ΤΟΙΣ ΕΝΤΕΥΞΟΜΕΝΟΙΣ

Η΄ Περί ευθύνης των Οργάνων του Κράτους για παράνομες πράξεις τους κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους

Του κ. Κωνστ. ΓΕ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Καθηγητού Σχολ. Νομικών και Κοινωνικών Επιστ. και Μεταπτ. Προγραμμάτων

Πανεπιστημίου ΝΕΑΠΟΛΙΣ, Πάφος, Καθηγητού Προγρ. Σπ. Πανεπ. Αθηνών, Ομοτ. Καθηγητού ΠΑΝΤΕΙΟΥ Π.Κ.Π.Ε.,

Γενική προσέγγιση

Tο ιδιαζόντως εκτενές εύρος των συννόµων δράσεων της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και των εκφραζόντων «την τεκµαιροµένη» βούλησή της Oργάνων της, ενδεχοµένως, ενίοτε, πέραν του νοµικώς παραδεκτού έργου «να εκτείνεται» εκτός των ορίων της νοµι- µότητας, (διά πράξεων ή παραλείψεων), να επιφέρει µη συννόµως βλάβες σε δικαιώµατα και έννοµα συµφέροντα Πολιτών κ.ά. 1

Eποµένως, τίθεται θέµα επιµερισµού ευθυνών, καταβολής αποζηµιώσεων, επαναφοράς των πραγµάτων στην πρότερη κατάσταση κ.ά.

Tο ισχύον Σύνταγµα (άρθρο 20) προνοεί εν προκειµένω και πέραν της συγκεκριµµένης επιταγής «εισάγει» κατευθυντήριες οδηγίες προς Nοµοθετούντες και ∆ιοικούντες: κάθε ένας έχει δικαίωµα στην παροχή έννοµης προστασίας από τα ∆ικαστήρια και µπορεί να αναπτύξει σε αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώ- µατα ή συµφέροντά του, όπως νόµος ορίζει. Tο δικαίωµα της προηγούµενης ακρόασης του ενδιαφεροµένου ισχύει και για κάθε διοικητική ενέργεια ή µέτρο, το οποίο λαµβάνεται σε βάρος των δικαιωµάτων ή συµφερόντων του, και ακόµη το Σύνταγµα (άρθρο 4) διακηρύσσει, ότι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόµου, συνεισφέροντες στα δηµόσια βάρη ανάλογα µε τις δυνάµεις τους...

1. Κωνστ. ΓΕ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ: Περί της εννοίας του δικαίου: ετερόκλητες προσεγγίσεις, υφέρποντες προβληματισμοί. ΝΟΜΙΚΟ ΒΗΜΑ, έκδ. Δικηγ. Συλλόγου Αθηνών, τόμ. 65, τεύχος 9, Νοέμβριος 2017, σ. 2185 επόμ. Α. ΡΑΪΚΟΣ: Θεμελιώδη Δικαιώματα, Αθήναι, 2002, σ. 203. Αρτ. Δ. ΣΑΒΒΙΔΟΥ: Οι ειδικώτερες ρυθμίσεις περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Πάφος, 2017, σ. 23 επόμ.

3

E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV.

H προβλεποµένη ως άνω παροχή έννοµης προστασίας «καλύπτει» και τις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες η ευθύνη για την προσβολή εννόµων δικαιωµάτων και συµφερόντων των ∆ιοικου- µένων «βαρύνει» την ∆ηµόσια ∆ιοίκηση και τα Όργανά της. Eν προκειµένω ως ευθύνη νοείται η ευθύνη του Kράτους εν γένει, των Nοµικών Προσώπων του, (αδιακρίτως εάν αυτά διέπωνται υπό κανόνων ∆ηµοσίου ή Iδιωτικού ∆ικαίου), των Oργανισµών Tοπικής Aυτοδιοίκησης α’ και β’ βαθµού κ.ά., συνεφελκοµένη την υποχρέωση καταβολής αποζηµίωσης, επαναφοράς των πραγµάτων στην πρότερη κατάσταση κ.ά., σε περιπτώσεις µη σύννοµης πράξης ή παράλειψης των εκφραζόντων την βούλησή τους Oργάνων. Ως εικός η εν λόγω ευθύνη, καλουµένη και αστική ευθύνη η έξω - συµβατική, είναι διάφορος εκείνης, η οποία απορρέει εξ άλλης αιτίας, π.χ. από διοικητική σύµβαση.

H ευθύνη του Kράτους εν γένει ρυθµίζεται υπό σχετικών διατάξεων του Eισαγωγικού Nόµου του Aστικού Kώδικος, άρθρα 104-106, εκλαµβάνεται πάντοτε ως «αντικειµενική», (µη απαιτου- µένης υπαιτιότητας του Oργάνου), «παράγεται» υπό σειρά προϋποθέσεων, όπως, (συνοπτική αναφορά, των ενδιαφεροµένων παραπεµποµένων σε οικεία έργα 2 ):

H γενοµένη πράξη ή η σηµειωθείσα παράλειψη να προέρχεται από Όργανο του Kράτους, ή άλλου συσταθέντος υπ’ αυτού Nοµικών Προσώπων, όπως αυτά αναφέρθησαν προηγουµένως κατά την άσκηση ανατεθείσας αρµοδιότητας, να είναι παράνοµη, να είναι ζηµιογόνος για τον ∆ιοικούµενο, υφισταµένου αιτιώδους συνδέσµου µεταξύ πράξης ή παράλειψης και προκληθείσης ζηµίας, να προβλέπεται υπό των ισχυουσών διατάξεων ο σε βάρος του ∆ηµοσίου, των Nοµικών Προσώπων του κ.ά. καταλογισµός της κ.ά.

Σε περίπτωση καταλογισµού σε βάρος του ∆ηµοσίου και των Oργάνων του της ζηµιογόνου πράξης ή παράλειψης η προβλεπό-

4

2. Bλ. Γ. ΠAΠAXATZHΣ: Σύστηµα του ισχύοντος στην Eλλάδα ∆ιοικητικού ∆ικαίου. Eβδόµη έκδ. 1991. Aνατ. 1996. Aθήνα. Eπ. ΣΠHΛIOTOΠOYΛOΣ: Eγχειρίδιο ∆ιοικητικού ∆ικαίου. Aθήνα, 2002. Π. ∆AΓTOΓΛOY: Γενικό ∆ιοικητικό ∆ίκαιο. Aθήνα, 2004. A.TAXOΣ: Eλληνικό ∆ιοικητικό ∆ίκαιο. Θεσσαλονίκη, 2005.

E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV.

µενη αποζηµίωση είναι συνήθως χρηµατική, καλύπτουσα ενδεχό- µενη θετική, αποθετική ζηµία ή ηθική βλάβη του ∆ιοικουµένου.

Tέλος, σηµειώνεται, ότι η άλλοτε ισχύουσα ρύθµιση, βάσει της οποίας ευθύνονταν «εις ολόκληρον», τόσο το Kράτος, όσο και τα Όργανά του, έναντι του ∆ιοικουµένου, σε περίπτωση επενεχθείσας σε αυτόν βλάβης (άρθρο 105 του Eισαγωγικού Nόµου του Aστικού Kώδικα), έχει ήδη καταργηθεί, προβλεποµένης πλέον υπό των οικείων διατάξεων της ευθύνης του οργάνου κατά την άσκηση των νοµίµως ανατεθέντων σε αυτό καθηκόντων µόνον έναντι του Kράτους, των Nοµικών Προσώπων κ.ά. για την αποζη- µίωση την οποία αυτά έχουν καταβάλει σε Tρίτους εξ αφορµής προκληθείσης ζηµίας, βλάβης κ.ά. υπό Oργάνων των και µόνον λόγω δόλου ή βαρείας αµελείας των.

H προσωπική ευθύνη του οργάνου προβλέπεται πλέον σε ειδικές περιπτώσεις, όπως π.χ. στο άρθρο 95 του ισχύοντος Συντάγ- µατος: η ∆ιοίκηση έχει υποχρέωση να συµµορφώνεται προς τις ∆ικαστικές Aποφάσεις. H παράβαση της υποχρέωσης αυτής γεννά ευθύνη για κάθε αρµόδιο Όργανο όµως νόµος ορίζει. Nόµος ορίζει τα αναγκαία µέτρα για την διασφάλιση της συµµόρφωσης της ∆ιοίκησης.

5

E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV.

Διεθνείς Χρηματοπιστωτικές Αγορές και Οίκοι Αξιολόγησης

Του κ. Ναπ. ΜΑΡΑΒΕΓΙΑ Καθηγητού Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης,

Αντιπρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Καθώς η χώρα μας προχωρά προς την έξοδο από το τρίτο Μνημόνιο τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους, η σημασία των διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών και των Οίκων Αξιολόγησης γίνεται και πάλι κρίσιμη. Η προσπάθεια της ελληνικής οικονομίας να σταθεί στα πόδια της μετά από οκτώ χρόνια μνημονίων, θα συνοδευθεί βεβαίως από ενισχυμένη εποπτεία της ΕΕ πάνω στην εφαρμοσμένη εθνική οικονομική πολιτική, όπως προβλέπεται για όλες τις υπερχρεωμένες χώρες της Ευρωζώνης.

Πέρα όμως από την Ευρωπαϊκή Εποπτεία, εποπτικό και ενδεχομένως τιμωρητικό ρόλο αναλαμβάνουν και οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές καθοδηγούμενες από τους Οίκους Αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των διαφόρων χωρών. Αυτή η εποπτεία των διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών συνδέεται άμεσα με την βαθμολογία της ελληνικής οικονομίας από τους διεθνείς Οίκους Αξιολόγησης.

Κάθε παρεκτροπή από τη δημοσιονομική ισορροπία και την παραγωγή πρωτογενών πλεονασμάτων, που έχουν συμφωνηθεί (3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 και 2% στη συνέχεια), θα οδηγεί του Οίκους Αξιολόγησης να υποβαθμίζουν την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας μας και συνεπώς οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές θα απαιτούν υψηλότερα επιτόκια για να δανείσουν την ελληνική οικονομία.

Βέβαια, αν η ελληνική δημοσιονομική και γενικότερα η οικονομική πολιτική κρατηθεί μακριά από ψηφοθηρικούς πειρασμούς, οι ανάγκες δανεισμού της χώρας μας δεν θα είναι μεγάλες. Ωστόσο, μια υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας μας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης θα προκαλεί μεγάλο αντίκτυπο, καθώς οι οίκοι αυτοί έχουν αναδειχθεί διεθνείς «χωροφύλακες» της δημοσιονομικής και γενικότερα οικονομικής ορθοδοξίας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Είναι γεγονός ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές και οι Οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, τα τελευταία χρόνια της κρίσης στην Ευρώπη, έχουν αποκτήσει τεράστια σημασία, καθώς η Ευρωπαϊκή

7

E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV E¶. A¶. TO¶. AYT. ¶EP. AN. / R.DEC. ADM. LOC. DEV. REG. / R. DEC. LOC. GOV. REG. DEV.

Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) δεν μπορεί από το καταστατικό της να λειτουργεί ως δανειστής τελευταίας ευκαιρίας. Μ’ άλλα λόγια η ΕΚΤ, «κατ’ εικόνα και ομοίωση» της πάλαι ποτέ Γερμανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας, δεν μπορεί να δανείζει τα Κράτη, να αγοράζει δηλαδή κρατικά ομόλογα, όταν το επιτόκιό τους ξεπεράσει ένα όριο που επιβάλλουν οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές.

Εξάλλου, σ’ αυτήν την κατάσταση βρέθηκε η ελληνική οικονομία το 2009-2010, όταν τα επιτόκια δανεισμού, (εξαιτίας της υπερχρέωσης της χώρας μας και της συρρίκνωσης της διεθνούς ρευστότητας, λόγω της διεθνούς κρίσης του 2007-2008), αυξήθηκαν σε μη βιώσιμα επίπεδα. Την κρίσιμη εκείνη ώρα θα μπορούσε η Χώρα μας να απευθυνθεί στην ΕΚΤ, για να πωλήσει τα ομόλογά της με λογικά επιτόκια, αν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορούσε να τα αγοράσει.

Τέτοια δυνατότητα δεν υπήρχε και, συνεπώς, ο μόνος τρόπος δανεισμού ήταν η δημιουργία ενός προσωρινού Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για να δανειστεί η Χώρα μας, πράγμα που έγινε, αλλά συνοδεύτηκε από τους γνωστούς περιοριστικούς όρους του περίφημου πρώτου Μνημονίου, που εν πολλοίς επέβαλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκή χώρα.

Από τότε και μέχρι σήμερα το μεγάλο ζητούμενο είναι, όχι να τροποποιηθεί το Καταστατικό της ΕΚΤ, ώστε να μπορεί να χρηματοδοτεί με νομισματικά μέσα τα δημοσιονομικά ελλείμματα (πράγμα απαράδεκτο για τη νομισματική ορθοδοξία, καθώς θεωρείται αιτία πληθωρισμού), αλλά να εκδίδονται ευρωομόλογα, ώστε να μοιράζεται, μεταξύ των οικονομικά ισχυρών και των οικονομικά λιγότερο ισχυρών ευρωπαϊκών χωρών, ο κίνδυνος και έτσι να αγοράζονται τα ομόλογα αυτά από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές με λογικά επιτόκια. Μέχρι στιγμής , αυτό δεν έχει γίνει εφικτό, καθώς αντιδρούν οι ισχυρές χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά με πρώτη τη Γερμανία, (έστω και αν η πιθανότητα αύξησης του πληθωρισμού είναι ασήμαντη), αρνούμενες να μοιραστούν την αναμενόμενη αύξηση του κόστους δανεισμού τους.

Έτσι, όταν η Χώρα μας χρειασθεί και πάλι δανεισμό από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές μετά το τέλος του Μνημονίου, πρέπει να κρατηθεί σε απόλυτη δημοσιονομική ισορροπία, πράγμα που θα την αναγκάσει να συνεχίσει να εφαρμόζει περιοριστική οικονομική πολιτική, όχι μόνο λόγω της ευρωπαϊκής εποπτείας, αλλά και λόγω του φόβου της αύξησης των επιτοκίων δανεισμού από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές 1 .

8

1 Αναδημοσίευση.