a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
2
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
3
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
4
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 5
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
© 2017 Pendik Belediyesi Bu katalog, Mehmet Âkif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı ile Pendik Belediyesi’nin ortaklaşa yürüttüğü “Ummana Dökülen Irmaklar: Mehmet Âkif Ersoy’un Dost Çevresi” adlı proje kapsamında yayımlanmıştır. Aynı isimli sergi, 28 Aralık 2017- 14 Ocak 2018 tarihleri arasında Mehmet Âkif Ersoy Sanat Merkezi’nde düzenlenmiştir.
Bu katalogtaki bütün görseller M. Ruyan SOYDAN koleksiyonundan alınmıştır. İzinsiz kullanılamaz.
ISBN: 978-605-2138-39-7
6
© Pendik - 2017
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Proje Koordinatörü Öznur CANAYAKIN Başkan Yardımcısı Proje Sorumlusu Nuri SİNCANLI Kültür İşleri Müdürü Editör İbrahim ÖZTÜRKÇÜ Hazırlayanlar İbrahim ÖZTÜRKÇÜ - Turgay ANAR Redaktör Mustafa TAYAR Kapak & Grafik Tasarım Zuhal KAPLAN
SERGİ
28 Aralık 2017 - 14 Ocak 2018 Açılış: 28 Aralık 2017 / Perşembe Saat: 14.00 Adres: Mehmet Akif Ersoy Sanat Merkezi
M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
7
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
DR. KENAN ŞAHİN PENDİK BELEDİYE BAŞKANI
TAKDİM ehmet Âkif Ersoy, hayatı boyunca ülkesine çeşitli şekillerde hizmet etmiş, vatanını her şeyden daha fazla seven bir insandır. Şuurlu bir Müslüman şair ve düşünce adamı olarak yaşadığı coğrafyanın ve Türk-İslâm âleminin uyanık bir beyni ve dürüst vicdanıdır. Onun çabası, Müslümanların içinde bulundukları her türlü tembellikten kurtulmasını sağlamış; “inanç”, ahlâk”, “vicdan” ve “bilim” eksenli yeni bir dirilişin müjdecisi olmuştur. Millî Şairimiz Mehmet Âkif Ersoy’un fikirlerinin böyle bir müjdeyle anılmasının gerçeklikle de bağlantısı vardır. O, hiçbir zaman pozitif bilimlere karşı olumsuz bir tavır almamıştır. Aynı zamanda dinî ilimlerde de kendini yetiştirmiş, bilgili bir şair olarak milletinin geleceği için birçok önemli görevler üstlenmiştir. Pendik Belediyesi olarak “İstiklâl Marşımızın” şairi olan Mehmet Âkif Ersoy’un hatırasına her açıdan hürmet göstermek bizim öncelikli prensiplerimizdendir. Bu hassasiyetimizi Mehmet Âkif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı’yla birlikte yürüttüğümüz “Ummana Dökülen Irmaklar: Mehmet Âkif Ersoy’un Dost Çevresi” ismiyle bir sergiyle taçlandırmaya çalıştık. Değerli vakıf yetkilileriyle Mehmet Âkif Ersoy’u ve onun hayatını, mücadelesini ve hizmetlerini ülkemizin gençlerine farklı bir çalışmayla, bir sergiyle göstermek ve anlatmak istedik. Elinizde tuttuğunuz bu eser, işte bu anlamlı projenin mahsulüdür. Bu projede bizimle birlikte çalıştıkları için Mehmet Âkif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı Başkanı Sayın Mehmet Cemal Çiftçigüzeli’ne, şahsi koleksiyonunu bizlerle paylaşan Sayın M. Ruyan Soydan’a, katalogun editörü Sayın İbrahim Öztürkçü’ye çok teşekkür ederim.
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
TURGAY ANAR
ÖNSÖZ
örsel sanatlar içinde özellikle son yüzyılda büyük bir aşama kaydeden ve kendini farklı bir sanat olarak da ispat eden fotoğraf, insanların şüphesiz üzerinde ısrarla duracakları ve bir açıdan insanın “Buradaydım, yaşadım.” çığlığını anlatacak kadar önemli bir vesika, belki de “dondurulmuş” bir zamanı bize gösterdiğinden bir nevi “hafıza deposu”dur. Fotoğraf, bir hafıza deposudur; çünkü onda insanın, insanlığın macerası, insanı insan yapan acılar, sevinçler, sıkıntılar, beklentiler, güzellik ve çirkinlikler işlidir. Fotoğrafın bir yanı sanat olarak belirirken bir diğer yanı da bu sanat özelliğini aşarak insanlar için zamanı saçlarından tutarak “yakalamak”, anıların kaçıp gitmesini engellemek için tarihin çukuruna yuvarlanmadan önce onları “yukarı çekmek”tir. Fotoğraf, belki de sıra dışı ve önemsiz bir izle varlığını ispat etmenin çilesine tutulan insanın güzel günler hayalidir. Belki de değişik amaçlarla kullanma çeşitliliğine bağlı olarak insanın bir geçmiş inşa edebilmesinin modern bir vasıtasıdır. Her görsel materyal ve özellikle de fotoğraf, üzerine insandan bir iz bulaştığı için değerli ve farklıdır. Bu sebepten fotoğraf, belki de büyülü bir zamanın, durumun ve anın dile gelmesidir insan için. Bir fotoğraf peki nasıl dile gelir? Tabii ki ona bakan bir gözle. Bu göz, fotoğrafa bakarken, onu görürken, ondan yola çıkarak çeşitli bilgiler edinir ve izlenimler alır. Alınan bu bilgi ve izlenimler, farklı bilimlerinin incelenme alanında yeni anlamlar kazanarak zamanla değerli bir özelliğe bürünür. Bu türden bir görsel; bakma açımız, mesafemiz ve zamanımıza ve aynı zamanda da bakış amacımıza göre anlam kazanır. Fotoğrafın kendine ait bir dili vardır ve bu dil, sessiz bir şekilde insanla iletişim kurar. Onun dilini anlamak için kulaklarımızın iyi duymasına belki de hiç gerek yoktur; çünkü o farklı bir dil konuşur. Onun dili sessizce üzerimizde hükmünü icra eder. Bu sessiz atmosferde çalışan fotoğraf; insanın zihninde ve varlığında şiddetli sözlerle varlık alanına çıkar, insanın duygu tellerinde depremler yaratır, zihninde dalgalanmalar oluşturur.
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Fotoğrafın böyle etkileyici olması, insanın bu sanata “dikkat kesilmesini”, ona bakarken “uyanık” olmasını da gerektirir. Eğer uyanık bir zihinle fotoğrafa bakmazsanız göreceğiniz şey sadece kâğıda geçirilmiş şekiller olarak kalır. Bu sanatla ilgili bir kitabı olan Roland Barthes’ın da dediği gibi fotoğrafta; ona bakan kişiyi, baktığı fotoğraftan gelen bir etkiyle “delip” geçen ve yırtıp parçalayan bir “ok”, bir “punctum” vardır. Fotoğrafın yüzeyine yayılmış olan görünenler, ona bakma zamanımıza ve içinde bulunduğumuz duygu durumumuza göre bizi etkiler. Bu etki, fotoğrafın küçük bir parçasından oluşabileceği gibi bütününden de meydana gelebilir. Bu yüzden fotoğraf, bakan kişiyi derinden etkileyebilme gücüne sahip bir “parçalayıcı” ve bir o kadar da “büyülü” bir etkileyici güçtür. Fotoğraf, ondan neredeyse bir ok gibi çıkıp bize saplanan bu “punctum” ismi verilen güçle bizimle “konuşur”. Onun nasıl konuştuğunu, ona bakanı niye bu kadar derinden sarstığını ve etkilediğini araştırmak, onun dilini tercüme etmek anlamına gelir. Bütün tercümeler ise ne yazık ki hep eksiktir. Elinizdeki kataloga yukarıda sıraladığımız gerekçelerle tekrar baktığımızda onun çok farklı bir “hafıza deposu” olarak yeniden anlam kazandığını artık söyleyebiliriz. Bu, tekil bir anlamı da aşarak çoğul anlamların ortaya çıkmasına da imkân sağlar. Bu çoğul anlam, onu çeşitli gayeler için değerli kılar. Katalogdaki görseller, bu anlamda bir “anlamlar galerisidir”. Bu galeriye bakma amacınız, çıkaracağınız anlamları ve bulacağınız gerçekleri de belirleyecektir. Bu katalogda bir araya gelen “ırmaklar” üzerinde de düşünmemiz gerekir. Kataloga ayrıntılı bir dikkatle baktığımızda Mehmet Âkif’in dost çevresinin kültür, sanat, ilim, irfan, edebiyat ve daha birçok açıdan ne kadar zengin olduğunu anlarız. Mehmet Âkif, bu dünyadan ayrılırken ailesine maddi bir miras bırakamamıştır; ama bu katalogu inceleyenler, onun geleceğe bıraktığı mirasın zenginliği ve etkileyiciliği karşısında şaşırır kalır. Bu katalogdaki görsellerden yola çıktığımızda artık rahatlıkla şunu söyleyebiliriz: Mehmet Âkif, dolu dolu yaşamış bir “umman”dır. Bu ummana dökülen ırmaklar, aslında ondaki bu zenginliğe vurgu yapan ve belki de kimsenin paha biçemeyeceği bir manevi zenginliğin apaçık belgesidir.
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
12
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
MEHMET ÂKİF VE AİLESİ
13
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmet Âkif’in Hilvan’dan torunu “Ferda Kadına” imzaladığı resmi
Mehmet Âkif’in Halkalı Baytar Mektebi’nde öğrenci iken alınmış bir resmi
14
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mehmet Âkif Bey mebusluk yıllarında...
Şu serilmiş görünen gölgeme imrenmedeyim... (Çamurlu lastikleriyle sanki maziye hasretle bakan bu şair, bizim İstiklal Marşımızı yazan kişiydi!)
15
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmet Âkif ve Çocukları Emin ve Tahir ile beraber...
16
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mehmet Âkif Bey’in torunu Ferda’ya yazdığı “Ferda Kadın” şiiri. İmzadan sonraki “Deden” ifadesi sanki hasretle örülü....
Mehmet Âkif’in torunu Ferda Hanım’a, oğlu Emin’in ise ablası Suad Hanım’a imzaladıkları fotoğraf.
17
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmet Âkif’in Refikası İsmet Hanım çocukları ile birlikte. Aile içi özel bir resim olduğu için hanımların başları açık.
İsmet Hanım’ın nadir resimlerinden biri.
18
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Âkif’în en küçük kızı Suad Hanım.
Mehmet Âkif, Meb’usluk yıllarında... Derbeder kıyafeti ve düğmesi kopmuş ceketi fazla söze ihtiyaç bırakmıyor.
19
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
11 yıllık gurbetin ardından bir nevi canlı cenaze olarak yurda dönen Âkif, Şişli Sıhhat Yurdu’nda. Zihninden neler geçiyor kim bilir?
Mehmet Âkif’in eniştesi ve Nuriye Hanım’ın eşi Arif Hikmet (Çobanoğlu) 20
Mehmet Âkif’in ortanca ve en küçük kızı Feride ve Suad Hanımlar...
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Hatıra-ı Cemiyet fotoğrafı: Fotoğraf, ilk olarak dönemin popüler dergilerinden Şehbal’in 28 Haziran 1911 tarihli nüshasında yayımlanmıştır. Fotoğrafta ikinci sırada Mehmet Âkif’le birlikte yer alan muallimler aynı zamanda dönemin fikir ve edebiyat hayatına tesirleri olmuş ünlü simalardır: Şehbenderzâde (Filibeli Ahmed) Hilmi, Hüseyin Dâniş (Pedram), Namık Kemal Beyzade Ali Ekrem (Bolayır), Ahmet Hikmet (Müftüoğlu), Darülfünun Edebiyat Şubesi müdürü (İzmirli) İsmail Hakkı, Ahmed Midhat Efendi, (Babanzâde Ahmed) Nâim Bey...
21
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmet Âkif’in damadı Baytar Ahmed Argon, eşi Suad Hanım ve kızları Ferda Hanımla birlikte.
Mehmet Âkif’in kızı Feride Hanım’ın kardeşi Suad Hanım’a imzaladığı fotoğraf: “Suadcığıma, Ablan F.M.”
22
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Cemile Doğrul (ortada) bir aile meclisinde.
23
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmet Âkif’in damadı, Feride Hanım’ın eşi Ford Acentası sahibi Muhiddin Akçor
24
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mehmet Âkif’in kız kardeşi Nuriye Hanım (solda), ömrünün son demlerinde...
25
a
Âkif’in diğer damadı ve Ummana Cemile Hanım’ın eşi Ömer Rıza Doğrul, Dökülen Irmaklar bir mütalaa sırasında. a
26
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a BABANZADE AHMED NAİM BEY
(1872-1934) Müderris, mütercim, fikir adamı ve yazar. Galatasaray Sultânîsi ve Mülkiye Mektebi’nde okudu. Bir ara Hariciye Nezâreti Tercüme Kalemi’nde çalıştıktan sonra Maarif Nezâreti Yüksek Tedrisat Müdürlüğü’ne getirildi (1911-1912). Galatasaray Sultânîsi’nde Arapça okuttu (1912-1914) ve Maarif Nezâreti Telif ve Tercüme Odası üyeliğinde bulundu (1914-1915). Daha sonra Dârülfünun Edebiyat Fakültesi’nde felsefe, mantık, ruhiyat ve ahlâk dersleri müderrisliğine başladı (1915); bu görevini Dârülfünun’un lağvedilmesine kadar (1 Temmuz 1933) sürdürdü. Bu tarihte üniversite yeniden kurulurken açıkta bırakıldı. Ahmed Naim Bey, İstanbul’da 13 Ağustos 1934 Pazartesi günü öğle namazının ikinci rek‘atında secdede vefat etti. Mehmet Âkif, “Naim’in vefat haberi üzerime dağ gibi yıkıldı.” diyerek üzüntüsünü dile getirirken aynı zamanda onun kaybının büyüklüğüne de işaret etmiş oluyordu. Kabri Edirnekapı Mezarlığı’nda, dostu Mehmet Âkif Ersoy’un mezarının yanındadır.
a 27
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Sarf-ı Arabî’ye Mahsus Temrînât (İstanbul 1316) ve Mekteb-i Sultânî’ye Mahsus Sarf-ı Arabî ve Temrînât (İstanbul 1323) gibi adlarla basılan eser, Galatasaray ders nâzırı Mustafa Cemil Bey’in Arapça sarf risâlesinin uygulama ve alıştırma kitabı haline getirilmiş şeklidir.
28
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mebâdî-î Felsefeden İlmü’n-Nefs Georges Lespinasse Fonsegrive Mütercim: Babanzade Ahmed Naim İmzalı: “Suad Beyefendi kardaşıma… 29 Teşrinievvel 1332, Ahmed Naim” İstanbul 1331, Amire Matbaası, 631+16 sh.
29
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ahmed Naim Bey’in Mehmed Âkif’le birlikte Arapça Kamus Hazırlama Komisyonunda görevlendirme yazısı.
30
Mütercim: Babanzade Ahmed Naim Terceme: Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih İstanbul 1346 (Hicri), 1928 (Miladi) Evkaf Matbaası, (1. Cild)- 495+200 sh. (2. Cild)- 201+766 sh.
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 32
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a EŞREF EDİB FERGAN
(1882 - 1971)
II. Meşrutiyet’le Cumhuriyet döneminin tanınmış dergilerinden Sebîlürreşâd’ı yayımlayan gazeteci ve yazar. Mekteb-i Hukuk mezunudur. Ebül‘ulâ (Mardin), Mehmet Âkif (Ersoy), Mûsâ Kâzım ve Mahmud Esad gibi İslâmcı düşüncenin önde gelen bazı şahsiyetlerinin desteğiyle Sırât-ı Müstakîm adıyla haftalık bir dergi çıkarmaya karar verdi. 11 Temmuz 1324’te (24 Temmuz 1908) kurulan dergi 14 Ağustos 1324’te (27 Ağustos 1908) yayın hayatına girdi. 182. sayıdan sonra Ebül‘ulâ’nın darülfünuna hoca olması üzerine tek imtiyaz sahibi kalan Eşref Edip derginin adını Sebîlürreşâd olarak değiştirdi (24 Şubat 1327/9 Mart 1912).
a 33
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmed Âkif’in Eşref Bey’e yazdığı 7 Mayıs 1936 tarihli mektup.
Sebilürreşad Sahibi: Eşref Edib Başmuharrir: Mehmed Âkif İstanbul 24 Şubat 1327 – 5 Mart 1341, Cild: 8- 25, Sayı 183-641
34
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Dinde Reformcular Eşref Edib - Ali Fuad Başgil – Nureddin Topçu – İsmail Hami Danişmend – M. Raif Ogan İstanbul 1378-1959, Sebilürreşad Neşriyatı, 63 Sayfa
Eşref Edib Fergan İstanbul 1381-1962, Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı İmzalı: “Muhterem Fâzıl Üstad İzzet Mühürdâroğlu Beyefendiye’ye Takdim 7.12.961 Eşref Edib” 1. Cild: 400 Sayfa
35
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Büyük İslâm Tarihi Asrı Saadet Hazırlayan: Eşref Edip Müellif: Şah Muinüddin Ahmed Nedvi – Said Sahib Ansari Cild: 1-5, İstanbul 1963, Sebilürreşad Neşriyatı
36
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Eşref Edib’in yazdığı 7.12.1961 tarihli mektup.
37
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
38
Eşref Edib, İstiklâl Mahkemesi’nde beraber yargılanan gazeteci arkadaşlarıyla birlikte.
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a MİTHAT CEMAL KUNTAY
(1885-1956)
Şair ve yazar Mithat Cemal Bey ilk ve orta öğrenimini Aksaray’da Mekteb-i Osmânî’de, liseyi Galata’da Saint Joseph ve Vefa İdâdîsi’nde tamamladı. Mekteb-i Hukuk’tan mezun olduktan sonra 1908’de Türkiye’de ilk defa hukuk doktoru unvanını aldı. Birinci Hukuk Mahkemesi üyeliğinde bulundu. 1923’te kendi isteğiyle Beyoğlu 4. Noterliği’ne geçti ve ölünceye kadar bu görevi sürdürdü. 30 Mart 1956’da öldü. Midhat Cemal, Türk edebiyatında belgelere dayalı biyografi yazarlığının dikkat çekici örneklerini vermiştir. Bunlardan biri de Mehmed Âkif monografisidir: Mehmed Âkif-Hayatı, Seciyesi, Sanatı (İstanbul 1939).
a 39
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Kartvizit Mithat Cemal Noter
Mehmet Âkif: Hayatı, Seciyesi, Sanatı Mithat Cemal İstanbul 1939, Semih Lütfi Kitabevi, 446+6 sh.
40
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Üç İstanbul Mithat Cemal İstanbul 1938, Sühulet Kitabevi, 552 sh.
41
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında Mithat Cemal Kuntay İstanbul 1944-1949, Maarif Matbaası, (Cild: 1-3), 605+766+824 sh. (İmzalı)
42
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
43
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Midhat Cemâl Bey’in Mehmed Âkif Kitabının neşriyle ilgili Sühulet Kitabevi’yle Yaptığı 13 Teşrinievvel 1937 Tarihli Zeyli Mukavelename
44
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a HASAN BASRİ ÇANTAY
(1887-1964) Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm adlı Kur’an tercümesiyle tanınan son devir din âlimi. Hususi hocalardan Arapça ve Farsça öğrendi. Millî Mücadele’nin başlamasıyla birlikte Balıkesir havalisinde önemli faaliyetler gösterdi. I. Büyük Millet Meclisi’ne Balıkesir mebusu olarak girdi, aynı mecliste mebus olarak bulunan şair Mehmet Âkif ile yakın arkadaş oldu, ondan Arap edebiyatı okudu. Mehmet Âkif, Bursa ve Balıkesir çevresinden gelen Yunan mezâlimi haberlerinin tesiriyle yazdığı “Bülbül” şiirini Çantay’a ithaf etmiştir.
a 45
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Hasan Basri Bey, bir ihtifalde hocası ve mesai arkadaşı Mehmet Âkif Bey’i anlatıyor.
46
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Çantayzâde Hasan Basri, Büyük Meclis Karesi Azasından. Kartvizitin arkasında 17 Mayıs 1336 (1920) tarihi mevcut.
47
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Birinci Kırk Hadis ve Mealleri Hasan Basri Çantay İstanbul 1958, Ahmet Said Matbaası, 10 kitap İmzalı: “Eşref Sümer Bey kardeşime. 9.5.1958 H.B.Çantay”
48
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Kara Günler ve İbret Levhaları Hasan Basri Çantay İstanbul 1964, Ahmet Said Matbaası, 86 sh.
49
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ülkü Edebiyatı H. Basri Çantay Balıkesir 1939, Türk Pazarı Basımevi, 45 sh. (İmzalı)
50
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Zekâ Demetleri, Latifeler, Cümleler H. Basri Çantay tarafından imzalı Balıkesir 1939, Türk Pazarı Basımevi , 101 sh.
51
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Kur’ânı Hâkim ve Meâl-i Kerim (Cild: I-III) Hasan Basri Çantay İstanbul 1953, İsmail Akgün Matbaası
52
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a SAİD HALİM PAŞA
(1864-1921) Osmanlı sadrazamı ve fikir adamı. Kahire’de dünyaya geldi (19 Şubat 1864). Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın torunu olup babası Şûrâ-yı Devlet üyesi Mehmed Abdülhalim Paşa’dır. Ailesiyle birlikte 1870’te İstanbul’a yerleşti. İlköğrenimini özel hocalardan yaptı. Küçük yaşta Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizce öğrendi. Üniversite tahsilini İsviçre’de siyasî ilimler alanında tamamladı. Çeşitli görevlerden sonra 11 Haziran 1913’te Mahmud Şevket Paşa’nın ölümü üzerine vezirlik rütbesi verilerek sadâret kaymakamlığına, ertesi gün de sadrazamlık makamına getirildi. 3 Şubat 1917’de sadâret makamından rahatsızlığını ileri sürerek ayrıldı. 28 Mayıs 1919’da İngilizler tarafından önce Mondros’a, ardından Malta’ya sürüldü. 29 Nisan 1921’de Malta’da serbest bırakıldı. İstanbul’a dönme isteği sakıncalı görülüp reddedildi. İngiliz işgali altındaki Mısır’a da gidemediğinden Roma’da bir konak kiralayıp oraya yerleşti. 5 Aralık 1921’de konağın önünde Ermeni Arşavir Şıracıyan tarafından öldürüldü. Naaşı İstanbul’a getirildi ve 29 Ocak 1922’de II. Mahmud Türbesi bahçesinde babasının yanına gömüldü.
a 53
a
Ummana Said Halim Paşa ve İttihat ve Terakki’nin Dökülen Irmaklar ileri gelenleri bir toplantı esnasında... a
54
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Diken Mecmuası Said Halim Paşa Karikatürü
Burhan–ı İctimaimiz Mehmed [Prens Said Halim Paşa] İstanbul 1332 (Rumi) 1916 (Miladi), Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 35 sh.
Mısır Meselesi Said Halim Paşa’nın Henüz Neşredilmemiş Bir Eseri (Paşa’nın el yazısıyla.)
55
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Kuşçubaşı Eşref Bey’in “Said Halim Paşa’nın Katli” Başlıklı Yazısı, 19 sh.
Islahatımız Esasları Said Halim Paşa’nın Henüz Neşredilmemiş Bir Eseri (Mehmed Âkif’in el yazısıyla.)
56
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ABBAS HALİM PAŞA
(1866-1935) Türk devlet adamı, nazır. Asıl adı Mehmed Abbas’tır. Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın dördüncü oğlu Halim Paşa’nın ikinci çocuğudur. Kahire’de doğdu (1865). Özel hocalardan Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizce öğrendikten sonra ağabeyi Said Halim ile birlikte İsviçre’ye giderek yüksek tahsilini orada tamamladı. Hidiv Tevfik Paşa’nın kızı ile evlendi (1895). Uzun yıllar Avrupa’da kalarak kendisini yetiştirdikten sonra İstanbul’a döndü. Sultan II. Abdülhamid’in saltanatının son yıllarında devlet hizmetine girdi, Şûrâ-yı Devlet âzası oldu. Said Halim Paşa’nın sadâreti yıllarında bir yıl kadar Bursa valiliği yaptıktan sonra Nâfia nâzırlığına getirildi (1915). Said Halim Paşa’nın istifası ile kabinedeki görevinden ayrıldı (1917). İstanbul’un işgali sırasında İngilizler tarafından savaş kabinelerinin bazı nâzırları, fikir ve siyaset adamları ve bazı mebuslarla birlikte tutuklanarak yargılandı (1919). Mahkeme sonuçlanmadan diğer tutuklularla birlikte Malta’ya sürüldü. İki yıl sonra serbest bırakılınca İstanbul’a döndü. Bundan sonraki yıllarını İstanbul ve Mısır’da geçirdi. Kahire’de vefat etti.
a 57
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmed Halim Paşa (Said Halim ve Abbas Halim Paşa’ların babaları.)
Mehmet Âkif’in el yazısı ile “Kasr-ı Gülşen Şiiri” (Abbas Halim Paşanın ölümü üzerine yazdığı şiir.)
58
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mehmed Âkif’in Abbas Halim Paşa’ya ithaf ettiği “Mektub –Bir Ariza- Şiiri” (2 Sayfa)
59
a
Ummana Abbas Halim Paşa ve Mehmet Âkif Dökülen (solda) Irmaklar Mısır’da piramitlerin önünde. a
60
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a MUHAMMED ABDUH
(1849-1905)
Mısırlı İslâm düşünürü, yenilik hareketinin öncülerinden. Mısır’a gelen Cemâleddîn-i Efgānî’den 1871 yılından itibaren riyâziye, felsefe ve kelâm dersleri aldı. Ezher’den 1877’de mezun oldu. Ezher’de ve Kahire Dârülulûmu’nda tarih, Dârü’l-elsüni’l-Hidîviyye’de Arap dili ve edebiyatı dersleri verdi. Fransa ve İsviçre’ye yaptığı kısa seyahatlerde Fransızca’sını ilerletti. 1895 yılında kurulan Ezher İdare Meclisi’nde üye tayin edildi. 1899’da Mısır müftülüğüne getirildi. Hayatının sonuna kadar bu görevi devam ettirdi. İskenderiye’de 11 Temmuz 1905 tarihinde vefat etti. Muhammed Abduh’un düşüncesi, Mehmet Âkif başta olmak üzere Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşâd çevresinde yer alan modernistler üzerinde etkili olmuştur.
a 61
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Abbas Mahmud el-Ukad’ın telif ettiği Muhammed Abduh kitabının kapağı. Kahire 1960, Müesseset-ül Hancı el –Kahire, 108 sh.
Abbas Mahmud el-Ukad’ın telif ettiği Muhammed Abduh kitabının kapağı. Şam 1963, Cumhuriyet-ül Arabiyet-ül Müttehide
62
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Expose De La Religion Musulmane Muhammed Abdou Paris 1925, Labrairie Orientaliste Paul Geuthner, 147 sh.
63
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Nehcül Belaga Hz. Ali bin Ebu Talib Hazırlayan: Muhammed Abduh Cild: I-II, Kahire
64
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a HAFIZ ASIM ŞAKİR
(1900-1990) Asıl adı Hacı Hafız Mustafa Âsım Şakir’dir. 7 yaşında hıfzını tamamlayan Âsım Şakir, çocukluk yaşlarından itibaren Bayezid ve Şehzadebaşı camilerinde mukabele okumaya başlamıştır. Beyazıd Rüştiyesi’nin ardından Mercan Sultanîsi’nden mezun olduktan sonra bir müddet Tıbbiye’de okumuştur. Kısa süreli Tıbbiye macerasından sonra Posta-Telgraf Mektebi’ni bitiren Âsım Şakir, bir süre Posta İdaresi’nden çalıştıktan sonra Ünyon Sigorta Şirketi’nde sigortacılığa başlamıştır. Ömrünün son 6 ayına kadar sigorta eksperliği yapan Âsım Şakir, aynı zamanda Türkiye’nin ilk sigorta eksperiydi. Genç yaşında sesinin güzelliğiyle Mehmet Âkif’in dikkatini çekmiş ve ömrünün son demlerinde yanında bulunmuştur.
a 65
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Asım Şakir Bey’in enfiye kutusu. (Kullandığı son enfiye bakiyesi kutuda kalmıştır.)
66
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ABDULAZİZ CAVİŞ
(1876-1929) Mısırlı mücadele ve hareket adamı, âlim, gazeteci ve yazar. Tunus asıllı olup İskenderiye’de doğdu. Câmiu’l-Ezher’de ve Kahire Muallim Mektebi’nde okudu. Tahsilini tamamlaması için İngiltere’ye gönderildi. Oxford’da Arapça hocalığı yaptı. Mısır Maarif Vekâleti’nde müfettiş olarak sekiz yıl eğitimin ıslahına çalıştı ve sömürgeci İngilizler’in baskısından kurtarılması için gayret gösterdi. Daha sonra memuriyetten ayrılarak siyasî mücadeleye atıldı. Mustafa Kâmil Paşa’nın 1907’de vefatı üzerine, onun çıkardığı el-Livâ gazetesinde 1908 Mayısından 1912 Şubatına kadar başmuharrirlik yaptı. 1912’de İstanbul’a gitti. El-Hilâlü’l-Osmânî ve el-Hakku yalû adlı gazeteleri çıkardı. 1918’de son Alman vapuruna binip Karadeniz’e geçti; Romanya üzerinden İsviçre’ye vardı. İsviçre’de 1923 yılına kadar kaldı ve aynı yıl Ankara’ya döndü; Şer‘iyye Vekâleti’ne bağlı Tedkîkat ve Te’lîfât-ı İslâmiyye Heyeti’ne başkan tayin edildi. Ömrünün son yıllarını Kahire’de geçirdi.
a 67
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Die İslamische Welt Abdul Aziz Schauıssch - Abdul Malik Hamza Bey Berlin, 1917
Al-Âlem-ül İslâm Sahip ve Mesûl Müdürü: Abdülaziz Caviş İstanbul, 1332 (1916) - 1334 (1918), Matba-i Adel, (On beş günlük - Arapça)
68
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
İçkinin Hayat-ı Beşerde Açtığı Rahneler Abdülaziz Caviş Mütercim: Mehmed Âkif Ankara 1341/1339, Ali Şükrü Matbaası, Tedkikat ve Telifat-i İslâmiye Neşriyatı, 68 sh.
Anglikan Kilisesi’ne Cevap Abdülaziz Caviş Mütercim: Mehmed Âkif İstanbul 1340/1342, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, TBMM Hükûmeti Umur-i Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti Tedkikat ve Telifat–i İslâmiye Heyeti Neşriyatı, 290 sh. 69
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
“İçkinin Hayatı-ı Beşerde Açtığı Rahneler” kitabının Arapça aslı Abdülaziz Caviş Asar-ül Hamr İstanbul 1342, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 48 sh. Ateş Anglikan Kilisesine Cevap Abdülaziz Caviş Tercüme: Mehmet Âkif Sadeleştiren: Dr. Süleyman Ateş Ankara 1975, Diyanet İşleri Başkanlığı, 199 sh. 70
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Beşeriyeti Kurtaracak Tek Çığır İslâm Fazîleti Abdülaziz Caviş Tercüme: Mehmet Âkif İstanbul 1952, İsmail Akgün Matbaası, 39 sh.
Hilafet-i İslâmiyye ve Âl-i Osman Şeyh Abdülaziz Caviş Tercüme: Muhammed Safi İstanbul 1993, Bedir Yayınevi, Osmanlıca Basım, 48 sh.
71
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Hazreti Ali Diyor ki… Abdülaziz Caviş Tercüme: Mehmet Âkif Ankara 1954, Diyanet İşleri Reisliği, 34 sh.
72
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a HÜSEYİN KÂZIM KADRİ
(Yusuf Ünal koleksiyonundan)
(1870-1934)
Siroz Mutasarrıflığı, Halep Valiliği, Selanik Valiliği, İstanbul Şehreminliği gibi görevlerde bulundu. Evkaf Nazırlığı ve Maliye Nazırlığı Vekilliği yaptı (1921). Büyük Türk Lügatii’ni tamamlamak için uzun yıllar çalıştı. Tarsus’ta 17 Ocak 1934 tarihinde vefat etti.
a 73
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Hüseyin Kazım Bey İstanbul 1935, Matbaai Ebbüzziya , 118 sh.
Felâha Doğru İslâmiyet’in Avrupa’ya Son Sözü Şeyh Abdullah Bağdadi Mütercim: Şeyh Muhsin-i Fani [Hüseyin Kâzım] İstanbul 1328, Tanin Matbaası, 51 sh.
74
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mahdumkulu Divânı ve Yedi Asırlık Türkçe Bir Manzume Şerh ve Tenkit Eden: Şeyh Muhsin-i Fâni [Hüseyin Kâzım] İstanbul 1340, Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, 64 sh.
75
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Büyük Türk Lûgatı Türk Dillerinin İştikakı ve Edebi Lûgatları Hüseyin Kazım Kadri İstanbul 1927-1945, Devlet Matbaası, Maarif Vekaleti, (1. Cild) 99+855 sh., (2.Cild) 982 sh., (3. Cild) 928 sh., (4. Cild) 894 sh.
Hüseyin Kazım Kadri Bey’in 13 Kanunusani 1334 (1918) tarihili bir mektubu. (Yusuf Ünal koleksiyonundan)
76
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Nuru’l-Beyan Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Tercümesi Hüseyin Kazım Kadri İstanbul 1340, Matbaa-i Âmire, (Cild: 1-2), 6+1145+4+35 sh.
77
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 78
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a FUAD ŞEMSİ İNAN
(1883-1974)
1883’te İstanbul’da doğdu. İlk tahsîlini Nümûne-i Terakkî Mektebi’nde tamamladığı sırada babasını kaybedince orta ve lise tahsîlini Dârüşşafaka’da bitirip 1905’te Mülkiye’nin yüksek kısmından ‘Pekiyi’ derece ile mezun oldu. Aynı yılın Eylül ayında Maarif Nezâreti’ne intisapla Kalem kâtibliğinden sonra Tedrîsât-ı İbtidâiye müfettişliğine getirildi. 1909’da Dârü’l-Muallimîn-i İbtidâî müdür muavinliğine tayin edildi. Dârüşşafaka’da 1914-1919 yılları arasında müdür olarak görev yaptı. 16 yıl müddetle Maarif’in ıslahına çalıştı. 1924 Mart ayında Maârif Vekâleti’nce emekliye sevk edildi. Uzun yıllar Abbas Halim Paşa’nın umûmî vekilliğini yürüttü. 14 Ağustos 1974’te vefat etti.
a 79
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
80
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Fuat Şemsi Bey, hat sanatının nadide eserleriyle dolu çalışma odasında.
81
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Fuad Şemsi yazılı kartvizit (Emin Nedret İçli koleksiyonundan)
Safahat (6. Kitab) Asım Mehmed Âkif Âkif bu eserini “Kardeşim Fuad Şemsi’ye” ibaresiyle F. Şemsi Bey’e ithaf etmiştir. İstanbul 1324, Sebilürreşad Kütübhânesi, 132 sh.
82
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a FATİN GÖKMEN
(1877-1955)
İlk öğrenimini Akseki ve Alanya’da, medrese hazırlık sınıflarını İstanbul’da Fatih Medresesi’nde tamamladı. Salih Zeki Bey’in teşvikiyle 1901 yılında yeni açılan Riyaziyyat Medresesi’ne (Fen Fakültesi) girdi. 21 Haziran 1910 tarihinde Rasathane-i Amire’nin müdürü oldu. Cumhuriyet yıllarında meteoroloji teşkilatının kurulmasına öncülük etti. 1933’teki üniversite reformu sırasında medrese kökenli olduğu için öğretim üyesi kadrosuna alınmayan Fatin Hoca kendini tamamen rasathanedeki faaliyetlerine adadı. 1943-1950 yılları arasında Konya milletvekilliği görevinde bulundu.
a 83
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
7 Gün Mecmuası No: 18 ’’Fatin Bey’in Dürbünü ile Neler Gördük’’ 12 Temmuz 1933
84
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Rubu Tahtası Nazariyatı ve Tersimi Yazan: Fatin Gökmen İstanbul 1948, Milli Eğitim Basımevi, 82 sh.
Eski Türklerde Heyet ve Takvim Fatin Gökmen İstanbul 1937, Devlet Basım Evi, 42 sh.
85
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 86
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ABDULLAH MÂHIR İZ
Mâhir İz ve Haydarpaşa Lisesi Edebiyat ve Felsefe Zümre Muallimleri Cemiyeti (Ömer Faruk Şerifoğlu koleksiyonundan)
(1895-1974) 28 Ocak 1895’te İstanbul’da doğdu. Tahsiline babasının kadılıkla görevli bulunduğu Midilli’de başladı; Balıkesir İdâdîsi’nin ilk kısmında okudu. Medine’de Arapçasını ilerletti. İstanbul’a döndükten sonra iki yıl Vefa İdâdîsinde öğrenim gördü. Babasının kadı olarak gittiği Ankara’da sultânîden mezun oldu (1916). Büyük Millet Meclisi’nde zabıt kâtibi, zabıt mümeyyizi ve ikinci grup şefi sıfatıyla dört yıl görev yaptı. Haydarpaşa Lisesi’ndeki edebiyat öğretmeni, daha sonra da İstanbul İmam-Hatip Mektebi müdürü (1958-1959) oldu. Çamlıca Kız Lisesi edebiyat öğretmeni iken emekliye ayrılan Mâhir İz (Ocak 1960), İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nde İslâmî edebiyat tarihi hocalığı ile yeniden mesleğine döndü. Burada tasavvuf tarihi, hitabet ve irşad derslerini de okuttu (1960-1970). 9 Temmuz 1974’te vefat etti.
a 87
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Yılların İzi Mâhir İz İstanbul 1975, İrfan Yayınları, 448 sh.
88
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Kısas-ı Enbiya Ahmed Cevdet Paşa Hazırlayan: Mahir İz İstanbul 1972, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Cild: 1-6
89
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Tasavvuf Mahir iz İstanbul 1969, Rahle Yayınları, 264 sh.
90
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ÖMER FERİD KAM
İmza: “Şair-i Muhterem Sıdkı Beyefendi’ye Yadigâr-ı Acizimdir. Ferid”
(1864-1944) Son dönem şairlerinden, düşünür ve yazar. 10 Ocak 1864’te İstanbul Beylerbeyi’nde doğdu. Beylerbeyi Rüşdiyesi’ni bitirince babasının arzusuna uyarak Mekteb-i Mülkiyye-i Şâhâne’ye kaydolduysa da bir yıl sonra bu okulu bırakıp Mekteb-i Hukuk’a girdi, ancak babasının ölümü üzerine ikinci sınıfta okulu terk etti. Yarım kalan öğrenimini özel hocalardan ders alarak tamamlamaya çalıştı, bu arada Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi. Çeşitli kurumlarda mütercim ve muallim olarak görev yaptı. 1914’te Dârülfünun’da Mehmet Âkif’in yerine Türk edebiyatı müderrisliğine, 1917’de Süleymaniye Medresesi’nde felsefe-i umûmiyye tarihi müderrisliğine, 1919’da Dârü’lhikmeti’l-İslâmiyye üyeliğine tayin edildi. 1936-1941 yıllarında Maarif Vekâleti Kütüphaneleri Tasnif Komisyonu üyesi olarak çalıştı. 23 Mart 1943’te Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İran edebiyatı öğretim üyeliğine tayin edildi. 2 Mayıs 1944’te vefat etti.
a 91
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
İlim-i Mabade’t Tabia Emile Boirac Mütercim: Ferid Kam İstanbul 1343, Mahmud Bey Matbaası, Sebilürreşad Kütübhanesi Neşriyatı, 129 sh.
92
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Dinî, Felsefî Musahabeler Ferid Kam İstanbul 1329, Sırat-i Mustakim Matbaası, 194 sh.
93
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 94
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a EŞREF SENCER KUŞÇUBAŞI
Kuşcubaşı Eşref Bey, Necd Çölleri’ndeyken İmzalı: M.Gıray’a
(1873-1964) Osmanlı Devleti’nin ilk istihbarat kurumu olan Teşkîlât-ı Mahsûsa’nın kurucusu ve ilk başkanı. İstanbul’da doğdu. Öğrenimini askerî okulda yaptı. Mekteb-i Harbiye’nin son sınıfında iken Sultan Abdülhamid’e karşı olan Yeni Osmanlılar’la iş birliği yapan babasıyla birlikte Hicaz’a sürüldü. Bir yıl kadar Tâif’te kaldı; buradan firar ederek kardeşi Selim Sâmi Bey’le birlikte mücadeleye başladı. Miralay Râsim Bey’in telkiniyle Teşkîlât-ı Mahsûsa’yı kurdu (1898) ve ilk başkanı oldu. Libya, Cezayir ve Fas’ta dolaştı. İngilizler tarafından Malta’ya sürüldü. Mütareke’den sonra Malta’dan kaçtı. İstanbul’da işgalcilere karşı ilk direniş hareketini hazırladı.“Yüzellilikler” arasında yurt dışına çıkarıldı. Türkiye’ye döndükten sonraki hayatını Salihli ve Söke’deki çiftliklerinde geçirdi, 1964 sonbaharında Söke’de vefat etti.
a 95
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmed Âkif‘in Eşref Bey’e 25 Eylül 1930 Tarihli Mektubu
96
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Eşref Bey‘in Âkif’in Kendisine Gönderdiği Mektuplarıyla İlgili Mütalaaları ve Muhafaza Ettiği Zarflar (4 Adet)
97
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Eşref Bey’in Âkif’in Oğlu Emin Bey’le İlgili Cemal Kutay’a Yazdığı Mektup (3 Sayfa)
98
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a YOZGATLI İHSAN EFENDİ
Yozgatlı İhsan Efendi (Ûlema kisvesiyle.)
(1902-1961) Yozgat’ta doğdu. İbtidâî ve idâdî mekteplerinden mezun olduktan sonra bir süre Yozgat’taki Mekteb-i Sultânî’de ve medreselerde okudu. Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi. I. Mahmud tarafından Kahire’de inşa edilen Sultan Mahmud Medresesi’nde 1937-1959 yılları arasında müderrislik ve müdürlük yaptı; Türkiye, Balkanlar, Afrika ve Güneydoğu Asya’dan gelen birçok talebe yetiştirdi. Mehmet Âkif, Kur’an meâlini hazırlarken çalışmalarının son şeklini Mehmed İhsan Efendi ile birlikte gözden geçirmiş ve 1936 yılında Türkiye’ye gelirken, “Dönebilirsem üzerinde yeniden çalışıp neşrederiz; dönemezsem yakarsın” diyerek meâli kendisine emanet etmiştir.
a 99
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 100
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a TAHİR’ÜL MEVLEVİ OLGUN
(1877-1951) Edebiyat tarihçisi, yazar ve şair. İstanbul Taşkasap’ta (Fındıkzade) doğdu. Tâhirül- Mevlevî tahsilini Gülhane Askerî Rüşdiyesi ve Menşe-i Küttâb-ı Askerî’de tamamladı. Bâb-ı Seraskerî’de mülâzım olarak göreve başladı (1892). Memuriyetten istifa ederek 1001 günlük çileye girdi (1896-1898). 1904’te Orman ve Ziraat Nezâreti’nde tekrar memuriyete başladı. Burada Mehmet Âkif’le tanışıp dost oldu.1909’da Dârüşşafaka’ya edebiyat ve usûl-i tahrîr muallimi tayin edildi.1914’te kurulan Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye medreselerinde müderrisliğe getirildi. 7 Aralık 1925’te şapkaya ve inkılâplara karşı olma suçlamasıyla İstanbul’da tutuklandı. Sonraki yıllarda Maltepe Askerî ve Kuleli Askerî Lisesi’nde muallimlik yaptı. 29 Mayıs 1948’de Süleymaniye Camii’nde Mesnevî okutmaya başladı. 21 Haziran 1951’de vefat etti.
a 101
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mevlevi Ayiniyle İlgili Bir Şiir Afişi
Tâhirül-Mevlevî’nin çıkardığı Mahfil Mecmuası’nın 1338 tarihli Gazete Bandı.
102
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mahfil Mecmuası Sahibi, Müdürü ve Muharriri: Tahir’ül Mevlevi, İstanbul 1338, Sayı: 1-24
Hazret-i Peygamber ve Zamanı Tahir’ül Mevlevi Olgun İstanbul 1341, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 46 sh.
103
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mesnevi Şerhi Mevlana Celaleddin-i Rûmi Şarih: Tahir-ül Mevlevi İstanbul 1972, Selam Yayınevi, 14 Cild
104
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ELMALILI MUHAMMED HAMDİ YAZIR
(1878-1942) Hak Dini Kur’an Dili adlı tefsiriyle tanınan son devir din âlimlerinden. Antalya’nın Elmalı ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğreniminin yanı sıra hafızlığını Elmalı’da tamamladı. Beyazıt Camii’ndeki derslerine devam ettiği Kayserili Mahmud Hamdi Efendi’den icazet aldı. Süleymaniye Medresesi’nde mantık, Mülkiye Mektebi’nde vakıf hukuku dersleri okuttu. 1915-1917 yıllarında huzur derslerine muhatap olarak katıldı. 15 Eylül 1919’da âyan heyeti üyeliğine tayin edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Türkçe bir tefsir hazırlatılması kararı alınınca Diyanet İşleri Reisliği bu işi kendisine teklif etti. Elmalılı teklifi kabul ederek tefsiri yazmaya başladı; Hak Dini Kur’an Dili adını verdiği eserini vefatından önce bitirmeye muvaffak oldu. 27 Mayıs 1942’de vefat etti.
a 105
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmed Âkif Ersoy’un Kur’ân Meâli Âkif’in Kendi El Yazısıyla İki Cüzlük Meâli Eşref Edip Bey vasıtasıyla Elmalılı Hamdi Efendi Hazretlerine Hazırlayan: Necmi Atik İstanbul 2016, Büyüyen Ay Yayınları, 132 sh.
106
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mukavelename Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Riyaseti ile Dersiâmdan Elmalılı Muhammed Hamdi Efendi ve Şair Mehmed Âkif Bey Arasında Münakid Mukavelenâmedir. 26 Teşrinievvel 1341 Pazartesi Beyoğlu Dördüncü Kâtib-i Adlî Midhat Cemal İmzalar: Şair Mehmed Âkif Bey ile Elmalılı Muhammed Hamdi ve Türkiye Diyanet İşleri Riyasetini Temsil 107
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Beyan-ül Hak Cemiyet-i İlmiye-i İslâmiye’nin Neşr-i Efkârıdır Hamdi Efendi’nin Yazarlığını Yaptığı Mecmua İstanbul 14324
Hak Dini Kur’an Dili Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır İstanbul 1934, Diyanet İşleri Başkanlığı, Cild: 1 - 10 108
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ISPARTALI AĞLARCIZÂDE MUSTAFA HAKKI
(1867-1923) 21 Mart 1867 yılında lsparta’da doğdu. Mahallî mekteb-i sıbyanında Kur’an-ı Kerim okudu, on bir yaşında Kur’an-ı Kerim’i ezberleyerek hafız oldu. Rüştiye mektebinden birinci olarak şahadetnâme aldıktan sonra bir taraftan medreseye diğer taraftan da Hamidâbâd Sancağı’nın Meclis-i İdare Kalemi’ne devam etmeye başladı. Tahrirat Kalemi’nde çalıştıktan sonra Menafi Sandığı katipliğine atandı. Menafi Sandığı’nın Ziraat Bankası’na dönüşmesinden sonra bankanın saymanı ve memuru (müdürü) oldu. Rumca, Ermenice, Fransızca, Arapça ve Farsça öğrendi. 1911’de Hukuk Mektebi’ni bitirdi. Farklı dönemlerde Isparta mebusu olarak görev yaptı. Ispartalı Hakkı, ömrü boyunca Türk dilinin sadeleştirilmesine çalışmış, yazı ve konferanslarıyla bu alanda çaba sarf etmiş bir fikir, san’at ve politika adamıdır. Hakkı Bey, 5 Şubat 1923’te vefat etmiştir.
a 109
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ziraat Bankası Müfettişi M. Hakkı
Ispartalıların Hakkı Bey’in mebus olması için yayınladıkları beyanname.
110
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Köyümden Geliyorum Ispartalı Hakkı Hazırlayan: Şevket Aziz Kansu Ankara 1971, Türk Dil Kurumu Yayınları, 58 sh.
Mehmet Âkif’in Ispartalı Hakkı Bey’e Mektubu 111
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 112
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ŞEHBENDERZADE FİLİBELİ AHMED HİLMİ
(1865-1914) Son dönem Osmanlı fikir adamı. Filibe’de (Plovdiv) doğdu. Filibe’de başladığı öğrenimine İstanbul’da devam etti. Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi’ni bitirince Posta ve Telgraf Nezâreti’nde, ardından Düyûn-ı Umûmiyye Nezâreti’nde çalışmaya başladı (1890). II. Meşrutiyet’in ilânından sonra Dârülfünun’da felsefe müderrisliği yaptı. 21 Nisan 1910’da dönemin neşir hayatında önemli bir yeri olan haftalık Hikmet’i çıkarmaya başladı. 9 Ekim 1911’de Hikmet Matbaa-i İslâmiyyesi’ni adlı matbaası kapatılarak önce Kastamonu’ya, ardından Bursa’ya sürüldü. Bir süre sonra aftan faydalanıp İstanbul’a döndü. 30 Ekim 1914’te aniden öldü.
a 113
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
A’mâk-ı Hayal Raci’nin Hatıraları Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi İstanbul 1341, Necm-i İstikbâl Matbaası, 174 sh.
114
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Muhalefetin İflası Şenbenderza Filibeli Ahmed Hilmi İstanbul 1331, Hikmet Matbaa-i İslâmiye, 76 sh.
115
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Tarih-i İslâm Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi Hikmeti Matbaası, 1327, Cild:1-2, 671 sh.
116
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ABDÜRREŞİD İBRAHİM EFENDİ
(1857-1944) Rusya Türkleri’nin ilk siyasî temsilcisi, İslâmcı gazeteci-yazar, seyyah. 23 Nisan 1857’de Sibirya’da doğdu. Abdürreşid İbrahim genç yaşta ailesinden ayrılarak başladığı tahsil hayatını, çevre kazalardaki medreselerde sürdürdü. Hacca gitmek üzere İstanbul’a kaçtı (1880). 1892’de Ufa şehrinde Orenburg Şer‘î Mahkemesi’ne âza seçilerek kadılık yaptı. Ardından 1895’te İstanbul’a giderek siyasî mücadelesine orada devam etti.1911’de İtalyanlar’ın Trablusgarp’ı,Ruslar’ın da Sarıkamış’ı işgali üzerine oraya gitti (1915). Abdürreşid İbrahim 1922-1923 yıllarında Rusya’da, 1930’da Kahire’de, 1930-1931 yıllarında da Mekke’de bulundu. 17 Ağustos 1944 günü Tokyo’da vefat etti.
a 117
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Âlem-i İslâm ve Japonya’da İntişar-ı İslâmiyyet Abdürreşid İbrahim, İstanbul 1328, Ahmed Saki Bey Matbaası, (1. Cild)- 620 sh. (2. Cild) - 242+5 sh.
118
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Her Kimge Gerek Abdürreşid Bin Ömer İbrahim St. Petersburg 1325-1907, Abdürreşid bin Ömer İbrahim Matbaası, 38 sh.
119
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Abdurreşid İbrahim’in Tokyo’dan Kahire’de bulunan Mahmud Muhtar Paşa’ya gönderdiği bir mektubun zarfı.
120
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ALİ RIFAT ÇAĞATAY
Ali Rıfat Bey Refikası Hanım Efendi’yle [İmzalı]
(1869- 1935) Mûsiki muallimi, bestekâr ve ud icracısı. İyi bir ailede yetişmiş, iyi bir tahsil görmüş ve yüksek düzeyde Fransızca, Farsça ve Arapça öğrenmiştir. Bununla birlikte iyi bir musiki öğrenimi görmüştür. Uzun süre Bâbıâli Me’mûrîn-i Mülkiyye Komisyonu mümeyyizliğinde bulundu. II. Meşrutiyet’in ilânından sonra Kadıköy’de kurduğu Şark Mûsiki Cemiyeti’nin ilk başkanlığını yaptı. Bir süre Avrupa’da bulundu. Fransa’da iken hanımının ölümü üzerine İstanbul’a döndü (1922). Dârülbedâyi-i Osmânî’nin mûsiki heyeti reisliği ile daha sonraları Mûsikî Federasyonu reisliklerinde bulundu. Hayatının büyük kısmını talebe yetiştirmekle geçirdi. Talebeleri arasında Mesut Cemil, Ûdî Sâmi Bey, Subhi Ziya Özbekkan, Selahattin Pınar ve Şerif Muhittin Targan en meşhurlarıdır. Ali Rifat Çağatay 3 Mart 1935’te 68 yaşında vefat etmiştir.
a 121
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
İstiklal Marşı Maarif Vekaleti Celilesi’nce tertib olunan müsabakada heyet-i ilmiye kararıyla birinciliği ihraz eden milli marşımızdır. Söz: Mehmed Âkif Müellifi: Ali Rıfat İstanbul 1337, Orhaniye Matbaası, 4 sh.
İslâm Şairi Mehmet Âkif Bey, Şark Musiki Cemiyeti Reisi Ali Rıfat Bey
122
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
İstiklâl Marşı Şark Musiki Cemiyeti Reisi Ali Rıfat Bey’in eseridir. Söz: Mehmed Âkif İstanbul 1926, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 4 sh.
123
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ordunun Duası Söz: Mehmed Âkif Müellifi: Türk Musiki Ocağı Reisi Ali Rıfat “Erkan-ı Harbiye-i Umumi Riyaseti Celilesi’nce kabul ve tasdik buyrulmuştur.’’ 4 sh.
Taşplak
124
İstiklâl Marşı – Sakarya Marşı Beste: Ali Rıfat Bey Güfte: Mehmet Âkif Bey Okuyan: Ali Rıfat Bey Polydor
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Taşplak Dau’s Sıla 1-4 kısım Beste: Ali Rıfat Bey Güfte: Süleyman Nazif Bey Okuyan: Ali Rıfat Bey Polydor
125
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 126
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ALİ EKREM BOLAYIR
(1867-1937) II. Meşrutiyet’ten sonra yayımladığı hamasî şiirleriyle tanınan Servet-i Fünûn devri şair ve yazarı. Nâmık Kemal’in oğludur. İstanbul’da doğdu, ilk öğrenimine dört yaşında Cerrahpaşa civarındaki Hobyar Mahalle Mektebi’nde başladı. Bir yıl kadar Fâtih Askerî Rüşdiyesi’ne devam etti. II. Abdülhamid tarafından Mâbeyn’e “rütbe-i sânî” ile memur tayin edildi (1888). On sekiz yıl bu görevde kalan Ali Ekrem daha sonra Kudüs mutasarrıflığına (1906), Meşrutiyet’te ise Beyrut valiliğine tayin edildi (1908); ancak üç gün sonra istifa etti. Eylül 1908’de Cezâyir-i Bahr-i Sefîd valiliğine getirildi. Mart 1910’da Dârülfünun’da edebiyat müderrisi oldu. Balkan Harbi’nde Yunanlılar’a esir düştü. Bir haftalık esaretten sonra tekrar İstanbul’a döndü ve ikinci defa Dârülfünun’a müderris oldu (1912). Yahya Kemal milletvekili olunca vekâleten üçüncü defa Dârülfünun’a tayin edildi (1923). Aynı yıl şerh-i mütûn müderrisliğine getirildi; dârülfünun üniversite oluncaya kadar bu görevde kaldı (1933). Maltepe Askerî Lisesi’nde edebiyat öğretmenliği yaptı. Ömrünün son yıllarını sıkıntı içinde geçirdi. İstanbul’da öldü.
a 127
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
128
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Dar-ül Fünun hocaları ve talebeleriyle birlikte.
129
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ordunun Defteri Ali Ekrem Bolayır İstanbul 1336, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, 216 sh.
Ruh-i Kemal Ali Ekrem Bolayır, İstanbul 1324, Mahmud Bey Matbaası, 108 sh.
130
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a NEVZEN TEVFİK KOLAYLI
Neyzen Tevfik Bey (Hiç…)
(1879-1953) Ney üflemedeki ustalığı yanında hicviyeleriyle de tanınan şair. 1879’da Bodrum’da doğdu. Rüşdiyeyi Bodrum’da okudu. Berber Kâzım Efendi’den ilk ney derslerini Urla’da aldı. İzmir Mevlevîhânesi’nde Cemal Bey’den ney öğrenmeye başladı (1894). Türkçe, Arapça ve Farsça dersleri aldı. 1898’de İstanbul’a gitti. Tanıştığı Mehmet Âkif’ten Arapça, Farsça ve Fransızca dersleri aldı, o da Âkif’e ney dersleri verdi. 1903 yılında Mısır’a giderek İskenderiye ve Kahire’de yaşadı. II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine (1908) İstanbul’a dönüşünde tekrar Âkif’in yanına geldi. Âkif’i görmek için ikinci defa Mısır’a gitti (1929). İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda görevlendirildi (1930). Derbederliği yüzünden zaman zaman Bakırköy Ruh ve Sinir Hastanesi’nde tedavi gördü. Yakalandığı bronşitten kurtulamayarak 29 Ocak 1953’te vefat etti.
a 131
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Neyzen Tevfik Bey (Ney üflerken.)
Hiç Neyzen Tevfik Kolaylı İstanbul 1335 (Rumi) 1919 (Miladi), Mahmud Bey Matbaası, 56 sh. 132
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Safahât (6. Kitap), Asım Mehmed Âkif İstanbul 1342, Sebilürreşad Kütübhanesi, Amedî Matbaası, 132 sh. İmza: “Yâr-ı Kadim ve Müebbedim Tevfik’e Hatıra-i Muhabbetimdir. 4 Eylül 340’’
133
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Azâb-ı Mukaddes Neyzen Tevfik Kolaylı Hazırlayan: İhsan Ada İstanbul 1949, Onan Yayınevi Kardeşler Basımevi, 304 sh.
Taşplak Bestenigâr Taksim / Mevlevîhâne Peşrev Neyzen Tevfik Bey Columbia 134
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a MUALLIM AHMED VAHYI ÖLMEZ
(1878- 1 ARALIK 1957) Askerlikten emekli edebiyat muallimi. İlk dinî tahsil ve terbiyesini babasından aldı. İptidai tahsilini Edirne Cisri Mustafapaşa İbtidâiyesi’nde, orta tahsilini ise kısmen aynı kazada, kısmen de Edirne Askeri Rüştiyesi’nde yaptı. Ardından Harbiye Mektebi’ne girdi. Edirne Askeri İdadiyesi’nde 9 sene Kitâbet, Mantık muallimliği yaptı. Kuleli Askeri İdadiyesi’nde ise 6 sene Türkçe, Arapça, Acemce, Edebiyat, Felsefe okuttu. Emekliye ayrıldıktan sonra (1930) Yüce Ülkü Lisesi, Heybeli Ada Ruhban Okulu, Saint Benoit Lisesi, Üsküdar Amerikan Kız Lisesi gibi çeşitli özel okullarda edebiyat öğretmenliği yaptı. Arapça ve Farsçayı iyi bilen Vahyi Bey, çoğu askerî, azı sivil liselerde kırk üç yıl muallimlik etmiş, teğmenden korgenerale kadar çoğu subay olmak üzere on binlerce talebe yetiştirmiştir. Bursalı Tahir Bey, Tedrisâta Dair , Muhassala, Rıza Tevfik gibi eserleri bulunmaktadır.
a 135
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Müslümanlık ve Türklüğü Yükseltmeye Çalışanlardan Bursalı Tahir Bey Muallim Vahyi İstanbul 1334 (Rumi) 1918 (Miladi), Matbaa-i Orhaniye, 194 sh.
136
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Rıza Tevfik Kitabı Muallim Vahyi Ölmez
Rıza Tevfik Kitabı İç Kapağı
137
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Talim ve Terbiyede Muhassala Ne Olmalıdır, İstihsali Çaresi Nasıl Olabilir Muallim Vahyi İstanbul 1339 (Rumi) 1923 (Miladi), Necmi İstikbâl Matbaası, 77+1 sh.
138
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a HALİM SABİT ŞİBAY
(1883-1946) Kazan’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Sâmerrâ şehrinde tamamladı. Ulutarhan’daki Medrese-i Halîmiyye’de okudu. Orenburg’daki Hüseyniye Medresesi’nde müderrislik yaptı. 1901’de İstanbul’a gelerek Mercan İdâdîsi’ne girdi. 1910’da Dârülfünun İlâhiyat Şubesi’nden mezun oldu. 1914’te Dârülfünun’da târîh-i edyân dersleri verdi. Müderrislikten ayrılmak zorunda kaldığı tarihten sonra ticarî faaliyette bulundu (1919-1939). Son olarak 1944’te tayin edildiği Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere Heyeti âzalığı görevinde bulundu. 27 Aralık 1946 tarihinde Ankara’da öldü.
a 139
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Amelî İlm-i Hâl Halim Sabit Şibay İstanbul 1331 (Rumi) 1915 (Miladi), Tevsi-i Tıbaat Matbaası, (3. Kitap), 128 sh.
Amelî İlm-i Hal, Talebeye Mahsûs Halim Sabit Şibay İstanbul 1329 (Hicri) 1911 (Milâdi), Sırat-ı Mustakim Matbaası, (1. Kitap), 21 sh.
140
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Ulema ve Talebe-i Ulüm Efendilere Islah-ı Medaris Münasebetiyle Kazanlı Halim Sabit Şibay İstanbul 1329, Sırat-i Mustakim Matbaası, 48 sh.
Amelî İlm-i Hâl, Muallimlere Mahsûs Halim Sabit Şibay İstanbul 1910 (Milâdi), Sırat-i Mustakim Matbaası, (1. Kitap), 69+3 sh.
141
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
İslâm Mecmuası Müdür-i Mes’ûl ve Baş Muharrir: Halim Sabit İstanbul, Tanin Matbaası, Matba-i Osmaniye, Matbaa-i Hayriye ve Şurekası, Tecim Matbaası, Necm-i İstikbâl Matbaası, Kanunisani 1330-30 Teşrinisani 1334, Sayı: 1-63 (On Beş Günlük)
142
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a EBÜ’L ÛLÂ MARDİN
(1881-1957)
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi Türk hukukçusu. İşkodra’da doğdu. Gençliğinde özel öğrenim gördü. Temel dinî ilimleri okudu; Arapça ve Farsça öğrendi. 1903 yılında Dârülfünun Mekteb-i Hukuk’tan birincilikle mezun oldu. 1908’de Eşref Edip’le birlikte çıkarmaya başladıkları Sırât-ı Müstakîm’de daha çok hukukla ilgili yazılar yazdı. Yine Eşref Edip’le birlikte Sırât-ı Müstakîm Kütüphanesi’ni kurdu. 1912’de Kelime-i Tayyibe adlı bir dergi çıkardı. 1909’da Mekteb-i Hukuk’ta tatbîkat-ı hukukiyye dersini okuttu. 1910 yılında İstanbul’da Mekteb-i Hukuk ve Mülkiye’de öğretim üyeliğine başladı. Bu görevini, Mekteb-i Mülkiyye’de fakültenin Ankara’ya taşınmasına (1936), Hukuk Fakültesi’nde ise emekli oluncaya kadar (1951) sürdürdü. Çoğu modern hukukla ilgili arazi hukuku ve medenî hukuk alanında yirmiye yakın eser yazmıştır.
a 143
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Sırat-ı Müstakim Sahibi: Eşref Edib- Ebul’ula Zeynel Abidin İstanbul 14 Ağustos 1324- 16 Şubat 1327
Kelime-i Tayyibe Sahibi İmtiyaz ve Müessisi: Ebul’ula Zeynel Abidin Mahmud Bey Matbaası, 5 Nisan 1328/11 Ekim 1328, Sayı: 1-11, (On Beş Günlük)
144
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Huzur Dersleri Ebul’ula Mardin İstanbul 1956, İsmail Akgün Matbaası, Cild: 1, 612 sh. (İmzalı)
145
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Huzur Dersleri Cild: II – III Ebul’ula Mardin – İsmet Sungurbey İstanbul 1966, İÜ Hukuk Fakültesi, 1113+24 sh.
146
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a CENAP ŞAHABEDDİN
(1871-1934) Servet-i Fünûn dönemi şair ve nesir yazarı. Manastır’da doğdu. Bir süre Tophane’de Mekteb-i Feyziyye’ye devam etti. Gülhane Askerî Rüşdiyesi’nden 1880 yılında mezun oldu. 1889’da doktor yüzbaşı olarak Askerî Tıbbiye’yi bitirdi. 1890 yılı başlarında cilt hastalıkları ihtisası için devlet tarafından Paris’e gönderildi. Mesleği dolayısıyla çeşitli görevlerle seyahatlerde bulundu. 1919’da Dârülfünun Osmanlı edebiyat tarihi müderrisliğine getirildi. Eylül 1922’de Dârülfünun’daki görevinden istifa etmek zorunda bırakıldı. Daha sonra edebiyat ve sanat konularında yazı faaliyetine devam etti. Mehmet Âkif’e dair “Safahat Mübdii”nin yazarı 13 Şubat 1934’te vefat etti.
a 147
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Evrâk-ı Eyyam Cenap Şahabeddin Dersaadet, 1331, Kanaat Matbaası, 316 sh.
148
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Avrupa Mektupları Cenap Şahabeddin İmzalı: “Aziz ve Sevgili Zevcem Naciye’ye, 15 Haziran 336, C. Şahabeddin” İstanbul 1335, Matbaa-i Âmire, Asar-i Müfide Kütüphanesi, 288 sh.
149
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Türk Şairleri “Cenab Şahabeddin Bey” Kaya Nuri İstanbul 1339, Mahmud Bey Matbaası, 62 sh. Nesr-i Harb Nesr-i Sulh ve Tiryaki Sözleri Cenab Şahabeddin Dersaadet, 1334, Kanaat Matbaası, 192 sh.
150
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a MANASTIRLI İSMAİL HAKKI EFENDİ
(1846-1912)
Son devir Osmanlı âlimi. Manastır’da doğdu. İlk öğrenimini Manastır’da gördükten sonra İstanbul’a gidip tahsiline devam etti. Özel hocalardan dersler aldı. İcazet aldıktan sonra Ayasofya Camii kürsü şeyhliği dahil çeşitli pâyeler elde etti. Fâtih Camii kürsü müderrisliği yaptı. Uzun seneler Dolmabahçe Vâlide Sultan, Süleymaniye, Sultan Ahmed ve Ayasofya camilerinde vaaz verdi. 1899’da İstanbul Dârülfünûnu’nda müderrislik yaptı. Yirmi dört yıl süren müderrislik görevini liyakatla sürdürüp 5 Aralık 1912’de Anadoluhisarı’ndaki evinde vefat etti.
a 151
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mevâiz Ders: 1-7 Manastırlı İsmail Hakkı Toplayan: Eşref Edib İstanbul 1324, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 328 sh.
152
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Külliyat: Risaletü’l-Hamidiyye Tercümesi Beyyinât-ı Ahmediyye Hüseyin b. Muhammed el-Cesr Mütercim: Manastırlı İsmail Hakkı İstanbul 1329, Sırat-i Mustakim Matbaası, 287 sh.
153
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Şerhü’s-Sadr Bi-Fezâil-i Leyleti’l Kadr Manastırlı İsmail Hakkı İstanbul 1325, Mahmud Bey Matbaası, 27 sh.
154
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ÖMER RIZA DOĞRUL
(1893-1952) Dinî-İslâmî konulardaki yazıları ve yayınları ile tanınan müellif, gazeteci ve mütercim. Kahire’de doğdu. Tahsilini Ezher Üniversitesi’nde tamamlayıp Mısır’da gazeteciliğe başladı. Mehmed Âkif’le tanıştığında Kahire’de eş-Şa’b gazetesine yazı yazıyordu. 1915’te İstanbul’a gitti. aha sonra Mehmet Âkif’in kızı Cemîle Hanım’la evlendi.1925’te İstiklâl Mahkemesi’nce tutuklandıysa da bir müddet sonra serbest bırakıldı.1940-1950 yılları arasında Cumhuriyet gazetesinde günlük siyasî yazılar kaleme aldı.14 Mayıs 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den Konya milletvekili seçildi.13 Mart 1952’de İstanbul’da öldü.
a 155
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ömer Rıza’nın Mehmet Âkif’i tanıtan Eşref Edib’in önemli eserinin iç sayfalarına yazdığı satırlar...
156
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Ömer Rıza’nın tercüme ettiği birkaç eseri.
Ömer Rıza Doğrul’un Kur’an Kerim Tercüme ve Tefsiri. Tanrı Buyruğu, Cild: 1-2. İstanbul 1947, Ahmet Halit Kitabevi, 1000 sh
157
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 158
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a EBUSUÛDZÂDE NURİ BEY
(1889-1976)
Soyu büyük Osmanlı âlimi ve Şeyhülislamı Ebusuûd Efendi’ye (1490-1574) dayanan Ebusuûdzadelerden Ahmet Nuri Bey, hattat bir aileye mensuptur. 1889’da İstanbul’da doğdu.1905 yılından itibaren çeşitli memuriyetlerde bulunmuştur. 1927 yılında Diyanet İşleri Riyaset-i Celîlesi’nde çalışmaya başlamıştır. Ahmet Nuri Bey’in Diyanet İşleri Başkanlığı’ndaki hizmetleri 1931’de Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne geçmesiyle sona ermiştir. Ahmet Nuri Bey’in ağabeyi Hattat Şair Suûd Yavsî, babası Hattat Şair Mehmed Rıza (Safvet) Bey, dedesi ise genç yaşta vefat eden Hattat Vahdetî Efendi’dir.
a 159
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Mehmed Âkif’in Nuri Bey’e gönderdiği mektup.
160
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Nuri Bey’in kendi el yazısıyla tercüme-i hâli.
161
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Nuri Bey’in Dersaadet Camileriyle ilgili bir çalışması.
162
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Nuri Bey’in kitaplığından “Safahat” ve Mehmet Âkif’in 14 Teşrinievvel 1330 tarihli Nuri Bey’e yazdığı kartviziti
163
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ebusuûdzâde Nuri Bey (Çalışma masasında.)
164
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a ŞERİF MUHİDDİN TARGAN
(1892-1967)
Ud virtüozu, viyolonselist ve bestekâr. İstanbul’un Çamlıca semtinde doğdu. Hz. Peygamber’in 37. kuşaktan torunudur. 1908’de Dârülfünun Hukuk Fakültesi ve bir yıl sonra Edebiyat Fakültesi’ne girdi ve her ikisinden de mezun oldu. Cumhuriyet sonrası yeni sanat çevrelerinden ilgi görmemesi yüzünden gittiği Amerika’da (1924) sekiz yıl kaldı. 1932’de yurda döndü. Irak hükümetinin davetiyle Bağdat’a gitti (1934). Orada Bağdat Konservatuvarı’nı kurarak yönetimini üstlendi. 1948’de İstanbul Belediye Konservatuvarı ilmî kurul başkanlığına getirildi. 1950’de Safiye Ayla ile evlendi. 13 Eylül 1967 tarihinde vefat etti.
a 165
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Şerif Muhiddin Bey, Mehmed Âkif ve Abdulhak Hâmid’le Birlikte
Mekke–i Mükkerreme Emiri Şerif Ali Haydar Paşa (Şerif Muhiddin Bey’in Babası) 166
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mehmed Âkif’in Necid Çöllerinden Medine’ye Şiiri (Şerif Ali Haydar Paşa Hazretleri’ne.)
167
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Kartvizit Şerif Muhiddin H. Targan
168
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mehmed Âkif’in 1328 Tarihli Mektubu “İki Gözüm, Beyim Efendim, ...” Çamlıca’da Millet Bahçesinin karşısında Şerif Ali Haydar Paşazade Şerif Muhiddin Beyefendi Hazretleri’ne takdim edilecektir.
169
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Şerif Muhiddin Bey’in 1336 Tarihli Yağlıboya Tablosu
Taşplak Hüzzam ve Ferahfeza Semai Taksim Şerif Muhiddin Targan Maloof 170
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a SÜLEYMAN NAZİF
(1869-1927) II. Meşrutiyet dönemi şairi, yazar ve gazeteci. Diyarbekir’de doğdu. Servet-i Fünûn devri şairlerinden Faik Âli Ozansoy’un ağabeyidir. İlk öğrenimine Harput’ta başladı; bir süre Diyarbekir Rüşdiyesi’ne devam etti. Özel hocalardan Fransızca ve Arapça dersleri aldı. 1897’de Paris’e gitti. Basra (1909), Kastamonu (1910), Trabzon (1911), Musul (1913) ve Bağdat (1914) valiliklerinde bulundu. 1918’de Cenab Şahabeddin’le birlikte Hâdisât gazetesini çıkarmaya başladı. Meşhur “Kara Bir Gün” makalesini burada neşretti. 1920’de Malta’ya sürüldü. 1921’de İstanbul’a döndükten sonra Peyâm-ı Sabah, Resimli Gazete ve Yarın gibi gazete ve mecmualarda yazılar yazdı. 4 Ocak 1927’de öldü. Mehmet Âkif’e dair ilk müstakil eseri neşreden Süleyman Nazif’tir.
a 171
a
Ummana Dökülen Irmaklar
Sedat Semavi’nin Fırçasından Süleyman Nazif Bey’in Karikatürü
a
Diken Mecmuası Meşair Kartpostalı
Süleyman Nazif’in “Bir Şiir–i Mucize” İsimli M. Âkif ‘İn Âsım Kitabıyla İlgili Makalesi
Mehmed Âkif Süleyman Nazif İstanbul 1343, Ahmedi Matbaası, 106 sh. 172
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Fırak-ı Irak-Mesaibi Vatana Ağlayan Birkaç Neşide Süleyman Nazif İstanbul 1336, Mahmud Bey Matbaası, 63 sh.
Paris, 1314 tarihli Namık Kemal’i tabcil maksadıyla Abdulahrar Tahir (Süleyman Nazif) tarafından yazılan 16 sahifelik risale.
173
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
İmana Tasallut Şapka Meselesi Süleyman Nazif İstanbul 1342, Matbaa-i Tekfur, Maarif Kütübhanesi, 32 sh.
Hitabe Süleyman Nazif İstanbul Darülfünunu Konferans Salonda Muhibb-i Millimiz Piyer Loti’yi Tebcilen İrad Edilmiştir. İstanbul 1920 Ahmed İhsan ve Şurekası, 15 sh.
174
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a CEMALLEDİN AFGANİ
(1838-1897) İslâmî uyanışı etkileyen XIX. yüzyıl fikir ve siyaset adamlarından. Afganî on sekiz yaşına kadar Kâbil’de kaldı; ilk öğrenimini âlim bir kişi olan babası Safder’den yaptı. 1857 yılında Mekke’ye ulaşarak hac ibadetini ifa etti. 1870’te Dârülfünûn-ı Osmânî’nin açılışında bulundu. 1871’de Kahire’ye gitti. Afganî’nin sekiz yıllık Mısır ikameti sonrası Hindistan’a yöneldi. Hindistan’dan sınır dışı edilince kendi isteğiyle İngiltere’ye, oradan da Paris’e gitti. 1883’te başlayıp vefat ettiği 1897 yılına kadar din ve siyaset meseleleriyle İslâm ülkelerinin ortak problemlerini çözmekle meşgul oldu. 9 Mart 1897’de İstanbul’da vefat etti ve Maçka’da Şeyhler Mezarlığı’na defnedildi. En büyük eseri, talebesi ve dostu Muhammed Abduh olarak kabul edilmektedir.
a 175
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Tabiatçılığı Red Seyyid Cemâlüddin-i Afganî Tercüme: Aziz Akpınarlı Ankara 1956, Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 136 sh.
176
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Mecmua Urwatul Wuthga No: 15 Founded: By Syed Jamaluddin Afghani Editör: Prof. Syed İkbal Ali Shah London 1949
177
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 178
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
a İBNÜ’L-EMİN MAHMUD KEMAL İNAL
(1871-1957)
Son devir Osmanlı devlet adamları, şairleri, mûsikişinasları ve hattatları üzerine biyografileri ve tarih bilgisiyle tanınmış âlim.
a 179
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Kâmil Paşa’nın Sadareti ve Konak Meselesi İbnül’l-Emin Mahmud Kemal İnal İstanbul 1328, Mahmut Bey Matbaası, 32 sh.
180
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Sâbih (Roman) İbnü’l-Emin Mahmud Kemal Selanik 1316, Asır Matbaası, 272 sh.
181
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar İbnül’ Emin Mahmud Kemal İnal İstanbul 1940, Maarif Matbaası
182
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Son Asır Türk Şairleri İbnülemin Mahmud Kemal İstanbul 1930, Orhaniye Matbaası
183
a
Ummana Dökülen Irmaklar a
Son Hattatlar İbnülemin Mahmud Kemal İnal İstanbul 1955, Maarif Basımevi
184
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Hoş Seda Son Asır Musikişinasları İbnülemin Mahmud Kemal İnal İstanbul 1955, Maarif Basımevi
185
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” SergİSİ ve PANELİ
Dar-ül Fünun hocaları ve talebeleriyle birlikte.
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
188
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
Ummana Dökülen Irmaklar “Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ” M. Ruyan SOYDAN Koleksiyonu
a 189
a
Ummana DĂśkĂźlen Irmaklar a
190
“Mehmet âkİf Ersoy’un Dost Çevresİ”
191