viaVIA Maart 2012 by Paul Winkelmolen

via VIA

Uitgave van studievereniging VIA Stedebouw TU/e

Themakatern ‘Tijdelijkheid’ Flexibiliteit binnen een groenstructuur - Buro Lubbers Afstudeerproject ‘Pottenberg’ - Michelle Fonck Discussie: Universitair onderwijs faalt in opleiden ‘ontwerpers’ viaVIA

1 Maart 2012

BURO LUBBERS landschapsarchitectuur & stedelijk ontwerp

Buro

Lubbers

een

ontwerpbureau

voor

landschaps-

Wat is precies de vraag van de opdrachtgever? Waar

architectuur, stedenbouw en de inrichting van de openbare

gaat de opgave in de kern over? Elke opgave wordt

ruimte. Sinds 1993 ontwerpt het bureau projecten op elk

vervolgens benaderd in relatie tot de specifieke kenmerken

schaalniveau, voor zowel publieke als private opdrachtgevers.

van de omgeving: de genius loci. Vorm ontstaat zo als

De kenmerken van het bureau zijn: een multidisciplinaire

een logisch gevolg of als een reactie op de specifieke

aanpak, een vernieuwend vakmanschap, een scherpe analyse,

kenmerken van de plek en wordt dus niet uit louter vormwil

een stoere en poëtische vormentaal en een kritisch oog voor

‘toegevoegd’. Tijd en duurzaamheid zijn daarbij belangrijke

detaillering. Een enthousiast team verzorgt een totaalproduct

ontwerpinstrumenten. Bij elke stap van het ontwerpproces

van schetsontwerp tot uitvoeringsbegeleiding.

wordt bovendien ruim aandacht besteed aan de detaillering, de beheeraspecten en het materiaalgebruik. Deze strategie

Analyse, concept, ontwerp en ambacht. Dat zijn de instru-

leidt tot verrassende concepten, die in hun ogenschijnlijke

menten waarmee Buro Lubbers zijn opgaven beheerst van

eenvoud de identiteit van een locatie krachtig en herkenbaar

het prille begin tot het laatste detail, van stedenbouwkundig

neerzetten. Met ambitie en realiteitszin boort Buro Lubbers

masterplan tot de inrichting van parken, pleinen en tuinen. In

zo zijn creatieve potenties aan voor de ontwerpopgaven

de analysefase wordt de essentie van de opgave onderzocht.

van vandaag.

Mathildeplein Eindhoven

Daklandschap Strijp S Eindhoven Strijp R Eindhoven

‘t Zand Son en Breugel

Geriefbos Gilze

Catharinahof Eindhoven

Internationale School Eindhoven

Boschkens Tilburg

Advertentie

viaVIA

Crisis als nieuw begin

voorwoord Paul Winkelmolen

Beste lezer, Als commissaris Public Relations heb ik het eerste half jaar veel werk te verzetten gehad. Het is crisis, dus er haakten enkele sponsoren af en onze hoofdsponsor (Croonen Adviseurs) werd op 18 oktober failliet verklaard. Gelukkig hebben we de meeste sponsoren kunnen behouden voor een samenwerking, maar door financiële aspecten moeten we extra gaan letten op de uitgave. Daardoor hebben we onder andere besloten om de viaVIA nog maar tweemaal per jaar uit te geven. Het is dus echt crisis. Toch is het niet alleen maar kommer en kwel. Zoals jullie kunnen zien, heeft de viaVIA een nieuwe lay-out. Daarbij hoort ook een vernieuwde indeling waarin we enkele pagina’s in kleur laten afdrukken, waardoor we hopen dat de viaVIA nog meer een écht (grafisch) uithangbord wordt voor onze vereniging. Bij deze wil ik dan ook enkele aspecten aan de vernieuwde lay-out toelichten, om de leesbaarheid te vergroten. Lay-out // De viaVIA heet nu ook eindelijk viaVIA doordat we deze titel ook op de kaft zetten. Hierdoor verdwijnt het sterke thematheuze karakter en krijgt het een duidelijkere uitstraling als verenigingsmagazine. Dit hebben we verder doorgevoerd door onderwijs-informatief materiaal cq. verenigingsnieuws ook in ‘het eerste blok’ te presenteren. Ook proberen we hier de discussie over relevante thema’s aan te wakkeren middels een (op nieuws gebaseerde) stelling. // De dubbele dash (//) refereert naar het logo van VIA Stedebouw en is te vinden in iedere kop en iedere staart. Structuur // Doordat we terug gaan naar twee uitgaven per jaar, kunnen we inspelen op de halfjaarlijkse semester-regeling. Naast kosten besparen, kunnen we daardoor beter afstemmen op (halfjaarlijkse) projecten van bachelor- en masterstudenten en afstudeerders. Thema-katern // Omdat we afstappen van ‘themanummers’ komt er een themakatern dat dient als bron van inspiratie, toegevoegde ‘blik op de actualiteit’ en ruimte voor publicaties, naast alle andere aanvullende artikelen. Blok voor alle (stedebouw)studenten // Na het informatieve eerste blok en themablok is er in het derde deel nog meer aandacht voor het bespreken van bachelor- en masterprojecten. Aansluitend geven we een bedrijf, in dit geval onze nieuwe sponsor Buro Lubbers, de kans om te vertellen over (een project uit) het werkveld. Dit maakt de cirkel rond: van bachelorproject tot bedrijfsproject uit het werkveld. Ik wens iedereen ontzettend veel leesplezier, namens de PR-commissie en het 19e bestuur van VIA Stedebouw, Paul Winkelmolen

Commissaris Public Relations

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Advertentie

viaVIA

Inhoudsopgave

Colofon viaVIA, uitgave van studievereniging VIA Stedebouw, TU/e jaargang 18, nummer 01 Eindhoven, maart 2012 viaVIA wordt uitgegeven door: PR-commissie VIA Stedebouw Den Dolech 2 (Vertigo 08H01) telefoon: 040-2475352 E-mail: via@bwk.tue.nl www.viastedebouw.nl facebook.com/groups/viastedebouw Redactie Paul Winkelmolen (eindredactie) Gijs van der Sman Nick de Graaf Mike Verdonkschot Dagmar Cats Geert Janssen Drukwerk van de garde / Jémé (Eindhoven) Abonnementen Organisaties: 35,00 euro particulieren: 20,00 euro studenten (niet TU/e): 5,00 euro Abonnees worden automatisch lid van VIA Stedebouw. Lid worden kan ook door aanmelding bij het secretariaat van VIA Stedebouw. U ontvangt dan automatisch het viaVIA-magazine. Het lidmaatschap geldt tot wederopzegging en kan worden aangevraagd door één van genoemde bedragen over te maken op bankrekeningnummer 15.13.83.316, ten name van VIA Stedebouw Eindhoven o.v.v. ‘Abonnement viaVIA’. Vermeld tevens uw naam, adres en zonodig organisatie. ISSN 1385-7045 viaVIA wordt mede mogelijk gemaakt door de steun van de Faculteit Bouwkunde TU/e. De commissie van aanbeveling bestaat uit prof. ir. B Dirrix, prof. dr. dipl. ing. H. Fassbinder, ir. W. de Hoop, prof.dr. H.Timmermans

// Nieuws uit het werkveld

// Universiteitsnieuws + Groeten uit

// Activiteit van het semester

Herfstlezingen: Landschap & de stad

// Van de activiteitencommissie

// Tijdelijkheid is onze redding!

Column // Jaap Margry

THEMAKATERN : TIJDELIJKHEID

// Meer Witte Dames en Bruine Heren graag...

Artikel // Mike Verdonschot

// Tijdelijkheid van de sociale omgeving

Artikel // Nick De Graaf

// Kantoorpeer heeft de toekomst!

Artikel // Gijs van der Sman

// Multiproject: Kop van ‘t Zand

Jasper van Rossum & Kelly Reijnders

// Schakelprojecct: Groot Ziekengasthuis

Wietse Oostra

// M1: Rotterdam - Hoekse Lijn

Hylke Broekema & Piet Suijkerbuijk

// Afstudeerproject: Groen als kracht van de wederopbouw

Michelle Fonck

// De aanpak van Buro Lubbers

Kim Thehu

// Erasmus report

Geertjan Wolfs & Jasper Massink

// Design

Column // Reinder Rutgers

Afbeelding Cover: De Waag, Amsterdam // Nick De Graaf

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Nieuws uit het werkveld Leegstand = winst?

appartementen, grootschalig onderhoud

Dat leegstand een structureel probleem

of sloop/nieuwbouw onmogelijk maken.

is, is geen nieuws meer. De oorzaken

Daarnaast rijst de vraag of er juist niet be-

zijn echter wel interessant, en legio. Het

hoefte is aan betaalbare huurwoningen.

bouwen van kantoren is vaak een win-

Als referentie kan het Verenigd Koningrijk

win-win (lees: winst-winst-winst) situatie:

dienen waar in 1979 een soortgelijke

zowel de belegger, de verhuurder als de

regeling werd doorgevoerd. De maat-

gemeente verdienen flink aan kantoor-

schappelijke gevolgen waren hier aan-

Plannen voor pop-up-mall Amsterdam

kolossen. Het meest recente voorbeeld

zienlijk en de vraag is of deze ook positief

In navolging van het bekende concept

is KPMG in Amstelveen, dat na 19 jaar

waren.//

van de pop-up store (een tijdelijke win-

een nieuwe kolos betrekt en daarbij 600 meter verderop 47.000 m2 leegstand creëert. De gemeente verdient aan de verkoop van grond, de ontwikkelaar en belegger aan de bouw, en KPMG deelt flink mee in de winst van de ontwikkelaar aangezien deze partij voor het cruciale element zorgt: het huurcontract. Een gangbare praktijk in vastgoedland.// Lees verder op HPdetijd.nl en bekijk ook zeker de aflevering van ‘De slag om Nederland’ van de VPRO.

kel in een zeecontainer of leegstaand

Crowdfunding In tijden van economische malaise is het interessant om te zoeken naar alternatieve financieringsconstructies. Eén daarvan is door een groot aantal mensen een kleine bijdrage te laten leveren: crowdfunding. Een goed voorbeeld is de Luchtsingel van ZUS. In het kader van de 5e architectuurbiënnale in Rotterdam wordt door ZUS een houten voetgangersbrug ontwikkeld die het station met de Hofbogen verbindt. Iedereen kan een of meerdere planken ‘adopteren’: al vanaf 25 euro staat jouw naam op de brug!//

pand) komt BOXPARK met de volgende stap: een pop-up mall. Enkele maanden geleden opende zij haar van gerecyclede zeecontainers gemaakte deuren in Shoreditch, Oost Londen. Het is een verzameling van 60 winkels, cafés en restaurants, waar de organisatie zorgt voor een gezonde mix van multinationals als Calvin Klein en lokale onbekende merken. In samenwerking met Corio, een grote vastgoed investeringsfirma, wordt bekeken of dit concept in de rest van Europa voet aan wal kan krijgen, waaronder ook Amsterdam.// Zie ook: www.brandingmagazine.com

Zie ook: www.imakerotterdam.nl

‘Right to buy’ – nu ook in Nederland! Vlak voor de kerst stemde de ministerraad in met een wetvoorstel dat huurders van woningcorporaties het recht geeft om hun woning te kopen. Sterker nog: de corporaties worden verplicht om minstens 75% van de woningen te koop aan te bieden. Reactie van de corporatiesector: keihard procederen. Versnippering van hun bezit zal, met name bij

Hoe staat het met de berg? Nederland krijgt een berg, aldus Thijs Zonneveld. En de ideeën beginnen steeds realistischer te worden. Onlangs rekende onze wiskunde-faculteit van de TU/e een week lang aan de berg met als resultaat: hij wordt hol! Een berg van massief beton of zand zou te zwaar worden en de holten bieden allerlei mogelijkheden: voedselproductie of opslag van afval en CO2. Nu alleen nog even de anderhalf miljoen euro binnenhalen voor

viaVIA

het haalbaarheidsonderzoek, dan weten

In december 2010 heeft de gemeente-

we ook wat de daadwerkelijke prijs van

raad besloten dat de Sluisbuurt op het

de berg gaat worden. Interessanter is

Zeeburgereiland in elk geval tot 2020 niet

echter het proces van de totstandkoming

permanent zal worden bebouwd. Aanlei-

van de berg: ‘flashmob planning’ noemt

ding hiervoor is de crisis op de woning-

Tim Strikers het op het online platform’

markt. De gemeente zal de komende

Ruimtevolk. Het netwerk van sociale

jaren dus zelf niet fors in de wijk inves-

media maakt iedereen instant betrok-

teren, maar wethouder Van Poelgeest

ken en genereert zodoende een grote

wil dat het braakliggende terrein in de

stroom aan ideeën. De taak is vervolgens

tussentijd wel gebruikt wordt. Daarom

om deze informatie in te kanaliseren en

heeft het college van B&W besloten om

bruikbaar te maken. Leveren initiatieven

een deel van de Sluisbuurt tegen relatief

geen actieve ‘mob’ op, dan sterven deze

geringe kosten geschikt te maken voor

een natuurlijke dood; een prima selectie-

tijdelijk gebruik.

mechanisme volgens Strikers. //

Er zijn wel enkele voorwaarden. Zo

www.diebergkomter.nl & www.ruimtevolk.nl

mogen er geen functies komen die overlast geven en het initiatief dient een meerwaarde te hebben voor de omgeving en bewoners. De winnende partij is zelf verantwoordelijk voor het aanvragen van de vergunningen en het beheer en onderhoud van het terrein. De selectieprocedure zal in het voorjaar worden doorlopen. Nog voor de zomer kan het terrein worden overgedragen aan de

3,6 ha. grond in Amsterdam voor één euro: grijp je kans! Op het Zeeburgereiland in Amsterdam wordt een terrein van 3,6 hectare tijdelijk beschikbaar gesteld voor het initiatief dat de meeste meerwaarde voor de stad weet te creëren. Voor een periode van 10 jaar en het symbolische bedrag van één euro krijg je de mogelijkheid je plan-

winnende partij.// www.amsterdam.nl

DISCUSSIE:

Universitair onderwijs faalt in opleiden ‘ontwerpers’ De prijs StedenbouwNU is een erkenning voor talentvolle stedenbouwkundigen en landschapsontwerpers die recent zijn afgestudeerd. De zes opleidingen in Nederland zenden voor de prijsvraag elk hun drie beste afstudeerprojecten in. Voor de jurering van deze werken wordt een ‘Club van 100’ ingesteld, honderd mensen uit het werkveld die hun oordeel over de plannen geven. Op het podium verschenen vier studenten die afgestudeerd zijn aan de Academie van Bouwkunst. Driemaal Amsterdam,

éénmaal

Rotterdam.

De vorige editie werd gewonnen door Jan Maas, die naar de Academie van Bouwkunst in Amstetrdam ging. Is het een teken aan de wand dat studenten die werkervaring opdoen en daarnaast een specifiekere (vak)opleiding volgen, door professionals

verkozen

tot

‘betere

gen

worden

stedenbouwkundi-

landschapsarchitecten’?

Wordt de vraag naar ‘onderzoekers’ niet overschat, waardoor TU-studenten in hun ontwikkeling te weinig gevoel voor ontwerp en detaillering

nen te realiseren. De gemeente organi-

krijgen? //

seert hiervoor een aanbesteding waarbij

// Stuur jouw reactie op naar via@bwk.tue.nl

een onafhankelijke jury uiteindelijk het winnende initiatief voordraagt.

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

een bundeling van reacties wordt de volgende editie gepubliceerd.

Universiteitsnieuws Activiteitencommissie

PR-commissie

Wij organiseerden een leerzame en

Na weken sleutelen ligt hier ons eind-

gezellige reis naar Hamburg, één van

product: een volledig gerestylede viaVIA!

de welvarendste steden van Europa.

Graag horen we wat jij ervan vind. Ver-

Daarnaast zijn we druk in de weer met

der zijn we vooral druk geweest met het

het organiseren van een bedrijfsbezoek,

aantrekken van nieuwe sponsoren en het

en maquetteworkshop. Ook komt, in

versterken van onze huidige banden: in

navolging van de succesvolle herfstlezing,

deze tijd blijft het lastig om sponsoren

de lentelezing er binnenkort aan!//

vast te houden! Toch hebben we een

Faculteit

nieuwe sponsor welkom kunnen heten:

De Redesign Bachelor laat de gemoe-

Vind jij het leuk om actief bij het onderwijs betrokken te zijn, een vakinhoudelijke activiteit te organiseren, of een symposium met nationaal bereik op te zetten? Kom bij een van de commissies!//

deren binnen de faculteit hoog oplaaien.

Onderwijscommissie

Met de introductie van het Bachelor

Redesign Bachelor eist veel aandacht op:

College aanstaande september wordt

gevreesd wordt onder andere voor een

Bouwkunde gereduceerd tot een major-

vervlakking van de kennis: studenten die van veel dingen een klein beetje weten.

Eventcommissie

Maar er speelt meer: ook in de master

Bijna gelijktijdig met de release van deze

wordt het één en ander veranderd. Zo

vernieuwde viaVIA, pakken we weer

zijn de unit architectuur en de unit ste-

uit met actueel en prikkelend event:

debouw overgegaan in één unit: AUDE,

‘De economie van de stad’.

onder leiding van Bernard Colenbrander.

Na meer dan een half jaar aan voorberei-

Voorafgaand hieraan zijn Michiel De-

dingen gaan we luisteren naar en in dis-

haene en Bruno de Meulder vertrokken.

cussie met allerlei interessante sprekers

Het aantal mastertracks, inclusief de mas-

uit verschillende vakgebieden. Hierbij

ters CME en BS, is teruggebracht van 10

ligt de focus vooral op onderwerpen als

naar 7.//

leegstand, herbestemming en vooral ook

track binnen de algemene, TU/e-brede bachelor. Dit betekent een flinke reorganisatie van het curriculum: veel overleg en discussie dus.//

wat nou echt duurzame stedebouw is.//

Studiereiscommissie Met een groep van 20 enthousiaste studenten zal eind april afgereisd worden naar Singapore en Maleisië. Samen met Anarchi organiseren wij een 12-daagse trip die ons langs de hoogtepunten van Singapore, Malakka en Kuala Lumpur zal brengen.//

viaVIA

Groeten uit... POLIS platform for urbanism DELFT

GENIUS LOCI WAGENINGEN

We are a platform for urbanism, which means we provide

De toekomst van de Landschapsarchitect, Ruimtelijk Planner

room for diverse activities and initiatives from within and

en de Stedebouwer staat op losse schroeven. Plannen voor de

outside the faculty. One of our main goals is to establish

buitenruimte moeten sneller worden uitgevoerd en bovenal

the link between students and practice whilst provid-

goedkoper dan gebruikelijk zijn. Vanwege de bezuinigingen is

ing a wider view of what the practice of urbanism is.

vanaf nu elke gemiddelde gemeenteambtenaar geschikt om

Building up relations with companies is very important for

de buitenruimte te ontwerpen, ontwerpers van de ruimte zijn

Polis but also for all urbanism students, especially in these

kwakzalvers en verkopen alleen esthetisch verantwoorde uto-

times. Therefore we want to help students at our faculty to

pieën over de buitenruimte.

better prepare for their next step after graduation by organ-

Ons beroep begint uit te sterven als gevolg van een grote aan-

ising events focussing on their future career. In addition to

was bestuurskundigen in de overheden. Anders gezegd, we

this we believe that there is a large unexploited potential in

worden niet meer serieus genomen, want we moeten af van

associations that unite young professionals or students in

‘onnodig complexe projecten’ aldus de open brief in de Blauwe

our field of knowledge. In 2012 Polis wants to reach out for

Kamer (nr.6, 2011) aan de minister van Infrastructuur en Milieu.

other student associations in the field of urban planning like

Want expertise kost geld en levert niets meer op dan prestige

the VIA and design and to networks like the BNSP Young.

objecten van de zittende wethouders.

The magazine of Atlantis will play a key role in our plans. This

De vraag is dan heel sterk of je dan wel een ontwerper van de

is the platform where students and (young) professionals can

buitenruimte wilt worden. En zo ja, hoelang blijft je titel nog iets

debate, enlarge their knowledge and share experience. We’ll

waard? Hoe speel je hier als studievereniging op in? Allemaal

strive for more diversity and look for upcoming talent besides

uitdagingen waar mee gewerkt moet worden. Als studievereni-

the established urbanists of our time.

ging moet de geest ook in de fles gehouden worden. Wat doe je als de opleiding niet meer erkend wordt? Genius Loci, staat voor ‘geest van de plek’ maar wat te doen als deze geest is ontwricht door rücksichtslos volbouwen van de buitenruimte? De vraag of dit concept nog houdbaar is, is een gepasseerd station. Interessanter is hoe de vakwereld reageert

Besides the excursions, lectures and workshops organised for

op de veranderende verhoudingen. Als studievereniging wordt

students at our own faculty, the Urbanism Week is one of the

getracht om dit probleem ook bij de studenten neer te leggen

most exiting events of the year. In 2011 this week was an enor-

en hen een spiegel voor te houden. Door het verbeteren van

mous success and brought students and professionals together.

de contacten met de opleiding, alumni, vakwereld en zuster-

During 4 days, students and professionals met each other in

verenigingen gaan we het debat aan, om na te denken over hoe

workshops, debates and lectures. In 2012 we want to continue

het verder moet. Want zonder studie, geen studievereniging.//

this nice tradition and we’d like to invite you all come out to take part in this great yearly event. As the new board of Polis we are very excited about the upcoming year. In 2012 we hope to enlarge the amount of people involved with Polis activities once more, both student and professionals. See you in debate!//

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Activiteit van het semester

review Danny Gijzen

HERFSTLEZINGEN: LANDSCHAP EN DE STAD Het raakvlak van de lezingen lag bij de kernwoorden ‘identiteit’, ’genius loci’ en ‘proces’. De sprekers hebben alllemaal hun sp opleiding gevolgd in de landschapsarchitectuur,

Eind november waren ruim 40 geinteresseerden te gast in het inspirerende atelier van EDHV, tussen de Fuutlaan en het spoor. De avond stond in het teken van de herfstlezing; ‘Landschap en de stad’. Onder leiding van Reinder Rutgers gaven Buro Lubbers, MTD Landschapsarchitecten en Heusschen + Copier hun visie op de rol van het landschappelijk ontwerp in het stedebouwkundig plan, elk met betrekking op een ander schaalniveau.

maar zijn met hun buro ook werkzaam in de stedebouw. Peter Lubbers ging van start met inspirerende ontwerpen voor openbare ruimte en strategieën voor uitbreidingslocaties. De kern van zijn verhaal betrof het feit dat er steeds meer gestuurd wordt op procesgang/ontwikkeling in plaats van eindproduct. Dit nam echter niet weg dat vele hoogwaardige projecten in de openbare ruimte de revue passeerden. Nike van Keulen (MTD) vervolgde over de constante zoektocht naar de geest van de plek als basis van het (stedebouwkundig) ontwerp. Kenmerkende landschappelijke elementen en lokale materialen. Zorgen voor herkenbaarheid, zelfs voor een zekere vanzelfsprekendheid. Dit draagt bij aan inbedding in het landschap en acceptatie van bewoners, wellicht te zien als een vorm van sociale duurzaamheid. Cas Denissen haakte aan met een korte presentatie over het landschapsontwerp van ‘de groene loper’, de centrale as voor Campus 2020 van de TU/e. Naast de ambitieuze taak de student-rijke zone geheel fietsvrij te maken, wordt het vooral een plek om te verblijven.

viaVIA

Het publiek luistert aandachtig naar het verhaal van Peter Lubbers.

Marc Heusschen sloot de reeks af met de betekenis van gebiedsontwikkeling voor identiteit en ontwikkeling van de regio. Hierbij is vooral de samenwerking met alle partijen in een vroeg stadium van belang voor het creëren van haalbaarheid, betrokkenheid en uiteindelijk draagvlak. Uiteindelijk kwamen er meer vragen dan antwoorden naar boven: waarom krijgen landschapsarchitecten een steeds grotere rol in de stedebouw, ten koste van ‘echte’ stedebouwkundigen? Vallen er hiaten in het onderwijs op het gebied van realisme en haalbaarheid, of op het gebied van ontwerp? Voor de studenten van de universiteit Eindhoven was de landschappelijke invalshoek in ieder geval een verfrissende kijk op het vak. Tijdens de afsluitende borrel werd dan ook volop doorgediscussieerd over deze vraagstukken. Uiteindelijk kunnen we terug kijken op een geslaagde avond en een nieuw, veelbelovend concept voor de lezingen.//

Na afloop was er nog voldoende stof tot discussie. Zo ook hier tussen Reinder Rutgers, Cas Denissenen en Marc Heusschen (v.l.n.r.)

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Van de activiteitencommissie

Danny Gijzen

Dankzij enig voorbereidend werk van de voorgaande commissie stonden al vroeg in het jaar diverse activiteiten op het programma. Hieronder zal kort beschreven worden hoe deze activiteiten zijn verlopen en wat er in de resterende maanden nog georganiseerd wordt.

VIA-promodag Om onze mooie studievereniging onder de aandacht te brengen, trapten we het studiejaar af met de VIA-promodag. Het sjoelspel en het inmiddels alom bekende VIA Memorie werden hiervoor afgestoft

Groepsfoto van het reisgezelschap. Cultureel centrum ‘Fabrik’ zorgt voor een mooi decor.

en op Plaza opgesteld. Dit leverde uiteindelijk een aardig aantal nieuwe leden en commissieleden op.

MDE: Hamburg!

De volgende dag werden we geinfor-

Het nieuwe kalenderjaar begon met

meerd over de plannen van Europa`s

Voor het jaarlijkse Actieve Ledenweek-

de jaarlijkse Meerdaagse Excursie naar

grootste herontwikkelingsproject: Hafen-

end reisde een kleine delegatie dit jaar af

Hamburg. Deze moderne havenstad

city. Dit oude havengebied van 165 ha.

naar Amsterdam. Dit werd een gezellige

ondergaat momenteel veel binnenstede-

wordt momenteel getransformeerd naar

onderneming!

lijke herontwikkelingen en kampt met de

een nieuw stadsdeel en zal gedomineerd

sprong over de Elbe en de omliggende

worden door icoonarchitectuur. `s Och-

Excursie ‘Hoekse Lijn’

industrie. Reden genoeg dus om dit van

tends waren we te gast in enkele pavil-

Een excursie in het teken van het master-

dichtbij te ervaren!

joens en kregen we een lezing (met een

ALW

project ‘De Hoekse Lijn’. Centraal stond

Bijna iedereen was vroeg uit de ve-

toch wel indrukwekkende promotiefilm)

een bezoek aan het gebied tussen Rot-

ren om met de trein de reis te maken.

over het masterplan van KCAP. Vervol-

terdam en Hoek van Holland.

Dankzij wat hulp van een defecte trein

gens werden we in de middag door het

konden we gelukkig wel (2 uur later dan

gebied rondgeleid.

gepland) met de volledige groep de grens

In het vrije avondprogramma werd door

over. Dit betekende helaas wel dat het

het grootste deel van de groep de bevro-

educatieve programma van de eerste

ren Alstermeren bezocht en door een

dag geschrapt moest worden, waarna

klein groepje het Hamburgs winkelhart.

we vervroegd belandde in een van de

Om het dagprogramma af te ronden

welbekende Braukellers van de stad. Na

hebben de meesten in de nacht nog

een (uitgebreide) culinaire maaltijd kon

een indrukwekkende herbestemming

een bezoek aan de Reeperbahn natuurlijk

bezocht; de oude Nazi-bunker uit de

niet uitblijven.

Tweede Wereldoorlog.

Poolavond Na de tussenpresentaties volgde een ontspannen avondje in Poolcentrum The Rex. Ondanks een gezonde portie onderlinge rivaliteit werd het een geslaagde avond!

viaVIA

Ook in het tweede semester zal de activiteitencommissie weer volop actief zijn. Op korte termijn staat er, buiten de wat kleinere activiteiten zoals de borrels en lunches, de volgende activiteiten gepland:

Maquette-Workshop Om bachelorstudenten te ondersteunen met projecten en studiekeuze wordt een workshop voor stedebouwmaquettes georganiseerd. Historie en moderne architectuur ontmoeten elkaar in het straatbeeld van de ‘Am Sandtorkai’, Hamburg.

Studytour Signapore & Malaysia Dit jaar gaan we gezamelijk met Anarchi op reis naar het verre Oosten.

Op de laatste, volle en ijskoude dag stond

Later op de middag waren we te gast bij

een ochtendwandeling langs de Elbe-oe-

de creatieve broedplaats Frappant, waar

ver (de Perlenkette) op het programma,

men meer gelooft in bottum-up stede-

Bedrijfsexcursies & Lente-lezingen

waar in de laatste jaren opmerkelijke ar-

bouw en dus ook lijnrecht tegenover de

Een actieve dag naar een bedrijf,

chitectuur is gebouwd. Aan het einde van

plannen van het 160 ha. grote project aan

met bijbehorende stadstour! En

de wandeling kon men in een oude kerk

de andere kant van de Elbe stond.

het vervolg op onze succesvolle

de stad van boven bekijken.

herfstlezingen.

In de middag werden we aan de overkant

Op de afsluitende dag konden we nog

van de rivier ontvangen door de Interna-

net de herbestemde machinefabriek Fa-

tionale BauAusstellung (IBA). Hier kregen

brik bezoeken voordat we weer voldaan

we een uitgebreide rondleiding en lezing

en vermoeid huiswaarts keerden.//

over ‘De sprong over de Elbe’. Dit is de projectnaam voor het grote eiland in de Elbe, waar het achterstallig stadsdeel Wilhemsburg wordt herontwikkeld naar een volwaardig woon- en werkgebied.

VIAardag & Oud-besturendag Het VIA-verjaardagsfeest op 24 mei, een nieuw te organiseren Oudbesturendag en de barbeque ter afsluiting van het jaar. Wil je je inschrijven voor deze activiteiten? Of heb je interesse om je aan te sluiten bij het organiseren hiervan? Dat kan altijd! Aarzel niet langer en bezoek VIA op vloer 5 of op de verschillende websites. Tot op de volgende activiteit!//

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Advertentie

viaVIA

Tijdelijkheid is onze redding!

Column Jaap Margry

Tijdelijkheid wordt vaak als iets negatiefs gezien. Ver-

Wij stedenbouwkundigen zijn halve goden. Waar wij

val, dood, verderf. Maar tijdelijkheid hoort onlosma-

met onze stiften en pennetjes de stenen situeerden,

kelijk bij vernieuwing en ontwikkeling. Daar had Steve

vormden die minstens de komende 100 jaar daarvan

Jobs absoluut een punt. Bovendien is zo ongeveer

het harde bewijs. Een eeuw, dat kun je niet tijdelijk

alles tijdelijk, dus een wereld zonder tijdelijkheid is

noemen. Niets geeft zo’n kick als door een buurt te

niet voor te stellen, en ontsnappen wordt erg lastig.

lopen waarvoor je zelf 10 jaar terug de eerste lijnen

Tijdelijkheid levert prachtige beelden op: we zijn er

op de schetsrol zette. Zo dachten we dat het altijd

verzot op. Op vakantie willen we de natuur in, die zit

zou blijven gaan. Beschavingen gaan verloren, maar

er barstensvol mee. We zijn dol op ruïnes en de oude

de stenen blijven. Duurzaam, dat zeker. Maar steeds

tempelcomplexen, die de strijd ertegen wat langer

meer stedenbouw blijkt ook hier tijdelijk te zijn, zelfs

kunnen volhouden. Het kan ook snel gaan: Detroit

in steen en beton. In Kerkrade gaan de markante flats

werd in enkele decennia een fascinerende verzame-

van Bleijerheide straks onder de slopershamer. Het

ling monumentale bouwvallen. (Zie de mooie foto’s

zijn niet de eerste, en het zullen zeker niet de laatste

van die Franse fotografen op internet).

zijn. Niet mooi en ook niet meer nodig.

In Nederland hebben we niet zoveel op met tijdelijkheid. Dat brengt maar onzekerheid, kost geld,

“Wij stedenbouwkundigen zijn halve goden”

geeft rommel en je kunt je er niet tegen verzekeren. Tijdelijkheid: je kunt er van genieten, maar als je er

Het einde van de stedenbouwkundige discipline is nu

middenin zit, kan het ook heel vervelend zijn.

ook zo’n schrikbeeld. Er is een soort varkenscyclus van 10 à 15 jaar, waarbij er afwisselend te veel of

En toen was het ineens ook hier. Het einde van de

te weinig varkensboeren, stedenbouwkundigen,

naoorlogse bouwexplosie, help! Dan hebben we

architecten, interim-managers enzovoort op de

alles zo goed gedaan, we zijn er zo druk mee bezig

markt zijn. Dat lost zich na een tijdje wel weer op.

geweest. En nu het klaar is weten we niet hoe het

Geen paniek: vakmensen die stad en land vormgeven

verder moet. (Ik zou zeggen: iedereen een drie-

zullen steeds weer nodig zijn. Misschien niet zo veel

daagse werkweek na 65 jaar stormachtige wederop-

als eerst, of anders. Minder grootschalige projecten,

bouw). Wij proberen nu over te gaan tot een actief

maar dat was al een steeds kleiner deel van ons werk.

beheer van tijdelijkheid. De krimp, de vergrijzing,

Meer kwaliteit en bottom-up, zoals de advocacy-

de economische- de euro- en de bouwcrisis vragen

planning uit de jaren zeventig. En ook de regie gaat

permanent om bezwerende krimpscenario’s en

weer terugkomen, die is voor kwaliteit uiteindelijk

tijdelijke invulling van open gaten, leegstaande winkels,

onontbeerlijk. Want politiek is gelukkig ook tijdelijk.//

kantoren en ongebruikte terreinen. Niks doen, zoals in Detroit, vinden we hier levensgevaarlijk, daar zijn we bang voor.

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Themakatern

TIJDELIJKHEID

1616

Thema: Tijdelijkheid viaVIA

Het nederzettingspatroon van onze vroegste voorvaderen was er een die gekarakteriseerd kan worden door ‘tijdelijkheid’. De jagers vestigde zich met hun simpele tenten op een gunstige locatie om, op het moment dat er geen voedsel meer was, door te trekken naar een nieuwe woon- en jaagplek. Pas op het moment dat er permanente nederzettingen begonnen te ontstaan op geografisch gunstig gelegen plekken, al dan niet aan strategisch gelegen handelswegen, is onze samenleving zich meer ‘permanent’ gaan huisvesten. In sommige culturen, zoals op de foto hiernaast is te zien, is de tijdelijkheid van de bebouwde omgeving nog steeds nadrukkelijk aanwezig in het dagelijkse leven. Daar waar de drijvende markt in de Mekong Delta te Viëtnam sterk afhankelijk is van alle effecten van moeder natuur, zo willen wij in ons kikkerlandje deze factor buitenspel zetten. Misschien is het daardoor dat de levensduur van onze “tijdelijke bouwwerken” het straatbeeld meer bepaalt dan dat onze cultuur en ons gebruik dat doet. Het begrip tijdelijkheid kent in de context van de ruimtelijke ordening vele optieken. In dit katern willen we aandacht besteden aan enkele ervan.

Foto : Drijvende Markt, Mekong Delta, Vietnam (Merijn de Veer)

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

1717

De tijdelijkheid van gebouwen

Mike Verdonschot

MEER WITTE DAMES EN BRUINE HEREN GRAAG... Leegstaande kantoorgebouwen en lang braakliggende terrei-

De dynamiek in de maatschappij verkort de functionele le-

nen. Terwijl elders in de omgeving weer een stedebouwkundig

vensduur van gebouwen waardoor deze vele malen korter

project wordt gestart. Een veelvoorkomend probleem en een

wordt dan de technische levensduur. Daarnaast maakt de snel

doorn in het oog voor passanten, laat staan voor omwonen-

veranderende waardering voor architectuur de esthetische le-

den. Maatschappelijke en economische ontwikkelingen vinden

vensduur korter dan de technische. Hierdoor worden gebou-

steeds op een grotere snelheid plaats waardoor gebouwen niet

wen vaak vroegtijdig verlaten door hun gebruikers voor een

meer voldoen aan de eisen van de gebruiker; de functionele

enigszins ander gebouw met als gevolg leegstaande panden.

levensduur wordt korter. Hierdoor verlangen ze een steeds

De roep om flexibelere gebouwen en plannen is terecht, maar

snellere en grotere mate van aanpassing. Daarnaast leiden

brengt nadelen met zich mee. In plaats daarvan dient men beter

steeds krapper wordende budgetten en vergaande financieel

na te denken over de levensduur van een functie en de levens-

doorgerekende programma’s van eisen tot schrale gebouwen

duur van een gebouw waarna een passende invulling gegeven

zonder overmaat. Het gevolg hiervan is dat de bebouwde

kan worden. Men dient kortom de technische en functionele

omgeving in een negatieve spiraal terecht komt. Om dit te

levensduur beter op elkaar af te stemmen. Om dit te bereiken

voorkomen dient men anders om te gaan met de tijdelijkheid

dient een onderscheid te worden gemaakt tussen robuuste,

van gebouwen en functies.

flexibele, gebouwen met een lange technische levensduur en vluchtige functionele gebouwen met een korte levensduur.

“Tijdelijke initiatieven worden gebruikt als katalysator om de stedelijke ontwikkeling te activeren”

Robuuste gebouwen met een lange technische levensduur dienen een functie te hebben waarvan zeker is dat deze lang op die plek zal blijven. Logische voorbeelden zijn winkelcentra in de binnenstad, treinstations en stadhuizen. Deze plekken hebben een vrijwel vaste functie door de ligging in de stedelijke structuur of door de directe omgeving zoals infrastructuur.

1818

Thema: Tijdelijkheid viaVIA

“De Bruine Heer”, Eindhoven (Mike Verdonschot)

Indien de functie niet zo gedetermineerd is kan men alsnog

bouwd. Hierdoor is het gebouw extreem flexibel, zowel in het

robuust bouwen. Hierbij moet het accent liggen op een ro-

gebouw als met het gebouw. Deze werkwijze leent zich goed

buuste draagstructuur waarbij extra ruimte is ingecalculeerd

voor hoogdynamische plekken en op braakliggende ontwik-

voor verschillende toekomstige functies, het zogenaamde

kelingslocaties om lange termijn ontwikkelingen te stimuleren.

bouwen met overmaat. Een breed, meervoudig programma van eisen voor een groot aanpassingsvermogen. Een flexibele indeling is daarbij van groot belang. Dit kan men bereiken met bijvoorbeeld IFD bouwtechniek, wat staat voor Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen. Het programma van eisen zou daarbij van ondergeschikt belang moeten zijn; het ontwerp

“We kunnen toch niet op alle toekomstige ontwikkelingen anticiperen?”

moet zich niet richten op het organiseren van het leven maar juist ruimte moeten bieden om te leven. Voorbeelden hiervan zijn het Klokgebouw, de Witte Dame en de Bruine Heer.

Tijdelijke initiatieven op dergelijke plekken worden gebruikt als katalysator om de stedelijke ontwikkeling te activeren en/

Anderzijds kan men gebouwen ontwerpen en plannen met een

of mensen in het gebied te laten komen. Kantoorplekken,

veel kortere technische levensduur. Deze over het algemeen

bedrijfspanden en scholen lenen zich goed voor dergelijke

goedkope en tijdelijke functionalistische gebouwen zijn toe-

bouwmethodes. Concrete voorbeelden zijn het Project XX in

gespitst op één gebruiker of één type functie. De functionele

Delft (een bedrijfspand met een technische levensduur van 20

levensduur komt dan overeen met de technische levensduur

jaar) en de Brede School in de Kop van Java te Amsterdam.

of is zelfs groter. Dit laatste is mogelijk met de hierboven reeds

Deze school is een semi-permanente huisvesting voor een

genoemde IFD bouwtechniek, wat goedkoop en vluchtig is. In

periode van vijf jaar. Het tijdelijke schoolgebouw is modulair

theorie zou een dergelijk gebouw afgebroken kunnen worden

opgebouwd zodat het eenvoudig op andere locaties in Amster-

en weer met dezelfde materialen elders kunnen worden opge-

dam kan worden gebruikt.

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

1919

Brede School in de Kop van Java te Amsterdam (Daniel AW Architecture Design Studio)

Een nadeel van deze aanpak is dat dergelijke gebouwen vaak

plaats van architectuur dat zich naar het gebruik vormt. Ander-

niet zo aantrekkelijk zijn en het best passen op hoogdynami-

zijds zijn er plekken met een hoge dynamiek waar functionele

sche locaties waar de grond vaak kostbaar is. Hierdoor kiezen

goedkope gebouwen kunnen worden ontwikkeld.

de typische gebruikers van dergelijke gebouwen juist voor een statig, duur en robuust gebouw.

Een kanttekening bij deze ogenschijnlijk logische werkwijze waarbij grofweg vooraf wordt bepaald of een gebouw een

Duidelijk is dat verschillende functies en gebouwen verschil-

lange of korte technische levensduur heeft is dat het vrij de-

lende behoeftes hebben. Door de tijdelijkheid van de functie/

terministisch is. Onvoorziene maatschappelijke ontwikkelingen

plek beter af te stemmen op het gebouw (en andersom) kun-

kunnen ervoor zorgen dat de robuuste gebouwen met de

nen lelijke plekken, zoals leegstaande gebouwen en plekken in

‘flexibele’ indeling toch niet zo duurzaam zijn. Juist, de pot

de stedelijke structuur, voorkomen worden. Van een techni-

verwijt de ketel… We kunnen toch niet op alle toekomstige

sche naar een meer functioneel en economisch georiënteerde

ontwikkelingen anticiperen? //

levensduur waarbij de belegger eerder en meer in het proces dient te worden betrokken. Belangrijk hierbij is dat deze werkwijze ontwikkelaars en vooral gemeenten weer meer macht geeft om de structuur en het gezicht van de (toekomstige) stad te vormen. Door robuuste gebouwen met een flexibele indeling (de toekomstige ‘nieuwe monumenten’) op bepaalde plekken te ontwikkelingen, bepaalt men de stedelijke structuur. Mooie, in hun context passende gebouwen, met een lange technische levensduur worden niet zomaar gesloopt; het gebruik voegt zich naar de architectuur, in

2020

Thema: Tijdelijkheid viaVIA

De Witte dame, een staaltje achitectuur waarmee de gemeente Eindhoven zich ook graag associeerd. (www.stadsvisie2040.nl)

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

2121

Veranderlijke openbare ruimten

Nick De Graaf

TIJDELIJKHEID VAN DE SOCIALE OMGEVING Hoe de eerste steden of dorpen zijn ontstaan blijft nog steeds

zamelaar. Veel van deze plekken van verzameling in de vroege

giswerk. Of het nu de beginnende landbouw was die de mens

steden leken een eenzijdig gebruik te kennen. Vaak herinneren

in de gelegenheid stelde een sedentair bestaan te leiden of

namen als de ‘vismarkt’ de ‘beurs’ of de ‘waag’ ons nog aan de

een overvloed aan bepaalde grondstoffen die handelsposten

functie die deze plekken oorspronkelijk toebedeeld was of juist

mogelijk maakte, feit blijft dat een groot deel van de volkeren

in die ruimte is ontstaan. In de loop van de tijd zijn veel van

een vaste vestigingsplaats verkoos boven het nomadenbestaan.

deze plekken veranderd of uitgebreid in functie. Op de markt

De mens blijkt voornamelijk, zoals Oswald Spengler beschreef,

werden terrassen geplaatst, begonnen festivals plaats te vinden

“een stedenbouwend dier”.

of kwamen attracties te staan. Een stadspoort werd een waag of gildehuis. Deze multifunctionaliteit en functieverandering van

Door deze vaste vestigingsplaatsen kon men gebouwen en bui-

de plekken van verzameling is een gevolg van wat de mensen in

tenruimtes bouwen die definitief van aard waren. De stad bood

de stad zochten, deden en nog steeds doen. Zij vormen groe-

plekken die geen enkele andere vestigingsplaats kon bieden:

pen, verenigingen, subculturen en culturen en zo wisselt men

plekken van verzameling, plekken waar mensen gezamelijk ac-

gedurende zijn leven, het jaar, de dag of het uur van sociale

tiviteiten konden aangaan of ondergaan. Hier komen we uit bij

omgeving, en kiest daar vaak de fysieke ruimte bij uit die deze

een definitie die de Duitse filosoof Peter Sloterdijk al aanhaalde:

sociale ruimte het best past.

de stad kan men zien als een ‘metacollector die plekken van verzameling en van niet-verzameling verzamelt.’ Hierin zit ook de aantrekkingskracht van de stad. Zij biedt

“De mens kiest de fysieke ruimte die bij zijn sociale activiteit past”

de mogelijkheid deel te nemen aan een grote diversiteit aan plekken van verzameling en plekken van afzondering, zowel de fysieke als sociale ruimte biedend. Door deze aantrekkingskracht wordt zij niet alleen een verzameling, maar ook een ver-

2222

Thema: Tijdelijkheid viaVIA

De Waag te Amsterdam, achtereenvolgend: stadspoort, waag, gildenhuis, stadsschermzaal, meubelmakerij, werkplaats voor stadsolieverlichting, brandweerkazerne, gemeentearchief, museum, cafĂŠ/restaurant.

Met de huidige intensivering van de sociale mogelijkheden,

starre aspecten van een ruimte, maar ook in de dynamische

met ook zijn virtuele facet, krijgt de tijdelijke sociale omgeving

elementen. Zo kunnen plekken ontworpen worden waar ge-

een nog spontaner karakter. Binnen korte tijd kunnen grote

durende verschillende tijden andere sociale activiteiten plaats-

groepen mensen afspreken en een activiteit te ondernemen,

vinden zonder dat men de lege vlaktes ontwerpt die vaak nodig

en deze activiteit kan net zo snel weer oplossen als dat het

zijn voor stedelijke evenementen.

verschijnt. Dit kan gaan van afspreken om te gaan voetballen tot guerillafeesten, tot hele protesten op het Tahrirplein. Zo

De ontworpen stedelijke openbare ruimte heeft dus te maken

krijgt het schema van Jan Gehl, in Life between buildings, een

met verschillende niveaus van verandering in het verzamelen

extra laag. Waar volgens hem spontane sociale activiteiten in de

van mensen. Deze wordt niet alleen in eeuwen en decennia

openbare ruimte een product zijn van de nodige activiteiten en

uitgedrukt, maar tegenwoordig ook steeds meer in jaren, we-

optionele activiteiten (de sociale activiteiten ontstaan wanneer

ken en dagen. De taak aan de ontwerper is om hier steeds

men langs elkaar loopt of zich in elkaars zicht bevindt), is nu ons

meer op in te spelen.//

zicht uitgebreid tot in de virtuele kringen waartoe wij behoren. Terwijl openbare ruimtes altijd plek hebben geboden aan onze tijdelijke activiteiten van verzameling, is het scala van activiteiten steeds verder uitgebreid. Opeenvolging van activiteiten vindt sneller plaats en het voorspellen van aankomende gebeurtenissen en activiteiten is moeilijker geworden, aangezien initiatieven steeds makkelijker op respons kunnen rekenen. De vraag welke tijdelijke activiteiten in een ruimte kunnen plaatsvinden en welke juist niet is hierdoor zeer relevant voor de vormgeving van de plek. Deze vraag kan een antwoord vinden in de

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

2323

Kansen van de crisis

Gijs van der Sman

KANTOORPEER HEEFT DE TOEKOMST! Het lijkt er op dat er de laatste tijd binnen (en buiten) ons

enerzijds een aantal zaken vastliggen en waar anderzijds ruimte

vakgebied nauwelijks ergens anders over gepraat wordt dan

is voor een flexibele invulling. In deze visie moeten afwegingen

de crisis. Ondanks afnemende gebiedsontwikkelingen, gaan

gemaakt worden welke, en in welke vorm, ruimtelijke en func-

de discussies onverminderd door. De crisis lijkt hierdoor naast

tionele aspecten tot de vaste zaken van een plan horen en de

ellende ook een aanleiding te geven tot het overdenken van

mate waarin de flexibiliteit vorm krijgt.

de huidige manier van werken. Nieuwe initiatieven krijgen een kans, oude plannen worden nog eens kritisch bekeken, ongebruikelijke coalities dienen zich aan en de beschikbare middelen worden creatiever ingezet. Daarnaast is de afgelopen jaren veel

“Naast de monumentenstatus moet ook een tussentijdstatus ingesteld worden.”

literatuur verschenen waarin andere werkwijzen worden voor-

Dit laatste is een belangrijke voorwaarde voor het initiëren

gesteld en nieuwe stadsconcepten worden gepresenteerd. Dit

van tijdelijk gebruik. Flexibiliteit zorgt voor een mogelijkheid

resulteert onder andere in hernieuwde belangstelling van het

tot het kunnen inspelen op veranderende en lokale behoeften

kleinschalig initiatief en gebiedsgericht werken. Een voorbeeld

en wensen van gebruikers. Hierdoor wordt ook een invulling

hiervan is dat het tijdelijk gebruik van enkele weken tot enkele

met tijdelijke functies en ontwikkelingen mogelijk. Het is in dit

jaren aan terrein lijkt te winnen. Hoe wordt met dit laatste om-

geval van belang dat de gemeente deze flexibiliteit ondersteunt

gegaan na een lange historie van bovenaf plannen?

door een faciliterende rol aan te nemen en aanleidingen vormt

Tijdelijk gebruik faciliteren

voor nieuwe initiatieven, bijvoorbeeld door het verzorgen van een goede ontsluiting van het gebied. Dit is nog lastig omdat

Tijdelijk gebruik wordt steeds vaker bepleit in nieuwe plannen

veel gemeentelijke grondbedrijven met de afschrijvingen van

-als we nog van een plan kunnen spreken- voor stadsontwik-

de grondposities zitten en het liefst zien dat er zo snel moge-

keling. Er zijn namelijk globaal enkele overeenkomsten in aan-

lijk wordt ontwikkeld waarbij de regie strak in handen wordt

bevelingen te herkennen tussen de nieuwe stadsconcepten.

gehouden. Om de tijdelijke initiatieven te sturen, kunnen er

Eén daarvan is het belang van het creëren van een visie waarin

locatiespecifieke richtlijnen en voorwaarden worden opgesteld.

2424

Thema: Tijdelijkheid viaVIA

Entree tot het tijdelijk stand “Blijburg”, IJburg - Amsterdam. (www.blijburg.nl)

Tussentijd

De Amsterdammer wordt uitgedaagd met een creatief initiatief

De roep om tijdelijke ontwikkelingen van gebruik en functie in

te komen voor een tijdelijke invulling van deze gebieden. De

de stad wordt ook groter door het groeiend aantal leegstaande

initiatiefnemer dient echter wel zelf geld mee te nemen want

panden en braakliggende terreinen. Doordat de vastgoedont-

de gemeente stelt geen middelen beschikbaar.

wikkeling geleidelijker en trager gaat, ontstaat er een tussentijd

Een van de initiatieven in de stad is Blijburg, een reizend strand-

waarin tijdelijke (private) initiatieven, bijvoorbeeld ‘bottom-up’,

concept, dat zich in 2003 vestigde op een nog niet ontwikkelde

kunnen worden ontwikkeld. Deze dragen bij aan het imago

landtong op het Haveneiland van IJburg. Dit werd een groot

van het gebied en worden gezien als ‘uitprobeersels’. De initi-

succes, maar door het groeien van IJburg moest het strand

atieven kunnen na bijvoorbeeld een aantal jaar veranderen of

steeds worden verplaatst naar andere, nog niet ontwikkelde

verdwijnen om plaats te maken voor iets anders, of als opmaat

stukken eiland. In 2010 is Blijburg 3 gerealiseerd en verwacht

dienen voor nieuwe ontwikkelingen en een meer permanent

wordt dat het strand nog 1 of 2 keer moet verplaatsen voordat

karakter krijgen. Het kennisplatform ‘Tussentijd in Ontwikkeling’

het zijn definitieve plek krijgt toegewezen.

pleit daarom voor meer tussentijdmentaliteit in de stedelijke

Een ander interessant initiatief is het kweken van groenten in

ontwikkeling. Naast de monumentenstatus zou dan ook een

leegstaande kantoren. In de oude typemachinefabriek in Am-

tussentijdstatus ingesteld moeten worden, zodat in de tussen-

sterdam is de eerste kantoormoestuin van Nederland gepland.

tijd met andere processen, methoden en regelgeving tijdelijke

Groentes groeien in stapelbare kweekruimtes en worden met

ontwikkelingen mogelijk worden gemaakt.

behulp van speciale LED lampen van energie voorzien. Nu is

Groenten kweken in kantoren

het wachten op de eerste kantoor-peer. //

Er zijn enkele interessante voorbeelden te vinden op het gebied van tijdelijke ontwikkeling, bijvoorbeeld in Amsterdam. De gemeente Amsterdam heeft een interactieve kaart online gezet met alle locaties van de braakliggende terreinen in de stad.

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

2525

Advertentie

viaVIA

Advertentie

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

MULTI-project: Kop van ‘t Zand

Jasper van Rossum: Masterplan in delen, dat samenhangt en veel ruimte biedt voor verdere ontwikkeling. Het nieuwe gebied (donker) wordt een ‘high-potential’ ontwikkelingsgebied.

Kop van ‘t Zand was het eerste industrieterrein van ’s Hertogenbosch in de nabijheid van de binnenstad. Nadat de stad zich flink uitbreidde, werd dit industrieterrein een ‘afgezonderd eiland’. Kenmerkend is het geïsoleerde en industriële karakter. De locatie is omsloten door barrières, zoals de Dieze, het spoor en verkeersknooppunt de Diezebrug. Deze barrières hebben gedurende de jaren het karakter van de wijk bepaald. Midden op het terrein staat een ijzergieterij die behouden dient te blijven en heeft als ‘creatieve, tijdelijk invulling’ gediend als Talent Factory. Het begin is er dus... 28

Samenhangende deelgebieden Jasper van Rossum (Multigroep 8) Belangrijk voor het laatste project van de bachelor is samenwerken. Zo ontstaat een integraal ontwerp dat tijdens het ontwerpproces steeds wordt onderworpen aan eisen en wensen van de verschillende disciplines binnen het team. Allereerst hebben we een visie ontwikkeld die bestaat uit twee punten: Het geïsoleerde karakter opheffen en eenheid binnen het plangebied vormen, waarbij de eigenheid van het gebied wordt gekoesterd. Het eerste punt is uitgewerkt tot een visuele relatie met de omgeving leggen door een herkenbare woontoren te laten corresponderen met het torentje van rijksmonument Koudijs. Ook is er om het isolement op te heffen een fiets- en wandelroute aangelegd die het westen van ’s-Hertogenbosch met de binnenstad verbindt. Het tweede punt uit de visie houdt heel erg verband met de plint van het woongebouw aan de ene zijde van de voormalige ijzergieterij en de plint van het cultuurgebouw aan de andere zijde. Daarnaast speelt de openbare ruimte een grote rol bij het realiseren van een gebied dat overal dat industriële heeft, maar wat wel verschillende accenten legt in verband met verschillende functies die er binnen het plangebied zijn. Het idee

viaVIA

Kelly Reijnders: Creativiteit binnen een historisch kader. Hierboven is een visualisatie te zien van de nieuwe situatie aan de Dieze.

was om de kade op te delen in verschillende delen, rekening

tuin. In dit gebouw is een multifunctioneel centrum gehuisvest.

houdend met de verschillende programma’s. Zo is voor het

Door de voormalige industriële functie betekent dit voor de

woongebouw een heel rustige kade ontworpen met groen

wijk: grote gebouwen, veel open ruimte en weinig openbare

en zitplekken. In het midden is een grootse trappenpartij met

ruimte. Het grootste probleem op wijkniveau was het gebrek

hellingbanen ontworpen om zo een eenvoudige overgang te

aan structuur. Hier is verandering in gebracht door een hoofdas

maken en de relatie te versterken met het water en de aan-

aan te leggen. De as is de enige ingang van het gebied en alle

legsteiger voor boten. De bijbehorende horeca bepaalt ook

culturele functies grenzen aan deze as. Aan de Dieze buigt deze

de uitstraling van het derde deel van de kade, dit dient als een

as af richting de Brabanthallen in de vorm van een fietspad.

ontmoetingsplek.//

Tussen de brug en de ijzergieterij is een eenvoudig gesloten

Creatieve sector als stedebouwkundige tool Kelly Reijnders (Multigroep 10)

Het ontwerp van Multi-groep 10 benadrukt de barrières. Het gebied bezoeken moet een bewuste keuze zijn. De industrie in Kop van ’t Zand verdwijnt langzaam uit de fabrieken en maakt plaats voor de creatieve industrie. Het begin van deze transformatie ligt bij de Willem II sigarenfabriek en bij de Verkade-fabriek. De monumentale fabriekspanden worden herbestemd tot moderne creatieve fabrieken. De voormalige ijzergieterij behouden en wordt herbestemd. De uitbreiding hiervan is een moderne variant op de oude fabriekshallen.

bouwblok gecreëerd. Ook in dit bouwblok bevindt zich een binnentuin die bedoeld is voor de bewoners van het gebouw. Het water was altijd erg belangrijk voor de industrie, maar met het verdwijnen van de industrie, verdween ook de relatie met het water. Deze relatie is opnieuw tot stand gebracht middels het kade ontwerp. De kade zorgt voor interactie over en weer tussen de wijk en het water, en is opgebouwd uit terrassen die het hoogteverschil overbruggen. De drie belangrijke straten in het plan steken door de kade in de vorm van trappen richting het water. Daarnaast is er een gradiënt in de bestrating aangebracht om de kade aan te kondigen en mensen richting de activiteiten op de kade te trekken.//

Uiteindelijk staan er 4 hallen met daar binnen een centrale

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Schakelproject : Groot Ziekengasthuis

Wietse Oostra

Maquette van het projectgebied.

Opgave

Aan de Nieuwstraat die aan de oostkant grenst vindt je ge-

Op de TU/e wordt in de overstap van HBO naar wetenschap-

mengde functies. Aan de noordkant lopen de gelijknamige weg

pelijk onderwijs een schakelproject doorlopen om verder te

en kanaal; de Zuid-Willemsvaart. Op het terrein zijn een aantal

kunnen in de master Urban Design & Planning. Het studiege-

monumentale panden te vinden die gehandhaafd dienen te

bied was het voormalige terrein van het Groot Ziekengasthuis

worden. Tevens is er grootschalige bebouwing uit de jaren ’70.

in het noordelijk deel van de binnenstad van Den Bosch. Het

“Veel plannen zijn reeds gemaakt, maar ze zijn allen om diverse redenen gesneuveld.”

Grootziekengasthuis is recentelijk verhuisd en het vrijgekomen terrein zal worden geherstructureerd. Gezien de strategische ligging van het gebied en de affectieve waarden die gerelateerd zijn aan de Bossche binnenstad, wil de gemeente Den Bosch uiterst zorgvuldig omgaan met deze opgave. Veel plannen

Concept

zijn reeds gemaakt, maar ze zijn allen om diverse redenen

Het stedelijk weefsel van Den Bosch bestaat uit bouwblokken

gesneuveld.

die worden doorsneden met primaire, secundaire en tertiaire straten. Het GZG terrein is niet opgenomen in deze stedelijke

GZG terrein

structuur. Door het enorme GZG stadsblok op te delen in twee

Het plangebied ligt binnen de contouren van het historische

kleinere gesloten bouwblokken zal het beter passen in stads-

centrum van de stad. Het ligt ingeklemd tussen het kanaal de

structuur. De binnenterreinen krijgen ieder een eigen invulling.

Zuid-Willemsvaart en de winkelkern. Het grootziekengasthuis

Aan de stadskant bevindt zich een ensemble van monumentale

vormt één groot stadsblok. Het is anders dan andere stads-

panden die samen een verborgen plein zullen gaan vormen.

blokken in de stad. Het is grootser en heeft relatief veel onbe-

De wanden van noordelijke stadsblok bieden structuur aan het

bouwde binnenruimte. Het gebied is toegankelijk via een steeg

gebied. Nu ruimtelijke kwaliteit is gegarandeerd kan het bin-

en een poort aan de zuidkant. De oostgrens wordt gevormd

nengebied ruimte bieden aan toekomstige maatschappelijke

door de winkelfaçade de stoa en het winkelcentrum de Arena.

veranderingen.

viaVIA

Plankaart met het definitief ontwerp.

Uitwerking ontwerp

In Den Bosch vind je vooral kleine winkels aan de winkelstraten

Om de wanden van het noordelijke bouwblok structurerend

en grote winkels op pleinen. Echter is de openbare ruimte van

te maken voor het gebied zijn o.a. bouwhoogte, profielbreedte

de STOA en Arena een aaneenschakeling van pleinen met een

en straatinrichting vastgelegd. Het primaire profiel van de Zuid-

gemengd winkelaanbod. Wanneer de openbare ruimte wordt

Willemsvaart en het secundaire profiel van de Nieuwstraat

gereduceerd ontstaat er een echte winkelstraat die uitloopt

wordt doorgezet. De jaren 1970 bebouwing van het zieken-

op de Arena. Dit winkelcentrum wordt verbouwd om meer

huis aan de gasthuisstraat wordt gesloopt en in een smaller

grote winkels te kunnen huisvesten. Kleinere winkels worden

profiel komt er lage woningbouw voor terug.

verplaatst naar de nieuwe winkelstraat. //

In het zuidelijke bouwblok bevindt zich de historische bebouwing van het ziekenhuis. Deze monumenten liggen relatief dicht bij elkaar en het interieur van deze panden is door middel van gangen met elkaar verbonden. In dit plan is het streven om niet langer het interieur, maar de buitenruimte met elkaar te verbinden. De toegevoegde bebouwing wordt in dit plan verwijderd. Nieuwe bebouwing wordt zodanig gesitueerd dat er ĂŠĂŠn aaneengesloten binnengebied ontstaat. De open ruimte wordt zo verenigd met de monumentale bebouwing. Dit plein is toegankelijk via de stadspoort aan de Gasthuisstraat en een poort in de nieuwe bebouwing. In deze besloten ruimte kunnen winkels, horeca, een hotel en dergelijke functies een plek krijgen die passen in een historische sfeer.

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

M1: Rotterdam - Hoekse Lijn

Het stedelijke gebied in de Zuidvleugel van de Randstad heeft sinds de oorlog een enorme verstedelijking doorstaan. Doordat veel van deze uitbreidingswijken aan de rand van de steden liggen, zijn de bewoners veelal afhankelijk van de auto. De toekomstige transformatie van spoorlijn naar metrolijn moet worden gebruikt om stedelijke uitbreiding te voorkomen. Door centraal gelegen gebieden langs de stations te verdichten kan de focus van stedelijke uitbreiding worden verlegd naar duurzame inbreiding.

Tijdelijkheid in de stad Vlaardingen

De tijdelijke functies in het gebied zullen worden aangesloten

Hylke Broekema

bij het huidige nachtleven dat in het weekend floreert. Op de

In Vlaardingen is er bij de Wilhelminahaven een centraal

kade, in het hart van het nachtleven en de historische haven,

gelegen gebied dat momenteel verpaupert omdat de haven-

wordt een stadsstrand gesitueerd. Door een visuele verbinding

activiteiten zich verplaatsen naar bredere en diepere havens.

met de ringweg, fungeert het strand als uithangbord voor de

Voor de Wilhelminahaven is een strategie ontwikkeld om het

haven en zal het strand een impuls geven aan de huidige en

gebied te herontwikkelen en te verdichten. Omdat er in deze

eventuele toekomstige horeca.

tijd niet verwacht kan worden dat marktpartijen veel investeren

De eerste bewoners in de haven worden aangetrokken door

is er gebruik gemaakt van een stapsgewijze benadering. Hierbij

het plaatsen van tijdelijke studentenwoningen. Dit zorgt voor

zullen kleine interventies de hertontwikkeling opstarten en na

meer draagvlak voor winkels en horeca. Bovendien kunnen

succes worden opgeschaald. Uiteindelijk zal dit resulteren in

de studenten onder leiding van een professional werken aan

een verdichte Wilhelminahaven met gemengde functies.

het verbeteren van de openbare ruimte. Wanneer een student

In de eerste fase wordt gebruik gemaakt van tijdelijke functies.

enkele uren in de maand hieraan werkt, krijgt hij korting op de

Deze moeten de activiteiten in het gebied vergroten en het

huur. De verhuurder krijgt hierdoor weer korting op de pacht

gebied aantrekkelijker maken zodat projectontwikkelaars willen

van de gemeentegrond.

investeren.

Visualisatie van het uitzicht op het water, vanuit het â&#x20AC;&#x2DC;tijdelijke strandâ&#x20AC;&#x2122;.

viaVIA

De boardwalk maakt zowel een doorgaande route langs het water mogelijk, als een verbinding van het Ambachtseiland over de gracht heen met de winkelstraten.

Door professionals workshops te laten houden met de (toe-

tionsgebied. De braakliggende terreinen en de leegstaande

komstige) gebruikers kunnen de studenten vanuit de samenle-

gebouwen in het westen van het centrum geven ruimte om

ving worden gestuurd.

een nieuwe laag gebruikers toe te voegen. Het gebied wordt

De tijdelijke functies zorgen ervoor dat het gebied op de kaart

omgedoopt tot Ambachtseiland en biedt ruimte voor de vele

wordt gezet en aantrekkelijk wordt voor investeerders. Uitein-

laaggeschoolde werklozen uit de omgeving om (zelfstandig) te

delijk zal de haven een levendig gebied worden met verschil-

werken binnen de ambachtensector. Dit sluit aan bij het imago

lende functies. Door de verdichting kan er in de regio de urban

van de stad en trekt weer andere gebruikers aan: creatievelin-

sprawl worden voorkomen.//

gen en hoogopgeleiden. Daarnaast verbinden een aantal strategische ingrepen de

Bottom-Up benadering in Schiedam

verschillende functies in het centrum beter met elkaar, met

Piet Suijkerbuijk

de grachten en met het stationsgebied en de Hoekse Lijn.

Sfeervolle grachten, karakteristieke panden en de hoogste

De belangrijkste daarvan is een boardwalk langs een gedeelte

molens van Nederland! Het stadcentrum heeft veel te bieden,

van de grachten, waar de (loop)route nu onderbroken wordt

maar maakt momenteel een verlaten indruk. Weinig publiek,

door bebouwing aan het water. De boardwalk maakt zowel

veel leegstand, verloedering en braakliggende terreinen lijken

een doorgaande route langs het water mogelijk, als een ver-

de oorzaak. Maar het zit dieper: de ruimtelijke kwaliteiten van

binding van het Ambachtseiland over de gracht heen met de

het centrum zijn niet verbonden met de activiteiten in het cen-

winkelstraat/-straten. Daarnaast biedt het ruimte aan de (ho-

trum en met het stationsgebied. Schiedam onderscheidt zich

reca)ondernemers om een terras in te richten of hun zaak op

op deze wijze niet van andere steden, terwijl het met haar his-

een andere wijze langs deze route te profileren. Door deze

torisch centrum een unieke plaats zou kunnen innemen binnen

ingreep worden de grachten een belangrijk onderdeel binnen

de stadsregio Rotterdam.

het netwerk in de binnenstad en krijgen gebieden met leeg-

Mijn plan bestaat uit een aantal ingrepen en projectgebieden

stand een nieuwe impuls.//

om het centrum te revitaliseren en te verbinden met het sta-

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Groen als kracht van een wederopbouwwijk

Michelle Fonck

Het “Via regia park”, een belangrijk onderdeel in de wijk.

“Tijdens mijn opleiding heb ik altijd een bijzondere interesse gehad in de openbare ruimte. Ik was nieuwsgierig naar de oorsprong van de lege openbare ruimten in naoorlogse wijken en ben ervan overtuigd dat er een betere leefomgeving ontstaat wanneer er ruimtelijk ingegrepen wordt. Met veel fascinatie en plezier heb ik dan ook gewerkt aan de naoorlogse wijk Pottenberg in Maastricht. Ik kwam erachter dat deze wijk is opgezet volgens een nauwkeurig uitgedachte strategie en dat de ontwerpers van toen dezelfde motivatie hadden als die ik nu heb: zorgen voor een goede leefomgeving. “ 34

Analyse De wijk Pottenberg is gebouwd als onderdeel van de naoorlogse uitbreidingswijken ‘Parochiewijken West’ in Maastricht, ontworpen volgens de parochiegedachte. Deze gedachte gaat er vanuit dat de stad bestaat uit afzonderlijke wijken met in de kern een kerk, winkels en scholen die elk een harmonieuze gemeenschap herbergen. In de jaren zestig voorzagen de ruimtelijke kaders van de wijk de parochiegemeenschap in de dagelijkse levensbehoeften. De bewoners ontmoetten elkaar op straat, bij de winkels, de school, de kerk en de verenigingen in de wijk. Er werd gewandeld in het landschap rondom en gespeeld in de speeltuinen in de wijk. Er was een samenhorigheidsgevoel en sociale controle. De publieke sfeer, de activiteiten van bewoners en bezoekers, was voelbaar in de publieke ruimte in en rondom Pottenberg. Tegenwoordig spelen de facetten van het dagelijks leven zich voornamelijk af buiten de wijk. De boodschappen worden in het stadsdeelcentrum gehaald, de basisscholen liggen verdeeld over het stadsdeel en de vrijetijdsbestedingen zijn ook voornamelijk buiten de wijk. De voorzieningen in de wijk maken geen gebruik van de publieke ruimte en ook de verschillende verblijfsplekken in en rondom Pottenberg worden niet gebruikt. De publieke sfeer is, op het verplaatsen na, niet

viaVIA

Plangebied de Pottenberg, Maastricht.

meer aanwezig in de publieke ruimte van de wijk. Hierdoor

verblijfsplekken in en rondom de wijk zal hierdoor verbeteren.

is er een gemis aan levendigheid. De positie van Pottenberg

Een aantal strategische plekken krijgen een beter verblijfsklimaat

is in vijftig jaar veranderd van ‘een wijk als een zelfstandige

en worden ingericht voor specifiek gebruik. Het is van belang

eenheid’, naar ‘een wijk als onderdeel van de stadsstructuur’.

dat de voorzieningen, bewoners en bezoekers in de omgeving

Strategie De openbare ruimte in de wijk speelt een grote rol in het facili-

van deze plekken betrokken worden bij deze herinrichting. Dit zal leiden tot meer en ander gebruik van de groene ruimte en meer sociale controle en verantwoordelijkheidsgevoel.

teren van de publieke sfeer, van de activiteiten van de bewoners en bezoekers. Een herstructurering van de openbare ruimte

Ontwerp

zal ervoor zorgen dat de publieke ruimte beter aansluit bij de

De strategie is uiteindelijk uitgewerkt in een ontwerp voor de

publieke sfeer, waardoor deze weer voelbaar wordt in de wijk.

groenstrook ten noorden van de wijk Pottenberg, namelijk het

Een groot deel van de openbare ruimte in en rondom Pot-

‘Via Regia park’. De ingrepen bestaan voornamelijk uit: het

tenberg is groene ruimte, gras met bomen en struiken, welke

begrenzen van de vier kwadranten van het park; het verbete-

voornamelijk dienst doet als kijkgroen. De groene ruimte wordt

ren van de wandelverbindingen en het aanleggen van nieuwe

in de herstructurering gebruikt als de kracht van deze weder-

fietsverbindingen; het implementeren van waterberging; het

opbouwwijk en wordt op verschillende schaalniveaus heringe-

afkaderen van specifieke verblijfsplekken, onder andere in sa-

richt. Per schaalniveau wordt gekeken naar de betekenis van

menwerking met het buurtcentrum en de bibliotheek en het

de groene ruimte. Het noodzakelijk gebruik, het verplaatsen

aanleggen van collectieve tuinen voor de bewoners van de

in dit geval, wordt gecombineerd met het optionele gebruik,

aangrenzende portiekwoningen. //

namelijk het verblijven. De verbindingen voor het langzame verkeer rondom de wijk worden verbeterd en aangevuld, wat zal zorgen voor een betere inbedding van Pottenberg in de stadsstructuur. De toegankelijkheid van de groene ruimte en

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

De aanpak van Buro Lubbers

Kim Thehu

FLEXIBILITEIT BINNEN EEN GROENSTRUCTUUR Ondanks zijn stevige roots in de landschapsarchitectuur, is ontwerpflexibiliteit actueler dan ooit. Niet alleen organische of geologische omstandigheden nopen tot ruimtelijke flexibi-

Ontwerpen met tijd zit in onze genen. Als landschapsarchitecten spelen wij in op het beeld van planten en bomen dat door de seizoenen en de jaren heen verandert. Deze dynamische grondslag van de discipline vraagt primair om een flexibele ontwerpmethode voor de inrichting van de openbare ruimte evenals voor het opstellen van grootschalige landschappelijke en stedenbouwkundige plannen.

liteit, maar ook markteconomische tendensen en maatschappelijke ontwikkelingen. De huidige markt roept om plannen die eenvoudig en goedkoop aangepast kunnen worden aan de wensen en behoeften van de doelgroep. Plannen dienen gefaseerd uitgevoerd te kunnen worden, zodat men zonder al te grote risico’s het project kan doorzetten of (tijdelijk) stoppen. Tijdelijke invullingen en programma’s zijn de manier om een gebied te ‘branden’, om er kwartier te maken en het ruimtelijke potentieel te toetsen. Tegelijkertijd moet ruimtelijke inrichting duurzaam zijn. Hoe gaan wij als ontwerpers om met al deze flexibele uitgangspunten? Hoe creëren we een balans tussen enerzijds een aanpasbare, faseerbare, tijdelijke en anderzijds een structurele, blijvende en duurzame inrichting van de openbare ruimte? In het algemeen geldt dat onze strategie zich in eerste instantie richt op de genius loci. Vanuit een multidisciplinaire invalshoek brengen wij de specifieke kwaliteiten van de plek en de omgeving in kaart. Deze contextuele benadering leidt

viaVIA

Gefaseerd uitwerken tot inrichtingsniveau, Zorgpark Voorburg (Vught).

tot een concept dat in zijn ogenschijnlijke eenvoud de identiteit

gerealiseerd. Daarmee zijn de drie hoofdassen de belangrijkste

van een locatie krachtig en herkenbaar neerzet. Het ontwerp

dragers van het landschappelijk raamwerk. Terwijl één van de

wordt aansluitend gebaseerd op een helder en sterk ruimtelijk

assen (de Parklaan) inmiddels volledig is heringericht, bevinden

kader. Of het nu om een landschappelijke of stedelijke opgave

de andere assen zich nog in de ontwerpfase. Hetzelfde geldt

gaat, de groenstructuur is altijd de drager van het plan. Juist

voor de invulling van de kamers. Voor sommige kamers is de

binnen dit stevige, groene raamwerk kunnen tijdelijke functies

architectuur al ontworpen, terwijl andere kamers nog wachten

en programma’s plaatsvinden waarbij de ruimtelijke kwaliteit

op een programma. Ondanks de verschillende ontwikkelings-

behouden blijft.

stadia waarin het park zich bevindt is de ruimtelijke kwaliteit

Groene assen dragen kamerstructuur

door het groen raamwerk hoog.

Een goed voorbeeld van een landschappelijk raamwerk dat wij

Eilanden wachtend op invulling

ontwierpen en gefaseerd uitwerken tot op inrichtingsniveau

Ook het Westerpark (‘s-Hertogenbosch) is gebaseerd op

is Zorgpark Voorburg (Vught). Dit masterplan definieert een

een kamerstructuur die zich leent voor een flexibele invulling.

groen raamwerk waarbinnen op korte, middenlange en lange

Dicht bij het station, scholen, kantoren en woningen diende

termijn verschillende stedenbouwkundige ontwikkelingen kun-

het stadspark ontworpen te worden voor intensief gebruik

nen plaatsvinden. Het landschap bestaande uit lanen, velden,

door verschillende doelgroepen. Daarnaast behoorden tot

water, randen, schakels en parkzones draagt verschillende deel-

het programma het bergen van water, het positioneren van

gebieden, de kamers. Het masterplan beoogt een belangrijk

woningen aan de parkrand, het afvoeren van hemelwater van

deel van bestaande landschappelijke elementen te versterken,

de woningen naar het park en het ontwikkelen van natuur.

soms worden nieuwe landschappelijke elementen toegevoegd.

Geïnspireerd op het natte, laagliggende komgebied zijn de

De realisatie van het landschappelijk raamwerk vindt gefaseerd

voorwaarden vertaald naar een kamerstructuur van eilanden

plaats waarbij de ontwikkeling van drie hoofdassen als kapstok

met diverse gebruiksmogelijkheden: speelveld, bloementuin,

dient voor kleinere ingrepen en bouwplannen die later worden

pleinruimte, natuur. Afhankelijk van tijdsgeest, trends, behoef-

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Westerpark, Den Bosch. Een dynamische kamerstructuur die zich leent voor een flexibele invulling.

ten en wisselingen van de gebruikersgroepen krijgen de eilan-

positieve ontwikkelingen, hoe meer de regio krimpt, hoe meer

den nieuwe functies. Het park biedt zo ruimte aan een flexibel

het park groeit. Sociale duurzaamheid is daarbij een belangrijk

programma. Daarnaast is bewust ‘leegte’ ingebouwd zodat

speerpunt. Wij bieden mensen mogelijkheden om zich weer

extra programma toegevoegd kan worden. Ook wanneer

verbonden te voelen met de buurt, weer deel te nemen aan

programmaonderdelen verdwijnen, blijft de landschappelijke

het sociale leven. Krimp is voor hen zowel een kans op verbe-

structuur overeind.

tering van de woonomgeving als een nieuw perspectief, een

Hagen als kapstok en sociale katalysator

nieuwe bezigheid.

Een vergelijkbare strategie passen wij toe op het project Heilust

Pionieren beklijft

(Kerkrade-West), een krimplocatie met kansen voor de ontwik-

Bovenstaande projecten tonen dat een flexibele en tijdelijke

keling van een groen en duurzaam park. Dit deel van Zuid-

invulling van de openbare ruimte mogelijk is door in de ba-

Limburg is dichtgeslibd door verstedelijking. Het landschap met

sis een groen raamwerk neer te zetten. Strijp S (Eindhoven)

beekdalen, hellingen en plateaus is daardoor erg versnipperd.

laat zien dat het andersom ook werkt. Kleinschalige, tijdelijke

Op de plek van de gesloopte woningen ontwerpen wij nu

interventies zwengelen hier langzaam maar zeker een meer

een parkstructuur. Het park wordt een stapsteen tussen twee

structurele inrichting van de openbare ruimte aan. Omdat het

grote landschapsparken. Als eerste stap in het herstel van het

gebied over meerdere jaren, gefaseerd wordt herontwikkeld,

landschap wordt een groene verbinding tussen de parken

wordt al vanaf het prille begin van de transformatie een groen

aangelegd, de Groene Loper. Dwars op de Groene Loper,

imago gecreëerd met interventies in de openbare ruimte die

plaatsen wij Limburgse hagen, die als kapstok dienen voor al-

gaande de transformatie verdwijnen of uitgroeien tot een per-

lerlei invullingen van mensen en organisaties uit de buurt. Wij

manente status. Voor een eerste interventie werkte Buro Lub-

bepalen alleen de structuur. Buurtbewoners en stakeholders

bers samen met beeldend kunstenaar en interieurontwerper

praten mee over de invullingen en het beheer binnen de

Lucie Jansen. Wij ontwierpen een lichtlijn en een meubellijn

structuur. Het nieuwe lint van hagen dient als katalysator van

van fruitkisten die zijn omgevormd tot plantenbakken, zitbank-

viaVIA

Heilust, Kerkrade. Een krimplocatie die kansen biedt voor de ontwikkeling van een groen en duurzaam park.

jes en lichtelementen. Verspreid over het terrein begeleiden deze groene bakens de routes tussen de gebouwen tijdens evenementen. De fruitkisten kunnen in omvang en functie meegroeien met de ontwikkeling van Strijp S, totdat ze overbodig worden of vervangen door een blijvend alternatief. Dit pionierswerk draagt bij aan het profileren van het gebied, het brengt de plek in het geheugen van de mensen waardoor er gestaag draagvlak ontstaat voor verdere ontwikkeling en invulling van de openbare ruimte.//

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Buro Lubbers (â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch) is een ontwerpbureau voor landschapsarchitectuur, stedenbouw en de inrichting van de openbare ruimte. Sinds 1993 ontwerpt het bureau projecten op elk schaalniveau. De kenmerken van het bureau zijn: een multidisciplinaire aanpak, een vernieuwend vakmanschap, een scherpe analyse, een stoere en poĂŤtische vormentaal en een kritisch oog voor detaillering. Een enthousiast team verzorgt een totaalproduct van onderzoek tot onderhoud.// www.burolubbers.nl

Erasmus report: Milaan

Geertjan Wolfs

EEN HALF JAAR IN MILAAN Een jaar geleden zat ik hevig te twijfelen: zou ik me inschrijven

Terugkijkend denk ik dat je tijdens een Erasmus heel veel dingen

voor een half jaar Erasmus in Italië, of zou ik toch maar gewoon

leert die veel verder reiken dan een studie stedenbouwkunde.

in het veilige Eindhoven blijven waar ik mijn vrienden heb en de studie nu zo lekker loopt? Ik koos uiteindelijk voor het eerste en op dit moment denk ik vanuit Milaan dat het wellicht een van de beste keuzen is die ik in mijn studie gemaakt heb.

“Een leven vol gezelligheid, nieuwe ervaringen en het ontmoeten van nieuwe mensen..”

Ik koos ervoor om aan de Politecnico di Milano enkele vakken te

De hoofdreden om Erasmus te doen moet daarom volgens mij

volgen die in Eindhoven niet gegeven worden, zoals restauratie

ook niet de vakken en projecten zijn, dat leer je op iedere uni-

van monumenten, landschapsarchitectuur en architectuurfoto-

versiteit wel redelijk het zelfde. Het gaat echter om de situatie

grafie. Ik denk dat in Milaan de benadering van projecten heel

van ‘iets beginnen in een vreemd land’. Je leert zo over nieuwe

vergelijkbaar is met Nederland, de context verschilt slechts. De

culturen en bovendien te respecteren dat er heel anders over

Politecnico is vooral wat breder in zijn ontwerpprojecten, van

veel dingen wordt gedacht dan je altijd in Nederland hoorde

openbare ruimte tot woning interieur waardoor er natuurlijk

van iedereen (en wat is dan nog beter of slechter?). Daarnaast

meer te kiezes valt in waar je op focust. Wat eigenlijk meer ver-

moet je je redden in een vreemde taal: je wordt creatief in hoe

schilt, is de hele schoolcultuur waarin begin en eindtijden van

je jezelf uitdrukt. Echter, het mooiste van alles is voor mij de

lessen flexibel zijn en de studenten dit volledig accepteren. De

vele bijzondere mensen die ik hier heb leren kennen en de bij-

Italiaanse taal neem je snel op doordat presentaties en lessen je

zondere ervaringen die we nu met z’n allen delen. In het begin

dwingen het te leren. Daarnaast ben je Erasmus-student, wat

was het voor iedereen een vreemd avontuur en nu voelen we

een leven vol gezelligheid, nieuwe ervaringen en het ontmoe-

ons hier op onze plek en hebben we ons weten te integreren

ten van nieuwe mensen betekent.

in zowel de universiteit als de stad. Ik ben blij dat ik Erasmus gedaan heb en ik zal het koesteren als een fantastische ervaring.//

viaVIA

Erasmus report: Madrid

Jasper Massink

EEN HALF JAAR IN MADRID Erasmus in Madrid is een fantastische ervaring. Zowel het stu-

staat in Spanje. Er werden heel veel Nederlandse voorbeel-

deren zelf, als de kennismaking met andere culturen en bijbe-

den in de colleges getoond. En niet alleen de grachten van

horende ontwerpen levensinstellingen.

Amsterdam, maar ook tal van woonerven, 30km zones en langzaamverkeeroplossingen.

Erasmus in Madrid betekent dat alle lessen in het Spaans zijn. De andere Erasmusstudenten waren in de eerste weken tijdens de colleges makkelijk te herkennen aan hun gebrekkige Spaans of wazige blik als de leraar aan het woord was. Overigens waren dat er veel, in sommige klassen was de helft Erasmus. Dus

“De stedebouwers zijn ruimtelijk creatief en schromen niet om met grote ambitieuze concepten aan te komen.”

de helft verstond amper wat de leraar zei. Maar na een maand oefenen was het gemiddelde niveau Spaans een stuk hoger.

In ieder geval kunnen ze wat van de Nederlandse stedebouw

Ook erg wennen was de punctualiteit van de Spanjaarden.

leren. De stedebouwers zijn ruimtelijk creatief en schromen er

Als een college om 10 uur stond ingeroosterd betekende dat

niet voor om met grote ambitieuze concepten aan te komen,

dat de leraar tussen 10.15u en 10.30u binnen kwam lopen.

maar vaak zijn de plaatjes en ideeën mooier dan de werkelijk-

Ook kwam het wel eens voor dat een leraar helemaal niet

heid. Vaak passen de ontwerpen niet in hun context of werken

kwam opdagen. Met groepswerk was deze mentaliteit af en

ze gewoon niet (de Eco Boulevard in Vallecas als meest spre-

toe wel lastig. Als je bijvoorbeeld om 15u afsprak, kon je blij

kende voorbeeld).

zijn als iedereen er om 15.30u was. Dan moest er eerst nog even bijgekletst worden en kon om 16u begonnen worden

Ik kan nog hele pagina’s volschrijven over mijn Erasmuservaring,

met werken.

maar het is beter als je het zelf probeert. Ik kan het iedereen

Vervolgens moest de eerste om 16.30u alweer weg voor

aanraden om de uitdaging met een andere cultuur aan te gaan.

een andere college. Niet altijd efficiënt.Interessant om te

Het maakt je niet alleen rijker als ontw erper, maar ook in je

zien was hoe hoog de Nederlandse stedenbouw in aanzien

ontwikkeling als persoon.//

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

Column Reinder Rutgers

Design

Voor wie niet weet waar het hier over gaat een introductie. Voorbeeld A. Een ontwerp voor een gebouw, eenvoudig en adequaat. Maar nu maken we er design van! (A’). Schuin een gevel af: een wereld gewonnen. Zoals bij elke verslaving hebben zij die zwaar aan het design zijn een steeds hogere dosis nodig. Bijvoorbeeld: een gezond ontwerp B transformeert tot B’, in ernstige gevallen volgt stadium B’’. Maar Het Catharinaplein in Eindhoven. Resultante van

verslaving wordt wel vaker geassocieerd met

ontelbare ontwerpen. Vervaagd, zoals een tekening

toonaangevend kunstenaarschap.

waar steeds is bijgekladderd en uitgegumd, een ruimtelijk verhaal zonder plot. Meest recente acte: twee jaar oude peperdure maar mislukte aankleding weghalen en bomen planten. Groen als stedebouw-

“Never mind the citizens, het moet vooral ‘design’ zijn.”

kundig paardenmiddel. Maar goed, er zijn uitstekende voorbeelden van pleinbeplantingen. Regelmaat en

Nog een geval: van C naar C’. Ervaring met

wisselwerking tussen bebouwing en pleinvorm zijn

kinderspelen zoals kleurentorentjes, pim pam pet of,

het kenmerk. Daar doen we natuurlijk niet aan in

in dit voorbeeld, mikado komt de designer uitstekend

Eindhoven! Nee, never mind the citizens, het moet

van pas.

vooral ‘design’ zijn.

Liefst combineren we alles tegelijk en voegen een design-omgeving -excusez: design environment- toe met onloopbare trap en onhebbelijk kronkel- of zigzag-pad. Gegarandeerd succes bij de zelfverklaarde culturele elite! En wat betreft het Catharinaplein: de overheid heeft nog steeds een monopolie op gokken. Zo ook bij de inrichting van de openbare ruimte. Je weet maar nooit of het deze keer wél prijs is.//

viaVIA

Sponsoren VIA Stedebouw

Partners van VIA Stedebouw zijn Architectuurcentrum Eindhoven, BNSP, gemeente Eindhoven, Eindhovense School.net, Motta Kunsboekhandel, NAi

Jaargang 18, uitgave 1 - Maart 2012

bezoek ons op www.viastedebouw.nl wordt lid van www.facebook.com/groups/viastedebouw

viaVIA