Λαογραφικo Μουσεiο Κορμακiτη OΔΗΓΟΣ ΜουσεiοΥ Kείμενα: Σάββας Ευαγγελίδης Επιμέλια Έκδοσης: Aντουανέττα Κατσιολούδη, Σκούλλος Αντώνης Γραφικά: Kατερίνα Προκοπίου Φωτογραφίες: Mιχάλης Μούσας, Κατερίνα Προκοπίου Χορηγοί Εκδόσης: Γιαννάκης και Τούλα Μούσα
Περιεχoμενα σελίδα
σελίδα σελίδα
Χάρτης Μουσείου
3
Κοστούμια-Ενδύματα
24
Πρόλογος
4
Μαγειρικά Σκεύη
26
Ιστορία των Μαρωνιτών της Κύπρου
6
Η Κυπριακή Μαρωνίτικη Γλώσσα
9
Γωνιά του ψωμιού
30
Ιστορία του Κορμακίτη
10
Καλλιέργεια της γης
32
Ιστορία του Πολιτιστικού Κέντρου
12
Πήλινα αγγεία
36
1ος Χώρος / Οικιακή Ζωή
14
Γωνιά του χαλλουμιού
38
Υφαντική
16
Κτηνοτροφία
40
Έπιπλα
20
Κεντήματα
22
2ος Χώρος / Αγροτική Ζωή
Κορμακίτης Τραστ
28
42
1
καλοσωρισατε Αγαπητέ επισκέπτη, το εγχειρίδιο αυτό σκοπό έχει να σε ξεναγήσει στο Λαογραφικό Μουσείο Κορμακίτη, που είναι ένα παράθυρο στην πολιτιστική κληρονομιά του χωριού και της Μαρωνιτικής κοινότητας γενικότερα. Τα κεφάλαια του Oδηγού του Μουσείου ακολουθούν την ίδια σειρά, εξέλιξη και λογική που έχουν τα εκθέματα του μουσείου. Ξεκινώντας από τον πρώτο χώρο που αναφέρεται στην οικιακή-οικογενειακή ζωή, αριστερά σου θα βρεις όλα όσα σχετίζονται με την υφαντική. Tον αργαλειό, τα υφάσματα, τα κοστούμια και τα κεντήματα. Τα ζιμπούνια θα τα δεις στον τοίχο βόρεια και στο κέντρο που βρίσκονται οι κούκλες οι οποίες είναι ντυμένες με τις παραδοσιακές ενδυμασίες του χωριού. Δεξιότερα θα βρεις μπροστά σου τα μαγειρικά σκεύη και στο δυτικό μέρος του χώρου θα δεις έπιπλα, κρεβάτια, καναπέδες και βρεφικές κούνιες. Στο δεύτερο χώρο, ξεκινώντας από αριστερά στη ανατολική πλευρά του κτιρίου θα δεις εργαλεία και αντικείμενα που έχουν σχέση με την αγροτική ζωή και την καλλιέργεια της γης. Νοτιοδυτικά είναι η γωνιά για την παρασκευή του ψωμιού και δυτικά είναι τα πήλινα αγγεία για τη φύλαξη των προϊόντων και οι τσέστοι. Συνεχίζοντας στη δυτική πλευρά του κτιρίου θα βρεις την γωνιά του χαλουμιού και πολλά αντικείμενα της κτηνοτροφίας. Καλή θέαση! Αντουανέττα Κατσιολούδη Πρόεδρος του Σωματείου για την κληρονομιά KORMAKITIS TRUST Υπεύθυνη του Μουσείου
2
Χαρτησ μουσειου ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΗ
ΟΙΚΙΑΚΗ ΖΩΗ 5 6
7
3
11 10
8
4
1 2
9
4
11 10 4
ΓΡΑΦΕΙΟ
12
12 12
ΒΕΡΑΝΤΑ
ΚΗΠΟΣ
ΑΥΛΗ
1. ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ 2. ΥΦΑΝΤΑ (στο σεντούκι) 3. ΖΙΜΠΟΥΝΙΑ (στον τοίχο) 4. ΕΠΙΠΛΑ (κρεβάτια, καναπέδες) 5. ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ (στον τοίχο) 6. ΔΟΥΛΑΠΙ, ΑΝΕΜΙ (στο βάθρο) 7. ΜΑΓΕΙΡΙΚΑ ΣΚΕΥΗ 8. ΚΑΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ 9. ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ 10. ΤΣΕΣΤΟΙ & ΚΑΛΑΘΙΑ (στον τοίχο) 11. ΠΗΛΙΝΑ ΑΓΓΕΙΑ (στο βάθρο) 12. ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΧΑΛΛΟΥΜΙΟΥ
3
προλογοσ Η πολιτιστική κληρονομιά κάθε λαού αποτελεί το θεμέλιο της φυσιογνωμίας του και το βασικό συστατικό της ψυχής του. Είναι ο παραδοσιακός θησαυρός κάθε λαού που τον συνδέει με το παρελθόν του και τον καθιστά ικανό να ατενίζει με αισιοδοξία και σιγουριά το μέλλον. Κάθε λαός πρέπει να έχει συνείδηση της πολιτιστικής του κληρονομιάς για να διαμορφώσει και να ενισχύσει την εθνική και πολιτιστική του ταυτότητα που τον συνδέει με τους ανθρώπους της ίδιας κοινωνίας και της ίδια χώρας. Η πολιτιστική κληρονομιά της ίδιας κοινωνίας αποτελεί το φακό μέσα από τον οποίο γνωρίζει κανείς τον πολιτισμό άλλων ανθρώπων, τον σέβεται και τον θεωρεί κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Έτσι, ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει, συνδετικό κρίκο μεταξύ ανθρώπων και λαών και εργαλείο ειρήνης και συμφιλίωσης, κώδικα επικοινωνίας και γέφυρα συνεργασίας. Όλοι οι λαοί θα είναι κοινωνοί της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και θα συμβιώνουν στον πλανήτη με αλληλοσεβασμό θεωρώντας τη διαφορετικότητα ως πλούτο. Πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι μόνο οι τέχνες, η μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική, ο χορός, η αρχιτεκτονική, το θέατρο, η γλώσσα και η λογοτεχνία. Eίναι επίσης τα ήθη, τα έθιμα, οι παραδόσεις, οι χειροτεχνίες, τα κεντήματα, τα φαγητά, οι αρχές και οι αξίες, ο τρόπος ζωής και σκέψης.
4
Το Λαογραφικό Μουσείο Κορμακίτη, είναι χώρος φύλαξης δειγμάτων της πολιτιστικής κληρονομιάς των κατοίκων του χωριού, που αποτελούν μαρτυρίες της ζωής, της δραστηριότητας, της δημιουργίας και της ιστορίας τους τα τελευταία 150 χρόνια. Τα εκθέματα παραχωρήθηκαν με γενναιοδωρία και αγάπη από τους κατοίκους και από φίλους του χωριού και είναι μερικά μόνο δείγματα του πλούτου, που διαθέτει το χωριό και βρίσκεται φυλαγμένη στα σπίτια από τις οικογένειες λόγω της μεγάλης συναισθηματικής αξίας που έχει για τους ιδιοκτήτες. Είναι η σύνδεση τους με τις ρίζες τους, με τους προγόνους τους, μέρος της ιστορικής μνήμης που φιλοδοξούν να κληροδοτήσουν στους απογόνους τους. Τα εκθέματα οργανώθηκαν στους δύο χώρους του μουσείου σύμφωνα με θεματικές ενότητες που έχουν μια συνοχή και λογική εξέλιξη. Όπως φαίνεται στο σχεδιάγραμμα, ο πρώτος χώρος δεξιά φιλοξενεί αντικείμενα που έχουν σχέση με την οικιακή και οικογενειακή ζωή ενώ ο δεύτερος φιλοξενεί αντικείμενα που αφορούν την αγροτική ζωή. Ο οδηγός αυτός φιλοδοξεί να σας δώσει σημαντικές πληροφορίες για τα εκθέματα του μουσείου και να διευρύνει την αντιληψη σας για την πολιτιστική κληρονομιά και τη φυσιογνωμία των κατοίκων του Κορμακίτη αλλά και των Μαρωνιτών γενικότερα.
5
η ιστορια των μαρωνιτων τησ κυπρου (1)
Σύμφωνα με την Quita Hurani,
Πρόεδρο του Μαρωνιτικού Ινστιτούτου
Μαρωνίτες εγκαταστάθηκαν στα βουνά που τους θύμιζαν τους τόπους
Έρευνας, οι Μαρωνίτες μετανάστευσαν στην Κύπρο σε τέσσερις περιόδους:
προέλευσης τους. Έγιναν ακρίτες, φύλακες των ακτών και προστάτευαν την
Τον 8ο αιώνα μετακινήθηκαν από τις πεδιάδες της τότε Συρίας, στους Αγίους
Κύπρο από τις επιδρομές. Έκτισαν 72 χωριά και ήταν η δεύτερη σε πληθυσμό
Τόπους, το Λίβανο και στη Κύπρο. Αυτή η έξοδος έγινε λόγω των αραβικών
κοινότητα της Κύπρου μετά τους Ελληνοκύπριους.
επιδρομών αλλά και λόγω των αντιπαραθέσεων μεταξύ των Χριστιανών
Φραγκοκρατίας (1489) ήταν εποχή άνθισης κι ευημερίας της Μαρωνιτικής
ανάμεσα στους Ιακωβίτες και τους Βυζαντινούς που είχε σαν αποτέλεσμα το
Κοινότητας σύμφωνα με έγγραφα της εποχής που βρέθηκαν φυλαγμένα σε
διωγμό των Μαρωνιτών.
βιβλιοθήκες του εξωτερικού, το 1224 αριθμούσε 180,000 κατοίκους σε εξήντα
Η 2η κάθοδος των Μαρωνιτών στην Κύπρο έγινε μετά την καταστροφή του
χωριά. Ο Μαρωνίτης Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου είχε την έδρα του στο νησί
μοναστηριού του Αγίου Μάρωνα στην Απάμεια, στον Ποταμό Ορόντη, γύρω
από το 1316 μέχρι το 1571 όταν η Κύπρος κατελήφθη από τους Οθωμανούς.
στο 938 μΧ. Το Μαρωνιτικό Πατριαρχείο μεταφέρθηκε στο Βουνό Λίβανος
Η 4η κάθοδος των Μαρωνιτών στην Κύπρο έγινε προς το τέλος του 13ου
ενώ οι Μαρωνίτες μετανάστευσαν στις γειτονικές χώρες.
αιώνα, μετά την ήττα των σταυροφόρων στην Τρίπολη και στους Αγίους
Η 3η μετανάστευση έγινε προς το τέλος του 12ου αιώνα (1192) μετά την
Τόπους και τις επιδρομές των Μαμελούκων που κατέσφαξαν τους Μαρωνίτες.
αγορά της Κύπρου από τους Γάλλους. Ο Guy de Lusinian που ήταν ο βασιλιάς
Τα χρόνια που ακολούθησαν γράφτηκαν οι πιο λυπητερές σελίδες της
των Ιεροσολύμων την αγόρασε από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο που την
ιστορίας των Μαρωνιτών στην Κύπρο. Η περίοδος της Ενετοκρατίας (1489 –
κατέλαβε καθ’ οδό προς τους Αγίους Τόπους. Ο Guy de Lusinian ενεθάρρυνε
1571) ήταν περίοδος παρακμής για τη Μαρωνιτική Κοινότητα αλλά και για την
τη μετοίκηση Χριστιανών από τη Μέση Ανατολή στην Κύπρο δίνοντας τους γη
Κύπρο γενικότερα.
και προνόμια. Αρκετοί Κόπτες, Αρμένιοι και Μαρωνίτες μετοίκησαν στην
Ο δεσποτισμός των Ενετών, το φεουδαρχικό σύστημα διοίκησης, οι ασήκωτοι
Κύπρο. Οι Κόπτες και οι Αρμένιοι εγκαταστάθηκαν στη Λευκωσία, όμως οι
φόροι, οι επιδημίες, οι επιδρομές των Μουσουλμάνων της Αιγύπτου σάρωσαν
6
Η περίοδος της
την Κύπρο. (1) Hourani, Guita G., 2007, An Abridgement of the History of the Cypriot Maronite Community, Beirut.
ναοσ αγιοy γεωργιοy
7
(1)
Για τους Μαρωνίτες επί πλέον, η δυσμενής μεταχείριση και οι διωγμοί από την
Dandini Jerome το 1596 είναι: Μετόχι, Φλούδι, Αγία Μαρίνα, Ασώματος,
Καθολική και από την Ορθόδοξη Εκκλησία οδήγησαν στη μείωση των
Καμπυλή, Καρπάσια, Κορμακίτης, Τριμιθιά, Καζάφανη, Βουνό, Κήπο, Γέρι,
χωριών στα 33.
Χρυσίδα, Κεφαλόβρυσο, Παλιά Χρυσίδα, Αττάλου, Κλεπίνη, Επισκοπιό,
Η Οθωμανική κυριαρχία από το 1571 μέχρι το 1878 έφερε ακόμα μεγαλύτερα
Γαστριά.
δεινά στους Μαρωνίτες. Περιέπεσαν σε δυσμένεια γιατί ήταν υπερασπιστές
Η κατάσταση ήταν δυσβάστακτη και οι Μαρωνίτες έγιναν κρυπτοχριστιανοί,
της Κύπρου κατά την άλωση της Αμμοχώστου κατά την οποία σφαγιάστηκαν
(Λινοπάμπακοι) για να γλυτώσουν. Τα δεινά μείωναν συνεχώς τον αριθμό των
32,000 Μαρωνίτες και γιατί οι Ελληνοκύπριοι περίμεναν τους Οθωμανούς ως
Μαρωνιτών και των χωριών τους. Σε επιστολή του προς τον Αρχιεπίσκοπο
ελευθερωτές από την καταπίεση και τους βαριούς φόρους των Ενετών. Ως
των Μαρωνιτών στο Λίβανο το 1776, ιερωμένος περιγράφει τα δεινά και
αποτέλεσμα της κακής μεταχείρισης των Μαρωνιτών από τους Οθωμανούς
αναφέρει ότι επέμειναν 503 Μαρωνίτες σε δέκα χωριά.
και την Ορθόδοξη Εκκλησία, στα πρώτα 25 χρόνια της Οθωμανικής
Το 1878, όταν η Κύπρος έγινε Βρετανική Αποικία, ο αριθμός των Μαρωνιτών
κυριαρχίας, εξαφανίστηκαν 14 Μαρωνίτικα χωριά και από τα 33 έμειναν 19 με
ανέβηκε στις 6,000 που ζούσαν στις πόλεις και σε 4 Μαρωνίτικα χωριά,
812 κατοίκους. Άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι αιχμαλωτίστηκαν κι έγιναν σκλάβοι,
Κορμακίτη, Ασώματο, Αγία Μαρίνα και Καρπάσια. Η Βρετανική Κυριαρχία, με
άλλοι έφυγαν πίσω στο Λίβανο, άλλοι στη Μάλτα και άλλοι προσηλυτίστηκαν.
το σεβασμό των μειονοτήτων ήταν περίοδος άνθισης των 4 Μαρωνίτικων
Οι Οθωμανοί μαζί με τους Ενετούς υπέταξαν την Καθολική Εκκλησία στην
χωριών. Δέκα αιώνες πόνου και ταλαιπωρίας ακολούθησε η ευημερία των
Ορδόδοξη.
Μαρωνιτών η οποία όμως δεν κράτησε πολύ. Η Τουρκική εισβολή, η κατοχή
Λόγω των δεινών οι Μαρωνίτες ιερείς έφυγαν στο Λίβανο, το ίδιο και ο
των 4 χωριών, η προσφυγοποίηση σχεδόν ολόκληρου του Μαρωνιτικού
Αρχιεπίσκοπος και Λατίνοι ιερείς υπηρετούσαν στις Μαρωνιτικές ενορίες.
πληθυσμού, η απομάκρυνση από τις ρίζες και τον πολιτισμό των Μαρωνιτών,
Τα 19 Μαρωνιτικά χωριά που αναφέρονται από τον απεσταλμένο του Πάπα
ο κίνδυνος της αφομοίωσης αποτελούν τώρα απειλές για την επιβίωση της
8
Μαρωνιτικής Κοινότητας. (1) Dandini Jerome, 1653, Έκθεση προς τον Πάπα Κλείμεντα ΧΙΙΙ, Τύποις Σεζένα.
η κυπριακη μαρωνιτικη γλωσσα Ο Κορμακίτης είναι το μόνο Μαρωνίτικο χωριό στο οποίο ομιλείται η
Αλφαβητο Αλφαβητο της της ΚΜΑ ΚΜΑ
Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσα που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις υπο εξαφάνιση γλώσσες του κόσμου. Είναι γλώσσα που μετάφεραν οι κάτοικοι του χωριού απο τον τόπο καταγωγής τους και έχει τις ρίζες της στην Αραμαϊκή, τη γλώσσα που ομιλείτο
abcdδefγκijklmnoprsştuvwχyz ABCDΔEFΓΘIJKLMNOPRSŞTUVWΧYZ
στη Μέση Ανατολή την εποχή του Χριστού. Είναι εμπλουτισμένη απο τους αιώνες με στοιχεία και επιδράσεις απο όλες τις γλώσσες των εκάστοτε κατακτητών της Κύπρου. Διακεκριμένοι
επιστήμονες,
γλωσσολόγοι
που
την
μελετούν,
την
χαρακτηρίζουν ως χρυσορυχείο για την εθνογλωσσολογία. Με χορηγίες της Ευρωπαικής Ένωσης και δράσεις του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού καταβάλλονται προσπάθειες για καταγραφή, κωδικοποιήση,
Στίχοι: Νεσιέ Γιασίν Μελοποίηση: Μάριος Τόκας Μετάφραση στην Sanna: Αντώνης Π Σκούλλος
Mόδoci
Pikulu, l-intsán pkyslax, módocu te xubb
Η Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσα αποτελεί για τον Κορμακίτη το
akke pikúl u yapati xtir itrúk. Ma móδoci alok nkisem fi lli-xnayn ayna ta xubb pkyslax mi lli-xnayn
ουσιαστικότερο κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομίας του και βασικό
Η δική μου η πατρίδα
μελέτη και διδασκαλία της γλώσσας με στόχο τη διατήρησή της.
στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας των κατοίκων του χωριού που την
Λένε πως ο άνθρωπος πρέπει την πατρίδα ν’ αγαπά
αποκαλούν “Σάνα”, δηλαδή η “Γλώσσα” μας.
έτσι λέει κι ο πατέρας μου συχνά Η δική μου η πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει ν’ αγαπώ;
9
η ιστορια του κορμακιτη
Ο Κορμακίτης βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνιά της Κύπρου. Βρίσκεται στο
Λιβάνου στον Κορμακίτη, νοσταλγώντας την πατρίδα τους έλεγαν την φράση
κέντρο των χωριών Αγία Ειρήνη (νότια), Διόριος (νοτιοανατολικά), Μύρτου
«Naxni jjina u Kur majjit», δηλαδή «εμείς ήρθαμε μα συ Κουρ δεν ήρθες». Έτσι,
(ανατολικά), Πάναγρα (ανατολικά), Όρκα (βόρεια) και Λιβερά (βορειοδυτικά).
από την πρόταση Κουρμαζίτι βγήκε το όνομα Κορμακίτης. Αυτή η εκδοχή
Είναι το μεγαλύτερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας Κερύνειας. Η
αμφισβητείται σήμερα γιατί η μελέτη και καταγραφή της αραβικής γλώσσας
έκταση του χωριού είναι 37890 κυβερνητικές σκάλες, από τις οποίες οι 13600
του Κομακίτη καταδεικνύει την καταγωγή των κατοίκων από περιοχές μεταξύ
είναι κρατική γη. Το χωριό είναι κτισμένο πάνω σε ένα λόφο. Στους πρόποδες
Λιβάνου, Συρίας και Ιράκ. Η δεύτερη εκδοχή σχετίζεται πάλι με την καταγωγή
του λόφου εκτείνεται ο κάμπος του χωριού ενώ στο βάθος βρίσκεται η
των κατοίκων και ειδικότερα με την αρχαία Φοινικική πόλη Κορμία. Οι πρώτοι
θάλασσα. Γύρω από το χωριό υπάρχουν ελαιόδεντρα, χαρουπόδεντρα και
κάτοικοι του Κορμακίτη γνώριζαν ότι εκεί κοντά βρισκόταν η πόλη Κόρμια
δάση. Ο Κορμακίτης είναι το μεγαλύτερο από τα τέσσερα Μαρωνίτικα χωριά
διότι κατάγονταν και αυτοί από την Φοινικική Φυλή και τη συγγενική της φυλή
της Κύπρου. Πριν το 1974 ο πληθυσμός του Κορμακίτη ανερχόταν στους 1800
των Μαρδαϊτών. Υποστήριζαν οι κάτοικοι αυτοί ότι έκτισαν την Κόρμιαζτιτε. Η
κατοίκους. Στη κοινότητα λειτουργούσε δημοτικό σχολείο στο οποίο
λέξη
φοιτούσαν 210 μαθητές. Από το 1963 λειτουργούσε επίσης ένα από τα πρώτα
υποστηρίζουν ότι το όνομα του χωριού βγήκε από το Κόρμια Ζτίτε. Η τρίτη
δημόσια νηπιαγωγεία της Κύπρου με σκοπό να μάθουν τα παιδιά την
εκδοχή πηγάζει από την ιστορία της ίδιας της περιοχής και συγκεκριμένα την
ελληνική γλώσσα και να ετοιμαστούν για το δημοτικό σχολείο. Μητρική
τοπωνυμία της. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το χωριό πήρε το όνομα
γλώσσα των παιδιών ήταν η Αραβική του Κορμακίτη ενώ η γλώσσα
του από το ομώνυμο ακρωτήριο, το οποίο αρχικά λεγόταν Κορμίου άκρο. Σε
διδασκαλίας ήταν η ελληνική.
παλαιότερους χάρτες αναφέρεται η ονομασία Ακρωτήριον Κρόμμνου
Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν τρεις εκδοχές. Σύμφωνα με την
(Κόρμιον) και Κορμιακίτης (Κρομιακίτης). Σε χάρτη του 1562 αναφέρεται με
πρώτη εκδοχή, όταν οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού έφτασαν από το Κουρ του
την ονομασία Cozmachetto. Σύμφωνα με τον ιστορικό Χάκετ, το 50 μ.Χ εκεί
10
«ζτίτε» είναι αραμαϊκή και σημαίνει καινούργια. Έτσι, πολλοί
άραξε το πλοίο με το οποίο ταξίδευαν οι Απόστολοι, Βαρνάβας και Μάρκος
σημερινό εκκλησάκι της Παναγίας. Η νέα τοποθεσία του χωριού ήταν αρκετά
κατά τη δεύτερη περιοδεία τους στην Κύπρο. Συνεπώς, επειδή το χωριό
ιδανική για να αναπτυχθεί η γεωργία και η κτηνοτροφία. Υπήρχαν άφθονα
αρχικά κτίστηκε κοντά στο Ακρωτήριο, ονομάστηκε Κρομιακίτης και με την
νερά και πλούσια βλάστηση. Επίσης, η περιοχή αυτή πρόσφερε φυσική
πάροδο του χρόνου έγινε Κορμακίτης. Ο συνδυασμός της δεύτερης και της
κάλυψη από τις επιδρομές των Σαρακηνών.
τρίτης εκδοχής δίνει πιθανότατα την πιο ορθή προέλευση του ονόματος του
Ο Κορμακίτης μέχρι το 1974 αποτελούσε μια κλειστή κοινωνία λόγω της
χωριού.
γεωγραφικής του θέσης, αλλά και λόγω της τότε νοοτροπίας των κατοίκων
Ο Κορμακίτης ήταν αρχικά κτισμένος κοντά στο ακρωτήριο στην περιοχή
του. Ως αποτέλεσμα, διατηρούν μέχρι σήμερα την μοναδική και ξεχωριστή
Γαλάλα. Ωστόσο, λόγω των επιδρομών, των Σαρακηνών, το χωριό
γλώσσα που μιλούν και η οποία έχει τις ρίζες της στην Αραμαϊκή γλώσσα.
μεταφέρθηκε στο εσωτερικό μέσα σε μια δασώδη περιοχή, κοντά στο
πανοραμικη αποψη κορμακιτη
11
η ιστορια του πολιτιστικου κεντρου
Το κτίριο, όπου στεγάζεται το μουσείο σύμφωνα με πληροφορίες και
γλώσσα διδασκαλίας. Με την τουρκική εισβολή και την προσφυγοποίηση των
συνεντεύξεις των δασκάλων που εργάστηκαν εκεί και βρίσκονται στη ζωή,
νεαρών κατοίκων του χωριού σταματά η λειτουργία του νηπιαγωγείου λογω
χρονολογείται γύρω στη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Το δημοτικό
έλλειψης νηπίων. Με το πέρασμα των χρόνων το κτίριο εγκαταλελειμμένο
σχολείο άρχισε την λειτουργία του στο κτίριο αυτό τη σχολική χρονιά 1927-
ερειπώθηκε. Το Ίδρυμα Ευημερίας Μαρωνιτών ανέλαβε την αναπαλαίωση του
28, στην αρχή ως μονοδιδάσκαλο αρρεναγωγείο με 47 μαθητές(1). Μετά, όταν
κτιρίου με χορηγία του UNDP μέσω του προγράμματος Partnership for the
αυξήθηκε ο αριθμός των παιδιών,
τριδιδάσκαλο
future. Από το Φεβρουάριο του 2011 το κτίριο ανακαινισμένο λειτουργεί ως
αρρεναγωγείο με συμπλέγματα τάξεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι παράλληλα
Πολιτιστικό Κέντρο Κορμακίτη, στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο Κορμακίτη
λειτουργούσε παρθεναγωγείο για την εκπαίδευση των κοριτσιών, στο κτίριο
και φιλοξενεί διάφορες εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες και
που σήμερα μετατράπηκε σε θερινή κατοικία του Αρχιεπισκόπου
εκδηλώσεις.
λειτουργούσε ως
Μαρωνιτών Κύπρου, στην αυλή του μοναστηριού των Φραγκισκανών Αδελφών. Αργότερα, το 1963 το σχολείο μετακινήθηκε σε νέο κτίριο στην κορυφή του λόφου, έγινε μεικτό με έξι τάξεις από την πρώτη μέχρι την έκτη και μαθητές που αριθμούσαν μέχρι τους 200. Το 1963 το κτίριο που σήμερα στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο και το μουσείο έγινε ένα από τα πρώτα δημόσια νηπιαγωγεία της Κύπρου. Καθώς η μητρική γλώσσα των παιδιών ήταν η αραβική του Κορμακίτη με τη φοίτηση στο δημοτικό αντιμετώπιζαν μαθησιακές δυσκολίες γιατί θα έπρεπε παράλληλα με την ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά να διδαχθούν και την ελλήνικη γλώσσα που ήταν η
12
(1) Φραγκίσκου Α, 1969, Λαογραφία του Κορμακίτη, σελ118
πολιτιστικο κεντρο κορμακιτη
πριν
meta
13
10s XΩΡΟΣ: ΟΙΚΙΑΚΗ ΖΩΗ Το δίχωρο αποτελούσε το βασικό χώρο διαμονής της οικογένειας. Είναι ένα
Το δίχωρο ήταν το “επίσημο” δωμάτιο του σπιτιού και ο χώρος όπου
μεγάλο ορθογώνιο δωμάτιο με μία πέτρινη καμάρα, το τόξο δηλαδή, να το
φιλοξενούνταν οι ξένοι. Γι’αυτό και εκεί συναντά κανείς και τα πιο πολύτιμα, ή
χωρίζει στα δύο. Η καμάρα είναι κατασκευασμένη από πελεκητό πωρόλιθο. Η
ακριβά έπιπλα και σκεύη της οικογένειας. Aποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της
κατασκευή της καμάρας προδίδει στο χώρο ύψος που φτάνει τα 4 μέτρα
οικίας γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται όλες οι παράλληλες λειτουργίες
περίπου και υποβαστάζει την οικοδομή. Μέρος της κατοικίας ήταν επίσης ο
της καθημερινής ζωής με την προσθήκη των άλλων δωματίων. Οι εύπορες
στάβλος με τα ζώα, το ασσιερωνάρι, ο γουμάς και η αυλή. Σε ορισμένες
οικογένειες είχαν ακριβά σκαλιστά έπιπλα και εξοπλισμό, τα οποία έχουν
περιπτώσεις μπορεί να συναντήσει κανείς σώσπιτο που συνδέεται με το
συναισθηματική αξία για τους κληρονόμους και δύσκολα χαρίζονται στο
δίχωρο όπου φύλαγαν τα γεωργικά εργαλεία και τα μαξούλια (προϊόντα). Στο
μουσείο. Το μουσείο στεγάζει μόνο μικρά και ταπεινά δείγματα της πλούσιας
δίχωρο βρισκόταν η σιδερένια καρκόλα του ζεύγους, το τραπέζι, σκαλιστό
κληρονομιάς του χωριού. Δυστυχώς, δεν υπάρχει διαθέσιμη παραδοσιακή
ερμάρι, ‘κονσόλα ή αρμαρόλα’, το ‘σεντούτζιν΄, ο νεροστάτης, ξύλινο κρέβατι
κατοικία στον Κορμακίτη για να στεγάσει το Λαογραφικό Μουσείο, γι’ αυτό και
(τάβλα), σκαλιστοί καναπέδες, καρέκλες και η νυσκιά για το μαγείρεμα και τη
στεγάζεται στο χώρο του παλιού Αρρεναγωγείου, αργότερα Νηπιαγωγείου και
θέρμανση το Χειμώνα. Χαρακτηριστική είναι η περιμετρική γύψινη
τώρα Πολιτιστικού Κέντρου.
σουβάντζα, στην οποία τοποθετούσαν τα καλά πιάτα, συνήθως αλειφτά και άλλα σκεύη.
14
διχωρο
15
ΥΦΑΝΤΙΚΗ / 10s XΩΡΟΣ Η λαϊκή υφαντική είναι πανάρχαια τέχνη δύσκολη και χρονοβόρα. Η
απίλιχτρο για να τυλίγουν την κλωστή. Μετά έβαζαν το τυλιγάδι στην ανέμη
κατεργασία της πρώτης ύλης και η προετοιμασία του αργαλειού ήταν δουλειά
και με το δουλάππι τύλιγαν την κλωστή στα μασούρια και τα καννιά για να την
κουραστική, που αποτελούνταν από μία σειρά διαδοχικές διαφορετικές
υφάνουν στον αργαλειό. Η ύφανση ήταν το τελευταίο και το πιο δύσκολο
εργασίες. Άρχιζε με το κούρεμα των γιδοπροβάτων, το μάζεμα του βαμβακιού
μέρος αυτής της μακράς διαδικασίας. Στον Κορμακίτη αναπτύχθηκε η
ή την εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Το μαλλί, το βαμβάκι και το κουκκούλι
σηροτροφία και η μεταξουργία, γι' αυτό έχουμε τα μεταξωτά, τα
ήταν οι πρώτες ύλες για την παραγωγή της κλωστής. Μετά ακολουθούσε το
κουκουλάρικα υφαντά και δίμιτα για τα κοστούμια και τις ενδυμασίες. Το
γνέσιμο με τη ρόκα για την κατασκευή της κλωστής και μετά γινόταν
αρκαστήριν ήταν ο βασικός εξοπλισμός κάθε σπιτιού, κατεσκευασμένος από
τυλιγάδια με τον απίλιχτρο, για την ανέμη. Η ρόκα είναι μια διχαλωτή βέργα
ξύλο. Τον αργαλειό χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για την κατασκευή όλων
όπου έβαζαν τις τούφες από το μαλλί από όπου τραβούσαν σιγά-σιγά για να
των υφασμάτων που χρειαζόταν η οικογένεια. Κατασκεύαζαν τα εσώρουχα
γνέσουν την κλωστή που τυλίγονταν στο αδράχτι. Το αδράχτι είναι ένα
τους, τα ενδύματα τους (κοστούμια δηλαδή, ζιμπούνια, βράκες, πουκάμισα,
κυλινδρικό ξύλο που στη μέση είναι πιο χοντρό και στις άκρες είναι μυτερό
φούστες,
για να μπορεί να γυρίζει και στην πάνω μεριά έχει ένα αυλάκι σα βίδα για να
κλινοσκεπάσματα, παπλώματα, κουρτίνες, τραπεζομάντηλα, πατανίες ή
μπορεί να κατευθύνει την κλωστή να τυλίγεται. Στο κάτω μέρος το αδράχτι
κουρελούδες και πετσέτες.
είχε το “σφιντίλι”. Το έβαζαν για να γυρνάει καλύτερα το αδράχτι. Έβαζαν μια
Χρησιμοποιούσαν ως πρώτες ύλες βαμβακερή κλωστή που έκλωθαν από
κλωστή και στην άκρη της τύλιγαν λίγο μαλλί. Στη συνέχεια, γύριζαν δυνατά
βαμβάκι δικής τους παραγωγής, μετάξι και κουκούλι από μεταξοσκώληκες
το αδράχτι, όπως γυρίζουμε τη σβούρα, και έτσι λίγο-λίγο το μαλλί
που εξέτρεφαν οι ίδιοι και μάλλινη κλωστή από το μαλλί των προβάτων.
περιστρεφόταν και γινόταν κλωστή. Όταν γέμιζε το αδράχτι έπρεπε να
Αργότερα, αγόραζαν τις κλωστές από το εμπόριο και έκαναν τις διάφορες
βγάλουν την κλωστή για να μπορέσουν να γνέσουν κι άλλο. Γι’ αυτό είχαν τον
κατασκευές τους.
16
φορέματα,
νυκτικά
και
νυμφικά)
αλλά
και
σεντόνια,
aργαλειοσ
17
Η ανέμη και το δουλάππιν ήταν εργαλεία που χρησιμοποιούνταν από την υφάντρα για να βάλει την κλωστή πάνω στα καννιά και στα μασούρκα. Τα καννιά έμπαιναν στην θκιάστρα και έσερναν τις κλωστές για το υφάδι που το τοποθετούσαν μετά στον αργαλειό για να γίνει η ύφανση. Το δουλάππιν γύριζε και η κλωστή από την ανέμη περνούσε πάνω στο μασούρι και το γέμιζε με κλωστή (μετάξι, κουκούλι ή βαμβάκι). Τα μασούρκα έμπαιναν στο μακούτζιν που ήταν ένα ξύλινο εργαλείο σε σχήμα ψαριού και το χρησιμοποιούσαν για να περάσουν την κλωστή μέσα στον αργαλειό.
18
anemi
19
ΕΠΙΠΛΑ / 10s XΩΡΟΣ Η βασική επίπλωση του δίχωρου σ’ ένα συνηθισμένο σπίτι αποτελείται από δύο κρεββάτια, μια τετράστυλη καρκόλα, η οποία ήταν μέρος της γυναικείας προίκας και μια ξύλινη τάβλα, η οποία ήταν μέρος της προίκας του γαμπρού. Στο κέντρο του δίχωρου υπήρχε ορθογώνιο ή τετράγωνο τραπέζι, με ξύλινες καρέκλες τόνενες και το σεντούκι στο οποίο φυλάγονταν τα προικιά. Οι εύπορες οικογένειες είχαν συνήθως σκαλιστούς καναπέδες στον ίδιο χώρο, κονσόλα( βιτρίνα) και αργότερα ερμάρι αντί του σεντουκιού. Μέσα στο δίχωρο σε μια γωνιά που χρησιμοποιόταν ως κουζίνα υπήρχε η νισκιά (τζάκι), η πιατοθήκη, αργότερα η ερμαρόλα για τα γυαλικά, η σουβάντζα με τα πιάτα και ο νεροστάτης. Παλαιότερα τα στρώματα ήταν κατασκευασμένα από αουρκό ( λεπτά φύκια από τη θάλασσα). Αργότερα το μαλλί των προβάτων αντικατέστησε τον αουρκό. Όταν οι γεωργοί του χωριού ανέπτυξαν την καλλιέργεια του βαμβακιού χρησιμοποίησαν το βαμβάκι για την κατασκευή στρωμάτων, γι αυτό και τα στρώματα στο μουσείο είναι κατασκευασμένα από βαμβάκι που παράχθηκε στα χωράφια του Κορμακίτη. Η τετράστυλη καρκόλα ήταν μεταλλική κατασκευή με ζωγραφιές, σιτέφια και χρυσά μήλα στους τέσσερις στύλους.
20
Επίσης, ήταν στολισμένη με μεταξωτό σκλουβέρι, τορναρέττο και πορκέρι. Το
Η κούνια είχε συνήθως κουνουπιέρα για να προστατεύει το μωρό από τα
σκλουβέρι άνοιγε το βράδυ και προστάτευε το ζεύγος από τα κουνούπια αλλά
κουνούπια. Τα σεντόνια, που χρησιμοποιούνταν, ήταν όλα καμωμένα στον
ταυτόχρονα πρόσφερε απομόνωση από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας
αργαλειό με διάφορες πρώτες ύλες
αφού ζούσαν όλοι στον ίδιο χώρο. Ακριβώς δίπλα από την καρκόλα ήταν η
παράδειγμα βαμβάκι, κουκούλι, μετάξι και μαλλί. Από τα υλικά αυτά οι
κούνια του μωρού για να μπορεί ο ένας από τους γονείς να την σπρώχνει ώστε
γυναίκες έκλωθαν στην ρόκα και στο αδράχτι την κλωστή για να την υφάνουν
να νανουρίζει το μωρό όταν έκλαιγε.
αργότερα στον αργαλειό.
ντόπιας παραγωγής όπως για
21
ΚΕΝΤΗΜΑΤΑ / 10s XΩΡΟΣ
Στον Κορμακίτη οι γυναίκες έκαναν πολλά κεντήματα ιδιαίτερα το χειμώνα
κεντήτριες στην Όρκα, τη Λάπηθο, και τον Καραβά αφού οι ίδιες ασχολούνταν
που δεν εργάζονταν στους αγρούς. Τα πιο χαρακτηριστικά κεντήματα ήταν
τον περισσότερο χρόνο με αγροτικές ασχολίες. «Οι ποταμοί» αποτελούν το
Γαζιά. Τοποθετούσαν το ύφασμα πάνω σε τελάρο και κεντούσαν γαζιά για
χαρακτηριστικότερο είδος διακόσμησης στο λευκαρίτικο κέντημα όπως
μαξιλαρωθήκες, για φορέματα, για μεσοφόρια. Έκαναν νταντέλες για
φαίνεται απο τις κουρτίνες και το κλινοσκέπασμα στο μουσείο. Γίνονται με την
εσώρουχα προσωπικής τους χρήσης, για τραπεζομάντηλα, κουρτίνες,
αφαίρεση και το κόψιμο των κλωστών δημιουργώντας τριγωνικά ζικ-ζακ, τις
κουβέρτες και σκεπάσματα κρεβατιών (παπλώματα), πετσετάκια και σιεμέ. Το
«καμάρες». Το κεντρικό σχέδιο της καμάρας ήταν κυρίως κοπτό. Το γέμιζαν με
απλικέ είναι χρωματιστό ύφασμα ραμμένο και κεντημένο πάνω σε λευκό
την τεχνική της δαντέλας απευθείας στο ύφασμα. Με την ένωση δύο καμάρων
ύφασμα. Κατασκεύαζαν επίσης κεντήματα με κοφτό, ανεβατό και ρίζα. Πολύ
δημιουργούσαν άλλα πολύπλοκα σχέδια, τα «μήλα». Άλλα σχέδια ήταν το
συνηθισμένα ήταν τα κεντήματα με σταυροβελονιά. Γίνεται με βελόνα σε
ταγιαδωτό, το ξωλούρι, τα φοινικωτά και το μηλούδι μακουκούδι σε
ύφασμα λινό ή βαμβακερό έτσι που να μπορεί να μετριέται εύκολα.
διάφορους συνδυασμούς. ΄Ολα τα σχέδια οριοθετούνται με τα ξεφτιστά
Θεωρείται μια από τις πιο εύκολες βελονιές. Δημιουργείται από δύο πλάγιες,
σχέδια, τα γαζιά και το παραγάζι. Τα τελειώματα τους γίνονται με διάφορα είδη
ίσες βελονιές οι οποίες διασταυρώνονται διαγώνια στο κέντρο. Τα πιο
δαντέλας όπως τη τσίμπη, το κλόσι, το τσιμπόκλοσο και το κλόσι των κοκάλων.
δημοφιλή κεντήματα ήταν τα λευκαρίτικα πάνω σε μεταξωτό υφαντό.
Επίσης, κατασκεύαζαν πλεκτά σκεπάσματα κρεβατιών (παπλώματα) με
Κατασκεύαζαν σκεπάσματα, κουρτίνες και μαξιλαροθήκες. Συνήθως τα
κλωστή και σμίλες.
Λευκαρίτικα σε μεταξωτά υφαντά οι γυναίκες του χωριού τα ανάθεταν σε
22
me σμιλεσ
ΛΕΥΚΑΡΙΤΙΚΟ-ΠΟΤΑΜΟΣ
κοφτο
ΑΠΛΙΚΕ
κοφτο σε τελαρο
ΣΤΑΥΡΟΒΕΛΟΝΙΑ
βελονακι
ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΚΕΝΤΗΜΑΤΩΝ
23
κοστουμια - ενδυματα / 10s XΩΡΟΣ Τα κοστούμια στο μουσείο είναι κατασκευασμένα από αυθεντικά υφάσματα
Η βράκα αποτελεί χαρακτηριστική ενδυμασία των ανδρών. Ήταν άσπρο,
που οι γυναίκες του χωριού ύφαιναν στον αργαλειό. Χρησιμοποιούσαν την
παραδοσιακό ύφασμα το οποίο έβαφαν μαύρο. Για το ράψιμο της βράκας
αλατζιά (ριγέ χρωματιστά ύφάσματα) για την κατασκευή ζιμπουνιών,
χρειάζονταν σαράντα πήχεις (24 μέτρα) δίμητο.
πουκαμίσων, μπλουζών και φορεμάτων. Τα ζιμπούνια στη βιτρίνα και τα κοστούμια που φορούν οι μικρές κούκλες είναι από τα πιο πολύτιμα εκθέματα του Μουσείου γιατί κατασκευάστηκαν με αλατζιά του 1915. Τα ζιμπούνια για επίσημες εκδηλώσεις ήταν κατασκευασμένα από βελούδινο ύφασμα με κεντήματα. Οι μεγαλόσωμες κούκλες, λόγω μεγέθους, φορούν αντίγραφα των παραδοσιακών ενδυμάτων που είναι κατασκευασμένα με αυθεντικά υφάσματα. Ο γαμπρός στους γάμους φορούσε καπέλο, μεταξωτό πουκάμισο, βελούδινο ζιμπούνι κεντημένο, καινούργια βράκα και ποδίνες. Η νύμφη φορούσε μεταξωτό, κοντό νυμφικό και τούλινο βέλος. Αργότερα, αγόραζαν υφάσματα από το εμπόριο και επηρεάζονταν από την επικρατούσα μόδα. Το μοντέρνο για την εποχή νυμφικό ανήκει στην Ιωάννα Κεκκή που παντρεύτηκε το 1950. Είναι κατασκευασμένο με ύφασμα από το εμπόριο και ραμμένο από την γνωστή ράφτενα Παραδεισού από τη Μύρτου.
24
25
μαγειρικα σκευη / 10s XΩΡΟΣ Μια γωνιά του δίχωρου, δίπλα από την νισκιά χρησιμοποιόταν ως κουζίνα και
Τα μαγειρικά σκεύη ήταν χάλκινα, τα έπλεναν με στάχτη και θρουμπί για να
είχε τα ράφια με τα μαγειρικά σκεύη, την πιατοθήκη για τα πιάτα, την
καθαρίσουν τα λίπη και τις ακαθαρσίες. Εσωτερικά τα γάνωναν και είχαν
πιρουνοθήκη με τα μαχαίρια και τα πιρούνια και τη σουβάντζα με τα
ασημί χρώμα. Τις πήλινες μαγείρισσες τις χρησιμοποιούσαν για να
διακοσμητικά ζωγραφισμένα πιάτα. Η σουβάντζα ήταν ξύλινη κατασκευή ή
κατασκευάζουν γιαούρτι και ζαλατίνα. Για τις πίττες της σάτζης είχαν ένα
γύψινη με ανάγλυφες παραστάσεις. Την χρησιμοποιούσαν για να τοποθετούν
μεταλλικό σκεύος ανοικτό σαν δίσκος για το ψήσιμο τους.
τα διακοσμητικά πιάτα.
26
27
20s χωρος: αγροτικη ζωη Ο Κορμακίτης ήταν ανέκαθεν ένα γεωργοκτηνοτροφικό χωριό λόγω της μεγάλης γεωγραφικής του έκτασης. Στο χωριό επικρατεί το μοντέλο μιας αγροτικής κοινωνίας, όπου οι χωρικοί ασχολούνταν καθημερινά με την γη τους, από το πρωί μέχρι το βράδυ, για να συντηρήσουν την οικογένειά τους. Όλοι οι κάτοικοι ήταν γαιοκτήμονες και αυτάρκεις σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, βίκο, ρόβι, φασόλια, λουβιά, πατάτες, βαμβάκι και όλα τα κηπευτικά είδη. Παλαιότερα καλλιεργούσαν αμπέλια και έφτιαχναν ξύδι και κρασί. Ο Κορμακίτης αποτελούσε για πολλά χρόνια ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα παραγωγής και εξαγωγής χαρουπιών ενώ ταυτόχρονα στον Κορμακίτη υπάρχει μεγάλος αριθμός ελαιόδεντρων. Ένδειξη αποτελεί το γεγονός ότι πριν το 1974 στον Κορμακίτη υπήρχαν δύο ελαιόμυλοι. Κάθε νοικοκυριό είχε το δικό του στάβλο με βόδια και γαϊδούρια. Τα βόδια τα χρησιμοποιούσαν για το όργωμα της καλλιεργήσιμης γης ενώ τα γαιδούρια για τη μεταφορά. Κάθε σπίτι είχε το δικό του αχυρώνα όπου φύλαγαν το άχυρο για να ταΐζουν τα ζώα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα περισσότερα νοικοκυριά είχαν κοτέτσι, κατσίκες και κάποιες φορές γουρούνια, από τα οποία έπαιρναν το κρέας, τα αυγά και το γάλα της οικογένειας.
28
Φωτογραφικό αρχείο Αντώνη Σκούλου
Φωτογραφικό αρχείο Αντώνη Σκούλου
29
γωνια του ψωμιου / 20s XΩΡΟΣ Στο χωριό δεν υπήρχαν φουρνάρικα που να προμηθεύουν ψωμιά. Το κάθε
τοποθέτηση των κουλουριών και των ζυμαρικών. Στους τσέστους
νοικοκυριό είχε τον απαραίτητο εξοπλισμό για την παραγωγή του ψωμιού.
τοποθετούσαν, επίσης, την ενδυμασία της νύφης για να την χορέψουν την
Στον Κορμακίτη χρησιμοποιούσαν μεγάλη βούρνα για τη ζύμη και μικρή για
ημέρα του γάμου.
το προζύμι και για άλλες κατασκευές όπως για παράδειγμα φιδέ, πίτες, μακαρόνια και μπουρέκια. Είχαν επίσης, τατσιές για να χωρίζουν τα πίτουρα από το αλεύρι και θκιορτοσάνιον (ορθογώνιο σανίδι) για να θκιαρτίζουν (πλάθουν) τα ψωμιά, τα οποία τοποθετούσαν στα κουπποσάνιδα για να ψηλώσουν. Κάθε σπίτι είχε το φούρνο του για το ψήσιμο του ψωμιού, ζύμωναν κάθε οκτώ με δέκα μέρες γι αυτό και τα ψωμιά τοποθετούνταν στην ταπατζιάν για να μην μουχλιάζουν και για να μην έχουν πρόσβαση τα ποντίκια. Επίσης, στο σπίτι είχαν το σιερομήλι για να σπάζουν το βρασμένο σιτάρι και να το κάνουν πουργούρι. Αργότερα, αυτή η διαδικασία γινόταν στο μύλο, γι’ αυτό το χρησιμοποιούσαν για να αλέθουν τις ζωοτροφές (ρόβι, βίκος). Οι κατασκευές από ζύμη τοποθετούνταν πάνω στους τσέστους. Στον Κορμακίτη για να πετύχουν πολύχρωμους τσέστους έβαφαν τις ποκαλάμες, ενώ χρησιμοποιούν μέχρι και σήμερα χρωματιστά υφάσματα για να τους δώσουν χρώμα. Οι τσέστοι χρησιμοποιούνται στο σπίτι για το κόψιμο του φιδέ και του τραχανά, για τη φύλαξη των φλαούνων και για την
30
φερνετζια, τσιατταλια, κοσκινα
κουπποσανιδα, τατσιεσ, βουρνα
tapatzia
31
καλιεργεια τησ γησ / 20s XΩΡΟΣ Βασικό εργαλείο για το όργωμα ήταν το αλέτρι, κατασκευασμένο από ξύλο, που οι γεωργοί χρησιμοποιούσαν για να οργώσουν τα χωράφια. Το έσερναν δυο άλογα ή βόδια. Στερεωνόταν με ένα ξύλο στο λαιμό των ζώων (ζυγός) και ο γεωργός ακολουθούσε τα ζώα δίνοντάς τους την κατεύθυνση που ήθελε. Μπροστά στο ξυλάλετρο υπήρχε το υνί, μια σιδερένια μύτη που εφάρμοζε πάνω στην άκρη του. Είναι φτιαγμένο με σίδερο για να μπορεί να σκάβει τη γη και να αντέχει περισσότερο χρόνο. Άλλα βοηθητικά εργαλεία
που
χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι του χωριού είναι τα κόσκινα. Ήταν κατασκευασμένα από ξύλινο τελάρο το οποίο είχε καρφωμένο πάνω του λεπτή τρυπητή μεταλλική λαμαρίνα . Τα κόσκινα χρησιμοποιούνταν για τη διαλογή των προϊόντων. Ανάλογα με την κατασκευή και τη χρήση του το κόσκινο είχε διάφορες ονομασίες: α) Το αρκόν, που ήταν κόσκινο με μεγάλες τρύπες. β) Το πατούριν, που ήταν κόσκινο με μικρές τρύπες για να ασπρίζουν το σησάμι για τα κουλούρια. γ) Οι τατσιές κατασκευάζονταν με το κυκλικό ξύλο, το τελάρο, και με ένα είδος υφαντού, με τρίχα ζώου ή με ειδικό μετάξι για να κοσκινίζεται το αλεύρι και να χωρίζεται από τα πίτουρα. Τα δρεπάνια αποτελούνται από το ξύλινο χερούλι και από το μαχαίρι, που είναι καμπύλη σιδερένια κοφτερή λάμα.
32
33
Τα χρησιμοποιούσαν την εποχή του θέρους. Ο θεριστής κρατούσε το δρεπάνι από το ξύλινο χερούλι και με το άλλο χέρι κρατούσε το σιτάρι ή το κριθάρι που έπρεπε να θεριστεί. Με τη λάμα κόβονταν τα δημητριακά. Υπάρχουν δυο είδη δρεπανιών, το μεγάλο για τους άντρες και το μικρό για τις γυναίκες. Το φερνάτζιν (φτυάρι) είναι ξύλινο εργαλείο που έχει πέντε ή έξι ξύλινα δόντια και μοιάζει με φτυάρι. Οι γεωργοί το χρησιμοποιούσαν στο αλώνισμα. Άρπαζαν το ανακατεμένο με άχυρο σιτάρι και το σήκωναν ψηλά αφήνοντάς το να πέσει από ψηλά. Ο αέρας διαχώριζε το άχυρο από το σιτάρι. Σημαντικό εργαλείο για το αλώνισμα ήταν η δουκάνη. Η δουκάνη ήταν ξύλο με πέτρες μυτερές από κάτω, τα αθκιάτζια. Έπαιρναν τα δεμάτια από το σωρό, τα άνοιγαν με το διχάλιν (τσιατάλιν) και τα σκορπούσαν στο αλώνι. Δύο βόδια ή γαϊδούρια τραβούσαν την δουκάνη πάνω από τον αλώνι με το σιτάρι. Στην μέση της δουκάνης καθόταν πάνω σε καρέκλα ο γεωργός. Μετά γινόταν σωρός και τα ανέμιζαν με το θερνάτζιν για να μείνει το σιτάρι κάτω και να φύγει το άχυρο. Η αμπούστα ήταν εργαλείο μέτρησης χωρητικότητας για το σιτάρι και για άλλα δημητριακά.
34
δουκανη, θερνατζιν
δρεπανι
αλετρι με τουνι
35
πηλινα αγγεια / 20s XΩΡΟΣ Tα περισσότερα αγγεία και σκεύη καθημερινής χρήσης ήταν πήλινα, μια και ο πηλός είναι ένα πρόσφορο υλικό που δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες στην επεξεργασία. Δεν υπήρχαν αγγειοπλάστες στο χωριό γι’αυτό τα πήλινα αγγεία τα αγόραζαν από τα πανηγύρια, τους πλανώδιους πωλητές ή απο τα αστικά κέντρα. Η παραδοσιακή αγγειοπλαστική περιλαμβάνει κυρίως αγγεία από ανοιχτόχρωμο πηλό, ψημένα σε καμίνια με ξύλα.
Tα αγγεία τα
χρησιμοποιούσαν για να φυλάγουν τα τρόφιμα και τα υγρά του σπιτιού. Το κάθε αγγείο το χρησιμοποιούσαν για διαφορετικό σκοπό ανάλογα με το μέγεθος και το άνοιγμα του, για παράδειγμα την πήλινη κούζα την χρησιμοποιούσαν για την μεταφορά νερού ή κρασιού. Τις πιο μεγάλες κούζες οι άνθρωποι του χωριού τις χρησιμοποιούσαν για να φυλάγουν το ξύδι, το νερό, το λάδι τα χαλούμια. Εκτός από τη φύλαξη και μεταφορά στερεών και υγρών, στρογγυλά αγγεία “κουμνιά” χρησιμοποιούσαν για να κατασκευάζουν αλουσίβα, μαλακό νερό με στάχτη για πλύσιμο, και για το πήξιμο γάλακτος για τον τραχανά.
36
37
γωνια του χαλλουμιoυ / 20s XΩΡΟΣ Η κατασκευή του χαλουμιού αποτελεί μια διαδικασία χρονοβόρα και πολύ
διπλώνει, βάζει 2 φύλα ξερού δυόσμου στο χαλούμι. Το απόγευμα που θα
δύσκολη. Αρχικά, η γυναίκα κουλιάζει το γάλα μέσα στο χαρτζί για να
κρυώσουν τα βάζει μέσα σε ένα δοχείο με νορό.
καθαρίσει. Τοποθετεί ξύλα κάτω από το χαρτζί και δημιουργεί χαμηλή φωτιά
Οι ζυγαριές που υπάρχουν στο μουσείο χρησιμοποιούνταν για να ζυγίζουν τα
ώστε το γάλα να γίνει χλιαρό. Έπειτα, απομακρύνει όλα τα ξύλα από το χαρτζί
χαλλούμια που πουλούσαν. Η κρεμαστή ερμαρόλα χρησιμοποιόταν ως
και ρίχνει ένα κουταλάκι του τσαγιού πιθκιά και το ανακατεύει. Αφήνει το
ψυγείο για τη διατήρηση του κρέατος, των χαλουμιών και άλλων τροφίμων
γάλα για μισή ώρα μέχρι να πήξει, ενώ αμέσως μετά το σταυρώνει και το
που χαλούσαν έυκολα. Οι πλευρές της ερμαρόλας ήταν απο ψιλό τέλι για να
ανακατεύει με τα χέρια της. Με ένα κουλιαστήρι παίρνει το πηκτό γάλα, το
αερίζονται τα τρόφιμα και για να αποφεύγεται η πρόσβαση στα ποντίκια και
τοποθετεί μέσα σε μια κουρούκλα για να φύγει ο νορός. Το ρούχο με το τυρί
τις μύγες.
τοποθετείται στο τυροσκάμνι, έπειτα διπλώνεται σαν φάκελος για να μην φεύγει το τυρί και πιέζεται με τρείς μαρμάρινες βαρετές πλάκες για να φύγει το υγρό. Αφήνει το ρούχο μια ώρα για να στραγγίσει, σηκώνει τις πλάκες, ανοίγει το ρούχο και το κόβει σε τετράγωνα κομμάτια. Μέσα στο χαρτζί περιμένει να βγει η αναρή. Έπειτα βάζει τα κομμάτια από την αναρή και ακολουθεί την ίδια διαδικασία όπως με το χαλούμι για να την κατασκευάσει. Στη συνέχεια, ανάβει ξανά τη φωτιά και τοποθετεί τα χαλούμια μέσα στο νορό που βράζει για να τα ψήσει. Όταν ψηθούν τα αφήνει για μια ώρα μέσα στο χαρτζί. Έπειτα, τα βγάζει και τα τοποθετεί στο τυροσκάμνι ένα-ένα για να κρυώσουν και μετά τα ραντίζει με αλάτι και τα διπλώνει στη μέση. Καθώς τα
38
ταλαρκα
39
κτηνοτροφια / 20s XΩΡΟΣ Η κτηνοτροφία κατείχε για πάρα πολλά χρόνια κεντρική θέση στην
για να μπορούν να ελέγχουν τα ζώα τους και να σκοτώνουν φίδια που
καθημερινότητα των κατοίκων του Κορμακίτη. Κάθε σπίτι είχε το δικό του
έβρισκαν στα χωράφια. Ταυτόχρονα είχαν την προσωπική τους βούρκα με τα
στάβλο με γαΐδούρια, πρόβατα και γίδια. Επίσης, κάθε σπίτι είχε το δικό του
τρόφιμα τους και το νερό ενώ τις περισσότερες φορές είχαν μαζί τους και
κοτέτσι. Οι άνθρωποι του χωριού χρησιμοποιούσαν τα γαϊδούρια για τις
κάποιο αιχμηρό αντικείμενο σουγιά ή μαχαίρι για οποιαδήποτε ανάγκη.
μετακινήσεις τους στα χωράφια και για τη μεταφορά αντικειμένων που χρειάζονταν για τις εργασίες τους. Στο Κορμακίτη πολλοί κάτοικοι είχαν τις δικές τους μάντρες με πρόβατα και γίδια για την παραγωγή γάλακτος, χαλουμιών και κρέατος. Επίσης, από τα πρόβατα έπαιρναν το μαλλί για την υφαντική. Οι βοσκοί φορούσαν συγκεκριμένη ενδυμασία και χρησιμοποιούσαν τον ανάλογο εξοπλισμό ενώ επίσης φρόντιζαν τα ζώα τους να φορούν κουδούνια μπρούντζινα για να μπορούν να τα ελέγχουν. Οι βοσκοί φορούσαν μαύρες ποδίνες για να προστατεύονται από τα φίδια και τα έντομα το καλοκαίρι. Οι ποδίνες ήταν απαραίτητες και το χειμώνα για τις βροχές και τις λάσπες. Φορούσαν επίσης μαύρη βράκα από κάτω ενώ από πάνω φορούσαν ριγέ σκούρο πουκάμισο και από πάνω
ζιμπούνι από αλατζιά. Στο κεφάλι
φορούσαν μαύρο μαντήλι ή καπέλο για να προστατεύουν το κεφάλι τους από τον ήλιο του καλοκαιριού. Επίσης, κρατούσαν πάντα μεγάλο ξύλο, ματσούκα,
40
Φωτογραφικό αρχείο Κύπρου Διόλα
41
κορμακιτησ τραστ Το «Κορμακίτης Τραστ» είναι μια μη κυβερνητική φιλανθρωπική οργάνωση
3. Η προώθηση, προς όφελος των κατοίκων, της αειφόρου και οικονομικά
που ιδρύθηκε την 1η Μαρτίου 2007 από μια ομάδα κατοίκων και φίλων του
βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής Κορμακίτη με σεβασμό προς τον αυθεντικό
Κορμακίτη με έδρα το Λονδίνο( The Kormakitis Trust No 1, London N21 3NA,
χαρακτήρα του χωριού και το γύρω φυσικό τοπίο και περιβάλλον, με
United Kingdom). Αργότερα, το 2008 εγγράφηκε και στην Κύπρο ως μη
ευαισθησία προς την καθαριότητα, υγεία και ασφάλεια του κοινού, με αειφόρο
κυβερνητική οργάνωση με έδρα τη Λευκωσία. Οι στόχοι του «Κορμακίτης
οικονομική ανάπτυξη που επιτυγχάνεται ανάμεσα σε άλλα, με τον
Τραστ» σύμφωνα με το καταστατικό είναι:
αγροτουρισμό και τις οικολογικές καλλιέργειες.
1. Η διατήρηση, η προστασία και η βελτίωση του χωριού προς όφελος των
Στα οκτώ χρόνια ζωής του, το σωματείο για την κληρονομιά «Κορμακίτης
κατοίκων και ειδικότερα στοχεύει στην αναπαλαίωση των σπιτιών που είναι
Τραστ» έχει στο ενεργητικό του τα εξής, μεταξύ άλλων, αξιόλογα έργα.
κτισμένα σε παραδοσιακό χαρακτήρα. Επίσης, στοχεύει στην αναβίωση και
1. Αναπαλαίωσε την εκκλησία της Παναγίας της Καμπυλής με χορηγία της
διαφύλαξη του αυθεντικού χαρακτήρα του χωριού και στην αναπαλαίωση,
οργάνωσης «Name», η οποία αποτελεί κλάδο του UNDP.
συντήρηση και προστασία θρησκευτικών, ιστορικών και πολιτιστικών
2. Αναβάθμισε με πλακόστρωτο την αυλή της εκκλησίας με έξοδα από
μνημείων της περιοχής Κορμακίτη αλλά και της Μαρωνιτικής κοινότητας
δραστηριότητες που οργάνωσε γι’ αυτό το σκοπό.
γενικότερα στον ευρύτερο Κυπριακό χώρο. Σημαντικός στόχος του
3. Με την βοήθεια ειδικών αρχιτεκτόνων στις αναπαλαιώσεις, μελέτησε την
«Κορμακίτης Τραστ» αποτελεί η διατήρηση και η προβολή της πολιτιστικής
αρχιτεκτονική των παραδοσιακών σπιτιών του Κορμακίτη, οργάνωσε
κληρονομιάς του χωριού και της Μαρωνιτικής Κοινότητας γενικότερα.
διαλέξεις, χορήγησε την καθοδήγηση των κατοίκων και εξέδωσε βοήθημα για
2. Η διατήρηση, η προστασία και βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος της
να διασφαλίσει την επισκευή των σπιτιών του χωριού στο πρότυπο της
περιοχής Κορμακίτη με απόλυτο σεβασμό προς την οικονομική ανάπτυξη της
παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής.
περιοχής και τα συμφέροντα των κατοίκων.
42
4. Εξέδωσε χάρτη της περιοχής Κορμακίτη με όλα τα τοπωνύμια στην κυπριακή αραβική γλώσσα του Κορμακίτη “Sanna”, την ελληνική και αγγλική. Ο χάρτης δημιουργήθηκε στην Ολλανδία από επαγγελματία χαρτογράφο με δεδομένα συλλεγμένα από τους ντόπιους κατοίκους του Κορμακίτη. 5. Συνέλεξε από κατοίκους του Κορμακίτη δείγματα της πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού και σε συνεργασία με τον εκπρόσωπο των Μαρωνιτών στη Βουλή των Αντιπροσώπων και με το Κοινοτικό Συμβούλιο του Κορμακίτη προχώρησε στις απαιτούμενες διευθετήσεις για τη συντήρηση, την αναπαλαίωση των αντικειμένων, την οργάνωση του λαογραφικού Μουσείου Κορμακίτη που εγκαινιάστηκε το Φεβρουάριο του 2011. Έκτοτε ανέλαβε την συντήρηση του Μουσείου και τη διαμόρφωση του χώρου σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς που συμβάλλουν οικονομικά για το σκοπό αυτό. www.kormakitistrust.org
43