავი წყლით, საკანალიზაციო სისტემებით უზრუნველყოფის სახელმწიფო სტრატეგიები და მათი განხორციელების გრძელვადიანი სახელმწიფო პროგრამები. სასმელი და ტექნიკური წყლის ყველა ოჯახამდე მიწოდებას სჭირდება არცთუ მცირე დანახარჯები. სხვა რესურსთან შედარებით (ელექტროენერგია, ბუნებრივი აირი) ეს არის წყალმომარაგების სფეროს კომერციალიზაციის სირთულის ერთ-ერთი მიზეზი. დღეისათვის წყლის რესურსების მართვა ცენტრალიზებული ადმინისტრაციული მოდელით ხდება, რაც ვერ უზრუნველყოფს წყლის რესურსების მოხმარების ეფექტიან დაგეგმვას მდინარის აუზის ფარგლებში არსებულ წყალმოსარგებლეთა ინტერესებისა და, იმავდროულად, გარემოსდაცვითი მიზნების გათვალისწინების საფუძველზე. წყლისა და წყალარინების ძირითადი მომხმარებლების - მუნიციპალიტეტის მცხოვრებთა დაკმაყოფილება ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციაა, მაგრამ მათ მიერ არჩეულ მუნიციპალურ ორგანოებს წყალმომარაგებაზე ზეგავლენა არა აქვთ. კერძოდ, მუნიციპალიტეტს 27

უფლება არა აქვს, დაადგინოს წყლის ტარიფი და გრაფიკი, აგრეთვე რაიმე გავლენა მოახდინოს წყლის სისტემების განვითარება-რეაბილიტაციაზე იმ დასახლებებში, სადაც სახელმწიფო წყალმომარაგების კომპანია ან კერძო პირების კომპანია მოქმედებს. ცალკეული მსხვილი დასახლებების გარდა, სადაც გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია ოპერირებს, სოფლები დარჩენილია წყალმომარაგებაზე პასუხისმგებელი საწარმოს მომსახურების გარეშე და მარაგდება ან კუსტარულად მოწყობილი წყალსადენებით, რომლებიც სტანდარტებს ვერ აკმაყოფილებს, ან სულაც არ მარაგდება ცენტრალიზებული წესით. როგორც ევროპის ქვეყნების პრაქტიკა გვიჩვენებს, წყალმომარაგების უზრუნველყოფის ფუნქცია ცენტრალური ხელისუფლების უფლებამოსილება არ არის და ამ სფეროზე პასუხისმგებელია ადგილობრივი ხელისუფლება. არსებული პრაქტიკით, წყალმომარაგებით საქმიანობას, ანუ მოსახლეობისთვის წყლის მიწოდებას მუნიციპალური, სახელმწიფო და მუნიციპალური და კერძო პირების კომპანიები ახორციელებენ. აღსანიშნავია, რომ ყველა შემთხვევაში წყალმომარაგების სისტემა (ანუ წყლის მოპოვების ობიექტები და წყალმომარაგების ქსელი) მუნიციპალიტეტის საკუთრებად რჩება, იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც წყალმომარაგების სისტემას კერძო პირთა კომპანიები მართავენ. კერძო პირთათვის მუნიციპალიტეტის მიერ წყალმომარაგების სფეროში უფლებამოსილების დელეგირება ხდება ხელშეკრულებით. ჩვენ შეგვიძლია, ერთხელ და სამუდამოდ გადავჭრათ ყოველი ოჯახის ხარისხიანი სასმელი წყლით უზრუნველყოფის პრობლემა! ამისათვის აუცილებელია სასმელი წყლით უზრუნველყოფის სახელმწიფო პროგრამის მიღება, რომლითაც უნდა განისაზღვროს შესასრულებელი სამუშაოები, მათი შესრულების ეტაპები და ვადები, პასუხისმგებელი უწყებები, წყლის რესურსის მართვის საკითხები, დაფინანსების მოცულობა, მოხმარებული წყლის სატარიფო პოლიტიკა. ამ პროგრამის ძირითადი ელემენტებია: 1. მიწისქვეშა წყლებზე მონიტორინგის სახელმწიფო საყრდენი ქსელის რეაბილიტაცია/ რეკონსტრუქცია, რომელიც მოიცავს: 2. მიწისქვეშა წყლების დამაბინძურებელი სასოფლო-სამეურნეო, სამრეწველო და სხვა სახის ობიექტების აღრიცხვა, ხარვეზების გამოვლენა და მათი აღმოფხვრის ღონისძიებები (გაფრთხილება, დაჯარიმება, წარმოების შეჩერება და სხვ.).

3. ჰიდრომონიტორინგის დროში უწყვეტობის უზრუნველყოფა.

4. წყლის რესურსის მართვის სისტემის შექმნა.

5. პროგრამის შესრულების უზრუნველყოფა კვალიფიციური რესურსით. ჰიდროგეოლოგიის სფეროში წლების განმავლობაში ხელისუფლების არაგონივრული პოლიტიკის შედეგად დღეს უკვე საგრძნობია ასეთი რესურსის დეფიციტი. აუცილებელია პროფესიული კადრების მოსამზადებელი პროგრამების შექმნა და დანერგვა; ჰიდროგეოლოგების გადამზადება და ახალი სპეციალისტების მომზადება სამუშაოთა სპეციფიკის გათვალისწინებით; შესაბამისი დარგის პედაგოგთა გადამზადება თანამედროვე მეთოდებთან ადაპტაციის მიზნით, მათ შორის, უცხოეთში. მუნიციპალიტეტის მთელ ტერიტორიაზე მოსახლეობის წყალმომარაგებითა და წყალარინებით უზრუნველყოფა, რომელიც „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსით“ არის მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებად დაკანონებული, რეალურად უნდა განხორციელდეს და მუნიციპალიტეტებს საამისოდ საჭირო მექანიზმები და ქონება უნდა გადაეცეს. უახლოეს პერიოდში უნდა მოხდეს წყალმომარაგებისა და წყალარინების შესახებ მომზადებული კანონპროექტის მიღება, რომელიც განსაზღვრავს მუნიციპალიტეტების როლს წყალმომარაგების და წყალარინების ოპერატორ კომპანიებთან მიმართებაში, კაპიტალურ პროექტებში კი გამიჯნავს ხელისუფლების ყველა დონის პასუხისმგებლობას და მოახდენს ფინანსური რესურსების გეგმაზე დაფუძნებული ხარჯვის და ამოცანების კონსოლიდაციის შესაძლებლობებს. ყველა მუნიციპალიტეტში ცალ-ცალკე წყალმომარაგების კომპანიების შექმნა ეკონომიკურად არაეფექტიანი იქნება. ამდენად, მიზანშეწონილია, მუნიციპალიტეტებმა შექმნან ერთობლივი რეგიონული წყალმომარაგების კომპანიები (შემდგომში, რეგიონული კომპანიები). ამასთანავე, მათი საზღვრები ისტორიულ-გეოგრაფიული რეგიონების საზღვრებს შეიძლება არც 28

ემთხვევოდეს. რეგიონული კომპანიების დაფარვის ტერიტორია უნდა მოიცავდეს ქვეყნის ყველა დასახლებულ პუნქტს, ანუ სრულად უნდა დაიფაროს საქართველოს ტერიტორია. კანონის მიღების შემდეგ მუნიციპალიტეტების მიერ ერთობლივად, რეგიონული პრინციპით, მოხდება წყალმომარაგების კომპანიების დაფუძნება და მათი ზედამხედველი წყალმომარაგების სამხარეო საბჭოების ფორმირება. ამით მოხდება წყალმომარაგების ერთიანი გეგმების, საპროექტო და სხვა სამუშაოების კონსოლიდაცია და კოორდინაცია მელიორაციის სისტემასთან. ამ პროცესმა უნდა უზრუნველყოს, რომ არც ერთი დასახლება არ დარჩეს წყალმომარაგებისა და მასზე პასუხისმგებელი კომპანიის ეფექტური ოპერირების სისტემის გარეშე. გაერთიანებული წყალმომარაგების კომპანია უნდა გარდაიქმნას რეგიონული ტერიტორიული პრინციპით, მუნიციპალიტეტების მიერ დაფუძნებულ კომპანიებად. სახელმწიფო კომპანიის არსებული სერვისცენტრები შეიძლება გარდაიქმნას რეგიონული კომპანიების ოფისებად. დღეს არსებული, ხშირ შემთხვევაში კუსტარული, სასოფლო წყალმომარაგების ტექნოლოგიურ სტანდარტებში მოქცევისა და კომერციალიზაციისთვის, საკანალიზაციო სისტემების გამწმენდი ნაგებობებით უზრუნველსაყოფად კანონით განისაზღვრება წყალმომარაგების სისტემის განვითარების ერთიანი ეროვნული გეგმის (ცენტრალური, რეგიონული და მუნიციპალური კომპონენტებით) შემუშავება, ასევე, სახელმწიფო ბიუჯეტში გამოიყოფა სოფლის წყალმომარაგების სპეციალური ფონდი, როგორც კაპიტალური პროექტების თანადაფინანსების ინსტრუმენტი. მნიშვნელოვანია, რომ წყალმომარაგებასთან დაკავშირებული პოლიტიკა უშუალოდ გამომდინარეობდეს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოციირების შეთანხმებიდან გამომდინარე ვალდებულებებიდან, რომელიც ითვალისწინებს ცალკეულ ევროდირექტივების ჩვენს პოლიტიკაში ასახვასა და ჰარმონიზაციას. ამასთანავე, მთლიანი ინსტიტუციური და საკანონმდებლო რეფორმირება ორიენტირებული უნდა იყოს კონკრეტულ ამოცანებზე, რათა საბოლოო მიზანი იყოს ყველ ქლაქსა და სოფელში თითოეული ოჯახის უზრუნველყოფა წყალმომარაგებისა და წყალარინების (შესაბამისი გამწმენდი ნაგებობებით) სისტემით. 4-წლიანი პერიოდისთვის მუნიციპალური, სახელმწიფო და დონორების ფინანსური რესურსების ოპტიმალური განაწილება/კონსოლიდაციის და სწორი ინსტიტუციური პოლიტიკის საფუძველზე ჩვენ უზრუნველვყოფთ ქართული სოფლების 80%-ზე მეტს წყალმომარაგებით, ხოლო წყალარინების სისტემით - ურბანულ დასახლებებს (ქალაქები და დაბები, და ტერიტორიული ოპტიმიზაციის შედეგად წარმოქმნილი ახალი ადმინისტრაციული ცენტრები).

12. ენერგეტიკა შენ გინდა, რომ გქონდეს უწყვეტი მომარაგება ელექტროენერგიით, მაგრამ საამისოდ არ გადაიხადო გაუმართლებლად მაღალი ფასი. ამისათვის საჭიროა ენერგეტიკული პოლიტიკის წარმართვა ისე, რომ ყველა განახლებადი ენერგეტიკული რესურსის (ჰიდრო-, ბიო-, მზე, ქარი, გეოთერმული) ფართო ათვისების კვალობაზე, სტრატეგიულად ეს დარგი იყოს ორიენტირებული არა მარტო ელექტროენერგიის ექსპორტიდან შემოსავლების გენერირებაზე, არამედ შიდა ბაზარზე ელექტროენერგიის ტარიფების მინიმიზაციაზეც. აღსანიშნავია, რომ განახლებადი ენერგიები დიდი მოცულობებით იშვითად გვხვდება, შესაბამისად, თავის თავში ის გულისხმობს ენერგიების დივერსიფიცირებულ გენერაციას რაც იწვევს დღეს არსებული საკანონმდებლო თვალსაზრისით მთელ რიგ შეზღუდვებს და წინააღმდეგობებს. შესაბამისად საჭიროა ენერგეტიკული ლიბერალური საკანონმდებლო პაკეტების მომზადება, სადაც წახალისებული იქნება მსგავსი პროექტები, რაც შექმნის ენერგიების წარმოების სტიმულირებას როგორც სახელმწიფო, ასევე მუნიციპალურ ან თუნდაც მოქალაქეების დონეზე.

29

ენერგოგენერაციის ფასების მინიმიზაცია კი მიიღწევა მიკრო და მცირე გენერაციის წყაროებიდან, ფართო კონკურენციის კვალობაზე შიდა ენერგობაზრის დარეგულირების გზებით და არა მონოპოლიური ან ოლიგოპოლიური ენერგობაზრით. ენერგიის გენერაცია მაქსიმალურად უნდა შემცირდეს იმპორტირებულ ნედლეულზე და ეტაპობრივად გადავიდეთ შიდა რესურსების რაციონალურ ათვისებაზე, რაც საბოლოო პროდუქტის თვითღირებულების შემცირების საწინდარია. ინვესტიციების მოზიდვასთან დაკავშირებით კი აუცილებელი კომპონენტია სახელმწიფოს თანამონაწილეობა (ბიუჯეტი), რომელიც დიდი ნაბიჯი იქნება ინვესტორის სტიმულირებისათვის, ხოლო მიკროპროექტების განხორციელებისას საბანკო სექტორიდან ენერგოეფექტური და განახლებადი ენერგიების წარმოების დაკრედიტების დაბალპროცენტიანი ან უპროცენტო თანამონაწილეობა. სხვა ენერგეტიკული პროექტების და, აუცილებლობის შემთხვევაში, ენერგომატარებლებზე აქციზების შემცირების გამოყენებითაც უზრუნველყოფილი უნდა იყოს წარმოებისთვის მნიშვნელოვანი ენერგეტიკული დანახარჯების არსებითად დაბალი დონე. ეს უნდა გახდეს ენერგეტიკული პოლიტიკის ამოცანა, რომელიც უნდა დაბალანსდეს ექსპორტზე ორიენტირების ამოცანასთან. მუნიციპალიტეტებს უნდა მიეცეთ ფინანსური საშუალება, ხელი შეუწყონ ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების ფართოდ დანერგვას, როგორც ახალი მშენებლობების, ასევე ძველი შენობების ენერგოეფექტურობის გასაზრდელად. საამისოდ უნდა შეიქმნას საკანონმდებლო საფუძვლები მათ მიერ ევროპული ფონდებიდან და სხვა დონორებისაგან გრანტების მოსაზიდად, ცენტრალური ხელისუფლების მხრიდან ხელშეწყობის პირობებში. ჩვენთვის ელექტროენერგეტიკულ პოლიტიკაში უმთავრესი მიმართულებებია ენერგეტიკული დამოუკიდებლობა და დივერსიფიკაცია, მოსახლეობის ენერგეტიკული დანახარჯების შემცირება, ენერგეტიკის გარემოსდაცვითი ორიენტაცია. ამავდროულად, პოლიტიკა გამოკვეთილად ორიენტირებული იქნება ორ უმთავრეს აქცენტზე: 1. იაფი და სუფთა ენერგეტიკული რესურსების ათვისება და ელექტროენერგიის ტარიფების მკვეთრი შემცირება საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში უნდა გადაიქცეს ინდუსტრიისათვის დანახარჯების მკვეთრი შემცირების საფუძვლად და 2. ტურიზმისა და სოფლის მეურნეობის პრიორიტეტულობიდან გამომდინარე, საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში ქვეყნის ეკოლოგიური მდგომარეობის რადიკალური გაუმჯობესება და „მწვანე“ ქვეყნის ბრენდირება საერთაშორისო აგრარულ და ტურისტულ ბაზრებზე.

13. სტატისტიკა და სახელმწიფო აუდიტი შენ გეუბნებიან, რომ ქვეყანაში შემოდის ასეულობით მილიონი დოლარის ფინანსური დახმარება, გრანტები და მიზნობრივი სესხები, მაგრამ არავინ იცის, სად მიდის ისინი და რას ან ვის ხმარდება ეს ფინანსური რესურსები. გინდა, რომ ჩვენ მიერ გადახდილი გადასახადებით შექმნილი „საერთო ყულაბა“ - ბიუჯეტი ყაირათიანად დაიხარჯოს, არავის გაუჩნდეს ცდუნება, პირადი გამორჩენისათვისხელი აფათუროს ხალხის ფულში. საამისოდ საჭიროა ქვეყანაში რეალური სტატისტიკის არსებობა, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის დამოუკიდებლობის და შესაძლებლობების გაზრდა. სახელმწიფო პოლიტიკის განსაზღვრისათვის საჭიროა ქვეყნის მდგომარეობის ობიექტური შეფასება. ამისათვის კი, სხვა მონაცემებთან ერთად, აუცილებელია ობიექტური სტატისტიკური ინფორმაცია. ეს ინფორმაცია საჭიროა, აგრეთვე, მთავრობის საქმიანობის ქმედითი საპარლამენტო კონტროლის განსახორციელებლად. ამ ამოცანის შესრულება ძალუძს მხოლოდ მაღალპროფესიულ, მიუკერძოებელ, მთავრობისაგან დამოუკიდებელ, სათანადო უფლებამოსილებით აღჭურვილ 30

სტატისტიკის სამსახურს. ამიტომ აუცილებლად მიგვაჩნია, კონსტიტუციით განისაზღვროს, რომ სტატისტიკის სახელმწიფო სამსახური არის დამოუკიდებელი, პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული დაწესებულება, რომლის დირექტორსაც 5 წლის ვადით, პარლამენტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობის თანხმობით, თანამდებობაზე ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი. კანონიერებისა და შესაბამისობის ასპექტების გარდა, აუდიტის მასშტაბი მოიცავს აუდიტის ობიექტის მიერ განხორციელებული ქმედებების ეკონომიურობას, პროდუქტიულობას და ეფექტიანობას, რაც აუდიტის ობიექტის საქმიანობის ეფექტიანობის შეფასების საფუძველს იძლევა. თუ სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის მიერ აუდიტის ფარგლებში აუდიტის ობიექტის არაეფექტიანი ქმედებები გამოვლინდება, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურს სამართლებრივად გამყარებული და დასაბუთებული მითითების მიცემა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლია, თუ მსგავსი ნორმა აუდიტის ობიექტისთვის სავალდებულო იქნება, ანუ ნორმა, რომლის თანახმადაც საქმიანობის განხორციელებისას ეფექტიანობის პრინციპი უნდა იქნეს დაცული. საკანონმდებლო მოთხოვნების მსგავსი იდენტურობა ეფექტიანობის პრინციპთან მიმართებით საქართველოს მოქმედ კანონმდებლობაში ჯერ არ არის მოცემული. ამიტომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ვალდებულება ეფექტიანობასთან მიმართებით სინქრონიზებული უნდა იყოს სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის მიერ გამოყენებულ, ეფექტიანობის აუდიტის მასშტაბთან. ყოველივე ზემოთქმულის შესაბამისად, რეკომენდებულია, ეფექტიანობის პრინციპი, როგორც ბიუჯეტის შედგენისა და შესრულების სავალდებულო მასშტაბი, კონსტიტუციური ნორმით, ან, სულ მცირე, საბიუჯეტო კოდექსით იქნეს გამოხატული. კანონებს მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინსტიტუციების შესახებ, რომლებიც, კონსტიტუციის შესაბამისად აღჭურვილი არიან ფართო დამოუკიდებლობით, ორგანული კანონის სტატუსი აქვს. სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის შესახებ კანონი არა ორგანული, არამედ „ჩვეულებრივი“ კანონია. ამ კანონის აყვანა ორგანული კანონის რანგში ხელს შეუშლის კანონში ცვლილებების ადვილად შეტანას და უზრუნველყოფს გარე საფინანსო კონტროლის ორგანოს დაცულობასა და დამოუკიდებლობას. არა მხოლოდ სახელმწიფო აუდიტის სამსახური, როგორც გარე საფინანსო კონტროლის ინსტიტუციური ამოცანების განმახორციელებელი, არამედ, იმავე ზომით, მის გადაწყვეტილებაზე პასუხისმგებელი პირი საკმარისად უნდა იქნეს დაცული პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გავლენისგან, რაც უზრუნველყოფს ნეიტრალურ, მხოლოდ კანონმდებლობით დაკისრებული ამოცანების განხორციელებაზე ორიენტირებულ თანამდებობრივ საქმიანობას. ეს განსაკუთრებით ვრცელდება ხელმძღვანელ პირებზე - როგორც საქართველოს შემთხვევაშია - მონოკრატიულად ორგანიზებულ, უმაღლეს აუდიტორულ ორგანოებზე, რომელთა დამოუკიდებლობა გარანტირებულ უნდა იქნეს კონსტიტუციით. მიზანშეწონილია, რომ სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის ხელმძღვანელი ორგანო – კოლეგია – იყოს 5-წევრიანი კოლეგიური ორგანო, რომელიც იქმნება 5 წლის ვადით. სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის თავმჯდომარეს სრული შემადგენლობის უმრავლესობით, ხოლო კოლეგიის 4 წევრს, სათანადო დონის პროფესიონალთაგან, სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი, იმ პირობით, რომ თავმჯდომარისა და 2 წევრის არჩევას მხარს უნდა უჭერდეს პარლამენტის ოპოზიციურ ფრაქციათა ნახევარი მაინც. ასეთი მიდგომა ხელს შეუწყობს სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის პოლიტიკურ ნეიტრალურობას და მიუკერძოებლობას. სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის თავმჯდომარისა და წევრების დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად თანამდებობიდან მათი ვადამდე გათავისუფლება უნდა შეიძლებოდეს მხოლოდ იმპიჩმენტის წესით ან პარლამენტის სრული შემადგენლობის 2/3-ის უმრავლესობით. თავჯდომარის არჩევა კი მოხდეს 5-წლიანი ვადით, განმეორებითი არჩევის უფლების გარეშე. უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის სამართლებრივი დაცვა და კონსტიტუციის 89-ე მუხლის შესაბამისად მისთვის საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის სარჩელით მიმართვის უფლებამოსილების მინიჭება.

31

14. კონსტიტუცია

შენ გინდა, რომ კონსტიტუცია მართლაც იქცეს ქართული სახელმწიფოს სამართლებრივპოლიტიკურ ფუნდამენტად და დასრულდეს კონსტიტუციის ხშირი ცვლილებები მმართველი პარტიის ინტერესების დასაკმაყოფილებლად. საამისოდ საჭიროა, არსებითად შეიცვალოს საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის წესი, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს საკონსტიტუციო ცვლილების განხორციელება ფართო საზოგადოებრივი და პოლიტიკური კონსენსუსის საფუძველზე: _ კონსტიტუციის გადასინჯვის ინიცირების უფლება უნდა ჰქონდეს მხოლოდ საქართველოს პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობას და 200 ათას ამომრჩეველს; _ კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის პროექტი მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას ორი მოსმენით მხარს დაუჭერს საქართველოს პარლამენტის სრული შემადგენლობის, სულ ცოტა, 2/3; _ კონსტიტუციის ცვლილება ძალაში შედის მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მას უცვლელად, ზემოაღნიშნული ხმათა უმრავლესობით, ერთი მოსმენით მოიწონებს შემდეგი მოწვევის პარლამენტიც. ასეთი წესი დაგვაზღვევს ვიწროპარტიული ინტერესებით გამოწვეული კონსტიტუციური ცვლილებებისაგან და უზრუნველყოფს კონსტიტუციის მდგრადობას; _ კონსტიტუციაში ცვლილება შეიძლება შევიდეს ერთი მოწვევის პარლამენტის გადაწყვეტილებითაც, მაგრამ მხოლოდ პარლამენტის სრული შემადგენლობის 4/5-ის უმრავლესობით. კონსტიტუციით უნდა განისაზღვროს, რომ საკონსტიტუციო ცვლილება, რომელიც აუცილებელია აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის რეინტეგრაციის პროცესის შეუფერხებლად წარმართვისათვის, შეიძლება განხორციელდეს გამარტივებული პროცედურით – ერთი მოწვევის პარლამენტის მიერ, სრული შემადგენლობის 2/3-ის უმრავლესობით; _ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სავალდებულო წესით უნდა განიხილოს კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის მოთხოვნებთან კონსტიტუციური კანონის პროექტის გადასინჯვის პროცედურის შესაბამისობის საკითხი. წინააღმდეგობის დადგენის შემთხვევაში კანონპროექტის განხილვა წყდება, ხოლო მიღებული კანონი ბათილად ცხადდება; _ უნდა განისაზღვროს კონსტიტუციის ეგრეთ წოდებული დაცული ნორმები, რომლებიც გადასინჯვას არ დაექვემდებარება. ჩვენს ქვეყანაში მყარი სამართლებრივი სახელმწიფოს ასაშენებლად საჭიროა, რომ კონსტიტუციით იქნეს დადგენილი: • საკანონმდებლო აქტების სახეები, იერარქია, მათი მიღებისა და ამოქმედების წესები, ქვეკანონური ნორმატიული აქტების მიღების/გამოცემის უფლებამოსილი პირები; • რომ სამართლებრივი ნორმა უნდა აკმაყოფილებდეს განსაზღვრულობის პრინციპს: საჯარო ხელისუფლების მიერ დადგენილი ნებისმიერი სამართლებრივი ნორმა უნდა იყოს მკაფიოდ განსაზღვრული, ხოლო მისი იურიდიული შედეგი – იოლად განჭვრეტადი; • რომ სამართლებრივი აქტი აკმაყოფილებდეს თანაზომიერების პრინციპს: საჯარო ხელისუფლების ნებისმიერი აქტი, რომელიც დაკავშირებულია ინდივიდუალური თავისუფლების შეზღუდვასთან, უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს, უნდა იყოს აუცილებელი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და შეესაბამებოდეს იმ ინტერესების მნიშვნელობას, რომელთა დაცვასაც იგი ისახავს მიზნად; • რომ მთავრობის უფლებამოსილება, სტრუქტურა და საქმიანობის წესი ორგანული კანონით უნდა განისაზღვროს; ეს ხელს შეუწყობს მთავრობის სტრუქტურის სტაბილურობას; • რომ აკრძალულია სამხედრო ძალებზე, სახელმწიფო უსაფრთხოებასა და პოლიციაზე პასუხისმგებელ უწყებათა შერწყმა ან სხვაგვარი გაერთიანება. ეს აკრძალვა უაღრესად მნიშვნელოვანია საზოგადოდ სახელმწიფოს უსაფრთხოების, განსაკუთრებით, ხელისუფლების უზურპირების მცდელობის აღკვეთის უზრუნველსაყოფად.

32

15. სახელმწიფო მოწყობა მრავალი, მათ შორის, სოციალური და ეკონომიკური პრობლემის სათავე დემოკრატიული ინსტიტუტების განუვითარებლობა და საკუთრივ დემოკრატიის დეფიციტია. 2013 წლიდან ამ მიმართულებით გადაიდგა მხოლოდ რამდენიმე, ჯერ კიდევ არასაკმარისი ნაბიჯი, რის მიზეზიც იყო საკმარისი პოლიტიკური ნების არარსებობა, როგორც საპარლამენტო უმრავლესობაში, ისე ოპოზიციაში. შენ გინდა ისეთი სახელმწიფო, რომელიც მეტად შეუწყობს ხელს ეროვნულ კონსოლიდაციას, ეკონომიკურ განვითარებას, საზოგადოებრივი ცხოვრების დემოკრატიულ პრინციპებზე გადაყვანას და მდგრადი პოლიტიკური სისტემის ჩამოყალიბებას. საამისოდ საჭიროა, სრულფასოვნად დამკვიდრდეს საპარლამენტო რესპუბლიკის მოდელი, რომელიც შესაძლებლობას იძლევა, სრულად იქნეს დაცული ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი, რაც გულისხმობს ხელისუფლების განშტოებათა შორის უფლებამოსილებათა მკაფიო გამიჯვნას, ქმედით ურთიერთკონტროლს (ურთიერთშეკავებას) და გაწონასწორებას, და რაც, თავის მხრივ, მყარი გარანტიაა, რომ ვერც ერთი პოლიტიკური ძალა ვერ შეძლებს ხელისუფლების მიტაცებას და ავტორიტარული რეჟიმის დამყარებას. აუცილებელია საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი ნაწილის შეცვლა და სახელმწიფო მმართველობის სათანადო მოდელის დამკვიდრება. ასეთი მოდელია საპარლამენტო რესპუბლიკა წმინდა სახით, ძლიერი თვითმმართველობითა და მმართველობაში თანამონაწილეობის მრავალი არხით. ამ არხებით იქმნება ფართო სოციალური დიალოგი ხელისუფლებასა და საზოგადოების სხვადასხვა დაინტერესებულ ჯგუფებს შორის. ეს უზრუნველყოფს გადაწყვეტილების მიღებისას ყველა გონივრული მოსაზრებისა და ინტერესის მაქსიმალურად გათვალისწინებას. კონსტიტუციით უნდა დადგინდეს საპარლამენტო რესპუბლიკის ისეთი მოდელი, რომელიც, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს მთავრობის სტაბილურობას (უნდობლობის კონსტრუქციული ვოტუმის შემოღებით, ოღონდ არა ისეთი დამახინჯებული სახით, როგორც ეს 2010 წელს შემოიღო წინა ხელისუფლებამ და ვერ შეცვალა დღევანდელმა), ხოლო მეორე მხრივ, პოლიტიკურ ოპოზიციას მისცემს რეალურ ბერკეტებს ხელისუფლების საქმიანობის ქმედითი და დროული კონტროლის განსახორციელებლად. ამ მოდელის მიხედვით: _ პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც, სახალხო სუვერენიტეტიდან გამომდინარე, ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს, ქმნის მთავრობას და აღჭურვილია მთავრობისათვის უნდობლობის გამოცხადების რეალური შესაძლებლობით, კონსტიტუციითა და კანონით განსაზღვრულ ფარგლებში ახორციელებს საპარლამენტო კონტროლს და სხვა უფლებამოსილებებს. _ პრეზიდენტი არის სახელმწიფოს მეთაური. იგი განასახიერებს ქვეყნის ერთიანობას, წარმოადგენს საქართველოს სახელმწიფოს და ასრულებს კონსტიტუციითა და კანონით დაკისრებულ მოვალეობას. პრეზიდენტს არა აქვს მთავრობის საქმიანობაში ჩარევის უფლება, მაგრამ მას აქვს საკმარისი უფლებამოსილება, რათა უზრუნველყოს სახელმწიფო ინსტიტუტების სტაბილური საქმიანობა კონსტიტუციის შესაბამისად. ამ მიზნით იგი ახორციელებს არბიტრის ფუნქციას სახელმწიფო ხელისუფლების განშტოებათა შორის, აგრეთვე სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის. მაგალითად, პრეზიდენტს უფლება ექნება, დაითხოვოს პარლამენტი, თუ მან ვერ შეძლო მთავრობის შექმნა, აგრეთვე, თუ პრემიერმინისტრის მიერ მთავრობისათვის ნდობის გამოცხადების საკითხის დასმის შემდეგ პარლამენტმა ვერ გამოუცხადა უნდობლობა კონსტრუქციული ვოტუმის წესით, ხოლო იგი ვალდებული იქნება, დაითხოვოს პარლამენტი, თუ მან საბიუჯეტო წლის დაწყებიდან 60 დღის განმავლობაში ვერ მიიღო სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონი და არც მთავრობას გამოუცხადა უნდობლობა კონსტრუქციული ვოტუმის წესით, აგრეთვე, თუ სესიების პერიოდში ზედიზედ ორი თვის განმავლობაში არ გაიმართა პარლამენტის სხდომები, ან პარლამენტმა ვერ მიიღო გადაწყვეტილებები. პრეზიდენტი, როგორც სახელმწიფოს მეთაური, რომელიც არ ფლობს აღმასრულებელ ხელისუფლებას, მონაწილეობს არაპოლიტიკური დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტების – სასამართლო ხელისუფლების, პროკურატურის, მარეგულირებელი კომისიების, ცესკოს, სტატისტიკის სახელმწიფო სამსახურის – ფორმირებაში. პრეზიდენტი, როგორც სახელმწიფოს მეთაური და უმაღლესი მთავარსარდალი, არის ეროვნული თავდაცვის (და არა უშიშროების) საბჭოს 33

თავმჯდომარე, მას უფლება აქვს, მოიწვიოს მთავრობის სხდომა ქვეყნის თავდაცვის საკითხთა განსახილველად, აგრეთვე საგანგებო და ომის მდგომარეობის დროს. პრეზიდენტს 5 წლის ვადით ირჩევს პარლამენტი ან საარჩევნო კოლეგია, რომელიც შედგება პარლამენტის წევრებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების წევრთა მიერ თავიანთი შემადგენლობებიდან არჩეული 150 დელეგატისაგან. პრეზიდენტობის კანდიდატის მინიმალური ასაკი 40 წელია.

-

მთავრობა არის სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი აღმასრულებელი ორგანო, რომელიც კონსტიტუციითა და კანონით დადგენილ ფარგლებში წარმართავს და ახორციელებს საშინაო და საგარეო პოლიტიკას, ხელმძღვანელობს სამოქალაქო და სამხედრო უწყებებს. პრემიერ-მინისტრი ხელმძღვანელობს მთავრობას და პასუხისმგებელი და ანგარიშვალდებულია მისი საქმიანობის გამო პარლამენტის წინაშე. მინისტრები კოლეგიურად არიან პასუხისმგებელნი მთავრობის საქმიანობის გამო პარლამენტის წინაშე, ხოლო პიროვნულად – თავისი უწყების საქმიანობისათვის პრემიერ-მინისტრის წინაშე და ანგარიშვალდებულნი – პარლამენტის წინაშე.

16. პარლამენტი შენ გინდა, გყავდეს წარმომადგენელი პარლამენტში, რომელიც შენს შეხედულებებს გამოხატავს, ხოლო საქართველო გახდეს ჭეშმარიტად დემოკრატიული სახელმწიფო, სადაც გამორიცხული იქნება ავტორიტარული (ერთპიროვნული ან ერთპარტიული) რეჟიმის დამყარება. საამისოდ საჭიროა, არსებული საარჩევნო სისტემის შეცვლა პროპორციული საარჩევნო სისტემით, როდესაც პარლამენტის 150 წევრი აირჩევა მრავალმანდატიან საარჩევნო ოლქებში. ასეთი სისტემა მოგვცემს ამომრჩეველთა ნების შესატყვისი შედეგის მიღების, მათ შორის, რეგიონული ინტერესების გათვალისწინების შესაძლებლობას. შენ გინდა, რომ ჩვენ მიერ პარლამენტში არჩეული დეპუტატები ეფექტიანად ასრულებდნენ თავის მოვალეობას, ქმნიდნენ ჩვენთვის საჭირო კანონებს, რომლებსაც შეასრულებს მთავრობა. საამისოდ საჭიროა, რომ განმტკიცდეს საპარლამენტო კონტროლი აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე:  პარლამენტის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქციაა მთავრობისა და სხვა სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობის კონტროლი. მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადების შესაძლებლობასთან ერთად კონტროლის ერთ-ერთი მძლავრი მექანიზმია დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნა რომელიმე მნიშვნელოვან მოვლენასა თუ მაღალი რანგის თანამდებობის პირის მოქმედებაში კანონის დარღვევის ნიშნების არსებობისას. იმისათვის, რომ ამ დროს საპარლამენტო უმრავლესობამ ხელი ვერ შეუშალოს საგამოძიებო კომისიის შექმნას და საქმის ობიექტურად გამოძიებას (ამის საფრთხე კი ყოველთვის არსებობს, ვინაიდან, ჩვეულებრივ, ეს პირები მმართველი პოლიტიკური გუნდის წევრები არიან), პარლამენტი ვალდებული უნდა იყოს, შექმნას ასეთი კომისია, თუ ამას მოითხოვს პარლამენტის წევრთა, სულ ცოტა, ერთი მეხუთედი. ამასთანავე, საპარლამენტო უმრავლესობის წარმომადგენლობა დროებით საგამოძიებო კომისიაში მის წევრთა რაოდენობის ნახევარს არ უნდა აღემატებოდეს, ხოლო კომისიის თავმჯდომარე არ უნდა იყოს საპარლამენტო უმრავლესობის წევრი.  კონტროლის მძლავრი მექანიზმია, აგრეთვე, პარლამენტის მიერ დანიშნული საგანგებო პროკურორის ინსტიტუტის შემოღება. საქმე ისაა, რომ დანაშაულის გამოძიებისას წამყვან როლს ასრულებს პროკურატურა, რომელიც აღმასრულებელი ხელისუფლების ნაწილია. იმ შემთხვევაში კი, როდესაც დანაშაულის ნიშნები იკვეთება აღმასრულებელი ხელისუფლების მაღალი თანამდებობის პირთა მოქმედებაში, შესაძლებელია გაჩნდეს მიკერძოებულობის საფრთხე. ამიტომ პარლამენტს უფლება უნდა ჰქონდეს, ასეთ შემთხვევაში, აგრეთვე განსაკუთრებული სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საკითხის გამოსაძიებლად, რომელიც შეიცავს დანაშაულის ნიშნებს, დანიშნოს დამოუკიდებელი საგანგებო პროკურორი, რომელიც ანგარიშვალდებული იქნება მხოლოდ პარლამენტის წინაშე.  ადამიანის უფლებათა დარღვევის შემთხვევათა უმრავლესობა, როგორც წესი, ხელისუფლების მოქმედებას უკავშირდება. ასევე ხშირია ხოლმე ხელისუფლების მხრიდან სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფების მოთხოვნათა უგულებელყოფა. ამიტომ, იმისათვის, 34

რომ მმართველმა უმრავლესობამ ბოროტად არ გამოიყენოს ძალაუფლება, კონსტიტუციით უნდა დადგინდეს ადამიანის უფლებათა და პეტიციის საკითხთა კომიტეტების შექმნის ვალდებულება, რომელთა წევრების ნახევარი, მათ შორის, თავმჯდომარეები, ოპოზიციის წარმომადგენლები იქნებიან.  უნდა დაწესდეს და განხორციელდეს ქმედითი საპარლამენტო კონტროლი პროკურატურაზე, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურსა და ფარული ელექტრონული მოსმენების სააგენტოზე. გარდა ამისა, იმისათვის, რომ საპარლამენტო უმრავლესობამ მხოლოდ თავის ინტერესებს არ მოარგოს პარლამენტის რეგლამენტი, მისი მიღების წესი ისეთი უნდა იყოს, რომ უზრუნველყოს ოპოზიციასთან შეთანხმების საჭიროება. უნდა დაწესდეს მკაცრი სანქციები პარლამენტისა და კომიტეტის სხდომების გაცდენისთვის და ქმედითი კონტროლი პარლამენტის წევრის სტატუსთან შეუთავსებელ საქმიანობაზე. ყოველივე ზემოაღნიშნული მნიშვნელოვნად გააძლიერებს საპარლამენტო ოპოზიციის როლს და საპარლამენტო უმრავლესობას აიძულებს, ითანამშრომლოს ოპოზიციასთან, რაც მკვეთრად შეამცირებს პოლიტიკური დაპირისპირების ხარისხს.

17. მთავრობა შენ გინდა, რომ გყავდეს ეფექტურად მომუშავე მთავრობა, რომელიც ქვეყანას რეალურად უპატრონებს და მეტად იზრუნებს შენზე, ვიდრე საკუთარ თანამდებობაზე. . საამისოდ საჭიროა აღმასრულებელი ხელისუფლების დეცენტრალიზაცია სუბსიდიარობის პრინციპის საფუძველზე, სამინისტროთა რაოდენობის შემცირება, ფუნქციური დუბლირებების აღმოფხვრა, სამინისტროებისთვის სამეურნეო ფუნქციების ჩამოცილება. ამჟამად მთავრობის შემადგენლობაშია 16 სამინისტრო და 3 სახელმწიფო მინისტრის სამსახური, მთავრობასთან მოქმედებს არაერთი საბჭო და კომისია, რომლებსაც თავ-თავისი აპარატები ემსახურება. არცთუ იშვიათია ფუნქციური დუბლირებები. სუსტია დეცენტრალიზაციის ხარისხი და ხელისუფლების გადანაწილება სუბსიდიარობის პრინციპის საფუძველზე. აშკარად ოპტიმალურზე მეტია აღმასრულებელი ხელისუფლების სტრუქტურული ერთეულებისა და საჯარო მოხელეთა რაოდენობა, რაც, ერთი მხრივ, ამცირებს ხელისუფლების საქმიანობის ეფექტიანობას და, მეორე მხრივ, აძვირებს მის შენახვას. ცენტრალურ სამთავრობო უწყებათა საქმიანობის ძირითად მიმართულებად უნდა იქცეს დარგობრივი პოლიტიკის შემუშავება, კოორდინაცია, მონიტორინგი და შეფასება, საკანონმდებლო მუშაობა, ეროვნული სტანდარტების შემუშავება და ა. შ. თავად სამინისტროებში, ფუნქციური ანალიზის საფუძველზე, უნდა მოხდეს სტრუქტურული და საკადრო ოპტიმიზაცია, სამინისტროს დაქვემდებარებაში არსებული ერთეულების ოპტიმიზაცია, ამჟამად სახელმწიფოს მიერ მართული ცალკეული მომსახურებების სახელმწიფო უწყებათა გარეთ (აუთსორსინგზე) გატანა. ამით გამოთავისუფლდება მნიშვნელოვანი საბიუჯეტო სახსრები და გადაეცემა ხელისუფლების ქვედა დონეებს (სამხარეო ადმინისტრაციებს, მუნიციპალიტეტებს), შესაბამისი უფლებამოსილებებისა და ფუნქციების გადაცემის პარალელურად. უმნიშვნელოვანესი მიმართულება იქნება საჯარო სამსახურის რეალური და არა ფორმალური დეპოლიტიზაცია. თითოეულ სამინისტროში შეიქმნება სპეციალური თანამდებობა მინისტრის მოადგილის რანგისა, რომელიც არ შეიცვლება მინისტრების და მისი სხვა მოადგილეების შეცვლისას ის იქნება გარანტი ინსტიტუციური მეხსიერებისა და საჯარო სამსახურის სტაბილურობისა და აპოლიტიკურობისა. სამინისტროების რაოდენობა 12-მდე უნდა შემცირდეს: 1. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო; 2. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო; 3. ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო (მას უნდა შეუერთდეს ენერგეტიკის სამინისტრო); 4. თავდაცვის სამინისტრო; 5. იუსტიციის სამინისტრო (მას უნდა შეუერთდეს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტრო); 6. კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტრო (დღევანდელ კულტურისა და 35

ძეგლთა დაცვის სამინისტროს უნდა შეუერთდეს სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტრო); 7. რეგიონული განვითარების სამინისტრო (მას უნდა ჩამოსცილდეს ინფრასტრუქტურის მართვის ფუნქცია); 8. საგარეო საქმეთა სამინისტრო (მას უნდა გადაეცეს ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის საკითხებსა და დიასპორის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრების ფუნქციები); 9. საშინაო საქმეთა სამინისტრო (მას უნდა შეუერთდეს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრო); 10. სოფლის მეურნეობის სამინისტრო; 11. ფინანსთა სამინისტრო; 12. შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო. ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს უნდა შეეზღუდოს სახელმწიფო ქონების მართვის ფუნქცია და მისი ძირითადი ამოცანა უნდა გახდეს ეკონომიკური განვითარების პოლიტიკის შემუშავება, ის ფოკუსირებული უნდა იყოს ეკონომიკის სტუქტურულ განვითარებაზე, ეკონომიკურ განვითარებაში დისბალანსების დაძლევაზე, გლობალური კონკურენტუნარიანობის ზრდაზე, საინვესტიციო გარემოსა და საერთაშორისო ინდექსებში პოზიციების გაუმჯობესებაზე. ამისათვის სამინისტროს მიერ მართული ქონების დიდი ნაწილი უნდა გადაეცეს მუნიციპალიტეტებს: სასოფლო-სამეურნეო და ურბანული მიწები – სრულად და შენობა-ნაგებობების უდიდესი ნაწილი, გარდა გამონაკლისებისა (ცენტრალური ხელისუფლების მცირე მოცულობის ლოგისტიკური და სტრატეგიული აქტივები). ქონების მართვის სააგენტო უნდა ჩამოყალიბდეს სამინისტროს შიდა დეპარტამენტად, რომლის გამგებლობაში დარჩება მხოლოდ სახელმწიფო ობიექტებთან დაკავშირებული (მიმდინარე ეტაპზე პრივატიზაციას დაუქვემდებარებელი) ქონების განკარგვა, ხოლო საინვესტიციო შესაძლებლობების მქონე აქტივების, მათ შორის, იურიდიულ პირებში სახელმწიფო წილების მართვის და განკარგვის ფუნქციები უნდა გადაეცეს საპარტნიორო ფონდს. საგზაო ინფრასტრუქტურის მშენებლობისა და მოვლა-პატრონობის ფუნქციების აუთსორსინგის ხარჯზე, ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინისტროს შიდა დეპარტამენტამდე უნდა შეიკუმშოს და ტრანსპორტის მართვის სხვა სტრუქტურულ ერთეულებთან მჭიდროდ ინტეგრირდეს ამჟამინდელი საავტომობილო გზების დეპარტამენტი. მის გამგებლობაში უნდა დარჩეს მხოლოდ საერთაშორისო მნიშვნელობის გზები და შიდასახელმწიფოებრივი გზების მცირე ნაწილი. შიდარეგიონული გზები ცალკე კატეგორიად უნდა გამოიყოს და მათი მართვის ფუნქცია გადაეცეს სამხარეო ადმინისტრაციებს. ენერგეტიკის სამინისტრო უნდა გაუქმდეს და ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს შიდა დეპარტამენტის სახით ჩამოყალიბდეს. ამჟამად ენერგეტიკის სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფი გაზისა და ნავთობის საერთაშორისო კორპორაცია სამართავად საპარტნიორო ფონდს უნდა გადაეცეს. რეგიონული განვითარების სამინისტროს უნდა ჩამოსცილდეს ინფრასტრუქტურის მართვის ფუნქცია და მისი მუშაობის ფოკუსირება მოხდეს მუნიციპალიტეტებისა და სამხარეო ადმინისტრაციების კომპლექსური რეფორმის განხორციელებასა და მათ გაძლიერებაზე, მომსახურების სტანდარტების განსაზღვრასა და სამართლებრივ ზედამხედველობაზე, ადგილობრივ მოხელეთა სწავლების სისტემაზე, ევროკავშირის სტანდარტების რეგიონული განვითარების პოლიტიკის წარმართვასა და ქვეყნის სივრცით დაგეგმარებასთან კოორდინაციაზე. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების უმრავლესობის მსგავსად, ამ სამინისტროს უნდა დაეკისროს წამყვანი როლი ევროკავშირთან, ევროპის ფინანსურ სტრუქტურულ ფონდებთან ურთიერთობაში, ასევე, ამ მიმართულებით სხვა დონორული რესურსების მობილიზებასა და მუნიციპალური და მუნიციპალიტეტთაშორისი პროექტების დაფინანსების ინსტრუმენტებით უზრუნველყოფაზე. სამინისტრომ უნდა უზღუველყოს მის სისტემაში შემავალი წყალმომარაგების და მყარი ნარჩენების მართვის კომოპანიების ეტაპობრივი დეცენტრალიზაცია სამხარეო და მუნიციპალურ დონეებზე. მთავრობის ადმინისტრაციიდან რეგიონული განვითარების სამინისტროს უნდა გადაეცეს თვითმმართველობის ორგანოებზე სამართლებრივი ზედამხედველობა, ასევე, ეკონომიკის სამინისტროდან სივრცითი და ურბანული განვითარების ფუნქცია. მუნიციპალური განვითარების ფონდი სამშენებლო დაწესებულებიდან უნდა ტრანსფორმირდეს იმ ტიპის მუნიციპალური და რეგიონული განვითარების ფონდად, რომელიც იქნება ფინანსური ინსტიტუტი საგრანტო და სასესხო რესურსებით მუნიციპალური და რეგიონული პროექტების თანადაფინანსებისათვის, საამისოდ დონორული სახსრების მობილიზაციისთვის.

36

სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ფუნქცია უნდა გახდეს აგრარული პოლიტიკის შემუშავება, საინვესტიციო მიმზიდველობის ზრდა, საგარეო-სავაჭრო ურთიერთობების განვითარება აგრარული პროდუქციის თვალსაზრისით, ხარისხის კონტროლი, სასურსათო უსაფრთხოება და სურსათის უვნებლობა, ევროკავშირთან აგრარული პოლიტიკის ჰარმონიზაცია, მიმდინარე სამეურნეო და მხარდამჭერი პროგრამების ოპერირება კი უნდა იქნეს გადაცემული ან დელეგირებული სუბნაციონალურ დონეებზე. საამისოდ სამინისტროს 9 რეგიონული სამმართველო და 50-მდე საინფორმაციო-საკონსულტაციო სამსახური, დელეგირებული უფლებამოსილებების სახით, უნდა გადაეცეს მუნიციპალიტეტებს, ხოლო სამინისტრომ მათ მუშაობას დარგობრივი ზედამხედველობა და კოორდინაცია გაუწიოს. სამინისტროს მფლობელობაში არსებული შპს-ები (მაგ., „მექანიზატორი“) უნდა დაიყოს რეგიონული პრინციპით და გადაეცეს მუნიციპალიტეტებს წილობრივ მფლობელობაში, ან მოხდეს მათი პრივატიზება. ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრო უნდა გაუქმდეს და მისი ფუნქციები გადაეცეს საშინაო საქმეთა სამინისტროს. ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის საკითხებში, ასევე, დიასპორის საკითხებშის სახელმწიფო მინისტრების პოსტები უნდა გაუქმდეს და მათი ფუნქციები გადაეცეს საგარეო საქმეთა სამინისტროს. კულტურისა და ძეგლთა დაცვის, ასევე სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტროები უნდა გაერთიანდეს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროდ. კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში ამჟამად მყოფი 80-მდე სსიპის (თეატრები, მუზეუმები სახელოვნებო-საგანმანათლებლო დაწესებულებები, ანსამბლები და ა.შ.) აბსოლუტური უმრავლესობა, ცალკეული გამონაკლისების გარდა, უნდა გადაეცეს სამხარეო ადმინისტრაციებს და, სადაც ოპტიმალური იქნება (მაგ., დიდ ქალაქებში) – მუნიციპალიტეტებს. ასევე, თბილისს უნდა გადაეცეს სამართავად სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფი და დედაქალაქში მდებარე ორგანიზაციები, როგორებიცაა ბავშვთა და ახალგაზრდობის ეროვნული ცენტრი, საქართველოს მოსწავლე-ახალგაზრდობის ეროვნული სასახლე, ქართული სპორტის მუზეუმი, თბილისის ისტორიის მუზეუმი, საქართველოს ფიზიკური აღზრდისა და სპორტის სასწავლო უნივერსიტეტი, საქართველოს ფიზიკური აღზრდისა და სპორტის საზოგადოებრივი კოლეჯი და ა.შ. ოლიმპიური რეზერვების მზადების ეროვნული ცენტრი უნდა მართოს ახლად შექმნილმა სამინისტრომ. საჭიროა სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს შპს „სპორტმშენსერვისის“ პრივატიზება და მსგავსი მომსახურების აუთსორსინგზე გატანა. რეგიონული პრინციპით უნდა დაიყოს მყარი ნარჩენების კომპანია და მართვის ფუნქცია გადაეცეს სამხარეო ადმინისტრაციებს. მთავრობის ადმინისტრაციაში უნდა გაუქმდეს ის სტრუქტურული ქვედანაყოფები, რომლებიც ახდენს სამინისტროების ფუნქციების დუბლირებას (მაგალითად, ეკონომიკური საბჭოს აპარატი, რეგიონებთან და თვითმმართველობებთან ურთიერთობების სამსახური) და მათ ნაცვლად პრემიერ-მინისტრისთვის შეიქმნას მცირე ანალიტიკურ-საინფორმაციო აპარატი. უნდა გაუქმდეს მრავალი სათათბირო-საკონსულტაციო კომისია და საბჭო და მათი ფუნქციები გადანაწილდეს შესაბამის დარგობრივ სამინისტროებს შორის. აუცილებელია სამინისტროების დაქვემდებარებაში მყოფი საქვეუწყებო დაწესებულებების, საჯარო სამართლის პირებისა და საწარმოების არსებობის მიზანშეწონილობის გაანალიზება და ოპტიმიზაცია; სადაც კი შესაძლებელია, სახელმწიფო უწყებებს გარეთ (აუთსორსინგზე) მათი გატანა. სამხარეო ადმინისტრაციები, დღეს არსებული გაურკვეველი როლის ნაცვლად, უნდა აღიჭურვონ ისეთი კონკრეტული ეკონომიკური ფუნქციებით, რომელთა დეცენტრალიზაცია საჭიროა სამინისტროების საოპერაციო-სამეურნეო ფუნქციებისგან განსატვირთად, მაგრამ არაეფექტური იქნება მუნიციპალიტეტებისათვის გადაცემის შემთხვევაში.

37

მაგალითად, მყარი ნარჩენების შეგროვება და გატანა მუნიციპალიტეტის ფუნქციაა, მაგრამ მათი უტილიზაცია მიზანშეწონილია რეგიონულ დონეზე. მყარი ნარჩენების გადამუშავება-უტილიზაციის გარდა, ასეთია შიდარეგიონული/ინტერმუნიციპალური გზების მართვა, ტურიზმის განვითარება, რეგიონული მნიშვნელობის კულტურული და სპორტული ორგანიზაციების (თეატრების, სპორტული კლუბების) დაფინანსება, ეკოლოგიასთან დაკავშირებული ცალკეული ფუნქციები და ა.შ. საამისოდ სამხარეო საკონსულტაციო საბჭოები უნდა ტრანსფორმირდნენ კოლეგიურ ორგანოებად; საჭიროა, საკრებულოების წარმომადგენლობის კვოტების ხარჯზე, მათი პოლიტიკური შემადგენელის გაზრდა და გუბერნატორის დანიშვნა საბჭოს მიერ წარმოდგენილ კანდიდატთაგან. აუცილებელია საჯარო მოხელეთა შრომის ანაზღაურების ერთიანი სისტემის შემოღება, თანამდებობრივი სარგოების გაზრდა, რათა საჯარო სექტორში საქმიანობა იყოს კონკურენტული და არ იყოს მისი დანამატებითა და პრემიებით შევსების საჭიროება. ასეთი რეფორმით მივიღებთ შედარებით მცირე, მაგრამ კვალიფიციური და შესაბამისად ანაზღაურებადი კადრების, მათი განვითარებისა და სტაბილურობის უზრუნველყოფის სისტემას. დანამატებისა და პრემიების გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ სისტემურად, საჯარო სამსახურის შესახებ ახალი კანონის პრინციპების გათვალისწინებით.

18. შინაგან საქმეთა სამინისტროს რეფორმის დასრულება შენ გინდა, რომ ცხოვრობდე უსაფრთხო გარემოში, სადაც კრიმინალისგან თავს დაცულად იგრძნობ, დამნაშავე არ დარჩება დაუსჯელი და მას სამართლიანი სასჯელი შეეფარდება. იმავდროულად, შენ არ გინდა, რომ ფარულად გითვალთვალებდნენ, გისმენდნენ, უსაფუძვლოდ გაცხადებდნენ დამნაშავედ და პოლიტიკური ნიშნით გდევნიდნენ. საამისოდ საჭიროა, გადაიდგას რადიკალური ნაბიჯები „ძალოვანი“ სტრუქტურების საბჭოთა დროიდან გადმოყოლილი სისტემის სრული დემონტაჟისა და კანონის უზენაესობასა და ადამიანის უფლებების დაცვაზე ორიენტირებული თანამედროვე სისტემის შესაქმნელად. თითოულ მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს ჩადენილი დანაშაულისათვის სასჯელის გარდუვალობის რწმენა. ამასთანავე, სახელმწიფოს მიერ სასჯელის გამოყენების უმთავრესი მიზანი უნდა იყოს დანაშაულის პრევენცია, დამნაშავის გამოსწორება და მხოლოდ ბოლოს საზოგადოებისაგან იზოლაცია. ზოგჯერ სასჯელის ლიბერალიზაცია და ჰუმანური მიდგომა მეტად ეფექტიანი შედეგის მომცემია, ვიდრე სასჯელთა გამკაცრების მეთოდის გამოყენება, რასაც ადასტურებს არაერთი საერთაშორისო კვლევა და გამოცდილება. სისხლისსამართლებრივი პოლიტიკა უნდა შემუშავდეს ყოველი ცალკეული პრობლემის ღრმა და კომპლექსური ანალიზის საფუძველზე და არ უნდა იყოს მოქცეული სტერეოტიპების ტყვეობაში. მაგალითად, აუცილებელია ნარკოდამოკიდებული ადამიანების მიმართ ჰუმანურ მიდგომაზე დამყარებული პოლიტიკის ჩამოყალიბება, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს, რომ ნარკომანი ავადმყოფია და არა დამნაშავე და ამიტომ შესაძლებელი უნდა იყოს ნებაყოფლობითი მკურნალობით თავისუფლების აღკვეთის ჩანაცვლება. მნიშვნელოვანია ერთგვაროვანი მიდგომის დამკვიდრება წინასწარი პატიმრობის გამოყენებისას, აბსოლუტურად უნდა გამოირიცხოს პოლიტიკური მიკერძოებით მისი გამოყენების შესაძლებლობა. საჭიროა შემდგომი სტრუქტურული ცვლილებები სამართალდამცავ სისტემაში. ამჟამად შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემა მხოლოდ საპოლიციო სამსახურთან არის გაიგივებული. შინაგან საქმეთა მინისტრი, რომელიც მმართველი პოლიტიკური გუნდის წარმომადგენელია, უშუალოდ ერევა საპოლიციო ფუნქციების განხორციელებაში, რაც ზრდის პოლიციის გამოყენების საფრთხეს ამ გუნდის ინტერესების შესაბამისად. მართალია, 2015 წელს შინაგან საქმეთა სამინისტროს გამოეყო სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური, რაც უდავოდ სწორი ნაბიჯი იყო, მაგრამ ეს საკმარისი არ არის. აუცილებელია რადიკალური ნაბიჯის გადადგმა საბჭოთა ხელისუფლების დროიდან გადმოყოლილი სისტემის – პოლიციური შსს-ს გასაუქმებლად.

38

შინაგან საქმეთა სამინისტრო უნდა გარდაიქმნას საშინაო საქმეთა სამინისტროდ და ჩამოყალიბდეს სამოქალაქო სამსახურად, რომელიც მმართველობას საშინაო პოლიტიკის მნიშვნელოვან სფეროებში განახორციელებს. საშინაო საქმეთა სამინისტროს უნდა გადაეცეს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს ფუნქციები, საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო, სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო, საქართველოს ეროვნული არქივი, მონაცემთა გაცვლის სააგენტო, კომპანია „სმართ-ლოჯიკი“ და იუსტიციის სახლი, რომლებიც ამჟამად იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაშია. ზემოაღნიშნული ფუნქციების შესრულებასთან ერთად საშინაო საქმეთა სამინისტრომ პოლიციის მეშვეობით უნდა უზრუნველყოს მართლწესრიგის დაცვა. ეს ფუნქცია სამინისტროს საქმიანობის მხოლოდ ერთ-ერთ მიმართულებად უნდა იქცეს. მართლწესრიგის უზრუნველყოფაზე პოლიტიკური პასუხისმგებლობა საშინაო საქმეთა მინისტრს ეკისრება. ჯერ კიდევ პრობლემად რჩება პოლიციის სისტემის სრული დეპოლიტიზება. პოლიციას ორგანიზაციულად დღეს არა აქვს სათანადო ინსტიტუციური დამოუკიდებლობა. პოლიციის დეპოლიტიზება და მისი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა არის როგორც მოქალაქის, ისე პოლიციელის უფლებათა დაცვის მნიშვნელოვანი გარანტია. საამისოდ მკაფიოდ უნდა განისაზღვროს საშინაო საქმეთა სამინისტროს პოლიტიკური ხელმძღვანელობისა და პოლიციის ურთიერთდამოკიდებულება, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს პოლიციის დამოუკიდებლობა და მისი დაცვა პოლიტიკური ზემოქმედებისაგან. საშინაო საქმეთა მინისტრს პოლიციასთან მიმართებაში უნდა ჰქონდეს შემდეგი ძირითადი უფლებამოსილებები: მან უნდა განსაზღვროს პოლიციის განვითარების, საორგანიზაციო, სამართლებრივი და საკადრო პოლიტიკის სტრატეგიული მიმართულებები, მოამზადოს ყოველწლიური საბიუჯეტო გეგმა და ზედამხედველობა გაუწიოს მათ შესრულებას; უზრუნველყოს პოლიციის ეფექტიანი საინფორმაციო და სატელეკომუნიკაციო მომსახურება; სამართლებრივ ფარგლებში პოლიციის ორგანოებს მისცეს გარკვეულ ღონისძიებათა განხორციელების ან განხორციელებისაგან თავის შეკავების მითითება. სამინისტროს ხელმძღვანელობა მხოლოდ მმართველობის სტრატეგიულ დონეზე უნდა მოქმედებდეს და მას არ უნდა ჰქონდეს ოპერატიულ დონეზე უშუალო პოლიციური ფუნქციების შესრულების უფლებამოსილება. ასეთი მიდგომით შეიქმნება პოლიციის საქმიანობის ხელშეუხებლობის სამართლებრივი გარანტიები. პოლიცია უნდა იყოს საშინაო საქმეთა სამინისტროს სისტემაში დეპარტამენტის სახით არსებული სამართალდაცვის ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოებრივ წესრიგსა და უსაფრთხოებას. შესაბამისად, სამინისტროში უნდა ჩამოყალიბდეს პოლიციის ფუნქციის მქონე 2 დეპარტამენტი: პოლიციის დეპარტამენტი, რომელიც ორ მნიშვნელოვან ქვესტრუქტურას – საპატრულო და კრიმინალურ პოლიციას მოიცავს, და საზღვრის დაცვის პოლიციის დეპარტამენტი. უნდა გაუქმდეს ყველა საუწყებო საგამოძიებო ორგანო და გამოძიებას მხოლოდ კრიმინალური პოლიცია უნდა ეწეოდეს, გარდა წვრილმანი დანაშაულისა (რომელიც შეიძლება საპატრულო პოლიციამ გამოიძიოს), სამართალდამცავ ორგანოში წამების შემთხვევისა და საკუთრივ კრიმინალურ პოლიციაში ჩადენილი დანაშაულისა. სამართალდამცავ ორგანოში წამების შემთხვევის გამოძიებისთვის უნდა შეიქმნას მხოლოდ პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელი დამოუკიდებელი საგამოძიებო ორგანო, რომელსაც შეიძლება ასევე მიენიჭოს კრიმინალურ პოლიციაში ჩადენილი დანაშაულის გამოძიება. პოლიციის დეპარტამენტის უფროსი უნდა იყოს პროფესიონალი პოლიციელი, რომელსაც დანიშვნამდე ბოლო 2 წლის განმავლობაში პოლიციის მაღალი რანგის თანამდებობაზე მუშაობის გამოცდილება ექნება. პოლიციის თანამშრომლები არიან საჯარო მოხელეები, მათზე ვრცელდება საჯარო სამსახურის შესახებ კანონი და დისციპლინური წარმოების ნორმები. პოლიციელის, როგორც საჯარო მოხელის, სტატუსი გულისხმობს იმას, რომ პოლიციის სამსახურში მიღება და კარიერული წინსვლა ხორციელდება საჯარო სამსახურისთვის დადგენილი წესების დაცვით, პოლიციის შესახებ კანონით დადგენილი დამატებითი პირობების ფარგლებში. შესაბამისად, პოლიციელის სამსახურიდან გათავისუფლება შესაძლებელია მხოლოდ დისციპლინური სამართალწარმოების შედეგად. პოლიციის დეპარტამენტის ხელმძღვანელის სტატუსი კი უნდა განისაზღვროს როგორც საჯარო მოსამსახურისა. ნაკლოვანებებია პოლიციელთა მომზადებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების თვალსაზრისით, რაც უკავშირდება საბაზო მომზადების მცირე ვადებს და კარიერული პრინციპის არარსებობას, რომლის თანახმადაც, პოლიციაში დაწინაურება კანდიდატის შესაბამის 39

კვალიფიკაციას და გამოცდილებას უნდა ეფუძნებოდეს. პოლიციის სამსახურში კანდიდატების შერჩევა სს სამინისტროს საგამოცდო კომისიის მიერ უნდა ხდებოდეს. შერჩეულმა კანდიდატებმა, სულ ცოტა, 6-თვიანი მომზადების კურსი უნდა გაიარონ სსს-ს აკადემიაში. უნდა მოხდეს შრომის ანაზღაურების წესის მკაცრი რეგლამენტაცია. უნდა განისაზღვროს ანაზღაურების სკალა პოლიციის მთელი სისტემისათვის რანგირების ერთიანი სქემის გათვალისწინებით, აგრეთვე სპეციალური სადაზღვევო და საპენსიო სქემები.

2015 წელს შინაგან საქმეთა სამინისტროს გამოეყო სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური და ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელ სამსახურად, რომელიც ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელია პარლამენტის წინაშე. მაგრამ ეს მხოლოდ პირველი ნაბიჯი იყო და აუცილებელია ამ სამსახურის შემდგომი მოდერნიზაცია. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ფუნქცია უნდა იყოს სახელმწიფო უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის მოძიება, ანალიზი, სისტემატიზაცია, სათანადო გადაწყვეტილებების მიღება, რეკომენდაციებისა და დასკვნების მომზადება შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოებისთვის, საერთაშორისო უსაფრთხოების სისტემებთან თანამშრომლობა. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური არ უნდა ეწეოდეს სისხლისსამართლებრივ დევნას, არ უნდა ადგენდეს, რა არის „სახელმწიფოებრივად სწორი“ და რა არა, არ უნდა იღებდეს უფლებრივი შეზღუდვის გადაწყვეტილებებს კონკრეტული პირების მიმართ - იგი მხოლოდ ინფორმაციას უნდა აწვდიდეს გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს. სახელმწიფო უსაფრთხოების პრიორიტეტებს და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მოქმედების ფარგლებს უნდა ადგენდეს პარლამენტი და არა თავად ეს სამსახური. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურზე უნდა დაწესდეს ეფექტიანი საპარლამენტო კონტროლი. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს უნდა გამოეყოს და დამოუკიდებელი სააგენტოს სახით ჩამოყალიბდეს ტექნიკური დეპარტამენტი, რომელიც ამჟამად უზრუნველყოფს ფარულ ელექტრონულ მოსმენებს, როგორც ამავე სამსახურის, ასევე ოპერატიულ-სამძებრო მიზნებისთვის. კანონით ნებადართული ფარული ელექტრონული მოსმენების ტექნიკური უზრუნველყოფა, ელექტრონულ კომუნიკაციებთან დაკავშირებული პერსონალური მონაცემების ბაზების შექმნა და შესაბამისი ინფორმაციის გაცემა უნდა განახორციელოს ისეთმა სამსახურმა, რომლის ფუნქცია მხოლოდ ეს საქმიანობა იქნება. ასეთად გვესახება დამოუკიდებელი ფარული ელექტრონული თვალთვალის სააგენტო, რომლის ხელმძღვანელსაც კანონით განსაზღვრული ვადით დანიშნავს პარლამენტი და რომელიც ანგარიშვალდებული და პასუხისმგებელი იქნება მხოლოდ პარლამენტის წინაშე. უნდა შეიქმნას სააგენტოს საქმიანობაზე ქმედითი საპარლამენტო კონტროლის მექანიზმი. გარდა ამისა, ოპერატიულ-სამძებრო მიზნებისთვის ფარული მოსმენებისა და პერსონალური მონაცემების დამუშავების კანონიერება მუდმივად უნდა აკონტროლოს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა.

19. მართლმსაჯულების სისტემა შენ გინდა, რომ ქვეყანაში ჩამოყალიბდეს სტაბილური და დემოკრატიული მართლმსაჯულების სისტემა, რომელიც შენი უფლებების დაცვას უზრუნველყოფს. საამისოდ საჭიროა, კონსტიტუციის ფარგლებში და მის საფუძველზე, თავად სისტემის შიგნით უკეთ გადავჭრათ ყველა ის პრობლემა, რომელიც ხელს უშლის მართლმსაჯულების დემოკრატიული ინსტიტუტების ჩამოყალიბებას. საკონსტიტუციო სასამართლო ადამიანის უფლებათა დაცვის ეფექტიანი შიდასახელმწიფოებრივი მექანიზმის გასაძლიერებლად უნდა გაფართოვდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილება. გარდა არსებულისა, საკონსტიტუციო სასამართლო უნდა წყვეტდეს აგრეთვე დავებს: – ნებისმიერი ნორმატიული აქტის, და არა მხოლოდ კანონის, კონსტიტუციურობის გამო; – საქართველოს პარლამენტის ვადამდე დათხოვნისა და კონსტიტუციით განსაზღვრულ თანამდებობის პირთა თანამდებობაზე გამწესებისა და თანამდებობიდან გათავისუფლების კონსტიტუციურობის გამო; 40

– კონსტიტუციით დადგენილი პროცედურების დარღვევის გამო; – არჩევნების და რეფერენდუმის დანიშვნისა და მათი შედეგების კონსტიტუციურობის გამო; – საერთო სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების კონსტიტუციურობის გამო, თუ დავის საფუძველი სასამართლოს მიერ გამოყენებული სამართლებრივი ნორმის ან/და მისი ინტერპრეტაციის კონსტიტუციურობაა (ეს ნორმა მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ხარისხისა და, შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა დაცვის მდგომარეობის გაუმჯობესებას); – მკაფიოდ ჩამოყალიბებული ადმინისტრაციული პრაქტიკის კონსტიტუციურობის გამო, თუ პირს მიაჩნია, რომ ამგვარი პრაქტიკა ზღუდავს, აკნინებს ან არარად აქცევს მის ამა თუ იმ ძირითად უფლებასა თუ თავისუფლებას. საერთო სასამართლოს გადაწყვეტილების კონსტიტუციურობის გამო ინდივიდუალური კონსტიტუციური სარჩელის შეტანა შესაძლებელი იქნება საერთო სასამართლოების სისტემაში ყველა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალების ამოწურვის შემთხვევაში. საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილების კონსტიტუციურობის შემოწმების უფლებამოსილება მკვეთრად გაზრდის ადამიანის უფლებათა დაცვის ხარისხს. საკონსტიტუციო სასამართლო შეასრულებს ერთგვარი ფილტრის ფუნქციას ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოსთან მიმართებაში. იგი გახდება ეგრეთ წოდებული „პატარა სტრასბურგი“ ადამიანის უფლებათა დასაცავად და, თავის მხრივ, დაეფუძნება ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას და სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განსახილველი საკითხების სპეციფიკურობის გამო საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლედ გასამწესებელ პირთა წრე შეიზღუდება უზენაესი და სააპელაციო სასამართლოების მოსამართლედ მუშაობის გამოცდილების მქონე პირებით, სულ ცოტა, 15-წლიანი პროფესიული გამოცდილების მქონე ადვოკატებითა და სწავლული იურისტებით. ახალი მოდელი მნიშვნელოვნად შეამცირებს სტრასბურგის სასამართლოში საქართველოდან შეტანილ საჩივართა რაოდენობას. იმავდროულად, დადგინდება გონივრულად მოკლე ვადა (მაგალითად, ერთი წელი) კონსტიტუციური სარჩელის წარმოებაში მიღებისა და განხილვისათვის. საერთო სასამართლოები ყოველი ხელისუფალი მიდრეკილია ძალაუფლების გადამეტებისა და ადამიანის უფლებების დარღვევისკენ. თუმცა გამართულ დემოკრატიებში, აღმასრულებელი ხელისუფლების ცდუნებას – საზოგადო სიკეთე ინდივიდუალური თავისუფლებების ხარჯზე დაიცვას, როგორც წესი, დამოუკიდებელი სასამართლო ხელისუფლების არსებობა ანეიტრალებს. ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა წარმოუდგენელია დამოუკიდებელი, მიუკერძოებელი და საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი სასამართლოს გარეშე. სასამართლო ხელისუფლებას ასევე განსაკუთრებული და შეუცვლელი ფუნქცია ეკისრება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის უზრუნველყოფაში. მიუხედავად უკანასკნელი ოთხი წლის განმავლობაში ხელისუფლების მიერ მართლმსაჯულების სფეროში განხორციელებული არაერთი, მათ შორის, პოზიტიური, ცვლილებისა, ვერ იქნა მიღწეული რეფორმის მთავარი მიზანი – ყოველი მოსამართლის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა, რაც სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის აუცილებელი პირობაა. მოსამართლე არ უნდა იყოს პოლიტიკური თუ სხვაგვარი ზეგავლენის ქვეშ. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, რომლის რეფორმირებასაც ისახავდა მიზნად სასამართლო რეფორმის „პირველი და მეორე ტალღა“, რეალურად გადაიქცა სასამართლო ხელისუფლების ადმინისტრირების სფეროში შეუზღუდავი და ფაქტობრივად უკონტროლო ძალაუფლების მქონე ორგანოდ, რაიმე ტიპის ანგარიშვალდებულების გარეშე. დღეს არსებული საკანონმდებლო ჩარჩო უზრუნველყოფს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ხელში ისეთი ბერკეტების თავმოყრას, რომლებიც შესაძლებელს ხდის მოსამართლეზე ტოტალური კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობას, მისი პროფესიაში შესვლის წუთიდან თანამდებობის დატოვებამდე. დღეს სწორედ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო განსაზღვრავს იუსტიციის სკოლის მსმენელთა ვინაობას, ატარებს მოსამართლეების საკვალიფიკაციო გამოცდას, თანამდებობაზე ნიშნავს მოსამართლეებს, 41

სასამართლოებისა და სასამართლო კოლეგიების თავმჯდომარეებს, იწყებს დისციპლინურ სამართალწარმოებას მოსამართლის მიმართ და, ამავე დროს, ამოწმებს მოსამართლის წინააღმდეგ საჩივრის საფუძვლიანობას, იღებს გადაწყვეტილებას მოსამართლეთა დაწინაურების, სხვა სასამართლოში გადაყვანის და გათავისუფლების შესახებ და სხვ. სამწუხაროდ, სასამართლო რეფორმის ე.წ. „მესამე ტალღად“ წოდებული კანონპროექტი, რომელიც ამცირებდა მოსამართლეთა დანიშვნასთან და საქმეთა განაწილებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს, ყოვლად გაუმართლებელი მიზეზების გამო ხელოვნურად გაჭიანურდა. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობასთან არსებულ პრობლემასთან ერთად, სერიოზულ გამოწვევად იქცა მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობა, რაც პირდაპირ კავშირშია სასამართლოების გადატვირთულობასთან. მოქალაქეს, რომელიც სასამართლოს თუნდაც ყველაზე მარტივი, საყოფაცხოვრებო დავის გამო მიმართავს, თვეების განმავლობაში უხდება სასამართლოს გადაწყვეტილების ლოდინი, იმ მარტივი მიზეზის გამოც, რომ მოსამართლეთა რაოდენობა არ შეესაბამება ქვეყნის მოქალაქეთა რიცხოვნობას და სუსტია დავის გადაჭრის ალტერნატიული (არასასამართლო) მექანიზმები. ამ პრობლემის თავიდან ასაცილებლად, სულ ცოტა, 400-მდე უნდა გაიზარდოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა რაოდენობა. ამასთანავე, სათანადო საკანონმდებლო ცვლილებებით ხელი უნდა შევუწყოთ დავის გადაჭრის ალტერნატიული მექანიზმების – კერძო არბიტრაჟისა და მედიაციის, მათ შორის, სანოტარო მედიაციის – განვითარებას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და პროფესიონალიზმის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა, მათ შორის, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს, იუსტიციის უმაღლესი სკოლის, სასამართლოს თავმჯდომარეების როლის ახლებური გააზრება და სათანადო საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელება: ა) უზრუნველყოფილი იქნება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსაგან იუსტიციის უმაღლესი სკოლის რეალური დამოუკიდებლობა. შესაბამისად, სწორედ სკოლა ჩაატარებს სკოლაში მისაღებ კონკურსს და განსაზღვრავს იუსტიციის სკოლის მსმენელთა ვინაობას. იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ასევე ჩამოშორდება მოსამართლეობის საკვალიფიკაციო გამოცდების ორგანიზების ფუნქცია; ბ) მოსამართლის შერჩევისას მხედველობაში იქნება მიღებული არა მარტო მისი კვალიფიკაცია და გამოცდილება, არამედ პირადი თვისებები, პატიოსნება, პრინციპულობა და შეუვალობა. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გამჭვირვალე კონკურსის შედეგად შერჩეულ კანდიდატებს თანამდებობაზე საქართველოს პრეზიდენტი დანიშნავს; გ) დაწესდება ნამსახურობის ცენზი სხვადასხვა ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლედ გასამწესებლად: პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლისათვის – სპეციალობით მუშაობის, სულ ცოტა, 5-წლიანი გამოცდილება, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლისათვის – პირველი ინსტანციის სასამართლოში მოსამართლედ მუშაობის, სულ ცოტა, 5-წლიანი გამოცდილება; დ) უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატებს საქართველოს პრეზიდენტი შეარჩევს კანონით მკაფიოდ განსაზღვრული და გამჭვირვალე შესარჩევი პროცედურით საზოგადოებაში მაღალი ნდობის მქონე, სულ ცოტა, 15-წლიანი სამუშაო გამოცდილების მქონე იურისტების ან მოსამართლეთაგან, რომელთაც აქვთ სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლედ მუშაობის, სულ ცოტა, 4-წლიანი გამოცდილება; ე) მოსამართლის თანამდებობიდან ვადამდე გათავისუფლების საფუძველი გახდება მხოლოდ დანაშაულის ჩადენა, განზრახ უკანონო გადაწყვეტილების გამოტანა ან/და სამოსამართლო ეთიკის უხეში ან სისტემატური დარღვევა. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობიდან გადაყენება შესაძლებელი გახდება მხოლოდ იმპიჩმენტის გზით; ვ) კანონით განისაზღვრება მოსამართლის დაწინაურების, წახალისების, დანამატის გაცემისა და კონკურსის გარეშე დანიშვნის პირობები და წესები; ზ) მკაფიო საკანონმდებლო მოწესრიგებას დაექვემდებარება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობა, რაც უზრუნველყოფს მის გამჭვირვალობას და ანგარიშვალდებულებას; თ) სასამართლოს თავმჯდომარეთა ვინაობა კონკრეტული სასამართლოს მოსამართლეთა შორის წილისყრით განისაზღვრება. კანონით განისაზღვრება სასამართლოს თავმჯდომარის, თავმჯდომარის მოადგილისა და კოლეგიის თავმჯდომარის ფუნქციები, რომელთა შორის 42

უმთავრესი სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორციელება იქნება; ი) დაუყოვნებლივ ამოქმედდება მოსამართლეთა შორის საქმეთა ელექტრონული, შემთხვევითი შერჩევით განაწილების წესი, რაც უზრუნველყოფს საქმეთა მიუკერძოებელ განაწილებას. საქმეთა ელექტრონული განაწილების წესი შესაძლებლობას მისცემს მხარეს, საჩივრის სასამართლოში დარეგისტრირებისთანავე გაიგოს იმ მოსამართლის ვინაობა თუ სასამართლო კოლეგია, რომელიც მის საქმეს განიხილავს; პროკურატურა ამჟამად საქართველოს პროკურატურა აღარ ექვემდებარება პრეზიდენტსა და მთავრობას და მისი ხელმძღვანელი აღარ არის იუსტიციის მინისტრი, როგორც ეს წინა ხელისუფლების დროს იყო, მაგრამ მთავარი პროკურორის დანიშვნისას მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მთავრობა და იუსტიციის მინისტრი, ხოლო გადამწყვეტი სიტყვა ეკუთვნის საპარლამენტო უმრავლესობას. მაშასადამე, მთავარი პროკურორის დანიშვნა მთლიანად მმართველი პოლიტიკური ძალის ხელშია, რაც ზრდის პროკურატურის პოლიტიკური დამოკიდებულების საფრთხეს. გარდა ამისა, ძალიან დაბალია პროკურატურის საქმიანობაზე საპარლამენტო კონტროლის ხარისხი. აუცილებელია პროკურატურის პოლიტიკური დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა. ამისათვის პროკურატურის ფუნქცია და ადგილი სახელმწიფოს ცენტრალურ ორგანოთა სისტემაში კონსტიტუციით, ხოლო მისი უფლებამოსილება, მოწყობა და საქმიანობის წესი ორგანული კანონით უნდა განისაზღვროს. პროკურატურა უნდა ჩამოყალიბდეს პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულ დამოუკიდებელ სამართალდაცვის ორგანოდ იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში. მთავარი პროკურორის კანდიდატურებს შეარჩევს საპროკურორო საბჭო და წარუდგენს საქართველოს პრეზიდენტს, რომელიც კონსტიტუციით განსაზღვრული ვადით (სულ ცოტა, 6 წლით), პარლამენტის სიითი შემადგენლობის უმრავლესობის თანხმობით, დანიშნავს მთავარ პროკურორს. თანამდებობიდან მისი ვადამდე გათავისუფლება მოხდება მხოლოდ იმპიჩმენტის წესით ან საქართველოს პრეზიდენტის დასაბუთებული გადაწყვეტილებით, პარლამენტის თანხმობის საფუძველზე. პროკურატურის ფუნქცია უნდა იყოს საზოგადოების დაცვა დანაშაულისაგან, ბრალდებულისა და მსჯავრდებულის, აგრეთვე დაზარალებულის კანონიერ უფლებათა დაცვა და საგამოძიებო ორგანოთა მართლზომიერი ფუნქციონირების უზრუნველყოფა მათ საქმიანობაზე ზედამხედველობით. პროკურატურას აღარ უნდა ჰქონდეს საგამოძიებო უფლებამოსილება. პროკურატურის საქმიანობაზე უნდა დაწესდეს ქმედითი საპარლამენტო კონტროლი.

20. ადამიანი და სახელმწიფო შენ გინდა, ცხოვრობდე თავისუფალ ქვეყანაში, სადაც არ არის შეზღუდვები პიროვნების განვითარების, გამოხატვის თავისუფლებისა და ინფორმაციის გავრცელებაზე. ამისათვის საჭიროა, სახელმწიფომ იზრუნოს პიროვნების თავისუფალი განვითარებისა და თანასწორი პირობების შესაქმენლად. თავისუფალი ადამიანი პროგრესის წყაროა. ხელისუფლების ფუნქციაა, არ ხელყოს ინდივიდის თავისუფლება. გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლება არის თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოების უმთავრესი საყრდენი, რადგან მხოლოდ ინფორმირებულ და თვითრეალიზებულ ადამიანს შეუძლია გაცნობიერებული გადაწყვეტილების მიღება. ამისათვის აუცილებელია მედიის თავისუფლების განმტკიცება, მედიის შინაარსობრივი, თუ შინაარსობრივად ნეიტრალური შეზღუდვის დაუშვებლობა. ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა, როგორც ადამიანის ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლების _ გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების _ განხორციელების საშუალება, მუდმივად უნდა იყოს ხელისუფლების ზრუნვის საგანი, რათა ის ერთნაირად ხელმისაწვდომი იყოს, როგორც ქალაქად, ისე სოფლად მცხოვრები ადამიანებისათვის.

43

თითოეულ ადამიანს დაუბრკოლებლად უნდა მიუწვდებოდეს ხელი სახელმწიფო დაწესებულებებში (მათ შორის არქივებში) დაცულ ინფორმაციაზე. ხელისუფლებამ მეტი ძალისხმევა უნდა მიმართოს ინფორმაციის პროაქტიურად გავრცელების პრაქტიკის დასანერგად. საჭიროა მოწყვლადი სოციალური ჯგუფების და ინდივიდების პრობლემების ზუსტი იდენტიფიცირება და სისტემური მიდგომის შემუშავება. სახელმწიფოს პოლიტიკა მიმართული უნდა იყოს თანასწორი გარემოს შექმნისა და დამოუკიდებელი ცხოვრების უზრუნველყოფისაკენ. ქალები, ბავშვები, ხანდაზმულები, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე და ლგბტ პირები, როგორც მოწყვლადი სოციალური ჯგუფები, საჭიროებენ ინდივიდუალური მიდგომების შემუშავებას. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო მიერთებულია კონვენციას „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ და მიღებულია კანონი „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“, რეალურ ცხოვრებაში არასაკმარისია ყოფით დონეზე დისკრიმინაციის აღმოფხვრის ქმედითი და ეფექტიანი მექანიზმები. ამიტომ აუცილებელია ასეთი მექანიზმების შექმნა, კერძოდ, სათანადო სანქციებისა და მიყენებული მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დაწესება, დისკრიმინაციის ფაქტების გამოსავლენად სახალხო დამცველისათვის მინიჭებული უფლებამოსილების გაფართოება. ქალთა უფლებების დაცვა და გენდერული თანასწორობის დამკვიდრება უმეტესად კვლავ დეკლარირებულ ღირებულებად რჩება, მიუხედავად ქალთა უფლებების დასაცავად განხორციელებული მთელი რიგი საკანონმდებლო ცვლილებებისა. საქართველოს პარლამენტში წარმატება ვერ მოიპოვა სქესის ნიშნის მიხედვით ქალთა მკვლელობის (ფემიციდის) ცალკე დანაშაულად აღიარებისა და პოლიტიკურ საქმიანობაში ქალთა ჩაბმის წამახალისებელმა (გენდერული კვოტირება საარჩევნო სიებში) კანონპროექტებმა. აუცილებელია მეტი ძალისხმევა საკანონმდებლო და, განსაკუთრებით, აღმასრულებელ დონეზე ქალსა და მამაკაცს შორის არსებული უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად. პოლიტიკაში ქალთა მონაწილეობის წამახალისებელი საკანონმდებლო მექანიზმების შემოღება კვლავ აქტუალურ თემად რჩება. პრობლემათა დიდი დიაპაზონი განაპირობებს სისტემური და სიღრმისეული მიდგომის ჩამოყალიბების აუცილებლობას. უპირველესი ამოცანაა ქალების მიმართ არსებული ძალადობის წინააღმდეგ და მათი მძიმე სოციალური მდგომარეობის დასაძლევად ქმედითი მექანიზმების შემუშავება და ამოქმედება. ამისათვის აუცილებელია მოწყვლადი ქვეჯგუფების იდენტიფიცირება და ინდივიდუალური მიდგომის ჩამოყალიბება. ასეთ ქვეჯგუფებად შეიძლება მივიჩნიოთ: • მარტოხელა და მრავალშვილიანი დედები • მარტოხელა და მიუსაფარი მოხუცები • დევნილი ქალები • სუბკულტურული და მარგინალური ჯგუფების წარმომადგენელი ქალები (ეთნიკური, რელიგიური, ლგბტ ჯგუფის წარმომადგენლები) • სოფლად მცხოვრები ქალები • დიასახლისები • პატიმარი, პროსტიტუციაში ჩაბმული და ნარკოდამოკიდებული ქალები. ქალთა პოლიტიკაში მონაწილეობის წამახალისებელი საკანონმდებლო მექანიზმების შემოღება კვლავ რჩება აქტუალურ თემად. სამართლიანია, გადაწყვეტილების მიღების დონეზე ქალები სათანადოდ იყვნენ წარმოდგენილი. ბავშვთა და ხანდაზმულთა მიმართ უთანასწორო მიდგომა, სიღარიბე, ქუჩაში ცხოვრება, ძალადობა და ტრეფიკინგი, სიკვდილიანობა კვლავ ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემად რჩება. უნდა მოხდეს მათი უფლებებისა და კეთილდღეობის საკითხების განხილვის აქტუალიზება და ბიუჯეტში ასახვა. უნდა შეიქმნას ქუჩაში მცხოვრებ ბავშვთა რესოციალიზაციისა და რეაბილიტაციის მექანიზმები. განსაკუთრებული აქცენტი უნდა გაკეთდეს ისეთი სახელმწიფო პროგრამების შემუშავებაზე, რომლებიც ორიენტირებული იქნება ბავშვთა მიტოვების პრევენციაზე. მიუსაფარ ხანდაზმულთათვის უნდა შეიქმნას სათემო სახლები.

44

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებები კვლავ ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად რჩება. გადაიდგა მნიშვნელოვანი ნაბიჯები ფსიქიკური და მენტალური პრობლემების მქონე ადამიანთა უფლებების საკანონმდებლო დონეზე აღიარების თვალსაზრისით. ისინი აღიარებულ იქნენ ქმედუნარიან პირებად. თუმცა, დაწყებული პროგრესული რეფორმის წარმატება დამოკიდებულია სათანადო პრაქტიკის დანერგვაზე. შესაბამისად, აუცილებელია აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებათა მიერ საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის გაზიარება. იმავდროულად, გარდამავალ პერიოდში მხარდაჭერის ინსტიტუტის გასაძლიერებლად საჭიროა დამატებითი საკანონმდებლო და ინსტიტუციური მექანიზმების შექმნა, მათ შორის, მხარდაჭერის სამსახურის ჩამოყალიბება. ასევე, აუცილებელია შშმ პირებისათვის განათლების, კულტურისა და სპორტის სფეროებში ხელმისაწვდომი გარემოს შექმნა; სპეციალური, ინდივიდუალური სასწავლო პროგრამებისა და შეფასების სისტემის შემუშავება. ლგბტ ადამიანები ხშირად არიან ძალადობისა და სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის მსხვერპლი. ამ თემ(ებ)ის წარმომადგენლები დისკრიმინაციას განიცდიან ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში. პრობლემას ამძაფრებს მათთან დაკავშირებული საკითხების მორალურ და არა უფლებრივ ჭრილში განხილვა. აუცილებელია დანაშაულისა და ძალადობის ფაქტებზე ადეკვატური რეაგირება და კანონის მოთხოვნების სამართლიანი მისადაგება. რესპუბლიკური პარტიის საქმიანობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანა იქნება ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენელთა ინტეგრაციის ხელშეწყობისთვის საჭირო ღონისძიებების დასახვა და განხორციელება, რათა ისინი საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში იყვნენ აქტიურად ჩართულნი. ამ მიმართულებით განხორციელებულ საქმიანობაში ჩართულნი იქნებიან, როგორც თავად ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, ისე ამ საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციები. რესპუბლიკური პარტიის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთათვის ხელმისაწვდომი იყოს ხარისხიანი განათლება, ამაღლდეს სახელმწიფო ენის ცოდნა. ამ მიზნების მისაღწევად პარტია ითვალისწინებს მუშაობას, როგორც ეთნიკურ უმცირესობების წარმომადგენლებთან, ისე უმრავლესობასთან, რადგან ინტეგრაციის პროცესი ორმხრივი უნდა გავხადოთ. ასევე გასათვალისწინებელია არა მხოლოდ მსხვილი ეთნიკური თუ რელიგიური ჯგუფები, არამედ შედარებით მცირერიცხოვანი ჯგუფების ინტეგრაციის ხელშეწყობის ღონისძიებები. რესპუბლიკური პარტია სრული პასუხისმგებლობით აცნობიერებს, რომ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთა ინტეგრაციის გზაზე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა არის ხელმისაწვდომი და ხარისხიანი განათლება მშობლიურ ენაზე. პარტიას აქვს კარგი გამოცდილება და ხედვა, თუ როგორ უნდა განხორციელდეს განათლების რეფორმა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. შესაბამისად, ვთვლით რომ განათლების საერთო რეფორმების ფორმატში, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთა ინტერესებიდან გამომდინარე, სახელმწიფომ საგანმანათლებლო რეფორმებში მაქსიმალურად უნდა ჩართოს უმცირესობების სკოლები და მასწავლებლები. ხელი უნდა შეეწყოს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის მშობლიური ენისა და ლიტერატურის კვალიფიციურ სწავლებას. მშობლიური და სახელმწიფო ენების სწავლებისას, გვერდზე არ უნდა დაგვრჩეს მშობლიურ ენაზე წიგნიერების გაღრმავების ხელშეწყობა. ყურადღება უნდა მიექცეს ფუნდამენტური საგნების მშობლიურ ენაზე სწავლებას. სახელმწიფო ენის ეფექტურად დამკვიდრების მიმართულებით საჭიროა, ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ სოფლებსა და ქალაქებში გაიხსნას ორენოვანი საბავშვო ბაღები. საქართველოს რესპუბლიკური პარტია თვლის, შემდეგი მოწვევის პარლამენტმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაუთმოს “რეგიონული ან უმცირესობათა ენების ევროპული ქარტიის“ ხელმოწერასა და რატიფიკაციას. აღნიშნული ქარტიის ხელმოწერის და რატიფიცირების ვალდებულება საქართველომ ევროსაბჭოს წინაშე ჯერ კიდევ 1999 წელს აიღო. თუმცა ეს საკითხი დღესაც ღიად რჩება. რესპუბლიკური პარტია მომავალ პარლამენტში განახორციელებს შესაბამის ღონისძიებებს, რათა საქართველოს ხელისუფლებამ ევროპის საბჭოს წინაშე აღებული ვალდებულების პირნათლად შეასრულოს. ჩვენ კარგად გვესმის, რომ ეს საკითხი არის პოლიტიკურად მგრძნობიარე. საზოგადოების ერთი ნაწილი მას არარეალისტურ ან გადაჭარბებულ მოლოდინებს უკავშირებს, ხოლო მეორე ნაწილი ასევე გადაჭარბებულ 45

საფრთხეების ხედავს. ამიტომ, გარდა ვალდებულების შესრულებისა, პარტიისთვის მნიშვნელოვანია, ქარტიის რეალურ არსსა და შინაარსზე ეფექტური საინფორმაციო კამპანია აწარმოოს პარლამენტის ტრიბუნიდან. ინტეგრაციის მიმართულებით საჭიროა უფრო მეტი ყურადღება დაეთმოს რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლების უფლებების და ინტერესების დაცვას. კოალიცია „ქართული ოცნების“ ფარგლებში, სწორედ ჩვენი პარტიის წარმომადგენლების ინიციატივით მოხდა საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის მიერ რეპრესირებული რელიგიური ორგანიზაციებისთვის ზარალის სიმბოლური ანაზღაურებაზე გადაწყვეტილების მიღება და რეალიზაცია. შესაბამისად, რესპუბლიკური პარტია მომავალ პარლამენტშიც გააგრძელებს რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის თანასწორობის პირობების განმტკიცებას.

სახალხო დამცველი სახალხო დამცველის ინსტიტუტი დემოკრატიული სისტემის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილი და ქმედითი მექანიზმია ხელისუფლების საქმიანობის (ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით) მუდმივი კონტროლის განსახორციელებლად. ამიტომ მისი უფლებამოსილება კონსტიტუციაში უნდა აისახოს. ასევე კონსტიტუციით უნდა განისაზღვროს ამ ინსტიტუტის ფორმირების წესი და საქმიანობის პრინციპები. სახალხო დამცველის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის მიზნით კონსტიტუციით უნდა განისაზღვროს, რომ: _ სახალხო დამცველი დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში და ანგარიშვალდებულია მხოლოდ პარლამენტის წინაშე; _ სახალხო დამცველი სარგებლობს ისეთივე იმუნიტეტით, როგორითაც საქართველოს პარლამენტის წევრი; _ სახალხო დამცველი ქმნის თავის სამსახურს; მას შეუძლია, თავისი უფლებამოსილების ნაწილი დროებით გადასცეს სახალხო დამცველის სამსახურის თანამშრომელს. ამ პერიოდში, გადაცემული უფლებამოსილების ფარგლებში, ის სარგებლობს სახალხო დამცველის უფლებებითა და იმუნიტეტით; _ პარლამენტისთვის სახალხო დამცველის კანდიდატურის წარდგენის უფლება აქვს საპარლამენტო ფრაქციას, უფლებადამცველ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან კონსულტაციების შემდეგ; _ სახალხო დამცველად შეიძლება აირჩეს არანაკლებ 30 წლის საქართველოს მოქალაქე, რომელიც ეწევა საზოგადოებრივ, შემოქმედებით, სამეცნიერო, პედაგოგიურ ან უფლებადაცვით საქმიანობას, ბოლო 3 წლის განმავლობაში არ ყოფილა რომელიმე პოლიტიკური ორგანიზაციის წევრი ან საჯარო მოსამსახურე და ბოლო 5 წლის განმავლობაში ცხოვრობდა საქართველოში; _ სახალხო დამცველი არჩეულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, მათ შორის, პარლამენტის ოპოზიციურ ფრაქციათა ნახევარი მაინც. თუ პარლამენტმა სახალხო დამცველი ვერ აირჩია, მაშინ მას პარლამენტისთვის წარდგენილ კანდიდატთაგან ხმათა უმრავლესობით ირჩევენ საქართველოს პრეზიდენტი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე; _ პარლამენტი ვალდებულია, სახალხო დამცველის ანგარიშის წარდგენიდან ერთი თვის შემდეგ, პირველივე პლენარულ სხდომაზე დებატების ფორმით განიხილოს და შეაფასოს სახალხო დამცველის ანგარიში და მისი თითოეული რეკომენდაციის განხორციელების მიზანშეწონილობა; _ სახალხო დამცველს უფლება აქვს, დასვას საჯარო მოსამსახურის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხი, აგრეთვე კონსტიტუციური სარჩელით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კანონის ან სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე, თუ საქმე ეხება ადამიანის ძირითად უფლებათა დარღვევას.

46

21. საგარეო პოლიტიკა

შენ გინდა, რომ საქართველოს ეკავოს ღირსეული ადგილი დამოუკიდებელი სახელმწიფოების მსოფლიო სისტემაში და ატარებდეს ეფექტურ საგარეო პოლიტიკას ქვეყნის უსაფრთხოების, ეკონომიკური ზრდისა და კულტურული განვითარების უზრუნველსაყოფად. ამისათვის საჭიროა მეტი ინტეგრაცია დემოკრატიული სახელმწიფოების უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ევროატლანტიკურ სისტემაში, კეთილმეზობლური ურთიერთობების გაღრმავება ჩვენი რეგიონის ყველა სახელმწიფოსთან, რომელიც პატივს სცემს საქართველოს სუვერენიტეტს და ქვეყნის სავაჭრო-ეკონომიკურ პოტენციალს უკეთ წარმოაჩენს მსოფლიო ასპარეზზე. თანამედროვე მსოფლიოში საქართველოს აქვს, როგორც ქვეყნის სტრატეგიული ინტერესების რეალიზების უნიკალური შანსები, ისე სახელმწიფო სუვერენიტეტის ხელყოფისა და ეკონომიკური განვითარების შეფერხების სერიოზული საფრთხეები. საქართველოს სტრატეგიული პოლიტიკური, ეკონომიკური და უსაფრთხოების ინტერესების რეალიზება უკავშირდება ნატოსა და ევროკავშირში მზარდი ინტეგრაციის პროცესს, რომლის საბოლოო შედეგი უნდა იყოს სრულფასოვანი წევრობა. ამასთანავე, როგორც თავად ამ პროცესის წარმატება, ისე სრულფასოვან წევრობამდე პერიოდში ქვეყნის უსაფრთხოების და ეკონომიკური წინსვლის უზრუნველყოფა დამოკიდებულია ნატოსა და ევროკავშირის წამყვან სახელმწიფოებთან სტრატეგიული თანამშრომლობის გაღრმავებაზე. ქვეყნის მთავარი საფრთხეა ბოლო წლებში განსაკუთრებით გააქტიურებული რუსული იმპერიალიზმი. რუსეთის აგრესიული მიზნები და ამბიციები საქრთველოსთან მიმართებაში აფხაზეთის და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ოკუპაციით და დე-ფაქტო ანექსიით არ დასრულებულა. საქართველოს რუსეთისთვის აქვს არა მხოლოდ შავი ზღვის რეგიონში, არამედ შუა აზიაში და ზოგადად ევრაზიის კონტინენტზე სამხედრო, პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენის ზრდისთვის საჭირო პლაცდარმის ფუნქცია. შესაბამისად, რუსული საფრთხე რეგიონალურ და გლობალურ კონტექსტშია დასანახი და არა ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობის კონტექსტში. ქვეყნისათვის აგრეთვე მნიშვნელოვანი საფრთხის შემცველია შეიარაღებული კონფლიქტები და მზარდი სამხედრო-პოლიტიკური კონკურენცია უშუალო სამეზობლოში, საერთაშორისო ტერორიზმი, დე-ფაქტო დაშლილი სახელმწიფოები შუა აზიაში, ევროსკეპტიკური განწყობების ზრდა ევროპაში, იზოლაციონიზმის შესაძლო ზრდა აშშ-ს საგარეო პოლიტიკაში, ევროატლანტიკური ინტეგრაციის დაბალი და რუსული აგრესიის ზრდის მაღალი ტემპი. ქვეყნის საგარეო პოლიტიკური კურსის მიღწევებად უნდა ჩაითვალოს ოკუპირებული ტერიტორიების არაღიარების პროცესის შენარჩუნება მსოფლიო მასშტაბით, ევროკავშირთან ასოციირების შეთანხმების დადება, ნატოსთან თანამშრომლობის ახალ ეტაპზე გადასვლა, აშშ-სთან მრავალმხრვი სტრატეგიული თანამშრომლობის გაღრმავება, ევროპის წამყვან სახელმწიფოებსა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებთან ურთიერთობის გაღრმავება, მოსაზღვრე სახელმწიფოებთან კეთილმეზობლური ურთიერთობის შენარჩუნება, რეგიონში ბოლო ხანებში გააქტიურებულ მოთამაშეებთან (ჩინეთი, ირანი) სათანამშრომლო ურთიერთობის დამყარება. ამასთანავე, თანამედროვე საგარეო პოლიტიკურ გამოწვევებთან გასამკლავებლად აუცილებელი უფრო ეფექტური, თანმიმდევრული და დინამიკური საგარეო პოლიტიკის შემუშავებისა და განხორციელებისათვის საჭიროა: • ქვეყნის გრძელვადიანი სტრატეგიული პრიორიტეტების თაობაზე ფართო პოლიტიკური და საზოგადოებრივი კონსენსუსის მიღწევა და დაცვა; • ქვეყნის ევროატლანტიკური ინტეგრაციის, როგორც თვალმისწვდომ მომავალში სახელმწიფოს განვითარების სტრატეგიული ვექტორის, კონსტიტუციურ პრინციპად ქცევა; • ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის უკეთესი ჰარმონიზაცია; • რეგიონული მასშტაბის სამშვიდობო და სათანამშრომლო პოლიტიკური და ეკონომიკური ინიციატივების შეთავაზება; • სტრტეგიულ პარტნიორებთან თანამშრომლობიდან მეტი ხელშესახები სარგებლის მიღება კონკრეტული პროექტების ინიციირებით; • დიპლომატიური სამსახურის სრულად გათავისუფლება ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკური ძალების ვიწროპარტიული საარჩევნო ამოცანებისგან; • დიპლომატიურ მისიებში წარგზავნილი საჯარო მოხელეების პროფესიული კვალიფიკაციის მუდმივი ზრდა და მათი საქმიანობისა და ცხოვრების ღირსეული პირობების უზრუნველყოფა; 47

• 2010 წლის კონსტიტუციური რეფორმის შედეგად საგარეო პოლიტიკის შემუშავებაში და განხორციელებაში პარლამენტის შესუსტებული როლის გაზრდა კონსტიტუციური ან სხვა შესაძლო მექანიზმებით.

22. ეროვნული უსაფრთხოება და თავდაცვა

შენ გინდა, რომ შენს ქვეყანაში იყოს მშვიდობა და შენი სამშობლო საიმედოდ იყოს დაცული გარე საფრთხეებისაგან. ამისათვის საჭიროა ეროვნული უსაფრთხოებისა და თავდაცვის გრძელვადიანი სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავება, ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცება და დემოკრატიული სახელმწიფოების უსაფრთხოების სისტემაში მაქსიმალური ინტეგრაცია.

2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებს საქართველო უმძიმესი გამოწვევების ფონზე ხვდება არა მხოლოდ რუსეთის მიერ ქვეყნის ტერიტორიების ოკუპაციის გამო. რუსეთ-უკრაინის ომის, სირიის კრიზისის, გაერთიანებული სამეფოს რეფერენდუმის, ევროპაში მომრავლებული ტერორისტული აქტების, თურქეთში შეიარაღებული ამბოხის შემდეგ განვითრებული მოვლენების და რუსეთის მზარდი გლობალური ამბიციების ფონზე საქართველოს უსაფრთხოების სამხედროპოლიტიკური სისტემა სულ უფრო და უფრო მოწყვლადი და მყიფე ხდება. ამავდროულად, თავად ჩვენს ქვეყანაში აშკარაა საოკუპაციო რეჟიმის მრავალმხრივი გააქტიურება: აქტიურობა საოკუპაციო ხაზისპირა სოფლებში, აქტიურობა ქართულ მედიაში, აქტიურობა პოლიტიკურ სივრცესა და სამოქალაქო სექტორში. დღეს, ისე როგორც არასდროს ბოლო ორი ათწლეულის მანძილზე, რუსული რბილი ძალა აქტიურია, და საოკუპაციო ხაზთან მდგარი ტანკების ფონზე რუსული პროპაგანდის მანქანა დღითიდღე ძალას იკრებს. ასეთ პირობებში შეუძლებელია ქვეყნის განვითარებაზე, წარმატებულ, ეკონომიკურად ძლიერ საქართველოზე ვისაუბროთ, თუკი ქვეყნის უსაფრთხოების დამატებითი გარანტიები არ შეიქმნა. უცხოური პირდაპირი ინვესტიცია, რომელიც სასიცოცხლოდ აუცილებელია წელში გამართული, სოციალურად დაცული და ეკონომიკურად ძლიერი საქართველოსთვის, მხოლოდ სტაბილურ და უსაფრთხო ქვეყანაში მოედინება. შესაბამისად, პირველ რიგში სწორედ სწრაფი ეკონომიკური ზრდისა და ქვეყნის წარმატებისთვის არის უმნიშვნელოვანესი მეტი საბიუჯეტო რესურსის დათმობა თავდაცვისუნარიანობის გამყარებისა და შეკავების შესაძლებლობების ზრდისთვის. დღეს, ქვეყანას სჭირდება გადამწყვეტი, თამამი ნაბიჯების გადადგმა და მკაცრად განსაზღვრული „წითელი ხაზების“ პოლიტიკა საერთაშორისო ურთიერთობებში. ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის უმთავრესი გამოწვევა საფრთხეების არაადეკვატური თავდაცვის ბიუჯეტი და შეიარაღებული ძალების მზადყოფნის ხარისხია. კრიტიკულად აუცილებელია სრულად პროგრამული, მრავალწლიანი და სისტემური საბიუჯეტო პროცესის წარმართვა, რომელიც თავისუფალი და დამოუკიდებელი იქნება პოლიტიკური კონიუნქტურისაგან და შესაძლებელს გახდის საფრთხეების დოკუმენტით განსაზღვრული გამოწვევების შესაბამისი პოლიტიკის გატარებას. მიუხედავად მზარდი გამოწვევებისა და საფრთხეებისა, უკვე 5 წელზე მეტია, საქართველოში არ მომხდარა ეროვნული უსაფრთხოების ძირითადი, სტრატეგიული დოკუმენტების გადახედვა. მიზეზი აღრეული კომპეტენციები, დუბლირებული ფუნქციები და სახელისუფლებო შტოებს შორის არასათანამშრომლო ატმოსფეროა. დღეს, ისე როგორც არასდროს, ქვეყანას სჭირდება პოლიტიკური ძალა ხელისუფლებაში, რომელსაც მკაცრად და მტკიცედ ჩამოყალიბებული ღირებულებები და პრინციპები აქვს, რომელიც ქმედითად უპირისპირდება ოკუპაციას, თანმიმდევრულად ატარებს სამშვიდობო პოლიტიკას, ორიენტირებულია საერთაშორისო ნდობის განმტკიცებაზე, მკაფიოდ აქვს გამოკვეთილი ქვეყნის პრიორიტეტები პარტნიორებთან ურთიერთობაში და აქვს მრავალწლიანი ხედვა საქართველოს უსაფრთხოების და თავდაცვის უმთავრესი ამოცანების გადასაწყვეტად. ჩვენი ხედვით, საჭიროა: 48

• ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის გადახედვა და თანამედროვე გამოწვევების შესაბამისი სტრატეგიული დოკუმენტის დამტკიცება, საქართველოს საფრთხეების შეფასების დოკუმენტის ფუნდამენტური გადასინჯვა; • თავდაცვის შესახებ კანონის მიღება და ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის განმტკიცებაში თავდაცვის სამინისტროს წამყვანი როლის საკანონმდებლო წესით დადასტურება და შესაბამისი კომპეტენციებით აღჭურვა; • ეროვნული უშიშროების საბჭოს გაძლიერება დღევანდელ კონსტიტუციურ რეალობაზე მორგებით და მთავრობის სისტემაში არსებული უსაფრთხოების საბჭოს ტრანსფორმირება კრიზისების მართვის ცენტრად; • ეფექტური დოქტრინული ბაზისა და სტანდარტული სამოქმედო პროცედურების ჩამოყალიბება გადაწყვეტილების მიმღები ყველა რგოლის და ინსტიტუციისთვის, მათი ფუნქციების მკაფიო გამიჯვნითა და იდენტიფიცირებით; • შეიარაღებული ძალების საბრძოლო მზადყოფნის გაზრდა ბაზების პრინციპზე გადასვლით, პროფესიული მომზადების სტანდარტის აწევით და თანამედროვე აღჭურვილობით უზრუნველყოფით; • თავდაცვის სამინისტროს ბიუჯეტის სტრატეგიულ, გრძელვადიან და პროგრამულ დაგეგმვაზე გადასვლა; • შეიარაღებული ძალების სისტემური რეორგანიზაციის გაგრძელება ნატოს სტანდარტების უზრუნველყოფის მიზნით, მათ შორის საკონტრაქტო სამსახურში გაწვევის სამწლიანი გეგმის დამტკიცება და რეზერვისა და მობილიზაციის კონცეფციის ამოქმედებისათვის საჭირო საკანონმდებლო ბაზის შექმნა; • ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის სტარტეგიული პრიორიტეტების გამოკვეთა და დაგეგმვა შემდეგი 4-8 წლის პერსპექტივით: სახმელეთო ძალების გაძლიერება, ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის საშუალებების გაძლიერება, ანტისატანკო საშუალებების გაძლიერება; • ნატოსთან და ნატოს წევრ ქვეყნებთან სატრატეგიული თანამშრომლობის მოცულობის და მიმართულებების გაფართოება; • ნატოს, ევროკავშირის და გაეროს სამშვიდო ოპერაციებში საქართველოს შეიარაღებული ძალების მონაწილეობიდან მაქსიმალური სარგებლის მიღება; • ჯარში თაობათა ცვლის პროცესის და ბიუროკრატიული სისტემის ოპტიმიზაციის სტიმულირება და რეგულირება საკანონმდებლო და საკომპენსაციო მექანიზმებით; • ეროვნული გვარდიის ფუნქციის ტრანსფორმაცია და კრიზისების დროს მისი გამოყენების შესაძლებლობის გამარტივება. გარდა ამისა, რეგიონებში შექმნილი ვითარება ითხოვს ახალ მიდგომებს და ინიციატივებს ქვეყნის უსაფრთხოების და თავდაცვისუნარიანობის განსამტკიცებლად. ერთ-ერთ ასეთ ინიციატივად გვესახება საქართველოს მიერ პოლიტიკური განცხადების გაკეთება ქვეყნის ტერიტორიაზე აშშ-ს სამხედრო ბაზის განთავსებისათვის მზადყოფნის შესახებ.

23. კონფლიქტების მოგვარება და დევნილები შენ გინდა, ქვეყანამ დაძლიოს საომარი კონფლიქტებით დატოვებული მძიმე მემკვიდრეობა და გამთლიანდეს. საამისოდ საჭიროა, კონფლიქტების მოგვარების დაეფუძნოს ისეთ ფუნდამენტურ ღირებულებებს, როგორიცაა ადამიანის უფლებები, განსხვავებული ინტერესებისა და მისწრაფებების აღიარება და პატივისცემა, თანხმობის მიღწევა დიალოგის გზით. აფხაზებთან და ოსებთან შერიგების ღირებულებით საფუძვლად ჩვენ მივიჩნევთ ევროპეიზაციას, ინსტიტუციურ საფუძვლად კი ევროინტეგრაციას. ამის წინაპირობა კი იქნება ქვეყნის ლიბერალური დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის, პოლიტიკური პლურალიზმისა და სამოქალაქო თანასწორობის სახელმწიფოდ გადაქცევა. კონფლიქტების მოგვარების პოლიტიკა საქართველოს ევროინტეგრაციის პროცესის ბუნებრივი შემადგენელი ნაწილია, რაც გულისხმობს მიზანმიმართულ დაახლოებას იმ პოლიტიკურ სივრცესთან, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ ევროპაში მიღწეული 49

ფართო შერიგების საფუძველზე შედგა და რომელიც დემოკრატიის, ადამიანის უფლებების, მცირერიცხოვანი ერებისა და უმცირესობების თვითმყოფადობის შენარჩუნება–განვითარების საუკეთესო სტანდარტებსა და პრაქტიკას სთავაზობს თანამედროვე მსოფლიოს. კონფლიქტების მოგვარების უმნიშვნელოვანეს ინსტრუმენტად ჩვენ ვაღიარებთ დიალოგს, რაც ურთიერთნდობის აღდგენისა და შერიგებისთვის აუცილებელ ნიადაგს ქმნის. აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტების მოგვარებას ჩვენ ვხედავთ თანამედროვე ევროპული სახელმწიფოს მშენებლობის პარადიგმაში, რომელიც ეფუძნება სუბსიდიარობის, ასიმეტრული რეგიონალიზმისა და ფედერალიზმის პრინციპებს. ამგვარ სახელმწიფოში ყველა ეთნიკური ჯგუფის სამოქალაქო, პოლიტიკური, სოციალური და კულტურული უფლებები დაცულია, მრავალფეროვნება აღიარებულია, როგორც ღირებულება, ხოლო დისკრიმინაციის ნებისმიერი სახე გამორიცხულია. ამავდროულად, ვინაიდან მკაფიო ასიმეტრია აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტების შემთხვევაში ობიექტური ხასიათისაა, კონფლიქტების მოგვარების სამართლებრივ–პოლიტიკური ფორმულები შეიძლება განსხვავებული აღმოჩნდეს. ჩვენი პრინციპული პოზიციაა, რომ კონფლიქტების მოგვარება მხოლოდ და მხოლოდ მშვიდობიანი გზით უნდა განხორციელდეს. საქართველომ დროულად შეასრულა 2008 წლის 12 აგვისტოს 6-პუნქტიანი ცეცხლის შეწყვეტის გეგმის მოთხოვნები, შემდეგ კი ცალმხრივად აიღო ძალის არგამოყენების ვალდებულება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მიმართ. მიგვაჩნია, რომ მთავარი საფრთხე მშვიდობისთვის არის რუსეთის სამხედრო ყოფნა აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში; შესაბამისად, მას შემდეგ, რაც საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციასშორის დაიდება ხელშეკრულება ძალის არგამოყენების შესახებ, გამოიძებნება ფორმატი, რომელშიც შესაძლებელი გახდება ქართულ–აფხაზური და ქართულ–ოსური კონფლიქტების მხარეებს შორის შესაბამისი ორმხრივი დოკუმენტების გაფორმება, რომელიც ძალაში შევიდოდა აფხაზეთიდან და სამხრეთ ოსეთიდან რუსული საოკუპაციო კონტინგენტის გაყვანის მომენტიდან. უნდა მოხდეს ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ კანონის ვენეციის კომისიის რეკომენდაციებთან ჰარმონიზაცია, რომლის დროსაც უნდა ვიხელმძღვანელოთ პრინციპით, რომ კანონი უნდა იყოს მიმართული ოკუპაციის და არა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მცხოვრები მოსახლეობის წინააღმდეგ. ამასთანავე, ჩვენ ველით, რომ ეს ნაბიჯები ყველას მიერ სწორად იქნება აღქმული, რასაც მოჰყვება შემხვედრი ნაბიჯები, რომლებიც ისევე მოემსახურება ადამიანთა თავისუფლებას, უსაფრთხოებას, თანასწორუფლებიანობას, კეთილდღეობას, როგორც ქართული მხარის ნაბიჯები და მხარეთა შორის ნდობის აღდგენასა და შერიგებას შეუწყობს ხელს. საქართველო გახსნილია გარე სამყაროსთვის და ესწრაფვის ამ მდგომარეობის გავრცელებას აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე. საკუთარი ევროპეიზაციის კონტექსტში, ჩვენს ინტერესებში არანაირად არ შედის ამ რეგიონების მოსახლეობის გარე სამყაროსგან იზოლაცია, მით უფრო, რომ ეს ეწინააღმდეგება ევროპულ ღირებულებებს. ვთვლით, რომ საქართველო მზად უნდა იყოს, არსებული სამგზავრო დოკუმენტების პარალელურად, განიხილოს ნებისმიერი ალტერნატიული ვარიანტი, რომელიც მოემსახურება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მცხოვრებთა გადაადგილების თავისუფლების რეალიზებას, მაგრამ არ შელახავს მის სუვერენიტეტს და არ შეეწინააღმდეგება ევროკავშირის არაღიარების პოლიტიკას. დამატებით, შეიძლება განვიხილოთ აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში გაცემული პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ვალიდურობის საკითხი. საერთაშორისო მისიები უნდა დაბრუნდნენ და შერიგების პროცესში მაქსიმალური მონაწილეობა მიიღონ; ევროკავშირის არაღიარებისა და ჩართულობის პოლიტიკა სრულყოფილად უნდა ამოქმედდეს. ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერა, ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის ზონის ჩამოყალიბება და ვიზების ლიბერალიზაციის მიმართულებით 50

საქართველოს წინსვლა დამატებით შესაძლებლობებს ანიჭებს საქართველოს მოქალაქეებს და ჩვენი სურვილია, რომ ამ შესაძლებლობებით სრულად ისარგებლონ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობამაც. ჩვენ საერთო ევროპული მომავლისკენ ვთავაზობთ სვლას აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საზოგადოებებს. ჩვენ მზად ვართ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საზოგადოებების წარმომადგენლებთან უშუალო დიალოგისთვის – სხვადასხვა დონეზე და სხვადასხვა ფორმატში. მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია სამოქალაქო დონეზე ქართულ-აფხაზური და ქართულ-ოსური დიალოგის გაგრძელება და დადებითად ვაფასებთ სამოქალაქო დიალოგის მონაწილეთა ინიციატივას ცალკეულ ღონისძიებებში, საერთაშორისო მხარდაჭერით, მხარეთა ოფიციალური პირების ჩართვის თაობაზე. ამგვარი შეხვედრები შექმნის ურთიერთობის უფრო მაღალ საფეხურზე გადასვლისა და კონკრეტულ საკითხებზე სპეციალური ერთობლივი სამუშაო ჯგუფების ჩამოყალიბების პერსპექტივას. შენ გინდა, აფხაზეთიდან და სამხრეთ ოსეთიდან დევნილები საკუთარ სახლებში დაბრუნდნენ. საამისოდ საჭიროა, შერიგების პოლიტიკის დღის წესრიგში გაძლიერდეს და შეუქცევადი გახდეს გალის რაიონში, საერთაშორისო მონიტორინგის პირობებში, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის, დაბრუნებულთა უსაფრთხოების, მოსახლეობის სხვა ჯგუფებთან მათი თანასწორუფლებიანობის, ნებისმიერი ფორმის დისკრიმინაციის დაუშვებლობის გარანტიების შექმნა. ამგვარი პირობების უზრუნველყოფა ქმნის შესაძლებლობას დევნილთა დაბრუნების ფაქტის აღიარების თაობაზე აფხაზურ მხარესთან ორმხრივ ფორმატში დოკუმენტის მომზადებაზე მუშაობის დასაწყებად. დოკუმენტში ასევე უნდა დაფიქსირდეს აფხაზეთის სხვა რაიონებში დევნილთა ნებაყოფლობითი, ეტაპობრივი, უსაფრთხო, ღირსეული დაბრუნების პრინციპები. ამ პრინციპების ამოქმედება დოკუმენტის ძალაში შესვლის ტოლფასი იქნება და მოხსნის საერთაშორისო დონეზეადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის გამო რეაგირების მექანიზმების გამოყენების აუცილებლობას და ურთიერთნდობის აღდგენისა და შერიგების გზაზე მნიშვნელოვან გარღვევად მოგვევლინება. ანალოგიური პრინციპების საფუძველზე უნდა გადაიჭრას დევნილთა დაბრუნების პრობლემა ოსურ მხარესთანაც. ნებაყოფლობით დაბრუნების უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა ვრცელდება იმ პირებზეც, ვისაც კონფლიქტის გამო მოუწიათ თავისი საცხოვრებლისა და ქონების მიტოვება საქართველოს სხვა რეგიონებშიც. ჩვენ ვიზიარებთ „ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში კონფლიქტის შედეგად საქართველოს ტერიტორიაზე დაზარალებულთა ქონებრივი რესტიტუციისა და კომპენსაციის შესახებ“ კანონის“ (2007 წ. 1 იანვარი) სულისკვეთებას და „და მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ამ საკითხების უფრო ფართო სამართლებრივ და გეოგრაფიულ კონტექსტში განსახილველად. გალისა (აფხაზეთში) და ახალგორის (სამხრეთ ოსეთში) რაიონების მცხოვრებთა უსაფრთხოებისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის უზრუნველყოფა კონფლიქტების მხარეებს შორის ნდობის აღდგენის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პირობაა. ე.წ. „ბორდერიზაციის“ პრაქტიკა იწვევს მიმდებარე ტერიტორიებზე მცხოვრები მოსახლეობის სოციალურ–ეკონომიკური მდგომარეობის მკვეთრ გაუარესებას, ლახავს ადამიანის ძირითად თავისუფლებებს. საქართველო უნდა ცდილობდეს ამ რაიონების მცხოვრებთა მდგომარეობის შემსუბუქებას (მათი ეთნიკური წარმომავლობის მიუხედავად) ადგილობრივ ხელისუფლებებთან ურთიერთქმედებით, საერთაშორისო თანამეგობრობის მონაწილეობითა და საერთაშორისო მისიების მეთვალყურეობის ქვეშ.

51

24. ევროინტეგრაცია

შენ გინდა, რომ ევროპა დაგვეხმაროს ქვეყნის აღმშენებლობაში და საქართველო გახდეს ევროპული ოჯახის თანასწორუფლებიანი წევრი. საამისოდ საჭიროა საქართველოს მიერ არჩეული ევროპის კავშირთან ინტეგრაციის პოლიტიკური კურსის წარმატებით განხორციელება, ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების შესაძლებლობების ეფექტიანად გამოყენება. აუცილებელია, რომ მოსახლეობამ დაინახოს არა მხოლოდ პოლიტიკური, არამედ მატერიალური სიკეთეებიც, რაც მისთვის მოაქვს ევროინტეგრაციის პროცესს. ვიზალიბერალიზაციის მიღების შემდეგ აუცილებელია, მთავრობამ ევროკავშირთან მუშაობის თვალსაზრისით ერთ-ერთ უმთავრეს პრიორიტეტად დასახოს ევროკავშირთან ურთიერთობებით იმ ფინანსური სიკეთეების მიღება, რომელიც აუცილებელია ჩვენი ქვეყნის სწრაფი განვითარებისა და მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლებისათვის. ამ მიმართულებით წარმატებული პოლიტიკის გატარება არამარტო ქვეყნის სტაბილური განვითარების გარანტიაა, რომელიც დიდ ეკონომიკურ სიკეთეს უქადის საქართველოს. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ აღნიშნული ფართო ამოცანის შესრულებაში ევროკავშირთან კომუნიკაციის კომპონენტი არ არის მხოლოდ განმსაზღვრელი, გაცილებით მნიშვნელოვანია მმართველობით სისტემაში ასოციირების ხელშეკრულებით მოცემული საკითხების ეფექტურ და რეალურ სისტემურ რეფორმებში ასახვა. ხშირ შემთხვევაში ევროკავშირისგან მოსული ვალდებულებები ცალკეული საჯარო მოხელეების მიერ განიხილება, როგორც ტვირთი და მისი შესრულება მხოლოდ კონკრეტული ამოცანების შესრულების დაფიქსირებამდე დაიყვანება. არსებითად უნდა შეიცვალოს მიდგომა გაცილებით ინტენსიური სისტემური ცვლილებების გატარებით, აღმოსავლეთევროპული გამოცდილების კარგად გააზრებით, ადაპტირებით და დანერგვით. ფორმალურ ვალდებულებებთან შედარებით რეფორმების გაცილებით წინმსწრებად და ეფექტურად განხორციელება არის საფუძველი საქართველოსთვის ამ რესურსის ფართოდ გამოყენებისათვის. შესაბამისად, აუცილებელია მმართველობითი სისტემის, დეცენტრალიზაციის და ეკონომიკურ სფეროში ნაბიჯების სწრაფი და ეფექტური გადადგმა, რაც რეალურ საფუძველს შექმნის ქვეყნის ევროპულ სტანდარტებთან დაახლოებისა და პარტნიორობისგან მეტი ეკონომიკური სარგებლის მიღებისთვის. ევროპის კავშირისგან პარტნიორობის გაღმავების გზით ეკონომიკური განვითარების დამატებითი შესაძლებლობების გამოყენებისა და დამატებითი ფინანსური რესურსების მობილიზებისათვის მთავარ პრიორიტეტად უნდა იქცეს ევროპულ ფონდებთან მზარდი წვდომის საკითხის გადაწყვეტა. ეს საკითხი მთავრობის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ პრიორიტეტად უნდა იქცეს და, შესაბამისად, მან მნიშვნელოვანი ადგილი უნდა დაიკავოს საქართველოსა და ევროკავშირს შორის მიმდინარე პოლიტიკური დიალოგის ყველა შესაძლო ფორმატში (საქართველოს მთავრობა - ევროკომისია, პრემიერ-მინისტრი და პრეზიდენტი - ევროკომისიის თავმჯდომარე და ევროკავშირის ქვეყნების მეთაურები; საგარეო საქმეთა სამინისტრო - ევროკომისარი საგარეო საკითხებში და ევროკავშირის ქვეყნების შესაბამისი უწყებები; საქართველოს პარლამენტი - ევროსაბჭო და ევროპარლამენტი, ქვეყნის ლობისტური სტრუქტურები ევროპაში, აგრეთვე საქართველოს დიპლომატიური მისიები ბრიუსელში, სტრასბურგსა და ევროკავშირის ქვეყნებში, და ა.შ.). ევროკავშირის წარმომადგენლებს პირად შეხვედრებში ხშირად გამოუთქვამთ მოსაზრება, რომ საქართველოს, ქვეყანაში გატარებული რეფორმების სათანადოდ წარმოჩენისა და ევროსტრუქტურებში უფრო მეტი აქტიურობის შემთხვევაში, ამ ორგანიზაციისაგან გაცილებით მეტი დახმარების მიღება შეუძლია. აუცილებელია სერიოზული ანალიზის გაკეთება, თუ რომელ ფონდებსა და მიზნობრივ პროგრამებზე წვდომის მიღწევაა შესაძლებელი მოკლე, საშუალო და გრძელვადიან პერიოდებში და გაკეთდეს გარკვეული „საგზაო რუკა“ ამ მიმართულებით. საქართველოს შემთხვევაში, რეალისტურია პირველ ეტაპზე (Association, Pre accession period) ასეულობით მილიონი ევროს, შემდეგ კი - პოტენციურად მილიარდობით ევროს გამოყოფის პერსპექტივა. თუმცა აუცილებელია, დავიწყოთ აქტიური მუშაობა და ლობირება, რათა გაგვიჩნდეს შესაძლებლობა, ბევრად უფრო სოლიდური ფინანსები მოვიზიდოთ უკვე ევროკავშირის სტრუქტურული და სხვა მსხვილი ფონდებიდან, მათ შორის, ევროპის რეგიონული განვითარების (ERDF), ევროპის სოციალური (ESF) და ევროპის კოჰეზიის (გათანაბრების/უთანაბრობის შემცირების - GF) ფონდებიდან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია 52

ERDF-სა და CF-სთან ურთიერთობა, რომლებიც რეგიონული განვითარებისა და რეგიონული უთანაბრობების შემცირებაზე ორიენტირებული ფონდებია. ამ მხრივ საგულისხმოა აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მაგალითები, რომლებმაც ათეულობით მილიარდი ევრო მიიღეს წლების განმვალობაში. ეს მხოლოდ ევროპის კავშირის სხვადასხვა ფონდებიდან და პროგრამებიდან მიღებული გრანტებია და არა კრედიტები, რომელიც ამ ქვეყნების მთავრობებმა, შიდა მიზნობრივმა ფონდებმა, ადგილობრივმა თვითმმართველობებმა, სუბნაციონალურმა ინსტიტუციებმა, სასწავლო და სამეცნიერო-აკადემიურმა დაწესებულებებმა, ბიზნესმა და არასამთავრობო სექტორმა მიიღეს. ევროპის კავშირისგან დახმარების მიღების მრავალმხრივი შესაძლებლობებიდან მნიშვნელოვანია რეგიონულ პოლიტიკა და რურარული (სოფლის) განვითარება, რომლის შედეგები ყველაზე თვალსაჩინოა მოსახლეობისათვის, რამდენადაც მის ფარგლებში, უპირატესად, ხდება ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელება: წყალსადენებისა და კანალიზაციის, გზებისა და ხიდების, სკოლებისა და საბავშვო ბაღების მშენებლობა და რეაბილიტაცია, მუზეუმებისა და პარკების, საცხოვრებელი კორპუსებისა და ადმინისტრაციული შენობების კეთილმოწყობა, ასევე, მცირე და საშუალო ბიზნესის ხელშეწყობა გრანტებით, შეღავათიანი დაკრედიტებით, მეწარმეობის დაწყების დაფინასებით და მისთ. ამასთან, უაღრესად მნიშვნელოვანია: ა) წინა გაწევრიანების დახმარების ინსტრუმენტი - ამ ინსტრუმენტის ფარგლებში, ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი სახელმწიფოებისთვის გათვალისწინებულია მხარდაჭერის 5 კომპონენტი: ტრანზიციისა და ინსტიტუციური გაძლიერების კომპონენტი; ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობა; რეგიონული განვითარება (ტრანსპორტი, გარემო, რეგიონული და ეკონომიკური განვითარება); ადამიანური კაპიტალის განვითარება; რურალური/სოფლის განვითარება; ბ) ინტერმუნიციპალური თანამშრომლობის შესაძლებლობები - თანამშრომლობის ეს ფორმატი მუნიციპალიტეტების თანამშრომლობისა და რესურსების გაერთიანების საშუალებას იძლევა შემდეგი მიმართულებებით: კომუნალური/მუნიციპალური რეგულაციები, სერვისები და ინფრასტრუქტურა; გ) ჰორიზონტი 2020 (Horizon 2020) კვლევის, ინოვაციებისა და განვითარების ფინანსური მხარდაჭერის ჩარჩო-მექანიზმია. ევროკავშირის ამ მექანიზმის ბიუჯეტი 2014-2020 წლებისთვის შეადგენს 70 მილიარდ ევროს, შესაბამისად, აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრი ქვეყნებისთვის სხვადასხვა სფეროებში დახმარების (საგრანტო, სუბსიდირება, ტექნიკური დამხარება) მნიშვნელოვანი რესურსია. აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრი ქვეყნების დახმარების რესურსებიდან ძალზე მნიშვნელოვანია სამეზობლო საინვესტიციო ინსტრუმენტი (NIF) - დამატებითი რესურსების მობილიზების მექანიზმი ტრანსპორტის, ენერგეტიკის, გარემოსა და სოციალური სექტორების ინფრასტრუქტურული პროექტების განსახორციელებლად. ქვეყნის ევროპული ინტეგრაციის გზაზე შემდეგი ნაბიჯი უნდა გახდეს საქართველოს ხელისუფლების მიერ ევროკავშირის წევრობის ოფიციალური მოთხოვნა ევროკავშირის შეთანხმების 49-ე მუხლის საფუძველზე, რისთვისაც არსებობს ობიექტური საფუძვლები და საჭიროა საქართველოს ხელისუფლების მიერ გამოხატული მკვეთრი პოლიტიკური პოლიტიკური ნება. ქვეყნის ოფიციალური განაცხადის მიღების შემთხვევაში იწყება ფართომასშტაბიანი საკანონმდებლო შემოწმება (free empty legal screening) და ყალიბდება ევროკავშირში გასაწევრიანებელი მოლაპარაკების პროცესი.

53

25. საშუალო, პროფესიული და უმაღლესი განათლება შენ გინდა, შვილმა ხარისხიანი საშუალო განათლება მიიღოს და აღარ იყოს საჭირო რეპეტიტორებთან დამატებითი მეცადინეობა. ეს ვერ მიიღწევა თავის ნებაზე მიშვებული, ანუ უსტანდარტო, უსისტემო განათლებით. ამისათვის საჭიროა განსაკუთრებული სახელმწიფოებრივი ზრუნვა სასკოლო განათლებაზე, სახელმწიფო სტანდარტი, სახელმწიფო სისტემა, მანამ, სანამ ადამიანი გახდება სრულწლოვანი. სასკოლო განათლება არ გულისხმობს ცოდნის მექანიკურ გადაცემას. ჩვენი მიზანი უნდა იყოს განათლებული და თავისუფალი ადამიანები. ჩვენ გვინდა განათლებული თავისუფლება. მიუხედავად იმისა, რომ განათლება საზოგადოების განვითარების ქვაკუთხედად უნდა იყოს მიჩნეული, სახელმწიფო პოლიტიკის დონეზე განათლება ვერ იქცა იმ პრიორიტეტად, რომელსაც იმსახურებს. განათლებული მოქალაქეები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი პატარა ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, რომელიც გლობალიზებულ მსოფლიოში დასამკვიდრებლად კონკურენტუნარიან, ძლიერ საზოგადოებას საჭიროებს. სამწუხაროდ, ხელისუფლებამ ვერ მოაგვარა წინა ხელისუფლების მიერ დატოვებული პრობლემები, როგორც სასკოლო, ისე საუნივერსიტეტო განათლებასა და მეცნიერებაში. განათლების სისტემის სტაბილური განვითარებისა და სასურველი შედეგის მიღწევისათვის უაღრესად მნიშვნელოვანია, რომ საზოგადოება შეთანხმდეს განათლების სისტემის გრძელვადიანი განვითარების პრინციპებზე, მის რეფორმაზე. განათლების სისტემა არ უნდა განიცდიდეს რყევებს, არ უნდა იყოს დამოკიდებული ხელისუფლების ცვლილებებზე. სახელმწიფომ უნდა გაზარდოს განათლების დაფინანსება. დღეს არსებული მთლიანი შიდა პროდუქტის 1,8 პროცენტის (2015) ნაცვლად, ამ ეტაპზე სრულიად რეალურია, რომ მთლიანი შიდა პროდუქტის 5% სწორედ განათლებისა და მეცნიერების განვითარებაზე დაიხარჯოს. სახელმწიფომ უნდა წაახალისოს კერძო სექტორის მონაწილეობა ამ ამოცანის მიღწევაში, მაგალითად, პროგრამის საგადასახადო პოლიტიკის ნაწილში მითითებული მექანიზმებით. სასკოლო განათლებასთან მიმართებით განათლების სამინისტროს ფუნქცია უნდა იყოს: სასკოლო განათლების პოლიტიკის განსაზღვრა, მასწავლებლების მომზადება და შესაბამისი ხარისხის მინიჭება (უნივერსიტეტებთან ერთად). სასკოლო განათლების მთავარი მონაწილე, მისი მთავარი აქტორი არის მასწავლებელი. დღეს არსებული ვითარების პირობებში მასწავლებლის საბაზო ხელფასი 360 ლარია, რაც იმ მოთხოვნების არაადეკვატურია, რასაც სახელმწიფო და საზოგადოება მასწავლებლის შრომის შედეგებს უყენებს. საჭიროა დაწესდეს მასწავლებელთა იერარქია - გრადაცია, მინიმუმ სამსაფეხურიანი. გრადაციის კრიტერიუმი უნდა იყოს შრომის შედეგი (მაგალითად, წლის დასაწყისში და მის ბოლოს კლასის ცოდნის შემოწმება). უმაღლეს საფეხურზე მყოფ მასწავლებელს ხელფასიც ძალიან მაღალი უნდა ჰქონდეს და, შესაბამისად, უნდა გაიზარდოს მისდამი ნდობა. ნდობის გაზრდა გამოიხატება ნაკლები რუტინული, საკანცელარიო, ბიუროკრატიული სამუშაოს შესრულების აუცილებლობაში. აუცილებელია მასწავლებლის პრესტიჟის, მისი ავტორიტეტის გაზრდა. ამის გაკეთება შეუძლებელია მასწავლებელთა მომზადების ახალი სისტემის შექმნის გარეშე. ეს უნივერსიტეტებმა უნდა განახორციელონ. მათვე უნდა მიიღონ მონაწილეობა მასწავლებლებისათვის შესაბამისი ხარისხის მინიჭებაში. შენ გინდა, რომ ახალგაზრდებს შეეძლოთ ისეთ პროფესიას და ხელობას დაეუფლონ, რომელიც საკუთარ სამშობლოში მათ დასაქმებას და ცხოვრების ღირსეულ პირობებს უზრუნველყოფს. ამისათვის საჭიროა შეიქმნას პროფესიული განათლების სააგენტო, რომელიც კოორდინირებულად იმუშავებს ყველა უწყებასთან, პასუხისმგებელი იქნება პროფესიული განათლების განვითარებაზე და შექმნის პროფესიული განათლების ქართულ მოდელს.

54

დღეს პროფესიული განათლების მიმართულებით მწვავე პრობლემების წინაშე ვდგავართ. პროფესიული განათლების პრესტიჟი ძალიან დაბალია. შრომის ბაზარი უმრავლეს შემთხვევაში ითხოვს უმაღლესდამთავრებულ კადრებს (მაგ., მოლარე). არადა, ევროპულ ქვეყნებში, მაგალითად, უნგრეთში, ჩეხეთში - დასაქმებულთა 60-70% პროფესიული განათლების დიპლომს ფლობს. ამის მიზეზია, ერთი მხრივ, პროფესიული მასწავლებლებისა და ინსტრუქტორების მომზადების დაბალი დონე; უმაღლეს და პროფესიულ განათლებაში არ ამზადებენ პროფესიულ მასწავლებლებს. პროფესიული მასწავლებლობა არაპრესტიჟულია დაბალი ანაზღაურების გამო და ახალგაზრდებს არა აქვთ არავითარი მოტივაცია, დაინტერესდნენ ამ პროფესიით. მეორე მხრივ, დაბალია პროფესიული განათლების მიღების მსურველ მოსწავლეთა და სტუდენტთა განათლების დონე, განსაკუთრებით - წერითი და ზეპირი მეტყველების უნარი, მათემატიკის, უცხო ენების ცოდნა. დღეს პროფესიულ სასწავლებლებში სწავლობს დაახლოებით 18 ათასი სტუდენტი (მათგან 12000 სახელმწიფო კოლეჯებში, 6000 კი კერძო კოლეჯებში), მაშინ, როდესაც საუნივერსიტეტო განათლებას იღებს დაახლოებით 120 000 სტუდენტი. ცხადია, ეს ბალანსი უნდა შეიცვალოს. შემუშავებულია პროფესიული განათლების რეფორმის სტრატეგია 2013-2020 წლებისთვის, თუმცა, სამწუხაროდ, მასში ასახული, ხშირ შემთხვევაში სწორი დებულებები ჯერჯერობით განუხორციელებელი რჩება. შრომის ბაზარი განიცდის კვალიფიციური კადრების მწვავე დეფიციტს ყველა სფეროში. პროფესიული განათლება თავისი არსით დუალურია. მასში თანამშრომლობს მინიმუმ ორი მხარე - ბიზნესი და სასწავლებელი. წარმოუდგენელია, რეფორმები მიმდინარეობდეს საგანმანათლებლო კომპონენტის გაუმჯობესების მიმართულებით, რასაც ახორციელებს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო და განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი და პარალელური პროცესები არ მიმდინარეობდეს ბიზნესის განვითარების თვალსაზრისით. მართალია, ყველა დარგობრივ უწყებას მეტ-ნაკლებად აქვს პროფესიული კადრის მომზადებასთან დაკავშირებული პროექტები, თუმცა ისინი არაკოორდინირებულად მოქმედებენ და ქვეყანაში არ არსებობს ერთიანი ხედვა. ფაქტია, რომ ბიზნესის რეალური მოთხოვნები და საგანმანათლებლო სფეროს შესაძლებლობები არ თანხვდება. პროფესიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებს არ აქვთ ბიზნესის მოთხოვნების დაკმაყოფილების არც ადამიანური და არც ფინანსური შესაძლებლობები. ისინი ახორციელებენ ისეთ პროგრამებს, რომლებიც პოპულარულია, რის შესაძლებლობაც აქვთ და არ ითვალისწინებენ ბაზრის მოთხოვნებს. ზოგადად ბიზნესსუბიექტებსაც არა აქვთ ისეთი ფინანსური შესაძლებლობები, რომ გაუჩნდეთ საგანმანათლებლო დაწესებულებებთან თანამშრომლობის სურვილი. ვისაც ფინანსური შესაძლებლობები მოეპოვება, ისინიც ცდილობენ, თავად შექმნან შიდაკორპორაციული ტრენინგცენტრები და თავი აარიდონ სასწავლებლებთან თანამშრომლობას. საჭიროა შემდეგი ღონისძიებების გატარება: • შრომის ბაზრის რეგულარული კვლევა; • საინფორმაციო სისტემების დანერგვა; • პროფესიული მასწავლებლების მომზადების, გადამზადების სისტემის დანერგვა და პროფესიულ განათლებაში ჩართვის მოტივაციის გაზრდა; • დაფინანსების დღეს არსებული მოდელის შეცვლა და პროფესიული სასწავლებლების ყველა სტუდენტისათვის თანაბარი ხელმისაწვდომობა, განურჩევლად სასწავლებლის სამართლებრივი სტატუსისა (კერძო თუ სახელმწიფო). დაფინანსების მოდელში საწარმოო პრაქტიკის დაფინანსების გათვალისწინება; • ბიზნესსუბიექტების ცნობიერების ამაღლება და პროფესიულ განათლებაში ჩართვის სტიმულირება; • პროფესიული კავშირის როლის გააქტიურება შრომის პირობებისა და შრომითი 55

უფლებების დაცვის საკითხებში; • პროფორიენტაციის განხორციელება;

კომპონენტის

გააქტიურება

და

სისტემური

მიდგომების

• პროფესიული განათლების პოპულარიზაცია.

• საგანმანათლებლო ჩიხების აღმოფხვრა, განათლების ზედა საფეხურებზე კრედიტების ტრანსფერის, ფორმალური განათლების აღიარების მექანიზმების შექმნა.

შენ გინდა, უმაღლესი განათლების მიღებით გახდე კონკურენტუნარიანი სპეციალისტი და ღირსეული ანაზღაურებით დასაქმება არ იყოს პრობლემა. ამისათვის საჭიროა უმაღლესი სასწავლებლების ავტორიზაციისა და აკრედიტაციის სტანდარტების აწევა და სახელმწიფოს მიერ მეცნიერების დაფინანსების გაზრდა. თავის დროზე, გამოცდების გატანა უმაღლესი სასწავლებლების გარეთ და გამოცდების ერთიანი ეროვნული ცენტრის შექმნა დადებითი მოვლენა იყო. ეროვნული გამოცდების დროს უნდა შემოწმდეს ცოდნა, დაუშვებელია ეროვნული გამოცდების დროს ბარდებოდეს საგნები, რომლებიც აბიტურიენტს სკოლაში არ გაუვლია. ამასთან ერთად, ეროვნული გამოცდები სკოლების კვალიფიციურობის შემოწმების საშუალებადაც უნდა იქცეს. სამწუხაროდ, ვერ მოხერხდა განათლების ხარისხის დახვეწა და უმაღლესი სასწავლებლების ავტორიზაციის პროცესის შედეგად სახეზეა მკაფიოდ არასახარბიელო ვითარება . დღევანდელი მონაცემებით, საქართველოში ფუნქციონირებს 75 ავტორიზებული უმაღლესი სასწავლებელი (წინა ხელისუფლების დროს 56 იყო, რაც, ასევე, ძალიან ბევრია). ყოველწლიურად უმაღლეს სასწავლებლებში საკონკურსო ადგილების რაოდენობა 40 ათასს აღწევს, ხოლო აბიტურიენტების რაოდენობა 30 - 40 ათასის ფარგლებშია. სკოლადამთავრებულთა 4/5 სტუდენტი ხდება. დღეს საქართველოში დაახლოებით 120 ათასი სტუდენტია. ჯერ ერთი, ქვეყანას არ სჭირდება ამდენი უმაღლესდამთავრებული და მეორეც - ქვეყანას არ გააჩნია არც აკადემიური და არც მატერიალური რესურსი 75 უმაღლეს სასწავლებელს რომ გასწვდეს. მისაღები კონტინგენტის რაოდენობის ასეთ გაუაზრებელ ზრდას მივყავართ კონკურენციის სრულ იგნორირებამდე, კონკურენციის არარსებობა კი უარყოფითად აისახება საკუთრივ უნივერსიტეტების რეიტინგზე. ამ ვითარების გამოსწორების ერთადერთი გზა არის ავტორიზაციისა და აკრედიტაციის სტანდარტის აწევა. იმ უმაღლეს სასწავლებელებს, რომლებსაც რამდენიმეჯერ აქვთ მიღებული ავტორიზაცია, მრავალწლიანი (20-30 წლიანი) ავტორიზაცია უნდა მიეცეთ. შრომის ბაზრის მოთხოვნების არცოდნა ქართული უმაღლესი განათლების სისტემის სამწუხარო რეალობაა. ეს რეალობა კარგად ჩანს სახელმწიფოს მხრიდან დაფინანსებული სპეციალობების უბრალო ჩამონათვალშიც. ცხადია, სახელმწიფო, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე, გარკვეული ვადით (და არა მუდმივად) უნდა აფინანსებდეს მისთვის საჭირო სპეციალობებს. თუმცა, რაში სჭირდება ქვეყანას ყოველწლიურად 200 არქეოლოგი, ფილოსოფოსი, ფილოლოგი, ქიმიკოსი, ფიზიკოსი და არქიტექტორი, ამ მარტივ კითხვაზე პასუხს არავინ იძლევა. გადაიხედება გრანტების გაცემის პრინციპი. დაუშვებელია ეროვნულ გამოცდის შედეგების მიხედვით მოპოვებული გრანტი სტუდენტს უმაღლეს სასწავლებელში სწავლის მთელ პერიოდში ეძლეოდეს, მიუხედავად მისი აკადემიური მოსწრებისა. ისევე როგორც, იმ სტუდენტებს, რომლებმაც ვერ მოიპოვეს გრანტი ეროვნული გამოცდების შედეგების მიხედვით, საშუალება უნდა ჰქონდეთ უკვე უმაღლეს სასწავლებელში სწავლის პერიოდში მოიპოვონ გრანტი მაღალი აკადემიური მოსწრების შემთხვევაში. გრანტების გადახედვა ყოველი წლის ბოლოს უნდა ხდებოდეს.

56

26. კულტურული მემკვიდრეობა შენ გინდა, ჩვენი კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები შევუნარჩუნოთ მომავალ თაობებს, მოვლილი და დაცული იყოს, მათ სანახავად ჩამოდიოდნენ უცხოელი ტურისტები. ამისათვის საჭიროა კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სფერო სახელმწიფოსათვის პრიორიტეტული გახდეს და ჩატარდეს მისი რეფორმა. სახელმწიფომ უნდა გააკეთოს არჩევანი, რა არის მისთვის მთავარი - კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა თუ დროებითი სამუშაო ადგილების შექმნა. კულტურული მემკვიდრეობის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის არარსებობა მძიმედ აისახება ეროვნული მემკვიდრეობის ძეგლებზე. ხელისუფლების მაღალ ეშელონებში ყველა ორიენტირებულია მოკლევადიან შედეგებზე და არავინ უწევს ანგარიშს იმ გარემოებას, რომ კონკრეტული ძეგლი ქვეყნისთვის შეიძლება უფრო მეტი დივიდენდის (მათ შორის, ფინანსების) მომტანი იყოს, ვიდრე კარიერი ან ქალაქის ძველი იერსახის ცვლილება. კანონით უნდა დადგინდეს ძეგლების დამცავი ზონები და კანონითვე უნდა აიკრძალოს დამცავი ზონების შემცირება და გაუქმება, რაც თითქმის ყოველდღიურად ხდება ჩვენს რეალობაში. კანონით უნდა დადგინდეს, რომ დამცავი ზონებიდან 100 მ-ის რადიუსში აიკრძალება ისეთი ნაგებობის აშენება, რომელიც ძეგლის ვიზუალურ აღქმას ხელს შეუშლის და გარემოს დაუმახინჯებს.. ოც წელზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, რაც იუნესკომ საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები იუნესკოს მსოფლიო მნიშვნელობის ნუსხაში შეიტანა და ამის შემდეგ ამ სიაში არც ერთი ქართული ძეგლი აღარ მოხვედრილა, პირიქით კი მოხდა - ბაგრატის ტაძარი ამოიღეს ამ სიიდან. თვითნებური „რესტავრაცია-რეაბილიტაცია“ დამღუპველად აისახება ნებისმიერ ძეგლზე. სახელმწიფომ აუცილებლად უნდა გაამკაცროს კანონმდებლობა ასეთი ქმედების ჩამდენი პირების მიმართ. სისხლის სამართლის კოდექსში არის ჩანაწერი, რომლის მიხედვითაც ძეგლის ხელყოფა ისჯება თავისუფლების აღკვეთით, მაგრამ ამ ნორმით საქართველოში ჯერ არავინ დასჯილა. კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა-რეაბილიტაცია დღეს ხორციელდება უმეტესწილად კერძო ფონდის დონორობით. ეს მისასლმებელია, მაგრამ სახელმწიფო ვალდებულია, სრულფასოვნად იზრუნოს საკუთარი მემკვიდრეობის დაცვაზე და ამ მიზნით ყოველწლიურად სახელმწიფო ბიუჯეტში გამოყოს სათანადო სახსრები. კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სიტემის ეფექტიანობის გასაზრდელად აუცილებლად განსახორციელებელია კულტურული მემკვიდრეობის დაწესებულებებისა და დეცენტრალიზაცია, რომელიც უნდა შეეხოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვასაც. დღეს მუზეუმები გაერთიანებულია ან ეროვნულ მუზეუმში, ან კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოში, რომელთა დიდი ნაწილი შეიძლება უფრო ეფექტურად იმართოს მუნიციპალიტეტების მიერ, ისევე, როგორც უფრო ეფექტურად შეიძლება განხორციელდეს ადგილობრივი მნიშვნელობის ძეგლების მოვლა-პატრონობა ამ უფლებამოსილების დელეგირებისას, ადგილობრივი ბიუჯეტებისათვის ცენტრიდან საკმარისი ოდენობით მიზნობრივი ტრანსფერის გადაცემის პირობებში, რაც წაადგება ადგილობრივი ტურისტული პოტენციალის გაზრდაში მათ აქტიურ ჩართვას.

57

27. ქართული ენა შენ გინდა, რომ შევინარჩუნოთ და განვავითაროთ ქართული ენა, როგორც ეროვნული კულტურული ფენომენი. ამისათვის საჭიროა არა მხოლოდ საზოგადოებამ, არამედ სახელმწიფომაც იზრუნოს ენის მოფრთხილებასა და განვითარებაზე. ქართული ენა ჩვენი ქვეყნის სახელმწიფო ენაა, ეროვნული მსოფლხედვისა და თვითიდენტიფიკაციის უპირველესი ინსტრუმენტი. ერის არსებობის ყველა ეტაპზე ენის დაცვისა და ფუნქციონირების უზრუნველყოფა სახელმწიფოს მოვალეობაა. განსაკუთრებით მწვავედ დადგა ქართული ენის დაცვისა და შემდგომი განვითარების პრობლემა 21-ე საუკუნეში, გლობალიზაციისა და მისი თანამდევი ტექნოლოგიური ნახტომის ფონზე. ახალ, გლობალურ საინფორმაციო სივრცეში ენის სრულფასოვანი ფუნქციონირებისა და დაცვის პრობლემა სულ სხვა მასშტაბებით წარმოჩნდა არა მხოლოდ ჩვენსავით პატარა ქვეყნების, არამედ ზესახელმწიფოების წინაშეც. სახელმწიფო ენის მხარდაჭერის სტრატეგია რამდენიმე ასპექტს მოიცავს, რომლებზეც თანაბრად უნდა გადანაწილდეს სახელმწიფო მზრუნველობა: 1. ქართული ენის კვლევის, დოკუმენტირების, მიმოქცევის უზრუნველყოფა ტექნოლოგიური საშუალებებით, 21-ე საუკუნეში ენის სრულფასოვანი ფუნქციონირების აუცილებლობიდან გამომდინარე; 2. ქართული ენის სტრუქტურული და ფუნქციური კვლევა ისტორიული (დიაქრონიული) და თანამედროვე სისტემური (სინქრონიული) ასპექტების გათვალისწინებით როგორც სალიტერატურო ენის, ისე მისი სივრცობრივი (დიალექტები) და სოციალური (სოციოლექტები) ვარიანტების ჩათვლით (ქართული ენობრივი სინამდვილე ქართველური ენობრივი მრავალფეროვნების სახით ქართული არამატერიალური კულტურის ერთ-ერთი უნიკალური ძეგლია. იგი მოიცავს სამივე ქართველურ ენასა (ქართული, ზანური, სვანური) და მათ დიალექტებს - როგორც სამყაროს ერთი ენობრივი ხატის იდიოეთნიკურ კომპონენტებს. შესაბამისად, ქართველოლოგიის განვითარება - ქართველური ენების მსოფლიო სტანდარტების შესაბამისი დოკუმენტაციისა და კვლევის ორგანიზებაც სახელმწიფო ზრუნვის საგანი უნდა იყოს; 3. სახელმწიფო ენობრივი პოლიტიკის გატარება: ისტორიული ენობრივი მრავალფეროვნების პირობებში, სახელმწიფო ენის სრულფასოვანი ფუნქციონირების უზრუნველყოფა; ქვეყანაში არსებული ენობრივი სიტუაციის კვალიფიკაცია და მართვა; სახელმწიფო ენობრივი პოლიტიკის შემუშავება და ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე მისი გატარების უზრუნველყოფა. ქართული ენის სწავლების სახელმწიფო სტრატეგიის შემუშავება ქართულის, როგორც სახელმწიფო ენის, სტატუსიდან გამომდინარე. სახელმწიფოს მხრიდან ქართულ ენაზე მზრუნველობის ეს სამი ასპექტი - ენის კვლევა, სწორი ენობრივი პოლიტიკის წარმოება და თანამედროვე ტექნოლოგიურ დონეზე ფუნქციონირება - ურთიერთს განაპირობებს და ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. მომავლის ქართველოლოგია უნდა იყოს თანამედროვე მსოფლიო სამეცნიერო სივრცის განუყოფელი ნაწილი; იგი უნდა პასუხობდეს 21-ე საუკუნის აკადემიურ სტანდარტებსა და გამოწვევებს. ინოვაციურ მეთოდებზე დამყარებულმა მრავალასპექტიანმა ქართველოლოგიურმა კვლევებმა ხელი უნდა შეუწყოს სახელმწიფო ენის მრავალმხრივ და სრულფასოვან ფუნქციონირებას. როდესაც 21-ე საუკუნის გამოწვევებზე ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ თანამედროვე ტექნოლოგიებში ქართული ენის ჩართვასა და ამ ტექნოლოგიურ ვირტუალურ სამყაროში სახელმწიფო ენის სრულფასოვან ფუნქციონირებას. ამ თვალსაზრისით, ქართული ენის ეროვნული კორპუსის მნიშვნელობაზე ხაზგასმა აუცილებლად მიგვაჩნია. ეროვნული კორპუსები იქმნება, ერთი მხრივ, სახელმწიფო ენისა და მისი ქვესისტემების, როგორც არამატერიალური ეროვნული კულტურის უმნიშვნელოვანესი ძეგლების 58

ფართომასშტაბიანი დოკუმენტირების, შენახვის, დაცვისა და განვითარების მიზნით. ენის ეროვნული კორპუსი წარმოადგენს სახელმწიფო ენისათვის შექმნილ ვირტუალურ სივრცეს, რომელშიც განთავსებულია მოცემული ენის ისტორიული და თანამედროვე მემკვიდრეობა. მეორე მხრივ, ეროვნული კორპუსი ქართული ენის სრული ტექნოლოგიზების აუცილებელი წინაპირობაა (აქ იგულისხმება საინფორმაციო სივრცეში ქართული ენის ტექნოლოგიურად გამართული ფუნქციონირების უზრუნველყოფა; კომპიუტერული „ქართულენოვანი“ ტექნოლოგიების შექმნა და დანერგვა საზოგადოებრივ ცხოვრებასა და სამეცნიერო დარგებში; ქართული ენის ისტორიის, სტრუქტურისა და განვითარების ტენდენციების თანამედროვე ტექნოლოგიებით კვლევა; ავტომატური მასწორებელი სისტემების - „სპელჩეკერისა“ და „პარსერის“ გამოყენება ბეჭდვით და ელექტრონულ მედიაში; ავტომატური სათარგმნი სისტემის შექმნა; ქართული ენის სწავლების ინოვაციური მეთოდებისა და სასწავლო პროგრამების შექმნა და დანერგვა საგანმანათლებლო სისტემაში და მრავალი სხვა). ეროვნული კორპუსის შექმნის საბოლოო მიზანი ქართული ენისა და ზოგადად ფუნდამენტური და გამოყენებითი ქართველოლოგიის მძლავრი თანამედროვე ბაზის შექმნაა, რომელზე დაყრდნობითაც განხორციელდება მსოფლიო სტანდარტის შესაბამისი თეორიული კვლევები; გადაიჭრება ენის სხვადასხვა გამოყენებითი და ტექნოლოგიური ამოცანები. ენა, უპირველესად, კომუნიკაციის საშუალებაა; კომუნიკაცია კი უშუალოდაა დაკავშირებული ინფორმაციის თავისუფლად და შეუზღუდავად მიღების უფლებასთან. თუნდაც ამიტომ, ნებისმიერი ქვეყნის ხელისუფლება ვალდებულია, სახელმწიფოებრივ დონეზე დააყენოს ენის ნორმათა დაცვის საკითხი. ინტერნეტის, თანამედროვე ტექნოლოგიების სწრაფი განვითარების პირობებში, ენაში უკონტროლოდ შემოდის და მკვიდრდება უცხოენოვანი ტერმინოლოგია, სინტაქსური თუ მორფოლოგიური კალკები, რაც სახელმწიფო ენის ფუნქციონირებას უკიდურესად ზღუდავს და ხელს უშლის. აუცილებელი და საჭიროა მკაცრი კონტროლი სახელმწიფოს მხრიდან, პროცესის ჩარჩოებში მოქცევა და კანონიზაცია. აქვე აღვნიშნავთ, რომ კორპუსული კვლევები იძლევა იმის საშუალებას, რომ გამოვავლინოთ, როგორც შემთხვევითი, ასევე სისტემური ფაქტები (ენის განვითარების ტენდენციები), რაც საშუალებას მოგცემს, დავიცვათ სახელმწიფო ენის ეკოლოგია. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში (კერძოდ, ბალტიისპირეთში) სახელმწიფო ენის მხარდაჭერის მიზნით საგანგებო ინსტიტუციები ჩამოყალიბდა: „ლატვიური ენის სააგენტო“; „ლიტვური ენის სახელმწიფო კომისია“, „ესტონური ენის საბჭო“... ეს ინსტიტუციები უშუალოდ სეიმს (პარლამენტს) ექვემდებარება და მათი ძირითადი ფუნქცია სახელმწიფო ენის, როგორც კულტურული ფენომენის, კვლევა, დაცვა-განვითარება და ენის ნორმირებაა. ანალოგიური სტრუქტურის ჩამოყალიბება, რასაკვირველია, საქართველოს რეალობის გათვალისწინებით, ჩვენთანაც აუცილებელია. ქართული ენის სტრუქტურისა თუ ისტორიის კვლევაზე, ნორმირებასა თუ ლექსიკოგრაფიატერმინოლოგიის პრობლემებზე სამუშაოები ხორციელდებოდა და დღესაც ხორციელდება აკადემიურ სივრცეში; თუმცა, სამწუხაროდ, არ არსებობდა და დღემდეც მხოლოდ ქაღალდზე არსებობს მაკოორდინირებელი ორგანო, რომელიც თავს მოუყრიდა და სამომავლო სტრატეგიებს დასახავდა გრძელვადიანი პერსპექტივით, კანონმდებლობით უზრუნველყოფდა ქართული ენის სრულფასოვან ფუნქციონირებას, განვითარებასა და კვლევას არსებული რესურსების მობილიზებითა და ჩვენი უცხოელი პარტნიორების რეკომენდაციების გათვალისწინებით.

59