คู่มือการเพาะเห็ดเบื้องต้น

¤Ù‹Á×Í

´ ç Ë à Ð Ò ¾ à Ã Ò ¡ §µŒ¹ àº×éÍ

1

คำ�นำ�

เห็ด เป็นหนึ่งในปัจจัยสี่ของมนุษย์ ที่นอกจากเป็นอาหารแล้วยังมีสรรพคุณทางยาและคุณค่า ทางอาหารมากมาย เห็ดที่รู้จักกันโดยทั่วไปมีหลายชนิดเช่น เห็ดนางฟ้า เห็ดโคน เห็ดหอม เห็ดเผาะ เห็ดฟาง เห็ดหูหนู เห็ดหลินจือเป็นต้น เนื่องจากพื้นฐานขั้นตอนการผลิตเห็ดนั้น ตั้งแต่ขั้นตอนแรก จนถึงขั้นตอนสุดท้ายใช้วิธีธรรมชาติ จึงทำ�ให้ผู้คนนิยมบริโภคเห็ดกันแพร่หลายมากขึ้น แต่เนื่องจาก กระแสความนิยมรับประทานเห็ดที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ผลผลิตที่มีอยู่จึงไม่เพียงพอต่อความต้อง การของตลาด ผู้ผลิตเห็ดที่ขาดจรรยาบรรณจึงใช้วิธีเร่ง บำ�บัด และกำ�จัดทุกวิถีทางเพื่อให้ได้ผลผลิต ที่เพียงพอต่อความต้องการ ดังนั้นจึงมีการใช้สารเคมีและยาฆ่าแมลงจนลืมคำ�นึงถึงผลเสียที่จะตาม มาในไม่ช้าทั้งกับผู้ผลิต ผู้บริโภคและประเทศชาติ

คู่มือเพาะเห็ดฉบับนี้ จัดทำ�ขึ้นเพื่อให้ผู้ร่วมโครงการ “การเพาะเห็ดปลอดสารพิษและการ แปรรูปตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง” ระหว่างวันที่ 21-24 ธันวาคม 2558 สามารถเพาะเห็ด ดูแลก้อนเห็ด ตลอดจนป้องกันแมลงศัตรูเห็ดได้โดยไม่พึ่งสารเคมี โดยหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหากผู้เข้า ร่วมโครงการปฏิบัติตามคู่มืออย่างเคร่งครัด จะสามารถยืดอายุก้อนเห็ดให้สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิต ได้ยาวนานหลายเดือน อาจารย์ชุติมา ศรีสุข สำ�นักนวัตกรรมการเรียนรู้ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

2

สารบัญ ทำ�ไมควรปลูกเห็ดนางฟ้า วิธีเลือกก้อนเห็ด การพักก้อนเห็ด วิธีการเปิดดอก และเก็บเห็ด การป้องกันแมลงศัตรูเห็ด การป้องกันโดยจุลินทรีย์ วิธีการหมักขยาย เคล็ดลับป้องกันแมลง ตารางการดูแลเห็ด

4 5 6 7-9 10 11 12 13 14-15

3

·ÓäÁ¤ÇûÅÙ¡ àËç´

¹Ò§¿¹‡Ò

ÀÙ¯Ò

เต็มไปดวย

คุณคาทางโภชนาการ

- มีโปรตีนสูงกวาพืชผักอื่นๆ ยกเวนถั่วเหลือง ถั่วลันเตา - มีไขมันที่เปนประโยชนตอรางกาย - มีกรดอะมิโนที่จำเปนตอรางกาย - มีกากใย(fiber) และคารโบไฮเดรต - มีวิตามินหลายชนิด โดยเฉพาะวิตามินบี1 บี2 วิตามินซี ไนอาซิน โดยปริมาณขึ้นอยูกับชนิดเห็ด

- เปนแหลงแรธาตุที่สำคัญ

เชน โปตัสเซียม ฟอสฟอรัส โซเดียม แคลเซียม และแมกนีเซียม โดยในเห็ด สกุลนางรม จะมีปริมาณทองแดง มากกวาเห็ดชนิดอื่นๆ

เห็ดเศรษฐกิจ

เพาะปลูกงาย

มีชองทางการจำหนายเปดกวาง ตลาดมีความตองการสูง และนิยมบริโภค

เห็ดนางฟาภูฏาน เปนเห็ดในสกุลนางรม ซึ่งใหผลผลิตคุมคาตอการปลูก

4

ÇÔ¸ÕàÅ×Í¡

¡ŒÍ¹àËç´

ไมมีเชื้อรา

ลักษณะกอนเห็ด

- มีเสนใยสีขาวเทานั้น - ไมมีเชื้อราสีดำ, ราเขียว, ราสม

ขี้เลื่อย ด เสนเจริใยเห็ ญเกินครึ่งกอน นทั้งกอน หากเสนใยเห็ดเจริญนอย จะเพิ่มความเสี่ยงใน การปนเปอนเชื้อรา

แน

ความชื้นต่ำ

กนถุงกอนเห็ดจะตอง ไมมีไอน้ำเกาะอยู

5

6

7

1 à» ´´Í¡à¡çºàËç´ ÇÔ¸Õ¡ÒÃ

โรยปูนขาว รอบโรงเพาะ

áÅÐ

2

วางกอนเห็ด

ในโรงเพาะ เปดฝาและดึงจุกสำลี ออกจากนั้นใชปลาย ชอน ที่เช็ดแอลกอฮอล ฆาเชื้อนำมาแคะเมล็ด ขาวฟางออกจากกอน ที่สำคัญหามวางซอนเกิน 12 ชั้น

4

รักษาความสะอาด

โรงเรือนอยูเสมอ อยาปลอยทิ้งเศษเห็ดไว ภายในโรงเรือน เพราะอาจ ทำใหหนู แมลง และเชื้อรา เขามาทำลายกอนเห็ดได

8

3

รดน้ำ

วันละ 3 ครั้ง ใชหัวพนหมอก เพื่อควบคุม อุณหภูมิที่ 25-30 องศา และ ความชื้นสัมพัทธ 75-85

5

เก็บดอกเห็ด

ไดภายใน 7-10 วัน เวลาเก็บดอกควรดึงออกทั้งชอ และใชปลายชอน ที่เช็ดแอลกอฮอลฆาเชื้อ แคะรากเห็ดออกใหหมด หามปลอยทิ้งไว เพราะรากจะเนาทำใหเห็ดรุน ตอไปออกไมได และเปนอาหารของแมลง

6

เก็บในตูเย็น

หอใสถุงพลาสติก สามารถเก็บเห็ดไวในตูเย็นได 3-5 วัน โดยใสถุงพลาสติก ผูกปากไมตองแนน

เคล็ดลับเรงเห็ด ใหไดผลผลิตพรอมกัน

หลังจากเก็บเกี่ยวผลผลิตหนาแรกแลว งดการใหน้ำ 5-7 วัน โดยระหวางนี้หากมีกอนไหนที่พบวามีดอกเห็ดเกิดขึ้น ใหใช ปลายชอนที่เช็ดแอลกอฮอลฆาเชื้อแคะออก หามเสียดาย เมื่อสังเกตพบตุมดอกเห็ดชุดใหมทยอยเกิดขึ้นพรอมๆ กัน ใหเริ่มรดน้ำ ใหความชื้นตามปกติ

วิธีการเพิ่มความชื้น

รดน้ำโดยใชหัวพนหมอกภายในโรงเรือนวันละ 3 ครั้ง แตถาอากาศรอนอาจจะตองรดน้ำวันละ 4 ครั้ง โดย ระวังอยาใหน้ำเขาไปขังที่หนากอนเห็ดมากเกินไป เพราะจะทำใหชื้นจนหนากอนเห็ดเสียได

9

¡ÒÃá»Á‡Íŧ§¡Ñ¹

ÈѵÃÙàËç´ น้ำสมควันไม

สมุนไพรชีวภาพ

สามารถปองกันแมลงและเชื้อราได

น้ำสมควันไมผสมน้ำ อัตราสวน1:200 ฉีดเปนละอองพนทั่วโรงเรือนในชวงเชา สูตรที่1

น้ำสม สายชู

หมายเหตุ

หากใชทั้ง2สูตร

ใหใชฉีดพนสลับกัน อยางละ 3วัน

พริกแขกีดงปา

สะเดา

สูตรที่2

1 กก.

น้ำสม สายชู

1ขวด

1ขวด

(220ซีซี)

(220ซีซี)

2

น้ำเปลา

50ลิตร

น้ำเปลา

50ลิตร

เชน 3วันแรกฉีดสมุนไพร วิธีการทำ สูตรที่1 พอครบสามวัน ก็ฉีด สูตรที่ 2 พอครบสามวันก็ฉีด นำพริกแกงปาผสมกับน้ำสมสายชู นำใบสะเดาสับละเอียดคนใหเขากับ เทผสมกับน้ำเปลาแลวคนใหเขากัน น้ำสมสายชู ทิ้งไวสักครูแลวผสมน้ำเปลา น้ำสมควันไม จากนั้นฉีดพนทุกๆ 3วัน คนใหเขากันจากนั้นฉีดพนทุกๆ 3วัน ทำแบบนี้สลับกันทุกๆ 3วัน

10

¡Òûⴇͧ¡Ñ¹

¨ØÅÔ¹·ÃÕ กว พลายแ

พลายแกว

เปนเชื้อบาซิลัส ซับทิลิส ปองกัน และกำจัดเชื้อราศัตรูเห็ด

ากัส ไมไโมตโฟ ตฟากัส

จุลินทรีย

บีทีชีวภาพ

บีทีชีวภาพ

ชวยปองกันหนอนศัตรูเห็ด

ไมโตฟากัส

ปองกัน และกำจัดไรเห็ด หมายเหตุ

จุลินทรียทั้ง 3ชนิด ตองหมักขยายกอนใช จึงจะสามารถนำไปฉีดพนกอนเห็ด และกระตุนใหเห็ด เพิ่มขึ้น ซึ่งควรฉีดทุก 7วัน ในกรณีปองกัน และฉีดพนติดกัน 3วัน ในกรณีเชื้อราหรือแมลงระบาด โดยจุลินทรียทั้ง 3 ชนิด สามารถผสมฉีดไดพรอมกัน แตในการหมักขยายควรแยกภาชนะกัน

11

วิธีที่1

สวนประกอบ

น้ำมะพราวออน 1 ผล l น้ำเปลา 20 ลิตร l เชื้อจุลินทรีย

ÇÔ¸Õ¡ÒÃ

ËÁÑ¡¢ÂÒÂ

วิธีที่2

สวนประกอบ

นมกลองรสจืด1กลอง (250ซีซี) l ถุงพลาสติกใหม 1 ถุง (ถุงแกง) l น้ำเปลา 20 ลิตร l เชื้อจุลินทรีย

นำนมกลองรสจืด เทใสถุงพลาสติกใหม ที่สะอาด ใสเชื้อลงไป 1 ชอนชา

ใชน้ำมะพราวออน 1 ผล เจาะเปดฝาแงม ใสเชื้อ ลงไป 1 ชอนชา

ปดฝาทิ้งไว 2 วัน 20 ลิตร

ผสมน้ำ 20 ลิตร

ฉีดพนเปนละอองฝอย ตามกอนเห็ดและโรงเพาะ

12

ผสมน้ำ 20 ลิตร

20 ลิตร ผูกถุงพลาสติก 1 ขาง และอีกขางปลอยใหอากาศเขา แขวนทิ้งไว 2 วัน

à¤Å‡Íç´§¡ÅѹѺ »

áÁŧ เคล็ดลับ

จากการหมักขยาย หากเชื้อราระบาดภายในกอนเห็ด ใหใชเข็มฉีดยาฉีดพลายแกวที่หมักขยายแลว เขาไปตรง จุดที่มีเชื้อรา โดย 1กอนตอน้ำหมักประมาณ 5-10 ซีซี หากมีปญหาเรื่องไรก็ฉีดไมโตฟากัส มีปญหาเรื่องหนอนก็ฉีดบีทีชีวภาพ

เคล็ดลับ

การปองกันแมลง 1เดือน กอนเริ่มตนนำกอนเห็ดใสในโรงเรือน แนะนำใหใหปลูกตนกะเพราแดงรอบๆ โรงเรือน โดยปลูกใหเปนกำแพงหนารอบโรงเรือน หมั่นดูแลรดน้ำใหเจริญเติบโตตามปกติ จากนั้นกะเพรา จะสามารถเก็บเกี่ยวไดเมื่ออายุประมาณ 30-35วันหลังปลูก การเก็บกระเพราทุกวัน จะชวยให กลิ่นกะเพราฟุงกระจายไปทั่ว ซึ่งกลิ่นกะเพราจะปองกันไมใหแมลงเขามาในอาณาเขตที่ปลูกไว โดยเฉพาะกะเพราแดง ซึ่งมีกลิ่นฉุนมากกวา วิธีนี้จึงชวยลดการระบาดของแมลงศัตรูเห็ดใหนอย ลงได ทั้งยังชวยใหเกษตรกรประหยัดตนทุนในการผลิตดวย นอกจากนี้การใชกาวดักแมลงหวี่ก็ เปนอีกหนึ่งวิธีที่ชวยปองกันแมลงไดเชนกัน

13

ตารางที่ 1

µÒÃÒ§

¡ÒôÙáÅàËç´ การระบายอากาศและความสะอาด

วันที่

1

2

3

4

5

6 7

ใหน้ำวันละ 3-4 ครั้ง ฉีดน้ำสมควันไม 1:200 ฉีดสมุนไพรสูตร 1 ฉีดสมุนไพรสูตร 2 หมักจุลินทรียบีที หมักจุลินทรียพลายแกว หมักจุลินทรียไมโตฟากัส ผสมจุลินทรียที่หมักแลวในน้ำ 20 ลิตร แลวฉีดพน ลงชื่อ **หลังเก็บเกี่ยวผลผลิตรุนแรก ใหงดน้ำ 7วัน โดยกอนงดน้ำ อยาลืมฉีดพนสมุนไพรกันแมลง และฉีดน้ำพื้นโรงเพาะใหเปยกชุม

14

ตารางที่ 2

µÒÃÒ§

¡ÒôÙáÅàËç´ การระบายอากาศและความสะอาด

ตารางหารดูแลเห็ด (ชวงงดน้ำ) วันที่

1

2

3

4

5

6 7

ใหน้ำวันละ 3-4 ครั้ง ฉีดน้ำสมควันไม 1:200 ฉีดสมุนไพรสูตร 1 ฉีดสมุนไพรสูตร 2 หมักจุลินทรียบีที หมักจุลินทรียพลายแกว หมักจุลินทรียไมโตฟากัส ผสมจุลินทรียที่หมักแลวในน้ำ 20 ลิตร แลวฉีดพน ลงชื่อ **หากสังเกตเห็นดอกเห็ดเริ่มเกิดขึ้นในโรงเพาะจำนวนมาก จึงเริ่มใหน้ำและฉีดพนสมุนไพร ตามตารางการดูแลเห็ดที่1

15

ºÑ¹·Ö¡

16

ºÑ¹·Ö¡

17

ºÑ¹·Ö¡

18

ºÑ¹·Ö¡

19

ºÑ¹·Ö¡

20

ºÑ¹·Ö¡

21

ºÑ¹·Ö¡

22

ºÑ¹·Ö¡

23

ºÑ¹·Ö¡

24

ºÑ¹·Ö¡

25

ºÑ¹·Ö¡

26

ºÑ¹·Ö¡

27

ºÑ¹·Ö¡

28

เอกสารอางอิง

ขุนเพชร แกวมุย. (2557, 9 ตุลาคม). รวมสมุนไพร 3 สูตรเด็ดปองกันกำจัดแมลงศัตรูเห็ดอยางไดผล. รักบานเกิด. สืบคนเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2558, จาก http://www.rakbankerd.com/agriculture/ page.php?id =7726&s=tblplant ประพันธ จีระวัง. (2556, 27 พฤษภาคม). ปองกันแมลงหวี่เขาทำลายเสนใยเห็ดดวยกะเพราแดง. รักบานเกิด. สืบคนเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2558, จาก http://www.rakbankerd.com/agriculture/ page.php?id =6106&s=tblplant อภิชาติ ศรีสอาด; และพัชรี สำโรงเย็น. (2555) แนวทางและแบบอยางการผลิตเห็ดอินทรีย รับตลาด อาเซียน. พิมพครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: นาคา อินเตอรมีเดีย. ดินดี. (2558, กุมภาพันธ). เพาะเห็ดแบบ DIY สไตลคนเมือง. ไมลองไมรู. 163(26). สืบคนเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2558, จาก http://www.nakaintermedia.com/magazine /index.php?option=com_content&view=article&id =32:v163&catid=11

29

คูมือการเพาะเห็ดเบื้องตน

อาจารยชุติมา ศรีสุข สำนักนวัตกรรมการเรียนรู มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ที่อยู 114 สุขุมวิท 23 แขวงคลองเตยเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพฯ 10110 โทร : 081-842-1503 พิมพครั้งที่1 : ธันวาคม 2558. เอกสารแจกฟรีหามจำหนาย ลิขสิทธิ์ของสำนักนวัตกรรมการเรียนรู มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ที่ปรึกษา รศ.สมใจ ศิริโภค ประธาน อ.ชุติมา ศรีสุข พิสูจนอักษร พชรพล โรจนปญญากุล ออกแบบปก คีตวัน วิยาภรณ วาดภาพประกอบ นลินรัตน พัชนี ออกแบบรูปเลม พชรพล โรจนปญญากุล นิสิตชั้นปที่1 วิทยาลัยนวัตกรรมสื่อสารสังคม เอกการออกแบบสื่อปฏิสัมพันธและมัลติมีเดีย © สงวนลิขสิทธิ์ หามการลอกเลียนไมวาสวนหนึ่ง สวนใดของหนังสือ นอกจากจะไดรับอนุญาตจาก สำนักนวัตกรรมการเรียนรู มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

30