OSOBY W WIEKU SENIORALNYM A ICT PhDr. inż. Łukasz Tomczyk (Katedra Pedagogiki społecznej i Andragogiki, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie) Tomczyk_lukasz@prokonto.pl
ZMIANA POPULACJI
Kultura postfiguratywna
Socjalizacja
S
D, M Wychowanie
Kultura kofiguratywna Socjalizacja
S
D, M Wychowanie
Socjalizacja
M, D Kultura prefiguratywna
D, M Socjalizacja
S
D, M Wychowanie
Socjalizacja
M, D?
D, M Wychowanie
M Źródło: A. Wąsiński
Socjalizacja Wychowanie
S
ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO (SI) Typ społeczeństwa Tempo zmian
Rolnicze Tysiące lat
Przemysłowe 200-300 lat
Informacyjne 30-40 lat
Źródła władzy
Ziemia
Kapitał, zasoby naturalne, środki produkcji
Wiedza i informacja
Najważniejszy produkt
Żywność
Dobra przetworzone
Wiedza i jej zastosowanie w różnych obszarach
Metody produkcji
Procesy wydobywcze
Procesy wytwarzania
Procesy przetwarzania i regeneracji
Technika
Rękodzielnicza
Maszynowa
Intelektualna
Środki przetwarzania
Siły natury
Energia wytworzona
Zasada przewodnia
Tradycjonalizm
Centralizacja
Społeczeństwo
Klasowe
Masowe
Informatyka i telekomunikacja Decentralizacja społeczeństwa i instytucji oraz globalna współzależność Zróżnicowane wielu opcji
Rodzina
Rodzina rozszerzona
Rodzina nuklearna
Wielorakie wzorce rodziny
Edukacja
Przekaz ustny, rytuał, edukacja rodzinna
Edukacja masowa
Zróżnicowane modele edukacyjne, kształcenie ustawiczne
Kultura
Lokalna
Narodowa
Globalna
SENIOR W SI – DIAGNOZA SPOŁECZNA Grupy
Komputer
Internet
Telefon komórkowy
Nie używają Używają w ogóle wszystkie 3 technologie
60,6
60,0
85,1
13,3
55,0
Mężczyzna
62,3
62,0
87,1
11,1
56,6
Kobieta
59,1
58,1
83,2
15,2
53,5
16-24
93,2
93,1
97,2
0,5
86,6
25-34
86,4
85,9
97,8
1,4
81,1
35-44
75,8
75,7
96,4
2,5
70,0
45-59
50,8
49,9
86,2
11,1
43,9
60-64
30,3
29,2
76,0
22,2
25,2
11,4
10,6
48,7
50,1
8,9
Płeć
Wiek
65 more
and
DANE STATYSTYCZNE
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
EU 28
:
:
55
60
66
70
73
76
79
EU 27
48
49
55
60
66
70
73
76
79
EU 15 53 Źródło: [Eurostat 2014a] Czech Republi 19 c
54
59
64
69
73
:
:
81
29
35
46
54
61
67
65
73
Hungary
22
32
38
48
55
60
65
69
71
Poland
30
36
41
48
59
63
67
70
72
Slovakia
23
27
46
58
62
67
71
75
78
Wyposażanie gospodarstw domowych w łącza internetowe
PROCENTOWY UDZIAŁ OSÓB W SPOŁECZEŃSTWIE, KTÓRE NIGDY NIE KORZYSTAŁY Z INTERNETU (16-74 LAT)
EU (28 countries) EU (27 countries) Czech Republic Hungary Poland Slovakia
200 5
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
:
:
37
33
30
27
24
22
21
43
42
37
33
30
27
24
22
20
63 60 58 42
49 52 52 41
46 46 48 35
33 37 44 25
33 36 39 22
28 32 35 17
24 28 33 20
19 26 32 18
17 24 32 15
OSOBY, KTÓRE NIGDY NIE KORZYSTAŁY Z INTERNETU W 2013 (% OSÓB)
III GRUPY W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM • E-obywateli - posiadających niezbędne kompetencje do korzystania z e-usług; • Wykluczonych cyfrowo realnie – zalicza się do tej grupy osoby nie posiadające umiejętności oraz dostępu do infrastruktury informatycznej, co znacząco odbija się na jakości życia jej członków – typowy przykład wykluczenia cyfrowego (np. osoby w wieku produkcyjnym – pokolenie 50+); • Wykluczonych cyfrowo pozornie - nie posiadają umiejętności, aczkolwiek dla tej społeczności produkty informatyczne nie mają żadnego znaczenia, a propagowany styl życia związany jest z materialnym – fizycznym odniesieniem do usług i informacji (znaczna część osób w wieku poprodukcyjnym).
WYKLUCZENIE CYFROWE • Czynniki warunkujące wykluczenie cyfrowe: • Zależne od seniora • Niezależne od seniora
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WYKLUCZENIE CYFROWE Wiek Posiadanie bliskiej osoby korzystającej z sieci Miejsce zamieszkania Wykształcenie Status społeczno-zawodowy Dochody Współdomownicy Specyfika wykonywanych zawodów Bariery związane z dostępnością technologiczną Sprzęt Nasycenie usługami skierowanymi dla pokolenia 50+ Cechy indywidualne Dostęp do instytucji kształcenia całożyciowego
SKUTKI WYKLUCZENIA CYFROWEGO
KTO JESZCZE UCZY OSOBY STARSZE? • • • • • •
UTW NGO Kluby seniora Domy kultury Instytucje komercyjne Uczelnie wyższe
• Wszyscy posiadają wiedzę jak kształcić seniorów!!!
Dlaczego UTW sÄ… istotne w PL?
UTW W WIELU PERSPEKTYWACH
UTW W POLSCE
DYNAMIKA PRZYROSTU
CO UTW „DAJĄ” OSOBOM STARSZYM • • • • • • • • • • • • • • •
światopoglądową – daje możliwość uzyskania orientacji w rozumieniu świata), wszechobecnego kształcenia – rozszerzając i aktualizując wiedzę, socjalnej adaptacji – przygotowując do przyjęcia ról społecznych, socjalnej integracji i kontroli – transmitując system wartości umożliwiając integrację ludzi w społeczeństwie, kompensacyjną dającą sposobność nadrobienia braków na wcześniejszym etapie edukacji, popularyzacyjną poprzez szerzenie i zdobywanie nowej wiedzy, stymulującą do dalszego rozwoju, kwalifikacyjną przygotowującą do pełnienia ról zawodowych, ekonomiczną, podnoszącą poziom życia poprzez nabywanie nowych kompetencji, które można wykorzystać na rynku pracy lub w życiu osobistym, utrwalającą zdobytą wcześniej wiedzę i umiejętności, relaksującą i regeneracyjną (w szczególności w odniesieniu do uczenia się w obszarze nauk artystycznych i rekreacyjno-sportowych), animującą czas wolny, niwelując poczucie monotonii, samorealizacyjną i autokreacyjną pozwalającą tworzyć siebie na nowo, profilaktyczną w zakresie zdrowotnym, afiliacyjną poprzez przynależność do danej instytucji.
FORMY UTW W PL
UTW jest samodzielnym stowarzyszeniem
41%
UTW jest fundacją
1%
UTW działa w ramach innego NGO
12%
UTW działa w ramach publicznej uczelni wyższej
7%
UTW działa w ramach niepublicznej uczelni wyższej
12%
UTW działa w ramach domu/ośrodka kultury
17%
UTW działa w ramach biblioteki
1%
UTW działa w ramach innej jednostki powołanej przez Urząd gminy/miasta UTW jest filią innego UTW Inna forma
4% 4% 1%
CELE UTW
SŁUCHACZE
• Formalne (ang. formal education) – ten rodzaj uczenia się przebiega w zinstytucjonalizowanych formach, posiada ustrukturyzowanych charakter ze względu na czas i treści, jest zorientowane na cel, zazwyczaj kończy się wydaniem oficjalnych dokumentów potwierdzających wykształcenie, a więc jest związane z formalnymi procedurami egzaminacyjnymi. • Pozaformane (ang. non-formal education) – nie prowadzi do nabycia formalnego dyplomu, ponieważ odbywa się poza oficjalnym systemem oświatowym, jest zorientowane na cel oraz posiada usystematyzowane cele kształcenia i określony czas nauki. • Nieformalne (ang. informal education) – trwa przez całe życie, jest nieustrukturyzowane i niezorganizowane, nie jest zorientowane na cel i nie prowadzi do uzyskania certyfikatów poświadczających zdobytą wiedze i kompetencje, odbywa się w sposób przypadkowy. Uczenie się w tym modelu nie jest uporządkowane według prawideł metodycznych oraz nie obejmuje profesjonalnego wsparcia metodycznego. Może obejmować zdarzenia w środowisku rodzinnym, miejscu pracy na zasadzie ukierunkowania samodzielnego lub determinantów otoczenia.
SENIORZY JAKO UCZNIOWIE • „wzorcowych i aktywistów” stanowiących 1/3 członków UTW, uczestniczących w więcej niż dwóch sekcjach zainteresowań i w większości wykładów plenarnych. Osoby te tworzą zwartą i aktywną grupę słuchaczy, są podstawą działalności UTW, zazwyczaj znają się między sobą nie tylko „z widzenia”, lecz także po imieniu i nazwisku, od lat płaca składki, uczestniczą w większości imprez integracyjnych (typu andrzejki, wycieczki). Często osoby te przynależą również do innych stowarzyszeń lokalnych, religijnych, hobbystycznych. • „Jednej sekcji” przychodzą na wykłady plenarne i od czasu do czasu biorą udział w zajęciach sekcyjnych nieciągłych tematycznie (typu sekcja hobbystyczna, czy turystyczna). • Mających instrumentalne podejście, osoby te tworzą najmniejszą grupę. Nie potrafią nic od siebie zaoferować U3V, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi słuchaczami U3V. Zapisali się w struktury U3V, ponieważ nie wiedzą co zrobić z nadmierną ilością wolnego czasu
PODRĘCZNIKI
AUTORSKI PODRĘCZNIK
METODYKA
OFERTA KURSÓW • astronomia, • etyka jako sposób na wyjście z kryzysu, geometria, leśnictwo, • historia i współczesność łowiectwa, • hodowanie i używanie grzybów leczniczych, rozwój i współczesność UE, • rozwój technologii informacyjnych, • chińska medycyna w ogrodzie, • gra na instrumencie, • dzieje kultury ubioru, własne finanse, • ludzkie zdrowie, • życie i dzieło Michała Anioła
DIGITAL INCLUSION INITIATIVE (DII) - USA • Wyszkolenie grupy ok. 500 trenerów w starszym wieku do przekazywania wiedzy na temat używania Internetu innym seniorom. • Stworzenie e-podręcznika „Generations on Line”, dostosowanego i przeznaczonego do pracy z osobami po 55. r.ż.
DIGITAL INCLUSION NETWORK: AGE CONCERN - GREAT BRITAIN • Kompleksowa pomoc dla organizacji prowadzących projekty włączające seniorów w cyfrowy świat: szkolenia, informacje i porady, wsparcie w kwestiach finansowych oraz działalność naukowa.
DIGITAL UNITE GB • Szkolenia dla trenerów dotyczące specyfiki przekazywania wiedzy z zakresu nowych technologii osobom starszym.
MOBILE INTERNET TESTER SESSIONS (MITS)
• Organizowanie spotkań zapoznających seniorów z Internetem w domach opieki, promocja kursów umiejętności obsługi komputera przy wsparciu firmy Microsoft oraz wydanie dwóch podręczników „Grasp The NETtle” i „How to be a Silver Surfer”.
SILVER SERFERS • Promowanie wśród osób starszych korzyści z używania Internetu i poczty elektronicznej (www.digitalengagement.org).
WIRELESS OUTREACH NETWORK (WON) • Zakup laptopów z dostępem do Internetu oraz bezpłatne udostępnienie ich w centrach informacyjnych oraz szpitalach.
SZWECJA - ACTION • Program pośredniego wsparcia osób starszych przez stworzenie platformy edukacyjnej dla ich opiekunów w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Portugalii i Szwecji. • Do dyspozycji opiekunów oddano zestaw materiałów multimedialnych związanych z ich pracą oraz system wideokonferencyjny umożliwiający kontakt z profesjonalnymi doradcami i innymi rodzinami biorącymi udział w projekcie.
LITWA E-SENIOR;INTERNET FOR YOUR GARDEN; FIRST TIME ONLINE? LET’S DO IT! • Zaangażowanie ponad 600 bibliotek, które zachęcały seniorów do korzystania z Internetu. Zasobami sieci zainteresowano ponad 23 000 osób (www.esenior-project.eu).
HOLADNIA • Kampania mająca na celu zmianę postaw osób starszych wobec Internetu, wzbudzenie motywacji do samodzielnego szukania informacji na temat świata wirtualnego poprzez udział w kursach online i offline. • Wskazanie miejsc i treści w Sieci związanych z potrzebami osób starszych oraz promowanie korzystania z Internetu jako sposobu na poprawę jakości życia • (www.doorinternetblijfjemeedoen.nl).
FRANCJA INTERNET ACCOMPAGNÉ • Wsparcie osób starszych w trakcie pierwszego uruchamiania komputerów oraz instalacji połączenia z Internetem. • W ramach programu, w zamian za znaczne ulgi podatkowe, 26 firm oferuje swoim klientom pomoc w pierwszych krokach radzenia sobie z ich produktami.
Z MOBILNOŚCIĄ W III WIEKU ASOS
http://www.mobilny.utw.pl/index.html
REASUMUJĄC • Kształceniem trenerów (specjalistów) w zakresie edukacji seniorów w dziedzinie ICT • Realizowaniem badań wśród seniorów związanych z ich eaktywnością w Sieci oraz przyczynami wykluczenia cyfrowego. • Promowaniem e-usług oraz pozytywnych aspektów bycia w przestrzeni nowych mediów. • Doposażeniem seniorów w sprzęt komputerowy oraz łącza internetowe. • Tworzeniem materiałów dydaktycznych np. podręczników dostosowanych do potrzeb osób starszych. • Kreowaniem przestrzeni międzygeneracyjnego współdziałania, w ramach którego cyfrowi autochtoni włączają w Sieć cyfrowych imigrantów. • Upowszechnianiem działań edukacyjnych na zasadzie wolontariatu.
EDUKATOR
SREBRNA GOSPODARKA OPARTA RÓWNIEŻ NA WIEDZY W pryzmacie zaprezentowanych przesłanek demograficznych wśród popularnych i wartościowych usług skierowanych do grupy w „złotym wieku” szeroko rozumiany sektor edukacyjny związany również z animacją czasu wolnego jawi się jako perspektywiczna i rozwojowa dziedzina, zatem podejmowanie dalszych analiz oraz udoskonalanie oferty w tym względzie jest korzystne nie tylko w wymiarze indywidualnych korzyści wśród beneficjentów tychże usług, lecz także ze względu na korzyści ekonomiczne.
STARSZE OSOBY CORAZ BARDZIEJ DOSTRZEGALNE – AKTYWNA DOBRA STAROŚĆ • Koncepcja life long learning • Aktywne starzenie podnoszące jakość życia • Zmiana paradygmatu (efektywnie można uczyć się również w starości) • Starość w przestrzeni społecznej -> WOŚP • Transfer międzypokoleniowy ….
STEREOTYPY
NOWE TECHNOLOGIE
E-LEARNING
OUR STUDENTS
OBAWY… I PROBLEMY • obawy przed uszkodzeniem elektronicznego medium – wynikające najczęściej z niskiej świadomości obsługi i wartości sprzętu. Wbrew powszechnej dostępności, a także coraz niższych cen komputerów, większość osób posiada obawy, że jest w stanie trwale uszkodzić sprzęt, wobec czego będzie zmuszona do poniesienia określonych konsekwencji finansowych;
OBAWY… I PROBLEMY • obawy wynikające z nieznajomości cech swoistych sprzętu oraz potencjalnych możliwości zastosowań, mogących warunkować podniesienie jakości życia osób z niego korzystających. • Dość częstym zjawiskiem obserwowanym u dorosłych jest zmniejszanie się wraz, z narastającym wiekiem, ciekawości poznawczej względem nowości technicznych.
OBAWY… I PROBLEMY • niezrozumiałość pojawiających się instrukcji oraz komunikatów podczas pracy – sytuacja ta spowodowana jest zbyt krótką praktyką, która uniemożliwia nabycie określonej grupy przyzwyczajeń typowych dla danego oprogramowania.
OBAWY… I PROBLEMY • nadmiar niezrozumiałego słownictwa, nacechowanego żargonem informatycznym używanym przez prowadzącego zajęcia lub występującym w literaturze przedmiotu zniechęca osoby uczestniczące do dalszej nauki bądź utrudnia zdobycie właściwych umiejętności. Duża ilość specjalistycznej terminologii oraz konieczność poruszania się w nowej, nieznanej dotąd przestrzeni, powoduje, że osoby nie zawsze są w stanie zrozumieć właściwie polecenia lub sens przekazywanej wiedzy;
OBAWY… I PROBLEMY • występowanie nieadekwatnych do rzeczywistości wyobrażeń o możliwościach komputera oraz Internetu – coraz rzadziej występuje przeświadczenie wśród seniorów o niezwykłych funkcjach, jakie posiadają urządzenia mikroelektroniczne, potęgowane przez literaturę i filmy;
OBAWY… I PROBLEMY • bariery związane z językiem obcym – specjalistyczne oprogramowanie bądź strony internetowe o określonej tematyce wyświetlane są zazwyczaj w języku angielskim, co powoduje niemożność wykorzystania wybranych obszarów techniki informatycznej oraz wiedzy zawartej w cyberprzestrzeni; • nieumiejętne korzystanie z pomocy kontekstowej oprogramowania – dostrzegalne jest zazwyczaj u użytkowników o nikłym stopniu zaawansowania;
OBAWY… I PROBLEMY • odczuwanie lęku przed ośmieszeniem i kompromitacją w grupie innych osób. Jest to jeden z najczęściej pojawiających się problemów, powodujący niekiedy rezygnację potencjalnych użytkowników nowych technologii z udziału w zorganizowanych szkoleniach. Sytuacja występuje, gdy osoba w „złotym wieku”, nie posiada wsparcia ze strony bliskich lub wręcz jest zniechęcana do podejmowania działań edukacyjnych oraz gdy uczestnicy kursu nie znają się dobrze, a ich umiejętności są na różnym poziomie; • brak wiary we własne możliwości wynikające wielokrotnie z wcześniejszych porażek
NOWE TRENDY W EDUKACJI OSÓB STARSZYCH – ZAGROŻENIA CYBERPRZESTRZENI (PRZYKŁAD WSP TWP)
• Zagrożenia zdrowia psychicznego i fizycznego • Dolegliwości i zmiany fizyczne • Zaburzenia psychiczne
• Zagrożenia społeczno-wychowawcze • Pornografia • Sexting • Cyberprzemoc
• Zagrożenia związane z uzależnieniami • Uzależnienie od Internetu • Uzależnienie od gier • Uzależnienie od telefonu komórkowego
• Cyberprzestępstwa i nadużycia • Treści szkodliwe i nielegalne • Prywatność w sieci • Ryzykowne kontakty
Miejsce osoby starszej w społeczeństwie oraz jej cechy swoiste status quo osoby starszej w społeczeństwie
Zmiany cywilizacyjno-techniczne
indywidulane cechy rozwój nowych e-usług osób starszych (fizyczne i minimalizacja psychiczne) wykluczenia cyfrowego rodzaj polityki nowe technologie a prosenioralnej seniorzy specyfika zmian demograficznych
tempo rozwoju społeczeństwa sieciowego
Rozwiązania dydaktyczne Rozwiązania instytucjonalne
tworzenie i udoskonalanie metodyki kształcenia promocja idei uczenia prowadzenie badań w się przez całe życie zakresie skuteczności wzrost ilości U3V modeli nauczania zmiana paradygmatu wymiana doświadczeń ilościowego w metodycznych jakościowy pomiędzy kształcenie kadry poszczególnymi U3V geragogiczneji certyfikacja trenerska gerontologicznej
profesjonalizacja kształcenia
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
`
Czeska reklama
BIBLIOGRAFIA • SZAROTA, Z. Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki. Kraków: Akademia Pedagogiczna, 2004. ISBN 8372713014 • SZMIGIELSKA, B., BĄK, A., HOŁDA, M. Seniorzy jako użytkownicy Internetu, „Nauka” 2/2012, Warszawa: Biuro Upowszechniania i Promocji Nauki PAN, 2012. ISBN 78-83-232-2520-1 • KANIA, T. Z doświadczeń uniwersytetów trzeciego wieku w Cieszynie i w okolicy, In: Seniorzy w środowisku lokalnym (badania empiryczne i przykłady dobrych praktyk). Katowice: Wyd. Uniwersytet Śląski, 2013. ISBN 978-83-226-2131-8 • HOŁDA, M. Edukacja osób starszych w zakresie korzystania z Internetu, In: Edukacja w dwóch światach offline i online. Kraków: Wyd. WiR Partner, 2011. ISBN 9788389966193 • Tomczyk Ł., Vzdělávání seniorů v oblasti nových médií, Filozofická fakulta, Univerzita Karlova v Praze https://is.cuni.cz/webapps/zzp/detail/146633/