Economix Socio-economische initiatie Update 2018
SEI
emet onlin al ia oefenmater Pelckmans
Economix SEI IK A L S D
EEL
VA N
HE
T
GE
ZI
IK A
L S C ON S U M E N
T
N
Module 1
Wie doet aan economie? 10
I K E N DE G
IK A L S D
EEL
EN EME
VA N
HE
SC
T
H
AP
GE
ZI
IK A
L S C ON S U M E N
T
N
Module 2
Onderzoeksvraag 1
Hoe geld verdienen?
Beschik je zelf over geld?
85
I K E N DE GE
IK A L S D
EEL
M
S EEN
VA N
HE
T
CH
AP
GE
ZI
IK A
L S C ON S U M E N
T
N
Module 3
Hoe geld besteden? 126
I K E N DE GE
L S C ON S U M E N
VA N
HE
T
AP
GE
Module 4
N
IK A
EEL
CH
ZI
T
IK A L S D
M
S EEN
Inkomsten en uitgaven, een moeilijk evenwicht? 208
I K E N DE GE
84
M
EEN
SC
H
Module 2 • Hoe geld verdienen?
AP
Als jongere kan je op verschillende manieren geld ontvangen. In deze onderzoeksvraag leer je over zakgeld en andere bronnen van inkomsten.
87
Onderzoeksvraag 2
Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin? De meeste mensen verdienen geld door te werken. Maar er zijn nog andere manieren om een inkomen te verwerven. Je gaat op zoek naar redenen om te werken en naar de oorzaken van loonverschillen.
96
Module 2
Hoe geld verdienen?
Onderzoeksvraag 3
Hoe komt de overheid aan geld? De overheid heeft veel geld nodig. Bijvoorbeeld om de wegen te onderhouden en nieuwe scholen te bouwen. Dat geld krijgt de overheid door belastingen te heffen. Welke belastingen zijn er? Je hoort wel eens zeggen dat we te veel belastingen betalen. Is dat zo?
114
85
Vooronderzoek
Hoe kan een jongere een inkomen krijgen?
Inkomsten van jongeren
86
Module 2 • Hoe geld verdienen?
Onderzoeksvraag 1
Beschik je zelf over geld?
forum Eigen zakgeld zorgt ervoor dat je van jongs af aan leert omgaan met geld. Of toch niet?
OPDRACHT
Stap 1
1 Hoe krijgen jongeren een inkomen? Maak kennis met de inkomsten van leeftijdsgenoten. Iedere groep zoekt uit hoe één van de onderstaande jongeren aan geld komt. a Lees de situatie van de jongere aandachtig. b Markeer in de tekst de verschillende inkomsten.
Naam: Ziva David Leeftijd: 13 jaar Woonplaats: antwerpen Hobby’s: muziekschool
Naam: Dennis Maasen Leeftijd: 13 jaar Woonplaats: Oostende Hobby’s: gsm’en
Nu ik wat ouder ben, vind ik het niet meer zo erg dat mijn ouders gescheiden zijn. Het heeft ook zo zijn voordelen: zo vier ik twee keer Rosj Hasjana, het Joodse Nieuwjaar, en twee keer mijn verjaardag. Van mijn mama krijg ik voor mijn verjaardag en Rosj Hasjana telkens € 50,00, van mijn papa krijg ik telkens € 25,00. Ik begrijp waarom mijn papa mij minder geeft dan mijn mama. Hij is sinds de sluiting van General Motors werkloos. Het is niet altijd eenvoudig om op 53-jarige leeftijd nog werk te vinden. Van mijn mama en haar nieuwe vriend krijg ik wekelijks € 5,00 zakgeld.
Mijn biologische mama en papa zijn omgekomen in een auto-ongeval. Daardoor heb ik € 20 000,00 geërfd. Dat geld staat op een rekening bij de bank. Zodra ik 18 jaar ben, mag ik zelf beslissen wat ik met dat geld wil doen. Nu krijg ik van mijn papa’s elke week € 15,00 zakgeld. Elk jaar is er in onze buurt een grote straatrommelmarkt. Ook wij doen hieraan mee. Het verschilt wat van jaar tot jaar, maar ik kan toch elk jaar op ongeveer € 75,00 rekenen.
Onderzoeksvraag 1 • Beschik je zelf over geld?
87
Naam: Sarah Geysels Leeftijd: 15 jaar Woonplaats: Leuven Hobby’s: zwemmen en tennis
Naam: Jeroen Decorte Leeftijd: 13 jaar Woonplaats: lokeren Hobby’s: lopen
Mijn mama en papa hebben hun eigen restaurant. Omdat ze weinig tijd hebben, krijg ik elke maand € 75,00 zakgeld. Met dat geld moet ik zelf mijn gsmabonnement betalen én mijn kledij kopen. Als ik een goed rapport heb, krijg ik van mijn ouders een extraatje. Dat is meestal € 20,00 waarmee ik iets leuks mag kopen.
Sinds mijn mama en papa gescheiden zijn, is het voor mijn papa niet eenvoudig om elke maand de rekeningen te betalen. Mijn papa is leerkracht maar werkt in het weekend als ober in een brasserie. Omdat mijn papa mij geen zakgeld kan geven, ga ik elk weekend klusjes doen bij de buren. Daarvoor krijg ik een kleine vergoeding. Soms ga ik het gras maaien, dan was ik de auto … Ik krijg voor deze klussen elk weekend ongeveer € 15,00. Van mijn grootvader Jozef, die ook mijn dooppeter is, heb ik € 75,00 gekregen voor mijn vormsel.
Naam: Nour Hadadi Leeftijd: 15 jaar Woonplaats: hasselt Hobby’s: voetbalscheidsrechter Begin dit jaar heb ik een cursus als scheidsrechter gevolgd. Sindsdien kan je mij elk weekend terugvinden op het voetbalveld. Ik ben één van de vele vrouwelijke voetbalscheidsrechters in Vlaanderen. Ik krijg nog geen zakgeld, maar de vergoeding die ik elke wedstrijd krijg, spaar ik. Dat is elke week ongeveer € 17,00. Mijn papa brengt mij elke week naar de wedstrijd. De kilometervergoeding die we hiervoor krijgen, mag ik van hem houden. Een wekelijkse extraatje van gemiddeld € 12,00. Wanneer ik jarig ben, schrijft mijn papa geld over op mijn zichtrekening. Ik vind dit leuk omdat ik zo zelf een geschenk kan kiezen. Vorig jaar kreeg ik € 50,00 van hem voor mijn verjaardag.
88
Module 2 • Hoe geld verdienen?
Stap 2
Onderzoek en bestudeer de informatie.
O V U R
a Vul de tabel met inkomstenbronnen in voor jouw jongere. b Bereken de totale inkomsten. Ziva
Dennis
Sarah
Jeroen
Nour
Inkomstenbron wekelijkse inkomstenbronnen zakgeld klusjes hobby’s gift TOTAAL maandelijkse inkomstenbronnen zakgeld TOTAAL jaarlijkse inkomenstenbronnen nieuwjaarsgeld rommelmarkt verjaardagsgeld TOTAAL uitzonderlijke inkomstenbronnen goede resultaten erfenis vormsel TOTAAL Tabel 2.1 Inkomstenbronnen
Stap 3
Deel jouw informatie. a Stel groepjes samen zodat je informatie hebt over elke jongere. b Vul samen met je nieuwe groepsgenoten de inkomstenbronnen van de andere jongeren aan.
Stap 4
Verwerk de informatie. a Bereken de maandelijkse inkomsten van de jongeren. Noteer de berekening.
€ . weken Ziva
Dennis
= €
gemiddelde berekenen
123
€ Sarah
Nour
€ . weken
€ . weken
= €
= €
Jeroen
(€ + € ) . weken = € . weken = €
Onderzoeksvraag 1 • Beschik je zelf over geld?
89
b Bereken de gemiddelde inkomsten van alle jongens en alle meisjes in euro. Gemiddelde inkomsten van de jongens =
=
Gemiddelde inkomsten van de meisjes =
=
c Waarom heeft niet iedereen evenveel inkomsten? Onderstaande grafiek helpt je alvast op weg. • • • •
41,50 €
40,00
30,00
25,00 €
19,00
20,00
€
gemiddeld zakgeld per maand (in €)
•
10,00
7,60 €
10-11 jaar
12-13 jaar
14-15 jaar
16-17 jaar
leeftijd
Grafiek 2.1 Gemiddeld maandelijks zakgeld van jongeren tussen 10 en 17 jaar Bron: www.ing.be
d Volgens een onderzoek van Wikifin krijgen jongeren van 13 jaar gemiddeld € 19,00 zakgeld per maand. Jongens krijgen gemiddeld € 2,00 meer zakgeld dan meisjes. Wat vind jij ervan dat jongens meer krijgen dan meisjes? e In ons onderzoek hebben we vastgesteld dat meisjes gemiddeld meer zakgeld krijgen dan de jongens. Hoe kan je verklaren dat ons onderzoek het tegenovergestelde zegt dan het onderzoek van Wikifin?
90
Module 2 • Hoe geld verdienen?
OPDRACHT
2 Mag je als 14-jarige klussen? De website www.jongerengids.be kan je alvast op weg helpen.
O V U R
1 Waarom is het belangrijk dat je zoekt naar websites die eindigen op .be en niet op .nl? 2 Op de website www.sloebersit.be kan je je inschrijven om te babysitten. Vanaf welke leeftijd mag je babysitten via sloebersit? 3 Vanaf welke leeftijd mag je volgens de Belgische wet (betaalde) klusjes doen? 4 Welke betaalde klusjes mag je wel doen als je jonger bent dan 15 jaar? 5 Voor sommige activiteiten moet je als je jonger bent dan 15 eerst toestemming vragen aan het ministerie van Tewerkstelling en Arbeid. Geef vier voorbeelden. 6 Bestaat er in België een wet die zegt dat je als jongere wel of niet recht hebt op zakgeld? Zo ja, welke?
OPDRACHT
3 Ga je akkoord met deze stellingen?
Ouders moeten met hun kind overleggen over hoeveel zakgeld ze geven.
Het is een goed idee om aan alle leerlingen van de klas te vragen om een kerstcadeautje van € 10,00 te kopen.
De wettelijke leeftijd om te babysitten moet verlaagd worden van 15 jaar naar 12 jaar.
Er moet een wet komen die zegt dat iedere jongere vanaf 12 jaar recht heeft op zakgeld.
Onderzoeksvraag 1 • Beschik je zelf over geld?
91
lestekst
Beschik je zelf over geld?
Als jongere kan je verschillende inkomsten hebben. Zo leer je al van jonge leeftijd omgaan met geld. De meeste jongeren krijgen zakgeld. Je krijgt meestal per week of maand een bepaald bedrag. Het geld dat je hebt, is je budget. Hoeveel zakgeld je krijgt is afhankelijk van je leeftijd, de inkomsten van je ouders, hoeveel zakgeld je ouders willen geven en wat je met je zakgeld moet doen. In BelgiÍ bestaat er geen wet die zegt dat je als jongere recht hebt op zakgeld. Je ouders zijn niet verplicht om je zakgeld te geven. Je kunt ook op andere manieren geld krijgen of verdienen: geschenken, babysitten, andere klusjes ... Als je jonger bent dan 15 jaar mag je enkel klusjes uitvoeren voor je ouders, familie, vrienden en buren. Er zijn wel enkele uitzonderingen, zoals acteren, figureren ‌ Voor deze uitzonderingen moet je altijd de toestemming vragen aan het ministerie van Tewerkstelling en Arbeid.
92
Module 2 • Hoe geld verdienen?
kernbegrippen Budget: beschikbaar geld waarmee je goederen of diensten kunt kopen. Zakgeld: werk- of maandgeld dat kinderen en jongeren krijgen die nog niet zelf verdienen
procent berekenen
Toepassingen
123 TOEPASSING
1 Bereken het zakgeld van volgende jongeren. 1 De moeder van Sanne wordt werkloos. Overal moet worden bespaard. Haar zakgeld van € 52,00 per maand wordt met 20 % verminderd. Hoeveel krijgt ze nog? 2 Dries wordt 14. Zijn papa beslist dat zijn zakgeld van € 17,00 wordt verhoogd met 15 %. Hoeveel zakgeld krijgt hij nu?
TOEPASSING
2 Gebruik de grafiek om de gevraagde procenten te berekenen. van € 1,00 tot € 2,49 5%
van € 7,00 tot € 9,99 25%
van € 2,50 tot € 4,49 28%
van € 4,50 tot € 6,99 42%
Grafiek 2.2 Wekelijks zakgeld van kinderen tussen 9 en 13 jaar Bron: www.nettooor.be
1 Hoeveel procent van de jongeren tussen 9 en 13 jaar krijgt meer dan € 2,50 zakgeld per week? 2 Hoeveel procent van de jongeren tussen 9 en 13 jaar krijgt minder dan € 4,50 per week?
Onderzoeksvraag 1 • Beschik je zelf over geld?
93
TOEPASSING
gemiddelde berekenen
3 Hoeveel zakgeld krijgen jongeren gemiddeld?
€ 1 500,00 bruto- maandinkomen € 2 500,00 van de ouders € 4 000,00
123
leeftijd 13 jaar 14 jaar
10 jaar
11 jaar
12 jaar
15 jaar
16 jaar
17 jaar
€ 3,10
€ 3,80
€ 4,50
€ 5,80
€ 6,20
€ 6,40
€ 6,50
€ 6,90
€ 5,70
€ 6,20
€ 6,40
€ 6,90
€ 7,10
€ 10,10
€ 12,30
€ 14,30
€ 4,20
€ 4,90
€ 5,20
€ 6,30
€ 8,20
€ 10,00
€ 13,30
€ 16,60
Tabel 2.2 Hoeveel zakgeld krijgen jongeren tussen 10 en 17 jaar per week? Bron: OIVO, enquête zakgeld 2011 (in euro)
1 Hoeveel zakgeld krijgen kinderen van 10 jaar gemiddeld?
2 Wat valt je op als je kijkt naar het zakgeld dat kinderen van 10 jaar krijgen van hun ouders? 3 Wat kan je daaruit concluderen? 4 Hoeveel zakgeld krijgen jongeren tussen 13 en 14 gemiddeld?
TOEPASSING
4 Welke afspraken zou jij maken met je zoon of dochter over zakgeld?
94
Module 2 • Hoe geld verdienen?
slotsom
Beschik je zelf over geld? leeftijd
zakgeld
afhankelijk van
erfenis
financiële positie van mijn ouders wat ik met mijn zakgeld moet doen jongen of meisje cultuurverschillen
Hoe kom ik als jongere aan geld?
vakantiejob vanaf 15 jaar
checklist
Beschik je zelf over geld? wat kan je leerkracht vragen?
hoe pak je dat aan?
gecheckt
• Op welke manieren kunnen jongeren een inkomen verwerven?
• Lees de lestekst grondig na. Maak nu een schema met ‘inkomen’ als kernwoord. Plaats hierrond de manieren waarop jongeren een inkomen verwerven.
☐
• Wat zegt de wet over betaalde klusjes onder de 15 jaar?
• Herneem opdracht 2.
☐
• Gemiddelden berekenen.
• Herneem opdracht 1 en toepassing 3.
☐
Onderzoeksvraag 1 • Beschik je zelf over geld?
95
Onderzoeksvraag 2
Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin? forum Wie niet steelt of erft, moet werken tot hij sterft.
Wat is volgens jou de link tussen de cartoon en de bovenstaande onderzoeksvraag?
OPDRACHT
1 Waarom werken? De Studiedienst van de Vlaamse regering (SVR) onderzocht wat de Vlaming belangrijk vindt aan een job. In de eerste kolom vind je de top 7 van de gemiddelde Vlaming. wat is belangrijk in een job?
jouw rangschikking
rangschikking van je buur
werkzekerheid interessante baan baan waarin je zelfstandig kunt werken hoog inkomen mogelijkheden om vooruit te komen baan waarin je anderen kunt helpen baan die nuttig is voor de samenleving Tabel 2.3 Wat is belangrijk in een job? Bron: SVR-rapport
1 Wat vind jij belangrijk in een job? Maak je rangschikking in de tweede kolom. 2 Vergelijk die even met je buur. Noteer de rangschikking van je buur in de derde kolom.
96
Module 2 • Hoe geld verdienen?
OPDRACHT
2 Welke beroepscategorieën bestaan er? De ouders van Nour, Jeroen, Sarah, Dennis en Ziva hebben heel verschillende beroepen.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Deze beroepen kan je indelen in categorieën. 1 Welke beroepen oefenen de ouders uit? Noteer jouw antwoorden in de tweede kolom. beroep
beroepscategorie
1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tabel 2.4 Beroepscategorieën
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
97
2 Zet de juiste categorie bij de juiste omschrijving. omschrijving
beroepscategorie
1
Deze persoon heeft een openbare betrekking en voert taken uit voor de overheid.
a arbeider
2
Deze persoon werkt voor eigen rekening en verkoopt goederen en/of diensten met winst.
b bediende
3
Deze persoon werkt in loondienst en verricht hoofdzakelijk handenarbeid.
c ambtenaar
4
Deze persoon werkt zelfstandig door diensten te verlenen waarvoor hij een intellectuele opleiding gevolgd heeft. Aan de uitoefening van dat beroep zijn regels verbonden.
d ondernemer
5
Deze persoon werkt in loondienst en verricht hoofdzakelijk hoofdarbeid.
e
vrij beroep
Tabel 2.5 Omschrijving beroepscategorieën
1
2
3
4
5
3 Noteer in de derde kolom van tabel 2.4 tot welke categorie elk van deze beroepen hoort.
OPDRACHT
3 Hoe wordt het nettoloon berekend? Als je werkt, krijg je een loon. Bij elke uitbetaling ontvang je van je werkgever een document met de berekening van elk onderdeel van je loon en alles wat van je loon afgehouden wordt. Aan de hand van de loonfiche (of het loonbriefje) kan je nakijken of je loon overeenstemt met de geleverde prestaties, of afwezigheden wel werden opgenomen …
98
Module 2 • Hoe geld verdienen?
De overheid zorgt ervoor dat mensen die om één of andere reden niet kunnen werken ook een inkomen krijgen. Iedere Belg die werkt, moet een bijdrage betalen om de overheid in staat te stellen werklozen, invaliden, gepensioneerden … te helpen. Dit is de bijdrage voor de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ).
1 Bereken hieronder het bedrag dat Tim moet betalen aan RSZ, als je weet dat dit 13,07 % bedraagt van het brutoloon. Vul het bedrag in op de loonfiche.
procent berekenen
123
Het belastbaar inkomen is het brutoloon min de bijdrage voor RSZ.
2 Bereken hieronder het belastbaar inkomen van Tim. Vul het bedrag in op de loonfiche.
Loonfiche Tim Huybrechts Periode: november Ongehuwd Kinderen: 0 Anciënniteit: 5 jaar Werkgever: nv Artebo € 2 000,00
brutoloon - RSZ belastbaar loon - bedrijfsvoorheffing nettoloon
Als je werkt, moet je belastingen betalen. Maar de overheid wil niet wachten tot het einde van het jaar om die belastingen te innen. Daarom moeten die vooraf betaald worden via de bedrijfsvoorheffing. In feite houdt je werkgever een stuk van je loon in en betaalt hij de bedrijfsvoorheffing rechtstreeks aan de overheid.
3 Bereken hieronder de bedrijfsvoorheffing van Tim als je weet dat die voor hem 25 % bedraagt op het belastbaar inkomen. Vul het bedrag in op de loonfiche.
Om het nettoloon te berekenen trek je van het belastbaar inkomen de bedrijfsvoorheffing af.
4 Bereken hieronder het nettoloon van Tim. Vul het bedrag in op de loonfiche. 5 Hoeveel procent van het brutoloon bedraagt het nettoloon van Tim? 6 Wat betekent anciënniteit?
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
99
OPDRACHT
4 Welke factoren bepalen hoeveel je verdient als werknemer? Uit de onderstaande tabellen en grafieken kan je de factoren afleiden die het bedrag van het loon beïnvloeden.
Stap 1
Ga samen zitten met je buur. Bestudeer de tabellen en grafieken.
brutomaandloon (in €)
Stap 2 Noteer onder elke tabel/grafiek welk factoren invloed hebben op het bedrag van het loon. 4 403,00
5 247,00
3 502,00
3 445,00 3 289,00
gemiddeld vrouwen
2 856,00
2 960,00
hoger hoger niet- universitair arbeider lager secundair secundair universitair onderwijs onderwijs onderwijs onderwijs
bediende
2 649,00
mannen
2 826,00
categorieën
Grafiek 2.3 Gemiddeld brutomaandloon van voltijdse werknemers in België (in euro) (2015) Bron: be.stat
• • • deeltijds werk
voltijds werk
mannen
218 141
1 792 643
10,85 %
vrouwen
850 705
1 044 729
44,88 %
1 068 846
2 837 372
27,36 %
TOTAAL Tabel 2.6 Deeltijds werk (2015) Bron: be.stat
land
•
5,90
Polen
19,57
Spanje
27,19
Groot-Brittannië
31,34
Nederland Frankrijk
32,26
Duitsland
32,70 35,84
België Noorwegen
40,15
Grafiek 2.4 Uurloonkosten industrie Vrij naar Gazet Van Antwerpen
• 100
aandeel deeltijds werk
Module 2 • Hoe geld verdienen?
uurloon (in euro)
gemiddeld maandelijks brutoloon
% boven en onder nationaal gemiddelde
bedrijfsleiders
€ 6 774,00
147
artsen
€ 5 036,00
83
juristen
€ 4 111,00
50
architecten en ingenieurs
€ 3 915,00
43
informatici
€ 3 601,00
31
nationaal gemiddelde
€ 2 739,00
0
vuilnisophalers
€ 2 071,00
- 24
arbeiders
€ 1 941,00
- 29
personeel in horeca
€ 1 844,00
- 32
gezinshelpers en schoonmakers
€ 1 823,00
- 33
Tabel 2.7 Gemiddelde maandelijkse brutolonen (2015) Bron: be.stat
•
forum Hoe harder ik nu studeer, hoe interessanter mijn werk in de toekomst zal worden.
OPDRACHT
5 Hoe verdient een ondernemer zijn inkomen? Gilles maakt zelf pc’s in zijn garage. Hij verkocht in het eerste jaar 100 pc’s voor € 1 200,00 per stuk. Voor de onderdelen van elke pc heeft Gilles € 650,00 nodig. Jaarlijks betaalt hij aan de elektriciteitsmaatschappij € 800,00 en voor de brandverzekering € 150,00. Hij heeft geen personeel in dienst en keert zichzelf een loon uit van € 20 000,00 per jaar dat mee zal stijgen met de omzet. Voor de garage betaalt hij € 200,00 huur per maand.
Stap 1
Maak kennis met de opbrengsten en de kosten van een ondernemer. a Lees de informatie over de onderneming van Gilles aandachtig. b Markeer de kosten van de onderneming in het rood. c Markeer de opbrengsten van de onderneming in het groen.
Stap 2
Verwerk de informatie in een tabel. a Vul de tabel aan voor de situatie van Gilles. b Bereken de totale kosten per jaar. c Bereken de totale opbrengsten per jaar. kosten
omschrijving
opbrengsten
bedrag in euro’s
omschrijving
totale kosten
bedrag in euro’s
totale opbrengsten
Tabel 2.8 Kosten en opbrengsten van Gilles
Stap 3
Verwerk de informatie. Hoeveel winst heeft Gilles gemaakt? • Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
101
OPDRACHT
6 Wat houdt het socialezekerheidsstelsel in? Plaats het nummer in het juiste vakje.
1 Via de website mypension.be kan iedereen zijn of haar pensioen berekenen.
2 Het aantal betaalde verlofdagen per jaar wordt bepaald in functie van het aantal dagen dat je het vorige jaar gewerkt hebt. Werk je 5 dagen per week, dan moet de jaarlijkse vakantie minstens 20 vakantiedagen bedragen als je een volledig jaar gewerkt hebt.
4 Op je loonfiche liggen de bedragen van je bruto- en nettoloon ver uit elkaar. Dat verschil is te verklaren door de bijdragen die afgehouden worden door de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid. De RSZ int je werknemersbijdrage die rechtstreeks van je brutoloon wordt afgetrokken. In de privésector is dat 13,07 %.
5 Een arbeidsongeval is een ongeval op het werk of op de weg van en naar het werk. Als je een arbeidsongeval krijgt, dan moet je zo snel mogelijk je werkgever verwittigen. Je hebt recht op een basisloon en de terugbetaling van alle medische kosten.
6 Ben je een vrouw jonger dan 21 jaar? Dan moet je bij de apotheker minder betalen voor bepaalde voorbehoedsmiddelen.
7 Moet een werkgever die jobstudenten buiten de zomervakantie laat werken sociale lasten betalen? De werkgever betaalt 8 % bovenop dat brutoloon op voorwaarde dat de student alleen tijdens de weekends of in de schoolvakanties werkt.
8 Kom je pas van school en zoek je werk? Dan ontvang je niet onmiddellijk een uitkering. Eerst doorloop je een wachttijd van 1 jaar.
9 Als je ziek wordt door slechte werkomstandigheden, kan de sociale zekerheid je ziekte erkennen als een beroepsziekte. Er bestaat een lijst van erkende beroepsziekten. Heb je een ziekte die voorkomt op die lijst, bijvoorbeeld longkanker door asbest, dan kom je in aanmerking voor een uitkering.
10 Zo’n 40 % van de inkomsten van de sociale zekerheid zijn afkomstig van de overheid.
forum De sociale zekerheid is een springplank, geen hangmat!
102
3 Als je studeert, heb je tot je 25ste recht op kinderbijslag.
Module 2 • Hoe geld verdienen?
bijdrage werkgever
bijdrage werknemer
overheid
RSZ
RVA
RIZIV
RVP
RKW
RJV
RVA
Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening
RIZIV
Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering
RVP
Rijksdienst voor Pensioenen
RKW
Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers
RJV
Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie
FBZ
Fonds voor Beroepsziekten
FAO
Fonds voor Arbeidsongevallen
FBZ
FAO
Tabel 2.9 De instellingen van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ)
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
103
OPDRACHT
0 JAAR
7 Hoe zorgt de sociale zekerheid voor een aanvullend of vervangend inkomen? 10 JAAR
20 JAAR
30 JAAR
40 JAAR
50 JAAR
60 JAAR
70 JAAR
…
ziektekosten arbeidsongevallen en beroepsziekten werkloosheid kinderbijslag
pensioen
Vrij naar de Standaard
Een aantal uitkeringen vullen het inkomen aan, een aantal vervangen het inkomen dat om een of andere reden is weggevallen. 1 Noteer in de tweede kolom de socialezekerheidsuitkering. 2 Duid in de twee laatste kolommen aan of het om een aanvullend of een vervangend inkomen gaat. gebeurtenis
uitkering
Bouwvakker Ibram heeft een arbeidsongeval en kan drie maanden niet meer werken. Je ouders ontvangen kindergeld. Carine gaat na 35 jaar hard werken op pensioen. Ilse is directiesecretaresse en wordt door haar baas ontslagen omdat de onderneming naar Duitsland overgeplaatst wordt. Jense maakt een lelijke val met zijn skateboard. Na verzorging op spoed mag hij naar huis. Hij hoeft niets te betalen. Tabel 2.10 Aanvullende en vervangende inkomens
104
Module 2 • Hoe geld verdienen?
aanvullend vervangend
OPDRACHT 
8 Zijn er nog andere bronnen van inkomsten buiten arbeid en de sociale zekerheid? De klas wordt ingedeeld in groepjes. Elk groepje gaat de inkomstenbronnen van een persoon bestuderen.
Stap 1
Maak kennis met de inkomsten van een gezin. Iedere groep zoekt uit hoe het gezin aan geld komt. a Lees de situatie van het gezin aandachtig. b Markeer in de tekst de verschillende inkomsten.
Stap 2
Onderzoek en bestudeer de informatie. a Vul de tabel met inkomstenbronnen in voor jullie gezin. b Bereken de totale inkomsten. inkomstenbronnen uit:
bedrag
arbeid sociale zekerheid beleggingen (vermogen) toevallige inkomsten Totale inkomsten Tabel 2.11  Inkomstenbronnen van het gezin
Stap 3
Deel jullie informatie. Tijd om jullie informatie met de andere leerlingen te delen.
Stap 4
Verwerk de informatie. Vul nadat alle groepen aan de beurt zijn geweest het onderstaand spindiagram verder aan. uit vermogen
uit arbeid
toevallige inkomsten
inkomstenbronnen van een gezin
vanuit sociale zekerheid
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
105
lestekst
Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
Voor gezinnen zijn er verschillende manieren om aan geld te komen. De meeste mensen verdienen een inkomen uit arbeid. De belangrijkste redenen om te werken zijn werkzekerheid, een interessante baan, zelfstandig kunnen werken, het inkomen, kans om vooruit te komen, anderen kunnen helpen, je nuttig maken voor de samenleving … Wie een baan heeft, ontvangt loon. De eigenaar van een onderneming houdt, als het goed gaat, winst over. Loon en winst zijn inkomsten uit arbeid. De hoogte van je loon vind je op je loonfiche. Daarop staat je brutoloon, wat de bijdrage is aan de sociale zekerheid en hoeveel bedrijfsvoorheffing je betaalt. Wat overblijft, is je nettoloon. brutoloon - RSZ-bijdragen belastbaar loon - bedrijfsvoorheffing nettoloon De hoogte van je loon hangt af van verschillende factoren. • Mannen verdienen gemiddeld meer dan vrouwen. • De verantwoordelijkheid die je krijgt, is meestal gelijklopend met je loon, net als de opleiding die je genoot en het aantal uren dat je werkt (deeltijds/ voltijds). • Daarnaast zijn er ook verschillen per sector en per land. • Bedienden verdienen gemiddeld meer dan arbeiders. Via de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) krijgen mensen hun leven lang een bescherming. De RSZ int de sociale bijdragen van werknemers en werkgevers. Ook de overheid zorgt voor voldoende geldmiddelen zodat de RSZ het geld kan doorstorten aan de verschillende instellingen. Deze instellingen betalen de sociale vergoedingen uit aan iedereen die ze nodig heeft. Zo ontstaat er een solidariteit tussen hen die een inkomen hebben en mensen die tijdelijk of blijvend geen of een te klein inkomen hebben omdat ze bijvoorbeeld werkloos zijn of ziek. Via de RSZ ontvangen gezinnen een: • aanvullend inkomen: bijvoorbeeld – kinderbijslag per kind dat nog thuis is en studeert; – een tussenkomst in de ziektekosten zodat iedereen kan rekenen op een goede gezondheidszorg. • vervangingsinkomen: bijvoorbeeld – werkloosheidsuitkering als je werkloos bent; – een ziekteuitkering als je door ziekte niet meer kunt werken; – pensioen als iemand door ouderdom niet meer kan werken. Je kan ook op andere manieren inkomsten verwerven. • Als je geld op een spaarrekening zet, ontvang je intrest. • Als je een huis verhuurt, ontvang je huur. • Voor een stuk grond dat je verhuurt, ontvang je pacht. Intrest, huur en pacht zijn voorbeelden van inkomen uit vermogen. Je kan ook toevallig inkomsten verwerven zoals erfenis, loterij …
106
Module 2 • Hoe geld verdienen?
kernbegrippen Bedrijfsvoorheffing: bedrag dat door de werkgever ingehouden wordt op het brutoloon als voorschot op de personenbelasting. Belastbaar loon: brutoloon – RSZbijdragen van de werknemer. Brutoloon: het loon dat je met je werkgever afspreekt en in je contract vermeldt. Dit loon wordt verminderd met RSZ en bedrijfsvoorheffing. Huur: vergoeding voor het gebruik van een gebouw. Intrest: de vergoeding die iemand ontvangt voor het uitlenen van zijn of haar geld en die betaald wordt door degene die het geld leent. Loon: vergoeding die je krijgt voor geleverde arbeid. Loonfiche: overzicht van brutoloon, sociale bijdrage, bedrijfsvoorheffing en nettoloon. Nettoloon: wat overblijft van het brutoloon na aftrek van de sociale bijdrage en de bedrijfsvoorheffing. Pacht: vergoeding voor het gebruik van een stuk grond. Sociale zekerheid: zorgt voor middelen om te kunnen overleven binnen de samenleving: pensioen, kinderbijslag, werkloosheidsuitkering. Winst: als de opbrengsten van een onderneming groter zijn dan de kosten.
Toepassingen TOEPASSING
1 Tot welke categorie hoort een bepaald beroep? In de onderstaande woordzoeker zijn er 24 beroepen verstopt. b
v
r
a
c
h
t w a
g
e
n
c
h
a
u
f
f
e
u
r
e
r
k
r
p
o
i
v
d b
o
e
k
h
o
u d
e
r
s
o
l
v
e
d
j
o
f
v
f
d p u
o
u h
f
u
l
x
z
x
a
e
h
c
f
r
t
i
e m a
o
q
y
s
t
i
y
b
c
u
s
r
e
z
e
h
j
h
e
r w
l
e
d
k w b
k w e
g
t
p
f
e
c
p n d
e
t
k
f w t
v m h
z
a
j
r
i
l
t
x
y
i
u
l
k
s
o
f
i
s
s m i
l
b
g
n
e
r
k
s
r m i
s
r
e
h p
o
r
v
g
c
r
u
k
g
g
u
s
l
c
u
e
o
e
g
r
e
e
b w r
g
i
z
o
s
e
c w s
e
h
g
u n
c
o
l
r
r
a
d
o
a
l
s
c
r
k
g
f
u
i
e
b
i
r
o
p
s
h
r
f
u m i
o
l
c
a w y
k
t
r
z
e
s
e
g
o
t
e m b w c
n q h
r
a
a
r
t
e
u
i
l
t
t
a
s
e
u
t
n
a
a
k
r
u u
j
r
r
n m e
a
r
t
l m n v
r
o
u
g
q
c
i
p u
j
g
s
a
x
r
t
b
l
n w
o
t
f
i
f
h d n
s w w u
g
h
k
l
e
s
o
e
x
l
a
f
s
y
i
e
i
s
k
e
f w u
e
t
s
l
d
r
e
r
e
t
f
t
n
e
d w u
v
l
t
z
l
r
e
s
n
e
u
i
u n w e
i
r
f
j
e
y w
i
u p p
o
v
e
c
r
s
r
m o
b
n
t
i
o
a
d
o
i
c
e
e
o
b
y
e
s
g
e
i
w o
b
g
c
y w n
t
r
k
b n
a
f
v
c
c
r
i
g
u
i
f
1 Markeer de 24 beroepen. 2 Plaats elk beroep bij de juiste categorie. ambtenaar
arbeider
bediende
ondernemer
vrij beroep
Tabel 2.12 Beroepscategorieën en beroepen
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
107
TOEPASSING
2 Hoe wordt het nettoloon berekend? Stap 1 Hoeveel procent van het brutoloon draagt Joris bij aan de RSZ ? Noteer hieronder de berekening. Vul nadien het bedrag op de fiche in.
loonfiche Joris Verdonck Periode: november Alleenstaande Kinderen: 0 Anciënniteit: 10 jaar Werkgever: nv Artebo brutoloon
€ 2 175,00
Stap 2 Hoe hoog is het belastbaar loon?
- RSZ
belastbaar loon
Stap 3 Hoeveel bedrijfsvoorheffing moet Joris betalen als je weet dat die voor hem 27 % bedraagt op het belastbaar inkomen? Noteer hieronder de berekening. Vul nadien het bedrag op de fiche in.
- bedrijfsvoorheffing nettoloon
Stap 4 Hoeveel zal de werkgever overschrijven op de bankrekening van Joris? Vul de loonfiche verder aan.
TOEPASSING
3 Hoe bereken je het brutoloon?
Myriam Peynen is receptioniste en verdient € 1 629,94 netto per maand. Stel haar loonfiche op als je weet dat de bedrijfsvoorheffing 25 % bedraagt van haar belastbaar inkomen.
loonfiche Myriam Peynen Periode: november Gehuwd Kinderen: 2 Anciënniteit: 15 jaar Werkgever: nv Artebo brutoloon - RSZ belastbaar loon - bedrijfsvoorheffing nettoloon
108
Module 2 • Hoe geld verdienen?
€ 1 629,94
Stap 1 Hoeveel bedraagt het belastbaar loon als je weet dat de bedrijfsvoorheffing 25Â % bedraagt van het belastbaar loon? Voorstelling van het probleem: belastbaar loon bedrijfsvoorheffing nettoloon
Schematische voorstelling van de berekening:
Stap 2 Hoeveel bedrijfsvoorheffing wordt er afgehouden? Stap 3 Hoeveel procent van het brutoloon betaalt Myriam aan RSZ? Stap 4 Bereken het brutoloon van Myriam. Voorstelling van het probleem: brutoloon RSZ-bijdrage belastbaar loon
Schematische voorstelling van de berekening:
Stap 5 Hoeveel bedraagt de RSZ-bijdrage?
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
109
TOEPASSING
procent berekenen
4 Wat bepaalt de hoogte van je loon?
123
gemiddeld brutomaandloon (in €)
Noteer onder elke tabel/grafiek welk factoren invloed hebben op de hoogte van het loon. 4 000,00 3 500,00 3 000,00 2 500,00 2 000,00 1 500,00 1 000,00 500,00 0 2009
2010
2011
2012
vrouwen
2013
jaren
mannen
Grafiek 2.5 Gemiddelde brutomaandlonen van voltijdse werknemers Bron: De loonkloof tussen vrouwen en mannen in België - Rapport 2016
industrie en marktdiensten ondernemingen met 10 werknemers en meer
ondernemingen met minder dan 10 werknemers
vrouwen
17,20
15,21
mannen
19,43
15,78
Tabel 2.13 Gemiddelde bruto-uurlonen van werknemers (in euro) in ondernemingen met minstens 10 werknemers en in ondernemingen met minder dan 10 werknemers (2013) Bron: De loonkloof tussen vrouwen en mannen in België - Rapport 2016
deeltijdwerkers
voltijdwerkers
vrouwen
1 697
3 137
mannen
1 976
3 356
Tabel 2.14 Gemiddelde brutomaandlonen van deeltijdse en voltijdse werknemers (in euro) (2013) Bron: De loonkloof tussen vrouwen en mannen in België - Rapport 2016
maximum hoger secundair onderwijs
bachelor
master
vrouwen
14,65
19,13
26,12
mannen
16,45
21,91
31,45
Tabel 2.15 Gemiddelde bruto-uurlonen (in euro) naar opleidingsniveau Bron: De loonkloof tussen vrouwen en mannen in België - Rapport 2016
110
Module 2 • Hoe geld verdienen?
TOEPASSING
5 Hoeveel winst maakt Annick in haar frituur? Annick heeft een frietkraam op het marktplein van Kortrijk. Gisteren verkocht ze 170 pakjes friet aan € 2,10 per pakje. Om de frietjes te kunnen verkopen, heeft zij de volgende kosten: • • • •
aardappelen: € 20,00 vetstof: € 20,00 mayonaise en andere sauzen: € 17,50 verpakkingsmateriaal: € 15,00
Haar gasrekening per dag is € 20,00. Zij heeft ook twee hulpjes in dienst, voor elk vier uur per dag, die zij € 7,50 per uur betaalt. De huurkosten van haar frietkraam bedragen € 25,00 per dag. De intresten van een lening kosten haar € 8,50 per dag. Stap 1 Maak kennis met de opbrengsten en de kosten van een ondernemer. a Lees de informatie over de frituur van Annick aandachtig. b Markeer de opbrengsten van de onderneming in het groen. c Markeer de kosten van de onderneming in het rood. Stap 2 Verwerk de informatie in een overzichtelijke tabel. a Vul de tabel aan voor de situatie van gisteren. b Bereken de totale kosten. c Bereken de totale opbrengsten. kosten omschrijving
opbrengsten
bedrag in euro
omschrijving
Totale kosten
bedrag in euro
Totale opbrengsten
Tabel 2.16 Kosten en opbrengsten van de frituur van Annick
Stap 3 Verwerk de informatie. Hoeveel winst maakte Annick gisteren?
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
111
TOEPASSING
6 Wanneer zorgt de sociale zekerheid voor een vervangings- of aanvullend inkomen? 1 Noteer in de tweede kolom van onderstaande tabel wanneer je de uitkering ontvangt.
socialezekerheids- wanneer ontvang je deze uitkering? uitkering
aanvullend vervangend
arbeidsongevallen en beroepsziekten
kinderbijslag
pensioen
werkloosheid
ziektekosten
Tabel 2.17 Wanneer ontvang je welke socialezekerheidsuitskering?
2 Plaats voor elk van de uitkeringen een kruisje in de derde of vierde kolom. 3 Voor welke uitkeringen kom jij in aanmerking?
TOEPASSING
7 Welke omschrijving hoort bij het begrip? Vul onderaan bij het cijfer van de omschrijving de passende letter in.
1 deel van het loon dat als voorschot op de inkomstenbelasting afgehouden wordt
a nettoloon
2 overzicht dat onder andere je bruto- en nettoloon toont
b intrest
3 het loon dat de werknemer in handen krijgt
c opleiding
4 wat je betaalt als je een gebouw gebruikt
d bedrijfsvoorheffing
5 inkomsten uit spaargelden
e winst
6 vergoeding voor het gebruik van een stuk grond
f RSZ
7 bijdrage die de overheid vraagt om onder andere zieken en werklozen te helpen
g loontrekkende
8 inkomen uit een ondernemen
h loonfiche
9 iemand die werkt voor een werkgever
i pacht
10 een oorzaak van loonverschillen
j huur
Tabel 2.18 Begrippen in verband met inkomsten
1
112
2
3
4
5
6
7
8
Module 2 • Hoe geld verdienen?
9
10
slotsom
Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
• • • • •
Geef vier redenen om te werken. Som vijf beroepscategorieën op. Welke vijf onderdelen vermeldt een loonbriefje? Vul zes voorbeelden van loonverschillen in. Op welke vier manieren kunnen gezinnen inkomsten verwerven/krijgen?
1 2 3
het inkomen van het gezin
4 redenen om te werken 1 2 3 4
beroeps categorieën onderdelen van een loonbriefje
1 2 3 4 5
oorzaken van loonverschillen manieren om een inkomen te verwerven
5 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4
checklist
Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin? wat kan je leerkracht vragen?
hoe pak je dat aan?
• Waarom willen mensen werken? • Neem de lestekst door. • Tot welke categorie hoort een bepaald beroep?
• Maak opdracht 2 of toepassing 1 opnieuw.
gecheckt
☐ ☐
• Waarvoor dient een loonfiche en • Herneem opdracht 3 en teken daarna welke onderdelen vind je erop de loonfiche over. Markeer de moeilijke terug? begrippen en verklaar ze naast de loonfiche.
☐
• Bereken het loon met een opgegeven brutoloon en percentages voor RSZ en bedrijfsvoorheffing.
• Maak toepassing 2 en 3 opnieuw. Schrijf het schema van bruto- naar nettoloon driemaal over.
☐
• Som een viertal loonverschillen op en verklaar ze.
• Ontwerp een spinrag: in het midden schrijf je loonverschillen. In een volgende cirkel van het rag plaats je een viertal loonverschillen en in een laatste cirkel verklaar je de loonverschillen.
☐
• Op welke manieren komen gezinnen aan inkomsten?
• Lees de lestekst en schrijf daarna een eigen tekst (of schema) met de kernbegrippen loon, pacht, huur, intrest en sociale zekerheid.
☐
Onderzoeksvraag 2 • Waaruit bestaan de inkomsten van een gezin?
113
Onderzoeksvraag 3
Hoe komt de overheid aan geld? EEN NIEUWE DAG OM GELD TE VERDIENEN...
forum
ALS JE BEDENKT HOEVEEL BELASTINGEN JE BETAALT, KAN JE ER NET ZO GOED... NIET AAN BEGINNEN
ZUCHT
De vraag ‘Waarom werken wij?’ kan ik al voor de helft beantwoorden: voor de fiscus.
OPDRACHT
1
Zoek uit hoe Jan de overheid de klok rond sponsort.
07.00 u.
08.00 u.
Ik sta op en neem een douche. Het water dat op mijn rug valt, is warm, maar ook belast. Dat laatste wordt me jaarlijks in herinnering gebracht. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) stuurt me immers een nota Heffing van het Vlaamse Gewest ter Bescherming van de Oppervlaktewateren (1). Kostprijs: € 0,63 per verbruikte kubieke meter.
08.15 u.
Ik vertrek naar mijn werk. Zoals de meeste Belgen maak ik die verplaatsing met mijn auto. Mijn Mini Cooper kostte me destijds € 14 800,00. Daarvan was slechts € 11 692,00 voor de verkoper bestemd. De overige € 3 108,00 ging als btw (2) naar de staatskas. Btw is voluit belasting op de toegevoegde waarde. Dit is de belasting die op de meeste goederen en diensten betaald wordt bij de aankoop ervan. De btw bedraagt standaard 21 % van de waarde van het goed dat verkocht wordt. Uitzonderlijk wordt een tarief van 6 % toegepast, zoals op voeding.
Mijn auto rijdt nog niet op water. Even tanken dus. Voor een liter diesel betaal ik € 1,40. Hoewel ik het niet merk, zit daar voor € 0,73 accijnzen en btw (3) in. Accijnzen zijn belastingen die geheven worden op het verbruik van goederen. Olie- en tabaksproducten zijn de bekendste producten waarop accijnzen geheven worden.
08.45 u.
Zo hebben ‘ze’ je natuurlijk altijd: de politie stond te flitsen achter een bord met een snelheidsbeperking van 50 km/u. Dat bord stond er gisteren, zeker weten, nog niet. Mijn uitleg helpt niks: een boete van € 150,00 (4) verpest mijn goed humeur.
04.00 u. 05.00 u. 06.00 u. 07.00 u. 08.00 u. 09.00 u. 10.00 u. 11.00 u. 12.00 u. 13.00 u. 14.00 u. 15.00 u.
12.00 u.
09.00 u.
De dag lijkt slecht gestart, maar daar komt hopelijk nog verandering in. Op mijn bureau ligt mijn loonfiche. Valt dat weer tegen! Van mijn loon wordt 13,07 % afgehouden voor de sociale zekerheid (5). Maar dat is nog niet alles. Er gaat ook nog een heel pak af aan bedrijfsvoorheffing (6). Dat is een voorschot op mijn personenbelasting. In de personenbelasting worden alle mogelijke inkomsten van personen samengevoegd en belast tegen minimum 25 % en maximum 50 %. Naast personenbelasting is er ook de vennootschapsbelasting voor vennootschappen. Het standaardtarief bedraagt 33,99 %.
114
Module 2 • Hoe geld verdienen?
Nog zo vroeg en al zoveel betaald aan de staat. Ik weet dat het ongezond is maar ik steek een sigaretje op (morgen ga ik stoppen). Een pakje kost tegenwoordig € 7,60. En hoewel ook de overheid roken slecht vindt voor mijn gezondheid, neemt ze van het totaalbedrag 72,50 % aan accijnzen en btw, zo’n € 5,51 (7) voor zich.
15.00 u.
Van de koffiepauze snel even gebruikmaken om wat bankzaken te doen. De € 1 000,00 aan intresten van mijn staatsbons gaat onder het mes. Van de rente verdwijnt 15 % of € 150,00 roerende voorheffing (8) in de zakken van de staat. Ik koop toch nog maar een staatsbon (9) van € 1 250,00 omdat die een mooie intrest opbrengt.
1 Wat zijn belastingen en waarvoor dienen ze? 2 De inkomsten van de overheid kunnen ingedeeld worden in vier categorieën. Noteer de gevonden inkomstenbronnen op de juiste plaats. inkomsten voor de overheid
belastinginkomsten
inkomsten uit sociale bijdragen Bijvoorbeeld:
inkomsten uit leningen
andere inkomsten
Bijvoorbeeld:
Bijvoorbeeld:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Bijvoorbeeld: –
–
–
–
–
–
16.00 u. 17.00 u. 18.00 u. 19.00 u. 20.00 u. 21.00 u. 22.00 u. 23.00 u. 24.00 u. 01.00 u. 02.00 u. 03.00 u. 18.00 u.
18.00 u.
Eindelijk thuis. In de bus vind ik het aanslagbiljet voor de onroerende voorheffing (10). Het Vlaamse Gewest, de provincie en de gemeente willen samen 39,75 % of € 394,15 belastingen heffen op mijn huis. Deze belasting wordt geheven als je een onroerend goed bezit. In het Vlaamse gewest bedraagt de heffing 2,5 % voor normale woningen en 1,6 % voor sociale woningen.
19.00 u.
Net telefoon gekregen van mijn moeder. Haar tante is overleden. Ze zal wel iets erven. Ik vraag me alleen af hoeveel daarvan nog zal overblijven na betaling van de successierechten (11). Vermits mijn groottante geen dichte familie is, mag ik er zeker van zijn dat ze minstens 45 % van wat ze erft aan de staat zal moeten afgeven.
Onderzoeksvraag 3 • Hoe komt de overheid aan geld?
115
3 Sommige belastingen betaal je als burger rechtstreeks aan de overheid. Dit noemen we directe belastingen. Andere belastingen betaal je eerst aan een bedrijf. Het bedrijf geeft daarna de ontvangen belasting door aan de overheid. Dit noemen we indirecte belastingen. Noteer de gevonden belastingsinkomsten uit het verhaal van Jan op de juiste plaats in de onderstaande tabel. belastingsinkomsten directe belastingen
indirecte belastingen
Tabel 2.19 Directe en indirecte belastingen
4 Van welk soort inkomsten voor de overheid vind je geen voorbeeld in het verhaal van Jan. Zoek zelf een voorbeeld.
OPDRACHT
2
Betaalt een Belg te veel belastingen?
info Tax Freedom Day Tax Freedom Day is de dag waarop iedere Belg al zijn belastingen heeft betaald en kan beginnen werken voor zichzelf. Als je bijvoorbeeld € 12 000,00 verdient per jaar en je € 6 000,00 belastingen betaalt, dan werk je dus een half jaar voor de fiscus en een half jaar voor jezelf. Tax Freedom Day valt dan op 1 juli. Tax Freedom Day voor België valt op 27 juli. Vanaf die dag werk je dus voor jezelf. Australië
13 april
Verenigde Staten
23 april
Verenigde Koninkrijk
9 mei
Luxemburg
29 mei
Canada
9 juni
Nederland
20 juni
Zweden
23 juni
Duitsland
10 juli
België
27 juli
Frankrijk
29 juli Bron: Acton university – 2017
116
Module 2 • Hoe geld verdienen?
1 Wat is Tax Freedom Day? 2 Ga naar de link op de methodesite en zoek de meest recente informatie over Tax Freedom Day voor België.
60
55,30 49,50
50
49,40
49,00
49,00
48,50 43,90
42,70
42,10
40
39,60
39,30
38,30
36,40
36,20 30,80
30
27,50
20
10
nd rla
k rij nk
Ko
ni
landen
Ie
nd rla de Ve re n
ig
d
Ne
De
ne
m
ar
bu
ke
n
rg
d nl ke
ie Gr
Lu xe m
an
je an
l Sp
en
ga tu Po r
ijk
nd
Zw ed
la Fin
ije
kr Fr an
ar ng
Ita
lië Ho
nd la
k
its
rij
Du
st en
Oo
lg ië
0 Be
belastingsdruk in %
Grafiek 2.6 Belastingdruk in de EU Bron: www.tijd.be
3 Vergelijk de hoogte van de belastingen in België met die van andere landen. Wat stel je vast? 4 Bereken de gemiddelde belastingdruk in de EU aan de hand van de gegevens in grafiek 2.6. 5 Teken op grafiek 2.6 een lijn die het gemiddelde in de EU voorstelt. Vergelijk België met dit gemiddelde. Wat stel je vast?
Onderzoeksvraag 3 • Hoe komt de overheid aan geld?
117
lestekst
Hoe komt de overheid aan geld? De overheid heeft veel geld nodig om haar taken uit te voeren. Daarom is de belastingdruk in ons land hoog. De belastingdruk is het percentage van het bruto-inkomen dat wordt uitgegeven aan belastingen. Er zijn vier groepen van belastingen. 1 Belastinginkomsten of fiscale inkomsten – Inkomstenbelastingen of directe belastingen worden geheven op de inkomsten van de burgers, bijvoorbeeld de personenbelasting. Ook de vennootschapsbelasting is een directe belasting. – Bij verbruiksbelastingen of indirecte belastingen wordt een kortstondig feit belast. De bekendste indirecte belasting is de btw. Andere voorbeelden zijn accijnzen, successierechten, milieutaksen en douaneheffingen. 2 Inkomsten uit sociale zekerheid 3 Andere inkomsten 4 Inkomsten uit leningen
118
Module 2 • Hoe geld verdienen?
kernbegrippen Accijnzen: belasting op bepaalde gebruiksgoederen zoals alcohol, tabak, benzine … Belastingdruk: hoeveel procent van het brutoinkomen wordt uitgegeven aan belastingen. Btw: belasting op de toegevoegde waarde; belasting geheven op verkoop van goederen. Directe belastingen: belasting geheven op inkomsten, zoals personenbelasting en vennootschapsbelasting. Indirecte belastingen: belastingen geheven op een eenmalig feit, bijvoorbeeld successierechten, btw, accijnzen … Personenbelastingen: belastingen op het inkomen van gezinnen. Successierechten: belasting op erfenissen. Vennootschapsbelastingen: belasting op de winst van een onderneming of vennootschap.
Toepassingen TOEPASSING 
1 Verbind de omschrijving met het juiste begrip.
Mijn ouders betalen geld aan de staat omdat ze een eigen huis bezitten.
boetes
De onderneming waar mijn pa werkt betaalt belastingen op de winst.
bedrijfsvoorheffing
Als ik te snel rijd, kan ik op de bon gezet worden door de politie.
onroerende voorheffing
Toen ik mijn pc kocht, moest ik 21 % bovenop de prijs betalen.
milieutaksen
Water wordt duur, vooral omdat ook de overheid er geld voor wil.
accijnzen
Als ik erf, gaat daarvan een stuk naar de overheid.
vennootschapsbelasting
Van het brutoloon houdt de werkgever een stuk af als personenbelasting.
successierechten
Als ik intresten krijg op mijn spaarboekje, houdt de bank een deel af voor de staat.
btw
Sterke drank is duur. De overheid krijgt immers ook een stuk.
roerende voorheffing
Onderzoeksvraag 3 • Hoe komt de overheid aan geld?
119
TOEPASSING
2 Waarom heft de overheid belastingen?
Belgische belastingdruk zakt, maar blijft hoogste
De belastingdruk in België is vorig jaar afgenomen, maar blijft wel de hoogste van alle industrielanden. België heeft met 55 % de hoogste gemiddelde belastingdruk voor alleenstaande werknemers zonder kinderen. Ons land gaat daarmee ruimschoots landen als Duitsland, Hongarije en Frankrijk vooraf. Dat blijkt uit een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), de club van rijke landen. Bron: De Tijd – 2017
België hoogste belastingdruk op arbeid binnen OESO als % van arbeidskost België Duitsland Hongarije Frankrijk Zweden OESO-gemiddelde Verenigde Staten
55,00 % 49,40 % 48,20 % 48,10 % 42,80 % 36,00 % 31,70 %
Grafiek 2.7 Belastingdruk op arbeid binnen OESO Bron: OESO
1 Wat is belastingdruk? 2 Waarvoor dienen de belastingen die de overheid heft?
3 Wat krijg je terug voor de belastingen die je betaalt?
4 Betaal je voor het gebruik van onze wegen? Verklaar.
5 Betaal je zelf de kosten voor onderwijs? Leg uit.
6 Betaal je zelf de kosten voor gezondheid? Leg uit.
120
Module 2 • Hoe geld verdienen?
TOEPASSING
3 Inkomsten van de overheid directe belastingen op vennootschappen 9%
indirecte belastingen 30 % directe belastingen op huishoudens 29 %
sociale zekerheidsbijdragen 31 % andere 1%
Grafiek 2.8 Inkomsten van de overheid volgens soort belasting Bron: www.belgium.be
1 Uit welke soorten belastingen haalt de Belgische staat de meeste inkomsten? a b c
Diesel € 1,401
Eurosuper 95 € 1,458 olie € 0,25 17 % distributiemarge € 0,21 14 %
accijnzen en btw € 0,99 68 %
olie € 0,48 34 %
accijnzen en btw € 0,67 48 % voorraadvorming € 0,01 1%
distributiemarge € 0,21 14 %
voorraadvorming € 0,03 2%
Grafiek 2.9 Kostprijs van een liter benzine Bron: www.olieprijs.net
Grafiek 2.10 Kostprijs van een liter diesel Bron: www.olieprijs.net
2 Wat stel je vast als je de verdeling van de kostprijs van een liter benzine vergelijkt met die van een liter diesel?
Onderzoeksvraag 3 • Hoe komt de overheid aan geld?
121
slotsom
Hoe komt de overheid aan geld? Vul het schema aan.
inkomsten van de overheid
directe belastingen
indirecte belastingen
vb. 1 personenbelasting vb. 2 vennootschapsbelasting vb. 3 onroerende voorheffing
vb. 1 vb. 2 vb. 3 vb. 4
btw accijnzen successierechten roerende voorheffing
= percentage van het bruto-inkomen dat wordt uitgegeven aan belastingen.
checklist
Hoe komt de overheid aan geld?
122
wat kan je leerkracht vragen?
Hoe pak je dat aan?
• Som zeven soorten belastingen op.
• Herlees aandachtig de tekst van opdracht 1 en schrijf de belastingen onder elkaar op.
☐
• Wat is het verschil tussen directe • Neem het lijstje van de vorige opdracht en en indirecte belastingen? markeer de directe belastingen in het rood, de indirecte in het groen.
☐
• V erklaar de verschillende soorten belastingen in eigen woorden.
• S chrijf bij het vorige lijstje een eigen verklaring. Controleer daarna met de begrippenlijst.
☐
• O mschrijf het begrip belastingdruk.
• M aak opdracht 2 opnieuw en herlees de definitie in de begrippenlijst.
☐
Module 2 • Hoe geld verdienen?
gecheckt
Boeiend actueel
Hoe geld verdienen?
Je onderzoekt via een enquête het zakgeld van jongeren. De leeftijdsgroep bepaal je zelf. Denk goed na over je vragen en plaats de vragen in een logische volgorde. Let erop dat een enquête naamloos afgenomen wordt. Nadat je een twintigtal jongeren ondervraagd hebt, verwerk je de enquête in tabellen, grafieken en formuleer je een besluit van minstens tien regels.
Je gaat onderzoeken waarom mensen werken. Als interviewer denk je eerst na over welke vragen je kunt stellen. Daarna zoek je geschikte personen om te interviewen. Je maakt een afspraak en vraagt toelating om het gesprek te noteren (of op te nemen). Vooraleer je in de klas je interview voorstelt, leg je uit wat je allemaal vooraf ondernomen hebt.
interview
De interviewer
enquête
De wetenschapper
Wat is jouw droomjob? Waarom? Wat moet je doen? Wat moet je goed kunnen? Wat zijn de minder leuke kanten aan deze job? Dit schrijf je uit in een sprookje over het ideale werk. Zoals in een sprookje begin je redelijk positief, daarna duiken er allerlei problemen op en op het einde leeft iedereen lang en gelukkig!
Als praktijkman/vrouw neem je je fototoestel en ga je op zoek naar mensen die jouw droomjob beoefenen. Je maakt een fotoreportage over jouw droomjob. Uiteraard moet je eerst om hun toestemming vragen. Als je heel wat foto’s verzameld hebt, bedenk je een originele voorstelling. De klas kijkt uit naar een leerrijke fotoreportage.
fotoreportage
De praktische geest
schrijven
De creatieve schrijver
Boeiend actueel • Hoe geld verdienen?
123
Economix
SEI
Socio-economische initiatie Update 2018
Dirk De Bruyn Natacha Claes Johan Lowyck Hanne Malfait Luc Van de Cruys Michael Van Deun Met Medewerking van: Charlotte Heremans Bieke Mertens Johan Mestdagh
I S B N 978-90-289-9395-2
Pelckmans
pelckmans.be/economix
9
789028 993952