Guidestar 06-2011

Het

GRATIS

digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 6 - Juni 2011 - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Redactioneel

Inhoudelijk 04 - Euro Space Center : Een stukje ruimte in BelgiĂŤ 06 - Oceanen van magma op vulkaanmaantje Io. 1 0 - Rubriek - Lancering in de kijker.

1 2 - Een mogelijke verklaring voor hete gasplaneten.

1 4 - Rubriek - European Southern Observatory (ESO).

1 6 - Rubriek - Boekbespreking.

1 7 - Rubriek - ZIjn er nog vragen ?

20 - Daguitstap ATT Messe en Cosmodrome.

22 - Rubriek - Observatoria wereldwijd.

26 - Rubriek - Astrofoto van de maand.

30 - Rubriek - European Space Agency (ESA).

32 - Rubriek - Space history.

40 - Chinezen en Nederlanders onderzoeken samen planeten.

41 - TU Delft ontwikkelt nieuwe recordraket.

42 - Rubriek - Woord van de maand.

45 - De limieten van de aarde.

46 - Odisseaprijs 201 0 en de vervuiling van de ruimte.

48 - Kijkerbouw: Schoolprojecten in laatste rechte lijn !

50 - Rubriek - De AEG activiteitenkalender.

51 - Astronomie in de klas: opleiding in Parijs en Portugal.

52 - Boek nu een reis naar de Maan.

54 - Rubriek - Sasteria onder de sterren.

60 - STS-1 34: Endeavour's laatste missie.

61 - Rubriek - Het AEG kortnieuws.

64 - Gliese 581 doet verbazen.

65 - Rubriek - Wedstrijd !

68 - De wereldhoofdstad van astronomie en ruimtevaart.

70 - Rubriek - Hemelkalender.

78 - Op zoek naar een tweede aarde (2/2).

80 - Papendrecht straks een heliostaat rijker !

82 - Rubriek - Astro-links

Kris Christiaens L. Van Rooyen Kris Christiaens Marc Seijhouwer ESO Philip Corneille Redactioneel Marc Schuyesmans Philip Corneille Philippe Vercoutter ESA Danny Van Hoecke SRON TU Delft Dirk Devlies Red. / IPS Redactioneel Jean-Pierre Grootaerd Redactioneel Hendrik De Rycke Kris Christiaens Filip Feys Red. / ESA / NASA Redactioneel Red. / Belga Redactioneel Martin Senechal Marc Van Der Sluys M. Bouwer Jean-Pierre Grootaerd Redactioneel

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Dieter Janssoone, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

Voorpagina: Ondanks z'n reeds uitgebreide staat van dienst blijft de Hubble Space Telescoop (HST) nog steeds bijzonder indrukwekkende beelden van het heelal te maken.

Zo ook van de Tarantula gasnevel die deel uitmaakt van de grote Magellaanse wolk. Bron: NASA. Een indrukwekkend beeld van het 'Meathook' sterrenstelsel (NGC 2442) genomen door de Wide Field Imager op de MPG/ESO 2.2 meter telescoop bij La Silla (Chili). Misschien ietwat minder gedetailleerd dan de bekende Hubble foto maar met een beduidend breder beeldveld. Bron: ESO.

003

Euro Space Center : Een stukje ruimte in BelgiĂŤ !

Kris Christiaens

Het Euro Space Center werd ingehuldigd in 1 991 . Het centrum is gebouwd naar het model van de US Space Camp te Huntsville (Alabama) in de Verenigde Staten en werkt met dezelfde geavanceerde apparatuur en software als de echte astronautenopleiding in het Marshall Space Flight Center, dat eveneens in Huntsville gelegen is. Ondertussen is ook de Euro Space Society opgericht, die onder het voorzitterschap van astronaut Burggraaf Dirk Frimout staat. Het genootschap heeft als doel een breed publiek (en voornamelijk jongeren) te interesseren voor ruimtevaartwetenschap en technologie.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

004

Hoofdartikel

De multi-axis simulator. Een stoel ontworpen in het begin van de verovering van de ruimte om zich te leren concentreren in staat van desoriĂŤntatie.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

005

Oceaan van magma op vulkaanmaantje Io L. Van Rooyen

De maan werd op 8 januari 1 61 0 door Galileo Galilei ontdekt. Simon Marius, die ook de ontdekking opeiste, noemde de maan naar Io, de mythologische dochter van de riviergod Inachus.

Meer weten over dit thema ?

006

www.spacepage.be

Artikel

Een bron van energie is een elektromagnetisch effect: Io snijdt door Jupiters magnetische veldlijnen heen wat werkt als een homopolaire generator en zo een elektrische stroom veroorzaakt.

Hoewel dit geen grote bron van energie is vergeleken met de verhitting door getijden zou deze stroom wel eens een vermogen van 1 triljoen watt kunnen opleveren met een spanning van 400.000 volt. Het verwijdert bovendien zo'n 1 000 kilogram aan zwavelatomen per seconde van Io. Dit materiaal wordt ge誰oniseerd tot een ringvormige wolk van intense straling rond Jupiter, de plasma-torus, die fel oplicht in het ultraviolet. Hij is zelfs vanaf de aarde waar te nemen. De deeltjes die uit deze torus ontsnappen zijn gedeeltelijk verantwoordelijk voor Jupiters ongewoon grote magnetosfeer.

Recente gegevens van de Galileo ruimtesonde geven aan dat Io een eigen magnetisch veld zou kunnen hebben.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

007

Kortnieuws De Gravity Probe B (GP-B) satelliet van de NASA heeft twee cruciale voorspellingen van de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein bevestigd, meldt het Amerikaanse ruimtevaart-bureau. De GP-B werd in 2004 gelanceerd om juist de theorieën van Einstein te testen. De kunstmaan beschikt daarvoor over ultraprecieze gyroscopen en richtte die vanuit een polaire baan rondom onze planeet op één enkele ster, IM Pegasi. Als gravitatie geen invloed zou hebben op tijd en ruimte, dan zouden de gyroscopen zich altijd in dezelfde richting oriënteren. Maar er traden meetbare kleinere veranderingen op, veroorzaakt door de aantrekkingskracht van de aarde. Meteen zijn twee van de belangrijkste postulaten van Einstein in het kader van zijn algemene relativiteitstheorie bewezen. De eerste voorspelling is het geodetisch effect of de vervorming van tijd en ruimte rond een object met een grote aantrekkingskracht. De tweede is de hoeveelheid tijd en ruimte die zo'n object beïnvloedt terwijl het rond zijn eigen as draait.

Hoofdonderzoeker Francis Everitt van de Universiteit van Stanford legde het op een Pooh-beer manier uit: "Stel u onze planeet voor als ze zou zijn ondergedompeld in honing.

Terwijl de planeet roteert, dan gaat de honing errond vervormen. Hetzelfde gebeurt met tijd en ruimte." De bevestiging van de twee postulaten heeft verregaande gevolgen voor het astrofysisch onderzoek. De al in 1 959 begonnen voorbereiding van de missie leidde ook al tot "aardse" doorbraken, bijvoorbeeld voor gps-technologie die staat of valt met de precisie van tijds- en ruimtebepaling. Bron: Belga / VSV / 05-05-2011 .

Wetenschappers hebben met de Spitzertelecoop van de NASA een "Super Aarde" gevonden die meteen de kleinste exoplaneet is in onze buurt. Dat heeft de Luikse Universiteit (ULG) vandaag bekendgemaakt. De leider van het onderzoeksproject is Michaël Gillon, een onderzoeker aan die universiteit. Uit data die de Spitzer in januari heeft vergaard konden vorsers een planeet verschalken rond een ster in het sterrrenbeeld Kreeft, op nauwelijks 42 lichtjaar van ons. De planeet, die zich verraadde bij het passeren voor haar ster, kreeg de welluidende naam 55 CnC e. Het is een gesteenteplaneet die twee keer de omvang en acht keer de massa van onze aarde heeft.

Het is meteen de kleinste exoplaneet in onze kosmische buurt. Het is ook de eerste keer dat de Spitzer is gebruikt om via de transit voor de moederster een "Super Aarde" te vinden, benadrukt astronoom Michaël Gillon die aan het hoofd staat van het project dat tot de vondst leidde. 55 Cnc e is te groot om alleen uit gesteente te bestaan. Wellicht bestaat de kern uit gesteente met daarrond een dikke laag die vooral uit waterijs zou bestaan. De vraag is nu of de exoplaneet ook een atmosfeer heeft.

Indien dit zo is, kan die gedetailleerd worden bestudeerd. Dit kon niet met andere reeds gevonden gesteenteplaneten rond verder verwijderde en minder heldere sterren. De op onze zon lijkende moederster is met het blote oog te zien. Bron: Belga / ADHA / 04-05-2011 .

Een groep sterrenkundigen heeft het geboorteproces van een zware ster blootgelegd. Deze zeldzame gebeurtenis gebeurde onder leiding van de Amsterdamse promovendus Lucas Ellerbroek. Dat heeft de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) maandag laten weten. De waarneming werd gedaan in Chili met de nieuwe spectrograaf Xshooter. De zich nog vormende zware ster was diep verborgen in een stervormingsgebied in de richting van het sterrenbeeld Vela. Aanvullende waarnemingen hebben het bestaan bevestigd van een gasschijf rond de ster en

materieblazende straalstromen loodrecht daarop. De vorming van sterren is een groot raadsel. Sterrenkundigen noemen het een van de belangrijkste onopgeloste vraagstukken en dan met name de vorming van zware sterren, die tien tot honderd keer zwaarder zijn dan de zon. Zware sterren zijn zeldzaam, slechts één op de tienduizend sterren is er een. De Xshooter is de gevoeligste spectrograaf ter wereld. Hiermee is het gelukt het sterk verzwakte zichtbare licht van een zich vormende zware ster waar te nemen. Bron: GH / 03-05-2011 .

Komeet Hale-Bopp, die in 1 997 een schitterende verschijning was aan de avondhemel, lijkt weer stijf bevroren te zijn. Het kleine ijsobject is inmiddels meer dan 4,5 miljard kilometer van ons verwijderd, maar is desondanks nog steeds waarneembaar. Net als de meeste andere kometen volgt Hale-Bopp een langgerekte baan, die hem eens in de zoveel tijd (in dit geval 2500 jaar) in de buurt van de zon brengt. Daarbij verdampt een deel van het ijs van de komeetkern. Hierdoor ontstaat er een grote wolk van waterdamp en stofdeeltjes rond de kern, de zogeheten coma, die onder invloed van de zon uitwaaiert tot een 'staart'. Als de afstand tussen zon en komeet weer toeneemt, neemt de uitstoot van stof en waterdamp af en worden staart en coma geleidelijk kleiner. In 2007 vertoonde komeet Hale-Bopp, die zich toen op een afstand van bijna 4 miljard kilometer van de zon bevond, nog een duidelijke coma. Recente waarnemingen met de 2,2-meter telescoop van de ESO-sterrenwacht in Chili laten echter zien dat het aanzien van de komeet de afgelopen jaren flink veranderd is. Het lijkt erop dat de komeetkern nu zo ver is afgekoeld dat er geen waterdamp meer wordt uitgestoten. Hale-Bopp vertoont weliswaar nog een kleine coma, maar dat is waarschijnlijk maar een restantje. Bron: NU / 03-05-2011 .

Dit najaar bezoekt een recent ontdekte komeet de binnenste regionen van ons zonnestelsel.

Komeet Elenin (officiële aanduiding C/201 0 X1 ) werd op 1 0 december vorig jaar ontdekt door de Rus Leonid Elenin, die daarbij gebruik maakte van een op afstand bestuurbare telescoop in New Mexico (VS). Op het moment van ontdekking was de komeet nog ongeveer 647 miljoen kilometer van de aarde verwijderd.

Inmiddels is dat teruggelopen tot minder dan 275 miljoen kilometer. De kleine komeet komt uit de ijzige buitengebieden van ons zonnestelsel. Hoe hij zich de komende maanden zal ontwikkelen, is nog onzeker, maar voorlopig ziet het er naar uit dat het geen spectaculaire hemelverschijning wordt. Op 1 6 oktober passeert Elenin de aarde op een veilige afstand van 35 miljoen kilometer. Bron: NU / 05-05-2011 .

Zonnestormen vormen een steeds groter risico voor belangrijke infrastructuur, zoals communicatiesatellieten, navigatiesystemen en elektrische zendapparatuur. Dat heeft Kathryn Sullivan van de Amerikaanse Nationale Oceanische en Atmosferische Dienst (NOAA) dinsdag gezegd.

De verwachting is dat de zonnestormen in 201 3 hun hoogtepunt bereiken. Volgens NOAA moeten landen zich opmaken voor 'potentieel rampzalige effecten'. Volgens Sullivan, een voormalige NASA-astronaute, is het niet 'de vraag of maar wanneer een grote zonnestorm onze planeet treft'. Bij zonnestormen komen deeltje vrij die kwetsbare computerapparatuur tijdelijk lam kunnen leggen of compleet kunnen vernietigen. Bron: Novum / 1 7-05-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Komeet Hale-Bopp (officiële aanduiding C/1 995 O1 ) was waarschijnlijk de meest geobserveerde komeet van de 20e eeuw, en was een van de helderste kometen van de afgelopen paar decennia. De komeet was gedurende lange tijd (1 8 maanden) met het blote oog zichtbaar. Dit is tweemaal zo lang als de vorige recordhouder, de komeet van 1 811 .

Hale-Bopp werd op 23 juli 1 995 ontdekt op een grote afstand van de zon, wat deed vermoeden dat de komeet wel eens bijzonder helder zou kunnen worden in de omgeving van de zon. Dit deed de komeet ook en was gedurende het voorjaar van 1 997 gemakkelijk zichtbaar met het blote oog. De komeet werd genoemd naar de twee ontdekkers, Alan Hale en Thomas Bopp en keert terug rond het jaar 4377. www2.jpl.nasa.gov/comet

009

Lancering in de kijker :

58ste Ariane V raket gaat de ruimte in Kris Christiaens

01 0

Ontwerp van de volgende generatie GSAT satellieten door de Indische ruimtevaartorganisatie ISRO. Bron: ISRO. De net gelanceerde GSAT-8 satelliet zal een groot deel van AziĂŤ voorzien van digitale televisie. Bron: ISRO. Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

011

Een mogelijke verklaring voor hete gasplaneten Marc Seijlhouwer

Een planeet die voornamelijk uit gassen bestaat, wordt gasreus genoemd. In ons zonnestelsel zijn twee gasreuzen, de planeten Jupiter en Saturnus. Net zoals de terrestrische planeten Aardse planeten genoemd worden, worden gasreuzen ook wel Joviaanse planeten genoemd.

Deze naam is afkomstig van het Latijnse Iovis, de genitivus van het woord Jupiter dat vrij vertaald op Jupiter gelijkend betekent. Tot enkele jaren geleden werden Uranus en Neptunus ook tot de gasreuzen gerekend, maar tegenwoordig worden deze twee planeten in een aparte groep planeten ingedeeld, de ijsreuzen.

01 2

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

01 3

European Southern Observatory :

Twee visies op een scheef sterrenstelsel ESO

Deze bijzonder gedetailleerde opname door de Hubble ruimtetelescoop toont echter alleen het centrale gedeelte van het NGC 2442 sterrenstelsel. Bron: NASA / ESA.

01 4

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (European Southern Observatory, afgekort ESO) is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, bij M端nchen.

De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor,op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

01 5

Boekbespreking Philip Corneille

01 6

Zin om een gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en hiervan een korte boekbespreking over te schrijven ? Dan helpen wij u graag verder ! Kortom, neem contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

Rubriek

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op... www.spacepage.be

01 7

Binoculairs

Telescopen

Bresser 20x80 Met deze grote verrekijker ontgaat u niets ! Dit is gewaarborgd door 20x vergroting en de brandpuntsafstand van 80 mm. Het percentage licht dat valt in het oog is aanzienlijk hoger dan bij andere verrekijkers. Door de multi-coated lenzen geven een helder en scherp beeld. De verrekijker is zeer robuust. Ultra moderne optische technologie geïnspireerd door een onovertroffen scherpte en briljant visueel resultaat. Inclusief draagtas en statief !

Coronado PST De Coronado PST heeft een opening van 40 mm en een brandpunt van 400 mm. Het korte brandpunt zorgt ervoor dat de zon in zijn geheel goed waar te nemen is. Door speciale filters kun je met de Coronado PST de zon waarnemen in het licht van waterstof-alpha (H-alpha) emissie. Naast zonnevlekken is het hiermee mogelijk fakkelvelden en protuberansen waar te nemen.

208,50 euro

695,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

DVD / BluRay

Al onze documentaires...

Al onze documentaires, op DVD en / of BluRay, staan deze maand in promotie. Wie namelijk deze maand twee (of meer) documentaires naar keuze koopt krijgt de uitstekende, en door prijzen overladen, 'In the shadow of the Moon' DVD er GRATIS bij (twv 1 2,50 euro) !

+ GRATIS DVD Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Kledij

Telescopen

Vixen ED80 Sf Porta Deze compakte 80mm ED Apochromaat zal grote indruk op u wekken met zijn reisvriendelijke afmetingen en een contrastrijk beeld zonder kleurfouten. Samen met de Porta montering is dit de ideale reistelescoop voor het waarnemen van Deep-Sky objecten of planeten. Deze buitengewoon complete set omvat een aluminium transportkoffer, een Crayford focusser, een 9x50 zoeker, een klapspiegel en de Porta montering.

1.369,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Gadget

Astronomers do it at night Ontdek ons unieke gamma sterrenkundige en / of ruimtevaartgerichte EUREKA T-shirts. Eigen ontwerp op kwalitatieve 'Single Jersey' T-shirts bestaande uit 99% katoen en 01 % viscose met ronde hals en rib uit elastaan. Met hoogwaardige wasmachine bestendige bedrukking voor jarenlang draagplezier. Zwarte unisex T-shirt met witte opdruk. Verkrijgbaar in de maten XL en XXL. Opdruk: Logo met tekst 'Astronomers do it at night'.

Bresser solar charger De Bresser notebook solar charger is speciaal ontworpen voor het opladen van een breed gamma aan draagbare computers. Het grote zonnepanneel heeft een zware 1 3200 mAh batterij voor een krachtige stroomverzorging. Het toestel heeft een DC 'output' van 1 6, 1 9 of 21 Volt en kan, dankzij z'n twee USB poorten, zelfs meer dan één toestel tegelijk opladen. Uiterst handig voor elke amateursterrenkundige !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

22,50 euro

Speelgoed

3D ISS space station Deze 3D International Space Station puzzle bouwdoos van foam kunststof, met montage door middel van een klik-systeem, is een bijzonder leuk geschenk voor iedereen die gefascineerd is door ruimtevaart. Afmetingen: 240 x 41 0 x 540 mm.

Exclusieve Korea import !

32,50 euro Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Prijzen geldig tot 31 -06-201 1 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

94,50 euro

Raketten

Waterraket set Deze meer dan degelijke en duurzame waterraket set is een absolute must voor iedereen, zowel jong als oud, die geboeid is door ruimtevaart. Vul de raket maximaal voor 1 /3 met water, plaats deze op de lanceerinstallatie en vul de rest van de raket, met een fietspomp (niet inbegrepen), verder aan met lucht. Eén druk op de knop... en de raket kiest het luchtruim. Ideaal voor tijdens de zomermaanden !

45,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Ti p ! O n td e k e ve n e e n s on ze b oe i e n d e worksh op s, ka m p e n e n b i n n e n - e n b u i te n l a n d se d a g u i tsta p p e n !

S c i e n c e a n d f u n f or e v e r y on e ! www.eurekashop.be E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8

O ffi ci ë l e ve rd e l e r va n oa :

Kortnieuws Terwijl de Italiaanse astronaut Paolo Nespoli in het Internationaal Ruimtestation ISS werkt, is in Italië zijn moeder overleden. Dat zegt zijn werkgever, het Europese Ruimtevaartbureau ESA. Maria Nespoli is maandag overleden en is vandaag begraven in Verano Brianza nabij Milaan. De astronaut werd via een privételefoontje meteen op de hoogte gebracht van het heengaan van zijn moeder, aldus ESA. Nespoli werd gecondoleerd door onder meer directeur-generaal Jean-Jacques Dordain. Om de astronaut tegemoet te komen in zijn moeilijke situatie, is zijn werkschema gewijzigd.

Zijn terugkeer met een Sojoez op 23 mei blijft zoals gepland. Naar aanleiding van de begrafenis nam de zeskoppige bemanning van het ISS bij het overvliegen van Italië een minuut stilte en pauze in acht. Dat was om 1 5 uur.

Astronauten die lang werken in het ISS, krijgen een speciale opleiding om te kunnen omgaan met sterfgevallen van familie of vrienden tjidens de missie. Bron: Belga / LPB / 04-05-2011 .

De NASA-ruimtesonde Dawn nadert zijn eerste reisdoel: de grote planetoïde Vesta. Hij heeft nu drie maanden om de nog resterende afstand van ongeveer 1 ,2 miljoen kilometer te overbruggen. In die tijd zal de ruimtesonde met behulp van een ionenmotor, die geladen xenondeeltjes uitstoot, een spiraalvormige aanvliegroute volgen die hem op 1 6 juli in een baan om Vesta brengt. Vanaf nu worden ook de camera's van Dawn voor navigatiedoeleinden ingezet. Tot nog toe werd voornamelijk genavigeerd op het radiosignaal van de ruimtesonde. Maar naarmate de planetoïde dichter wordt genaderd zijn nauwkeurigere positiemetingen nodig. Door te analyseren welke stand Vesta inneemt ten opzichte van de vaste sterren, kan de ruimtesonde exacter worden bijgestuurd. De camerabeelden zullen ook worden gebruikt om te zoeken naar eventuele maantjes die om Vesta kunnen cirkelen. Op beelden van de Hubbleruimtetelescoop en telescopen op aarde zijn geen maantjes te zien, dus als ze al bestaan, zijn ze heel klein. De reis van Dawn begon op 27 september 2007. Vanaf 1 6 juli zal hij een jaar lang om Vesta blijven draaien om vervolgens koers te zetten naar de nog grotere planetoïde Ceres. Daar zal de ruimtesonde in 201 5 aankomen. Het onderzoek aan de beide hemellichamen is bedoeld om meer inzicht te krijgen in de begintijd van ons zonnestelsel. 0305-2011 .

De bacteriën in de camera die Apolloastronauten in 1 969 terugbrachten van de maan bevatte vrijwel zeker géén levende bacteriën. De 'besmetting' van de camera vond niet plaats vóór het vertrek naar de maan, maar pas na terugkeer op aarde. Dat er streptokokken in de camera van de maanlander Surveyor 3 zaten, was op z'n zachtst gezegd merkwaardig. Toen de astronauten van de Apollo 1 2 de camera van de maanlander in november 1 969 loskoppelden, had deze jarenlang op de maan gestaan. De microben zouden dus al die tijd zonder voedsel en water het ijskoude luchtledige overleefd moeten hebben. Uit recent opgedoken filmbeelden blijkt dat in de 'schone kamer' waar de camera na zijn terugkeer onderzocht werd niet erg zorgvuldig werd gewerkt. Zo droegen de onderzoekers shirts met korte mouwen waarvan de onderrand boven de werktafel uitstak.

Hierdoor konden bacteriën vanonder de kleding gemakkelijk in de camera terechtkomen.

Daarmee is een einde gekomen aan een raadsel dat de astrobiologische gemoederen tientallen jaren heeft beziggehouden. De streptokokken van Surveyor 3 kwamen niet van de maan, maar uit de neus of keel van een NASA-wetenschapper. 03-05-2011 .

Het Europese ruimtevaartbureau ESA en de Amerikaanse tegenhanger NASA maken plannen om later dit decennium samen een nieuw ruimteschip te bouwen. Dat meldt het Engelse BBC News.Europa heeft momenteel enkel een ruimteschip voor vrachtvervoer, het Automated Transfer Vehicle (ATV). Er zijn er echter nog maar drie nieuwe toestellen in productie, en wat er daarna zal gebeuren is nog niet beslist. Nu de Space Shuttle aan zijn laatste ruimtereizen toe is, moet ook de VS een nieuw ruimteschip bouwen. NASA heeft er wel oren naar om dat nieuwe toestel te baseren op het Europese ATV. Jean-Jacques Dordain, directeur van de ESA, denkt aan een toestel dat voor de helft in Europa wordt gemaakt, en de andere helft in de VS. Voor de lancering worden dan de twee delen samengevoegd.

"Momenteel kan ik nog niet zeggen hoe het ruimteschip er gaat uitzien", laat hij weten. "Dat is iets wat zal moeten blijken uit de onderhandelingen tussen ESA en NASA." In oktober zullen de twee ruimtevaartagentschappen dan een gezamenlijke visie aan het grote publiek voorstellen. Bron: SG / 05-05-2011 .

Het Amerikaanse ruimteagentschap heeft drie wetenschappelijke projecten geselecteerd waarvan er eentje in 201 6 wordt gelanceerd.

De kandidaten hebben een planeet, een maan en een komeet als reisdoel. De drie potentiële missies hebben elk 3 miljoen dollar gekregen om aan te tonen dat ze voor een bedrag van maximaal 425 miljoen dollar kunnen worden gerealiseerd.Welk van de drie het gaat worden, zal NASA volgend jaar beslissen. De eerste kandidaatmissie, GEMS geheten, bestaat uit een Marslander die de structuur en samenstelling van het inwendige van onze rode buurplaneet moet onderzoeken. De ruimtesonde TIME zou een drijvende meetcapsule afzetten op een van de grote methaanzeeën op de Saturnusmaan Titan. En de Comet Hopper zou enkele malen landen op de kern van een komeet, om te onderzoeken hoe het oppervlak ervan verandert onder invloed van de zon.

Bron: NU / 06-05-2011 .

De Dawn-ruimtesonde van NASA heeft op 3 mei zijn eerste foto gemaakt van de grote planetoïde Vesta, vanaf een afstand van 1 ,21 miljoen km. Hierop is nog weinig meer te zien dan een stip, maar de foto helpt wel om de baan van de ruimtesonde te corrigeren op zijn weg naar de planetoïde. Dawn werd in december 2007 gelanceerd met het doel om de planetoïden Vesta en Ceres te bezoeken. Het eerste doel Vesta wordt dit jaar bereikt: op 1 6 juli komt Dawn in een baan om Vesta en zal daar een jaar lang blijven. Planetoïde en sonde staan dan op een afstand van 1 88 miljoen km van de aarde. Begin augustus start Dawn met het maken van foto's vanaf een hoogte van 2700 km boven de planetoïde. Vesta is de op twee na grootste planetoïde in ons zonnestelsel (diameter 530 km) en is tot nu toe nog niet van dichtbij bekeken. Door Vesta vanuit allerlei posities te fotograferen, wil men een goed ruimtelijk model verkrijgen. Na een jaar reist Dawn verder en zal in 201 5 arriveren bij de nog grotere planetoïde Ceres. Bron: ED / 11 -05-2011 .

De Dawn-ruimtesonde van NASA heeft op 3 mei zijn eerste foto gemaakt van de grote planetoïde Vesta, vanaf een afstand van 1 ,21 miljoen km. Hierop is nog weinig meer te zien dan een stip, maar de foto helpt wel om de baan van de ruimtesonde te corrigeren op zijn weg naar de planetoïde.

Bron: JPL / NASA. http://dawn.jpl.nasa.gov

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

01 9

Daguitstap ATT Messe en Cosmodrome Marc Schuyesmans

020

Deelnemers aan deze Eureka daguitstap waren : Jan Willem, Jos Van Hoeydonck, Geert Vandenbulcke, Erwin Louagie, Jean-Pierre Grootaerd, Etienne Fontaine, Pieter Vandevelde, Marc Schuyesmans, Dieter Janssoone en Patrick Jaecques.

Foto's kan men terugvinden op de Flickr pagina van de Eureka website.

Artikel

B oe i e n d e ste rre n ku n d i g e e n ru i m te va a rtg e ri ch te d a g u i ts ta p p e n v o o r i e d e rs b u d g e t !

S c i e n c e a n d f u n f or e v e r y on e ! www.eurekashop.be E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8

Observatoria wereldwijd :

Royal Observatory Greenwich (London / GB) Philip Corneille

De auteur naast de 0,71 m Grubb refractor op de Koninklijke sterrenwacht te Greenwich.

Bron: Philip Corneille.

De 0,71 m Grubb refractor in z’n Engelse equatoriale montering. Visueel waarnemen kan met een vergroting tot 670x in deze grootste lenzenkijker van Groot-BrittanniÍ en 7de grootste ter wereld. Bron: Philip Corneille.

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

022

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

023

Sinds 1 971 siert deze glasvezel ajuin-koepel, voor de 0,71 m Grubb refractor, het Great Equatorial gebouw op Greenwich. Bron: Philip Corneille.

Sinds 1 850 heeft ROG een 0,20 m Transit Circle refractor op de nulmeridiaan en in 1 851 werd de meridiaan van Greenwich voorop gesteld als wereld’s officiÍle nulmeridiaan.

Bron: ROG-NMM. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

025

026

Astrofoto v/d maand Philippe Vercoutter, voorzitter van volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper, maakte deze indrukwekkende 2,5 Mpixel Halpha opname van de Zon op vrijdagochtend 22-04-2011 . Het zomergevoel is in aantocht... www.astrolab.be

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West-Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofotografie.

Astrofotografie wordt gebruikt om objecten zichtbaar te maken die te zwak zijn om met het blote oog waar te nemen.

Dit is mogelijk omdat zowel klassieke als digitale camera's in staat zijn om over een langere periode voldoende lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1 840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotografeerde in 1 880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object. Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's. Door de technologische ontwikkeling wordt de ccd-camera ook meer en meer gebruikt door de amateurastronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen.

Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regelmatig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

027

Kortnieuws De Vlaamse regering zal dit jaar 23,5 miljoen euro investeren in de strijd tegen een duizendjarige storm. Vlaams minister voor Openbare Werken Hilde Crevits (CD&V) kon bij de begrotingscontrole voor dit jaar 2,6 miljoen euro extra lospeuteren voor de kust-verdediging.

Met het extra geld zal het strand in de zone De Haan-Wenduine worden verbreed en verhoogd.

Deze werken werden aanvan-kelijk over twee jaar gespreid. Ze starten nu in één fase dit najaar. De Vlaamse overheid gaat uit van een zeespiegelstijging van 30 centi-meter tegen 2050 en 80 centimeter tegen 21 00 door de klimaatverandering. Die uitgangspositie is vergelijkbaar met die van de buurlanden. De Kust is momenteel niet op alle plaatsen tegen deze verhoging opgewassen. Om overstromingen te voorkomen, wordt een geïntegreerd kustveiligheidsplan opgemaakt. Dat plan beschrijft de kustzones die eerst moeten worden aangepast. Dit jaar zullen onder meer het Zeeheldenplein in Oostende en de duinen in De Panne en Koksijde worden aangepakt. De meeste werken gebeuren buiten het toeristisch seizoen. Bron: Belga / SPS / 04-05-2011 .

Op 31 oktober zal de wereldbevolking de 7 miljard bereiken, blijkt uit berekeningen van de Verenigde Naties. Eind deze eeuw zullen er 1 0 miljard of meer mensen op aarde leven, meldt de VN.De bevolking groeit harder dan eerder is berekend, omdat er minder mensen zullen sterven door betere medicijnen. Lagere vruchtbaarheidscijfers voorspellen dat er ook minder kinderen zullen worden geboren. Op 1 juli vorig jaar telde de wereldbevolking nog 6,89 mensen. In het jaar 21 00 zal dit zijn gestegen tot 1 0,1 miljard. Alle landen zullen te maken krijgen met vergrijzing. De bevolking van China (nu 1 ,34 miljard) zal afnemen tot minder dan 1 miljard in 21 00 en Rusland (nu 1 43 miljoen) zal dan volgens de berekeningen 111 miljoen inwoners tellen. Bron: ANP / SAM / 04-05-2011 .

Het recordaantal zonne-uren van de voorbije weken leidt tot problemen bij de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG), die groenestroomcertificaten uitkeert voor eigenaars van zonnepanelen. Het computerprogramma dat de betrouwbaarheid van de aanvragen controleert, sloeg namelijk tilt door de vele uren zon, schrijven de Concentrakranten."Onze computer berekent de waarschijnlijkheid van een aanvraag op basis van het aantal zonnepanelen, de ligging ten opzichte van het zuiden en andere gegevens uit het archief," zegt André Pictoel, gedelegeerd bestuurder van de VREG. "Omdat de productie van de elektriciteit nu zo hoog ligt, ging de computer er vaak van uit dat de aanvraag statistisch gezien niet kon. Zo kregen 1 .300 klanten in de voorbije weken bericht dat hun aanvraag van een groenestroomcertificaat niet kon worden gevalideerd. Zij krijgen binnenkort een herziening", luidt het. Doordat de zon de laatste tijd zo veel schijnt, is ook de verkoop van zonnepanelen weer gaan pieken. Volgens sommige dealers is er zelfs sprake van een verviervoudiging, luidt het. Bron: Belga / SAM / 04-05-2011 .

De anticyclonale situatie, die al sinds januari Centraal- en West-Europa weerkundig beïnvloedt en droogte veroorzaakt, kan nog "enkele weken" en zelfs "enkele maanden" duren. Dat zegt de meteorologische organisatie van de Verenigde Naties (WMO). "De reden van deze lange aanhoudende periode van droogte is een zeer persistent hogedrukfront boven Westen Centraal-Europa", zegt de WMO. "Deze situatie is zeer stabiel en kan nog enkele weken of zelfs meerdere maanden aanhouden".Van februari tot april kende een groot deel van Europa een "aanzienlijk deficit aan neerslag". In

die drie maanden bedroeg de neerslag 40 tot 80 procent van het gemiddelde tussen 1 951 en 2000. In sommige delen van Centraal-Europa was dat minder dan 40 procent. Bron: Belga / ADB / 06-05-2011 .

Wetenschappers hebben op een klimaatconferentie in Kopenhagen de raad gekregen om geen codetaal te gebruiken. Als ze moeilijke termen hanteren of te veel details geven, wordt het immers nog lastiger om de wereld van hun conclusies te overtuigen. Ongeveer 400 wetenschappers kwamen tot het besluit dat de stijging van het zeeniveau veel erger kan zijn dan tot nu toe verwacht werd. Deze eeuw nog zou het peil tot anderhalve meter kunnen toenemen. James White van de universiteit van Colorado gaf andere onderzoekers de raad om duidelijker te communiceren. Anders dreigt de belangrijkste conclusie - de opwarming van het klimaat door de uitstoot van broeikasgassen verloren te gaan. Bron: GB / 05-05-2011 .

Natuurrampen zouden de wereldrijkdom met meer dan 1 .500 miljard dollar kunnen kortwieken door de toegenomen economische risico's die aan die catastrofes verbonden zijn. Dat blijkt uit een VN-rapport dat vandaag werd vrijgegeven.

De economische risico's zijn de voorbije veertig jaar verdrievoudigd, van 525,7 miljard dollar naar 1 .580 miljard dollar, zo staat te lezen in het document. Het risico op economisch verlies voor de rijke landen bij overstromingen nam op dertig jaar met 1 60 procent toe. Bij cyclonen steeg het risico met 262 procent. "Het risico op verlies van rijkdom bij natuurrampen stijgt vandaag veel sneller dan de snelheid waarmee die rijkdommen worden gecreëerd", stelt het rapport. "De verliezen veroorzaakt door catastrofes zijn vaak even aanzienlijk als de verliezen die een land lijdt door een sterke inflatie of een gewapend conflict." De economische kost, die lange tijd werd verwaarloosd, maakt het nog crucialer om de wereld beter voor te bereiden op dramatische gebeurtenissen zoals natuur-rampen, aldus de VN. Die catastrofes zullen zich in principe vaker gaan manifesteren door de klimaatveranderingen. Bron: AFP / ADHA / 1 0-05-2011 .

De Duitse bondskanselier Angela Merkel maakt zich sterk dat er tegen 2020 één miljoen elektrische wagens rondrijden op de Duitse wegen. Ze ziet kansen in de elektrische mobiliteit om minder afhankelijk te worden van olie.In haar wekelijkse video-podcast stelde Merkel dat Duitsland de marktleider moet worden voor de bouw van elektrische wagens.

Tegen 2030 moeten er al 6 miljoen rondtuffen op de wegen bij onze oosterburen. Maandag krijgt de Duitse bondskanselier in principe een kritisch rapport van het nationale platform elektrische mobiliteit (NPE). Daarin zetelen politici, vertegenwoordigers van de industrie, verbruikers en experten. Het Duitse persbureau DPA kon een ontwerp van het rapport inkijken. De teneur is dat de regering heel moeilijk zal slagen in haar doel voor 2020 als ze niet met geld over de brug komt. Milieu-organisaties beschuldigen de autoindustrie er intussen van te hengelen naar subsidies. Merkel heeft alle vertrouwen in de Duitse industrie om de harde strijd aan te gaan met de internationale concurrentie. Grootste uitdagingen zijn volgens haar de ontwikkeling van batterijen voor elektrische wagens, en het scheppen van de juiste omstandigheden voor de auto's, zoals een netwerk van oplaadpunten.

Bron: Belga / GB / 1 4-05-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Een elektrische auto of EV (Elektrisch Voertuig) is een wegvoertuig dat wordt aangedreven door een elektromotor, die gebruik maakt van elektriciteit die afkomstig is van bijvoorbeeld chemische energie die wordt opgeslagen in accu's. De milieubelasting die optreedt bij de productie en afschrijving van elektrische auto's is identiek aan traditionele auto's.

Elektrische auto's hebben echter zwaardere accu's en de productie van accu's vormt daardoor een grotere potentiële milieubelasting dan conventionele auto's. Lithium-ion batterijen gaan 5 jaar mee. Een ander aspect is het grotere gebruik van zeldzame metalen, zoals lithium, neodymium, yttrium en lanthanum. Dat zijn eindige grondstoffen. Nissan bracht in december 201 0 een 1 00% elektrische personenwagen op de Belgische markt: Nissan Leaf. www.nissan.be

029

European Space Agency :

Hoog bezoek op de CryoSat meetcampagne ESA

Van links naar rechts (boven) Duncan Wingham (University College London), Robbert Dijkgraaf (president van de Royal Dutch Academy of Science), Volker Liebig (ESA's directeur Earth Observation Programmes), zijnde hoogheid prins Eric Oostwegel (voorzitter Board of Royal Haskoning), Joost Klarenbeek (secretaris van de prins), Malcolm Davidson (ESA's Cryosat validation manager) en Dominique Detain (hoofd ESA tv). Bron: ESA. Gegevens verzamelen op de ijskap van Groenland ten bate van de Cryosat missie. Bron: ESA / D. Detain.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

030

Artikel

031

www.starmus.com

Chinezen en Nederlanders onderzoeken samen planeten SRON

De atmosfeer is in de astronomie het totaal van de omhullende gassen die zich om een vast hemellichaam bevinden.

De atmosfeer van de aarde wordt ook wel aardatmosfeer of dampkring genoemd. Ook alle andere planeten in ons zonnestelsel hebben een atmosfeer.

De gassen worden aangetrokken door het zwaartekrachtsveld van het lichaam, en worden zo vastgehouden.

De lichtere gassen, zoals waterstof kunnen een snelheidsverdeling hebben die ten dele groter is dan de ontsnappingssnelheid; zulke gassen zullen dan langzaam verdwijnen uit de atmosfeer.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

TU Delft ontwikkelt nieuwe recordraket TU Delft

Artikel De Technische Universiteit Delft (TU Delft) is een Nederlandse universiteit in de stad Delft. De universiteit is voortgekomen uit de Koninklijke Akademie ter opleiding van burgerlijke ingenieurs zoo voor 's lands dienst als voor de nijverheid en van kweekelingen voor den handel die op 8 januari 1 842 werd gesticht, met steun van koning Willem II. De eerste directeur en grondlegger was Antoine Lipkens. Kort na de oprichting kreeg de kersverse academie haar eerste huisvesting aan de Oude Delft 95.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

041

Woord van de maand

Quark

Dirk Devlies

042

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

043

044

Dat er al verschillende Nobelprijzen werden uitgereikt aan personen die onderzoek deden naar quarks, geeft aan dat het een belangrijk onderzoeksdomein in de natuurkunde is.

Om er enkele te noemen: in 2008 zaten Yoichiro Nambu, Mokoto Kobayashi en Toshihide Maskawa aan de feesttafel. In 2004 waren de gelukkigen David J. Gross, H. David Politzer en Frank Wilczek en in 1 999 waren Gerard 't Hooft en Martinus Veltman hen voorgegaan. In 1 976 wonnen Burton Richter en Samuel C.C. Ting. GellMann kreeg hem al in 1 969.

Een applet waar je zelf quarks kan samenvoegen is te vinden op http://www.lon-capa.org/~mmp /applist/q/q.htm.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

De limieten van de aarde Red. / IPS

Artikel Het United Nations Environment Programme (UNEP) is een organisatie van de Verenigde Naties (VN) die de milieuactiviteiten van de VN coรถrdineert. UNEP stimuleert en assisteert ontwikkelingslanden bij het implementeren van milieuvriendelijk beleid via duurzame ontwikkeling en heeft een belangrijke rol in de ontwikkeling van internationale milieuverdragen en -afspraken op regionaal en wereldwijd niveau.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

045

Odisseaprijs 2010 en de vervuiling v/d ruimte Redactioneel

Minister Laruelle benadrukte het belang van de Europese ruimtevaart voor BelgiĂŤ. Bron: Guy Goossens (Senaat).

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

046

Artikel

047

Kijkerbouw : Schoolprojecten in laatste rechte lijn !

Jean­Pierre Grootaerd

Minister Laruelle benadrukte het belang van de Europese ruimtevaart voor BelgiĂŤ. Bron: Guy Goossens (Senaat).

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

048

Artikel

Kortnieuws Een enorme asteroïde van 55 miljoen ton zal in november langs de Aarde scheren. Volgens NASA wordt dit het grootste object dat al zo dicht in de buurt van onze planeet is gekomen. Een inslag van deze asteroïde zou het equivalent van 65.000 atoombommen zijn en zou een krater van tien kilometer breed en meer dan een halve kilometer diep maken. De asteroïde, die de naam YU55 kreeg, zal op ongeveer 320.000 kilometer van de Aarde passeren en zal zichtbaar zijn met kleine telescopen. YU55 doet er 1 4 jaar over om rond de zon te draaien Aanvankelijk had NASA rekening gehouden met een inslag van de asteroïde, maar er zou nu geen gevaar meer bestaan. Er zijn momenteel 874 asteroïden die zich in de buurt van de Aarde bevinden en het potentieel hebben om gevaarlijk te worden. Deze objecten worden voortdurend in de gaten gehouden. Wetenschappers schatten dat een grote botsing met de Aarde om de enkele honderdduizenden jaren voorkomt. Bron: GB / 05-05-2011 .

De unieke atmosfeer van Titan bestaat mogelijk uit gassen die vrijkwamen bij komeetinslagen in de ijskorst van de grote Saturnusmaan. Dat schrijven onderzoekers van de universiteit van Tokio in Nature Geoscience op zondag. Titan is de enige maan in het zonnestelsel met een aanzienlijke atmosfeer. Waar het daarin rijkelijk aanwezige stikstof vandaan komt, is een raadsel.

Veelal wordt de verklaring gezocht bij vulkaanuitbarstingen of bij de afbraak van atmosferische ammoniak door zonlicht. Maar dat zou betekenen dat Titan aanvankelijk warm was, terwijl metingen van de ruimtesonde Cassini er juist op wijzen dat deze maan altijd tamelijk koud is geweest. De Japanse weten-schappers opperen nu dat komeetinslagen, die in de begintijd van het zonnestelsel veel vaker plaatsvonden dan nu, de sleutel tot de oplossing kunnen zijn. Om de gevolgen van zulke inslagen na te bootsen, hebben zij een mengsel van bevroren ammoniak en water, vergelijkbaar met de samenstelling van de ijskorst van Titan, met kleine projectielen bestookt. Bij zulke inslagen wordt een deel van het ammoniak omgezet in stikstof. Berekeningen laten zien dat de hoeveelheid stikstof die daarbij vrijkomt voldoende kan zijn om de huidige atmosfeer van Titan te verklaren. Bron: NU / 09-05-2011 .

Met de Herschel-infraroodruimtetelescoop van ESA zijn zeer sterke winden waargenomen van moleculair gas dat wegstroomt uit sterrenstelsels.

Het bestaan van deze winden werd al langer vermoed en ze zijn in staat om sterrenstelsels volledig te ontdoen van gas en zo een einde te maken aan de vorming van nieuwe sterren. De winden die Herschel heeft ontdekt zijn buitengewoon sterk. De snelste heeft een snelheid van 1 000 km/s. Het is voor het eerst dat dit soort gasstromen zo duidelijk zijn gezien bij een groter aantal sterrenstelsels. Dr. Eckhard Sturm (Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik) en zijn collega's deden het onderzoek met de Photoconductor Array Camera and Spectrometer van Herschel. Ze onderzochten 50 sterrenstelsels, maar in hun eerste artikel over dit onderzoek, gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters, beperken ze zich tot zes. Ze concluderen dat de sterrenstelsels met de sterkste uitstroom zo'n 1 200 zonsmassa's per jaar kwijt raken. Dat is genoeg om zo'n stelsel binnen 1 tot 1 00 miljoen jaar te ontdoen van al zijn gas waaruit het anders sterren zou kunnen vormen. De winden worden wellicht aangedreven door de intense uitstoot van licht en deeltjes door jonge sterren, of juist door de schokgolven van supernova-explosies. Maar mogelijk speelt ook de straling een rol die afkomstig is van materiaal dat instroomt naar het centrale zwarte gat van de sterrenstelsels. De snelste winden zijn inderdaad afkomstig van sterrenstelsels met de meest actieve kernen.

Wellicht verklaart deze waarneming hoe gasarme elliptische sterrenstelsels ontstaan. Het idee is dat deze ontstaan door het samensmelten van kleinere gasrijke sterrenstelsels. Hierdoor wordt veel materiaal aangeboden aan de centrale zwarte gaten, die daardoor veel actiever worden, met als resultaat dat vrijwel al het gas wordt weggeblazen uit het samengesmolten stelsel.

In Groot-Brittannië zijn de emigratiedocumenten opgedoken waarmee Albert Einstein in september 1 933 de oversteek maakte naar het land, waar hij tijdelijk een veilig onderkomen vond op zijn vlucht voor het naziregime. Opmerkelijk is dat op de landingskaart –het document dat de legendarische Joodse wetenschapper moest tonen bij het afstappen van de boot– zeer duidelijk Oostende vermeld staat. Het was vanuit die Vlaamse kuststad dat Einstein de boot nam naar Dover. De curator van het Maritiem Museum in Liverpool vond het document in de archieven van de Britse douane. ‘Wat het uniek maakt, is dat ook zijn handtekening erop staat én de vermelding Zwitserse nationaliteit', zegt curator Lucy Gardner. ‘Dat toont aan hoezeer Einstein afstand deed van zijn Duitse nationaliteit, als reactie op de nazi's.' De landingskaart is voortaan te zien in het museum van de Britse grenscontrole.

Op 11 mei 2011 wordt bij Radio Kootwijk (gem.

Apeldoorn) een herinneringspaneel onthuld ter ere van het baanbrekende sterrenkundig werk dat leidde tot het maken van de eerste kaart ooit van het Melkwegstelsel, in de jaren ´50 van de vorige eeuw. Tussen 1 948 en 1 955 stonden er op de Turfberg bij Radio Kootwijk Duitse Würzburg radarschotels. Eén ervan werd gebruikt voor radio-sterrenkundig onderzoek aan de Melkweg, iets dat in die tijd geheel nieuw was. Het onderzoek werd geleid door Prof. Jan Hendrik Oort van de Sterrewacht Leiden, met de technische leiding van Ir. Lex Muller. Op 11 mei 1 951 slaagde Ir. Muller erin radiostraling uit de Melkweg te detecteren. Dit leidde in 1 953 tot de allereerste plattegrond van het Melkwegstelsel, waarop de spiraalstructuur goed kon worden vastgesteld. In 1 955 kon een tweede, meer gedetailleerde, kaart worden samengesteld.

Vanaf 1 956 werd het radiosterrenkundig onderzoek voortgezet in Dwingeloo en Westerbork en is de Nederlandse radiosterrenkunde uitgegroeid tot wereld-niveau. De eerste kaart van het Melkwegstelsel en was een grote stap voorwaarts voor het begrip van de plaats van de planeet Aarde in het Heelal. Het herinneringspaneel wordt onthuld op de Turfberg, waar de bewuste radioschotel destijds heeft gestaan. De onthulling zal worden gedaan door Prof. Hugo van Woerden (emeritus hoogleraar sterren-kunde aan de Universiteit van Groningen) en Ari Hin (ex-technicus ASTRON). Beide waren in de jaren ´50 betrokken bij de waarnemingen.

Het herinneringspaneel is het resultaat van een initiatiefgroep bestaande uit Ard Hartsuijker (Stichting C.A. Muller Radio Astronomie Station en Volkssterrenwacht Bussloo), Maarten Roos (Lightcurve Films), Harro Frieling (Stichting Apeldoornse Monumenten) en Yvonne de Vries (Stedenbouw en Cultuurhistorie Gemeente Apeldoorn). Het idee hiervoor ontstond door een email van een ex-inwoner van Radio Kootwijk, als reactie op de première van de film Spiral Galaxy, de Melkweg ontrafeld, (Maarten Roos en PieterRim de Kroon), en bespre-kingen tijdens het Open Monumentenweekend ‘Radio Kootwijk op de kaart' in september 2009. Bron: SRON / 0505-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het antisemitisme verjoeg Albert Einstein uit Duitsland en zijn vriendschap met ons vorstenpaar opende voor hem de deuren van de villa Savoyarde in De Haan. www.alberteinstein.info

049

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

050

Rubriek

Astronomie in de klas: opleiding in Parijs en Portugal Hendrik De Rycke

Artikel

Door het unieke ontwerp kan LOFAR tegelijkertijd in veel verschillende richtingen kijken.

Voor deze foto werden vijf pulsars, verspreid over de hele hemel, tegelijktijd onderzocht.

Bron: Tom Hassall / U.Man. / ASTRON. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

Boek nu een reis naar de Maan !

Kris Christiaens

052

Dankzij de ESAComp simulatiesoftware kon men het nieuwe materiaal uitgebreid analyseren waardoor potentiĂŤle klanten van het product exact konden zien wat ze konden verwachten. De samenwerking tussen het Belgisch bedrijf en ESA verliep in het kader van ESA's Technology Transfer Programme (TTP) dat als doel heeft ruimtevaarttechnologieen systemen over te dragen naar domeinen buiten de ruimtevaart.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

053

Sasteria onder de sterren

NGC 4038/39 en 4027 in detail Filip Feys

054

Geboren in het jaar 1 961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

055

Protuberansen kunnen ongeveer 50.000 Ă 1 00.000 km boven het oppervlak van de zon uitsteken. De grootste die ooit werd waargenomen was 350.000 km hoog. Protuberansen en filamenten kunnen verschillende maanden oud worden, maar sommige verdwijnen veel sneller weer.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

056

Leren werken met de NMPT 68cm telescoop (deel 1/3) Philippe Vercoutter (AstroLAB Iris)

Cursus

"Leren werken met de NMPT 68cm telescoop" door Philippe Vercoutter. Deel 1 /3. Info: Hierbij is het de bedoeling dat we, gedurende drie praktijkgerichte avonden, zelfstandig leren werken met deze telescoop. Zodoende we in de toekomst op eigen initiatief deze kunnen bedienen, en waarnemingsprojecten kunnen verwezenlijken. Locatie : AstroLAB Iris te Ieper. Van 21 .00 uur tot 22.30 uur (of later). Leden die in de buurt van deze volkssterrenwacht wonen dienen zelf te zorgen voor transport. Wie in de regio Oostende woont dient contact op te nemen met het bestuur zodoende we in groep ons kunnen verplaatsen.

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20. 00 uur tot 22. 30 uur op vrijdag 3 juni 201 0.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw - www.aegvzw.be

Deelname is GRATIS

Opgelet ! Tijdens de maanden juli en augustus zijn er geen publieke voordrachten in de Astro Event Group vzw. Info: www.aegvzw.be.

De nieuwe commerciĂŤle ruimtevaart Steven Cuylle (AEG)

Voordracht

Sinds de laatste jaren is er een nieuwe trend in de ruimtevaart, namelijk deze van de nieuwe spelers die soms de groten belachelijk maken met hun verwezenlijkingen op erg korte termijn. Vele van deze bedrijven worden deels gesponsord met privegeld. Vannavond gaan we in op deze nieuwe spelers en hoe het mogelijk is dat ze succes na succes aaneen rijgen. Ook wordt in gegaan op hoe commercieel deze we zijn...

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 2 september 201 0.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw - www.aegvzw.be

Deelname is GRATIS

Kortnieuws Voorbij de baan van de planeet Neptunus licht de vijfde dwergplaneet van ons zonnestelsel op. Europese astronomen hebben donderdag bekendgemaakt dat Haumea bedekt is door ijskristallen.De miniplaneet heeft de vorm van een rugbybal en is 2.000 km lang. Op minder dan vier uur draait het hemellichaam rond zijn as. Dankzij de enorme VLT-telescoop van de Zuidelijke Europese Sterrenwacht ESO in Chili hebben wetenschappers vastgesteld dat Haumea bedekt is door goed geordende ijskristallen. Gezien de zonnestraling de kristallijne structuur van een ijsoppervlak vernietigt, moet er een energiebron zijn om dit te behouden, aldus Benoît Carry, die mee publiceerde in het vakblad Astronomy and Astrophysics. Die energie komt volgens de onderzoekers van twee bronnen: enerzijds de getijdenwerking van de twee manen van Haumea, Hi'iaka en Namaka, en anderzijds de aanwezigheid binnen de dwergplaneet van radioactieve elementen zoals potassium-40, thorium-232 en uranium-238. Haumea zou aan de uithoeken van ons zonnestelsel in botsing zijn gekomen met een ander object van gesteente, waardoor de twee manen ontstonden. De botsing kan ook de snelle rotatie van het hemellichaam en zijn vorm verklaren. De dwergplaneet bevindt zich op meer dan 5 miljard km van de Zon, binnen de Kuipergordel. Bron: Belga / JV / 1 2-05-2011 .

De NASA organiseert deze week een bijeenkomst voor wetenschappers die advies zullen uitbrengen over een toekomstige landingsplek voor de Marsrover Curiosity. De lancering van Curiosity zal in november plaatsvinden tijdens de Mars Science Laboratory missie. Volgend jaar zomer moet de marsrover landen op de rode planeet en bodemonderzoek gaan verrichten. De vraag is alleen nog waar de robot dat onderzoek gaat uitvoeren. Na de bijeenkomst van deze week zal een team van deskundigen een keuze maken uit vier mogelijke landingsplekken, zo meldt nieuwssite Physorg.com. Op dit moment zijn er nog vier locaties in de race. De eerste mogelijke landingsplek is Eberswalde, een krater met een diameter van 65 kilometer aan de zuidkant van Mars waar vroeger een rivierdelta doorheen liep. Mogelijk zijn hier overblijfselen van micro-organismen te vinden.

Een andere mogelijke locatie is Holden Crater, een 1 40 kilometer brede krater in de zuidelijke hooglanden van de rode planeet. Waarschijnlijk heeft ook dit gebied vroeger onderwater gestaan. Ook Gale Crater wordt als een optie beschouwd. Dit is een krater van 1 50 kilometer in een bergachtig gebied met kleiafzettingen die waarschijnlijk informatie bevatten over de klimaatgeschiedenis van Mars. De laatste landingsplek die de wetenschappers overwegen, is Mawrth Valley, eén van de oudste valleien op Mars, eveneens met kleiafzettingen.

De Marsrobot Curiosity zal als eerste voertuig een precisielanding maken op de rode planeet.

Tot nu toe konden landingsplaatsen op Mars maar heel globaal worden bepaald, met een marge van ongeveer zeventig kilometer. Een nieuwe landingstechniek moet daar verandering in brengen. Het is de bedoeling dat Curiosity wordt neergelaten op Mars vanuit een lander die met behulp van retroraketten zo veel vaart mindert in de dampkring dat het gevaarte enige tijd vlak boven het oppervlak van de rode planeet zal blijven zweven. Met een kabel moet het rijdende laboratorium vervolgens netjes met zijn wielen naar beneden op de vooraf bepaalde landingsplek worden neergelaten.

Bron: NU / 1 6-05-2011 .

Jupitermaan Io is veruit het meest vulkanisch actieve hemellichaam in ons zonnestelsel.

Gelijkmatig verdeeld over het oppervlak komen

vulkanen voor, dit in tegenstelling tot op aarde, waar deze vooral voorkomen daar waar continentale platen op elkaar botsen. De vulkanen op Io produceren honderd keer meer lava dan die op aarde. Uit nieuwe analyse van waarnemingen gedaan met de Galileo-sonde is nu nieuw bewijs afgeleid dat zich onder de korst van de maan een 30 km dikke oceaan van vloeibare magma bevindt met een temperatuur van 1 200 graden. Deze oceaan heeft effect op de manier waarop Io reageert met het immense magnetische veld van Jupiter.

Het bestaan ervan is dan ook afgeleid uit waarnemingen aan het magnetische veld, die door de Galileo-sonde zijn verricht tussen 1 995 en 2003. Maar voor een nauwkeurige analyse was beter inzicht nodig in de manier waarop de mineralen op Io reageren met het magnetische veld van Jupiter. Dat onderzoek is pas onlangs gedaan. Er wordt vermoed dat ook andere hemellichamen, zoals de aarde en de maan, kort na hun ontstaan zo'n magma-oceaan hadden en vulkanisch veel actiever waren.

Maar deze objecten zijn sindsdien zo afgekoeld dat de magma-oceaan verdwenen is. Op Io wordt de oceaan vloeibaar gehouden door de wisselende getijdenkrachten van Jupiter en de andere grote manen.

NASA heeft een nieuwe interactieve website gemaakt waarin alle waarnemingen van eerdere en huidige maanmissies worden samengebracht. Het Moon Lunar Mapping Modeling Project is opgezet door NASA's Marshall Space Flight Center en biedt een online gereedschap aan iedereen - vakwetenschappers en liefhebbers - om grote aantallen maanfoto's te doorzoeken, te bekijken en te analyseren. Het kan o.a. een rol spelen bij het plannen van nieuwe missies, maar ook worden gebruikt in het onderwijs en bij publieksvoorlichting. De database bevat niet alleen gegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter die sinds 2009 om de maan draait, maar ook van Apollo, Lunar Orbiter, Lunar Prospector, Clementine, Kaguya (Japan) en Chandrayaan-1 (India). Niet alleen beeldmateriaal is toegankelijk, maar bijvoorbeeld ook hoogtemodellen, zwaartekrachtmodellen, kraterdistributie, oppervlakte-ruwheid, en verdeling van chemische elementen. De projectwebsite biedt toegang tot twee visualisatiegereedschappen: Lunar Mapper, een lichtgewicht webapplicatie, en ILIADS, een speciaal clientprogramma dat gedownload kan worden.

Bron: NU / 1 6-05-2011 .

Er wordt al lang gespeculeerd dat er in de atmosfeer van Saturnusmaan Titan ook bliksemontladingen kunnen optreden. In de atmosfeer, die rijk is aan koolwaterstoffen, zou dat wellicht kunnen leiden tot de vorming van meer complexe organische moleculen die nodig zijn voor het ontstaan van leven. Maar uitgebreide analyses van radiowaarnemingen van de Cassini-sonde, gedaan tijdens 72 nauwe passages van Titan, hebben geen bliksem aangetoond. Als bliksem al voorkomt op Titan, dan is het waarschijnlijk erg zeldzaam. Een artikel over dit onderzoek is onlangs verschenen in Geophysical Research Letters. 1 2-05-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

De online database bevat niet enkel gegevens van de Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter maar ook van de Apollo, Lunar Orbiter, Lunar Prospector, Clementine, Kaguya (Japan) en Chandrayaan1 (India) missies. Naast het bekijken van klassieke foto's kunnen bezoekers van de website ook hoogte-modellen, zwaaretekrachtmodellen, oppervlakte-ruwheid en de verdeling van chemische elementen opvragen. Kortom: het Lunar Mapping and Modeling Project is een onmisbare website voor iedereen die gefascineerd is door de Maan. www.lmmp.nasa.gov

059

STS足134: Endeavour's laatste missie Red. / ESA / NASA

De zes astronauten van missie STS-1 34 op weg naar lanceerplatform 39A waar de Endeavour Space Shuttle hen staat op te wachten. Bron: ESA / NASA / S. Vorvaja.

De lancering van de Endeavour Space Shuttle doorheen het wolkendek. Bron: NASA.

De AMS-02 module kan men links op het ISS terugvinden.

Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

060

Artikel

Het AEG kortnieuws Redactioneel

Rubriek

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

061

Kortnieuws De Krabnevel in het sterrenbeeld Stier is het restant van een supernova die in 1 054 werd gezien. In het hart van de nevel staat een pulsar, een sneldraaiende neutronenster met een zeer sterk magnetisch veld, die als een superdynamo energie in de nevel pompt die daardoor kan blijven stralen. Bijzonder aan de Krabnevel zijn de gamma-uitbarstingen die sinds 2009 kunnen worden waargenomen. Op 1 2 april is met de Fermi Gamma-ray Space Telescope de grootste uitbarsting ooit waargenomen, vijf keer sterker dan ooit te voren met een duur van zes dagen. De helderheid in gammastraling werd 30x groter dan de normale helderheid. Al eerder, in januari, waren met diverse satellieten, waaronder Fermi, Swift en de Rossi X-ray Timing Explorer, langdurige helderheidsvariaties waargenomen in röntgenstraling. Maar opmerkelijk genoeg werden met het Chandraröntgenobservatorium geen veranderingen in röntgenstraling waargenomen tijdens de gamma-uitbarsting in april. Astrononen denken dat de gamma-uitbarstingen optreden als zeer sterke magnetische velden in de buurt van de neutronenster zich herschikken. Bij deze veranderingen kunnen deeltjes als elektronen worden versneld tot bijna de lichtsnelheid. Als deze zeer snelle deeltjes vervolgens weer reageren met magnetische velden, kan gammastraling worden opgewekt. Met het Chandra-röntgenobservatorium is de Krabnevel regelmatig waargenomen sinds september 201 0, juist met het doel om te bepalen waar in de nevel de gamma-uitbarstingen plaatsvinden.

Gamma-satellieten kijken niet scherp genoeg om dit te zien, maar treed een uitbarsting tegelijk op in het röntgengebied, dan kan de positie wel worden bepaald omdat röntgensatellieten veel scherper kunnen kijken.

In die opzet is men dus nog niet geslaagd, maar zeven maanden kijken naar de Krabnevel heeft wel een film opgeleverd waarin allerlei andere variaties in het röntgenbeeld zijn te zien. 1 4-05-2011 .

Astronomen hebben een nieuwe klasse van planeten ter grootte van Jupiter gevonden. De planeten reizen alleen door onze Melkweg, dus weg van het licht van een ster, zo heeft de NASA parallel met een publicatie in het vakblad Nature gemeld. Volgens exoplaneetspecialist Mario Perez van de NASA was het bestaan van planeten op drift voorspeld. Dankzij het afscannen van het centrum van onze Melkweg tussen 2006 en 2007 hebben de deelnemers aan een Japans/Nieuw-Zeelandse studie tien zulke planeten met ruwweg de grootte van de reuzenplaneet Jupiter gevonden. Het team denkt dat er ongeveer twee keer zoveel dergelijke hemellichamen bestaan dan er sterren zijn. Zij zouden wellicht evenveel voorkomen als planeten die rond een ster draaien. In onze Melkweg alleen al zouden er zodoende biljoenen eenzame planeten zijn. De theorie suggereert ook dat er nog meer Aardeachtige planeten op drift zijn dan Jupiterachtige. De ontdekkers menen dat de zwerfplaneten wellicht uit turbulente jonge zonnestelsels zijn gestoten. Of het kunnen bruine dwergsterren zijn die ongeveer even groot zijn als grote planeten. Ook is er nog de vrij onwaarschijnlijke mogelijkheid dat de objecten in zeer verre banen rondom een ster wentelen. Bron: Belga / SG / 1 9-05-2011 .

Komeet Hartley 2 is een betrekkelijk kleine komeet. Zijn langwerpige kern heeft een grootste lengte van slechts 2 km. In 201 0 kwam hij betrekkelijk dicht langs de aarde - 1 8 miljoen km - en was enkele maanden lang vanaf aarde goed waarneembaar. Ook werd de komeet in november 201 0 bezocht door de EPOXI-sonde van NASA (die eerder als Deep Impact al een

bezoek bracht aan komeet Tempel 1 ). EPOXI heeft ons mooie foto's van de kern gegeven, maar ook vanaf de aarde kan waardevol onderzoek worden gedaan. Astronomen van het Planetary Science Institute in Arizona en de University of Maryland hebben met de 2,1 meter telescoop van Kitt Peak National Observatory gedurende 20 nachten naar de komeet gekeken tussen 1 september en 1 5 december 201 0. Met een speciaal blauwfilter keken ze naar licht van cyanogeen (CN) om details waar te nemen in de coma van de komeet, de uitgestrekte 'atmosfeer' van de komeet. Met zag variaties op tijdschalen van enkele uren tot dagen, die er niet alleen op wijzen dat de kern roteert, maar dat de rotatietijd ook toenam gedurende de waarneemperiode. Hartley 2 is erg actief voor zijn beperkte omvang. Gasuitbarstingen vanuit de ijsachtige kern zijn waarschijnlijk de oorzaak van de veranderingen in rotatietijd. Bron: NU / 1 9-05-2011 .

In het Universiteitsmuseum Groningen is vanaf 27 mei 2011 tot en met 23 januari 201 2 ‘Beyond the stars – Reis naar de oneindige ruimte’ te bezoeken. Hoogtepunten van deze tentoonstelling zijn de vele spectaculaire foto’s van objecten binnen en buiten ons melkwegstelsel. Dankzij ultramoderne satellieten en telescopen kan de bezoeker kijken naar exoplaneten, supernova’s en geheimzinnige sterrenstelsels. Beyond the stars neemt de bezoeker mee op een ruimtereis die begint in ons Zonnestelse en via de Melkweg en andere sterrenstelsels eindigt in het verre heelal.

Onderweg ziet de bezoeker beelden van bekende en onbekende gebieden, gemaakt met behulp van ultramoderne telescopen op de grond en in de ruimte. Het jaar 2011 is door de NASA uitgeroepen tot het Jaar van het Zonnestelsel. ‘Beyond the stars’ begint dan ook met de vertrouwde beelden van zon, maan en planeten, maar voegt er direct veel nieuws aan toe zoals duinen op Mars en de draaiende Saturnusmanen Rhea en Titan. Via een tocht door het melkwegstelsel gaat het langzaam richting climax: metersgrote kleurenfoto’s van de oneindige ruimte. Voor bezoekers is er dagelijks om 1 4.00 en 1 5.00 uur een show in het Kapteyn mobiele planetarium (beperkte deelname). De Rijksuniversiteit Groningen heeft een lange traditie op het gebied van sterrenkunde. In haar rijke verleden heeft ze grote astronomen als Jacob Cornelius Kapteyn en Adriaan Blaauw voortgebracht. Eind 1 9e eeuw ontdekte Kapteyn het bestaan van sterstromen, een eerste doorbraak in het onderzoek naar de structuur van de Melkweg.

Adriaan Blaauw verrichtte in de 20e eeuw baanbrekend onderzoek naar de vorming van sterren.

Een Amerikaanse archeologe heeft zeventien nieuwe piramides ontdekt in Egypte. Ze maakte daarbij gebruik van een nieuwe technologie met infraroodsatellietbeelden van het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA. Op de site deden archeologen al opgravingen die alvast de aanwezigheid van twee piramides bevestigden, meldt de BBC. "Een piramide uitgraven is de droom van elke archeoloog", zegt dr.

Sarah Parcak van de Universiteit van Alabama in Birmingham.Parcak maakte gedurende meer dan een jaar gebruik van satellietbeelden van de NASA vanop 700 kilometer hoogte. Met behulp van de satelliet werden een hele reeks high definition (HD) en infraroodfoto's genomen van de necropolis van Saqqarah en Tanis, in het noordoosten Egypte. Bron: AFP / 2605/2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Universiteitsmuseum ligt in het hart van de stad Groningen. Het is een museum voor mens, natuur en wetenschap met een veelzijdige wetenschappelijke collectie. www.rug.nl/museum

063

Gliese 581 doet verbazen Red. / Belga

Gliese 581 is een zwakke, met het blote oog niet zichtbare ster in het sterrenbeeld Weegschaal (Libra). De ster is een rode dwerg en heeft zes planetaire begeleiders. De naam van deze ster is afkomstig uit de Gliese catalogus, een stercatalogus voor sterren in de "omgeving" van de zon.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

064

Artikel

Wedstrijd

Win een meteoriet !

Redactioneel

Rubriek

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

065

Kortnieuws Paus Benedictus XVI heeft vandaag een gesprek gehad met de bemanning van het ISS. Vanuit het Vaticaan had de paus contact met de twaalf astronauten die in het internationale ruimtestation verblijven. Het was de eerste keer dat een paus zoiets deed. Het gesprek, dat ongeveer twintig minuten duurde, kwam er naar aanleiding van de laatste missie van de Endeavour, de spaceshuttle die deze week aankwam bij het ruimtestation. Joseph Ratzinger sprak de bemanning toe vanuit de bibliotheek van het Vaticaan, waar een groot scherm geïnstalleerd stond. De paus had bewondering voor de moed, de discipline en het engagement van de astronauten. Hij stelde ook vragen over het dagelijks leven van de bemanning en hun uitzicht op de aarde. De paus had ook aandacht voor de vrouw van de gezagvoerder van de Endeavour, Mark Kelly.

Congreslid Gabrielle Giffords raakte in januari zwaargewond bij een schietpartij. Benedictus sprak de hoop uit dat de vrouw snel weer herstelt. Het maandag op Cape Canaveral gelanceerde ruimteveer Endeavour klonk zich woensdag vast aan het ISS. Bron: Belga / ADV / 21 -05-2011 .

De EU lanceert op 20 oktober de eerste twee satellieten van zijn navigatiesysteem Galileo.

De lancering heeft plaats in Kourou in Frans Guyana.

Eurocommissaris AntonioTajani (Industrie) heeft dat maandag bekendgemaakt.

Galileo moet de concurrentie aangaan met onder meer het Amerikaanse gps-systeem. Het project had een moeizame start. Het zal op zijn vroegst in 201 4 operatief zijn; jaren later dan de bedoeling was. Ook de kosten zijn flink opgelopen. Ze komen in totaal uit op ruim 5 miljard euro. Bron: ANP / 23-05-2011 .

In navolging van Japan gaan de Verenigde Staten met een sonde naar een asteroïde en terug, meldt de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. De missie Osiris-Rex begint in 201 6, duurt zeven jaar en kost minstens 800 miljoen dollar (bijna 570 miljoen euro). De bestemming is de 560 meter lange asteroïde 1 999 RQ36. Met een robotarm wordt er materiaal afgeschraapt, dat terug op Aarde wordt onderzocht. De asteroïde is in miljoenen jaren waarschijnlijk nauwelijks veranderd, en kan wetenschappers daarom een goed inzicht geven in de manier waarop ons zonnestelsel 4,5 miljard jaar geleden is ontstaan. Met het onderzoek treden de Amerikanen in de voetsporen van een baanbrekend Japans project. De sonde Hayabusa had vorig jaar stofdeeltjes van de asteroïde Itokawa teruggebracht naar de aarde. Bron: ANP / SAM / 26-05-2011 .

De NASA stopt vandaag de pogingen om nog contact te krijgen met de Marsrobot Spirit die zich op het oppervlak van de Rode Planeet bevindt, zo heeft het Amerikaanse ruimtevaartbureau bekendgemaakt. De laatste communicatie met de jeep, die op 3 januari 2004 landde, dateert van 22 maart 201 0. Bij de serie pogingen om weer contact te krijgen, hoopte men ook dat de robot weer zou ontwaken dankzij een toenemende hoeveelheid zonne-energie na de harde Marswinter, die veelal gepaard gaat zonder zonlicht. Vermoedelijk heeft het zeswielig wagentje de voorbije winter koudere interne temperaturen ondergaan dan in eender welk van de voorgaande zes jaren op Mars. De koude kan talrijke vitale componenten en connecties hebben beschadigd. De ingenieurs hadden de laatste maanden weinig hoop om weer te communiceren met de Spirit. De NASA wil nu communicatie-uitrusting voor de Spirit gebruiken voor het eveneens onbemande Mars Science Laboratory dat in november wordt

gelanceerd. Oorspronkelijk zou de missie van de Spirit maar drie maanden duren. De enkele weken later gelande tweelingbroer Opportunity doet wel nog aan actieve exploratie van onze buurplaneet. Bron: Belga / SG / 25-05-2011 .

Nieuwe analyses van materiaal verzameld tijdens de Apollo 1 7-missie laten zien dat het inwendige van de maan veel meer water bevat dan gedacht. Dit geeft mogelijk een andere draai aan de ontstaansgeschiedenis van de maan. Een team onder leiding van Erik Hauri van het Carnegie Institution for Science onderzocht insluitsels van gestolde magma in kristallen. Het magma bevat honderd keer meer water dan ooit eerder is gemeten in maangesteente. Doordat het is ingesloten in kristal, heeft het water niet kunnen ontsnappen.

De kristallen met de insluitsels zijn zeer lang geleden tijdens vulkaanuitbarstingen vanuit het binnenste van de maan naar het oppervlak gebracht. Vergeleken met meteorieten bevat gesteente op aarde en de andere aardse planeten maar weinig water en andere vluchtige stoffen. Dit past in het beeld dat het binnenste deel van het zonnestelsel te heet was voor de aanwezigheid van deze stoffen, toen de aardse planeten werden gevormd. Het lage watergehalte dat tot nog toe op de maan was gemeten, sloot hier ook goed bij aan. De waarneming dat het maaninwendige meer water bevat dan gedacht heeft consequenties.

Dit gaat namelijk niet goed samen met de theorie dat de maan gevormd is door een zeer gewelddadige (en hete) inslag van een planetair lichaam met de omvang van Mars op de proto-aarde. En een hoger watergehalte in het inwendige van de planeten heeft gevolgen voor het tektonische gedrag van planeetoppervlakken, het smeltpunt van materialen in het inwendige en het gedrag van vulkanen. Het is zelfs mogelijk dat het waterijs dat eerder is waargenomen in kraters op de polen van de maan niet alleen afkomstig is van komeetinslagen, maar is vrijgekomen uit het binnenste van de maan bij vulkaanuitbarstingen. Het onderzoek is vandaag gepubliceerd in Science Express.

De testfase van de drie reusachtige zonnepanelen van de Amerikaanse ruimtesonde Juno, uitgevoerd bij het ruimtevaartbedrijf Astrotech in Titusville, Florida, is 26 mei met succes afgesloten. Juno wordt in augustus 2011 gelanceerd; de ruimtesonde gaat onderzoek doen aan het magnetisch veld en de atmosfeer van de reuzenplaneet Jupiter. Nooit eerder is een ruimtesonde op zo'n grote afstand van de zon voor zijn energievoorziening afhankelijk geweest van zonnepanelen.

De drie panelen van Juno meten elk 2,7 bij 8,9 meter, maar leveren bij Jupiter toch slechts 450 watt aan vermogen. Bron: NU / 26-05-2011 .

Met de Amerikaanse WISE-kunstmaan (Widefield Infrared Survey Explorer) zijn vele honderden sterrenstelsels in de omgeving van ons eigen Melkwegstelsel gefotografeerd op infrarode golflengten. Die warmtestraling biedt o.a. informatie over de verdeling van stof in de stelsels. De eerste WISE-foto's van sterrenstelsels zijn vandaag gepresenteerd op de 21 8e bijeenkomst van de American Astronomical Society in Boston. Hoewel de foto's veel minder scherp zijn dan opnamen in zichtbaar licht van bijvoorbeeld de Hubble Space Telescope, bieden ze sterrenkundigen wel belangrijke aanvullende informatie. De complete WISE-catalogus zal in het voorjaar van 201 2 gepubliceerd worden. 26-05-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Deze onbemande ruimtesonde zal mogelijk in augustus 2011 gelanceerd worden aan boord van een Atlas V 551 -raket. Na een reis van zo'n vijf jaar zal deze dan in een polaire satellietbaan rond de planeet Jupiter terechtkomen. www.nasa.gov/juno

067

De wereldhoofdstad van astronomie en ruimtevaart Martin Senechal

068

La Palma is het meest noordwestelijk gelegen eiland van de Canarische Eilanden in de Atlantische Oceaan naast Afrika.

Het onderscheidt zich van de andere Canarische Eilanden door het ontbreken van massatoerisme. Op de rand van de Caldera de Taburiente is een internationale sterrenwacht gevestigd, het Observatorium Roque de los Muchachos.

Nederland beheert hier samen met het Verenigd Koninkrijk twee optische telescopen, de William-Herschelltelescoop en de Isaac Newton telescoop.

Ook beheert Nederland de Dutch Open Telescoop, een zonnetelescoop. De Mercatortelescoop wordt beheerd door de Belgen en Zwitsers. De Jacobus Kapteyn Telescoop is op dit moment niet meer in gebruik. Wel staat het gebouw van deze telescoop nog op het eiland. Ook bevindt zich hier de Gran Telescopio Canarias (GTC of GranTeCan genoemd), een van de grootste spiegeltelescopen ter wereld.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

069

Hemelkalender

Deze maand te zien aan de sterrenhemel...

Marc van der Sluys

070

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair-wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

071

072

Een occultatie of bedekking is een astronomische gebeurtenis die men kan waarnemen wanneer een niet-lichtend hemellichaam tussen de waarnemer en een verdergelegen lichaam – lichtend door ofwel straling ofwel weerkaatsing van licht – passeert. Als dit verdergelegen lichaam slechts gedeeltelijk of periodiek wordt verborgen, noemt men dit rakelingse of scherende occultatie (Engels: grazing occultation). Men spreekt van het verschijnsel (immersie) bij het verdwijnen van een ster bij bedekking door de maan, of van een satelliet bij bedekking door de planeet.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

073

Een bolvormige sterrenhoop (of bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte rÜntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

074

075

Kortnieuws Aan angstwekkende voorspellingen over de invloed van de klimaatverandering op de landbouw wereldwijd is er geen gebrek: tientallen studies voorspellen droogte, vernielde landbouwgrond en overstromingen. Maar een nieuwe Amerikaanse studie toont dat de invloed van klimaatverandering nu al voelbaar is.

Welkom in de toekomst. De voedselprijzen zijn dit jaar gestegen naar nieuwe recordhoogtes en hebben de onlusten in het Midden-Oosten en Afrika aangezwengeld. Uit een studie van de University of Columbia en de Stanford University in Californië blijkt dat de hogere temperaturen daarin een rol speelden. Die leiden tot dehydratatie, bemoeilijken de bestuiving en remmen fotosynthese af. De dalende oogsten dragen uiteraard bij aan hogere voedselprijzen.

"Iedereen denkt over de klimaatverandering als iets in de toekomst", zegt David Lobell, landbouwwetenschapper aan de Standford University. "Maar het is niet iets waarop we moeten wachten. Het is iets waarmee we nu meteen moeten leren omgaan." Lobell en zijn collega's analyseerden de oogsten van maïs, rijst, tarwe en soja tussen 1 980 en 2008. De vier gewassen maken samen 75 procent uit van alle calorieën die wereldwijd geconsumeerd worden.

Via computermodellen werden simulaties gemaakt van de oogsten indien de temperatuur gelijk was gebleven. De resultaten zijn indrukwekkend: de oogsten van maïs en tarwe zijn respectievelijk gemiddeld met 3,8 en 5,5 procent gedaald ten opzichte van de simulatie zonder temperatuursverandering. Maar dat gemiddelde verbergt grote schommelingen tussen de verschillende regio's. Rusland is bijvoorbeeld 1 5 procent van zijn potentiële oogst verloren, en ook Brazilië, Mexico en Italië verloren meer dan het gemiddelde. De oogsten van soja en rijst daalden in sommige regio's, maar die daling werd gecompenseerd door een stijging elders.

De onderzoekers zijn verrast door de grote invloed van de temperatuurstijging op de oogsten. Verrassend genoeg heeft neerslag een minder grote invloed. Een temperatuurstijging met 1 procent leidt in lager gelegen landen tot een vermindering van de oogst met 1 0 procent.

De wetenschappers willen nu vooral onderzoek doen naar manieren waarop landbouwers zich kunnen aanpassen aan de snel veranderende temperaturen. Kennis daarover is hoognodig, zeggen ze, want de wereldbevolking blijft in een razend tempo groeien, en de oogsten groeien niet in hetzelfde tempo, waardoor de voedselprijzen zullen blijven stijgen. Bron: IPS / ADB / 08-05-2011 .

Na twee koude winters op rij en na de kritische geluiden die de laatste jaren over het klimaatpanel van de Verenigde Naties naar buiten zijn gekomen, zijn veel mensen sceptisch over klimaatverandering. Toch is het zeker dat het klimaat verandert. Een enorme vaart loopt het alleen niet. Dat is de boodschap van de Nederlandse professor klimaatverandering Pier Vellinga (Wageningen Universiteit en Vrije Universiteit Amsterdam) in zijn boek 'Klimaatverandering, hoezo klimaatverandering', dat morgen uitkomt. In het boek zet hij feiten, fabels en vragen over klimaatverandering op een rij en gaat hij er aan de hand van wetenschappelijke argumenten op in. Zo wil hij mensen stimuleren om over klimaatverandering na te denken en te discussiëren. Vellinga legt uit dat de recente opwarming van de aarde niet af te doen is met zonneactiviteit en dat CO2 wel degelijk een opwarmende werking heeft. "Op korte termijn hebben we er in Nederland (en dus ook in België, nvdr) niet zoveel last van", aldus Vellinga. "De aarde warmt de komende honderd jaar zo'n 2 tot 6 graden op. De natuur kan zich hieraan niet aanpassen, maar we kunnen in Nederland wel de dijken verhogen en zo de problemen nog enige tijd het hoofd bieden."

Morele verantwoordelijkheid. De vraag of het zinvol is om maatregelen te treffen, hangt af van hoe je het bekijkt. Vellinga: "Je kan het vanuit economisch oogpunt bekijken: pas als de schade van klimaatverandering meer kost dan de maatregelen om het te voorkomen, loont het om er wat aan te doen. Maar je kan het ook moreel bekijken. De zware effecten zijn waarschijnlijk pas voelbaar over tientallen jaren.

De volgende generaties krijgen hiermee te maken. De vraag is of we nu al willen ingrijpen om dat straks te voorkomen." Dat de klimaatverandering ooit dramatische gevolgen zal hebben als we op dezelfde voet doorleven, staat zo goed als vast, volgens Vellinga, het is alleen nog niet duidelijk op welke termijn dit gaat gebeuren. Bron: Belga / ADB / 09-05-2011 .

Hoe zit het met alle vragen over het klimaat, hoe kunnen we de feiten van de fabels onderscheiden? Op deze vraag geeft hoogleraar Pier Vellinga een antwoord in zijn nieuwe boek Hoezo Klimaatverandering. “Feit is dat de opwarming wereldwijd doorzet. Zonnevariatie kan deze opwarming niet verklaren”, aldus Vellinga. “Ook zijn we de afgelopen tien jaar de ijstijden beter gaan begrijpen. Hierdoor weten we steeds beter wat de invloed is van de toegenomen hoeveelheid CO2 in de atmosfeer.”

Vellinga heeft alle argumenten van de klimaatsceptici nog eens nagelopen. Vervolgens heeft hij de belangrijkste fabels over klimaatverandering ontkracht. Eén van de hardnekkige fabels die volgens Vellinga de ronde doet is dat de temperatuurmetingen niet zouden kloppen: “zeker de afgelopen dertig jaar zijn de metingen zeer betrouwbaar”. Een andere fabel is dat de invloed van de mens op de natuur klein is. De natuur zou zo sterk zijn dat de mens er niet toe doet. “De mens heeft wel degelijk invloed en we kunnen deze invloed bijsturen.” Volgens Vellinga wordt het menselijk voorbestaan niet door klimaatverandering bedreigd: “Ook in warme tijden is er uitbundig leven mogelijk, kijk maar naar de tijd van de dinosauriërs. Als het klimaat snel verandert, ontstaan er wel problemen. De helft van de mensen woont in kustgebieden. Zij krijgen te maken met de zeespiegelstijging.” In het boek zijn wetenschappelijke inzichten goed leesbaar weergegeven voor een breed publiek: “dat heeft wel wat moeite gekost, maar ik krijg nu al veel reacties van mensen die zeggen dat het leest als een trein”.

Het Belgische Electrawinds opent morgen in Toscane een park met 2.1 00 vierkante meter zonnepanelen. Ze worden ingewerkt in de dakconstructie van een parkeerterrein. In 2008 opende het Belgische groenestroombedrijf al een park met windmolens in het Italiaanse Pontedera. Daar komt nu een oppervlakte zonnepanelen bij in dezelfde gemeente. De 1 .41 6 panelen zullen een jaarlijkse elektriciteitsopbrengst genereren van 357.000 kWh, het jaarverbruik van zowat 1 02 gezinnen.

Electrawinds investeerde 1 ,3 miljoen euro in het project. Het Belgische bedrijf blijft eigenaar van de zonnepanelen en staat in voor de exploitatie.

Bron: Belga / GB / 9-05-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

077

Op zoek naar een tweede Aarde M. Brouwer

Hiernaast staat de beroemde vergelijking waarmee Frank Drake probeerde uit te rekenen hoe groot de kans op intelligent buitenaards leven is. Daarin staan de volgende symbolen: R* = gemiddelde snelheid waarmee sterren worden gevormd. fp = fractie van die sterren met planeten. ne = gemiddelde aantal aardeachtige planeten. fl = fractie van die planeten die leven ontwikkelt. fi = fractie van die planeten waar zich intelligent leven ontwikkelt. fc = fractie van die planeten die technologie ontwikkelt.

L = levensduur van communicerende beschavingen in jaren.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

078

Reeks (2/2)

De symbolen in deze formule betekenen: Ne = Het aantal planeten in onze Melkweg waarop leven mogelijk is. n* = Het aantal sterren in ons melkwegstelsel. Dat zijn er zo’n 200 miljard. fGHZ = De fractie van deze sterren die zich binnen de Galactic Habitable Zone bevindt. Een goede schatting hiervoor is 20%. f*m = De fractie van deze sterren met de juiste massa (tussen de 0,5 en 1 ,5 zonsmassa’s). 22,7% van de sterpopulatie in onze Melkweg valt tussen die grenzen. fP = De fractie van deze sterren waaromheen een stabiele planeetbaan bestaat.

Een schatting van NASA met behulp van de Spitzertelescoop is 40%. fCHZ = De fractie van deze planeten die zich binnen de bewoonbare zone van zijn ster bevindt. De Keplertelescoop heeft tot nu toe 1 235 planeten ontdekt, waarvan 54 binnen de bewoonbare zone. 4,4% is dus een redelijke schatting. fPm = De fractie van deze planeten met de juiste massa (tussen de 0,8 en 2,2 aardmassa’s). 24% van de Keplerplaneten is lichter dan twee aardmassa’s.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

079

Papendrecht straks een heliostaat rijker !

Jean足Pierre Grootaerd

080

Artikel

081

17

01

02

03 04

06

08

18

23

09 11

13

12

24

10

19

22

31

35

34

36

16

15

32

14 07

20

21

28

33 29

05

30

26

27

37 38

25

Astro­links Ons land telt heel wat sterrenkundige (rood) en ruimtevaartgerichte (blauw) initiatieven.

Gaande van verenigingen voor jongeren en / of volwassenen, al dan niet in een overkoepelende structuur (VVS, CBAA of FFAAB), tot planetaria's en volkssterrenwachten (zwart). Private sterrenwachten, overkoepelende verenigingen en bedrijven in de ruimtevaartsector werden niet opgenomen in deze lijst.

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@ aegvzw.be. Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

West­Vlaanderen

01 - Astro Event Group vzw (Oostende) 02 - JVS Quasar (Oostende) 03 - Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (Brugge) 04 - JVS Vigilia (Brugge) 05 - Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) 06 - Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) 07 - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) Oost­Vlaanderen

08 - Spacepage (Adegem) 09 - De Polderster (Assenede) 1 0 - Werkgroep Sterrenkunde Ugent (Gent) 11 - VVS Scheldeland (Lokeren) 1 2 - Antares (Sint Niklaas) 1 3 - Mercator (Bazel) 1 4 - JVS Sirius (Aalst) 1 5 - Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) Antwerpen

1 6 - VVS Brabantse Kouters (Londerzeel) 1 7 - Asterion (Wuustwezel) 1 8 - ASH Polaris (Herentals) 1 9 - Andromeda (Mol) 20 - VVS Cygni (Lille) 21 - Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) 22 - JVS Oberon (Hove) 23 - Kon. Sterrenkundig Genootschap Ant. (Antwerpen) 24 - Volkssterrenwacht Urania (Hove) Vlaams Brabant & Brussel

082

25 - Mercurius (Halle) 26 - Wega (Leuven) 27 - Sterrenwacht Altair (Zoutleeuw) 28 - Helios (Averbode) 29 - Astroclub Véga (Brussel) 30 - Koninklijk Planetarium (Brussel) 31 - Vlaamse Raket Organisatie (Mol)

32 - Preventie lichthinder (Leest) 33 - Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) Limburg

34 - Noorderkroon (Hamont-Achel) 35 - LVWS Aquila (Lommel) 36 - JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) 37 - JVS Descartes (Genk) 38 - Volkssterrenwacht Europlanetarium (Genk) Waals Brabant & Brussel

39 - Astroclub Véga (Bruxelles) 40 - Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) 41 - Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) 42 - Astro Kot (Louvin la Neuve) 43 - Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) Luik

44 - Groupe Astronomie de Spa (Spa) 45 - Société Astronomique de Liège (Liège) Namen

46 - Astronamur (Namur) 47 - Cercle Astronomique Mosan (Dinant) Henegouwen

48 - Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) 49 - Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) 50 - Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) 51 - Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) 52 - Astro Laïka (Florenne) 53 - C.D.P.A. (Sivry) Luxemburg

54 - Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau)