Broszura końcowa do projektu derkacz by Partnerstwo Borów Niemodlińskich

DERKACZ PILOTAŻOWY PROGRAM OCHRONY PARASOLOWYCH GATUNKÓW PTAKÓW I MOTYLI NA WILGOTNYCH ŁĄKACH BORÓW NIEMODLIŃSKICH

Redakcja broszury: Daniel Podobiński Wykonanie map: Sławomir Bienias Wykonanie tabel i konsultacja naukowa: Paweł Kisiel Wydawca: Partnerstwo Borów Niemodlińskich ul. Bohaterów Powstań Śląskich 34 49-100 Niemodlin tel./fax 77 4606 351 niemodlinskie@op.pl, boryniemodlinskie.pl Skład i druk: Drukarnia REMI, Bielsko-Biała, www.remib.eu Zdjęcia w publikacji wykorzystano na podstawie licencji Creative Commons Wydanie I Niemodlin 2014 ISBN 978-83-928329-4-2 PUBLIKACJA BEZPŁATNA Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Europa Inwestująca w Obszary Wiejskie. 2007-2013

Kosaćce syberyjskie na łąkach koło Korfantowa

Każdy z nas słysząc hasło Bory Niemodlińskie, kojarzy je od razu z lasem, drzewami czy grzybami. Wielu z nas skojarzy Bory Niemodlińskie ze Stawami Niemodlińskimi czy Tułowickimi. Tylko niewielu zdaje sobie sprawę jak cenne i wyjątkowe są wilgotne łąki rozsiane na obrzeżach Borów Niemodlińskich. Podmokłe łąki występujące w Borach Niemodlińskich w obniżeniach niewielkich najczęściej cieków i zbiorników wodnych (jak Biała, Ścinawa Niemodlińska, Potok Prószkowski, Wytoka, Kiełcznica, Staw Olszowy, Pustelnik, Loża czy Kamaszka) oraz w bezpośrednim sąsiedztwie torfowisk niskich lub przejściowych (Złote Bagna, Kwiczalnia), to ogromne bogactwo gatunków roślin i zwierząt. Wśród tych ostatnich szczególnie coraz mniej licznych ptaków: derkacza, kszyka, czajki oraz motyli z rodziny modraszkowatych. Gatunki te określa się mianem parasolowych ponieważ dzięki ich ochronie chronimy cały szereg innych, równie cennych i rzadkich gatunków. Siedliska łąkowe, wraz ze stawami i torfowiskami należą do najcenniejszych w całych Borach Niemodlińskich. Wskutek niewłaściwych melioracji zwłaszcza na przełomie XIX i XX wieku oraz w latach 70. ubiegłego stulecia, zaprzestania wypasu bydła i porzucenia koszenia, miejsca te uległy przesuszeniu, torfowiska murszeją i zarastają trzcinowiskami, drzewami i krzewami. Przyrodnicza wartość łąk nie jest też obecnie znana mieszkańcom. Wszystko to sprawia, że podmokłe łąki Borów Niemodlińskich zanikają, a znaczna ich powierzchnia zarosła już zupełnie. Projekt ochrony parasolowych gatunków ptaków i motyli jest szansą na odtworzenie i zachowanie najcenniejszych wilgotnych łąk Borów Niemodlińskich, w tym także na przywrócenie ich istnienia w świadomości mieszkańców, niegdysiejszych użytkowników tych siedlisk. Projekt realizowany był we współpracy z Dolnośląskim Ruchem Ochrony Przyrody, 2 botanikami, 2 ornitologami, herpetologiem i entomologiem. W wyniku prac terenowych rozpoznano ponad 40 łąk w 16 kompleksach o łącznej powierzchni niemal 1 700 ha. Spośród wszystkich łąk wybrane zostały 4, które wymagały najpilniejszych zabiegów ochronnych. Na tych łąkach wykonane zostały prace rekultywacyjne polegające na karczunku samosiewów drzew i krzewów oraz na wykoszeniu łąk poza okresem lęgowym ptaków (wrzesień - październik 2014 r.).

ŁĄKI SĄ WAŻNE

Derkacz

5 Ligota Tułowicka

Goszczowice

Sowin

3 Wierzbie

(fot. Alpsdake, lic. CC)

Szydłow Tułowice

(fot. dr Killer, lic. CC)

(fot. Chris va Swaay, lic. CC)

Czerwończyk nieparek

Lipno

Kszyk

Grodziec

Modraszek telejus

ŁĄKI SĄ WAŻNE

Niemodlin

16 Ligota Prószkowska

2 1 Rzymkowice

Korfantów

Racławiczki

Lokalizacja łąk w Borach Niemodlińskich objętych projektem współpracy „Derkacz” (2014)

Strzeleczki

DLACZEGO DERKACZ? Aktorów głównych jest wielu. Derkacz podobnie jak kszyk, czajka czy modraszki to gatunki zagrożone zarówno w Borach Niemodlińskich jak i w całej Europie wskutek utraty miejsc do żerowania i lęgów w wyniku przesuszenia łąk i dolin rzecznych, osuszania terenów podmokłych, zaniechania koszenia łąk i zarastania ich przez wysoką roślinność lub zalesienia. Ich mała liczebność pokazuje, że w Borach Niemodlińskich zanikają wilgotne łąki, turzycowiska, obszary podtrofione, naturalne doliny rzeczne oraz siedliska przejściowe między łąką a lasem, polem, stawem czy rzeką. Zmniejsza się bioróżnorodność i atrakcyjność krajobrazowa Borów Niemodlińskich. Każdy z gatunków parasolowych ma szczególnie interesującą biologię. Ciekawostką np. w przypadku modraszków jest fakt, że rozwój tych owadów związany jest z jednym tylko gatunkiem roślin (krwiściąg) i... mrówek. Samica modraszka składa jaja, zazwyczaj pojedynczo, na kwiatostanach krwiściągu lekarskiego. Krwiściąg zaś występuje na wilgotnych, użytkowanych łąkach, które chronimy w ramach projektu „Derkacz”. Młoda gąsienica żyje w ukryciu, odżywiając się elementami kwiatostanów. Okres ten trwa 2–3 tygodnie. Następnie gąsienica spada na ziemię (lub schodzi po łodydze krwiściąga). Leżąc na ściółce imituje zagubioną larwę mrówki. Gąsienice w tym okresie są w stanie wydzielać substancje chemiczne (tzw. atraktory) działające niewybiórczo na wiele gatunków mrówek z rodzaju wścieklic. Po odnalezieniu przez robotnice leżącej zazwyczaj nieruchomo larwy rozpoczyna się proces jej adopcji. U modraszka trwa on średnio kilkadziesiąt minut (u gatunków modraszków dysponujących lepszym

kamuflażem chemicznym często tylko kilka sekund). Gąsienica motyla wydziela w tym czasie słodką substancję dodatkowo zachęcając mrówki do adopcji. Następnie, o ile zostanie zaakceptowana, przenoszona jest do wnętrza mrowiska. Odkryto, że samica przy wyborze miejsca składania jaj kieruje się nie tylko obecnością rośliny żywicielskiej na odpowiednim etapie rozwoju i strukturą roślinności, ale też najprawdopodobniej obecnością w pobliżu gniazd właściwego gatunku mrówki. Po znalezieniu się w mrowisku gąsienica dostosowuje swoje feromony do konkretnych feromonów wydzielanych przez gatunek mrówek gospodarzy, co w większości przypadków, choć nie zawsze, zapewnia jej nietykalność. Wewnątrz gniazda larwa żywi się jajami i larwami mrówek, unikając w miarę możliwości kontaktu z robotnicami. Larwy przemieszczają się powoli nie wykonując gwałtownych ruchów, co ma na celu ograniczenie agresji ze strony mrówek. W okresie między adopcją a przepoczwarzeniem zwiększa masę swojego ciała blisko stukrotnie. Prawdopodobnie w latach kiedy modraszek występuje szczególnie licznie drapieżnictwo jego gąsienic może silne wpływać na przeżywalność kolonii mrówek, co jednocześnie potencjalnie ogranicza jego liczebność w kolejnych sezonach (redukcja bazy rozwojowej). Przepoczwarzenie następuje w czerwcu w górnych warstwach mrowiska. Po trzech tygodniach od przepoczwarzenia wylęga się motyl dorosły, który następnie opuszcza mrowisko. Tak oto koło nam się zamyka. W ramach projektu „Derkacz” poza ptakami poszukiwaliśmy dwóch gatunków motyli modraszków: telejus i nausitous oraz motyla z gatunku czerwończyk nieparek.

WYNIKI Lp.

Kompleks łąk

Miejscowość

Czerwończyk nieparek 7

Cenne siedliska

Ogólna ocena łąk

Dominują nieużytkowane łąki wilCenny kompleks łąkowy z mozaiką gotne, na niewielkiej części łąki siedlisk przyrodniczych, z których świeże (kod 6510). Poza tym stwiernajcenniejsze są torfowiska przejściodzono torfowiska przejściowe we i trzęsawiska. Mozaika siedlisk i trzęsawiska w 4 miejscach sprzyja występowaniu wielu gatun(kod 7140). Oprócz tego jeden płat ków ptaków w dużych liczebnościach. łąki zmiennowilgotnej (6410).

Suchy Ług

Rzymkowice

Kiełcznica

Wierzbie

Nielicznie występują oba gatunki.

Stwierdzono występowanie. Dogodne siedlisko dla motyla.

Bardzo dobre siedlisko dla obu gatunków. Oba gatunki występują licznie.

Stwierdzono występowanie. Dogodne siedlisko dla motyla.

Wykazano oba Bardzo dobrze wykształcone łąki Stwierdzono gatunki na jednej wilgotne. Miejscami łąki świeże występowanie. powierzchni, (kod 6510). Niewielkie fragmenty będącej bardzo Dogodne siedlisko kwaśnych młak turzycowych i szuwadla motyla. dobrym siedlisrów wielkoturzycowych. kiem dla motyli.

Derkacz Kszyk Modraszki (liczba par) (liczba par) nausitous i telejus 4 5 6

Łąki sowińskie

Sowin

Łąki Goszczowice Goszczowic

Dominują łąki wilgotne. Od strony wsi Wierzbie występują łąki świeże (kod 6510). Przy rowach występują turzycowiska i trzcinowiska.

Cenny kompleks łąk wilgotnych, świeżych i turzycowisk z dużym udziałem drzew i krzewów. Występują naturowe motyle.

Bardzo cenny kompleks łąkowy, Mozaika siedlisk łąkowych, w tym łąk zarówno pod względem botaniczświeżych (kod 6510), łąk zmiennonym, jak i ornitolgicznym i entomolowilgotnych (6410) i łąk wilgotnych. gicznym. Ze względu na różnorodNiewielką powierzchnię zajmuje ność siedlisk stwierdzono liczne siedlisko 7140 Torfowiska przejściowe występowanie i bogaty zespół i trzęsawiska. gatunków ptaków. Licznie występują modraszki. Cenny kompleks łąk wilgotnych, świeżych i turzycowisk z udziałem drzew i krzewów wzdłuż cieku. Występują naturowe motyle.

WYNIKI 1

Rutki

Łąki przy kolei

Ligota Tułowicka

Tułowice

Dominacja łąk świeżych (kod 6510) i łąk wilgotnych. Miejscami występują Bardzo dobre Stwierdzono łąki zmiennowilgotne (kod 6410) oraz siedlisko dla obu występowanie. szuwar wielkoturzycowy. W jednym gatunków. Oba Dogodne siedlisko miejscu odnotowano torfowisko gatunki występują dla motyla. przejściowe (kod 7140). Na łące zmiendosyć licznie. nowilgotnej odnotowano 25 okazów storczyka - kukułki szerokolistnej.

9 Bardzo cenny kompleks łąkowy, zarówno pod względem botanicznym, jak i ornitolgicznym i entomologicznym. Stwierdzono tu najlepiej wykształcone w całych Borach Niemodlińskich łąki świeże (kod 6510) i bardzo dobrze wykształcone łąki wilgotne. Bardzo licznie występuje derkacz, osiągający tu jedne z najwyższych zagęszczeń odnotowanych w Polsce. Licznie występują modraszki. Bardzo cenny obszar pod względem ornitoligcznym. Stwierdzono tutaj kropiatkę - skrajnie rzadki ptak na Śląsku, a poza tym m.in. kszyka i derkacza. Łąki są silnie uwodnione. Siedlisko przyrodnicze - głównie łąki zmiennowilgotne - jest zachowane w stanie złym ze względu na zalesienie, postępującą sukcesje ekologiczną i wieloletnie nieużytkowanie i ekspansję inwazyjnych gatunków roślin, w tym nawłoci.

Wykazano oba gatunki. W miejscu występowania motyli znajduje się dogodne siedlisko.

Cenny kompleks łąkowy pod kątem Występuje modraDominacja szuwaru trzcinowego, występowania ptaków. Siedliska szek nausitous. stanowiącego siedlisko dla ptaków. przyrodnicze są w stanie złym ze Motyl nieliczny. Miejscami łąki świeże (kod 6510) i łąki Siedlisko gatunku wilgotne, a także szuwar wielkoturzy- względu na dominacje ekspansywnych gatunków roślin - nawłoci sp. jest mocno zniecowy. i trzciny pospolitej. kształcone.

Łąki Niemodlina

Niemodlin

Łąki Grodźca

Grodziec

Wykazano oba gatunki. Występują tu średnie warunki dla motyli.

Łąki Prószkowskie

Ligota Prószkowska, Przysiecz, Nowa Kuźnia

Wykazano oba gatunki. Motyle występują nielicznie.

Stwierdzono występowanie. Dogodne siedlisko dla motyla.

Dominacja łąk zmiennowilgotnych (kod 6410). Miejscami łąki wilgotne oraz szuwar wielkoturzycowy.

Cenny kompleks łąk świeżych i wilDominacja łąk świeżych (kod 6510) gotnych z naturowymi gatunkami i łąk wilgotnych. Niewielkie powierzchnie łąk zmiennowilgotnych i szu- motyli. Bardzo duży udział gatunków inwazyjnych. waru wielkoturzycowego.

Rozległe kompleksy łąk świeżych Bardzo rozległy i ceny kompleks łąk Stwierdzono (kod 6510) i wilgotnych. W jednym świeżych i wilgotnych z cennym zeswystępowanie. miejscu stwierdzono występowanie połem ptaków, w tym z derkaczem, Dogodne siedlisko torfowiska przejściowego i trzęsawiskszykiem i czajką. dla motyla. ka (kod 7410).

WYNIKI 1

Łąki nad Białą

Strzeleczki, Dobra

W zachodniej części dominacja łąki świeżej (kod 6510), a w zachodniej szuwaru wielkoturzycowego.

Niewielki kompleks łąkowy, częściowo użytkowany kośnie, z dominacją łąki świeżej. Występuje derkacz.

Łąki wilgotne i szuwar wielkoturzycowy.

Mozaika łąk wilgotnych i szuwarów wielkoturzycowych. Łąki są w złym stanie. Dominują tu gatunki inwazyjne - nawłoć wąskolistna, tawuła kutnerowata i trzcina pospolita. Część łąk została zaorana i zalesiona. Najcenniejszym elementem powierzchni jest trzcinowisko występujące pomiędzy stawem hodowlanym a łąkami, które zasiedlone jest przez liczne gatunki ptaków.

Dzicze Bagno

Jutra

Pradelna

Łąki Szydłowa

Lipno

Racławiczki

Tułowice

Szydłów

Występuje modraszek nausitous. Motyl nieliczny. Siedlisko gatunku jest mocno zniekształcone.

Cenny kompleks łąkowy z mozaiką siedlisk przyrodniczych, wśród któDominują łąki świeże (o kodzie 6510), rych dominują łąki świeże i turzycoa także szuwary wielkoturzycowe. wiska. Mozaika siedlisk sprzyja wyMiejscami dobrze wykształcone łąki stępowaniu wielu gatunków ptaków wilgotne. w dosyć dużych liczebnościach, w tym derkacza.

Stwierdzono występowanie. Dogodne siedlisko dla motyla.

Kompleks łąkowy intensywnie użytDominują łąki świeże (o kodzie 6510) kowany, przez co dominują tu ubogie zarówno w wariancie świeżym, jak łąki świeże. Cenniejsze są fragmenty i wilgotnym. W południowej części południowe kompleksu, gdzie wystęobszaru oprócz łąk świeżych wystę- pują dobrze wykształcone łąki świeże, pują niewielkie płaty nieużytkowaa także nieużytkowane łąki zmiennonych łąk zmiennowilgotnych (o kowilgotne i torfowisko przejściowe. dzie 6410) oraz torfowisk przejścioW tym rejonie odnotowano również wych i trzęsawisk (o kodzie 7140). modraszki. Awifauna lęgowa nie jest liczna.

Dominacja łąk świeżych (o kodzie Występuje modra- 6510) częściowo dobrze wykształco- Cenny kompleks łąkowy z mozaiką siedlisk przyrodniczych, wśród któszek nausitous. nych, częściowo zarastających gatunrych dominują łąki świeże. Mozaika Motyl nieliczny. kami inwazyjnymi. Mniejsze powierzsiedlisk sprzyja występowaniu wielu Siedlisko gatunku chnie łąk wilgotnych. Miejscami niejest mocno znie- wielkie powierzchnie szuwaru wyso- gatunków ptaków w dosyć dużych liczebnościach, w tym derkacza. kształcone. kiego i ziołorośli łąkowych.

WYNIKI 1

Rączka

Łąki Szyryka

Duże powierzchnie dobrze zachowanych łąk zmiennowilgotnych (kod 6410), miejscami dobrze zachowane Stwierdzono wy- łąki świeże (6510). Mniejsze powierzstępowanie. Do- chnie szuwarów trzcinowych i wielkogodne siedlisko dla turzycowych. Na łąkach zmiennowilgotnych występują skrajnie rzadkie na motyla. Opolszczyźnie gatunki roślin, takie jak kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty i goździk pyszny.

Korfantów

Bardzo dobre siedlisko dla obu gatunków. Oba gatunki występują licznie.

Ligota Tułowicka

Występuje modraStwierdzono wyszek nausitous. stępowanie. DoMotyl nieliczny. godne siedlisko Siedlisko gatunku dla motyla. jest izolowane.

Łącznie

Bardzo cenny kompleks łąkowy. Największe i najlepiej zachowane w Borach Niemodlińskich łąki zmiennowilgotne, ze skrajnie rzadkimi gatunkami roślin - mieczykiem dachówkowatym, kosaćcem syberyjskim i goździkiem pysznym. Liczne występowanie na łąkach zmiennowilgotnych naturowych modraszków.

Bardzo dobrze wykształcona łąka świeża (o kodzie 6510), a miejscami łąka wilgotna oraz turzycowisko łanowe.

Cenny śródleśny kompleks łąkowy, z bardzo dobrze wykształconą mozaiką łąk świeżych (w dominacji), wilgotnych i turzycowisk. Występują motyle naturowe.

Podmokłe łąki nad meandrującą rzeką Ścinawa Niemodlińska między Przechodem, a Ligota Tułowicką, 1781-1782 r.

JAK KOSIĆ ŁĄKI ?

JAK KOSIĆ ŁĄKI ŻEBY OCHRONIĆ PTAKI I MOTYLE? Łąki i pastwiska nie są w naszym klimacie trwałym elementem krajobrazu. Stabilną, naturalną roślinnością Europy Środkowej są lasy, które stopniowo zarastają nieużytkowane tereny. Rozwój krzewów i drzew na łąkach i pastwiskach jest powstrzymywany od wielu setek lat przez coroczne wypasanie i wykaszanie oraz usuwanie siana z łąk. W ten sposób rolnicy dają możliwość rozwoju rzadkim, światłolubnym roślinom łąkowym, których zbiorowiska stanowią środowisko życia m.in. zagrożonych gatunków ptaków i motyli. Z drugiej strony, intensyfikacja użytkowania łąk: nawożenie, zwiększenie liczby pokosów i obsady zwierząt prowadzi do eliminacji tych gatunków. Aby zwierzęta i rośliny związane z łąkami mogły przetrwać, potrzebne jest ekstensywne użytkowanie. 1. Opóźniony termin pierwszego pokosu Zbyt wczesne koszenie niszczy lęgi ptaków gniazdujących na łąkach. Na przykład pisklęta derkacza są zdolne do skutecznej ucieczki przed kosiarką dopiero po 1 sierpnia. Ponadto większość roślin łąkowych kwitnie dopiero wczesnym latem a niektóre pod koniec sierpnia. Opóźnienie pierwszego pokosu umożliwia im wydanie nasion. 2. Koszenie od środka do zewnątrz łąki Koszenie od środka na zewnątrz ułatwia zwierzętom ucieczkę przed kosiarką. Ma to duże znaczenie dla małych zwierząt żyjących na łąkach, takich jak żaby, gryzonie i ptaki. 3. Pozostawianie niewielkich fragmentów nieskoszonej łąki Dzięki pozostawieniu niewielkich, nieskoszonych fragmentów łąki, mogą na niej przetrwać później zakwitające trawy i zioła. Takie miejsca są też schronieniem dla owadów, np.

rzadkich gatunków motyli. 4. Podwyższona wysokość koszenia Odpowiednio wysokie koszenie pozwala znacznie zmniejszyć zabijanie drobnych zwierząt oraz umożliwia rozwój typowych roślin łąkowych. Zaleca się podwyższenie kosiarki rotacyjnej lub stosowanie kosiarki listwowej. Niektóre łąki, np. łąki bagienne należy kosić nawet powyżej 10 cm, aby nie uszkadzać kęp turzyc i warstwy mszystej. 5. Obowiązek usunięcia lub złożenia w stogi skoszonego siana do 2 tygodni po pokosie Sprzątanie siana pozwala na lepsze naświetlenie runi i umożliwia roślinom kiełkowanie i wzrost. Ułatwia też wysiewanie i rozprzestrzenianie się nasion. Tradycyjne stogi układane na łąkach stanowią miejsce schronienia i rozrodu dla owadów i małych ssaków. 6. Brak nawożenia lub jego ograniczenie Umiarkowane nawożenie lub brak nawożenia pozwala przetrwać roślinom przystosowanym do mało żyznych warunków. Nie są one wówczas zagłuszane przez gatunki azotolubne. 7. Ograniczona obsada zwierząt na pastwisku Zbyt duże stado pasące się w jednym miejscu powoduje zgryzanie roślinności „do gołej ziemi”, pozostawianie dużej liczby odchodów na małym obszarze oraz intensywne deptanie runi i darni, przez co niszczone są siedliska wielu roślin i zwierząt. Z kolei zbyt mała liczba zwierząt na pastwisku powoduje, że wybiórczo zgryzają one rośliny, zwiększając zachwaszczenie łąki. W obu przypadkach zmniejsza się wydajność łąki i bogactwo gatunkowe roślin.

JAK I KIEDY DOBRZE KOSIĆ ŁĄKI? KILKA WSKAZÓWEK DO OCHRONY CZYNNEJ ŁĄK Lp.

Kompleks łąk

Miejscowość

Główny przedmiot ochrony 4

Optymalny termin koszenia 5

Suchy Ług i Rzymko- Rzymkowice wickie Łąki

Cenny zespół awifauny lęgo- Południową część kompleksu Rzymkowickie Łąki kosić wej siedlisk łą- w terminie 1.08 - 30.09. Środkową część ze względu na kowych i szu- duży udział nawłoci, do momentu jej ustąpienia, należy warowo-bakosić corocznie w terminie 15.06 – 15.07. Zalecane jest giennych. powtórzenie koszenia na tej powierzchni we wrześniu. Torfowiska W północnej części dominuje tawuła kutnerowata i trzciprzejściowe nowiska. Łąkę zmiennowilgotną w kompleksie Suchy Ług i trzęsawiska należy kosić raz na dwa lata w terminie 1.09. - 30.10. (kod 7140).

Kiełcznica

Łąki świeże Ze względu na ekspansję trzciny, a także obecność modra(kod 6510) szków, łąkę należy kosić wcześnie - w terminie 15.06 -15.07 i łąki wilgotne. Na powierzchniach z ekspansją trzciny można wykonać drugi pokos w terminie 1 - 30.09. Modraszki.

Wierzbie

Łąki sowińskie

Łąki Goszczowice Goszczowic

Sowin

Zespół występujących pta ków, modraszki, łąka zmiennowilgotna.

Utrzymać koszenie na już użytkowanych łąkach w tym samym terminie. Powierzchnie dotychczas niekoszone kosić w terminie 1-30.09. Nieużytkowane łąki zmiennowilgotne z zakrzewieniami i z tawułą kutnerowatą należy kosić od 15.09 do 30.10, przy czym w pierwszym roku użytkowania dopuszczalne jest wczesne koszenie w terminie 1-30.06.

Łąki wilgotne i świeże kosić raz w roku w terminie 15 - 30 Łąki wilgotne czerwca. Młaki niskoturzycowe należy kosić maksymalnie i świeże (kod raz w roku, w terminie od 15.06 do 30.09. Szuwary wielko6510) oraz turzycowe, w celu powstrzymania sukcesji naturalnej modraszki. należy kosić raz na 3-5 lat w terminie 15.07 – 30.09.

Optymalna liczba pokosów 6

Inne zalecane prace i uwagi 7

1-2

Dla zachowania siedlisk torfowiskowych należałoby zadbać o stale wysoki poziom wody w ich obrębie. Z szuwarów wielkoturzycowych oraz ziołorośli, w celu powstrzymania sukcesji naturalnej należy usunąć większość drzew i krzewów oraz kosić raz na 3-5 lat w terminie 15.07 – 30. 09 . Duże powierzchnie w północnej części Rzymkowickich Łąk zdominowane są przez tawułę kutnerowatą. Najefektywniejszym sposobem pozbycia się tawuły kutnerowatej jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu łąkowego.

1-2

Należy usunąć nadmiar drzew i krzewów z powierzchni łąkowych. Na łąkach są wykonywane zabiegi czynnej ochrony.

Należy usunąć nadmiar drzew i krzewów z powierzchni łąkowych nieużytkowanych, w szczególności z łąki zmiennowilgotnej. Z tej samej powierzchni należy usunąć tawułę kutnerowatą. Najefektywniejszym sposobem pozbycia się tawuły kutnerowatej jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu łąkowego.

Odnotowano jedno stanowisko storczyka kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis. Łąki narażone są na przekształcanie na grunty orne. Warto przeprowadzić edukację w tym względzie.

JAK I KIEDY DOBRZE KOSIĆ ŁĄKI? 1

Rutki

Łąki przy kolei

Łąki Niemodlina

Łąki Grodźca

Ligota Tułowicka

Tułowice

Derkacz, modraszki, łąki świeże (kod 6510), łąki wil- Utrzymać koszenie na już użytkowanych i dobrze zachowagotne, łąki nych łąkach wilgotnych i świeżych w tym samym terminie. zmiennowilPowierzchnie dotychczas niekoszone kosić w terminie gotne (6410) 1 - 30.09. Łąki zmiennowilgotne należy kosić od 15.09 do 30.10. z kukułką szeMłaki niskoturzycowe i szuwar wielkoturzycowy kosić rokolistną, torw terminie od 15.08 do 30.09. fowisko przejściowe (kod 7140).

Kropiatka, kszyk, łąki zmiennowilgotne (kod 6410), storczyk podkolan zielonawy.

Łąki zdominowane przez nawłoć kosić dwukrotnie w terminie od 15.06. do 15.07 i od 1.09 -30.09. Łąki zmiennowilgotne nieużytkowane, na których nie występuje nawłoć kosić w terminie od 15.09 do 30.10. W pierwszym roku po przywróceniu użytkowania na łące zmiennowilgotnej dopuszczalne jest skoszenie łąki dwukrotnie, przy czym pierwszy termin koszenia należy wykonać w terminie 1 - 30.06. Następnie łąkę można kosić w terminie 15.09 - 30.10. Szuwary wielkoturzycowe, w celu powstrzymania sukcesji naturalnej należy kosić raz na 3-5 lat w terminie 1.09 - 30. 09.

Niemodlin

Cenny zespół ptaków zwią- Na powierzchni na południe od Niemodlina należy utrzyzanych z trzci- mać mozaikę siedlisk poprzez nieusuwanie trzciny i koszenowiskami, nie tylko otwartych powierzchni łąkowych (dalsza ekspansja trzciny zostanie zahamowana). Koszenie należy przew tym z roprowadzać w terminie od 1 do 30.07. W miejscach, w któkitniczką. rych występuje derkacz, koszenie należy przeprowadzić Na powierzchniach bez od 1 do 15 sierpnia przez 3 lata. Później od 1 września. Pozostałe powierzchnie otwarte należy kosić w terminie od 1 dominacji do 30 sierpnia. trzciny występuje derkacz.

Grodziec

Łąki świeże (kod 6510) i wilgotne oraz modraszki.

Koszenie w terminie 15.06 - 15.07 aż do ustąpienia inwazyjnych gatunków nawłoci. Przez pierwsze trzy lata zalecane dodatkowe koszenie w terminie 15.09 - 30.10. Po ustąpieniu nawłoci, jednokrotne koszenie w terminie od 1.09 do 15.10.

1-2

Łąki narażone są na przekształcanie na grunty orne. Warto przeprowadzić edukacje w tym względzie. Poza tym część łąk narażona jest na zniszczenie poprzez powiększenie obszaru wydobycia kopalni. Należy usunąć nadmiar drzew i krzewów z zarośniętych powierzchni łąkowych nieużytkowanych i przywrócić na nich koszenie - w pierwszym roku dwukrotny pokos - pierwszy w czerwcu, drugi we wrześniu. W następnych latach prowadzić późne koszenie - od 1.09 do 15.10.

1-2

Usunięcie znacznej większości nasadzeń olchy czarnej; Usunięcie nadmiaru roślinności sukcesyjnej (większych, zwartych powierzchni młodych drzew i krzewów) z uformowaniem odpowiednich kęp krzewów i zadrzewień i pozostawieniem pojedynczych krzewów; Zalecane jest przeprowadzenie edukacji wśród osób użytkujących łąki, gdyż na koszonych powierzchniach pozostawiana jest biomasa. W miejscach występowania tawuły kutnerowatej (pojedyncze okazy) zalecane jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu łąkowego;

Na powierzchni z dominacją trzciny na północny -wschód i na północ od Niemodlina zaleca się wykonanie przecinek w szuwarze trzcinowym o szerokości 20 m. Termin 15.06 - 15.07. Zabieg powtórzyć pomiędzy 15.09 - 30.10. Zabieg taki spowoduje powstanie mozaiki siedlisk trzcinowych i terenów otwartych, co będzie sprzyjać występowaniu rzadkich gatunków ptaków. Na niewielkich powierzchniach otwartych, które występują na tym obszarze zaleca się koszenie w terminie 1 - 30.08.

1-2

Miejscami występuje tawuła kutnerowata. Najefektywniejszym sposobem pozbycia się tawuły kutnerowatej jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu łąkowego.

KILKA WSKAZÓWEK DO OCHRONY CZYNNEJ ŁĄK 1

Cenny zespół ptaków z bardzo licznym derkaczem (25 par), kszykiem (7 par) i czajką Ligota Łąki (4 pary). Prószkowska, PrószkowPrzysiecz, Rozległe obszaskie Nowa Kuźnia ry łąk świeżych (kod 6510) i wilgotnych. W jednym miejscu torfowisko przejściowe i trzęsawisko (kod 7410).

Łąki nad Białą

Dzicze Bagno

Jutra

Łąki na północ od Prószkowa koszone są już w maju. Należałoby opóźnić koszenie co najmniej na termin 1 - 30.06 i kosić łąki tylko raz w roku. Na łąkach wilgotnych nieużytkowanych należałoby przywrócić koszenie. Koszenie przeprowadzać w terminie 15.08 - 30.08. Łąki przy Ligocie Prószkowskiej i Przysieczy kosić w terminie od 15.08 -30.09. Łąki z dominacją nawłoci przy Wybłyszczowie kosić w terminie 1.07 - 30.07.

Większość łąk jest zbyt intensywnie użytkowana, a cześć nie jest w ogóle użytkowana. Zalecane jest przeprowadzenie edukacji wśród rolników. Istnieje również realne zagrożenie w postaci zaorywania łąk oraz tworzenia nowej zabudowy na powierzchniach łąkowych.

Łąki po stronie wschodniej są zbyt intensywnie użytkowane, a po stronie zachodniej w ogóle nieużytkowane. Zalecane jest przeprowadzenie edukacji wśród rolników. Istnieje również realne zagrożenie w postaci zaorywania łąk.

Strzeleczki, Dobra

Łąka świeża w zachodniej części kompleksu jest koszona już w maju. Należałoby opóźnić koszenie co najmniej na termin 1-30.06 i kosić łąkę tylko raz w roku, a najlepiej Łąka świeża (kod 6510), w terminie po 15.08 ze względu na występowanie derkacza. Szuwar wielkoturzycowy - obecnie nieużytkowany - po derkacz wschodniej stronie kompleksu należy wykaszać w terminie 1.08 do 30.09.

Lipno

Cenny zespół ptaków zwią- Powierzchnie niezalesione należy kosić dwukrotnie w ciągu zanych z trzci- roku. Pierwsze koszenie w terminie 15.06 -15.07. Drugie nowiskami koszenie w terminie 15.08. - 30.09. do czasu ustąpienia (z wodnikiem z powierzchni inwazyjnych gatunków nawłoci. Później i błotniakiem jedno koszenie w terminie 1.07 - 30.07. stawowym)

Należy usunąć z powierzchni samosiewy drzew i krzewów. Miejscami występuje tawuła kutnerowata. Najefektywniejszym sposobem pozbycia się tawuły kutnerowatej jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu łąkowego. Należy zachować (nie wykaszać) trzcinowiska przy stawie hodowlanym.

Zespół ptaków, Najwcześniej łąki świeże należy kosić w terminie od 1.07, z derkaczem. a ze względu na derkacza jeszcze lepszym terminem byłoŁąki świeże by koszenie po 1 sierpnia, a nawet 1 września. Szuwar wielRacławiczki (kod 6510) koturzycowy należy wykaszać w terminie od 1.08 do 30.09., co najmniej raz na 3 - 5 lat. i turzycowiska.

Problemem jest zbyt wczesne koszenie łąk świeżych. Łąki świeże należy kosić najwcześniej 1.07. Zalecana jest edukacja wśród miejscowych rolników.

JAK I KIEDY DOBRZE KOSIĆ ŁĄKI? KILKA WSKAZÓWEK DO OCHRONY CZYNNEJ ŁĄK 1

Pradelna

Tułowice

Łąki Szydłowa

Szydłów

Rączka

Korfantów

4 Łąki świeże (o kodzie 6510) zarówno w wariancie świeżym, jak i wilgotnym. Niewielkie płaty nieużytkowanych łąk zmiennowilgotnych (o kodzie 6410) oraz torfowisk przejściowych i trzęsawisk (o kodzie 7140) .

Najwcześniej łąki świeże należy kosić w terminie od 1.07 i wykonać tylko jeden pokos. Nieużytkowaną łąkę zmiennowilgotną należy kosić raz na dwa lata, w terminie 1.09 - 30.10, przy czym pierwsze koszenie można wykonać pomiędzy 1.06, a 30.06. Szuwary wielkoturzycowe, w celu powstrzymania sukcesji naturalnej, należy kosić co najmniej raz na 3 - 5 lat w terminie 15.07 – 30. 09

Powierzchnie łąkowe położone na północny-zachód od linii kolejowej, na których dominuje nawłoć przez pierwsze 3 lata kosić dwukrotnie, w okresie 15.06 -15.07 oraz 1.09-30.09. Później wykonywać jeden pokos w terminie 15.06-15.07 aż do ustąpienia nawłoci. Po ustąpieniu nawłoci łąki kosić w terminie 15.07 - 30.08. Na powierzchni łąkowej Derkacz, dobrze wy- użytkowanej - na północ od linii kolejowej - zaleca się opóźkształcone łąki nienie koszenia ze względu na występowanie derkacza na okres po 15 sierpnia. świeże (o ko- Łąki po południowej stronie drogi asfaltowej, na których dzie 6510) dominuje nawłoć przez pierwsze 3 lata kosić dwukrotnie, i wilgotne. w okresie 15.06 - 15.07 oraz 1.09 - 30.09. Później wykonywać jeden pokos w terminie 15.06 - 15.07 aż do ustąpienia nawłoci. Po ustąpieniu nawłoci łąki kosić w terminie 15.07 - 30.08. Na powierzchni łąkowej użytkowanej na południe od drogi asfaltowej zaleca się opóźnienie koszenia ze względu na występowanie derkacza na okres po 15 sierpnia. Łąki zmiennowilgotne (6410), łąki Wszystkie powierzchnie łąk zmiennowilgotnych oraz łąk świeże (6510). ze stwierdzonymi modraszkami należy kosić od 1.09 Kosaciec sybe- do 30.10 raz na dwa lata lub co roku połowę powierzchni. ryjski, mieczyk Łąki świeże należy kosić w terminie 1.07 - 15.09 raz w roku. dachówkowaty,

Na większości obszaru problemem jest zbyt wczesne koszenie oraz zbyt intensywne użytkowanie łąk (dwa pokosy). Na nieużytkowanych fragmentach zagrożeniem jest sukcesja naturalna (dominują młode okazy olszy czarnej, brzozy brodawkowatej oraz kruszyny) oraz duży udział roślin inwazyjnych, szczególnie nawłoci kanadyjskiej i wąskolistnej. Duża część łąk jest podsiewana, na części biomasa po skoszeniu pozostawiana jest na łące, co powoduje zubażanie jej składu gatunkowego.

1-2

Z powierzchni położonej na północny-zachód od linii kolejowej, na której dominuje nawłoć, należy usunąć większość podrostów drzew i krzewów i zostawić jedynie pojedyncze w celu utworzenia mozaiki siedlisk dla ptaków. Takie same działania należy podjąć na zarośniętych przez podrosty drzew powierzchniach na południe od drogi asfaltowej. W najbardziej na wschód wysuniętych łąkach kompleksu dominuje tawuła kutnerowata. Najefektywniejszym sposobem pozbycia się tawuły kutnerowatej jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu łąkowego. Istnieje też realne niebezpieczeństwo zamieniania łąk na grunty orne. Warto przeprowadzić edukacje wśród miejscowych rolników.

Istnieje zagrożenie przekształcania łąk na grunty orne. Zalecane jest przeprowadzenie edukacji wśród miejscowych rolników. Na łąkach prowadzone są zabiegi czynnej ochrony.

goździk pyszny. Modraszki.

Łąki Szyryka

Ligota Tułowicka

Łąki świeże (o kodzie 6510) i wilgotne. Modraszek nausitous.

Ze względu na modraszka nausitousa zaleca się 1 pokos w terminie 15.06 - 30.06 albo 1.09. - 15.09.

PRZYRODNICY REALIZUJĄCY PROJEKT: Paweł Kisiel

– herpetolog, prezes Dolnośląskiego Ruchu Ochrony Przyrody, prowadzącego m.in. projekt powstrzymania zarastania Góry Gipsowej koło Kietrza. – botanik, wiceprezes Dolnośląskiego Ruchu Ochrony Przyrody. – botanik, magister biologii Uniwersytetu Wrocławskiego, ekspert rolnośrodowiskowy, – ornitolog, doktorant Polskiej Akademii Nauk. – ornitolog, uczestnik m.in. monitoringu „Puchacz na Śląsku”.

Małgorzata Rudy Dorota Strząska Cezary Dziuba Łukasz Kosicki Joanna Pomorska-Grochowska – entomolog, doktorantka na Uniwersytecie Wrocławskim na kierunku biologia. Prowadziła wiele nadzorów przyrodniczych m.in. polegający na odtworzeniu i udrożnieniu koryta rzeki Bóbr (2013). Sławomir Bienas – specjalista GIS i kartografii, geograf, ukończył studia na Wydziale Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor m.in. analizy przestrzennej Least-Cost Path – wyznaczenie ścieżki najniższego kosztu migracji dla rysia, wilka i łosia (2013-2014). Odpowiedzialny za przygotowanie raportu „WisłaWarszawska.pl” (2013).

Więcej informacji: www.boryniemodlinskie.pl