Książka Fregata Swimming by Paweł Jopp

Ilustracje Marcin Fajerski

Projekt graﬁczny i łamanie Paweł Mleczko

Projekt okładki Zuzanna Szczerbińska

Adiustacja i korekta Barbara Kostrzewska

ISBN 978-83-942558-0-0

Na stronach otwierających rozdziały wykorzystano zdjęcia ﬁrmy „Simply Swim UK” (http://www.simplyswim.com).

Wydawca Szkoła Pływania Fregata Swimming os. Piastowskie 53 61-154 Poznań e-mail: kontakt@fregata.com.pl, info@fregata.com.pl http://www.fregata.com.pl

Wykonawca Studio Reklamowe Victoria – Poznań

Spis treści

Wstęp 4 Ćwiczenia w nauczaniu i doskonaleniu sportowej techniki pływania 6 Kraul na grzbiecie 12 Ogólna charakterystyka 14 Wybór ćwiczeń w nauczaniu kraula na grzbiecie 18 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów nóg 18 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów ramion 24 Ćwiczenia w nauczaniu koordynacji ruchowej 28 Kraul na piersiach 34 Ogólna charakterystyka 36 Wybór ćwiczeń w nauczaniu kraula na piersiach 41 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów nóg 41 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów ramion 46 Ćwiczenia w nauczaniu koordynacji ruchowej 51 Styl klasyczny 58 Ogólna charakterystyka 60 Wybór ćwiczeń w nauczaniu stylu klasycznego 65 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów ramion i oddychania 65 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów nóg 71 Ćwiczenia w nauczaniu koordynacji ruchowej 79 Styl motylkowy (delﬁn) 85 Ogólna charakterystyka 87 Wybór ćwiczeń w nauczaniu delﬁna 91 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów ramion 91 Ćwiczenia w nauczaniu ruchów nóg 95 Ćwiczenia w nauczaniu koordynacji ruchowej 102 Planowanie nauczania czterech technik pływania 107 Założenia programowe Szkoły Pływania Fregata Swimming 111 Stopnie nauczania 111 Wewnątrzsemestralne zadania sprawnościowe wraz z usytuowaniem ich jako sprawdzianów etapowych na konkretnej lekcji 114 Literatura 119

Wstęp

elem, jaki przyświecał autorowi podczas pracy nad niniejszym podręcznikiem, było pokazanie, jaką funkcję pełnią ćwiczenia pływackie w organizacji i realizacji procesu nauczania sportowych technik pływania dla dzieci w różnym wieku i o różnej sprawności początkowej. Uwagi metodyczne towarzyszące szerokiemu wyborowi ćwiczeń, które warto zastosować w nauczaniu sportowej techniki pływania, wypracowane zostały w oparciu o wieloletnie, własne doświadczenie szkoleniowe, poparte rzetelną analizą wspólnej pracy z instruktorami Szkoły Pływania Fregata Swimming. Wszystkim instruktorom, z ich szefem Norbertem Lewandowskim na czele, autor składa serdeczne podziękowanie za znaczący merytoryczny wkład w realizację tego opracowania. Czytelnik nie znajdzie tu rutynowych, zawartych we wszystkich podręcznikach o pływaniu, deﬁnicji celów, środków i metod nauczania ani omówienia procesu oswajania z wodą czy nauczania pływania podstawowego. Skoncentrowanie się na ćwiczeniu jako najważniejszym środku nauczania, na najbardziej efektywnym jego wykorzystaniu w procesie nauczania, jest jednym z głównych czynników decydujących o sukcesie szkoleniowym. Właściwy dobór ćwiczeń oraz położenie nacisku na ważne szczegóły wykonania ćwiczenia przypominają dozowanie środków farmakologicznych. Czasami mają one charakter wzmacniający, czasami przeciwdziałają określonym zagrożeniom, a czasem trzeba stosować najmocniejsze antybiotyki. Podobnie jest z ćwiczeniami. Prowadzący zajęcia musi wiedzieć, kiedy i jakie środki zastosować, które ćwiczenia pociągać będą za sobą niechciane skutki uboczne i jak te skutki uboczne likwidować. Koncentracja na tak pomyślanej tematyce nie oznacza, że w nauczaniu pływania mniej ważne są inne aspekty pedagogiczne, a także osobowość

nauczyciela, jego aktywna postawa podczas zajęć, wszechstronna wiedza i zdolności organizatorskie. Omówieniu całości procesu pedagogicznego, jaki jest realizowany w Szkole Pływania Fregata Swimming, poświęcone będzie być może następne, już wtedy z natury rzeczy obszerniejsze, opracowanie zbiorcze. Uporządkowany zbiór środków nauczania w postaci ćwiczeń ﬁzycznych wraz z komentarzem do ich stosowania służyć może wszystkim, którzy chcą zadbać o wszechstronne przygotowanie techniczne osób o różnym poziomie zaawansowania pływackiego – zarówno dzieci i dorosłych, jak i tych, którzy sport ten uprawiają wyczynowo. Tym, których interesuje planowanie wieloletniego procesu nauczania sportowych technik pływania, z pewnością przydadzą się zamieszczone w niniejszym opracowaniu przykłady takiego rozplanowania, jakie obowiązują w szkole komercyjnej Fregata Swimming, z zajęciami prowadzonymi raz w tygodniu. Wysoka efektywność funkcjonującego już od kilku lat modelu organizacyjno-szkoleniowego potwierdza sens takiego podejścia do pracy nad techniką pływania dzieci i młodzieży, jakie proponują autor i Szkoła Pływania Fregata Swimming.

Ćwiczenia w nauczaniu i doskonaleniu sportowej techniki pływania

osiadanie przez nauczyciela, trenera czy instruktora szerokiej znajomości ćwiczeń i wnikliwej wiedzy o możliwościach jej wykorzystania w nauczaniu i doskonaleniu sportowych technik pływania jest warunkiem niezbędnym dla efektywnego działania na wszystkich szczeblach szkolenia. Im większy jest zasób wiedzy metodycznej nauczyciela i szersze możliwości wyboru ćwiczeń, tym lekcje i treningi stają się bardziej atrakcyjne, a możliwości ruchowe podopiecznych cechują wyższy stopień plastyczności i większa wszechstronność. Nauczając sportowej techniki pływania osoby niezwiązane ze sportem pływackim, dzieci i dorosłych, końcowy poziom umiejętności można traktować jako docelowy przejaw utylitarnej sprawności ruchowej. W wieloletnim procesie szkolenia sportowego, w klasach pływackich czy na studiach specjalistycznych, efekty pracy dydaktycznej postrzegać należy w kontekście celów realizowanych w ramach przygotowania technicznego zawodników. W jednej i drugiej grupie do podstawowych celów szkolenia pływackiego należy osiągnięcie jak najwyższego poziomu wszechstronności stylowej i takie doskonalenie techniki, aby docelowo i w trakcie rozwoju biologicznego uczniów zmiany zachodzące w strukturze ruchów lokomocyjnych zmierzały w stronę uzyskania – optymalnych dla konkretnej osoby i wzorcowych z punktu widzenia parametrów biomechanicznych – współczesnych wariantów techniki [10]. Do nauczania pływania można przystąpić po wszechstronnym oswojeniu z wodą, po opanowaniu umiejętności poruszania się po głębokiej wodzie, umiejętności swobodnej zmiany pozycji ciała z leżenia na grzbiecie do leżenia na piersiach i na boku, regularnych wydechów do wody, a także pływania podstawowego – z wykorzystaniem jak najszerszej gamy elementów tech-

niki właściwych dla czterech podstawowych stylów sportowych. Im dłuższe i bardziej wszechstronne będzie przygotowanie wstępne, tym lepszych i szybszych efektów można oczekiwać w procesie nauczania konkretnych rodzajów techniki. W przypadku małych dzieci lepiej rozpoczynać nauczanie od techniki pływania kraulem na grzbiecie, przede wszystkim ze względu na łatwość oddychania, a później realizować nauczanie kraula na piersiach, stylu klasycznego i delfina. Istnieją teorie optujące za rozpoczynaniem tego procesu od równoległego nauczania kraula na piersiach i kraula na grzbiecie. W literaturze znajdziemy też opinie, że można wykorzystywać kompleksowo elementy wszystkich technik pływania, że łatwiej jest uczyć najpierw stylu klasycznego niż delfina – i odwrotnie. Wybór kolejności nauczanych stylów i sposobu organizacji tego procesu zależeć jednak powinien przede wszystkim od tego, z jaką grupą mamy do czynienia: czy są to dzieci siedmio-, czy dziewięcioletnie, młodzież, dorośli czy osoby starsze, jaki jest stopień ich oswojenia z wodą i możliwości motoryczne. Bez uwzględnienia tego faktu nie można w sposób jednoznaczny polecać gotowej „recepty”. Z doświadczeń w pracy z dziećmi i młodzieżą wynika, że optymalna kolejność nauczania sportowych technik pływackich dla dzieci klas I i II będzie następująca: kraul na grzbiecie, kraul na piersiach, styl klasyczny i delfin. W przypadku pracy z osobami dorosłymi doświadczenie wyniesione z pracy w Szkole Pływania Fregata Swimming wskazuje na większą efektywność nauczania w kolejności: kraul na grzbiecie, styl klasyczny, kraul na piersiach i delfin. Długość poszczególnych bloków tematycznych przeznaczanych na nauczanie zależeć będzie od liczby godzin w tygodniu przeznaczonych na zajęcia pływackie. Im dłuższe i bardziej wszechstronne przygotowanie wstępne, fachowe rozłożenie akcentów w kolejnych blokach nauczania techniki, tym lepsze będą efekty szkolenia. W każdym z kolejnych bloków tematycznych powinien być wydzielany coraz większy procent czasu przeznaczonego na doskonalenie poznanych wcześniej technik pływackich. To wszechstronna plastyczność ruchowa w wodzie powinna stanowić cel główny tego etapu szkolenia. Priorytetem powinna być jakość wykonywania każdego ruchu, poprawność każdego elementu techniki pływania, a nie wczesne ukierunkowanie na jeden, „najwygodniejszy” dla ucznia, styl pływania. W przypadku kraula na grzbiecie i kraula na piersiach dobrze jest w pierwszej kolejności opanować w miarę poprawnie technikę ruchu nóg, a następnie – poprzez zastosowanie prostych ćwiczeń koordynacyjnych – zmierzać w stronę opanowania ruchów ramion, by w rezultacie takiego

akcentowania zadań przechodzić do coraz trudniejszych ćwiczeń koordynacyjnych i do pływania całym stylem. W przypadku delfina i stylu klasycznego skupić się można na równoległym nauczaniu ruchów ramion i nóg, a następnie, poprzez ćwiczenia koordynacyjne, osiągnąć umiejętność pływania w pełnej koordynacji ruchowej. Bardziej szczegółowe zalecenia zawarte zostały w dalszej części opracowania – w uwagach metodycznych dotyczących nauczania poszczególnych technik sportowych. Wybór ćwiczeń i sposób ich użycia zależą od tego, z jaką grupą pracujemy i jakie zadania dydaktyczne realizowane są na konkretnym etapie szkolenia. Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel przedstawienie takiego ich wyboru, aby mogły one znaleźć zastosowanie na każdym szczeblu szkoleniowym, ze szczególnym uwzględnieniem etapu nauczania i doskonalenia sportowych technik pływania. Nieco inaczej dobierać będą ćwiczenia trenerzy szkół sportowych, mający do dyspozycji więcej godzin szkoleniowych i wstępnie wyselekcjonowaną młodzież, niż instruktorzy szkół komercyjnych, którzy podobne efekty dydaktyczne chcieliby osiągnąć niższym nakładem czasu i pracując z osobami bardzo często o niskiej sprawności fizycznej. W przypadku nauczania dorosłych w większym stopniu warto wykorzystywać podstawowe elementy metody „Total Immersion”, opisanej przez Terry’ego Laughlina, adresowanej przede wszystkim do osób dojrzałych fizycznie i mentalnie. Myślenie o wszechstronnym wykorzystaniu wszelkich rodzajów ćwiczeń i sposobów ich użycia powinno cechować prowadzących zajęcia pływackie na wszystkich etapach szkolenia. Im bardziej swobodnie, przy całkowitym rozluźnieniu mięśni, uczeń będzie umiał leżeć na wodzie i wykonywać spokojne ruchy, zachowując optymalną pozycję ciała i właściwe ustawienie powierzchni wiosłujących, tym łatwiej będzie można proponować mu coraz bardziej wyrafinowane pod względem koordynacyjnym ćwiczenia. Im więcej będzie ich umiał wykonać poprawnie, tym większa plastyczność ruchowa przekładać się będzie na zdolność do łatwiejszego posługiwania się techniką pływania zbliżoną do techniki wzorcowej. Zanim więc ćwiczenia wyodrębnione w dalszej części opracowania będzie można aplikować podopiecznym, trzeba solennie zadbać o ukształtowanie u nich tzw. czucia wody, a także utrwalenie zasady „wysokiego łokcia” i nawyku przyjmowania właściwego położenia ciała podczas ćwiczeń. Niektóre z tych ćwiczeń powinny służyć jako swoiste „testery” dla oceny osiągnięcia określonego poziomu sprawności na konkretnym etapie szkolenia. Takie wykorzystanie ćwiczeń znajduje swój wyraz w planowaniu zajęć Szkoły Pływania Fregata Swimming. Przykłady zamieszczone zostały w dalszej części opracowania.

Warto jeszcze dodać, że większość przedstawionych ćwiczeń można i należy wykorzystywać w formie zarówno ścisłej, zadaniowej, jak i zabawowej. Autor opracowania pragnął uniknąć jednoznacznej systematyzacji ćwiczeń, wskazującej, które z nich powinny następować kolejno po sobie, ponieważ decyzje w tej materii podejmować muszą na bieżąco instruktorzy prowadzący zajęcia. Ich decyzje zależne będą od komunikatów, jakie płyną ze strony uczniów, w postaci szybkości i jakości przyswajania nowych, coraz trudniejszych ćwiczeń. Sugestie co do sposobu wykorzystywania konkretnych ćwiczeń w ściśle określonym celu zawarto w licznych uwagach metodycznych. W literaturze fachowej najczęściej znaleźć można dość wąsko potraktowane wykazy ćwiczeń, połączone ze standardowym opisem błędów ruchów kończyn dolnych i górnych oraz koordynacji ruchowej [1, 2, 3, 11, 12, 13]. Rozbudowana całość metodologiczna znajduje dzisiaj swój najszerszy wyraz w postaci prezentacji filmowych na DVD. Takim oryginalnym opracowaniem poświęconym budowie stylu – kraula sportowego – u dzieci 7- i 8-letnich jest prezentacja autorstwa Bartosza Staneckiego, wydana przez Akademię Trenerów Pływania i Klinikę Pływania [4]. Ciekawe ujęcie metodologiczne dotyczące problematyki nauczania sportowych technik pływania prezentował na konferencji trenerów pływania Andrzej Szarzyński [5]. Zarówno na tych filmach szkoleniowych, jak i w książce Macieja Rakowskiego [3] znajdziemy sporo treści merytorycznych ściśle odnoszących się do nauczania i doskonalenia techniki pływania sportowców uprawiających tę dyscyplinę. Dla potrzeb nauczania dzieci i młodzieży nieuprawiających sportu wyczynowo zawarto tam wiele cennych wskazówek, z których jednak należy korzystać umiejętnie, uwzględniając poziom sprawności wyjściowej podopiecznych. Podobnie jest z wykorzystaniem opracowań książkowych i filmowych poświęconych metodzie „Total Immersion” [6–9]. Punktem wyjścia dla konkretnych rozwiązań metodycznych, w pełni czytelnych dla odbiorcy, musi być, po pierwsze, ścisłe określenie wzorca ruchowego stanowiącego docelowy model nauczania, po drugie zaś – przyjęcie jednoznacznych zasad podziału i nazewnictwa ćwiczeń. Przedstawiając wybór ćwiczeń, postanowiono więc dokonywać każdorazowo podstawowej charakterystyki analizowanej techniki pływania, zwracając uwagę na jej cechy specyficzne, których uwzględnienie w procesie nauczania jest podstawowym obowiązkiem nauczyciela, jeśli efektem ma być współczesny wariant tej techniki. Celem uporządkowania ćwiczeń dla potrzeb nauczania i doskonalenia ściśle określonej techniki pływania proponuje się następujący ich podział na cztery zbiory: