Vrede met mijzelf Inge Cordemans - Keerbergen, 2 december 2014 dit is geen uitgeschreven tekst om te publiceren, wel een tekst die als leidraad voor een lezing diende
Een bevlogen joodse leraar, een rabbijn, nam zich voor te werken aan vrede, want de Talmoed, een joodse commentaar op de bijbel zegt dat de Messias zal komen, wanneer alle mensen in vrede leven. En daarom wilde de rabbi werken aan vrede. Maar hoe begin je daaraan? De wereld is zo groot. En dus dacht de rabbi: ik zal bij één land beginnen, meer bepaald het land waarin ik leef, want dat ken ik het beste. Maar dat land is zo uitgestrekt. Dus, dacht de rabbi, ik zal beginnen met één stad, de stad waarin ik woon. Maar ook die stad is zo groot, dus laat ik maar in mijn straat beginnen. Maar daarin staan zovele huizen, dus laat ik maar in mijn huis beginnen. Maar waar moet ik dan beginnen, dacht de rabbi. Bij mijn vrouw? Da’s een goed idee, want soms is ze zo jachtig en zo opvliegend. Of zou ik niet beter bij mijn oudste kind beginnen? Of bij mijn jongste? De rabbijn dacht er enkele dagen over na en hij kon maar niet tot een beslissing komen. Ik zal met mezelf beginnen, dacht hij. Verzoening met onszelf, lijkt me van levensbelang. Alleen als we met onszelf in vrede kunnen leven, met alles wat in ons leven gebeurd is, wat ons is aangedaan, met wie we zijn, zullen we echt in vrede kunnen leven. En rustig zijn. Een citaat van een Oosterse kerkvader verwoordt het als volgt: Verwerf de innerlijke vrede, en duizenden rondom jou zullen het heil vinden. (Serafim van Sarov) 1. JA zeggen Grote uitdaging tijdens weekend over contemplatief gebed van Franz Jalics: telkens bij uitademen “ja” zeggen. Op het eerste zicht een onnozele oefening: ik wil leren bidden. Niet een half uur “ja” zeggen. Klinkt eenvoudig, maar roept heel wat op: kan ik ja zeggen op het veel te vroege overlijden van een goede vriend of iemand uit de familie? kan ik ja zeggen op pijn die mij is aangedaan?
2
kan ik ja zeggen op het leven dat ik nu leid, ook al droomde ik het vroeger heel anders? kan ik ja zeggen op mijn gezondheid, ook al is die bij momenten niet goed? kan ik ja zeggen op de evoluties die de kerk meemaakt, ook al ziet het er helemaal niet rooskleurig uit? Als je dergelijke meditatie oefeningen doet, heb je soms het diepe verlangen om vooral “neeâ€? te zeggen. Denk nu niet dat die Jalics een softe jongen is. Hij heeft zelf heel veel meegemaakt in zijn leven, waaronder een gevangenschap en martelingen gedurende enkele maanden toen hij door de geheime politie van ArgentiniĂŤ werd opgepakt.
2. JA zeggen op verzoening Verzoenend in het leven staan, maakt gelukkig. Vergeving verandert het verleden niet, maar het vergroot de toekomst. Vergiffenis is niet alleen een mooi cadeau dat je aan anderen geeft. Het is ook iets wat je jezelf geeft. Verlichting. Zodat je niet met wrok hoeft rond te lopen. Een mens die goed voor zichzelf zorgt is vergevingsgezind (...) Als je boos blijft op iemand omdat hij je iets heeft misdaan, vergiftig je jezelf met negatieve gedachten. Het is iets wat je jezelf aandoet. Degene die je iets heeft aangedaan blijft nog steeds over je regeren. Vergeven is niet een kwestie van ontkennen, goedpraten of vergeten. Vergeven is niet de pijn die je voelt kleiner maken dan hij is. Vergeven is niet jezelf vernederen. Vergeven is jezelf van die ander loskoppelen. Je niet langer door hem laten bepalen. Vergeven is aanvaarden dat je de klok niet kunt terugdraaien. Vergeven is een voorwaarde om het gebeurde los te laten. (Oscar van den Boogaard) Vergeving wil niet zeggen dat je opnieuw de beste vrienden wordt, wel dat je voor jezelf toekomst geeft. Mandela verwoordt het op zijn manier: Als ik door de deur wandelde die naar mijn vrijheid leidde, besefte ik dat ik al mijn bitterheid en haat achter me moest laten, anders zou ik blijvend gevangen leven. (Mandela) Hoe vaak leven we niet gevangen in familie- of burenruzies, in onze eigen kwaadheid? Gevangen in onze frustraties en pijn? Ja zeggen tegen verzoening betekent niet dat het helemaal niet erg is wat ons werd aangedaan. Het betekent wel dat we onszelf weer vrijheid en leven gunnen, dat we volop voor het leven willen kiezen. En dat doen we in volle vrijheid. Werken aan verzoening in ons eigen leven is botsen op pijn, op frustratie, op gevoelens van onrecht.
3
We hoeven er niet bang voor te zijn. Het liefst van al zouden we die willen wegduwen, maar dat hoeft niet. Laten we ernaar kijken. Sterker nog: we mogen in al die gevoelens ook Jezus ontmoeten. Leven in vrede met mezelf is Jezus in mijn leven toelaten. En dit vraagt heel wat!
3. Ja zeggen aan Jezus in mijn leven Carl Jung schreef het eens naar een christelijke vriend in een brief. We lezen even mee: Ik bewonder je als christen omdat, als je iemand ziet die honger of dorstig is, je Jezus ziet. Als je iemand bezoekt die ziek is of gevangen, dan bezoek je Jezus. Maar wat ik niet begrijp is dat je Jezus niet ziet in je eigen armoede. Waarom zie je de arme enkel buiten jezelf? Je lijkt deze armoede te verloochenen. Waarom denk je het beter te hebben dan de anderen? En wil je dingen doen voor mensen terwijl je zelf ook gebroken bent? Waarom kun je Jezus niet verborgen zien in je eigen gebrokenheid? (C. Jung)
Een heel uitdagend schrijven! Wij christenen zijn mensen die heel graag dingen doen. We zetten ons heel graag in voor anderen, we willen het beste van onszelf geven. Maar de kern van de christelijke godsdienst lijkt me niet het doen te zijn. Godsdienst gaat in de eerste plaats niet om doen, maar om je laten doen door God, je laten doen door Jezus. Jung stelt het heel scherp in zijn brief: kan je Jezus ook ontmoeten in je eigen gebrokenheid? Zien we Hem ook daar? Dit is niet zo eenvoudig. Stel je voor dat we met elkaar in gesprek zouden gaan: wie van ons herkent Jezus in een arme mens die beroep doet op onze hulp? We zouden wellicht allemaal ja zeggen. Maar wie herkent Jezus in zijn of haar eigen armoede? We ervaren onze eigen armoede (eigen pijn, eigen angsten, eigen frustratie ‌) vaak als een plaats van afwezigheid van God. We denken dat we die moeten verstoppen of willen die ook voor onszelf zo ver mogelijk van ons vandaan houden. Maar wat als onze eigen pijn, onze eigen angsten nu eens ontmoetingsplaatsen met de Heer zouden zijn? Elizabeth van de 3-eenheid verwoordde het op haar manier: hou van je armoede, het is de plaats waar God je zijn barmhartigheid schenkt. Het is inderdaad op de momenten dat ik me zwak weet, dat ik opensta voor God. Wanneer ik me goed voel of sterk weet, reken ik vaak vooral op mezelf. En vergeet ik wel eens dat ik van God afhankelijk ben. Echte geloof: die afhankelijkheid altijd beleven. Mijn zwakte, mijn armoede ‌ doet me daaraan herinneren. Als we in vrede met onszelf willen leven, mogen we daar ook ja tegen zeggen.
4
4. Ja zeggen aan mijn eigen diepste zijn cf. auto op de camping deze zomer: werd gebruikt om overdag muziek te spelen en ’s avonds om met de koplampen licht te geven → de volgende ochtend star>e de auto niet meer, want de batterij was helemaal op nochtans hoeft een auto-batterij helemaal geen problemen te hebben: als je je auto gebruikt waarvoor je die moet gebruiken, dan raakt de batterij als vanzelf weer opgeladen Is het met ons mensen ook zo niet? Als we in ons leven voldoende inzetten en aandacht besteden aan ons diepste-zijn, onze missie, onze roeping, dan raakt die accu, dan raken wij opgeladen. Doe je dit niet, heb je daar geen aandacht voor, dan is het zoals die auto die voor andere dingen gebruikt wordt: het loopt helemaal fout. De gevolgen voor ons mensen zie je zo, bij jezelf of rondom jou: je raakt gefrustreerd, je bent moe, je hebt meer ruzies dan gewoonlijk, je hebt geen zin meer in initiatieven of uitnodigingen. Kortom, de vrede in jezelf is helemaal zoek. We kennen allemaal mensen die hun eigen wezen, hun diepste roeping verwaarlozen: - zij geven anderen de schuld van van alles en nog wat cf. wat ik nodig heb, is ander werk, betere partner … - zij hebben het gevoel iets in hun leven te missen cf. gras is altijd groener aan de overkant – als ik die auto zou hebben, zou ik gelukkiger zijn - zij stralen boosheid en ontgoocheling uit cf. voor sommige mensen is het nooit goed: te warm, te koud, te droog, te nat … - zij twijfelen aan zichzelf cf. doe ik het wel goed, ben ik wel graag gezien? - ze missen energie om iets aan het leven te veranderen Het is een hele uitdaging voor ons mensen om onze diepste roeping, ons diepste wezen, te ontdekken. Dit klinkt veel simpeler dan het in werkelijkheid is. Dit tonen de ervaringen van Bronnie Ware, een palliatief verpleegkundige. In de vele contacten met mensen op het einde van hun leven ontdekt ze de 5 grootste oorzaken van spijt in het leven. Ze schreef er een boek over: “als ik het leven over mocht doen” 1. Had ik maar geleefd zoals ik was, zonder altijd te proberen voldoen aan de verwachtingen van anderen Herkenbaar, deze wens, want wie heeft zich nog nooit geplooid naar de wensen van anderen? Van een studierichting die je ouders vurig wensten, tot het koken van zijn lievelingskostje of een film waar je mee naartoe gaat alleen omdat je beste vriendin dat zo graag wil. Al is er een verschil tussen iets doen voor iemand anders omdat je ze graag ziet, wil verwennen of steunen, en je dromen altijd en overal opzij zetten voor anderen: je ouders, je man, je kinderen. Om niet aan die droomreis, die
5
carrièreswitch, die verhuis naar een ander land te beginnen, 'omdat dat niet hoort'. 'Omdat het niet gemakkelijk zal worden'. 'Omdat het een risico is'. Het zijn de vergeten en onvervulde dromen die op het laatst het meest steken. Het is een belangrijke levensles voor ons allemaal: zet je dromen niet zomaar opzij. Je krijgt maar één leven, probeer ten minste enkele dingen te doen of verwezenlijken die belangrijk zijn voor jou. Stel het niet uit tot het te laat is: het is pas als het er niet meer is, dat je beseft hoe belangrijk gezondheid en vitaliteit is. Ook om dromen te verwezenlijken. 2. Had ik maar niet zo hard had gewerkt Werken moeten we allemaal, maar de manier waarop we dit aanpakken, kan veel hartzeer bezorgen. In combinatie met een gezin, bijvoorbeeld. Vaders die hun kinderen niet hebben zien opgroeien, omdat ze de broodwinner waren, omdat dat zo hoorde, omdat ze niet beter wisten. Sommige jobs zijn gemakkelijker combineerbaar met een gezin dan andere. De keuzes die de maatschappij 'ideaal' vindt, hoeven dat niet voor jou te zijn: misschien werk je liever 4/5, misschien zie je je kinderen enkel 's ochtends. Maar bewust kiezen is belangrijk, net als de gevolgen juist inschatten. Weinig tijd met je kinderen is meestal geen probleem als je deze tijd bewust invult en je partner je goed kan aanvullen. Maar ook zonder gezin kan werk een te groot deel van je leven gaan opslokken. Je klopt systematisch overuren, neemt werk mee naar huis of ziet de grens tussen werk en privé vervagen. Dat kan een tijdlang of zelfs altijd leuk zijn. Al komt achteraf wel het besef: ik was in de fleur van mijn leven, en nam niet de tijd om ervan te genieten. 3. Had ik maar de moed had gehad om te zeggen wat ik voelde Hoe vaak gebeurt het niet dat je je inhoudt, voor de lieve vrede. Dat je zwijgt, en doordoet. Dat je niet zegt wat je wil zeggen, uit angst voor de gevolgen. Verzwegen liefdes, verborgen irritatie, sluimerende boosheid, stekende teleurstelling... je sleept het mee. Het vormt en vervormt je instelling tegenover het leven en de wereld, maakt je niet zelfden cynisch, wantrouwig en negatief, wat de zaken niet vooruit helpt. De reactie van anderen valt niet te voorspellen, maar dat vermijden is ook nefast. Vaak wordt bijvoorbeeld een ruzie vermeden omdat je iemand niet wil kwijtraken, maar boosheid meeslepen vernietigt die relatie met die persoon ook. Een probleem constructief en neutraal aankaarten zal op lange termijn altijd beter blijken: je kan groeien als mens, als koppel en houdt je relatie eerlijk en zuiver. Gaat de relatie met die persoon toch kapot, dan doet dat pijn maar het zal ook veel pijn voorkomen. 4. Had ik maar contact had gehouden met vrienden Het is (misschien) iets gemakkelijker in tijden van Facebook, maar het vergt nog altijd een bewuste en regelmatige inspanning. Tussen werk, kinderen, sporten, je partner en slapen (heilig!) door, moet je ook nog wat vrienden zien te proppen. Zeker als zij ook druk-druk-druk bezig zijn, kunnen vriendschappen algauw verwateren. Iets waar mensen op latere leeftijd altijd spijt van krijgen, want dat is uiteindelijk wat overschiet op het einde: je relaties met anderen, je liefdes en je vriendschappen. Zij helpen je ook door moeilijke periodes, verruimen je blik en nuanceren de slechte buien: ze zijn er altijd, vergeet ze dus niet.
6
5. Had ik maar mezelf gelukkiger laten zijn Geluk is niet (alleen) iets dat je overkomt, het is ook iets dat je moet willen zien en ervaren. Zeuren over elk detail staat geluk in de weg. Jezelf blijven voortjagen zonder rust of ruimte voor reflectie ook. Zoals het cliché zegt: het zijn de kleine dingen in het leven. Stilstaan (letterlijk) voor die mooie zonsopgang. Genieten van tesamen naar een film te kijken. Maar het is ook durven. Uit een ongelukkige situatie stappen, de onzekerheid tegemoet, zodat je gelukkiger kan worden. Durven kiezen voor verandering, voor verruiming van de horizon, voor een verbreding van je denken en je ervaringen. Kies voor jezelf. Laat weer gelach, plezier, wilde zotheid en zotte wildheid toe in je leven. Op elke leeftijd. Bronnie Ware toont dus wat tot onvrede leidt, tot onrust, tot diepe pijn. Maar hoe kan je dan wel ontdekken wat jouw eigen wezen is, jouw diepste roeping? Ik noem een aantal vragen die ons op weg kunnen zetten 1. Ik ben in mijn leven het dankbaarst voor … (stop niet voor je zeker 10 punten hebt) 2. Mijn sterkste punten vind ik … 3. Als ik mocht kiezen, dan zou ik nu … 4. Ik voel me op mijn best als … 5. Mensen zeggen dat ik straal als … 6. Mijn leven heeft zin als … 7. Ik voel energie in me opborrelen als …
Je eigen wezen, je eigen roeping op het spoor komen, is iets wat je zelf moet doen. Er is niet zoiets als kijken naar de ander en dat nabootsen. Nee, het is iets heel individueel. Paola Coelho schrijft het als volgt: “ontdek je eigen licht, anders zul je de rest van je leven slechts de flauwe weerschijn zijn van het licht van een ander.” 5. Ja zeggen aan mezelf Ik vroeg God "Ben ik groot genoeg?” Hij zei: "Ik hou van klein". Iedereen zegt ‘ik zeg tegen mezelf’ en niemand zegt ‘ik luister naar mezelf’. Probeer nu voor de verandering eens naar jezelf te luisteren. (Jef Stevens)
7
Zelfwaardering begint met het rustig aanvaarden en laten doordringen van de waardering die we van anderen krijgen. Geloven is aanvaard dat je aanvaard bent zoals je bent, niet zoals je wil zijn, niet zoals anderen jou willen. Vertrek van je sterke punten: wat zijn jouw sterke punten? Wat kan je er nog meer mee doen? Gun ik mezelf momenten van genieten?
6. Ja zeggen aan de anderen Op het werk voel ik als ik moe ben, als ik te veel gedaan heb de voorbije weken: ik begin me mateloos te ergeren aan mijn collega’s, aan situaties … Misschien denken jullie wel: Hoe kan ik nu vredevol leven als ik zoveel moeite heb met bepaalde mensen? Een aantal gedachten hierbij: 1. De dalai lamai verwoordt het treffend: Als ik iemand naar best vermogen heb geholpen, en als die persoon mij op de meest schandelijke wijze beledigt, moge ik dan die mens als mijn grootste meester beschouwen. De dalai lama becommentarieert die tekst als volgt: mensen met wie we het goed kunnen vinden, maken ons helemaal niet bewust van wat in ons leeft aan negatieve gedachten en gevoelens. Het is maar als we het moeilijk krijgen met iemand dat we ons bewust worden van de negativiteit die in ons leeft, maar dat we ook de kans krijgen om te toetsen hoe groot de liefde is in ons. Rond God en onze liefde voor God kunnen we ons veel wijs maken, maar dat kunnen we niet rond de mensen met wie we samenwerken en samenleven. Mensen met wie we het moeilijk hebben zijn onze meesters omdat ze ons de mogelijkheid bieden om onze kracht, onze tolerantie, ons respect voor anderen te toetsen. Als we die mensen echt proberen te beminnen, zetten we stappen op de echte christelijke liefde. Een liefde die soms weinig te maken heeft met gevoelens of met sympathie, maar met de ander de ander te laten zijn. Jean Vanier verwoordt het op zijn manier: Onze vijanden maken ons bang. We slagen er niet in om hun geschreeuw te horen, om hun noden te beantwoorden. Hun agressie en dominantie jagen ons op. We vluchten van hen weg of we hopen dat ze zullen verdwijnen. Maar in gemeenschap zijn we geroepen om te ontdekken dat ‘de vijand’
8
een mens in pijn is. Door die vijand worden we opgeroepen om bewust te worden van onze eigen zwakheid, van ons tekort aan maturiteit en van onze innerlijke armoede. (Jean Vanier)
Kunnen we met Gods ogen kijken naar onszelf, naar die ander? Kunnen we kijken met Gods bril: wat ziet God in die andere persoon?
Tot slot: ja zeggen Een oude Cherokee indiaan vertelt zijn kleinzoon over zijn gevoelens. “Binnen in me is een afschuwelijk gevecht gaande”, zegt hij tegen de jongen. “Het is alsof er twee wolven aan het vechten zijn in mijn hart. De ene wolf is wraakzuchtig, boos en strijdlustig, jaloers en rusteloos. De andere wolf is zachtaardig, vol vrede en vol begrip.” De kleinzoon denkt daar enkele ogenblikken over na en vraagt dan aan zijn grootvader: “Welke wolf zal het gevecht winnen?” De oude Cherokee glimlacht en antwoordt: “De wolf die ik voed en aan wie ik ja zeg.”
Het is aan ons om keuzes te maken. Aan ons om “ja” te zeggen. Dit gaat niet vanzelf, maar we mogen dit proberen, dag na dag, stap voor stap. Ik hoop dat ik vanavond aan jullie enkele van die stapjes getoond heb.