Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ2 by nikos frantzis

Ç éóôïñßá êáé ïé ðáñáëëáãÝò ôçò êáôÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç Ç óçìáóßá êáé ç êáèéÝñùóÞ ôçò

Êåßìåíï-Öùôïãñáößåò: ÁëÝîáíäñïò-Ìé÷áÞë ×áôæçëýñáò

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ÅéóáãùãÞ Ç óçìáßá áðïôåëåßôáé áðü Ýíá êïììÜôé õöÜóìáôïò - ðáëáéüôåñá áðü âáìâÜêé, ëéíü Þ ìåôÜîé, óÞìåñá áðü íÜéëïí Þ ðïëõÝóôåñ - ôï ïðïßï áðåéêïíßæåé êÜðïéï ó÷Þìá Þ Ýìâëçìá, ìéáò êáé ïé óçìáßåò, êáôÜ ãåíéêÞ ïìïëïãßá, Ý÷ïõí óõìâïëéêÞ óçìáóßá. Ìå åëÜ÷éóôåò åîáéñÝóåéò (Åëâåôßáò êáé Âáôéêáíïý) åßíáé ïñèïãþíéåò êáé (Ëéâýçò) ðïëý÷ñùìåò. Ç óçìáßá üìùò äåí åßíáé áðëþò «ôåìÜ÷éïí õöÜóìáôïò», üðùò áíáöÝñåé êÜðïéá ðáëéÜ åãêõêëïðáßäåéá, áëëÜ Ýíá óýìâïëï ðïõ åíóáñêþíåé Ýíá óùñü óõíáéóèÞìáôá êáé ðïõ åìöáíßæåôáé óå üëá ôá ðéèáíÜ êáé áðßèáíá óçìåßá, áðü ôá ðåäßá ôùí ìá÷þí ìÝ÷ñé ôá ãÞðåäá. Ðþò åßíáé äõíáôüí Ýíá ýöáóìá íá ðñïêáëåß ôüóï Ýíôïíåò êáé öïñôéêÝò óõãêéíÞóåéò, íá óõìâïëßæåé ôüóá ðïëëÜ ðñÜãìáôá, íá åîÜñåé ôüóï ôïí ðáôñéùôéóìü ìáò; Ç óçìáßá áðïôåëåß ãéá ìéá ÷þñá, Ýíá êñÜôïò, ôï éåñüôåñï óýìâïëü ôïõ, ôï ðéï ôéìçìÝíï êáé áãáðçôü áðü ôï ëáü ôïõ, ôçí ðïëéôåßá, ôï óôñÜôåõìá êáé ôçí åêêëçóßá ôïõ, ôï ïðïßï åßíáé êé áõôü ðïõ ïõóéáóôéêÜ ôï áíôéðñïóùðåýåé óå êÜèå åðßóçìï êáé áíåðßóçìï âÞìá óôï ïðïßï åìöáíßæåôáé, åíôüò êáé åêôüò ôçò åäáöéêÞò ôïõ åðéêñÜôåéáò (äéðëùìáôéêÝò êáé åéñçíåõôéêÝò áðïóôïëÝò, åêäçëþóåéò, êáôïñèþìáôá, êáôáêôÞóåéò ê.ô.ë.). Ç óçìáßá áðïôåëåß ãéá üëá ôá êñÜôç Ýíá óýìâïëï óôï ïðïßï áðïäßäåôáé éäéáßôåñç êáé ðïëëÝò öïñÝò áíõðÝñâëçôç åõëÜâåéá: áðïôåëåß ôï õøçëüôåñï óýìâïëï åíüò êñÜôïõò, ìéáò êáé ó’ áõôü óõìðõêíþíåôáé ç éóôïñßá ôïõ, ôï ðáñåëèüí ôïõ, ôï ðáñüí ôïõ, ç ðñïïðôéêÞ ôïõ óôï ìÝëëïí, êáé áõôüò ðïõ ôçí êñáôÜåé ðñÝðåé íá åßíáé êáé áðïöáóéóìÝíïò íá ôçí õðåñáóðéóôåß ìå üëá ôá ìÝóá, áêüìç êáé ìå ôç æùÞ ôïõ, áí áõôü êñéèåß áíáãêáßï. 1⁄4ëç ç äõóíüçôç éäÝá ôçò ðáôñßäáò êáé ôïõ êñÜôïõò ðåñéêëåßåôáé ìÝóá óôç óçìáßá. Åßíáé ôüóï óôåíÜ óõíäåäåìÝíç ç Ýííïéá ôçò óçìáßáò ìå ôçí åëåõèåñßá, þóôå êáé ç åëÜ÷éóôç ðñïâïëÞ ôçò óå åðï÷Ýò óêëáâéÜò êáé êáôáðßåóçò óêïñðÜåé ñßãç óõãêßíçóçò, ðïõ

áíáóôáôþíïõí ôïõò óêëáâùìÝíïõò êáé ôïõò îåóçêþíïõí óå åðáíÜóôáóç, ãé’ áõôü êáé ðÜíôïôå ïé êáôáêôçôÝò ëáìâÜíïõí äñáêüíôåéá ìÝôñá ãéá íá ìçí åìöáíßæåôáé ç óçìáßá ôçò óêëáâùìÝíçò ÷þñáò. ÐáñÜëëçëá, ç Ýêöñáóç áðïóôñïöÞò Þ óèåíáñÞò áíôßèåóçò ó’ Ýíá êñÜôïò Þ Ýíá ëáü åêôïíþíåôáé óõíÞèùò ðÜíù óôç óçìáßá ôïõ, ç ïðïßá êáßãåôáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá äéáäçëþóåùí. Ç óçìáßá óôçí ÅëëÜäá, êáèþò êáé óôéò ðåñéóóüôåñåò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò êáé ôïõ õðüëïéðïõ êüóìïõ, êõìáôßæåé êáèçìåñéíÜ óå üëá ôá äéïéêçôéêÜ êáé êõâåñíçôéêÜ êôÞñéá, ôá äéêáóôÞñéá, ôá åêðáéäåõôÞñéá, ôéò åêêëçóßåò êáé ôá ìïíáóôÞñéá, óôéò óôñáôéùôéêÝò ìïíÜäåò, ôéò äéðëùìáôéêÝò áðïóôïëÝò ôïõ åîùôåñéêïý, óôá óõììá÷éêÜ óôñáôçãåßá ðïõ õðçñåôïýí ¸ëëçíåò áîéùìáôéêïß, óôá ðïëåìéêÜ êáé åìðïñéêÜ ðëïßá, áëëÜ êáé óôçí Ýäñá ôïõ ÏÇÅ, ôïõ ÍÁÔÏ, ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò êáé Üëëùí äéåèíþí ïñãáíéóìþí óôïõò ïðïßïõò óõììåôÝ÷åé ç ÅëëÜäá, åíþ êáôÜ ôéò åèíéêÝò åðåôåßïõò (25ç Ìáñôßïõ, 28ç Ïêôùâñßïõ) êáé ôïðéêÝò åïñôÝò (ð.÷. áðåëåõèÝñùóç ôïõ Êéëêßò) êïóìåß ôá ìðáëêüíéá ôùí óðéôéþí, ôéò êïëüíåò ôùí äñüìùí êáé ôïõò áíåìïèþñáêåò ôùí ëåùöïñåßùí êáé ôùí ôñüëåú, ùò óýìâïëï åíüôçôáò ôïõ ëáïý êáé äéáôÞñçóçò ôçò éóôïñéêÞò ìíÞìçò. 1⁄4ôáí ôï êñÜôïò ðåíèåß, ç óçìáßá êõìáôßæåé ìåóßóôéá, üðùò óõìâáßíåé êáé óå ðåñéðôþóåéò èñçóêåõôéêïý ðÝíèïõò (ÌåãÜëç ÐáñáóêåõÞ). Ó’ áõôÞí áðïíÝìïíôáé ïé ýðáôåò ôéìçôéêÝò äéáêñßóåéò ôçò ðïëéôåßáò, ï Ðïëåìéêüò Óôáõñüò Á´ ÔÜîåùò êáé ï ÔáîéÜñ÷çò ôïõ Áñéóôåßïõ Áíäñåßáò. Ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá öÝñïõí óå åõäéÜêñéôï óçìåßï üëá ôá ÷åñóáßá, ðëùôÜ êáé ðôçôéêÜ ìÝóá ôùí Åíüðëùí ÄõíÜìåùí, åíþ ïé ¸ëëçíåò óôñáôéþôåò/ íáýôåò/ óìçíßôåò ïñêßæïíôáé íá õðåñáóðßæïõí êáé ìå ôçí ôåëåõôáßá ñáíßäá áßìáôüò ôïõò ôç óçìáßá. Ôï åèíüóçìï - ôï ïðïßï êáé áðïôåëåß ôï Ýìâëçìá ôçò ÅëëçíéêÞò Äçìïêñáôßáò - áðïôåëåß ðáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò êáé öÝñåôáé óå üëá ôá êáëýììáôá êåöáëÞò (ðçëÞêéï, ðçëßóêïò, ìðåñÝò, äßêï÷ï, ôæüêåú) ôùí ìåëþí ôïõ ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Óôñáôïý ÎçñÜò, ôïõ Ðïëåìéêïý Íáõôéêïý, ôçò ÐïëåìéêÞò Áåñïðïñßáò, ôçò ÅëëçíéêÞò Áóôõíïìßáò, ôïõ Ëéìåíéêïý Óþìáôïò êáé ôïõ Ðõñïóâåóôéêïý Óþìáôïò. Ç óçìáßá áðïôåëåß Ýíá áðü ôá õøçëÜ åêåßíá óýìâïëá ðïõ ôéìÜ ï óôñáôüò, üðùò ðåñéãñÜöåôáé áíáëõôéêüôåñá óôï Óôñáôéùôéêü Êáíïíéóìü 20-1 (Üñèñá 16, 18 êáé 63). Ìå ôç óçìáßá êáëýðôïíôáé ôá öÝñåôñá ôùí áîéùìáôéêþí, áíèõðáóðéóôþí, õðáîéùìáôéêþí êáé ïðëéôþí ðïõ áðåâßùóáí êáôÜ ôçí õðçñåóßá ôïõò (ðëçí ôùí áõôïêôïíïýíôùí)· áíÜëïãçò ôéìÞò ôõã÷Üíïõí ïé áîéùìáôéêïß óå ðïëåìéêÞ äéáèåóéìüôçôá, êáèþò êáé ïé åí åíåñãåßá Ýöåäñïé áîéùìáôéêïß, õðáîéùìáôéêïß êáé ïðëßôåò (Êáíïíéóìüò ÅîùôåñéêÞò Õðçñåóßáò Óôñáôåýìáôïò, ÃÅÅÈÁ, 1992). ÊáôÜ ôçí Ýðáñóç êáé õðïóôïëÞ ôçò, ãßíåôáé áðüäïóç ôéìþí áðü ÖñïõñÜ («ðáñïõóéÜóôå») êáé áðü åéäéêÜ åðéöïñôéóìÝíï óáëðéãêôÞ, ï ïðïßïò ðáéáíßæåé åéäéêü åìâáôÞñéï. ÐáñáëëáãÞ ôçò åèíéêÞò óçìáßáò áðïôåëïýí ïé ðïëåìéêÝò óçìáßåò ôùí ÌïíÜäùí, ÓõãêñïôçìÜôùí, Ó÷çìáôéóìþí êáé Ðáñáãùãéêþí Ó÷ïëþí, ïé ïðïßåò óôï êÝíôñï ôïõ óôáõñïý öÝñïõí ôïí ðñïóôÜôç ¢ãéï ôïõ 1⁄4ðëïõ ôïõò (ôïí Ýöéððï ¢ãéï Ãåþñãéï ãéá ôï Ðåæéêü êáé ôïí õðüëïéðï Óôñáôü ÎçñÜò, ðëçí ôïõ Ðõñïâïëéêïý, ôï ïðïßï äå äéáèÝôåé ðïëåìéêÞ óçìáßá, ôïí Áñ÷Üããåëï Ìé÷áÞë åðß íåöþí ãéá ôçí Áåñïðïñßá êáé ôçí Áãßá ÅéñÞíç ãéá ôçí Áóôõíïìßá

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

êáé - ìÝ÷ñé ôï 1984 - ôçí ×ùñïöõëáêÞ· ç ðïëåìéêÞ óçìáßá ôïõ Íáõôéêïý åßíáé áðüëõôá üìïéá ìå ôçí åèíéêÞ óçìáßá). Åðßóçò, óýìöùíá ìå ôïí «Êáíïíéóìü ðåñß Óôïëþí» ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý, ç åëëçíéêÞ óçìáßá öÝñåôáé óôéò öáéïðñÜóéíåò óôïëÝò ôùí åêôüò óõíüñùí óôñáôéùôéêþí, ïé ïðïßïé ìåôáâáßíïõí óôï åîùôåñéêü ìå ïðïéáäÞðïôå éäéüôçôá. Ç óçìáßá öÝñåôáé, åðßóçò, óôïí áñéóôåñü âñá÷ßïíá ôçò åéäéêÞò óôïëÞò éðôáìÝíïõ (÷åéñéóôÞ, éðôÜìåíïõ ìç÷áíéêïý êáé áåñïíáõôßëïõ). Ç áðþëåéá ôçò óçìáßáò óôç ìÜ÷ç èåùñåßôáé áóýëëçðôç íôñïðÞ êáé áéó÷ýíç, åíþ áíôßèåôá ç áðüêôçóç óçìáßáò ôïõ å÷èñïý ðñïêáëåß õðÝñìåôñç ÷áñÜ êáé åíèïõóéáóìü, áðïôåëþíôáò Ýíá áðü ôá óçìáíôéêüôåñá ðïëåìéêÜ ôñüðáéá (âëÝðå óõëëïãÞ Åèíéêïý Éóôïñéêïý Ìïõóåßïõ). ¸ôóé, ï êÜèå óôñáôéþôçò ðïõ áãáðÜ êáé ðéóôåýåé óôï éäáíéêü ôçò ðáôñßäáò, èá ðñÝðåé íá õðåñáóðßæåé ôç óçìáßá ìå êÜèå äõíáôü ìÝóï, ðñïóöÝñïíôáò ãé’ áõôÞí áêüìç êáé ôï ðïëõôéìüôåñï áãáèü ðïõ äéáèÝôåé, ôçí ßäéá ôïõ ôç æùÞ. ÅíäåéêôéêÜ, áíáöÝñïõìå Ýíá ìýèï ðïõ åðéêñáôåß ó÷åôéêÜ ìå ôï 1⁄4ðëï ôïõ Ðõñïâïëéêïý: Ôï ïðëüóçìü ôïõ áðïôåëåßôáé áðü ìáýñï öüíôï êáé ÷éáóôß ÷ñõóü ðýñáõëï êáé êáíüíé, ÷ùñßò üìùò íá öÝñåé äÜöíç, üðùò ôá õðüëïéðá 1⁄4ðëá êáé ôá ðåñéóóüôåñá Óþìáôá, ãéá éóôïñéêïýò êáé áéóèçôéêïýò ëüãïõò, Ýëêïíôáò ôçí êáôáãùãÞ ôïõ áðü ôç ìáõñïêßôñéíç âõæáíôéíÞ óçìáßá· ôï ìáýñï ÷ñþìá, ðïõ êáèïñßóôçêå ôï 1914 (óå áíôéêáôÜóôáóç ôïõ åñõèñüäáíïõ, ôï ïðïßï ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ìåôáîý 1908-1914), óõìâïëßæåé ôçí ðõñßôéäá êáé ôï êßôñéíï ôç óïößá. Ëüãù ôïõ ìáýñïõ ÷ñþìáôïò ôïõ ïðëïóÞìïõ, ôçò áðïõóßáò äÜöíçò ó’ áõôü, áëëÜ êáé ôçò ìç ýðáñîçò ðïëåìéêÞò óçìáßáò ãéá ôï Ðõñïâïëéêü, áñ÷éêÜ áðü ìéá æçëüôõðç áíôéðáëüôçôá ðñïò ôï 1⁄4ðëï (ðïëåìÜ åê ôïõ ìáêñüèåí, áíôßèåôá áðü ôá Üëëá 1⁄4ðëá ðïõ âñßóêïíôáé óôçí ðñþôç ãñáììÞ, åíþ õðÜñ÷åé ìéá íïïôñïðßá üôé ôï Ðõñïâïëéêü åßíáé êÜðùò

Ïðëüóçìï ôïõ Ðõñïâïëéêïý

ðéï åêëåðôõóìÝíï üðëï, ï «ðñßãêéðáò» ôïõ Óôñáôïý), åðéêñÜôçóå ìéá ðåñéäåÞò öÞìç üôé ôÜ÷á ôï Ðõñïâïëéêü óôåñåßôáé ôç äÜöíç åðåéäÞ åßíáé «Üôéìï Óþìá», ãéáôß äÞèåí êáôÜ ôïí áôõ÷Þ Åëëçíïôïõñêéêü Ðüëåìï ôïõ 1897 Ý÷áóå ôç óçìáßá óå ìéá ìÜ÷ç (õðÜñ÷åé êáé ðáñáëëáãÞ ðïõ ôï öÝñåé íá áðïêïéìÞèçêå óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò). ÊÜôé ôÝôïéï óáöþò äåí éó÷ýåé (ôï Ðõñïâïëéêü ïõäÝðïôå åß÷å óçìáßá, ìå áðïôÝëåóìá íá ìçí ìðïñåß íá ôç ÷Üóåé!), ïýôå áíôáðïêñßíåôáé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, áëëÜ åßíáé åíäåéêôéêü ôçò óïâáñüôçôáò ðïõ êáôÝ÷åé óôç óõíåßäçóÞ ìáò ç áðþëåéá ôçò óçìáßáò.

ÄéÜêñéóç ¸èíïõò &

ÊñÜôïõò Áíôßèåôá ìå ü,ôé ðéóôåýåôáé áðü ðïëëïýò, óçìáßåò õðÜñ÷ïõí ìüíï åêåß ðïõ õößóôáíôáé ÊñÜôç, ü÷é ¸èíç. Ç óçìáßá åßíáé óÞìåñá åî ïñéóìïý Ýíá óýìâïëï ðïõ åêöñÜæåé êÜðïéï ëáü ðïõ æåé ó’ Ýíá êñáôéêü óýíïëï, ìéáò êáé åêðñïóùðåß ôçí

êñáôéêÞ ôïõ ïíôüôçôá. Ôá Ýèíç äå âñßóêïõí ôçí ÝêöñáóÞ ôïõò óå óçìáßåò, áëëÜ óå ðïëéôéóôéêÜ óôïé÷åßá êáé óõìâïëéóìïýò, üðùò ç ãëþóóá, ç èñçóêåßá êáé ç åèíéêÞ óõíåßäçóç. Ùóôüóï, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óÞìåñá ï üñïò «åèíéêüò» êáô’ ïéêïíïìßá êáé óáí ôáõôüóçìïò ôïõ «êñáôéêüò», êÜôé ðïõ öáßíåôáé íá äÝ÷åôáé óÞìåñá êáé ç êïéíùíéïëïãéêÞ åðéóôÞìç êáé ïñïëïãßá. ¸ôóé, Üíèñùðïé ìå áããëéêü-éóðáíéêü-ãáëëéêü ðïëéôéóôéêü õðüâáèñï æïõí óÞìåñá óå üëá ôá ìÞêç êáé ðëÜôç ôçò ãçò êáé, ìïëïíüôé ìïéñÜæïíôáé ìéá êïéíÞ ðïëéôéóôéêÞ êáôáãùãÞ êáé êïõëôïýñá, äåí ôïõò åêöñÜæåé ç óçìáßá ôçò Áããëßáò-Éóðáíßáò-Ãáëëßáò, áëëÜ ç óçìáßá ôçò ÷þñáò áðü ôçí ïðïßá êáôÜãïíôáé. ÐáñÜëëçëá, õðÜñ÷åé êáé ç ðåñßðôùóç ôïõ áñáâéêïý Ýèíïõò ( ôï ïðïßï åêôåßíåôáé áðü ôéò áêôÝò ôïõ Áôëáíôéêïý ìÝ÷ñé ôïí Ðåñóéêü Êüëðï êáé áðü ôá âÜèç ôçò Áóßáò ìÝ÷ñé ôçí êåíôñéêÞ ÁöñéêÞ), ãéá ôï ïðïßï äåí õðÜñ÷åé ìßá ìüíç óçìáßá ðïõ íá ôï óõìâïëßæåé, ðáñÜ ìüíï (åßêïóé ðåñßðïõ) îå÷ùñéóôÝò êñáôéêÝò óçìáßåò áñáâéêþí êñáôþí, êáèþò êáé ôïõ êïõñäéêïý Ýèíïõò, ôï ïðïßï åðßóçìá äåí Ý÷åé äéêÞ ôïõ óçìáßá (áí êáé ïé Êïýñäïé ÷ñçóéìïðïéïýí äéÜöïñåò áíåðßóçìåò óçìáßåò), áðëïýóôáôá ãéáôß äåí Ý÷åé êñÜôïò! Ç áíáöïñÜ óôçí åëëçíéêÞ óçìáßá ùò åèíéêïý óõìâüëïõ, üóï êáé áí Ý÷åé åðéêñáôÞóåé óôç íïïôñïðßá ôùí ÅëëÞíùí êáé ôï íüçìá ôùí âéâëßùí ôçò äéäáóêüìåíçò éóôïñßáò, åßíáé åí ìÝñåé ëáíèáóìÝíç, ãéáôß åêöñÜæåé êáèáñÜ ôï åëëçíéêü êñÜôïò êáé ôçí åëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá, äçëáäÞ ç ýðáñîÞ ôçò åßíáé ôáõôüóçìç êáé ôáõôü÷ñïíç ìå ôï óýã÷ñïíï åëëçíéêü êñÜôïò, ôï ïðïßï éäñýèçêå ôï 1830, êáé êáèüëïõ äåí ôáõôßæåôáé (÷ñïíéêÜ êáé ãåùãñáöéêÜ) ìå ôï åëëçíéêü Ýèíïò, ðïõ ÷Üíåôáé óôá âÜèç ôùí áéþíùí êáé åßíáé äéáóðáñìÝíï óå üëá ôá ìÞêç êáé ðëÜôç ôçò ãçò. Ôï åëëçíéêü Ýèíïò ðñïûðÞñ÷å ôïõ 1830, áëëÜ üóï Þôáí õðüäïõëï äå äéÝèåôå êñÜôïò êáé, öõóéêÜ, ïýôå óçìáßá. 1⁄4ìùò ç éäéáéôåñüôçôá ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò, ôï ïðïßï Ý÷åé ìßá êïéíÞ èñçóêåßá, ìßá êïéíÞ ãëþóóá, êïéíÜ Þèç êáé Ýèéìá êáé Ýíá ìüíï ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

êñÜôïò, Ý÷ïõí êáèéåñþóåé ôç óçìáßá (êáé ôïí Åèíéêü 3⁄4ìíï) ùò åèíéêÜ óýìâïëá, üóï êé áí áõôü äåí áíôáðïêñßíåôáé óôçí ðñáãìáôéóôéêÞ ÝííïéÜ ôïõò. Ùò áðïôÝëåóìá, ïé ¸ëëçíåò ôçò äéáóðïñÜò ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá ãéá íá äåßîïõí ôçí åëëçíéêüôçôÜ ôïõò, êÜôé ðïõ äå öáßíåôáé íá óõìâáßíåé ìå ôá Üëëá Ýèíç, åêôüò áí åîáéñÝóïõìå ôï ãáëëéêü (óå ðáëáéüôåñåò åðï÷Ýò êáé ôï áããëïóáîùíéêü), ð.÷. óôï ãáëëüöùíï Quebec ôïõ ÊáíáäÜ. ¸ôóé, åëëçíéêÞ óçìáßá èá äïýìå ôüóï óôç ìçôñïðïëéôéêÞ ÅëëÜäá, üóï êáé óå üëï ôï ìåßæïíá åëëçíéóìü, üðïõ êé áí áõôüò êáôïéêåß.

Ç ÃÝííçóç ôùí Óçìáéþí - Áñ÷áéüôçôá, Ìåóáßùíáò & Íåüôåñç Åðï÷Þ Óôá âÜèç ôçò éóôïñßáò âëÝðïõìå äéÜöïñïõò ëáïýò íá ÷ñçóéìïðïéïýí áíôß óçìáßáò (ìå ôçí Ýííïéá ôçí ïðïßá áðïäß-

äïõìå óÞìåñá), áðïìåéíÜñéá æþùí, üðùò êñáíßá, êüêêáëá ê.ô.ë. Êáíåßò äå ãíùñßæåé åðáêñéâþò áðü ðïéïí, ðïý êáé ðüôå öôéÜ÷ôçêå êáé ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ç ðñþôç óçìáßá, áí êáé õðÜñ÷ïõí ðëçñïöïñßåò üôé óôçí áñ÷áßá Êßíá ÷ñçóéìïðïéïýíôáí óçìáßåò ðñéí áðü ÷éëéåôßåò. ÁíáöïñÜ ó÷åôéêÜ ìå ôçí ýðáñîç óçìáéþí óõíáíôÜìå êáé óôçí ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç (Áñéèìïß Â:12). Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò óôçí áðþôáôç áñ÷áéüôçôá äå öáßíåôáé íá ìåôá÷åéñßæïíôáí óçìáßåò, áíô’ áõôþí äå ÷ñçóéìïðïéïýóáí äéáêñéôéêÜ óçìåßá êáé óõìâïëéêÝò ðáñáóôÜóåéò [ãñÜììáôá (Á, ÁÑ, Ë, Ì, Ô), æþá (áåôüò, êïõêïõâÜãéá, ëéïíôÜñé, ðÞãáóïò, óößããá, ôáýñïò, ößäé) Þ óýìâïëá (16-êôéíï Üóôñï, çìéóÝëçíïò, ïöèáëìüò, ñüäï, ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÞ, óôÜ÷õ, ôñßáéíá)], ôá ïðïßá ïíüìáæáí åðßóçìá êáé öÝñïíôáí óôéò áóðßäåò, ôá êïíôÜñéá Þ ôéò ðñþñåò ôùí ðëïßùí. Óôçí áñ÷áßá åðï÷Þ, ïé ðñþôïé ðïõ åðéâåâáéùìÝíá Ýêáìáí ÷ñÞóç óçìáßáò óôïí ðüëåìï Þóáí ïé Óêýèåò (Óïõßäáò εí ëÝîåé). ÕðÜñ÷ïõí ðëçñïöïñßåò üôé ïé öÜëáããåò ôïõ ÌåãÜëïõ ÁëÝîáíäñïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí êüêêéíåò õöáóìÜôéíåò óçìáßåò, ôéò ïðïßåò ýøùíáí óå óÜñéóåò êáé Ýäéíáí ôï óÞìá Ýíáñîçò ôçò ìÜ÷çò. Áñãüôåñá, âëÝðïõìå üôé êáé ïé õðüëïé-

Ï ÁëÝîáíäñïò êáôÜ ôç ìÜ÷ç ôçò Éóóïý (ÍåÜðïëéò, Åèíéêü Ìïõóåßï) 30

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ðïé ¸ëëçíåò Üñ÷éóáí íá êÜíïõí ÷ñÞóç óçìáéþí, èåóìü ôïí ïðïßï õéïèÝôçóå ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ, ç ïðïßá áñ÷éêÜ ìåôá÷åéñéæüôáí êüêêéíåò óçìáßåò ãéá íá äçëþóåé ôçí Ýíáñîç Þ ëÞîç óõãêÝíôñùóçò êáé ìåôÝðåéôá ãéá äéÜöïñåò Üëëåò óõãêåíôñþóåéò êáé ôåëåôïõñãßåò. Áðü ôï Ýíôïíï áõôü êüêêéíï ÷ñþìá ðÞñáí ôï üíïìÜ ôïõò (öïéíéêßäåò) êáé Ýôóé äéáóþèçêáí óôçí êëáóéêÞ êáé åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ, ôüóï óôçí êõñßùò ÅëëÜäá üóï êáé óôç Óéêåëßá êáé óôçí ÊÜôù Éôáëßá êáé, öõóéêÜ, óôï ÂõæÜíôéï. Ïé óçìáßåò áõôÝò, ìåôÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò ÅëëÜäáò áðü ôïõò Ñùìáßïõò, óõíÝ÷éæáí íá êõìáôßæïõí óå êÜèå ðüëç-êñÜôïò, ðáñÜëëçëá ìå ôçí êïéíÞ ñùìáúêÞ óçìáßá, óôçí ïðïßá áðåéêïíéæüôáí Ýíáò áåôüò (aquila). 1⁄4ìùò ç ÷ñÞóç ôùí óçìáéþí, áðü ôçí áñ÷áßá áêüìç åðï÷Þ, äåí ðåñéïñßæåôáé ìüíï óôç ÷åñóáßá (óôñáôéùôéêÞ) ÷ñÞóç, áëëÜ åðåêôåßíåôáé êáé óôçí åíÜëéá (íáõôéêÞ) ÷ñÞóç, üðïõ, óýìöùíá ìå ôá óôïé÷åßá ðïõ äéáèÝôïõìå, îåêßíçóå ç ÷ñÞóç ôïõò ìå ôç óçìáóßá ðïõ ôïõò áðïäßäïõìå óÞìåñá. ÏíïìÜæïíôáí ãåíéêÜ «åðßóçìá», êáèþò êáé «óçìåßá» (Çñüäïôïò, Èïõêõäßäçò êáé Óïõßäáò), «öïéíéêßäåò» (Ðëïýôáñ÷ïò êáé Ðïëýáéìïò) êáé «ðáñÜóçìá» (Ðëïýôáñ÷ïò). Éäéáßôåñåò íáõôéêÝò óçìáßåò öáßíåôáé üôé äéÝèåôáí ôüóï ïé Ìõêçíáßïé, ïé Ñùìáßïé êáé ïé Âõæáíôéíïß, üóï êáé üëïé ïé áíåðôõãìÝíïé ëáïß ôïõ Ìåóáßùíá êáé ôçò ÁíáãÝííçóçò. Áðü ôç ÌåóáéùíéêÞ Åðï÷Þ êáé åíôåýèåí, ãßíåôáé åõñåßá ÷ñÞóç åìðïñéêþí óçìáéþí, ìå ôç ÷ñÞóç óçìáéþí óõãêåêñéìÝíùí âáóéëåßùí íá öôÜíåé óôï áðïêïñýöùìÜ ôçò [Óêáíäéíáâßá (13 ïò êáé 14ïò áéþíáò), Éóðáíßá êáé Ðïñôïãáëßá (15ïò êáé 16ïò áéþíáò), Ïëëáíäßá (16ïò êáé 17ïò áéþíáò), ÇíùìÝíï Âáóßëåéï (17ïò êáé 18ïò áéþíáò)]. Éäéáßôåñá äçìïöéëåßò óôçí îçñÜ Ýãéíáí ïé óçìáßåò êáôÜ ôç ÂõæáíôéíÞ êáé ÌåóáéùíéêÞ Åðï÷Þ, üðïõ, åêôüò áðü ôïõò ÁõôïêñÜôïñåò, óçìáßåò åß÷áí êáé ïé ïéêïãÝíåéåò (öáôñßåò) ôùí åõãåíþí êáé çãåìü-

íùí. Áñ÷éêÜ, ç ÷ñÞóç ôïõò Þôáí êáèáñÜ ðñáêôéêÞ, äçëáäÞ ðåñéïñéæüôáí óôç óçìáôïäüôçóç ìéáò åäáöéêÞò èÝóçò ðïõ åß÷å êáôáëçöèåß áðü ôç öõëÞ/óôñáôéÜ Þ óôçí åê ôïõ ìáêñüèåí áíáãíþñéóç åíüò óçìåßïõ óõãêÝíôñùóçò (êÜôé áíôßóôïé÷ï ìå ôá óçìåñéíÜ óôñáôüðåäá). Äñáóêåëþíôáò ôç ÂõæáíôéíÞ Åðï÷Þ, ìå ôçí ïðïßá èá áó÷ïëçèïýìå êÜðùò ðéï áíáëõôéêÜ óôçí áìÝóùò åðüìåíç åíüôçôá, êáé ðñï÷ùñþíôáò óôï ÷ñüíï êáé, éäéáßôåñá, óôç ìåóáéùíéêÞ Åõñþðç (ç ïðïßá ìáóôéæüôáí áðü óõ÷íÝò êáé óðïñáäéêÝò ìÜ÷åò êáé ðïëý÷ñïíïõò êáé ïñãáíùìÝíïõò ðïëÝìïõò), âëÝðïõìå üôé ç ÷ñÞóç ôùí ðïëåìéêþí ëáâÜñùí âñßóêåé ðñüóöïñï Ýäáöïò óôïí ôïìÝá ôçò áíáãíþñéóçò óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Áðü åäþ ãåííéïýíôáé êáé ïé éäéáßôåñåò óçìáßåò, ôá ãíùóôÜ ïéêüóçìá ôùí äéáöüñùí åõãåíþí. Áðü áõôÜ ôá ïéêüóçìá êáé ôá áõôïêñáôïñéêÜ ëÜâáñá äçìéïõñãïýíôáé óôçí ÁíáãåííçóéáêÞ Åðï÷Þ ïé óçìáßåò ôùí âáóéëåßùí, ïé ïðïßåò óôç íåüôåñç åðï÷Þ áðïôÝëåóáí ôç ÷ñùìáôéêÞ âÜóç ãéá ôéò óçìáßåò ôùí êñáôþí. Ç ðñþôç êñáôéêÞ óçìáßá åìöáíßæåôáé óôéò ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò ôçò ÁìåñéêÞò ôï ÌÜéï ôïõ 1776 (ç ãíùóôÞ áóôåñüåóóá) êáé êáèéåñþíåôáé åðßóçìá áðü ôï Çðåéñùôéêü ÊïãêñÝóï óôéò 14 Éïõíßïõ ôïõ 1777, áêïëïõèïýìåíç ÷ñïíéêÜ áðü ôç ãáëëéêÞ (ãíùóôÞ êáé ùò tricolore), ç ïðïßá, áí êáé õðÞñ÷å áðü ôïí Éïýëéï ôïõ 1790, êáèéåñþèçêå óôéò 4 Öåâñïõáñßïõ ôïõ 1794 áðü ôç ÃáëëéêÞ ÅèíïóõíÝëåõóç. Áíáëïãéæüìåíïé üôé ç åëëçíéêÞ óçìáßá (ãíùóôÞ êáé ùò ãáëáíüëåõêç) ðñùôïåìöáíßóôçêå ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1807 êáé êáèéåñþèçêå ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1822 áðü ôçí Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ, ôüôå áíôéëáìâáíüìáóôå üôé ç âáììÝíç ìå áßìá çñþùí êáé ôéìçìÝíç ìå ôéò æùÝò ÷éëéÜäùí ðïëåìéóôþí óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò áðïôåëåß ìéá áðü ôéò ðáëáéüôåñåò éóôïñéêÜ óçìáßåò ôçò óýã÷ñïíçò åðï÷Þò êáé, ùò åê ôïýôïõ, ôçò áîßæåé ç áðüôéóç ôïõ åëÜ÷éóôïõ öüñïõ ôéìÞò ôçò éóôïñéêÞò ôçò äéáäñïìÞò. ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ç ÂõæáíôéíÞ Óçìáßá Ç éóôïñßá ôùí âõæáíôéíþí óçìáéþí åßíáé áñêåôÜ åíäéáöÝñïõóá êáé åèíéêïúóôïñéêÜ óçìáíôéêÞ. Áñ÷éêÜ, ôï ÂõæÜíôéï ÷ñçóéìïðïéïýóå ôç ñùìáúêÞ óçìáßá, ðïõ óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç ó÷åäßáóå ï óôñáôÜñ÷çò ÌÜñéïò (157-86 ð.×.) êáé Ýöåñå ôçí ïíïìáóßá óßãíï (signum). Ç óçìáßá áõôÞ, ç ïðïßá Þôáí êüêêéíç êáé Ýöåñå áóçìÝíéï áåôü ìå áíïéêôÝò öôåñïýãåò êáé ÷ñõóïýò êåñáõíïýò óôá íý÷éá ôïõ, áðïôåëïýóå ßóùò ôï ìïíáäéêü ðñÜãìá ðïõ äåí Üëëáîå óôçí ðïëõôÜñá÷ç Ñþìç, ç ïðïßá Üëëáîå ôüóåò ìïñöÝò ðïëéôåýìáôïò êáé õðÝöåñå áéìáôçñÝò êáé áðåéëçôéêÝò åìöýëéåò êáé ðïëÝìéåò óõãêñïýóåéò. Ç ìïíáäéêÞ ôñïðïðïßçóç ðïõ Ýãéíå óôç ñùìáúêÞ óçìáßá Þôáí íá ìåôáâëçèåß ôï ÷ñþìá ôïõ áåôïý óå ÷ñõóü êáé, ôáõôü÷ñïíá, íá óôåñçèåß ôïõò êåñáõíïýò ôïõ êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ áõôïêñÜôïñá Áäñéáíïý (117-138 ì.×.). Ïé âõæáíôéíïß ïíüìáæáí ôçí

êüêêéíç áõôÞ óçìáßá «öïéíéêßäá», ëüãù áêñéâþò ôïõ ÷ñþìáôüò ôçò. Ç ðñþôç êáèáñÜ âõæáíôéíÞ óçìáßá ó÷åäéÜóôçêå ôï 312 ì.×., üôáí ï ÌÝãáò Êùíóôáíôßíïò (306-337), ðñïåôïéìÜæïíôáò ôï óôñáôü ôïõ ãéá íá áíôéìåôùðßóåé ôïí ôýñáííï ÌáîÝíôéï, åßäå èåúêü ïéùíü, Ýíá öùôåéíü óôáõñü íá ëÜìðåé óôï ìåóçìåñéÜôéêï ïõñáíü ìå ôçí åðéãñáöÞ «EN ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ», ôåñìáôßæïíôáò ôç ÷ñÞóç ôçò (åéäùëïëáôñéêÞò) åñõèñÜò óçìáßáò ìå ôïí áåôü. Ôç íÝá óçìáßá ðïõ ó÷åäßáóå ïíüìáóå ëÜâáñï êáé ì’ áõôÞí íßêçóå óôéò 26 Ïêôùâñßïõ ôïõ 312 óôïí Ôßâåñç ðïôáìü. ¸êôïôå, êÜèå äõíáóôåßá ôïõ Âõæáíôßïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå êáé ôç äéêÞ ôçò éäéüìïñöç óçìáßá· áíÜìåóá óôá óýìâïëá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí Þôáí ç çìéóÝëçíïò, ç áíåóôñáììÝíç çìéóÝëçíïò, ï óôáõñüò, ôï ÷ñéóôüãñáììá ê.ô.ë. Ôï ñùìáúêü áåôü óôç âõæáíôéíÞ óçìáßá åðáíÝöåñå ï áõôïêñÜôïñáò Éïõëéáíüò (361363), ãíùóôüò êáé ùò ÁðïóôÜôçò Þ ÐáñáâÜôçò (ëüãù ôùí åéäùëïëáôñéêþí ôïõ áíôéëÞøåùí), îåóçêþíïíôáò èýåëëá áíôéäñÜóåùí óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. ÌåôÜ ôï èÜíáôü ôïõ, ôï ìéóçôü ðëÝïí ìéóïöÝããáñï (õðÞñîå ôï Ýìâëçìá ôçò èåÜò ÁñôÝìéäïò) äéáãñÜöçêå áðü ôç óçìáßá, äéáôçñÞèçêå üìùò ï ðåñÞöáíïò áåôüò ðïõ Ýâëåðå äåîéÜ, ï ïðïßïò êáé

Åðßèåóç Ðåñóþí êáôÜ ôçò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò^ áñéóôåñÜ äéáêñßíïíôáé ïé âõæáíôéíïß ôïîüôåò (Âáôéêáíü, ÁðïóôïëéêÞ âéâëéïèÞêç) 32

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

áðïôåëïýóå Üññçêôá óõíäåäåìÝíï óýìâïëï ìå ôïõò ¸ëëçíåò êáé ôï ÂõæÜíôéï. 1⁄4ìùò, ç ìåãÜëç áëëáãÞ óôç âõæáíôéíÞ óçìáßá, ç ïðïßá êáé ôçò Ýäùóå ôçí ôåëéêÞ ôçò (ìå ìéêñÝò ðáñáëëáãÝò) ìïñöÞ, Ýãéíå óôá ÷ñüíéá ôïõ ÉóáÜêéïõ Êïìíçíïý (1057-1059). Ï öùôéóìÝíïò áõôüò áõôïêñÜôïñáò êáôáãüôáí áðü Ïßêï ôçò Ðáöëáãïíßáò, üðïõ óôçí ðüëç ÃÜããñá õðÞñ÷å ï èñýëïò ôçò ýðáñîçò öôåñùôïý áåôüìïñöïõ êáé äéêÝöáëïõ èçñßïõ (ãíùóôïý ùò ×Üãêá), ôï ïðïßï êáé êïóìïýóå ôï èõñåü ôïõ êôÞìáôïò ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ óôçí ÊáóôÜìïíç. ¸ôóé êáé ï ÉóáÜêéïò ôï ÷ñçóéìïðïßçóå ùò Ýìâëçìá ôïõ Âõæáíôßïõ, ðÜíù óå êßôñéíï öüíôï, èÝëïíôáò íá êõâåñíÞóåé õðü ôçí çèéêÞ ðñïóôáóßá ôïõ. Äå óõíÜíôçóå êáìßá áíôßóôáóç, áöïý ï áåôüò ôçò óçìáßáò åß÷å Þäç äå÷èåß ôüóåò ðïëëÝò ôñïðïðïéÞóåéò. Ôï ßäéï áêñéâþò Ýìâëçìá ÷ñçóéìïðïßçóå êáé ôï Ïéêïõìåíéêü Ðáôñéáñ÷åßï (ðñïóèÝôïíôÜò ôïõ ìßá ðïéìáíôïñéêÞ ñÜâäï óôï áñéóôåñü ôïõ ðüäé êáé Ýíá áõôïêñáôïñéêü óêÞðôñï óôï äåîß), áð’ üðïõ ôï ïéêåéïðïéÞèçêáí ïé ÖñÜãêïé êáé ïé ¸ëëçíåò ôï 1204 ìå ôçí ðñþôç Üëùóç ôçò Ðüëçò. Ôüôå Üñ÷éóå íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé áðü ôï Èåüäùñï ËÜóêáñç Á´ (1204-1222) óôç Íßêáéá, ôï ðáñÜëëáîå üìùò ï ÉùÜííçò Ã´ ï ÂáôÜôæçò (12221254), ðñïóèÝôïíôáò ñïìöáßá óôï äåîß ðüäé êáé õäñüãåéï ìå óôáõñü óôï áñéóôåñü ðüäé ôïõ áåôïý, åíþ ðáñÜëëçëá ìåãÜëùóå ôéò ðôÝñõãÝò ôïõ êáé ôï ñÜìöïò ôïõ Ýãéíå áíïéêôü, ìå ôç ãëþóóá ôïõ íá êñÝìåôáé, óçìÜäé ôçò áðåéëçôéêüôçôÜò ôïõ. Ç óçìáßá áõôÞ äéáôçñÞèçêå ìÝ÷ñé ôéò 15 Áõãïýóôïõ 1261, üôáí ï Ìé÷áÞë Ç´ Ðáëáéïëüãïò (1261-1282) - ï ïðïßïò êáé åß÷å ôçí ôý÷ç íá áíáêáôáëÜâåé ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç - ðñüóèåóå êïñþíá ðÜíù áðü ôá äýï êåöÜëéá ôïõ áåôïý, óôïé÷åßï ôï ïðïßï äéáôçñÞèçêå ìÝ÷ñé êáé ôç

ìïéñáßá åêåßíç Ôñßôç, 29ç ÌáÀïõ 1453, üôáí ï ÌùÜìåè Â´ ï ÐïñèçôÞò (1432-1481) êáôÝëáâå ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. Åäþ èá ðñÝðåé íá óçìåéþóïõìå üôé ï âõæáíôéíüò óôüëïò ÷ñçóéìïðïéïýóå - êáôÜ ôá ðñþôá êõñßùò ÷ñüíéá ôçò Áõôïêñáôïñßáò - äéáöïñåôéêÞ óçìáßá áð’ áõôÞí ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí ïé ÷åñóáßåò äõíÜìåéò: áñ÷éêÜ, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ëåõêÞ óçìáßá ðïõ Ýöåñå êõáíü óôáõñü ìå ôÝóóåñá Â, Ýíá óôçí êÜèå ãùíßá ôïõ, åíþ áñãüôåñá, áöïý åðáíÞëèå ï áåôüò óôçí åðßóçìç âõæáíôéíÞ óçìáßá, êáé ðÜëé ï óôüëïò ÷ñçóéìïðïéïýóå äéáöïñåôéêÞ óçìáßá, ç ïðïßá Ýöåñå ôçí åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò, áåôü ìå áíïéêôÝò ðôÝñõãåò êáé ôï ìïíïãñÜöçìá ôïõ ×ñéóôïý. Ç óçìáßá áõôÞ, áñ÷éêÜ êüêêéíç êáé, áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ (963-969), êõáíüëåõêç, äéáôçñÞèçêå ìÝ÷ñé ôá ÷ñüíéá ôùí Êïìíçíþí (11 ïò - 12ïò áéþíáò). ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Âáóéëåýïõóáò, ôï äéêÝöáëï áåôü ÷ñçóéìïðïßçóáí ùò óýìâïëï áñêåôÜ êñÜôç, áíÜìåóÜ ôïõò ç ÑùóéêÞ Áõôïêñáôïñßá êáé äéÜöïñá ôåõôïíéêÜ êáé öñáãêéêÜ êñáôßäéá. Ï äéêÝöáëïò áåôüò åðéæåß óôéò ìÝñåò ìáò óôçí áëâáíéêÞ óçìáßá, åíþ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí êáé óôç ãåñìáíéêÞ áõôïêñáôïñéêÞ óçìáßá ìÝ÷ñé ôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, áð’ üðïõ ôïí «äáíåßóôçêå» êáé ôïí ðáñÜëëáîå ç Áõóôñßá, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ìïíïêÝöáëï áåôü óôç óçìáßá ôçò. Ï äéêÝöáëïò áåôüò åßíáé åðßóçò ôï Ýìâëçìá ôïõ Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ Óôñáôïý (ìå ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÏÍ ÔÏ ÅÕØÕ×ÏÍ»), ôïõ Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ ÅèíéêÞò ÖñïõñÜò (ÃÅÅÖ) ôçò Êýðñïõ, êáèþò êáé ôùí ðïäïóöáéñéêþí ïìÜäùí ÁÅÊ (ÁèëçôéêÞ ¸íùóç Êùíóôáíôéíïýðïëçò) êáé ÐÁÏÊ (Ðáíèåóóáëïíßêéïò Áèëçôéêüò 1⁄4ìéëïò Êùíóôáíôéíïõðïëéôþí). ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ç åîÝëéîç ôçò âõæáíôéíÞò óçìáßáò êáé ç åìöÜíéóç ôïõ äéêÝöáëïõ áåôïý óôéò ìåôÜ-âõæáíôéíÝò óçìáßåò ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí: 1. Ç áñ÷áßá ñùìáúêÞ óçìáßá, ç ïðïßá ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôïõ Âõæáíôßïõ. 2. Ç óçìáßá ôïõ ÌåãÜëïõ Êùíóôáíôßíïõ, ç ïðïßá óõíäõÜæåé ôï óôáõñü ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ìå ôï ÂÂÂÂ (áñ÷éêÜ Âáóéëåþò ÂáóéëÝùí Âáóéëåýùí Âáóéëåýóéí, ìåôÝðåéôá Âáóéëåþ ÂáóéëÝùí ÂáóéëÝá ÂïÞèåé). 3. Ç âõæáíôéíÞ íáõôéêÞ óçìáßá. 4. Ç âõæáíôéíÞ óçìáßá ìåôÜ ôï 395 ì.×. 5. Ç âõæáíôéíÞ óôñáôéùôéêÞ êáé íáõôéêÞ óçìáßá. 6. Ç óçìáßá ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ. 7. Ç óçìáßá ôïõ ÉóáÜêéïõ Êïìíçíïý ìå ôïí áðëü äéêÝöáëï áåôü. 8. Ç óçìáßá ôùí ÄåóðïôÜäùí ôçò Íßêáéáò êáé ôùí Ðáëáéüëïãùí. 9. Ç óçìáßá ôïõ Ïéêïõìåíéêïý Ðáôñéáñ÷åßïõ. 10. Óçìáßá ôïõ Ìé÷áÞë Ðáëáéïëüãïõ. Ôá äýï óôÝììáôá óõìâïëßæïõí ôçò äýï ðñùôåýïõóåò, ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé ôç Íßêáéá. 11. Ç óçìáßá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ Ðáëáéïëüãïõ. 12. Ç ôóáñéêÞ ìïó÷ïâßôéêç óçìáßá. 13. Ç ãåñìáíéêÞ óçìáßá (1848-1867). 14. Ç áëâáíéêÞ óçìáßá. 15. Ï èõñåüò ôïõ Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ Óôñáôïý. 16. Ç óçìáßá ôïõ ìáêåäïíïìÜ÷ïõ Çëßá ÄåëçãéáííÜêç (1906-1908). 17. Ç óçìáßá ôçò Âüñåéáò Çðåßñïõ (1914). 18. Ç óçìáßá ôïõ áõôüíïìïõ Ðïíôéáêïý KñÜôïõò (1919).

Ïé Óçìáßåò ôçò Ôïõñêïêñáôßáò Ïé õðüäïõëïé ¸ëëçíåò ïõäÝðïôå óõìâéâÜóôçêáí ìå ôçí ïèùìáíéêÞ êáôï÷Þ êáé, êáèþò åîåôÜæïõìå ôçí éóôïñßá áðü ôï 15ï ìÝ÷ñé êáé ôï 19ï áéþíá, âëÝðïõìå üôé ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò åðáíáóôÜôçóáí êáôÜ ôùí Ïèùìáíþí, ìå ôï äéêü ôïõò ôñüðï êáé õðü ôçí çãåóßá ôùí ôïðéêþí ôïõò ïðëáñ÷çãþí. Ïé «åðáíáóôÜóåéò» üìùò áõôÝò, áíïñãÜíùôåò,

áóýíôáêôåò, óðïñáäéêÝò êáé áóõíôüíéóôåò, Þôáí êáôáäéêáóìÝíåò åê ôùí ðñïôÝñùí íá áðïôý÷ïõí, Ý÷ïíôáò ùò Üìåóï áíôßêôõðï ôçí êáôÜðíéîÞ ôïõò óôï áßìá êáé ôçí êáôáâïëÞ áêüìç ìåãáëýôåñùí êáé ðéï äõóâÜóôáêôùí öüñùí ðñïò ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá. 1⁄4ðùò åßíáé öõóéêü, êÜèå åîÝãåñóç åß÷å êáé ôç äéêÞ ôçò éäéüìïñöç óçìáßá, åðéíüçóç ôùí ïðëáñ÷çãþí ôçò ðåñéï÷Þò. ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò, èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé Üñ÷éóå íá äéáìïñöþíåôáé ç åèíéêÞ ôáõôüôçôá ôùí ÅëëÞíùí, ïé ïðïßïé óôïõò êüëðïõò ôçò ÂõæáíôéíÞò Áõôïêñáôïñßáò áíôéìåôùðßæïíôáí ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

êõñßùò èñçóêåõôéêÜ, ü÷é åèíéêÜ. ¸ôóé, Üñ÷éóå íá ó÷çìáôßæåôáé ç Ýííïéá ôïõ åëëçíéêïý ¸èíïõò. Ç äçìéïõñãßá åëëçíéêÞò óçìáßáò Þñèå óôï ðñïóêÞíéï ôçí áìÝóùò åðüìåíç ôçò Áëþóåùò: ï åëëçíéóìüò, áêÝöáëïò êáé áäéïñãÜíùôïò, Ýðñåðå íá âñåé Ýíá óýìâïëï ôï ïðïßï èá áíáðáñéóôïýóå ôç óõíï÷Þ ìå ôï ÂõæÜíôéï êáé èá ðåñéÝêëåéå ôçí åèíéêÞ êáé èñçóêåõôéêÞ åíüôçôÜ ôïõ. Ôï ðñüôõðï ôïõ äéêÝöáëïõ êáé, ìåôÝðåéôá, ìïíïêÝöáëïõ áåôïý êõñéáñ÷ïýóå óå ïëüêëçñï ôïí åëëçíéêü ÷þñï áñêåôÝò äåêáåôßåò ìåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò, óôá öëÜìðïõñá, ôéò óçìáßåò, ôéò ðáíôéÝñåò êáé ôá ìðáúñÜêéá ôùí õðüäïõëùí ÅëëÞíùí, óôéò öïõóôáíÝëåò êáé ôá åðéóôÞèéá ôùí áñìáôïëþí êáé êëåöôþí, äéáôçñþíôáò Ýôóé ôçí éóôïñéêÞ ìíÞìç êáé ôçí áíôßóôáóç ðñïò ôïí áëëüèñçóêï êáôáêôçôÞ, áëëÜ êáé ôïí Üññçêôï óõó÷åôéóìü ìå ôçí Åêêëçóßá, ç ïðïßá äéáôÞñçóå ôï äéêÝöáëï áåôü ùò ÝìâëçìÜ ôçò ìÝ÷ñé ôéò ìÝñåò ìáò. Ç ðñþôç áð’ áõôÝò ôéò óçìáßåò ìå ôï äéêÝöáëï áåôü Þôáí ç óçìáßá ôïõ ðåëïðïííÞóéïõ êëÝöôç Êïñêüíäåéëá ÊëáäÜ, ç ïðïßá Þôáí êüêêéíç ìå äéêÝöáëï áåôü óôç ìÝóç êáé õøþèçêå ôï 1464 óôç ãåíÝôåéñÜ ôïõ, åíþ áðü ôï 1479-1481 êáé 1481-1482 êõìÜôéæå óôç ÌÜíç êáé ôç ×åéìÜññá, áíôßóôïé÷á. ¸êôïôå, äéÜöïñïé êëåöôáñìáôïëïß êáé Üëëïé åðáíáóôÜôåò áíüñèùíáí ôç äéêÞ ôïõò éäéüôõðç óçìáßá, ìå äéêÝöáëï Þ ìïíïêÝöáëï áåôü, üðùò ï Ìåñêïýñéïò-Èåüäùñïò ÌðïõÜ (¹ðåéñïò, ãýñù óôá 1490), ï ïðïßïò Þôáí êáé ãåíéêüò áñ÷çãüò ôïõ Éððéêïý ôïõ Âáóéëåßïõ ôçò Ãáëëßáò, ï ×ñÞóôïò Ìçëéþíçò (¹ðåéñïò, ãýñù óôá 1750-1760), ï áñìáôïëüò ôïõ Ðáñíáóóïý ËÜìðñïò Ôóåêïýñáò, ôïõ ïðïßïõ ç óçìáßá Ýöåñå êáé óôáõñü (áðü åäþ âãÞêå ç ëÝîç «óôáõñáåôüò», ç ïðïßá áíáöÝñåôáé óôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá), áëëÜ êáé ïé Ñïõìåëéþôåò (ðïõ áðïôåëïýóáí êáé ôïí êïñìü ôçò åëëçíéêÞò ×åñóïíÞóïõ), ôùí ïðïßùí ç óçìáßá Ýöåñå áåôü, óå óõíäõáóìü ìå ôï óôáõñü. Ùóôüóï, êáèþò ï êáéñüò ðåñíïýóå êáé ç óêëáâéÜ ñßæùíå, ïé õðüäïõëïé ¸ëëçíåò Üñ÷éóáí íá öôéÜ÷íïõí äéêÝò ôïõò îå÷ùñéóôÝò 36

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

óçìáßåò, ðéï ðñïóùðéêÝò êáé äéáöïñåôéêÝò áðü ôçí «áñ÷Ýôõðç» âõæáíôéíÞ, ìå ðïéêéëßá ÷ñùìÜôùí êáé ó÷åäßùí, ïé ïðïßåò üìùò - ìå åëÜ÷éóôåò åîáéñÝóåéò - åß÷áí Ýíá êïéíü óçìåßï: ôï Óôáõñü Þ/êáé ôçí åéêüíá åíüò Áãßïõ. Ï óôáõñüò Þôáí ôï óýìâïëï áõôü ðïõ Ýíùíå ôïõò ¸ëëçíåò ìå ôç óêÝøç ôçò åëåõèåñßáò êáé ôïõò óõíÝäåå ìå ôï ÷ñéóôéáíéóìü. Áêüìç êáé óôéò îåíïêßíçôåò åðáíáóôÜóåéò, ìáæß ìå ôç óçìáßá ôïõ Áãßïõ ÌÜñêïõ ôùí Åíåôþí, ôç ëåõêÞ ñùóéêÞ, ôçí ôñß÷ñùìç ãáëëéêÞ êáé ôçí åñõèñüëåõêç ôùí Éððïôþí ôçò Ñüäïõ, ïé ¸ëëçíåò åß÷áí ðÜíôá ìáæß ôïõò ôéò áõôïó÷Ýäéåò óôáõñïöïñïýóåò óçìáßåò, ïé ïðïßåò Þôáí áõôÝò ðïõ ôïõò åíÝðíåáí êáé ôïõò Ýäéíáí êïõñÜãéï íá óõíå÷ßóïõí ôï Ýñãï ôïõò. Äåí åßíáé ëßãåò öïñÝò ðïõ êëçñéêïß, üíôáò åðß êåöáëÞò åîåãÝñóåùí, ÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá óçìáßá ôï ëÜâáñï ôçò åêêëçóßáò. Áðü ôéò «íÝåò» áõôÝò óçìáßåò, ç ðñþôç ðïõ áíáöÝñåôáé åßíáé áõôÞ ôùí Êñçôþí, ïé ïðïßïé, áíáêçñýóóïíôáò Äçìïêñáôßá ðñéí áðü ôï 1453, ýøùóáí êüêêéíç óçìáßá ìå ôçí åéêüíá ôïõ Áðüóôïëïõ Ôßôïõ, ðñïóôÜôç ôïõ íçóéïý. ÃíùóôÞ, åðßóçò, åßíáé êáé ç óçìáßá ôùí Óðá÷Þäùí (ãíùóôïß êáé ùò ÍôåñåìðÝçäåò), ç ïðïßá Þôáí Üóðñç, Ýöåñå ãáëÜæéï óôáõñü êáé ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï óôç ìÝóç. Ïé Óðá÷Þäåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôç óçìáßá áõôÞ áðü ôï 1431 ìÝ÷ñé êáé ôï 1639 óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Çðåßñïõ êáé ôçò ÐåëïðïííÞóïõ· åßíáé ïé ìåôÝðåéôá ïíïìáóôïß ìéóèïöüñïé ¸ëëçíåò óôñáôéþôåò (stradioti) óôç Äýóç. ¢ëëåò ãíùóôÝò óçìáßåò ðïõ Ýöåñáí ìïñöÝò Áãßùí Þôáí ç óçìáßá ôùí Óïõëéùôþí (óôáõñüò ìå äÜöíåò ìå ôçí åéêüíá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ óå ëåõêü öüíôï), ôùí ÐåëïðïííÞóéùí (ïé óôñáôçëÜôåò ¢ãéïò Ãåþñãéïò êáé ¢ãéïò ÄçìÞôñéïò êáé ç åðéãñáöÞ «ÅÍ ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ»), ôçò ÐÜñãáò (êüêêéíç óçìáßá ìå ôç âñåöïêñáôïýóá Ðáíáãßá ÷ñõóïêÝíôçôç óôï êÝíôñï), ôçò ËåõêÜäáò (ëåõêÞ ìå ôïí ¢ãéï Ôéìüèåï êáé ôçí Áãßá Ìáýñá), ôùí Ìáêåäüíùí (Ýöåñå ôïí ¢ãéï ÄçìÞôñéï), ôçò ×åéìÜññáò (ëåõêÞ óçìáßá ìå ôïõò ôáîéÜñ÷åò Ìé÷áÞë êáé ÃáâñéÞë), ôçò ÈñÜêçò

Áðü ôï 1774, ìåôÜ ôç óõíèÞêç ôïõ Kucuk Kainargi, ç ñùóéêÞ óçìáßá êõìÜôéæå óôá åëëçíéêÜ åìðïñéêÜ ðëïßá (ç ãñáéêïôïõñêéêÞ óçìáßá)

êáé ôçò Ñùìõëßáò (Ýöåñå ôïõò Áãßïõò Êùíóôáíôßíï êáé ÅëÝíç). ÁëëÜ êáé ãíùóôïß êëÝöôåò, áñìáôïëïß êáé ïðëáñ÷çãïß åß÷áí ôéò äéêÝò ôïõò óçìáßåò: Ïé áäåëöïß ÊáëëÝñãç, ïé ïðïßïé êáôÜãïíôáí áðü ôïí áõôïêñÜôïñá Íéêçöüñï ÖùêÜ, óôïí áãþíá ôïõò êáôÜ ôùí Âåíåôþí óôçí ÊñÞôç (1665) ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï Ýìâëçìá ôïõ ïéêïóÞìïõ ôïõ, äçëáäÞ åííÝá ðáñÜëëçëåò ãáëÜæéåò êáé ëåõêÝò ãñáììÝò, ìå ëåõêü óôáõñü óå ãáëÜæéï öüíôï óôçí ðÜíù áñéóôåñÞ ãùíéÜ (üìïéá äçëáäÞ ìå ôçí ðñþôç åðßóçìç íáõôéêÞ óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò), ìå ôçí åðéãñáöÞ «ÅÍ ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ». Ç óçìáßá ôùí Ìáõñïìé÷áëáßùí, ïé ïðïßïé óõììåôåß÷áí óôçí áðü ôç Ñùóßá õðïêéíïýìåíç åðáíÜóôáóç ôïõ 1769, Þôáí ëåõêÞ ìå êõáíü óôáõñü· ôç äéáôÞñçóáí ìÝ÷ñé êáé ôïí ðñþôï ÷ñüíï ôçò ÅðáíÜóôáóçò. Ðáñüìïéá óçìáßá ÷ñçóéìïðïéïýóå ï Ìåëéóóçíüò ÌáêÜñéïò, óôçí ïðïßá ôï 1770 ï êáðåôÜí ÔæéïõâÜñáò ðñüóèåóå óôï êÝíôñï ôïõ óôáõñïý óôç ìéá ðëåõñÜ ôçí åéêüíá ôïõ ×ñéóôïý êáé óôçí Üëëç ôçò Ðáíáãßáò. Ëßãï áñãüôåñá, ï Æá÷áñßáò, êëÝöôçò ôçò Ëáêùíßáò, õøþíåé ôñß÷ñùìç

óçìáßá (Üóðñï-êüêêéíï-ìáýñï) ìå ÷ñõóü óôáõñü. Ïé ïðëáñ÷çãïß ôùí ÁãñÜöùí ÷ñçóéìïðïéïýóáí óçìáßá ìå êüêêéíï óôáõñü. Ï ÑÞãáò Öåñáßïò-ÂåëåóôéíëÞò (17571798) ÷ñçóéìïðïéïýóå óçìáßá ìå ôñåéò ïñéæüíôéåò ãñáììÝò (êüêêéíç, ëåõêÞ êáé ìáýñç), ìå ôï ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÞ êáé ôñåéò óôáõñïýò óôçí åðéöÜíåéÜ ôïõ· ôçí åðåîÞãçóå ï ßäéïò óôï Ýñãï ôïõ Ðïëßôåõìá ôïõ ÑÞãá, åíþ ôçí ßäéá åðåîÞãçóç ãéá ôá ÷ñþìáôá Ýäùóå êé ï ÕøçëÜíôçò óôç äéêÞ ôïõ óçìáßá (âëÝðå ðéï êÜôù). Ï ËÜìðñïò Êáôóþíçò ÷ñçóéìïðïéïýóå ôïõò Áãßïõò Êùíóôáíôßíï êáé ÅëÝíç óå ëåõêÞ óçìáßá ìå êõáíü óôáõñü. Áñãüôåñá, üôáí ôï 1792 ç Ñùóßá õðüãñáøå óõíèÞêç åéñÞíçò ìå ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá, óõíÝ÷éóå ôïí áãþíá ôçò ëåõôåñéÜò êáé ýøùóå óôï Ðüñôï ÊÜãéï ôçò ÌÜíçò ôç äéêÞ ôïõ óçìáßá, ç ïðïßá Þôáí ôñß÷ñùìç (êüêêéíï, ìáýñï, ìðëå) êáé Ýöåñå ÷éáóôß äýï íáõôéêÝò óðÜèåò, ôñåéò êáñäéÝò óå êÜèå ëùñßäá êáé ôç öñÜóç «LAMBRO CAZZONI PRINCIPE DI MAINA E LIBERATO DELLA GRECIA» (ËÜìðñïò Êáôóþíçò, ðñßãêçø ôçò ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

10α

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïé êõñéüôåñåò óçìáßåò ôùí óêëáâùìÝíùí ÅëëÞíùí êáôÜ ôá ÷ñüíéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç (1453-1820) ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí: 1. Ç óçìáßá ôïõ Êïñêüíäåéëá ÊëáäÜ. 2. Ç óçìáßá ôïõ Ìåñêïýñéïõ ÌðïõÜ, ãåíéêïý áñ÷çãïý ôïõ Éððéêïý. Åßíáé åìöáíÞò ç ïìïéüôçôá ìå ôï (ìåôÝðåéôá) ãåñìáíéêü äéêÝöáëï áåôü. 3. Ç óçìáßá ôçò ÊñÞôçò. 4. Ç óçìáßá ôùí Óðá÷Þäùí. 5. Ç óçìáßá ôçò ×åéìÜññáò. 6. Ç óçìáßá ôùí áäåëöþí ÊáëëÝñãç. ÌïéÜæåé áñêåôÜ ìå ôç óçìåñéíÞ åëëçíéêÞ óçìáßá. 7. Ç óçìáßá ôùí Ìáõñïìé÷áëáßùí. 8. Ç óçìáßá ôïõ Æá÷áñßá. 9. Ç óçìáßá ôùí ïðëáñ÷çãþí ôùí ÁãñÜöùí. 10. Ç óçìáßá ôïõ ËÜìðñïõ Êáôóþíç (åëëçíéêÞ Ýêäïóç). 10á. Ç óçìáßá ôïõ ËÜìðñïõ Êáôóþíç (éôáëéêÞ Ýêäïóç). 11. Ç óçìáßá ôùí Êïëïêïôñùíáßùí êáé ôïõ Èåüäùñïõ Êïëïêïôñþíç. 12. Ç óçìáßá ôïõ ÃéÜííç ÓôáèÜ. 13. Ç óçìáßá ôïõ ÌÜñêïõ Ìðüôóáñç. 14. Ç óçìáßá Üãíùóôïõ êáðåôÜíéïõ, óõìâïëßæïíôáò ôç óêëáâùìÝíç ÅëëÜäá ðïõ áãùíßæåôáé íá åëåõèåñùèåß. 15. Ç ãñáéêïôïõñêéêÞ óçìáßá (raya). Áðü ôï 1774, ìåôÜ ôç óõíèÞêç ôïõ Kucuk Kainargi, ç ñùóéêÞ óçìáßá êõìÜôéæå óôá åëëçíéêÜ åìðïñéêÜ ðëïßá. 1⁄4ìùò ç ÏèùìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá, ìç èÝëïíôáò íá ÷Üóåé ôïí Ýëåã÷ï ôïõ åìðïñßïõ, ðáñá÷þñçóå äéÜöïñá ðñïíüìéá óôïõò ¸ëëçíåò íáõôéêïýò, áíÜìåóÜ ôïõò êáé ôï äéêáßùìá íá öÝñïõí ôç óçìáßá áõôÞ, ç ïðïßá åß÷å ôñåéò ïñéæüíôéåò ëùñßäåò (êüêêéíï-ìðëå-êüêêéíï), äåí Ýöåñå üìùò óôáõñü. 16. Ç óçìáßá ôçò ÅðôáíÞóïõ Ðïëéôåßáò. Ôï 1800, üôáí ç Ñùóßá áíÝëáâå ôç äéïßêçóç ôùí ÅðôáíÞóùí Þ Éüíéùí íçóéþí, ôá ìåôÝôñåøå óå áõôüíïìï ðñïôåêôïñÜôï, ìÝ÷ñé ôï 1807, üðïõ ç äéïßêçóç ôùí íçóéþí ìåôáâéâÜóôçêå óôç Ãáëëßá ìå ôç óõíèÞêç ôïõ Ôßëóéô (7-9 Éïõëßïõ ôïõ 1807). Åßíáé óçìáíôéêÞ ç ýðáñîç ôçò óçìáßáò áõôÞò, ìéáò êáé áðïôåëåß ôçí ðñþôç åðßóçìç óçìáßá áíåîÜñôçôçò ÅëëçíéêÞò Ðïëéôåßáò ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò. Õøþèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí áêñüðïëç ôçò ÊÝñêõñáò (13 Éáíïõáñßïõ 1801). 17. Ç óçìáßá ôùí ÅðôáíÞóùí êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò ÂñåôáíéêÞò êõñéáñ÷ßáò (ÍïÝìâñéïò ôïõ 1815 ìÝ÷ñé 5 Éïõíßïõ ôïõ 1864, ïðüôå ç Âñåôáíßá ðáñá÷þñçóå ôá ÅðôÜíçóá óôçí ÅëëÜäá). Ç âñåôáíéêÞ óçìáßá ðñïóôÝèçêå ôï 1817. Êáé ïé äýï óçìáßåò áðåéêïíßæïõí ôï öôåñùôü ëéïíôÜñé ôïõ Áãßïõ ÌÜñêïõ íá êñáôÜåé ôï ÅõáããÝëéï (ôï ïðïßï óôç ìÝóç Ýöåñå óôáõñü), áðü ôï ïðïßï îåðåôÜãïíôáí åðôÜ êïíôÜñéá, ðïõ óõìâüëéæáí ôá åðôÜ íçóéÜ. ÊáôÜ ôá ÷ñüíéá ôçò âåíåôéêÞò êáôï÷Þò (1386-1797), ç óçìáßá ôïõ êÜèå íçóéïý Ýöåñå ôï öôåñùôü ëéïíôÜñé ôïõ Áãßïõ ÌÜñêïõ, ìå ìéá åéêüíá ôïõ ðñïóôÜôç-¢ãéïõ ôïõ êÜèå íçóéïý ìå ôï óôáõñü óôï ðÜíù Üêñï.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ÌÜíçò êáé åëåõèåñùôÞò ôçò ÅëëÜäïò). Ïé Êïëïêïôñùíáßïé, áðü ôá ôÝëç ôïõ 18ïõ áéþíá, ÷ñçóéìïðïéïýóáí Üóðñç óçìáßá ìå ãáëÜæéï óôáõñü (óôáõñüò ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá), ôçí ïðïßá áðü ôï 1806 ÷ñçóéìïðïéïýóå êáé ï Èåüäùñïò Êïëïêïôñþíçò. Ï Óêéáèßôçò áñìáôïëüò ÃéÜííçò ÓôáèÜò ÷ñçóéìïðïéïýóå óôï óôïëßóêï ôïõ êáôÜ ôá 1800 ìéá ãáëáíÞ óçìáßá ìå Ýíá ëåõêü öáñäý óôáõñü óôï êÝíôñï, üìïéá ìå ôçí ðñþôç åðßóçìç óçìáßá îçñÜò ôçò ÅëëÜäáò. Ï ÌÜñêïò Ìðüôóáñçò óôï Óïýëé õøþíåé óôéò 26 Ïêôùâñßïõ ôïõ 1820 ëåõêÞ óçìáßá ìå ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ, ÈÑÇÓÊÅÉÁ, ÐÁÔÑÉÓ» ìå äÜöíç óôç ìÝóç. ÁëëÜ êáé ðïëëïß Üëëïé ÷ñçóéìïðïßçóáí óçìáßåò ìå ãáëÜæéï óôáõñü, ï ïðïßïò åßôå óôçñéæüôáí óå áíåóôñáììÝíï ìéóïöÝããáñï åßôå åß÷å óôç ìÝóç ìéá áíèéóìÝíç äÜöíç, ðáñÜëëçëá ìå ôéò åðéãñáöÝò «ÅÍ ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ» Þ «ÌÁ×ÏÕ ÕÐÅÑ ÐÉÓÔÅÙÓ ÊÁÉ ÐÁÔÑÉÄÏÓ». ÔÝëïò, íá áíáöÝñïõìå üôé Üãíùóôïò êáðåôÜíéïò ó÷åäßáóå Üóðñï óôáõñü ðÜíù óå ìáýñï ðáíß, èÝëïíôáò íá ðáñáóôÞóåé ôçí áäïýëùôç åëëçíéêÞ øõ÷Þ, ç ïðïßá, ðáñÜ ôï üôé Þôáí óêëáâùìÝíç (ìáýñï), ðïëåìïýóå (óôáõñüò) êáé ðñüóìåíå óôç ëýôñùóç êáé áíáãÝííçóÞ ôçò (ëåõêü). ¢îéá ìíåßáò åßíáé ç éóôïñßá ôçò óçìáßáò ôïõ óïõëéþôç Ôïýóéá Ìðüôóáñç, ï ïðïßïò ëßãï ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç åß÷å óçìáßá, äþñï ôçò ÌåãÜëçò Áéêáôåñßíçò, êßôñéíç ìåôáîùôÞ, êåíôçìÝíç ìå êñïõóôü ðïñöõñü ìåôÜîé ìå ðáñÜóôáóç ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôç ìéá ðëåõñÜ êáé ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ óôçí Üëëç, ìå ôçí åðéãñáöÞ «ÁÐÏÃÏÍÏÉ ÔÏÕ ÐÕÑÑÏÕ», ôçí ïðïßá êáé ÷ñçóéìïðïßçóå êáôÜ ôç äñÜóç ôïõ åíáíôßïí ôïõ ÁëÞ ÐáóÜ êáé êáôÜ ôçí ðïëéïñêßá ôïõ Ìåóïëïããßïõ. ÊáôÜ ôçí çñùéêÞ Ýîïäï, ç üìïñöç áõôÞ óçìáßá ðåñéÞëèå óôá ÷Ýñéá ôïõ Êßôóïõ ÔæáâÝëëá, ï ïðïßïò ôç ìåôÝöåñå óôçí 3⁄4äñá. Ôï 1832 ôçí ðÞñå ï Êþóôáò ÂÝéêïò, ãéá íá ôçí åðéóôñÝøåé ôï 1859 óôïõò Ôæáâåëëáßïõò, ïé ïðïßïé ôåëéêÜ ôçí ðáñÝäùóáí óôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ Ìðüôóáñç óôï Ìåóïëüããé. 40

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïé Óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò Ðñïôïý îåêéíÞóïõìå ôçí áíáöïñÜ ìáò óôéò óçìáßåò ôçò åëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, êáô’ áñ÷Üò oöåßëïõìå íá ôïíßóïõìå üôé ç ÅðáíÜóôáóç äåí îåêßíçóå óå üëç ôçí ÅëëÜäá ôáõôü÷ñïíá óå ìéá ìÝñá êáé óå üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò (÷åñóáßåò êáé íçóéþôéêåò), áëëÜ óõíÝâçêå Ýðåéôá áðü ìåñéêÜ ãåãïíüôá, ôá ïðïßá ñáãäáßá åðåêôÜèçêáí óôéò ãýñù ðåñéï÷Ýò, áí êáé ç åðßóçìç çìåñïìçíßá ôçò åîÝãåñóçò åß÷å ïñéóôåß ç ÐáñáóêåõÞ 25 Ìáñôßïõ 1821, üôáí èá åïñôáæüôáí ï Åõáããåëéóìüò ôçò Èåïôüêïõ. Åðßóçò, óôçí ðáãßùóç ôïõ «ìýèïõ» ôçò Áãßáò Ëáýñáò óõíÝâáëå ç óõããñáöÞ ôï 1824 ôçò Éóôïñßáò ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò áðü ôï ÃÜëëï éóôïñéêü Francois Pouqueville, ï ïðïßïò äéçãÞèçêå öáíôáóôéêÝò ëåðôïìÝñåéåò áðü ôç äïîïëïãßá êáé ôçí «Ýíáñîç» ôçò ÅðáíÜóôáóçò, õðåñèåìáôßæïíôáò ôïí Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíü (ðñïóùðéêü ôïõ ãíùóôü) êáé ôï èñçóêåõôéêü óôïé÷åßï. ÅðéðëÝïí, íá åîçãÞóïõìå üôé ï üñïò «óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò» ðåñéëáìâÜíåé ôéò éäéáßôåñåò óçìáßåò êÜèå ðåñéï÷Þò, ïé ïðïßåò âñßóêïíôáí óå ÷ñÞóç êõñßùò êáôÜ ôïí ðñþôï ÷ñüíï ôïõ áãþíá, êáèþò áðü ôï 1822 êáé åíôåýèåí èåóðßæåôáé åéäéêüò íüìïò áíáöïñéêÜ ìå ôç ÷ñÞóç óõãêåêñéìÝíïõ åßäïõò óçìáßáò, ìå óêïðü íá õðÜñ÷åé ïñãáíùìÝíç ÷ñÞóç ôçò. Áõôü üìùò äå óçìáßíåé êáé üôé Ýðáøáí íá õößóôáíôáé áíõðåñèÝôùò ïé óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò ìåôÜ ôï 1822. ÊáôÜ ôï ðñþôï Ýôïò ôçò ÅðáíÜóôáóçò äåí õðÞñ÷å åíéáßá äéïßêçóç êáé, óõíåðþò, Ýíá åíéáßï óýìâïëï ôïõ áãþíá, êáé Ýôóé ï êÜèå ïðëáñ÷çãüò, åìðíåõóìÝíïò áðü ôï ðÜèïò ôçò åëåõèåñßáò, ôéò éóôïñéêÝò ôïõ ãíþóåéò, ôç èñçóêåõôéêÞ ôïõ ðñïóÞëùóç, ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ öáíôáóßá, ôéò ïéêïãåíåéáêÝò ôïõ ðáñáäüóåéò êáé ôï ìßóïò ãéá ôïõò Ôïýñêïõò, ÷ñçóéìïðïéïýóå ôç äéêÞ ôïõ óçìáßá. 1⁄4ëåò üìùò Ýöåñáí ôï óçìÜäé ôïõ óôáõñïý (Ýíäåéîç èñçóêåõôéêÞò åõëÜâåéáò),

åíþ ìåñéêÝò áð’ áõôÝò Ýöåñáí ôçí êïõêïõâÜãéá (óýìâïëï óïößáò) Þ ôïí áåôü (óýìâïëï åëåõèåñßáò). Óýíçèåò óýìâïëï Þôáí êáé ï áíáãåííþìåíïò öïßíéêáò, üðùò åðßóçò êáé ôï ößäé, êëáäéÜ äÜöíçò êáé Üãêõñåò (ãéá ôá íçóéÜ). Ïé áãùíéóôÝò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ðñïóöéëåßò êëáóéêÝò ñÞóåéò, üðùò «ÅÍ ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ», «ÌÁ×ÏÕ ÕÐÅÑ ÐÉÓÔÅÙÓ ÊÁÉ ÐÁÔÑÉÄÏÓ», «(Ç) ÅËÅÕÈÅÑÉÁ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ», «ÉÇÓÏÕÓ ×ÑÉÓÔÏÓ ÍÉÊÁ», «ÌÅÈ’ ÇÌÙÍ Ï ÈÅÏÓ», «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ ÔÁÓ», «ÅÊ ÔÇÓ ÓÔÁÊÔÇÓ ÌÏÕ ÁÍÁÃÅÍÍÙÌÁÉ» ê.ô.ë. Ç åììïíÞ óôçí ðáñïõóßá ôïõ óôáõñïý, üìùò, äåí ïöåéëüôáí ìüíï óôï âáèý èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá ôùí ÅëëÞíùí, áëëÜ áðïôåëåß êáé ìéá ðñïóðÜèåéá åôåñïðñïóäéïñéóìïý ðñïò ôçí ôïõñêéêÞ çìéóÝëçíï, ç ïðïßá êé áõôÞ êõñéáñ÷åß óôéò óçìáßåò ôùí Ïèùìáíþí. Ç ðáëáéüôåñç áðü ôéò åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò, áí åîáéñÝóïõìå ôéò Þäç õðÜñ÷ïõóåò ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç, Þôáí áõôÞ ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. ÊáôáóêåõÜóôçêå ìå ôéò ïäçãßåò ôïõ Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíïý áðü ëåõêü ýöáóìá êáé Ýöåñå ôá óýìâïëá ôïõ åöïäéáóôéêïý ôùí éåñÝùí ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò (ôïí éåñü äåóìü ìå ôéò 16 óôÞëåò) êáé ðÜíù áðü áõôü êüêêéíï óôáõñü, ðåñéâáëëüìåíï áðü óôåöÜíé êëáäéþí åëéÜò· êÜôù áðü ôï óôáõñü õðÞñ÷áí äýï ëïã÷ïöüñåò óçìáßåò ìå ôá áñ÷éêÜ ÇÅÁ êáé ÇÈÓ (Þ Åëåõèåñßá Þ ÈÜíáôïò). ÐáñáëëáãÝò êáé ðñïóèÞêåò (áíåóôñáììÝíç çìéóÝëçíïò, ößäé, óôáõñüò, êïõêïõâÜãéá ê.ô.ë) óôï åöïäéáóôéêü ôùí éåñÝùí âñßóêïõìå óå äéÜöïñåò óçìáßåò. Ôï Á÷áúêüí ÄéåõèõíôÞñéïí öñüíôéóå íá êáôáóêåõÜóåé êáé íá äéáíåßìåé áñêåôÝò ÖéëéêÝò óçìáßåò óôá óôñáôüðåäá ôçò ÐåëïðïííÞóïõ. Ìßá áðü áõôÝò ýøùóå ï Ãåþñãéïò Óéóßíçò ôï 1821 óôçí ¹ëéäá, ôç ìïíáäéêÞ ðïõ óþæåôáé óÞìåñá (óõëëïãÞ Åèíéêïý Éóôïñéêïý Ìïõóåßïõ). Ó’ áõôÞí ôç óçìáßá ïñêßæïíôáí, åíþðéïí ôïõ éåñÝá êáé ôïõ åõáããåëßïõ, ïé ìõçìÝíïé óôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá êáé áõôÞ áñ÷éêÜ ðñïïñéæüôáí ãéá íá êáèéåñùèåß ùò åðßóçìç óçìáßá ôçò ÅðáíÜóôáóçò êáé, ìåôÝðåéôá, ôïõ Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò.

Ç óçìáßá áõôÞ åßíáé üìïéá ìå åêåßíç ðïõ ýøùóå ï ÁëÝîáíäñïò ÕøçëÜíôçò ôï ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1821 óôï ÉÜóéï Ìïëäáâßáò

1⁄4ôáí óôéò 19 Éáíïõáñßïõ ôïõ 1821 ïñãáíþèçêå ç ðñþôç äéïßêçóç (¢ñåéïò ÐÜãïò ÁíáôïëéêÞò ×Ýñóïõ ÅëëÜäïò) êáé óõóôÜèçêå ôï ðñþôï ðïëßôåõìá, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óçìáßá ðïõ ðáñáðÝìðåé óôçí áñ÷áßá ÁèçíáúêÞ Äçìïêñáôßá· Ýöåñå ôñåéò êÜèåôåò ãñáììÝò (ðñÜóéíç-ëåõêÞ-ìáýñç) êáé ôñåéò áëëçãïñéêÝò öéëéêÝò ðáñáóôÜóåéò: ôï óôáõñü (ðßóôç êáé åëðßäá ãéá ôç äßêáéç õðüèåóç ôïõ ÃÝíïõò), ôç öëåãüìåíç êáñäßá (áãíüôçôá ôïõ óêïðïý ôçò ÅðáíÜóôáóçò êáé öëüãá ãéá ôçí åëåõèåñßá) êáé ôçí Üãêõñá (óôáèåñüôçôá óôïí ôåëéêü óêïðü êáé áðüöáóç ãéá èõóßá). Ç ðñþôç üìùò óáöþò åðáíáóôáôéêÞ óçìáßá åßíáé áõôÞ ðïõ õøþèçêå óôï ÉÜóéï ôçò Ìïëäáâßáò óôéò 22 Öåâñïõáñßïõ ôïõ 1821 áðü ôïí ÁëÝîáíäñï ÕøçëÜíôç êáé åõëïãÞèçêå áðü ôï Ìçôñïðïëßôç Âåíéáìßí óôç ÌïíÞ ôùí Ôñéþí Éåñáñ÷þí ôÝóóåñéò ìÝñåò ìåôÜ· ç ôñß÷ñùìç áõôÞ óçìáßá (ìáýñï-Üóðñï-êüêêéíï) åß÷å ðñïôáèåß áðü ôï Íéêüëáï ÕøçëÜíôç êáé Üëëïõò Öéëéêïýò. Áðü ôç ìéá ðëåõñÜ ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ýöåñå ôï ìõèéêü áíáãåííþìåíï öïßíéêá ìå ôçí åðéãñáöÞ «ÅÊ ÔÇÓ ÓÔÁÊÔÇÓ ÌÏÕ ÁÍÁÃÅÍÍÙÌÁÉ», åíþ áðü ôçí Üëëç Ýöåñå åñõèñü óôáõñü ðëáéóéùìÝíï áðü óôåöÜíé äÜöíçò êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÅÍ ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ», êáé ç åðåîÞãçóÞ ôçò ðåñéãñÜöåôáé óôïõò Íüìïõò Óôñáôéùôéêïýò1 (Üñèñá ÉÁ´ êáé ÉÂ´). Ìå ôç óçìáßá áõôÞ ðïëÝìçóå êáé èõóéÜóôçêå ï Éåñüò Ëü÷ïò óôï ÄñáãáôóÜíé êáé ì’ áõôÞ Ýãéíå ïëïêáýôùìá óôç ÌïíÞ ôïõ ÓÝêïõ ï ÃåùñãÜêçò Ïëýìðéïò (2 Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1821). ÐáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò Þôáí ç ðßóù ðëåõñÜ, áíôß ôçò äÜöíçò, íá öÝñåé ôïõò Áãßïõò Êùíóôáíôßíï êáé ÅëÝíç. ÁõôÞ ôç óçìáßá Ýöåñáí êáé ïé Ìáõñïöüñïé ôïõ ÕøçëÜíôç, ôï ðñþôï ôáêôéêü åëëçíéêü óôñáôéùôéêü óþìá ôçò Áíåîáñôçóßáò· ãé’ áõôïýò, ôï ëåõêü óõìâüëéæå ôçí áäåëöüôçôá, ôï êüêêéíï ôïí ðáôñéùôéóìü êáé ôï ìáýñï ôç èõóßá. Ðáñüìïéá óçìáßá õøþèçêå êáé óôïí Ðýñãï ôïõ ÆáöåéñÜêç, êáôÜ ôçí åîÝãåñóç ôçò ÍÜïõóáò ôï 1822, ìåôÜ ôï ôÝëïò ôçò äïîïëïãßáò, åíþ äéÜöïñïé Üëëïé ïðëáñ÷çãïß ðñïóÝèåóáí ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ». Åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ ç ðáñïõóßá ôïõ áíáãåííþìåíïõ öïßíéêá óôç óçìáßá ôïõ ÕøçëÜíôç: ï öïßíéêáò, ìõèéêü ðôçíü ôçò Áñáâßáò, åß÷å ìïñöÞ áåôïý ìå åñõèñü÷ñõóá öôåñÜ êáé êýêëï æùÞò ãýñù óôá 500 ÷ñüíéá· üôáí áíôéëáìâáíüôáí ôï èÜíáôü ôïõ, Ýêáíå öùëéÜ áðü áñùìáôéêÜ îýëá, ôá ïðïßá Üíáâáí ïé êáõóôéêÝò áêôßíåò ôïõ Þëéïõ êáé êáéãüôáí ìáæß ì’ áõôÜ. Ëßãåò þñåò ìåôÜ, áíáãåííéüôáí áðü ôéò óôÜ÷ôåò ôïõ. Ðáñüëï üìùò ôï âáèõóôü÷áóôï íüçìá ôçò óçìáßáò áõôÞò, äå ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôçí êõñßùò ÅëëÜäá, ãéáôß Üëëïé äýï ðïëÝìáñ÷ïé, ï Èåüäùñïò ÂëáäéìçñÝóêïõ êáé ï ÓÜââáò Öùêéáíüò, ÷ñçóéìïðïßçóáí äéáöïñåôéêÝò óçìáßåò, ï ìåí ðñþôïò êõáíÞ ìå ôçí Áãßá

ÔñéÜäá êáé ôïõò ¢ãéïõò Ãåþñãéï êáé ÄçìÞôñéï êáé êÜôù, ìå ÷ñõóÜ ãñÜììáôá, «ÆÇÔÙ Ç ÅËÅÕÈÅÑÉÁ», ï äå Öùêéáíüò Üóðñç óçìáßá ìå ôïí ÅóôáõñùìÝíï. ÐáñÜëëçëá, üôáí ç Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ Ýöåñå óôï ðñïóêÞíéï ôï èÝìá ôçò êáèéÝñùóçò óçìáßáò, áðïöáóßóôçêå íá ìç ÷ñçóéìïðïéçèåß ç óçìáßá

áõôÞ ëüãù ôïõ áöïñéóìïý ðïõ õðÝóôç ï ÁëÝîáíäñïò ÕøçëÜíôçò áðü ôïí ïéêïõìåíéêü ÐáôñéÜñ÷ç Ãñçãüñéï Å´ (ìåôÜ áðü áöüñçôåò ðéÝóåéò êáé áðåéëÝò áðü ôçí Ðýëç ãéá ìáæéêÝò óöáãÝò ÅëëÞíùí), áëëÜ êáé ëüãù ôùí öéëéêþí óõìâüëùí ðïõ Ýöåñå. Óôéò 21 Ìáñôßïõ ôïõ 1821, ï ÁíäñÝáò Ëüíôïò óôçí ÐÜôñá êáôáëáìâÜíåé ôï öñïýñéï ôçò ðüëçò ìå êüêêéíç óçìáßá ìå ìáýñï óôáõñü óôç ìÝóç, ç ïðïßá êáé áñãüôåñá åõëïãÞèçêå óôçí ðëáôåßá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ áðü ôïí Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíü, ìÝóá óå æçôùêñáõãÝò ôïõ ëáïý. Åßíáé åìöáíÞò ç ïìïéüôçôÜ ôçò ìå ìéá ðáëéÜ âõæáíôéíÞ óçìáßá. Ç ðáñÜäïóç öÝñåé ôïõò ï÷õñùìÝíïõò Ôïýñêïõò íá ôç âëÝðïõí êáé, îåãåëáóìÝíïé áðü ôï ÷ñþìá ôçò, íá ôñÝ÷ïõí ðñïò âïÞèåéá ôùí ÅëëÞíùí, ìéáò êáé íüìéóáí üôé Þôáí Ëáëéþôåò Ôïýñêïé, áöÞíïíôáò Ýôóé ôïõò åðáíáóôáôçìÝíïõò ¸ëëçíåò íá ðëçóéÜóïõí áíåíü÷ëçôïé ôï Öñïýñéï. Ôçí ßäéá ìÝñá (êáô’ Üëëïõò óôéò 17 Þ 23

1 Óôï Üñèñï ÉÁ’ áíáöÝñåôáé:«Ç åëëçíéêÞ óçìáßá, ôüóïí åéò ôá ôçò îçñÜò óôñáôåýìáôá, üóïí êáé åéò ôá ôçò èáëÜóóçò, ðñÝðåé íá åßíáé êáôáóêåõáóìÝíç åê ôñéþí ÷ñùìÜôùí, Üóðñïõ, ìáýñïõ êáé êüêêéíïõ. Ôï Üóðñïí óçìáßíåé ôçí áèùüôçôá ôçò äéêáßáò çìþí åðé÷åéñÞóåùò êáôÜ ôùí ôõñÜííùí· ôï ìáýñïí ôïí õðÝñ ðáôñßäïò êáé åëåõèåñßáò èÜíáôïí çìþí· êáé ôï êüêêéíïí ôçí áõôåîïõóéüôçôá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý êáé ôçí ÷áñÜí áõôïý, äéüôé ðïëåìåß äéÜ ôçí áíÜóôáóéí ôçò ðáôñßäïò».

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïé åðáíáóôÜôåò ïñêßæïíôáé êáé ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò åõëïãåß ôç óçìáßá ôïõ Áãþíïò (ÁèÞíá, ÅèíéêÞ ÐéíáêïèÞêç)

ôïõ ÌÜñôç), ïðëáñ÷çãïß, ðñüêñéôïé, ðñïåóôïß, áñ÷éåñåßò êáé ðïëõÜñéèìá ðáëéêÜñéá óõãêåíôñþíïíôáé óôç ÌïíÞ ôçò Áãßáò Ëáýñáò, Ý÷ïíôáò ùò ëÜâáñï ôç ÷ñõóïêÝíôçôç åéêïíéóìáôïðïäéÜ ôçò Êïßìçóçò ôçò Èåïôüêïõ ðïõ êïóìïýóå ôçí Ùñáßá Ðýëç ôïõ íáïý ôçò ÌïíÞò, ôçí ïðïßá - óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç - ýøùóå ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò, ïñêßæïíôÜò ôïõò. Ôï ëÜâáñï ôçò Áãßáò Ëáýñáò, ôï ïðïßï öõëÜóóåôáé óôï èçóáõñïöõëÜêéï ôçò ÌïíÞò, åßíáé âõóóéíß, êåíôçìÝíï ìå áóçìÝíéá êáé ÷ñõóÞ êëùóôÞ êáé óôïëéóìÝíï ìå ìáñãáñßôåò, ìå ÷ñõóÜ êñüóóéá ïëüãõñá. Óå ëßãåò þñåò, ïé îåóçêùìÝíïé ñáãéÜäåò êõñéåýïõí ôá ãåéôïíéêÜ ÊáëÜâñõôá, åíþ óôéò 24 Ìáñôßïõ åéóÝñ÷ïíôáé óôçí ÐÜôñá ï ÌðåíéæÝëïò Ñïýöïò, ï ÁóçìÜêçò ÆáÀìçò êáé Üëëïé ïðëáñ÷çãïß, ìáæß ìå ôïí Åðßóêïðï Ãåñìáíü, ï ïðïßïò õøþíåé óôçí ðëáôåßá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Ýíá ìåãÜëï îýëéíï óôáõñü, óýìâïëï ôçò ÅðáíÜóôáóçò, õðü ôéò éá÷Ýò êáé åíèïõóéþäåéò êñáõãÝò ôùí ÅëëÞíùí,

êáèþò ïé ïðëáñ÷çãïß ìïßñáæáí åèíüóçìá áðü êüêêéíï ýöáóìá ìå êõáíü óôáõñü. Ôçí åðüìåíç ìÝñá, ôï Åðáíáóôáôéêüí ÄéåõèõíôÞñéïí óôçí ÐÜôñá áðåõèýíåé ðåñÞöáíç áíáêïßíùóç ðñïò ôïõò áíôéðñïóþðïõò ôùí åõñùðáúêþí êñáôþí ðïõ âñßóêïíôáí óôçí ðüëç, äçëþíïíôáò ðåñßôñáíá ôï óêïðü êáé ôïõò óôü÷ïõò ôçò ÅðáíÜóôáóçò. Ðéï êÜôù èá áíáöÝñïõìå ôéò ãíùóôüôåñåò áðü ôéò óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò. Ïé ÊáëáññõôÞíïé ôçò Çðåßñïõ åß÷áí ëåõêÞ óçìáßá ìå êüêêéíï óôáõñü. Ïé Âáñâéôóéþôåò, ïðëáñ÷çãïß ôçò ÐåëïðïííÞóïõ, åß÷áí ôçí ôñß÷ñùìç óçìáßá ôïõ ÕøçëÜíôç ìáæß ìå ãáëÜæéï óôáõñü. Ï ÅììáíïõÞë ÐáððÜò ôùí Óåññþí, ï ïðïßïò êáé êÞñõîå ôçí ÅðáíÜóôáóç óôéò ÊáñõÝò ôïõ Áãßïõ 1⁄4ñïõò, ï ïðëáñ÷çãüò ôçò Èåóóáëïìáãíçóßáò ÌÞôñïò Ëéáêüðïõëïò êáé ï ðñüêñéôïò ôçò ÍÜïõóáò, ËïãïèÝôçò ÆáöåéñÜêçò, ÷ñçóéìïðïéïýóáí ëåõêÞ óçìáßá ìå ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï. Åðßóçò, ï ÄçìÞôñéïò Ðëáðïýôáò ÷ñçóéìïðïéïýóå Üóðñç óçìáßá ìå ãáëÜæéï ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

óôáõñü êáé óôéò ôÝóóåñåéò ãùíéÝò ôïõ Þôáí ãñáììÝíï ôï É×ÍÊ (Éçóïýò ×ñéóôüò ÍéêÜ). Ï ÁèáíÜóéïò ÄéÜêïò åß÷å ëåõêÞ óçìáßá, ìå ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï óôç ìÝóç êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ»· óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç, ôçí Ýöôéáîå óôç ÌïíÞ ôïõ Ïóßïõ ËïõêÜ, ðáñüíôùí ôùí Åðéóêüðùí Ôáëáíôßïõ Íåüöõôïõ êáé Óáëþíùí ÇóáÀá. Ï Èåüäùñïò Êïëïêïôñþíçò, üðùò ðñïáíáöÝñáìå, ÷ñçóéìïðïéïýóå ôç óçìáßá ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ, ç ïðïßá Þôáí ëåõêÞ ìå ãáëÜæéï óôáõñü óôç ìÝóç. Óôçí Ôñßðïëç, óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç, ï Ãñçãüñéïò Äßêáéïò ÐáðáöëÝóóáò Ýó÷éóå ôï âáèý ãáëÜæéï åóþñáóü ôïõ (ôï åðïíïìáæüìåíï áíôåñß), ó÷çìÜôéóå Ýíá ôåôñÜãùíï êáé äéÝôáîå ôï ðñùôïðáëßêáñü ôïõ êáé ãíùóôü áãùíéóôÞ, Ðáíáãéþôç ÊåöáëÜ, íá ó÷ßóåé äýï ëïõñßäåò áðü ôçí Üóðñç öïõóôáíÝëá ôïõ, Ýôóé þóôå íá ó÷çìáôßæïõí óôáõñü. Ç óçìáßá áõôÞ, ç ïðïßá êáé áðü ðïëëïýò èåùñåßôáé üôé áðïôÝëåóå ôç âÜóç ôçò ðñþôçò åðßóçìçò óçìáßáò ôïõ Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò, õøþèçêå ó’ Ýíá îÝöñåíï ðáíçãõñéóìü óôï ôïõñêéêü äéïéêçôÞñéï ôçò åëåýèåñçò ðëÝïí ðüëçò. Ç Ëáóêáñßíá Ìðïõìðïõëßíá, ç ãíùóôüôåñç (ìáæß ìå ôç Ìáíôþ ÌáõñïãÝíïõò) ãõíáßêá ôïõ áãþíá, ÷ñçóéìïðïéïýóå óçìáßá ç ïðïßá åß÷å êüêêéíï ðåñßãõñï, ìðëå öüíôï êáé Ýöåñå âõæáíôéíü ìïíïêÝöáëï áåôü êáé óôï êÜôù ìÝñïò ôçò ôï öïßíéêá êáé ôçí Üãêõñá. Ï ÌÜñêïò Ìðüôóáñçò, áìÝóùò ìåôÜ ôçí Ýíáñîç ôçò ÅðáíÜóôáóçò, áñ÷ßæåé íá ÷ñçóéìïðïéåß êáôÜëåõêç óçìáßá ìå êõáíü óôáõñü ðëáéóéùìÝíï áðü äÜöíç. Óôéò 28 Áðñéëßïõ ôïõ 1821, Ýíïðëïé ôùí ðåñé÷þñùí ôçò ÁèÞíáò õøþíïõí óôï ÄéïéêçôÞñéï ôçò ðüëçò ìéá ëåõêÞ óçìáßá ìå êüêêéíï óôáõñü· óôçí ðÜíù áñéóôåñÞ ðëåõñÜ Ýöåñå ôç ãëáýêá ôçò ÁèçíÜò, åíþ óôç äåîéÜ äýï Üãñõðíïõò ïöèáëìïýò. ÊÜôù Þôáí ãñáììÝíç ç öñÜóç «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ ÔÁÓ» êáé óôç ìÝóç õðÞñ÷áí ïé 16 êüêêéíåò ãñáììÝò, ï éåñüò äåóìüò ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. Óôç Èåôôáëïìáãíçóßá, ç ïðïßá åðáíáóôÜôçóå õðü ôïí ¢íèéìï ÃáæÞ êáé ôïõò ïðëáñ÷çãïýò ÂáóäÝêç, ÃáñÝöç, Êþóôá ÂåëÞ, Íéêüëáï 44

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ÓôïõñíÜñç êáé ÃÜôóï ÁããåëÞ, êõñéáñ÷ïýóå ç óçìáßá ôïõ ðñþôïõ, ç ïðïßá Þôáí ëåõêÞ êáé Ýöåñå êüêêéíï óôáõñü óôï êÝíôñï êáé ôÝóóåñåéò ìéêñüôåñïõò óôáõñïýò óôá ôÝóóåñá ëåõêÜ ôåôñÜãùíá ôçò óçìáßáò. Ï Ìáêåäüíáò áãùíéóôÞò Íéêüëáïò ÔóÜìçò ÷ñçóéìïðïéïýóå ìéá ëåõêÞ óçìáßá, ìå ãáëÜæéï óôáõñü, ç ïðïßá óôá äýï áñéóôåñÜ ôçò ôåôñÜãùíá Ýãñáöå «ÓÇÌÅÁ ÅËÇÍÇÊÇ» êáé «ÍÇÊÏËÁ ÔÓÁÌÇÓ». Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæïõí ïé óçìáßåò ôùí ìåãÜëùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ, ïé ïðïßåò Ýìïéáæáí áñêåôÜ ìåôáîý ôïõò êáé Ýöåñáí Ýíôïíá ôá áëëçãïñéêÜ ÖéëéêÜ óôïé÷åßá. Ôï ðñþôï íçóß ðïõ ýøùóå óçìáßá ôçò ÅðáíÜóôáóçò Þôáí ïé ÓðÝôóåò (26 Ìáñôßïõ ôïõ 1821), ìéáò êáé ïé Ìðïôáóáßïé êáé ï Ãåþñãéïò ÐÜíïõ Þóáí ìÝëç ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. Óôéò 2 Áðñéëßïõ ôïõ 1821, ìåôÜ ôï óôïëéóìü ôùí ðëïßùí ôïõò ìå ôç íÝá óçìáßá, ïé Óðåôóéþôåò êáôåõèýíèçêáí ðñïò ôçí 3⁄4äñá, ìå óêïðü íá ôçí ìðÜóïõí óôçí ÅðáíÜóôáóç· áíôéêñßæïíôáò ôï ðñùéíü ôçò åðüìåíçò ìÝñáò ôç óçìáßá ôïõ íçóéïý, ôç äÝ÷ôçêáí ìå åíèïõóéáóìü êáé Üñ÷éóáí íá ôç ÷ñçóéìïðïéïýí, ðáñÜ ôéò áíôéññÞóåéò ìåñéêþí. Ç óçìáßá áõôÞ, ðïõ õøþèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ óôéò 31 Ìáñôßïõ ôïõ 1821 áðü ôïí Áíôþíéï Ïéêïíüìï, äåõôåñåýïíôá ðëïßáñ÷ï êáé íåïìõçìÝíï óôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá, åõëïãÞèçêå áðü ôïí Áñ÷éåðßóêïðï ÃåñÜóéìï óôéò 18 Áðñéëßïõ ôïõ 1821. Ðáñüìïéá ìå ôç óçìáßá ôùí Óðåôóþí Þôáí êáé ç óçìáßá ôùí Øáñþí, ç ïðïßá õøþèçêå óôéò 11 Áðñéëßïõ ôïõ 1821, üôáí Ýöôáóå ôï óðåôóéþôéêï ðëïßï ôïõ Ôóïýðá, êáèþò êáé ç óáìéþôéêç óçìáßá, ôçí ïðïßá ðñþôïò ýøùóå ï Êùíóôáíôßíïò Ëá÷áíÜò óôéò 17 Áðñéëßïõ ôïõ 1821 óôï Âáèý ôçò ÓÜìïõ, áãíáíôåýïíôáò áðü ìáêñéÜ äýï óðåôóéþôéêá ðëïßá. Óôç ÓÜìï üìùò ãéíüôáí ÷ñÞóç êáé Üëëùí äýï óçìáéþí: ôçò åðßóçìçò óçìáßáò ôçò ÄéïéêÞóåùò êáé ôçò óçìáßáò ðïõ ýøùóå ï Ëõêïýñãïò ËïãïèÝôçò óôï ÊáñëïâÜóé óôéò 8 ÌáÀïõ ôïõ 1821, ôçí ïðïßá åõëüãçóå ï Ìçôñïðïëßôçò Êýñéëëïò. Ç óçìáßá ôçò ÄéïéêÞóåùò Þôáí üìïéá ì’ áõôÞí ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, åíþ ç óçìáßá

ôïõ ËïãïèÝôç åß÷å êõáíü öüíôï êáé Ýöåñå åñõèñü óôáõñü ðÜíù áðü ìéá áíåóôñáììÝíç åñõèñÞ çìéóÝëçíï· êÜôù áðü ôï óôáõñü õðÞñ÷å Ýíáò ìåãÜëïò ðñÜóéíïò áåôüò ðïõ Ýôñùãå Ýíá ðñÜóéíï ößäé. Ïé óçìáßåò ôùí ôñéþí íáõôéêþí íçóéþí åß÷áí óýìâïëá ôï óôáõñü, ôï ößäé, ôçí Üãêõñá, ôçí êïõêïõâÜãéá êáé ôï äüñõ, ðïõ üëá ìáæß ðáôïýóáí åðß ôçò áíåóôñáììÝíçò çìéóåëÞíïõ. Ïé óçìáßåò ôùí Óðåôóþí êáé ôùí Øáñþí Ýöåñáí ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ», ôçò 3⁄4äñáò Ýöåñå ôçí åðéãñáöÞ «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ ÔÁÓ», åíþ êáé ïé ôñåéò óçìáßåò ôçò ÓÜìïõ Ýöåñáí ôá «ÇÅ» «ÇÈ» (¹ åëåõèåñßá Þ èÜíáôïò). Ôá óýìâïëá áõôÜ, üðùò áíáöÝñáìå, Þóáí Üìåóá óõó÷åôéóìÝíá ìå ôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá: ï óôáõñüò óõìâüëéæå ôç ÷ñéóôéáíïóýíç êáé ôç äéêáéïóýíç ôïõ áãþíá, ç áíåóôñáììÝíç çìéóÝëçíïò ôïí éóëáìéóìü êáé ôçí ðôþóç ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò, ôï äüñõ ôç äýíáìç ôùí ÅëëÞíùí, ç Üãêõñá ôç óôáèåñüôçôá êáé ôçí åðéìïíÞ ôïõ áãþíá, ôï ößäé ôç ãíþóç êáé ôçí éåñüôçôá ôïõ óêïðïý ôïõò, åíþ ï áåôüò ôç âïÞèåéá ôïõ Èåïý êáé ôçò èñçóêåßáò ãéá ôç äéåîáãùãÞ ôïõ áãþíá. Åðßóçò, ïé íçóéþôåò ðáñïìïßáæáí ôï ößäé - ôï ïðïßï

ôñþåé ôá áõãÜ ôïõ áåôïý (ôïõ ãÝíïõò) - ìå ôïõò Ôïýñêïõò êáé ôïí áåôü - ðïõ ôñþåé ôç ãëþóóá ôïõ öéäéïý - ìå ôïõò ¸ëëçíåò. Óôç ÌÜíç, ïé Ìáõñïìé÷áëáßïé óÞêùóáí ôç óçìáßá ôïõ óôáõñïý êáé åíþèçêáí ìå ôïí ÔæáíåôÜêç-ÃñçãïñÜêç óôçí áíáôïëéêÞ Ëáêùíßá. Óôéò 17 Ìáñôßïõ ôïõ 1821, ðåñßðïõ 12.000 ÌáíéÜôåò ðïëåìéóôÝò êçñýóóïõí ðüëåìï êáôÜ ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò, îåêéíþíôáò áðü ôçí Áñåüðïëç, ìåôÜ ôç äïîïëïãßá óôïí Éåñü Íáü ôùí Ðáììåãßóôùí Ôáîéáñ÷þí. Ç óçìáßá ôçò ÌÜíçò Þôáí ëåõêÞ ìå ãáëÜæéï óôáõñü êáé ôéò åðéãñáöÝò «ÍÉÊÇ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ» êáé «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ ÔÁÓ». Íá óçìåéþóïõìå üôé åäþ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ç ëÝîç «Íßêç» êáé ü÷é ç ëÝîç «Åëåõèåñßá», ãéáôß ç ÌÜíç Þôáí ðÜíôá åëåýèåñç: ïëüêëçñç ç ðåñéï÷Þ ôçò ÌÜíçò õðÞñîå áõôüíïìç êáé áíåîÜñôçôç êáè’ üëç ôçí Ôïõñêïêñáôßá, ìå áðïôÝëåóìá ç ëÝîç ÌÜíç íá óçìáßíåé óõ÷íÜ ôïí ôüðï üðïõ æïýóáí åëåýèåñïé Üíèñùðïé êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò äïõëåßáò. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï ìå ôá ìåãÜëá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ, êéíÞèçêáí êáé ôá ìéêñüôåñá, ìå ðñþôç ôçí ÊÜóï, áêïëïõèïýìåíç áðü ôçí ÊÜñðáèï, ôç ×Üëêç, ôçí ÔÞëï, ôç Íßóõñï, ôçí ÊÜëõìíï, ôç ËÝñï, ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ôçí ÐÜôìï êáé ôçí ÁóôõðÜëáéá. Ôåëåõôáßá áíáöïñÜ ìáò óôéò åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò, ç óçìáßá ôïõ ÷ùñéïý ËÜâáñá óôïí ¸âñï. Óôï ÷ùñßï áõôü, ðïõ ðÞñå ôï üíïìÜ ôïõ ëüãù ôçò ÷ñÞóçò ëáâÜñïõ (ðñéí áðü ôçí

ÅðáíÜóôáóç ïíïìáæüôáí Óáëôßêéïé), óôéò 2 ÌáÀïõ ôïõ 1821 óçêþèçêå ìßá åðáíáóôáôéêÞ óçìáßá ç ïðïßá åß÷å ìáýñï óôáõñü ðÜíù óå êõáíü öüíôï. Ðáñüìïéá óçìáßá ÷ñçóéìïðïßçóáí êáé óôç ÓáìïèñÜêç.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

18a

19a

20a

21a

22a

22β

25 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ïé êõñéüôåñåò óçìáßåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí êáôÜ ôïí ðñþôï ÷ñüíï ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1821 (åðßóçìåò, ÷åñóáßåò êáé íáõôéêÝò) ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí: 1. Ç óçìáßá ðïõ ðñüôåéíå ï ÑÞãáò Öåñáßïò ÂåëåíóôéëÞò ùò óçìáßá ôçò «ÅëëçíéêÞò Äçìïêñáôßáò». 1á. ÐáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò ôïõ ÑÞãá Öåñáßïõ. 2. Ç óçìáßá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, ôçí ïðïßá ó÷åäßáóå ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò êáé ýøùóå ï Ãåþñãéïò Óéóßíçò óôçí ¹ëéäá. 3. Ç óçìáßá ôïõ Áñåßïõ ÐÜãïõ, ç ïðïßá ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôçí áíáôïëéêÞ ×Ýñóï ÅëëÜäá. 4&4á. Ïé äýï üøåéò ôçò óçìáßáò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ÕøçëÜíôç. 5&5á. Ïé äýï üøåéò ôçò óçìáßáò Ìáõñïöüñùí, ðáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò ôïõ ÕøçëÜíôç. 6. Ç óçìáßá ôïõ ÁíäñÝá Ëüíôïõ. 7. Ç óçìáßá ôùí Êáëáññõôçíþí ôçò Çðåßñïõ. 8. Óçìáßá ôçí ïðïßá ÷ñçóéìïðïßçóáí äéÜöïñïé ðñüêñéôïé (ÅììáíïõÞë ÐáðÜò, ÌÞôñïò Ëéáêüðïõëïò, ËïãïèÝôçò ÆáöåéñÜêçò ê.Ü.). 9. Ç óçìáßá ôïõ ÄçìÞôñç Ðëáðïýôá. 10. Ç óçìáßá ôïõ ÁèáíÜóéïõ ÄéÜêïõ. 11. Ç óçìáßá ôïõ Èåüäùñïõ Êïëïêïôñþíç. 12. Ç óçìáßá ôïõ Ãñçãüñéïõ Äßêáéïõ ÐáðáöëÝóóá, ç ïðïßá êáé èåùñåßôáé ùò ç âÜóç ôçò êáèéÝñùóçò ôçò ðñþôçò åðßóçìçò åëëçíéêÞò óçìáßáò. 13. Ç óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå ï ÌÜñêïò Ìðüôóáñçò. 14. Ç óçìáßá, ó÷Ýäéï ôïõ ¢íèéìïõ ÃáæÞ, ðïõ ÷ñçóéìïðïéüôáí óôç Èåôôáëïìáãíçóßá. 15. Ç óçìáßá ôçò çñùéêÞò ÌÜíçò. 16. Ç óçìáßá ôïõ Õäñáßïõ êáðåôÜíéïõ Ãåþñãéïõ Óá÷ôïýñç. 17. Ç óçìáßá ôïõ ðõñðïëçôÞ Êùíóôáíôßíïõ ÊáíÜñç. 18. Ç óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå áñ÷éêÜ ï íáýáñ÷ïò ÁíäñÝáò Ìéáïýëçò. 18á. Ç óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå ìåôáãåíÝóôåñá ï ÁíäñÝáò Ìéáïýëçò. 19&19á. Óçìáßåò ôùí Óðåôóþí. 20&20á. Óçìáßåò ôçò 3⁄4äñáò. 21&21á. Óçìáßåò ôùí Øáñþí. 22. Ç óçìáßá ôçò ÓÜìïõ, ðïõ õøþèçêå óôéò 17 Áðñéëßïõ 1821 áðü ôïí Êùíóôáíôßíï Ëá÷áíÜ óôï Âáèý. 22á. Ç óçìáßá ôçò ÓÜìïõ, ðïõ õøþèçêå óôéò 8 ÌáÀïõ 1821 áðü ôï Ëõêïýñãï ËïãïèÝôç óôï ÊáñëïâÜóé. 22â. Ç åðßóçìç óçìáßá ôçò ÄéïéêÞóåùò ôçò ÓÜìïõ êáôÜ ôï ðñþôï Ýôïò ôçò ÅðáíÜóôáóçò. 23. ÐáíôéÝñá ôçò Åôáéñåßáò ôçò ÅðáíáóôÜóåùò, ìå óýìâïëá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. Õøþèçêå óôéò 2 Áðñéëßïõ 1821 áðü ôï ÄçìÞôñéï ÃïõäÞ óôï óðåôóéþôéêï ðëïßï ôïõ. 24. ÃåíéêÞ íáõôéêÞ óçìáßá ôçò ÅðáíÜóôáóçò. 25. Ç óçìáßá ôïõ ÷ùñéïý ËÜâáñá óôïí ¸âñï.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ç ÊáèéÝñùóç ôçò ÅëëçíéêÞò Óçìáßáò 1⁄4ðùò åßäáìå áíáëõôéêÜ óôçí ðñïçãïýìåíç åíüôçôá, ôï ðñþôï Ýôïò ôçò åëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò êýëçóå ìå ôçí áíÜäåéîç êáé ÷ñÞóç ðïëõÜñéèìùí êáé äéáöïñåôéêþí ìåôáîý ôïõò óçìáéþí, ÷åñóáßùí êáé íáõôéêþí, ïé ïðïßåò åß÷áí êïéíü óçìåßï ôï óôáõñü Þ (óôéò óðÜíéåò ðåñéðôþóåéò ðïõ áõôüò áðïõóßáæå) ôç ìïñöÞ åíüò ¢ãéïõ. Áöïý äåí õðÞñ÷å åíéáßá äéïßêçóç, äåí õðÞñ÷å ïýôå Ýíá åíéáßï óýìâïëï ôïõ áãþíá, ôï ïðïßï íá áíáãíùñßæåôáé áðü üëá ôá ìÝñç ôïõ áãþíá êáé, êáô’ åðÝêôáóç, èá åðéóçìïðïéïýóå ôçí ÅðáíÜóôáóç. Ôçí 1ç Éáíïõáñßïõ ôïõ 1822 óõíÞëèáí óôçí Åðßäáõñï ïé ÐáñáóôÜôåò ôïõ ¸èíïõò, ðñüêñéôïé, äçìïãÝñïíôåò, áãùíéóôÝò êáé áíôéðñüóùðïé ôùí äéáöüñùí åëëçíéêþí

ôìçìÜôùí, üðïõ óôï üíïìá ôçò Áãßáò êáé ÁäéáéñÝôïõ ÔñéÜäïò êÞñõîáí «ôçí ðïëéôéêÞí ýðáñîéí êáé áíåîáñôçóßáí ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò åíþðéïí Èåïý êáé áíèñþðùí», ÷ñçóéìïðïéþíôáò êáé ôçí ðñþôç óöñáãßäá ôçò ÐñïóùñéíÞò Äéïßêçóçò ôçò ÅëëÜäïò. Ç Á´ ÅëëçíéêÞ ÅèíïóõíÝëåõóç, üðùò Ýìåéíå óôçí éóôïñßá, óõíÝôáîå êáé ôï ðñþôï Ðñïóùñéíü Ðïëßôåõìá ôçò ÅëëÜäïò (ãíùóôü êáé ùò Ïñãáíéêüò Íüìïò ôçò Åðéäáýñïõ), ôï ïðïßï êáé ïõóéáóôéêÜ áðïôåëåß ôï ðñþôï óýíôáãìá ôçò ÅëëÜäáò, ðïõ êáèéÝñùíå óå äýï Üñèñá2 ôïí ôýðï êáé ôá ÷ñþìáôá ôçò åðßóçìçò åëëçíéêÞò óçìáßáò (êõáíü êáé ëåõêü), åîïõóéïäïôþíôáò ôï Åêôåëåóôéêü Óþìá íá ðñïóäéïñßóåé ôï ó÷Þìá êáé ôéò ëåðôïìÝñåéåò ðïõ áöïñïýóáí óôç ÷ñÞóç ôçò. ¸ôóé, ìå âÜóç ôá äýï áõôÜ Üñèñá, ï Ðñüåäñïò ôïõ Åêôåëåóôéêïý Óþìáôïò, ÁëÝîáíäñïò ÌáõñïêïñäÜôïò, åêäßäåé óôéò 15 Ìáñôßïõ ôïõ 1822 óôçí Êüñéíèï ôï ÄéÜôáãìá 540, ôï ïðïßï ðáñáèÝôïõìå áõôïýóéï ðéï êÜôù:

2 Ôï Ðñïóùñéíü Ðïëßôåõìá ôçò ÅëëÜäïò êáèüñéóå óôá äýï ðéï êÜôù Üñèñá ôá ÷ñþìáôá ôçò óçìáßáò: “ñä’. Ôá ÷ñþìáôá ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ êáé ôùí óçìáéþí ôçò èáëÜóóçò êáé ôçò îçñÜò äéïñßæïíôáé ôá åîÞò: êõáíïýí êáé ëåõêüí.” “ñå’. Ôï åêôåëåóôéêüí óþìá èÝëåé ðñïóäéïñßóåé ôïí ó÷çìáôéóìüí ôùí óçìáéþí”.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ç Óçìáóßá ôçò Óçìáßáò Ìå åîáßñåóç ôá äýï áõôÜ íôïêïõìÝíôá, êáìßá Üëëç óõìðëçñùìáôéêÞ Ýíäåéîç, Ýíôõðï, íüìïò Þ êáíïíéóìüò äåí Ý÷åé âñåèåß, þóôå íá ìáò äéáöùôßóåé ùò ðñïò ôï ìå ðïéï óêåðôéêü ïé ÅèíïðáôÝñåò ôçò ÅëëÜäáò åðÝëåîáí ôá äýï áõôÜ ÷ñþìáôá ãéá ôéò óçìáßåò ôïõ êñÜôïõò, áëëÜ êáé ùò ðñïò ôï ãéáôß êáèéÝñùóáí ôñßá åßäç óçìáéþí, äýï ãéá ôç èÜëáóóá êáé Ýíá ãéá ôçí îçñÜ. Ôï ìüíï óôïé÷åßï ðïõ ìðïñïýìå íá éó÷õñéóôïýìå üôé áíôéëáìâáíüìáóôå, êé áõôü êáèáñÜ áðü éóôïñéêÞ êáé åèíïëïãéêÞ Ýñåõíá, åßíáé ç ÷ñÞóç ôïõ óôáõñïý ùò êýñéïõ ãíùñßóìáôïò êáé ôùí ôñéþí óçìáéþí: üðùò Ý÷ïõìå ôïíßóåé, ï óôáõñüò Þôáí ôï óýìâïëï ðïõ Ýíùíå ôïõò áðáíôá÷ïý ¸ëëçíåò, ôáõôßæïíôÜò ôïõò ìå ôï ×ñéóôéáíéóìü êáé ôï ÂõæÜíôéï êáé öÝñíïíôÜò ôïõò óå Üìåóç (èñçóêåéïëïãéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ) áíôéäéáóôïëÞ ìå ôïõò ìïõóïõëìÜíïõò Ïèùìáíïýò. Ç Åêêëçóßá, óôá äýóêïëá êáé óêïôåéíÜ ÷ñüíéá ðïõ äéÞëèå ï õðüäïõëïò åëëçíéóìüò, õðÞñîå ôï ìïíáäéêü óçìåßï óôÞñéîÞò ôïõ, õðïâáóôÜæïíôáò ôçí ðßåóç ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò êáé óôçñßæïíôáò ôï ¸èíïò õëéêÜ, ðíåõìáôéêÜ êáé ìå êÜèå Üëëï äõíáôü ôñüðï. Ï óôáõñüò óôçí ÅëëÜäá üìùò õðÞñ÷å áéþíåò ðñéí áðü ôçí Ýëåõóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý ùò ó÷Ýäéï ìå ôï ïðïßï äéáêïóìïýíôáí äéÜöïñá áããåßá, ïé ëáâÝò ôùí îéöþí êáé Üëëá áíôéêåßìåíá, åíþ ìíçìïíåýåôáé êáé áðü áñêåôïýò áñ÷áßïõò óõããñáöåßò. Áð’ ü,ôé ðñïÝêõøå áðü Ýñåõíá, ïé áñ÷áßïé áããåéïðëÜóôåò ìåôá÷åéñßæïíôáí ôï óôáõñü ùò Üëëï Ýíá áðëü ãåùìåôñéêü ó÷Þìá ìå óêïðü ôïí êáëëùðéóìü ôùí Ýñãùí ôïõò, ÷ùñßò íá ôïõ áðïäßäïõí éäéáßôåñç óçìáóßá, ìïëïíüôé õðÜñ÷ïõí óôïé÷åßá ðïõ êáôáäåéêíýïõí üôé ç ëáôñåßá ôïõ Äéüíõóïõ ÂÜê÷ïõ Þôáí óôåíÜ äåìÝíç ìå ôï ó÷Þìá ôïõ óôáõñïý. 1⁄4ìùò Ýðåéôá áð’ áõôÜ ôá óõìðëçñùìá50

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ôéêÜ óôïé÷åßá, åðáíåñ÷üìáóôå óôï åñþôçìá ôùí ÷ñùìÜôùí êáé ó÷Þìáôïò ôçò óçìáßáò. ÃÉÁÔÉ ïé ÅèíïðáôÝñåò åðÝëåîáí ôá ÷ñþìáôá áõôÜ ãéá ôç óçìáßá êáé ÃÉÁÔÉ åðÝëåîáí ôï óõãêåêñéìÝíï ó÷Þìá; Åßíáé äýóêïëï íá ãíùñßæïõìå ôéò áëçèéíÝò ðñïèÝóåéò ôùí õðåõèýíùí ãéá ôçí åðéëïãÞ ôçò óçìáßáò. Êáíåßò äåí ìðïñåß íá áðáíôÞóåé ìå áêñßâåéá óôá ðéï ðÜíù åñùôÞìáôá, áí êáé áðü ôï Äçìïôéêü áêüìç äéäáóêüìáóôå ðÜíù-êÜôù üôé «ôá ÷ñþìáôá ôçò åëëçíéêÞò óçìáßáò (ìðëå êáé Üóðñï) óõìâïëßæïõí ôïí ïõñáíü êáé ôïí áöñü ôçò èÜëáóóáò, åíþ ïé åííÝá ãñáììÝò áíôéóôïé÷ïýí óôéò åííÝá óõëëáâÝò ôçò öñÜóçò Åëåõèåñßá Þ ÈÜíáôïò». Ôï ðéï ðÜíù «óôé÷Üêé» äåí åßíáé áðü ðïõèåíÜ ôåêìçñéùìÝíï, ðáñÜ ìüíï Ý÷åé åðéêñáôÞóåé óôç ëáúêÞ áíôßëçøç, êáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï ìå ôï «ìýèï» ôçò Áãßáò Ëáýñáò. Ãéá íá ìðïñÝóïõìå íá áðáíôÞóïõìå ðåñéåêôéêÜ êáé óõíïëéêÜ ôá äýï áõôÜ åñùôÞìáôá, ðñÝðåé íá áíáôñÝîïõìå óå ðïëëÝò ðçãÝò êáé íá êáëýøïõìå ÷ñïíéêÜ ü÷é ìüíï ôçí åðáíáóôáôéêÞ ðåñßïäï, áëëÜ êáé ôçí áñ÷áúêÞ êáé âõæáíôéíÞ åðï÷Þ. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÝò êáé äéÜöïñåò åêäï÷Ýò, ïé ïðïßåò ðñïóðáèïýí íá áðïêñõðôïãñáöÞóïõí ôï íüçìá ôùí äýï ÷ñùìÜôùí: ç åðéêñáôÝóôåñç öÝñåé ôï êõáíü êáé ôï ëåõêü íá óõìâïëßæïõí ôï ãáëÜæéï ïõñáíü êáé ôç ãáëÜæéá èÜëáóóá ðïõ ðåñéâÜëëåé ôçí ÅëëÜäá êáé ôá ëåõêÜ óýííåöá êáé ôï ëåõêü áöñü ôùí êõìÜôùí ôçò èÜëáóóáò. ¢ëëç åêäï÷Þ öÝñåé ôï ëåõêü íá óõìâïëßæåé ôçí áãíüôçôá ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, ôïí êáèáñü êáé Üóðéëï óêïðü ôùí ÅëëÞíùí, åíþ ôï êõáíü ôçí ïõñÜíéá äýíáìç, ç ïðïßá ðñïóôÜôåõå ôïõò áãùíéóôÝò (ïõñáíï÷ñùìáôéóìÝíç êáé óáí êñßíï áãñïý ëåõêÞ). Ôá ßäéá üìùò ÷ñþìáôá êáôÜ ôçí ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç õðïäÞëùíáí «ôçí äéêáéïóýíçí êáé ôçí ðßóôçí ôï êõáíüí, ôçí çèéêÞí êáèáñüôçôáí êáé ôçí áãíüôçôáí ôïõ óêïðïý ôï ëåõêüí». Èá ìðïñïýóå åðßóçò íá ëå÷èåß üôé ôï Üóðñï óõìâïëßæåé ôá ÷éïíéóìÝíá âïõíÜ êáé ôï ãáëÜæéï ôç óïâáñüôçôá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý.

¸÷åé õðïóôçñé÷ôåß3 ç Üðïøç üôé ôá äýï ÷ñþìáôá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí êëáóéêÞ åëëçíéêÞ áñ÷áéüôçôá ôçò ÁèÞíáò, áöïý ôï ëåõêü êáé ôï ãáëÜæéï Þôáí ôá ÷ñþìáôá ôïõ ðÝðëïõ ôçò éåñïõñãßáò ôçò èåÜò ÁèçíÜò. Ç ßäéá Üðïøç óõíäÝåé ôç ìåí óçìáßá ôçò îçñÜò ìå ôç óçìáßá ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ êáé ôç äå óçìáßá ôçò èÜëáóóáò ìå ôç óçìáßá ôùí ÊáëëÝñãçäùí (ïé ïðïßïé Þôáí áðüãïíïé ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ), åíþ ãéá ôïí êõáíüëåõêï óõíäõáóìü êÜíåé óõó÷åôéóìü ìå ôçí åðßóçìç óôïëÞ ôùí Âõæáíôéíþí êáé ôç óçìáßá ôïõ âõæáíôéíïý óôüëïõ. Ï Íéêüëáïò Æáöåéñßïõ (âëÝðå âéâëéïãñáößá) áíáöÝñåé üôé êõáíüëåõêá Þôáí ôá óÞìáôá (óçìáßåò) ôùí óõíôáãìÜôùí ôïõ ÌÝãá ÁëÝîáíäñïõ, áëëÜ êáé üôé ïé Éïõäáßïé îå÷þñéæáí ôïõò ¸ëëçíåò áðü ôá ëåõêÜ åíäýìáôá ìå êõáíÜ ðåñéæþìáôá, üðùò áíáöÝñåôáé óôçí ÊáéíÞ ÄéáèÞêç, ãé’ áõôü êáé âëÝðïíôáò ôïõò ìáèçôÝò ôïõ Éçóïý ìå ðáñüìïéá åíäõìáóßá ôïõò êáôçãüñçóáí ùò åëëçíßæïíôåò. Êõáíüëåõêá Þôáí êáé ïéêüóçìá êáé ç áõôïêñáôïñéêÞ óçìáßá ôùí äõíáóôåéþí ôùí Ìáêåäüíùí (9ïò - 11ïò áéþíáò) êáé ôùí Ðáëáéïëüãùí (13ïò - 15ïò áéþíáò), áëëÜ êáé ï èñüíïò ôïõ Ïéêïõìåíéêïý ÐáôñéÜñ÷ç. ÕðÜñ÷åé åðßóçò êáé ç åêäï÷Þ4 ðïõ öÝñåé ôá ÷ñþìáôá íá óõìâïëßæïõí ôç âñÜêá ôïõ íáõôéêïý êáé ôç öïõóôáíÝëá ôïõ óôåñéáíïý, êÜôé ôï ïðïßï óõíÜäåé ìå áõôü ðïõ åßðå ï ÁëÝîáíäñïò ÌáõñïêïñäÜôïò, üôáí õðÝãñáøå ãéá ôçí êáôÜñãçóç ôçò óçìáßáò ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò (âëÝðå óôçí åðüìåíç óåëßäá). Åñ÷üìåíïé óôçí åñìçíåßá ôùí åííÝá ðáñÜëëçëùí êõáíüëåõêùí ãñáììþí, ðñÝðåé íá áíáöÝñïõìå üôé ç åðéêñáôÝóôåñç åñìçíåßá öÝñåé ôïí áñéèìü ôùí ãñáììþí íá áíôéóôïé÷åß óôéò åííÝá óõëëáâÝò ôçò öñÜóçò «Åëåõèåñßá Þ ÈÜíáôïò», ôçí

ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýóáí óõ÷íüôáôá ïé áãùíéóôÝò ôçò ÅðáíÜóôáóçò, äçëþíïíôáò ôçí áðåñßóðáóôç ðñïóÞëùóç êáé áöïóßùóÞ ôïõò óôçí åðßôåõîç ôïõ õøçëüôåñïõ ôùí áãáèþí, ôçò åëåõèåñßáò, ãéá ôçí áðüêôçóç ôçò ïðïßáò äå äÝ÷ïíôáí êáíÝíá áðïëýôùò óõìâéâáóìü êáé Þóáí ðáíÝôïéìïé íá ôçí áðïêôÞóïõí ìå üëá ôá ìÝóá, äßíïíôáò áêüìç êáé ôçí ßäéá ôïõò ôç æùÞ. ÐáñáëëáãÞ áõôÞò ôçò åêäï÷Þò öÝñåé ôïí áñéèìü ôùí ãñáììþí íá áíôéóôïé÷åß óôïí áñéèìü ôùí ãñáììÜôùí ôçò ëÝîçò Åëåõèåñßá, ôï õðÝñôáôï áãáèü ãéá êÜèå Üíèñùðï, Ýíá áãáèü ãéá ôï ïðïßï ïé ¸ëëçíåò óôï ñïõ ôçò éóôïñßáò ðÜíôïôå ðïëåìïýí êáé ÷ýíïõí áßìá ãéá íá ôï áðïêôÞóïõí. Åðßóçò, èõìßæïõìå üôé ï áñéèìüò åííÝá (9) áíÝêáèåí èåùñïýíôáí éåñüò êáé ìõóôéêéóôéêüò, åíþ õðÜñ÷åé êáé ç åñìçíåßá üôé ç åíáëëáãÞ ôùí êõáíþí êáé ôùí ëåõêþí ãñáììþí óõìâïëßæåé ôá êýìáôá ôïõ Áéãáßïõ ÐåëÜãïõò. ¸÷åé õðïóôçñé÷ôåß5 üôé ïé åííÝá êõáíüëåõêåò ïñéæüíôéåò ëùñßäåò óõìâïëßæïõí ôéò åííÝá Ìïýóåò Þ ôçí áìåñéêáíéêÞ óçìáßá (ç ÷þñá áõôÞ âïÞèçóå ôçí ÅëëÜäá áñêåôÜ óôïí áãþíá). Ç ðéèáíüôåñç åêäï÷Þ üìùò ôç óõó÷åôßæåé ìå ôç óçìáßá ôùí áäåëöþí ÊáëëÝñãç, áðïãüíùí ôïõ áõôïêñÜôïñá Íéêçöüñïõ ÖùêÜ. Åßíáé óçìáíôéêü íá áíáöÝñïõìå üôé ç ðñþôç öïñÜ ðïõ ç óçìåñéíÞ óçìáßá ôçò óôåñéÜò (êáé ðñþçí åðßóçìç ôïõ Eëëçíéêïý KñÜôïõò) ÷ñçóéìïðïéÞèçêå Þôáí óôç ÓêéÜèï ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1807, üôáí ïé áñìáôïëïß ôïõ Ïëýìðïõ, ìåôÜ ôç óõíèÞêç ôïõ Ôßëóéô ìåôáîý Ñùóßáò êáé Ôïõñêßáò, öôÜíïõí óôï íçóß ìå 70 êáôáäñïìéêÜ ðëïßá õðü ôéò äéáôáãÝò ôïõ ÃéÜííç ÓôáèÜ, êáôåâÜæïõí ôç ñùóéêÞ óçìáßá êáé áíåâÜæïõí ãáëÜæéá óçìáßá

3 Ô. Êïíôüò, óôï Üñèñï ôïõ ‘‘Óçìáßá ÅëëçíéêÞ’’, ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá Ãíþìç óôéò 28, 29 êáé 30 Ìáñôßïõ 1999 & ÄçìÞôñéïò Âñ. ÊáëëÝñãçò, Ç ÅèíéêÞ Óçìáßá, ÁèÞíá 1998. 4 Â. ÐéðåñÜêçò, óôï Üñèñï ôïõ ‘‘Ç ÅëëçíéêÞ óçìáßá’’, ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá ×áíéþôéêá ÍÝá óôéò 24 Ìáñôßïõ 1996. 5 Ô. Êïíôüò, óôï Üñèñï ôïõ ‘‘Óçìáßá ÅëëçíéêÞ’’, ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá Ãíþìç óôéò 28, 29 êáé 30 Ìáñôßïõ 1999 & ÄçìÞôñéïò Âñ. ÊáëëÝñãçò, Ç ÅèíéêÞ Óçìáßá, ÁèÞíá 1998.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ìå ëåõêü óôáõñü (ô’ ïõñáíïý ðáíôéÝñá). Óôç ÌïíÞ ôçò Åõáããåëßóôñéáò óôï íçóß ó÷åäéÜóôçêå, õöÜíèçêå, åõëïãÞèçêå êáé õøþèçêå ç ðñþôç åëëçíéêÞ óçìáßá ìå ôï ëåõêü óôáõñü óôç ìÝóç åðß ãáëáíïý öüíôïõ. Óå áõôÞ ï ÍÞöùí üñêéóå ôïõò ïðëáñ÷çãïýò Èåüäùñï Êïëïêïôñþíç, ÁíäñÝá Ìéáïýëç, Ðáðáèýìéï Âëá÷Üâá, ÃéÜííç ÓôáèÜ, ÍéêïôóÜñá, ôïí Óêéáèßôç äéäÜóêáëï ôïõ ãÝíïõò ÅðéöÜíéï-ÓôÝöáíï ÄçìçôñéÜäç êáé ðïëëïýò Üëëïõò, Ýðåéôá áðü ìåãÜëç óýóêåøç ðïõ Ýêáíáí óôï ìïíáóôÞñé ãéá íá êáôáóôñþóïõí ôï ó÷Ýäéï äñÜóçò ôïõò. Ç ðñþôç öïñÜ ðïõ õøþèçêå ç óçìåñéíÞ åðßóçìç (íáõôéêÞ) óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò Þôáí ôï 1823 óôçí Êüñéíèï, üôáí, ìåôÜ áðü 364 ÷ñüíéá óêëáâéÜò, áðåëåõèåñþèçêå êáé Ýãéíå ç ðñþôç ðñùôåýïõóá ôçò ÅëëÜäáò. Åðéðñüóèåôá, Üëëï Ýíá èÝìá, áíáöïñéêÜ ìå ôï ó÷Þìá ôçò óçìáßáò, ôï ïðïßï ïõäÝðïôå èá ìðïñÝóåé íá äéáóáöçíéóôåß, åßíáé ôï ãéáôß ïé ÅèíïðáôÝñåò åðÝëåîáí ôç óçìáßá íá Ý÷åé ãáëÜæéï öüíôï êáé ëåõêü óôáõñü, áíôß íá Ý÷åé ëåõêü öüíôï êáé êõáíü óôáõñü: 1⁄4ðùò áíáöÝñáìå óôéò ðñïçãïýìåíåò åíüôçôåò, áëëÜ êáé üðùò öáßíåôáé êáé áðü ôéò óçìáßåò ðïõ äéáóþæïíôáé, óôéò óôáõñüó÷çìåò óçìáßåò ôïõ áãþíá (áëëÜ êáé ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç), ôï ôåëåõôáßï ó÷Ýäéï Þôáí êáé ôï ðéï êïéíü, Ý÷ïíôáò ôéò ñßæåò ôïõ óôç âõæáíôéíÞ íáõôéêÞ óçìáßá. Áðü ôïõò ïðëáñ÷çãïýò, ìüíï ï ÃéÜííçò ÓôáèÜò êáé ï Ãñçãüñéïò Äßêáéïò ÐáðáöëÝóóáò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï ðñþôï ó÷Ýäéï, èá ðñÝðåé üìùò íá áíáöåñèåß êáé üôé áñêåôïß Üãíùóôïé áãùíéóôÝò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï ó÷Ýäéï ìå ôï ãáëÜæéï öüíôï êáé ôï ëåõêü óôáõñü. Äõóôõ÷þò, êáé ðÜëé äåí õðÜñ÷ïõí óôïé÷åßá ôá ïðïßá íá áéôéïëïãïýí ôçí åðéëïãÞ ôïõ ó÷Þìáôïò áõôïý.

Ç «ÐÜëç» ìåôáîý ôçò Åðßóçìçò & ôùí Åðáíáóôáôéêþí Óçìáéþí ÄéáâÜæïíôáò ôçí éóôïñßá ôçò êáèéÝñùóçò ôçò åëëçíéêÞò óçìáßáò, Üëëï Ýíá åñþôçìá èá ðñÝðåé íá ãåííéÝôáé óôï ìõáëü ìáò. Ãéáôß ïé ÅèíïðáôÝñåò äåí áðïöÜóéóáí íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ç óçìáßá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò Þ, Ýóôù, ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ÕøçëÜíôç ùò åðßóçìç óçìáßá; Áíôßèåôá ìå ôá ðñïçãïýìåíá åñùôÞìáôá, ôá ïðïßá áðáíôþíôáé ìüíï ìå åéêáóßåò, åäþ ìðïñïýìå íá äþóïõìå óáöåßò êáé óõãêåêñéìÝíåò áðáíôÞóåéò. Ç Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ, âÜæïíôáò ðÜíù áð’ üëá ôá óõìöÝñïíôá ôïõ ¸èíïõò - þóôå íá äéáöõëÜîåé ôï óêïðü ôïõ áãþíá êáé íá áíôéóôñÝøåé ôçí åóöáëìÝíç åíôýðùóç ðïõ åß÷å áñ÷éêÜ äçìéïõñãçèåß óôéò áõëÝò ôçò Åõñþðçò êáé éäéáßôåñá óôïõò êüëðïõò ôçò ÉåñÜò Óõììá÷ßáò ãéá ôçí ÅðáíÜóôáóç (üôé äçëáäÞ åðñüêåéôï ãéá Ýíá åðáíáóôáôéêü êßíçìá ôï ïðïßï Þôáí õðïêéíïýìåíï áðü ìõóôéêÞ óõíùìïôéêÞ ïñãÜíùóç, ìå óêïðü ôçí êáèåóôùôéêÞ áëëáãÞ êáé êïéíùíéêÞ ìåôáññýèìéóç ôçò ðåñéï÷Þò ôùí Âáëêáíßùí) ðÞñå ôçí áðüöáóç íá áðáëåßøåé üëá ôá öéëéêÜ êáé âõæáíôéíÜ óýìâïëá ðïõ ùò ôüôå Ýöåñáí ïé óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò, ðáñÜëëçëá ìå ôçí Üñíçóç ôïõ Åðáíáóôáôéêïý Äéåõèõíôçñßïõ íá äå÷ôåß Éôáëïýò «åëåõèåñüöñïíåò» åèåëïíôÝò óôïõò êüëðïõò ôïõ áãþíá, ðñïâÜëëïíôáò Ýôóé ðåñßôñáíá óôéò åõñùðáúêÝò êõâåñíÞóåéò üôé ç ÅðáíÜóôáóç Þôáí Ýíáò êáèáñÜ áðåëåõèåñùôéêüò áãþíáò. Åêôüò áðü ôçí Üðïøç áõôÞ ôïõ Óðõñßäùíïò Ôñéêïýðç, õðÜñ÷åé êáé ç ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç ôùí Åôáéñéóôþí, ç ïðïßá äéáôõðþíåôáé6 óôï âéâëßï ôïõ ÓáêåëëÜñéïõ

6 Óôç óåëßäá 208, áíáöÝñåôáé:«Ï ðïëõìÞôéò Ìáõñï÷ïñäÜôïò [sic], õðïãñÜöùí ôü øÞöéóìá ôÞò áíôéêáôáóôÜóåùò ôÞò Õøçëáíôåßïõ Óçìáßáò äéÜ ôÞò “Êõáíïëåýêïõ”, åãÝëá êÜôù áðü ôÜ ìïõóôÜêéá ôïõ. Áöïý, ÷ñõóïß ìïõ äéðëùìÜôáé, óÜò êÜìíåé ôüóïí êáêüí Þ Óçìáßá ôÞò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, óÜò ôÞí áëëÜæù åõ÷áñßóôùò ìÝ ôÜ ÷ñþìáôá ôÞò ÖïõóôáíÝëëáò êáé ôçò ÂñÜêáò. ÅðåéäÞ üìùò èá ìïõ óêïôßæåôå ôï êåöÜëé ìå ôçò íüôáéò óáò, óáò ôçí ïíïìÜæù “Êõáíüëåõêïí” êáé äåí åßìáé õðï÷ñåùìÝíïò íá óáò åîçãÞóù, ôé èá åéðÞ “Êõáíüëåõêïò”. Íá ôï åõñÞôå óåéò, ðáíôïãíþóôáé äéðëùìÜôáé».

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

¸ã÷ñùìç ëéèïãñáößá ðïõ áðåéêïíßæåé ôï ÄçìÞôñéï ÕøçëÜíôç

Ã. Óáêåëëáñßïõ ÖéëéêÞ Åôáéñåßá, ôï ïðïßï åêäüèçêå óôçí Ïäçóóü ôï 1909. ÌåôÜ ôçí êáèéÝñùóç ôçò åðßóçìçò óçìáßáò ùóôüóï äåí ðáýåé ç ÷ñÞóç ôùí äéáöüñùí åðáíáóôáôéêþí óçìáéþí, ðáñÜ ìüíï ìåôÜ áðü áñêåôÜ ÷ñüíéá. Ïé ðéï «åðßìïíåò» åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò Þôáí ôá ðïëý÷ñùìá ìðáúñÜêéá ôçò Ñïýìåëçò êáé ç óçìáßá ôïõ Áñåßïõ ÐÜãïõ, ï ïðïßïò ìÜëéóôá åß÷å åðßìïíá æçôÞóåé ôç ÷ñÞóç ôçò éäéüôõðÞò ôïõ óçìáßáò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ, äßíïíôáò êáé ó÷åôéêÞ åíôïëÞ («Íá åìðïäßóåéò íá ìç ðåñéöÝñåôáé ç ôñß÷ñùìç óçìáßá åéò ôçí ðåñéöÝñåéáí ôïõ Áñåßïõ ÐÜãïõ áëëÜ ìüíïí ç åèíéêÞ») óôïí ðëçñåîïýóéü ôïõ, Ãåþñãéï ÁéíéÜíá, ðïõ èá ìåôÝâáéíå óôç ÓõíÝëåõóç ôùí ×éëéÜñ÷ùí êáé ëïéðþí áñ÷çãþí ôçò ÐåëïðïííÞóïõ

êáé ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò óôéò 6 Ìáñôßïõ 1822. Ï ÄçìÞôñéïò ÕøçëÜíôçò, èÝëïíôáò íá óõãêåñÜóåé ôéò áíôéäñÜóåéò, óôéò 9 Áðñéëßïõ ôïõ 1822 ãñÜöåé áðü ôï Äáäß óôï Âïõëåõôéêü ôá åîÞò óïöÜ ëüãéá: «Ðåñß äå ôçò ìïñöÞò êáé ôïõ ÷ñþìáôïò ôçò óçìáßáò, ïðïßïé ðïôÝ êáé áí Þóáí ïß ëüãïé ôþí íåùôåñéóÜíôùí, ïýô’ åíáíôéþèçí ðïôÝ, ïýô’ åíáíôéïýìáé, ôçí óùôçñßáí ôçò ÅëëÜäïò èåùñþí ïõ÷ß åéò ôá ÷ñþìáôá, áëë’ åéò ôáò ðñÜîåéò êáé åéò ôçí áðáèÞ êáé åéëéêñéíÞ áöéÝñùóéí ðñïò ôçí êïéíÞí ôïõ Ýèíïõò ùöÝëåéáí êáé äüîáí. ÌÜëéóôá äå êáé âëÝðùí Ýíôáõèá óçìáßáò äéáöüñùí åéäþí, ôáò ìåí ëåõêÜò, ôáò äå ðïéêßëùí ÷ñùìÜôùí, êáé óôï÷áæüìåíïò üôé äåí óõìöÝñåé ïõäÝ ðñÝðåé ôïéáýôç áíïìïéþôçò, åðñüóôáîá ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

í’ αêïëïõèÞóùóéí όëïé ôηí íÝáí. ÁíÜãêç üìùò íá åôïéìáóèþóéí áõôïý áñêåôáß êáé íá óôáëþóéí åéò ôá äéÜöïñá óôñáôéùôéêÜ óþìáôá, íá ãñÜøç ðåñß áõôþí ç ÂïõëÞ ðñïò ôïí ¢ñåéïí ÐÜãïí». Ôá ÷ñþìáôá ôçò óçìáßáò åðáíáëáìâÜíïíôáé 7 êáé óôï Íüìï ôçò Åðéäáýñïõ áðü ôç Â´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç óôï ¢óôñïò ôï 1823, ôïíßæïíôáò ðáñÜëëçëá ôïí ôåñìáôéóìü ôçò ÷ñÞóçò ôùí åðáíáóôáôéêþí óçìáéþí. 1⁄4ìùò, åíþ èá ðåñéìÝíáìå íá åêëåßøåé ç ðïëõìïñößá ôùí óçìáéþí êáôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Áãþíá, êÜôé ôÝôïéï äå óõìâáßíåé, áöïý óôï Ðïëéôéêü Óýíôáãìá ôçò ÅëëÜäïò, ôï ïðïßï óõíÝôáîå ç Ã´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò ÔñïéæÞíáò (1 ç ÌáÀïõ ôïõ 1827), êáé ðÜëé óõíáíôïýìå áíÜëïãç ìíåßá8 ãéá ôç óçìáßá. Èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé, ìåôÜ ôçí ßäñõóç ôïõ Åëëçíéêïý êñÜôïõò, ç ÷ñÞóç ôùí åðáíáóôáôéêþí óçìáéþí Üñ÷éóå íá ðáñáêìÜæåé, áìÝóùò üìùò ìåôÜ ôï áôõ÷Ýò ãåãïíüò ôçò äïëïöïíßáò ôïõ ðñþôïõ êõâåñíÞôç ôçò ÅëëÜäáò, ÉùÜííç Êáðïäßóôñéá (27 Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1831), åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò îáíáêÜíïõí ôçí åìöÜíéóÞ ôïõò: óôç ÓðÜñôç êáé ôç ÌÜíç õøþíåôáé ëåõêÞ óçìáßá ìå ôçí ðáñÜóôáóç ôïõ Ëõêïýñãïõ, åíþ óôçí Ðåñá÷þñá ïé Óõíôáãìáôéêïß Ý÷ïõí êüêêéíç óçìáßá ìå ëåõêü óôáõñü êáé äýï ãáëÜæéåò ôáéíßåò ðÜíù êáé êÜôù êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÅÍÙÓÉÓ-ÓÕÍÔÁÃÌÁ». Ëßãï áñãüôåñá, óôéò ðáñáìïíÝò ôçò åêëïãÞò ôïõ ðñþôïõ âáóéëéÜ ôçò ÅëëÜäáò, õøþíïíôáé êõáíüëåõêåò óçìáßåò ìå öïßíéêá êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÏÈÙÍ ÇÃÅÌÙÍ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ».

Ïé ÌåôáôñïðÝò óôç Óçìáßá Áðü ôçí êáèéÝñùóÞ ôçò, ôï ÌÜñôéï ôïõ 1822, ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá, ç åëëçíéêÞ óçìáßá Ý÷åé õðïóôåß äéÜöïñåò ìéêñÝò ôñïðïðïéÞóåéò, ïé ïðïßåò áíôéêáôüðôñéæáí êõñßùò ôéò óõíôáãìáôéêÝò áëëáãÝò ôïõ ðïëéôåýìáôïò ôçò ÷þñáò. Ðéï êÜôù èá åîåôÜóïõìå ôéò êõñéüôåñåò áðü áõôÝò. Óôéò 30 Éïõëßïõ ôïõ 1828, ìå ôï ØÞöéóìá ÉÂ´, áñ. 3529, ï êõâåñíÞôçò ÉùÜííçò Êáðïäßóôñéáò ëáìâÜíåé ôçí áðüöáóç ôçò åîïìïßùóçò ôçò óçìáßáò ôùí åìðïñéêþí ðëïßùí ìå áõôÞ ôùí ðïëåìéêþí, ìéáò êáé Þôáí ìåãÜëç áäéêßá ãéá ôá åìðïñéêÜ ðëïßá, ôá ïðïßá ðñïóÝöåñáí éóÜîéåò õðçñåóßåò óôï êñÜôïò, íá öÝñïõí äéáöïñåôéêÞ óçìáßá. Ìå Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá óôéò 4 Áðñéëßïõ ôïõ 1833, ï âáóéëéÜò 1⁄4èùíáò ñõèìßæåé áíáëõôéêüôåñá ôï èÝìá ôùí íáõôéêþí óçìáéþí. Óôéò 20 Áðñéëßïõ ôïõ 1841, ìå ôçí õð’ áñéèìü 3658 äéáôáãÞ ôçò Ãñáììáôåßáò åðß ôùí Íáõôéêþí ôçò Åðéêñáôåßáò, ñõèìßæïíôáé ïé ëåðôïìÝñåéåò ôçò êáôáóêåõÞò êáé ôùí äéáóôÜóåùí ôùí óçìáéþí, åíþ ìå Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá óôéò 28 Áõãïýóôïõ ôïõ 1858 (ðåñß åëëçíéêÞò ðïëåìéêÞò êáß åìðïñéêÞò óçìáßáò) êáíïíßæåôáé ç ÷ñÞóç ôùí äéáöüñùí äéáêñéôéêþí ôçò ðïëåìéêÞò êáé åìðïñéêÞò óçìáßáò, üðùò åðßóçò êáé ôá óçìåßá åðÜñóåùò êáé ïé äéáóôÜóåéò êáé áíáëïãßåò ôùí óçìáéþí. Óôéò 28 Äåêåìâñßïõ ôïõ 1863, ï âáóéëéÜò Ãåþñãéïò Á´ åêäßäåé íÝï Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá, ôï ïðïßï

Ôá äýï ðéï êÜôù Üñèñá âñßóêïíôáí óôï Íüìï ôçò Åðéäáýñïõ: ã´. Ôá ÷ñþìáôá ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ êáé ôïí óçìáéþí ôçò èáëÜóóçò êáé ôçò îçñÜò åßíáé ôï êõáíïýí êáé ëåõêüí. ä´. Ï ó÷çìáôéóìüò ôùí óçìáéþí, êáé ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ èÝëåé åßóèáé êáôÜ ôçí ðåñß ôïõôùí ðñïåêäïèåßóáí ÄéáôáãÞí ôçò ÄéïéêÞóåùò [ðñïöáíþò åííïåßôáé ôï øÞöéóìá ôçò 15 Ìáñôßïõ 1822]. åêôüò ôùí óçìáéþí ôïýôùí, Üëëáò íá ìç ìåôá÷åéñßæïíôáé ïé ¸ëëçíåò, ôüóïí åéò ôçí ãçí, üóïí êáé åéò ôçí èÜëáóóáí. 8 Ôï Üñèñï 149 ôïõ Ðïëéôéêïý ÓõíôÜãìáôïò ôçò ÅëëÜäïò áíáöÝñåé: Ôá ÷ñþìáôá ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ êáé ôùí óçìáéþí ôçò èáëÜóóçò êáé ôçò îçñÜò åßíáé ôï êõáíïýí êáé ôï ëåõêüí. Ï ó÷çìáôéóìüò ôùí åèíéêþí óçìáéþí êáé ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ èá åßíáé êáôÜ ôçí ðñïåêäïèåßóáí äéáôáãÞí ôçò ÊõâåñíÞóåùò [ðñïöáíþò åííïåßôáé ôï øÞöéóìá ôçò 15 Ìáñôßïõ 1822], êáé åêôüò ôùí óçìáéþí ôïýôùí Üëëáò íá ìç ìåôá÷åéñßæùíôáé ïé ¸ëëçíåò ìÞôå åßò ôçí ãçí ìÞôå åéò ôçí èÜëáóóáí. 7

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïé óçìáßåò ôùí áëýôñùôùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí: 1. Ç íáõôéêÞ óçìáßá ôçò Çãåìïíßáò ôçò ÓÜìïõ. 2. Ç óçìáßá ôçò Çãåìïíßáò ôçò ÓÜìïõ. 3. Ç ðñéãêçðéêÞ óçìáßá ôçò Çãåìïíßáò ôçò ÓÜìïõ. 4. Ç óçìáßá ôïõ ÅììáíïõÞë ÌáõñïãÝíç êáôÜ ôçí ÊñçôéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1866. 5. Ç óçìáßá ôïõ ïðëáñ÷çãïý Áíôþíéïõ ÓÞöáêá êáôÜ ôçí ÊñçôéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1866. 6. Ç óçìáßá ôïõ Íéêüëáïõ ÁíäñåáäÜêç, ï ïðïßïò êáôáãüôáí áðü ôï ÷ùñéü Âñýóåò, êáôÜ ôçí ÊñçôéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1878. 7. Óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôï ïëïêáýôùìá ôçò ÌïíÞò Áñêáäßïõ ôï 1866. ÁíÞêå óôïí ïðëáñ÷çãü Ãåþñãéï ÄáóêáëÜêç. ÖÝñåé ôï óôáõñü ìå ôï ÉÓ ×Ó ÍÉ ÊÁ êáé ôá áñ÷éêÜ Ê(ÊñÞôç) Å(¸íùóç) Å(Åëåõèåñßá) Þ È(ÈÜíáôïò). 8. Óçìáßá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ÌÜíïõ áðü ôçí ÊñçôéêÞ åðáíÜóôáóç ôïõ 1879. 9. Ç óçìáßá ôçò ÊñçôéêÞò ðïëéôåßáò. 10. Ç óçìáßá ôïõ ïðëáñ÷çãïý ôïõ Ìáêåäïíéêïý Áãþíá, Çëßá ÄåëçãéáííÜêç, áîéùìáôéêïý ðïõ Ýðåóå êáôÜ ôç ìÜ÷ç ôïõ Óêñá ôï 1918. 11. ËÜâáñï ôïõ Ìáêåäïíéêïý Áãþíá, ðïõ áíÞêå óôï ìáêåäïíïìÜ÷ï ËïõêÜ ÐáðáëïõêÜ.55 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Áößóá ôïõ 1912 ìå ôá íÝá áðåëåõèåñùìÝíá ìÝñç

êáèüñéæå ôï ó÷Þìá êáé ôéò áíáëïãßåò äéáóôÜóåùí ôçò åðßóçìçò âáóéëéêÞò óçìáßáò, ðñïóèÝôïíôáò ôï âáóéëéêü óôÝììá óôï êÝíôñï ôïõ óôáõñïý ôùí óçìáéþí ôïõ Ðïëåìéêïý Íáõôéêïý êáé ôùí Öñïõñßùí, åíþ ç âáóéëéêÞ óçìáßá èá Ýöåñå óôï ìÝóï ôïõ óôáõñïý ôá åìâëÞìáôá ôïõ êñÜôïõò êáé ôá ïéêüóçìá ôçò âáóéëéêÞò ïéêïãÝíåéáò. Åðßóçò, ìå Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá êáèïñßæïíôáé ïé ðïëåìéêÝò óçìáßåò ôùí ÔáãìÜôùí óôéò 9 Áðñéëßïõ ôïõ 1864, äéáôçñþíôáò ìÝ÷ñé óÞìåñá ôçí ßäéá ìïñöÞ, äçëáäÞ êõáíüëåõêç ìå óôáõñü, ìåôáîùôÞ ìå ÷ñõóÜ êñüóóéá ïëüãõñá - óõìâïëßæïõí ôéò øõ÷Ýò ðïõ ç ðáôñßäá åìðéóôåýåôáé óôç óçìáßá - êáé ìå ôïí Ýöéððï ¢ãéï Ãåþñãéï óôç ìÝóç. Ïé äéáóôÜóåéò ôùí óçìáéþí ðåñéëÞöèçêáí êáé óå íÝï Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá, ðïõ åêäüèçêå óôéò 26 Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1867. ×Üñôçò ôçò ÅëëÜäáò ìå ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ ôùí áðåëåõèåñùìÝíùí ìåñþí 56

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Óôéò 31 ÌáÀïõ ôïõ 1914, áðïöáóßóôçêå ìå íÝï Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá ç óçìáßá ôùí Õðïõñãåßùí, Ðñåóâåéþí êáé ÄçìüóéùíÄçìïôéêþí êáôáóôçìÜôùí íá öÝñåé óôÝììá óôç ìÝóç (äçëáäÞ íá åßíáé ßäéá ìå áõôÞ ôùí Öñïõñßùí), åíþ ïé éäéþôåò åðéôñåðüôáí íá õøþíïõí ôçí åìðïñéêÞ íáõôéêÞ óçìáßá (ðáíïìïéüôõðç ìå ôçí ðïëåìéêÞ, ÷ùñßò üìùò ôï óôÝììá). Åðßóçò, ãéá ôéò ÌïíÜäåò ôïõ Óôñáôïý, èåóìïèåôÞèçêå íá öÝñïõí ðïëåìéêÞ óçìáßá ìüíï ôá ÓõíôÜãìáôá ôïõ Ðåæéêïý êáé ôùí Åõæþíùí. Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1926, ÐïëåìéêÞ Óçìáßá áðïíåìÞèçêå êáé óôç ÓôñáôéùôéêÞ Ó÷ïëÞ Åõåëðßäùí, ìå ôïí êáèïñéóìü ôùí äéáêñéôéêþí ôçò ôïí Éïýëéï ôïõ ßäéïõ Ýôïõò êáé ôçí ðñïóèáöáßñåóç ôïõ óôÝììáôïò óôá êáôïðéíÜ ÷ñüíéá, áíÜëïãá ìå ôéò ðïëéôåéáêÝò áëëáãÝò ôçò ÷þñáò. Ôï 1938 êáèïñßóôçêáí ëåðôïìåñþò ïé ðïëåìéêÝò óçìáßåò ôùí ÓõíôáãìÜôùí Ðåæéêïý êáé Åõæþíùí êáé áðïíåìÞèçêáí ðïëåìéêÝò óçìáßåò óôá íåïóýóôáôá ÓõíôÜãìáôá Éððéêïý. Óôéò 25 Ìáñôßïõ ôïõ 1924, ôá Õðïõñãåßá Óôñáôéùôéêþí êáé Íáõôéêþí, ìå óêïðü ôçí åêôÝëåóç ôïõ øçößóìáôïò ôçò Ä´ ÓõíôáêôéêÞò ÅèíïóõíÝëåõóçò óôçí ÁèÞíá «Ðåñß áíáêçñýîåùò ôçò Äçìïêñáôßáò», äéÝôáîáí ôçí áöáßñåóç ôùí óôåììÜôùí áðü ôéò óçìáßåò, ãéá íá åðáíÝëèïõí óôéò 10 Ïêôùâñßïõ ôïõ 1935, üôáí ç Å´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç óôçí ÁèÞíá áðïöáóßæåé ôï ØÞöéóìá «Ðåñß êáôáñãÞóåùò ôçò áâáóéëåýôïõ Äçìïêñáôßáò». Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1967, ìåôÜ ôçí ðñáîéêïðçìáôéêÞ êáôÜëçøç ôçò åîïõóßáò áðü ôç ×ïýíôá, áöáéñåßôáé ôï óôÝììá áðü ôéò óçìáßåò, åíþ ôï 1969 ìå íÝï øÞöéóìá êáôáñãÞèçêå ç óôåñéáíÞ óçìáßá êáé êáèéåñþèçêå ùò åðßóçìç ç íáõôéêÞ óçìáßá· áí êáé äåí ïñßóôçêáí óõãêåêñéìÝíåò áðï÷ñþóåéò ôïõ ìðëå, êáèïñßóôçêå üôé üëåò ïé óçìáßåò Ýðñåðå íá Ý÷ïõí ôï ßäéï ÷ñþìá ìå ôéò «ðñüôõðåò» äýï êõâåñíçôéêþí õðçñåóéþí. Êñßíïíôáò áðü ôéò óçìáßåò ðïõ öôéÜ÷ôçêáí ìåôáîý 1970-1975, ðñÝðåé íá óõìðåñÜíïõìå üôé ïé «ðñüôõðåò» óçìáßåò Þôáí êÜðùò óêïõ-

ñü÷ñùìåò. Óôéò 18 Áõãïýóôïõ ôïõ 1970, ç áíáëïãßá ôçò óçìáßáò Üëëáîå áðü 2:3 óå 7:12, ìå áðïôÝëåóìá íá ãßíåé êÜðùò ðéï ìáêñüóôåíç. ÌåôÜ ôç ìåôáðïëßôåõóç ðïõ åðÞëèå ìå ôçí ðôþóç ôçò ×ïýíôáò ôïí Éïýëéï ôïõ 1974 êáé ôçí åãêáèßäñõóç ìå äçìïøÞöéóìá ôçò ðñïåäñåõüìåíçò êïéíïâïõëåõôéêÞò äçìïêñáôßáò, øçößæåôáé ï íüìïò õð’ áñ. 48/1975 «Ðåñß ôÞò åèíéêÞò óçìáßáò ôçò åëëÜäïò êáé ôïõ åìâëÞìáôïò ôçò åëëçíéêÞò Äçìïêñáôßáò», åíþ ìå ôï Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá 515/1975 ñõèìßæïíôáé ïé ëåðôïìÝñåéåò ôçò ìïñöÞò êáé ôùí äéáóôÜóåþí ôçò. Ìïëïíüôé êáé ôá äýï áõôÜ Ýããñáöá äåí êÜíïõí áíáöïñÜ óå «êáôÜ èÜëáóóáí» óçìáßá, äåí ôçí êáôáñãïýí. Ï Íüìïò 851/ 21-12-1978 (ÖÅÊ 233 ôÁ´) «Ðåñß åèíéêÞò Óçìáßáò, ôùí Ðïëåìéêþí Óçìáéþí êáé ôïõ Äéáêñéôéêïý ÓÞìáôïò ôïõ ÐñïÝäñïõ ôçò Äçìïêñáôßáò» êáèüñéóå ôçí åðßóçìç åèíéêÞ óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýìå ìÝ÷ñé óÞìåñá, êáèþò êáé ôéò ôå÷íéêÝò êáé ôõðéêÝò ðñïäéáãñáöÝò ôçò. ÁíÜìåóá óå áõôÝò, ïñßóôçêå ï êïíôüò ôùí óçìáéþí éäéùôþí, ãñáöåßùí êáé êáôáóôçìÜôùí íá ìç öÝñåé óôáõñü, áíôßèåôá ìå ôéò óçìáßåò ôùí äçìüóéùí, äçìïôéêþí, åêðáéäåõôéêþí êáé óôñáôéùôéêþí áñ÷þí. Óôï Üñèñï 9 üìùò êáôáñãïýíôáé ïé äéáôÜîåéò ôùí ðñïçãïýìåíùí åôþí (1967, 1969, 1971, 1973, 1975), ìå áðïôÝëåóìá, ï Íüìïò 48/1975 êáé ôï ÐÄ 515/1975 íá êáôáñãçèïýí, áíôß íá óõìðëçñùèïýí, êáé ìáæß êáôáñãÞèçêå ç ðñþôç åëëçíéêÞ óçìáßá, üðùò åß÷å êáèïñéóôåß áðü ôçí Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ êáé åß÷å ðáñáìåßíåé áíáëëïßùôç ó÷åäüí ãéá 156 ÷ñüíéá, äéáìÝóïõ äåóðïôéóìïý, ìïíáñ÷ßáò, âáóéëåßáò, äéêôáôïñßáò êáé äçìïêñáôßáò. Ôï 1980, ìå ôï Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá 348/17-4-1980 (ÖÅÊ 98 ôÁ´), êáèïñßóôçêáí ëåðôïìåñþò ïé ðñïäéáãñáöÝò ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ðïëåìéêþí óçìáéþí. ÊáôÜ ãåíéêÞ ïìïëïãßá, ìåôÜ ôï 1978 ÷ñçóéìïðïéåßôáé ðéï áðáëü ãáëÜæéï ãéá ôéò åëëçíéêÝò óçìáßåò (óå óýãêñéóç ìå ôéò ÷ïõíôéêÝò). ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

4α

4β

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

18β

18α

Ïé óçìáßåò ôçò ÅëëÜäáò (åðßóçìåò, ðïëåìéêÝò, âáóéëéêÝò êáé åðáíáóôáôéêÝò) ìåôÜ ôï 1822 ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí: 1. Ç óçìáßá ôùí Öñïõñßùí êáé ôùí ÔáãìÜôùí Ðåæéêïý, üðùò áõôÞ êáèïñßóôçêå áðü ôï ÄéÜôáãìá 540, óôéò 15 Ìáñôßïõ 1822. ÌÝ÷ñé ôï 1978 Þôáí êáé ç åðßóçìç óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò (ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ óôÝììáôïò êáôÜ ôá Ýôç 1833-1924 êáé 1935-1967). 2. Ç óçìáßá ôùí Ðïëåìéêþí Ðëïßùí, üðùò áõôÞ êáèïñßóôçêå áðü ôï ÄéÜôáãìá 540, óôéò 15 Ìáñôßïõ 1822. ÌåôÜ ôçí êáôÜñãçóç ôçò åìðïñéêÞò íáõôéêÞò óçìáßáò ôï 1828, êáèéåñþèçêå ùò íáõôéêÞ óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò (ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ óôÝììáôïò êáôÜ ôá Ýôç 1833-1924 êáé 1935-1969). 3. Ç óçìáßá ôùí Åìðïñéêþí Ðëïßùí, üðùò áõôÞ êáèïñßóôçêå áðü ôï ÄéÜôáãìá 540, óôéò 15 Ìáñôßïõ 1822. ÊáôáñãÞèçêå óôéò 30 Éïõëßïõ 1828, ìå ôï ØÞöéóìá ÉÂ´, áñ. 3529. 4,4á & 4â. Óçìáßåò ôùí Óõíôáãìáôéêþí ôçò Ðåñá÷þñáò. 5. ÅðáíáóôáôéêÞ óçìáßá ìå ðáñÜóôáóç ôçò ÁèçíÜò ðëáéóéùìÝíç áðü êëÜäïõò åëéÜò êáé ôçí åðéãñáöÞ «Ἡ ἈèÞíá áùëâ͵» (1832). 6. Óçìáßá ìå ôï öïßíéêá êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÏÈÙÍ Á´ ÇÃÅÌÙÍ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ». 7. Ç âáóéëéêÞ óçìáßá ôïõ 1⁄4èùíá. 8. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ 1⁄4èùíá (1833-1862), ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Á´ (1863-1913), ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ôïõ Á´ (1913-1917 êáé 1920-1922), ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ôïõ Á´ (1917-1920) êáé ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Â´ (1922-1924). 9. Ç âáóéëéêÞ óçìáßá ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Á´. 10. Ç ðïëåìéêÞ óçìáßá ôùí ÔáãìÜôùí Ðåæéêïý, üðùò áõôÞ éó÷ýåé áðü ôï 1864. 11. Ç ðïëåìéêÞ óçìáßá ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Á´.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

12. Ç âáóéëéêÞ óçìáßá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ôïõ Á´. 13. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Â´ (1935-1947), ôïõ Ðáýëïõ ôïõ Á´ (1947-1964) êáé ôïõ ôÝùò âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ ôïõ Â´ (1964-1973). ÌåôÜ ôï 1969, áöáéñÝèçêå ôï óôÝììá. 14. Ç åðßóçìç íáõôéêÞ óçìáßá êáôÜ ôá ÷ñüíéá 1936-1969. 15. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá áðü ôï 1970 ìÝ÷ñé ôï 1975· åßíáé áîéïðñüóåêôç ç áëëáãÞ ðïõ õðÝóôç óôéò äéáóôÜóåéò ôçò ëüãù ôçò áëëáãÞò ôùí áíáëïãéþí áðü 2:3 óå 7:12, áëëÜ êáé ç áëëáãÞ óôï ÷ñþìá. 16. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá áðü ôï 1975 ìÝ÷ñé ôï 1978. 17. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá áðü ôï 1978 ìÝ÷ñé óÞìåñá. 18. Ôï åëëçíéêü åèíüóçìï. 18á. Ôï åëëçíéêü åèíüóçìï: ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôá åðßóçìá Ýããñáöá ôïõ êñÜôïõò, ùò óöñáãßäá Þ «ëïãüôõðï». 18â. Ôï åëëçíéêü óôñáôéùôéêü åèíüóçìï. ÖÝñåôáé óôá êáëýììáôá êåöáëÞò ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý (Óôï Ðïëåìéêü Íáõôéêü êáé ôçí ÐïëåìéêÞ Áåñïðïñßá õðÜñ÷åé ìßá ÷ñõóÞ Üãêõñá/ Ýíáò ÷ñõóüò áåôüò óôç ìÝóç). Áðü ôüôå ðïõ êáèéåñþèçêå (1833), ôñïðïðïéÞèçêå ðïëëÝò öïñÝò, ìå óêïðü íá áíôéêáôïðôñßóåé ôéò ðïëéôåéáêÝò áëëáãÝò. Ç ôåëåõôáßá ìåôáâïëÞ ðïõ õðÝóôç Þôáí ôçí åðï÷Þ ôçò Äéêôáôïñßáò (1967-1974), üôáí Ýöåñå ôï «áíáãåííþìåíï Öïßíéêá», Ýíá áðü ôá áñ÷áéïåëëçíéêÜ óýìâïëá ðïõ êáðçëåýôçêå ôï äéêôáôïñéêü êáèåóôþò ôçò ×ïýíôáò. Áðü ôéò 8 Éáíïõáñßïõ 1975, êáôüðéí äéáôáãÞò ôïõ Á/ÃÅÅÈÁ, Óôñáôçãïý Äéïíõóßïõ Áñìðïýæç, áõôüò áöáéñåßôáé áðü ôï óôñáôéùôéêü åèíüóçìï êáé üëá ôá äéáêñéôéêÜ ôùí óôñáôéùôéêþí· äéáôçñÞèçêå åíôïýôïéò, ãéá ôå÷íéêïýò ëüãïõò, óôá êïìâßá êáé îßöç ôùí Áîéùìáôéêþí, ìÝ÷ñé ôç óôáäéáêÞ áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõò. 19. Ç áñ÷éêÞ ðïëåìéêÞ óçìáßá ôçò ÐïëåìéêÞò Áåñïðïñßáò, ç ïðïßá âñéóêüôáí óå ÷ñÞóç áðü ôï 1931, Ýôïò ßäñõóçò ôïõ 1⁄4ðëïõ ôçò Áåñïðïñßáò ìÝ÷ñé êáé ôï 1980, ïðüôå áíôéêáôáóôÜèçêå ôï êõêëéêü åèíüóçìï ìå ôïí Áñ÷Üããåëï Ìé÷áÞë åðß íåöþí, ìå ôï Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá 348/17-04-1980. Ç íÝá ðïëåìéêÞ óçìáßá áðü ôï 1982 ìÝ÷ñé êáé ôï 2000 óôáäéáêÜ äéáíåìÞèçêå óôéò ÌïíÜäåò ôçò ÐïëåìéêÞò Áåñïðïñßáò.

ÂIÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

¸íôõðç * 1. ¸êèåóéò ôçò ÐïëåìéêÞò Éóôïñßáò ôùí ÅëëÞíùí (äýï ôüìïé), Ýêäïóç Áñ÷çãåßïõ Åíüðëùí ÄõíÜìåùí, Ãåíéêü Åðéôåëåßï ÅèíéêÞò Áìýíçò, ÁèÞíá 1970. * ÄçìÞôñçò Ê. ÁããåëÞò, ÅëëçíéêÞ Óçìáßá (480 ð.×. - 2000 ì.×.), åêäüóåéò ÐñïóêÞíéï, ÁèÞíá 2001. * Íéêüëáïò Æáöåéñßïõ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá áðü ôïõò áñ÷áßïõò ÷ñüíïõò ìÝ÷ñé óÞìåñá, åêäüóåéò Åëåýèåñç ÓêÝøéò, ÁèÞíá 2001. 60

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

* ÉùÜííçò ÌáæáñÜêçò-ÁéíéÜí, Ç éóôïñßá ôçò ÅëëçíéêÞò Óçìáßáò, Ðïëéôéóôéêü ºäñõìá ÔñáðÝæçò Êýðñïõ, Ëåõêùóßá 1996. * Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý (1821-1997), Äéåýèõíóç Éóôïñßáò Óôñáôïý, Ãåíéêü Åðéôåëåßï Óôñáôïý, ÁèÞíá 1997. * «ÉóôïñéêÜ», Ýíèåôá ôçò åöçìåñßäáò Åëåõèåñïôõðßá (êÜèå ÐÝìðôç), áðü ôï 1999 ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá. * ÌåãÜëç ÁìåñéêáíéêÞ Åãêõêëïðáßäåéá, åêäüóåéò Êùíóôáíôßíïõ ÅììáíïõÞë-Ä. ÊéôóéÜ, ÁèÞíá 1970. * Ï óýìâïõëïò ôùí íÝùí, ÍÝá, ðáéäéêÞ êáé ó÷ïëéêÞ Åãêõêëïðáßäåéá åéêïíïãñáöçìÝíç, ÃéÜííçò Êïý÷ôóïãëïõ, åêäüóåéò ¢ôëáò, ÁèÞíá 1966. * Ðåñéïäéêü Focus, ôåý÷ïò 33 (ÁèÞíá, ÍïÝìâñéïò 2002), óó . 28-34, Üñèñï ôçò ÅëÝíçò Ìáõñïýëç. * Ðåñéïäéêü Ç Èçôåßá óÞìåñá, ôåý÷ïò 81 (ÁèÞíá, ÄåêÝìâñéïò 2001), óó. 58-61, Üñèñï ôçò Äíóçò Éóôïñßáò Óôñáôïý ôïõ ÃÅÓ. * Ðåñéïäéêü É÷þñ, ôåý÷ïò 19 (ÁèÞíá, ÌÜñôéïò 2002), óó. 6-23, Üñèñï ôïõ Ãéþñãïõ Ôóáãêñéíïý êáé ôåý÷ïò 28 (ÁèÞíá, ÄåêÝìâñéïò 2002), óó. 6-13 Üñèñï ôïõ ÅõÜããåëïõ ÌðåîÞ. * ÉùÜííçò ÌáæáñÜêçò-ÁéíéÜí, Óçìáßåò Åëåõèåñßáò, ÉóôïñéêÞ êáé ÅèíïëïãéêÞ Åôáéñåßá ôçò ÅëëÜäïò, ÁèÞíá 1996. * ÓôñáôéùôéêÞ Åðéèåþñçóç, ôåý÷ïò 3/2002 (ÌÜéïò-Éïýíéïò), óó. 32-47, Üñèñï ôïõ Âáóßëåéïõ Ìáëéóéüâá. * Ãåþñãéïò ÌðåëäÝêïò, ÔÜãìáôá Áñéóôåßáò êáé ÓôñáôéùôéêÜ ÌåôÜëëéá ôçò ÅëëÜäïò, Ãåþñãéïò ÌðåëäÝêïò, Ðïëåìéêü Ìïõóåßï, ÁèÞíá 1991.

ÇëåêôñïíéêÞ * Éóôïóåëßäá Áéïëßò http://www.geocities.com/aeolis.geo/symshmright.htm * Éóôïóåëßäá ¢ñçò http://www.hellasarmy.gr * Éóôïóåëßäá ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí http://www.parliament.gr * Éóôïóåëßäá Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ Óôñáôïý http://www.army.gr * Éóôïóåëßäá ÅëëçíéêÝò ÃñáììÝò http://www.e-grammes.gr/lags_gr.htm * Éóôïóåëßäá Flags of the World http://fotw.vexillum.com/lags/index.html * Éóôïóåëßäá ÉåñÜò ÌïíÞò Åõáããåëéóôñßáò ÓêéÜèïõ http://www.evagelistria.com.gr * Éóôïóåëßäá Íåüôåñçò ÅëëçíéêÞò Éóôïñßáò http://www.gorgopotamos.batcave.net/ History%20of%20Greece.htm * Éóôïóåëßäá Ðñåóâåßáò ôçò ÅëëÜäáò óôç Öéíëáíäßá http://www.greekembassy.l/ lag.htm * Éóôïóåëßäá ãéá ôç óçìáßá http://www.mathisis.com/nqcontent.cfm?a_id=4979 * ÓôñáôéùôéêÞ éóôïóåëßäá http://www.typos.com.cy/nqcontent.cfm?tt=article&a_ id=5395

* CD-ROM Éóôïñßá ôçò Íåüôåñçò êáé Óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò (1821-1981), Conceptum êáé Åêäüóåéò ÐáôÜêç (1998). * DVD-ROM 6 õðÝñï÷ïé åëëçíéêïß ôßôëïé ðïëõìÝóùí, RAM êáé Äçìïóéïãñáöéêüò 1⁄4ìéëïò ËáìðñÜêç (2002). ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá