ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Εύη Κουκουρίκη- Φατλέ, MEd., Ειδική Παιδαγωγός, Υπ. Διδάκτωρ Ειδικής Αγωγής, ΠΤΔΕ, Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Σε ποιους απευθύνεται;
Η Πρώιμη Παρέμβαση απευθύνεται σε όλα τα παιδιά που έχουν αναπτυξιακά προβλήματα ή είναι σε επικινδυνότητα.
Η διαδικασία περιλαμβάνει την πρώτη στιγμή εντοπισμού και καθορισμού του προβλήματος μέχρι την εκπαίδευση και την καθοδήγηση.
Διευκρίνηση όρων μεταξύ ΠΠΠ και ΠΠ
Πρώιμη Παρέμβαση: αναφέρεται στην αναγκαία δράση και παρέμβαση που χρησιμοποιούμε για να στηρίξουμε ένα παιδί και την οικογένειά του, όσο το δυνατόν πιο νωρίς οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής του.
Διευκρίνηση όρων μεταξύ ΠΠΠ και ΠΠ
Η Πρώιμη Παιδική Παρέμβαση εστιάζεται σε παιδιά με ειδικές ανάγκες από την γέννησή τους μέχρι το ανώτερο την ηλικία των έξι ετών.
Τί είναι η Πρώιμη Παιδική Παρέμβαση Η ΠΠΠ είναι μια σύνθεση υπηρεσιών για πολύ μικρά παιδιά και τις οικογένειές τους, η οποία καλύπτει οποιαδήποτε δράση λαμβάνεται, όταν ένα παιδί έχει ανάγκη ειδικής στήριξης, ώστε να διασφαλίσει και να ενισχύσει την προσωπική ανάπτυξη του παιδιού, να ενδυναμώσει τις ικανότητες των οικογενειών και να προωθήσει την κοινωνική ενσωμάτωση τόσο του ίδιου του παιδιού όσο και της οικογένειάς του.(Peterander, 2008)
Τί είναι η Πρώιμη Παρέμβαση Η στήριξη αυτή παρέχεται στο φυσικό περιβάλλον του παιδιού σε τοπικό επίπεδο με μία προσέγγιση προσανατολισμένη στην οικογένεια, για την οποία υπεύθυνη είναι μια διεπιστημονική ομάδα.
Έννοια της Πρώιμης Παιδικής Παρέμβασης Η νέα έννοια της ΠΠΠ εστιάζει στην ανάπτυξη του παιδιού και στην επίδραση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην ανθρώπινη ανάπτυξη γενικότερα και ειδικότερα στην παιδική ανάπτυξη.
Στροφή προς το “κοινωνικό” μοντέλο παρέμβασης.
παιδί
οικογένεια
περιβάλλον
ΟΡΙΣΜΟΣ Ως Πρώιμη Παρέμβαση ορίζονται όλες οι μορφές παιδοκεντρικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που αφορούν την καθοδήγηση των γονέων αμέσως μετά τον προσδιορισμό της αναπτυξιακής κατάστασης του παιδιού. Η πρώιμη παρέμβαση αφορά το παιδί, τους γονείς, την οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον (Euryland, 1988).
Στόχοι Πρώιμης Παρέμβασης Η υποστήριξη της οικογένειας ώστε να πετύχουν τους στόχους τους. Να προωθείται η εμπλοκή, η ανεξαρτησία και η κυριαρχία των παιδιών. Να προωθείται η ανάπτυξη των παιδιών σε σημαντικά επίπεδα. Να υποστηρίζει την κοινωνικοποίηση των παιδιών. Να προωθείται η γενικότερη εφαρμογή των ικανοτήτων των παιδιών. Να προετοιμάζονται τα παιδιά να βιώσουν εμπειρίες φυσιολογικής ζωής.
Να αποτρέψει πιθανά μελλοντικά προβλήματα ή ανεπάρκειες που μπορεί να προκύψουν. (Bailey & Wolery, 1992)
Η Πρώιμη Παρέμβαση στηρίζεται στη θεωρία της ανάπτυξης του εγκεφάλου.
Κατά την βρεφική ηλικία υπάρχει ταχεία εξέλιξη στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος.
Βάρος εγκεφάλου κατά τη γέννηση: 300 γρ. Βάρος εγκεφάλου κατά το τέλος του 4ου έτους: 1200 γρ.
Πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου 1. Το περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, έχοντας μακροχρόνια αποτελέσματα. 2. Το περιβάλλον επηρεάζει τον αριθμό των εγκεφαλικών κυττάρων, τις μεταξύ τους συνάψεις και τον τρόπο λειτουργίας τους. 3. Πριν από το πρώτο έτος της ζωής η ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι γρήγορη και ευρεία. 4. Το πρώιμο άγχος έχει αρνητική επίδραση στη λειτουργία του εγκεφάλου.(Carnegie Corporation, 1994).
Τα προγράμματα Πρώιμης Παρέμβασης ασχολούνται με παιδιά βρεφικής ή νηπιακής ηλικίας με εμφανείς αναπηρίες, αναπτυξιακές διαταραχές ή σε επικινδυνότητα για αναπτυξιακές διαταραχές.
Θεωρητικό υπόβαθρο προγραμμάτων ΠΠΠ Η αναπτυξιακή προσέγγιση του Gesel (1943)developmental approach
Η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση του Skinner (1968)operant conditioning Η γενετική επιστημιολογία του Piaget (1969)- genetic epistemology
Θεωρητικό υπόβαθρο προγραμμάτων ΠΠΠ Η θεωρία της προσκόλλησης -Bowldy (1980)- attachment theory Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης- Bandura (1977)- social learning Η θεωρία της κοινωνικής ανάπτυξης- Vygotsky (1978)social development
Το διαντιδραστικό μοντέλο επικοινωνίας- Sameroff & Chandler (1975)- transanctional model of communication
Η Οικολογική- συστημική προσέγγιση- Porter 2002 Η ανάπτυξη του παιδιού είναι: Ολιστική: όλες οι περιοχές ανάπτυξης -γνωστική, γλωσσική, φυσική, κοινωνική και συναισθηματικήσυνδέονται μεταξύ τους. Δυναμική: το περιβάλλον πρέπει να αλλάξει και να προσαρμοστεί στις ατομικές αλλαγές αναγκών (Η αρχή της ευημερίας).
Η Οικολογική- συστημική προσέγγιση- Porter 2002 Διαντιδραστική: η ανάπτυξη διευκολύνεται με μία διπλής διευθύνσεως, αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ του παιδιού και του περιβάλλοντός του. Τα αποτελέσματα της ανάπτυξης θεωρούνται ως αποτέλεσμα μιας συνεχιζόμενης δυναμικής συνεργασίας της συμπεριφοράς του παιδιού, της ανταπόκρισης στη συμπεριφορά του παιδιού από αυτόν που το φροντίζει και μεταβλητών που σχετίζονται με το περιβάλλον, που μπορεί να επηρεάσουν το παιδί και αυτόν που το φροντίζει.
Η Οικολογική- συστημική προσέγγιση- Porter 2002
Μοναδική: η γνώση ή η ανάπτυξη είναι μοναδική- τα άτομα δημιουργούν τις δικές τους μοναδικές προοπτικές.
ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΠΠ
Ο Guralnic (2001) ορίζει την ΠΠΠ ως ένα σύστημα σχεδιασμένο να υποστηρίξει τα πρότυπα οικογενειακής αλληλεπίδρασης που προωθούν καλλίτερα την ανάπτυξη του παιδιού.
ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΠΠ Η ΠΠΠ αποτελείται από διεπιστημονικές υπηρεσίες που παρέχονται στα παιδιά από την γέννηση ως την ηλικία των πέντε ετών. Ο κύριος στόχος είναι να: προωθήσουν την υγεία και την ευημερία, να προάγουν τις ικανότητες που προκύπτουν, να ελαττώσουν αναπτυξιακές καθυστερήσεις, να θεραπεύσουν υπάρχουσες ή αναπηρίες που προκύπτουν, να εμποδίσουν λειτουργικές δυσλειτουργίες, να προωθήσουν προσαρμοσμένη γονεακή και οικογενειακή λειτουργία.(Shonkoff & Meisels, 2000)
ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΠΠ
O Blackman (2003) θεωρεί ότι στόχος της ΠΠΠ είναι να προλαμβάνει ή να ελαχιστοποιεί τους φυσικούς, γνωστικούς, συναισθηματικούς περιορισμούς μικρών παιδιών με βιολογικά ή περιβαλλοντικά στοιχεία κινδύνου.
Ένα παιδί θεωρείται ότι έχει κάποια διαταραχή, όταν παρουσιάζει καθυστέρηση ή/και δυσλειτουργία σε μία ή περισσότερες δεξιότητες: Αδρής κινητικότητας Λεπτής κινητικότητας Αισθητηριακής αντίληψης Αισθητηριακής ολοκλήρωσης Επικοινωνίας (λόγου, ομιλίας)
Κοινωνικές (προσαρμοστικής συμπεριφοράς)
Ένα παιδί θεωρείται ότι βρίσκεται σε επικινδυνότητα, όταν παρουσιάζει: • Ειδικές βιολογικές διαταραχές ορθοπεδικής ή νευρολογικής φύσης • Χρόνιες παθήσεις, όπως καρδιακά προβλήματα, επιληψία, κυστική ίνωση και ρευματισμό • Προωρότητα ή παράταση τοκετού
Διαδικασίες για την παροχή Πρώιμης Παρέμβασης 1. Εντοπισμός και καθορισμός του προβλήματος: παρατήρηση των πρώιμων σημείων και ενδείξεων ότι η ανάπτυξη του παιδιού βρίσκεται σε επικινδυνότητα- διερευνητικά κριτήρια ανίχνευσης του προβλήματος.
2. Ο καθορισμός και η διαφοροδιάγνωση του προβλήματος: περιγραφή των αναπτυξιακών διαταραχών και πιθανή απόδοση αιτιολογίας, σύμφωνα με τα επίσημα ταξινομικά συστήματα. 3. Η εφαρμογή προγράμματος Πρώιμης Παρέμβασης
Η διαγνωστική εκτίμηση περιλαμβάνει α) Οικογενειακό ιστορικό β) Ιατρικές εξετάσεις από παιδίατρο, παιδονευρολόγο, γενετικούς και ειδικούς της επανορθωτικής ιατρικής γ) Παραϊτρικές εξετάσεις από ειδικότητες όπως φυσικοθεταπευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές δ) Ψυχοπαιδαγωγικές εξετάσεις που αφορούν στην αξιολόγηση της όλης προσωπικότητας του παιδιού με τυπικές (κριτήρια) και άτυπες (συστηματική παρατήρηση) εξετάσεις καθώς και ανάλυση της μαθησιακής κατάστασης του π.
Αρχές των προγραμμάτων πρώιμης παρέμβασης
1. Η καθυστέρηση στην ομαλή ανάπτυξη ενός παιδιού κατά την βρεφονηπιακή ηλικία έχει άμεση επιρροή στο πως τελικά θα αναπτυχθεί το παιδί αυτό. 2. Η παρέμβαση και παροχή βοήθειας σε άτομα με αναπτυξιακές δυσκολίες είναι πιο ουσιαστική και αποτελεσματική όταν γίνεται όσο το δυνατόν συντομότερα.
Αρχές των προγραμμάτων πρώιμης παρέμβασης Ο ρόλος της οικογένειας Η οικογένεια είναι η κυριότερη πηγή στήριξης καθώς και η ουσιαστικότερη πηγή παροχής ερεθισμάτων για την ανάπτυξη του παιδιού σε αυτές τις πρώιμες ηλικίες. Η οικογένεια είναι αυτή που παρέχει το φυσικό, κοινωνικό και συναισθηματικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει κάθε παιδί.
Αρχές των προγραμμάτων πρώιμης παρέμβασης Ο ρόλος των ειδικών Η υποστήριξη και καθοδήγηση των γονιών από ειδικούς θεραπευτές και ειδικά προγράμματα είναι απαραίτητη. Είναι θεμελιώδες τόσο για το παιδί με τις δυσκολίες του, όσο και για τους γονείς του, να μπορούν να συμβάλλουν θετικά και αποτελεσματικά στην ανάπτυξη και τη ζωή του παιδιού τους ακριβώς όπως συμβαίνει με όλα τα παιδιά.
Πρόγραμμα Portage Διάγνωση και αξιολόγηση του παιδιού από διεπιστημονική ομάδα. Εβδομαδιαία επίσκεψη στο σπίτι από σύμβουλο του Portage, όπου μαζί με τον γονιό ορίζουν τις παιδαγωγικές δραστηριότητες της εβδομάδας καθώς και τον τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων.
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα εξατομικευμένο και βασισμένο στις ατομικές ανάγκες του παιδιού. Εκπαίδευση του παιδιού κατά τη διάρκεια της εβδομάδας από τον γονιό του. Καθοδήγηση και υποστήριξη του γονιού από τον ειδικό.
Επανεξέταση ανά εξάμηνο και επαναπροσδιορισμός των μακροπρόθεσμων στόχων.
Ψυχοκινητική εξέλιξη- Τι είναι;
Είναι η λειτουργική διαφοροποίηση του οργανισμού, κατά τη διάρκεια του οποίου αποκτώνται συνεχώς νέες ικανότητες, που διαμορφώνονται από την αλληλεπίδραση του γενετικού υλικού με τους εξωτερικούς παράγοντες (διατροφή, νοσήματα, οικογενειακό, οικονομικό, κοινωνικό περιβάλλον) (Cole & Cole, 2001). Η γνώση της ψυχοκινητικής εξέλιξης του παιδιού από τη νεογνική ως τη σχολική ηλικία είναι απαραίτητη για την παρακολούθηση και έγκαιρη διάγνωση μιας καθυστέρησης.
Η ψυχοκινητική ανάπτυξη αφορά:
● αδρή κινητικότητα
● ακοή ● όραση ● λεπτούς χειρισμούς ● κοινωνική συμπεριφορά
Ηλικίες “κλειδιά” για αναπτυξιακό έλεγχο ● 4, 16, 28 και 40 εβδομάδων ● 12, 18, 24 και 36 μηνών
Η ηλικία κατά την οποία εμφανίζεται μια δεξιότητα ονομάζεται αρχική ηλικία Η ηλικία κατά την οποία το 50% των παιδιών εμφανίζει μια συγκεκριμένη δεξιότητα ονομάζεται μέση ηλικία Η ηλικία κατά την οποία δεν εμφανίζεται μια συγκεκριμένη δεξιότητα ονομάζεται οριακή ηλικία- (σε επικινδυνότητα- at risk)
Κινητική Ανάπτυξη Μήνας ζωής
Ανάπτυξη του βαδίσματος
1ος μήνας
εμβρυϊκή στάση
2ος μήνας
σήκωμα της κεφαλής
3ος μήνας
πιάνεται (κρατιέται) αλλά πέφτει
4ος μήνας
κάθεται με υποστήριξη
5ος μήνας
κάθεται στην αγκαλιά, κρατάει αντικείμενο
6ος μήνας
κάθεται στο κάθισμα, πιάνει κινούμενο αντικείμενο
7ος μήνας
κάθεται μόνο του χωρίς υποστήριξη
8ος μήνας
στέκεται με υποστήριξη
Μήνας ζωής
Ανάπτυξη του βαδίσματος
9ος μήνας
στέκεται μόνο του αλλά κρατιέται
10ος μήνας
μπουσουλάει
11ος μήνας
περπατάει με υποστήριξη
12ος μήνας
στέκεται μόνο του, κρατιέται και τραβάει να ανέβει
13ος μήνας
ανεβαίνει μπουσουλώντας σε σκάλα
14ος μήνας
στέκεται μόνο του
15ος μήνας
βαδίζει μόνο του
Ανάπτυξη λεπτής κινητικότητας 5ος μήνας
πλησιάζει αντικείμενο και το πιάνει
9ος μήνας
λεπτή σύλληψη αντικειμένων με δείκτη και αντίχειρα
12ος μήνας
κρατά μολύβι
13ος μήνας
κρατά μικρά αντικείμενα (ώριμη σύλληψη)
14ος-15ος μήνας
κατρακυλά μπάλα, σπρώχνει αυτοκινητάκι, τοποθετεί κύβους
16ος-17ος μήνας
μουντζουρώνει και παίζει δημιουργικά
18ο- 19ο μήνα
πετά μπάλα και κάνει πύργο με 4 κύβους
20ο- 21ο μήνα
σχεδιάζει ευθείες και κύκλο από μίμηση
22ο- 23ο μήνα
σχεδιάζει κάθετη γραμμή, ρίχνει μπάλα μέσα στο καλάθι
24ος μήνας
σχεδιάζει οριζόντια γραμμή
Λεπτή κινητικότητα- Οπτικοκινητικός συντονισμός
3ο έτος
αντιγράφει κύκλο, κάνει πύργο με 8-9 τουβλ., περνά χάντρες, αρχή εμφάνισης ανθρώπινης φιγούρας
4ο έτος
πιάσιμο μολυβιού (τριποδική λαβή), χρησιμοποιεί ψαλίδι, ακρίβεια λεπτών χειρισμών
5 ετών
σχεδιάζει, ζωγραφίζει, σχεδιάζει άνθρωπο με λεπτομέρειες, σχεδιάζει σπίτι
6 ετών
αντιγράφει τρίγωνο και τετράγωνο, γράφει το όνομά του, γράφει γράμματα
Εξέλιξη δεξιοτήτων παιχνιδιού 3 μηνών
του αρέσουν εικόνες χρωματικά αντίθετες
6 μηνών
χαίρεται με τα παιχνίδια του, τα ξεχνά όμως όταν του πέσουν
9 μηνών
αισθητικοκινητικό παιχνίδι, πετάει τα παιχνίδια του στο πάτωμα
18 μήνες
κατασκευαστικά παιχνίδια, σκάβει
2 ετών
παιχνίδι ρόλων, βιβλία με έντονη εικονογράφηση
3 ετών
συμβολικό και μιμητικό παιχνίδι, παιχνίδι με κούκλες, μουτζουρώνει, παιχνίδι συναρμολόγησης
4 ετών
κουκλοθέατρο, παραμύθια, ζωγραφίζει, παίζει με νερό κ άμμο, κάνει ποδήλατο, συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια.
5 ετών
κατανοεί και τηρεί τους κανόνες των ομαδικών παιχνιδιών
Η ΠΠΠ στοχεύει να υποστηρίξει και να ενδυναμώσει το παιδί, την οικογένεια και τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες Βοηθά στη διαμόρφωση μιας συνεκτικής κοινωνίας που ενσωματώνει όλους και αναγνωρίζει τα δικαιώματα των παιδιών και των οικογενειών τους.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Φορέα για την Ανάπτυξη της Ειδικής Αγωγής: • Πρέπει να παρέχεται ποικιλία προσβάσιμων υπηρεσιών ή/και παροχών όταν το ζητά η οικογένεια. • Οι υπηρεσίες πρέπει να προσφέρονται όσο το δυνατόν νωρίτερα, να είναι δωρεάν ή με πολύ χαμηλό κόστος και σε τοπικό επίπεδο. • Οι υπηρεσίες πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας