Jij paard Ik mens De eerste stappen naar een goede connectie tussen mens en paard.
Petra Steenput - 2014
Joepie! Je gaat paardrijden! Of je hebt misschien je eigen paard?! Super-joepie dan!! Maar wat is dat eigenlijk, een paard? Ja, je kan erop rijden, maar wat weet je echt over het dier waar je jouw gezondheid aan toevertrouwd? Ok, je kan misschien borstelen en zadelen, maar weet je ook hoe je een paard begroet? Volgt een paard jou zonder dat je aan het touw moet trekken? Of loopt het je omver? Als een paard moeilijk doet, weet je waarom het dat doet? En kan je ervoor zorgen dat het toch doet wat je vraagt? Hoe ziet het paard jou eigenlijk? Krijg je respect? En respecteer jij een paard voor het wezen dat het is? De bedoeling van dit e-book is om meer informatie te geven over paarden, niet in detail, maar een goede basis voor een beginnende paardengek. En misschien verfrissend voor de meer ervaren paardenfan Wie zijn ze eigenlijk? Hoe communiceren ze? Begrijp jij een paard echt? En wist je dat er zoveel meer te ontdekken is in de wereld van het paard, dan enkel rijden?
WAT IS EEN PAARD EIGENLIJK? Voor we kunnen uitleggen hoe je best met een paard omgaat, is het interessant dat je eerst wat meer weet over de natuurlijke eigenschappen van een paard. Deze beïnvloeden zijn gedrag en hoe beter je dat begrijpt, hoe beter je kan anticiperen en je inleven, en dus hoe meer kans je hebt op een goed contact en om problemen te voorkomen. Hier volgt een korte uitleg. Eerst en vooral blijft een paard een dier dat nog zeer dicht bij zijn instinct leeft. Er is weinig verschil tussen wilde en gedomesticeerde paarden. Een kudde paarden in de wei gedraagt zich zeer gelijkaardig aan een kudde in het wild.
Hiermee moeten wij dus rekening houden in de omgang met het paard. Die omgang is voor een paard trouwens heel vreemd. Want wij -de mens- zijn roofdieren, terwijl een paard een prooidier is. In de natuur zouden paarden door de mens worden aangevallen en zelfs opgegeten. Omdat paarden zo instinctief zijn, weten zij dat maar al te goed. Daarom zijn paarden nog steeds wantrouwig als mensen naar hun toe komen… want, wil die niet aanvallen? Zoals elk prooidier zijn paarden “fight or flight”-dieren. Als ze hun bedreigd voelen, zullen ze ofwel weglopen ofwel vechten.
Een schilderij van een paard dat wordt aangevallen door een atlas leeuw (die nu in het wild is uitgestorven). Een kudde in de wei en een wilde kudde, beiden geïnteresseerd.
Je herkent het misschien: je kan een paard in de wei niet pakken, want hij zet het op een lopen, telkens jij dichterbij komt. Of in de stal, als het paard niet weg kan, draait het zijn kont naar jou, om zich te verdedigen. Dit zijn reacties van een paard dat zich niet veilig voelt. Je wil meestal op een paard rijden. Voor je dat doet, ga je hem borstelen. Je raakt hem overal aan. Vervolgens leg je een zadel op zijn schoft en kruip je er langs zijn flanken op. Dat is nu net de plaats waar paarden worden aangevallen.
Hoe een paard een ruiter ervaart.
Wij doen dus alle handelingen van een roofdier, maar verwachten toch dat een paard dit niet erg vindt en ons
vertrouwd, want “we bedoelen niets kwaads”… Wat we van ons paard verwachten komt overeen met dat ik je vraag in een kooi met een leeuw te stappen en ik zeg: “Hij is braaf hoor. Ga maar, niets aan de hand!”. Zou je het doen? Zou je mij geloven? Zou je ontspannen en op je gemak zijn?
Daarom vinden paarden het niet leuk als je zomaar hun voorhoofd wil aanraken, omdat ze niet zien wat je wil doen. En zoals de meeste wel weten, benader je een paard best niet langs achter. Als het schrikt en niet kan zien wat er gebeurt, zou het in paniek kunnen trappen om zich te beschermen. Dit willen we natuurlijk vermijden.
Hierboven zie je hoe wij een trailer zien en hoe een paard een trailer ziet. Als je zoveel meer van je omgeving ziet, lijkt een trailer wel heel klein en is het begrijpelijk dat veel paarden het akelig vinden en er niet graag in willen. Hoe zou jij je voelen?
Om alles goed in’t oog te kunnen houden, hebben paarden grote ogen aan de zijkant van hun hoofd. Hierdoor zien zij veel meer dan wij. Hiermee moeten we rekening houden, want dit verklaart heel wat reacties van het paard. Paarden zien bijna 180° langs hun lichaam, maar wel monoculair. Ze hebben dus geen dieptezicht (binoculair zicht). Dit hebben ze enkel voor een klein deel voor hun hoofd. Daarnaast hebben ze ook blinde vlekken, zowel aan hun voorhoofd als achter hun achterhand.
Naast zijn breed zicht heeft een paard ook een super goede reukzin. Het weet dus niet alleen wat er achter jou in de piste gebeurd, maar het ruikt ook de koe aan de andere kant van de haag, of de hond die achter het hoekje woont.
Paarden hebben echt voorkeuren: de ene vinden ze niet leuk, met de andere zijn ze dikke maatjes. Ze kunnen zelfs depressief worden als ze een vriend verliezen. Sociaal contact tussen paarden is dus heel belangrijk.
Aan mest snuffelen is 1 van de meest populaire paardenbezigheden.
Om zichzelf te beschermen is een paard een kuddedier. Door met meer te zijn, voelen ze zich veiliger. Dit heeft als belangrijkste gevolg dat paarden zeer sociaal zijn. De meeste kuddes zijn familiegroepen, maar ook buiten de familie kunnen er vriendschappen ontstaan.
Hier zie je een kleine familiegroep, met de hengst die een beschermende houding aanneemt t.o.v. zijn merrie en veulen.
Wie in groep wil leven moet natuurlijk goed met elkaar kunnen communiceren. Paarden praten hoofdzakelijk met elkaar via lichaamstaal. In de kudde leren jonge paarden deze taal van hun moeder en van andere paarden.
Paarden kijken ook naar onze lichaamstaal, maar omdat wij ons vaak niet bewust zijn van wat we met onze houding communiceren, negeren paarden ons vaak. In hun ogen zijn wij dan “analfabeet” of gewoon niet goed opgevoed. Gebruik je bewust jouw lichaam en luister je naar wat een paard jou verteld, zal je verrast zijn over hoe vlot paarden communiceren.
De palomino begroet een zeer nieuwsgierige kudde.
Daarnaast wil samenleven ook zeggen dat paarden gevoelig zijn voor hiërarchie. Opdat een groep niet onderhevig zou zijn aan complete chaos is er nood aan rangorde en leiderschap. Dit zorgt voor duidelijkheid, een gevoel van veiligheid en voorkomt stress.
Het linkse paard zegt het rechtse duidelijk waar het op staat.
Het grootste deel van hun tijd, zijn paarden bezig met grazen. Paarden zijn planteneters (dus geen graaneters) en besteden
ongeveer 16 uur per dag aan grazen. Normaal leven ze in steppe-gebieden en trekken ze het grootste deel van de tijd rond. Ook terwijl ze grazen zijn ze voortdurend in beweging.
Paarden zijn steppe-dieren en zijn in de natuur constant in beweging om aan hun voedingsbehoefte te voorzien.
Het constant eten is belangrijk omdat een paard geen galblaas heeft zoals de mens. Als wij iets eten, komt dat in onze maag terecht en wordt er gal toegevoegd om het eten te kunnen verteren. Bij paarden is dat niet zo. Omdat paarden bijna heel de tijd eten, zou een galblaas dat ritme niet aankunnen. Er bevindt zich continu gal in de maag. Gal is een zuur dat het voedsel afbreekt, maar als er geen voedsel is, kan het zuur de maagwand beginnen aantasten. Een paard kan maximum 4 uur zonder eten, voordat de galsappen schade beginnen veroorzaken. Daarom staat een paard dus best op de wei of heeft het constant vezelrijk voer (zoals hooi,
voordroog en stro) ter beschikking om steeds te kunnen knabbelen. Door de manier dat hun spijsverteringsstelsel is gebouwd en de manier dat wij vaak paarden houden, zijn ze zo gevoelig voor kolieken, die zelfs dodelijk kunnen zijn.
De beweging heeft het paard dan weer nodig voor zijn hoeven en zijn benen. Mensen hebben aders die het bloed van onder aan hun benen terug omhoog pompen naar het hart. Paarden hebben niet zulke aders. Zij hebben een hoefmechanisme. Als de hoef op de grond wordt geplaatst wordt de onderkant groter. Als ze van de grond komt, trekt ze opnieuw samen en ontstaat er een soort zuigbeweging die het bloed weer omhoog brengt. Je hebt misschien al gehoord van stalbenen; dan heeft het paard dikke benen (meestal achteraan) omdat het te lang op stal staat en niet voldoende beweging heeft om het bloed weer omhoog te pompen. Met wat beweging gaan de verschijnselen meestal weer weg. Door ijzers wordt het hoefmechanisme zwaar gereduceerd. Het is altijd beter een paard niet te beslaan als dat niet echt nodig is.
OMGAAN MET PAARDEN Willen we een paard dat zich goed voelt en in balans is, dan houden we best zoveel mogelijk rekening met de eerder vermelde natuurlijke eigenschappen van een paard. In de omgang met paarden zijn er 5 belangrijke pijlers die een grote invloed hebben: • • • • •
Kuddegevoel Respect Rangorde Leiderschap Connectie
KUDDEGEVOEL Een paard is een kuddedier en vertrouwt de leden van zijn kudde. Als mens is het aan ons om initiatief te nemen en een band trachten op te bouwen met onze viervoetige vrienden. Wij moeten de paarden tonen dat wij geen kwade bedoelingen hebben en ons niet zullen gedragen als een roofdier, maar deel willen
uitmaken van hun kudde, op hun niveau en met hun taal. Paarden in een kudde zijn vaak heel druk bezig met -voor hunzeer belangrijke zaken. Dit moeten we erkennen en laten gebeuren. En we moeten onze eigen plaats kunnen innemen in de kudde waar paarden ook onze “zeer belangrijke” bezigheden accepteren.
Hierbij moet niets. Je vraagt niets van de paarden en je verwacht niets van de paarden. Iedereen is gewoon aanwezig. Soms heb je een kleine kudde, van enkel jezelf en het paard. Maar je kan ook deel uitmaken van een grotere kudde paarden.
Net als paarden in het wild een kudde vormen waarin elk bezig is met wat hij belangrijk acht, moeten ook wij ons trachten te integreren in “onze” kudde. Rechts doet het paard zeer belangrijke paardenzaken (rondsnuffelen) terwijl ik een even belangrijke taak vervul, het observeren van de omgeving, net zoals de kudde links zich gedraagt..
RESPECT dagelijks in de persoonlijke ruimte van paarden. Want ga jij ook niet gewoon de stal of de wei in en doe je meteen een halster aan? Heb je op zijn houding gelet? Was hij er klaar voor? Heb je hem uitgenodigd in jouw ruimte i.p.v. meteen in zijn ruimte te stappen? Heb je hem eerst begroet voor je hem begon aan te raken?
Het eerste wat bepalend zal zijn in de omgang met paarden, omdat het het eerste is wat gebeurt bij het tot stand komen van contact, is respect.
Net als mensen hebben paarden een persoonlijke ruimte. Een soort draagbaar territorium dat ons overal volgt. We hebben verschillende ruimtes, zoals de intieme, de persoonlijke en de sociale ruimte. In welke ruimte we iemand toelaten is afhankelijk van de relatie die we hebben met die persoon (onze beste vrienden mogen dichterbij komen dan onbekenden) en de situatie waarin we ons bevinden (in een overvolle metro vinden we het minder erg als mensen dicht tegen ons staan). Of iemand onze ruimtes respecteert zal bepalen hoe wij die persoon ervaren. De afstand van de ruimtes is verschillend per persoon en ook per paard. De afstand die we behouden met anderen maakt deel uit van nonverbale communicatie.
Als iemand te dicht bij jou komt staan, zal je dat niet fijn vinden. Je zal je misschien zelfs een beetje onder druk gezet voelen.
Hier zie je hoe het binnentreden van de intieme ruimte wordt gebruikt als provocatie.
En zelfs al vinden we het niet fijn als het bij ons zelf gebeurd, toch treden we zonder opletten of zonder goedkeuring te vragen
Hier zijn de rollen omgekeerd, maar op deze manier gaan wij met vaak paarden om.
Met respect omgaan met paarden neemt maar even van onze tijd in beslag. En het maakt zo’n groot verschil! Net zoals jij het fijner vindt dat mensen “goeiedag” zeggen als ze je zien, ook al zie je ze elke dag. Je zal versteld staan hoeveel verschil het maakt als je een paard in zijn waarde laat voor je van alles met hem doet en van hem vraagt. Op deze manier leer je ook het karakter kennen van het paard. Sommige paarden worden helemaal niet zo graag aangeraakt. Maar willen wel graag naast je staan en vinden dat gezellig. Eens je dit weet, kan je hiermee rekening houden. Zo toon je respect en bouw je een band op met het paard en is de kans ook groter dat je respect terug krijgt. Want in een goede relatie komt respect altijd van beide kanten.
RANGORDE In elke kudde is er een rangorde. Rangorde heeft voornamelijk betrekking tot ruimte. Als ik jouw plaats inneem en jij gaat voor mij weg, ben ik hoger in rang. Dit is belangrijk als jij dichter bij voedsel of drinken staat. Of als je gewoon een beter plekje hebt.
Rangorde is vooral belangrijk bij voedsel en drinken.
Rangorde bij paarden is niet hiërarchisch. Als paard A hoger in rang is dan paard B. En paard B hoger in rang dan paard C, wil dit niet automatisch zeggen dat paard A hoger in rang is dan
paard C. Zo kan de laagste in rang, wel de hoogste in rang zijn plaats innemen. Rangorde is ook contextgevoelig. Het hangt van de motivatie en het humeur af of een paard zijn plaats zal afstaan of net niet. Zo zal een merrie die normaal laag in rang is, niet wijken als ze een veulen heeft, omdat haar moederinstinct haar motiveert om haar veulen te beschermen. Of een paard dat heel veel dorst heeft, zal een paard met hogere rang van zijn plaats drijven om toch te kunnen drinken, omdat zijn dorst hem hiertoe motiveert. Als je paarden uit de weide of paddock haalt, zal meestal hetzelfde paard eerst willen meekomen en de andere bij het hek wegjagen. Tot plots op een dag de andere eens niet wijkt en
eerst komt. Dan is op die dag de rangorde veranderd. Ook naar jou toe wil dat zeggen dat een paard je zal uitdagen om te zien of de rangorde vandaag nog hetzelfde is. Zeker jonge paarden die hun plaats nog zoeken in de kudde doen dit regelmatig. Je kan een zenuwachtig paard rustiger maken door ervoor te zorgen dat je hoger in rang bent. Iemand hoger in rang is voor een kuddedier zeer rustgevend. Ze voelen zich minder alleen en veiliger omdat er een structuur bestaat die ze kennen en waarop ze kunnen terug vallen in periodes van stress. Het is dus belangrijk hiermee rekening te houden. Daarom staan paarden ook best altijd in dezelfde kuddes. Dit creëert rust en voorkomt discussies en verwondingen.
LEIDERSCHAP Leiderschap en rangorde zijn niet hetzelfde. Ze hebben zelfs niet veel met elkaar te maken. Leiderschap heeft hoofdzakelijk betrekking op volgen. Want de leider bepaalt waar we naartoe gaan. In een natuurlijke kudde zijn er twee soorten leiders. De “agressieve” leider is meestal de hengst. Een kudde is normaal een familiegroep die door de jaren heen is gevormd en waar hechte relaties zij ontstaan. Een hengst staat daar een beetje los van. Om de zoveel tijd wordt hij uitgedaagd door een andere hengst die de kudde wil, ze vechten en diegene die wint, ‘krijgt’ de kudde en kan dekken.
Dit proces verloopt zonder inbreng van de familiegroep. De hengst heeft dus zelden een hechte band met de groep, omdat zijn aanwezigheid van ‘tijdelijke’ aard is. Een hengst heeft als taak de kudde te beschermen, tegen gevaar, roofdieren of andere hengsten. Hij zal vaak op een afstand alles in het oog houden en als hij iets merkt, zal hij de kudde opjutten om te vluchten. Dit doet hij door te drijven met zijn hoofd laag, oren plat en als het niet snel genoeg gaat, te happen of bijten. Dat is een agressieve aanpak. Omdat het hier meestal een stresssituatie betreft, gaan de meeste paarden ook gewoon lopen in de “flight”-respons: boze hengst = paniek = lopen!
Een hengst drijft een merrie en haar veulen vooruit met zijn hoofd laag.
Krijgt de hengst niet snel genoeg de gewenste respons, kan hij overgaan tot bijten.
Ook mensen kunnen zich gedragen als een hengst-leider: je kan op een paard roepen, aan een touw trekken of in het ergste geval het paard slaan. Het dier zal op een gegeven moment wel doen wat de bedoeling is, maar heeft op die moment niets geleerd. Hij zal waarschijnlijk in paniek alle kanten uitgegaan omdat hij niet begrijpt wat er aan de hand is. De ‘juiste reactie’ is hem volledig ontgaan. Hij begrijpt nauwelijks wat er precies gebeurd is… Wie een paard zodanig behandeld dat het in de “fight or flight”-respons gaat, loopt ook het gevaar dat het paard niet gaat weglopen, maar zal kiezen zich te verdedigen, Met alle gevolgen van dien…
Vaak is dit een (oudere) merrie en vaak is zij niet eens de hoogste in rang. We noemen haar een natuurlijke leider omdat de kudde zonder dwang beslist haar te volgen, omdat ze dat gewoon een goed idee vinden. Ze weten dat ze hun altijd naar een goede plek brengt. Stel jij je op als een agressieve leider, bestaat de kans dat het paard zich bedreigd voelt, of jouw dominantie in vraag zal stellen en tot de tegenaanval overgaat.
Daarnaast heeft een kudde ook een “natuurlijke” leider. Dit is een leider die de beste plekjes gras weet zijn, waar het water stroomt, wanneer de appels rijp zijn,...
Wij moeten ernaar streven om een natuurlijke leider te worden in de omgang met paarden. Dat een paard ons spontaan volgt, omdat het ons vertrouwt en graag bij ons wil zijn. Als natuurlijk leider ben je zelfbewust, kalm, positief ingesteld en zelfzeker. Je stelt je open. En je bent authentiek, je doet niet alsof, maar bent oprecht bezig met het paard.
Hier zie je hoe de merrie vooraan op een zachte en open manier de kudde leidt. Er is geen stress of dwang nodig.
CONNECTIE Een paard is een prooidier en is dus onderhevig aan de “fight or flight”-respons. Dit wil hoofdzakelijk zeggen dat een paard eerst zal reageren en pas erna zal nadenken. Als je een connectie tot stand wil brengen, wil je het tegenovergestelde bereiken. Je hebt rust nodig zodat het paard zich durft open te stellen en de tijd neemt om na te denken over wat je vraagt i.p.v. meteen (ondoordacht) te reageren. Zoals bij alles wat paarden betreft, is geduld hier een zeer belangrijke factor. Je moet een
paard de tijd geven om na te denken over je vraag en een antwoord of oplossing te zoeken. Geef hem ook de kans om fouten te maken en daaruit te leren. Het is belangrijk dat als we een vraag stellen aan een paard, we dit langzaam opbouwen. Je vraagt eerst met zo weinig mogelijk hulpen. En dan steeds een beetje meer tot je een reactie krijgt. Krijg je een verkeerde reactie, vraag je gewoon opnieuw. Stel je vraag duidelijk. Als het paard het goed doet, beloon het dan met rust.
Omgaan met paarden is het eeuwig zoeken naar het evenwicht van hoe weinig kan ik vragen en hoeveel moet ik vragen. Dit is ook verschillend per paard en kan ook nog eens afhangen van de situatie. Een paard in een stresssituatie zal waarschijnlijk minder goed luisteren, omdat het al veel meer in zijn instinctieve respons zit. Het is dan aan ons om rustig te blijven en zo de connectie opnieuw tot stand proberen te brengen.
OEFENINGEN Alles wat hierboven besproken is, kan je bereiken d.m.v. oefeningen. Kuddegevoel bereik je door samen te zijn met een paard. Zo word je deel van de kudde en zal het paard je niet als een bedreiging zien. Door op een correcte manier een paard te begroeten, respecteer je de persoonlijke ruimte. Dat zal het appreciĂŤren. En het kan ook andersom: heb je een opdringerig paard, dan moet je hem leren respect te tonen voor jouw persoonlijke ruimte. Respect komt tenslotte van de 2 kanten. Accepteert een paard jou in zijn ruimte, dan kan je hem aanraken en groomen. Je kan de rangorde duidelijk vaststellen door je plaats in te nemen in de kudde. En vervolgens kan je kijken of het paard je ziet als een natuurlijke leider. Kan je het leiden en wil het je volgen? En let het op jou als je het wil sturen of gaat het er snel vandoor? Heb je echt het vertrouwen van een paard en wil het los rond je cirkelen? En kunnen jullie samen spelletjes spelen?
Al deze oefeningen maken deel uit van het vrije werk. Je gebruikt geen touw, maar werkt, zoals de naam het zegt, in vrijheid, liefst in een grote ruimte (wei, piste, paddock). Het vrije werk is de eerste trainingsstap van het Horsefulness-trainingssysteem. In dat systeem trachten we met zoveel mogelijk respect voor het natuurlijke wezen dat een paard is en met zo weinig mogelijk druk met een paard om te gaan.
Je zal merken dat een betere band met je paard op de grond, ook zal leiden tot meer vertrouwen in het zadel. En je zal natuurlijk ook veel plezier beleven en genieten van het omgaan met paarden! Wil jij deze oefeningen ook leren om een betere band op te bouwen met paarden? Contacteer Petra Steenput op petrasteenput@yahoo.com
Gratis e-book (1) - Petra Steenput - 2014