حیکمهتی کورد
1
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
ڕهش نده ع .و .خه بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
2
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
حیکمه تی کورد بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
3
حیکمهتی کورد
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
سهر بهردن نهخشی قسهی پێشینان
خشه و داڕشتن ،چاپ و وه ،پیتچنین ،نه کۆکردنه کاری نووسین و ه. ه ئ‌هنجام دراو هش‌هو هڕ وهشان ه‌همووی ل‌هلی‌هن ع .و .خ‌هند
www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
بهردن وتهی پێشینان نهخشی سهر
هش هڕ ع .و .خ‌هند
چاپی ی‌هک‌هم 2009 هامڵتۆن ،نیوزیلند بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
4
حیکمهتی کورد
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
هن‌هک‌هی؛ و هیچ ه بۆ خاو ه‌هموو مافێکی ئهم پ‌هرتووک‌ه پارێزراو هن‌هک‌هی ،بۆی نیی‌ه به هیچ ک‌هسێک ب‌هبێ ئاگادارکردنی ب‌هرایی خاو ه. ڕێگای‌هکی کاغ‌هزی یا ئ‌هل‌هکترۆنی کۆپی یان بڵاوی بکات‌هو ت‌هل‌هفۆن006478496986 : فاکس0015097531958 : ئیمێڵhandarash@gmail.com : وێبسایتwww.khandarash.net :
© All Rights Reserved
پێشه کی ه پهند و وت‌ه ب‌هنرخ‌ه هند هنگ‌ه پتر له پێنج ساڵی خایاندبێت تا ئ‌هو ڕ ه زۆری ئهم ه و ڕێکوپێکم کردوون .ب‌هشی ه‌هر کوردییان‌هم کۆ کردوون‌هت‌هو ه. ه بیستوو ه ،به تایب‌هتیش باوکم‌هو وت‌ه ب‌هنرخان‌هم له زمانی دایک و بابم‌هو ه که هی‌ه نووسیوم‌هت‌هو ه و ه‌هر ب‌هو بنزاراو هسکاری ن‌هکردوو زۆرب‌هیانم د هک ڕێز دانانێک بۆ باوکیشم فایلی ئ‌هل‌هکترۆنیی ت .و باوکم پێی داخێوێ بابم ماڵپ‌هڕی ل‌هس‌هر پ‌هرتووک‌ه ئهم هتا نیازم ه .دیاره سهر http://m.khandarash.googlepages.comدانراو ه شرۆڤ‌ه بک‌هم؛ و ئ‌هگ‌هر بلوێ شوێن وابوو که ههرکام لهو پ‌هندان‌ه به درێژ هسنیشان بک‌هم؛ بهڵام ب‌هداخ‌هو ه و مێژووی س‌هره‌هڵدان و دروستبوونی د هی پێویست کاری ل‌هس‌هر بک‌هم و گیرگرفتی ژیان ڕێگ‌هی پێ ن‌هدام به گوێر به ئاکامی دڵخوازی خۆمی بگ‌هی‌هنم. ه؛ و ه‌هر ل‌هوێش نزیک‌هی ت‌هواوی ئهم پ‌هندان‌هم له کوردستان نووسیو هم ه پڕکاری و نائاسایی بوونی مان‌هو هی چاپم کردبوو؛ بهڵام ب‌هداخ‌هو ئاماد له کوردستان ئاست‌هنگیان بۆ ساز کردم و بۆم ن‌هگونجا ساڵی 1998به چاپی بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
5
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
هو نیوزیلند ب‌هجێ هی ساڵی 2001کوردستانم ب‌هر بگ‌هی‌هنم .دوای ئ‌هو هی‌هکی دوور و درێژ ف‌هرامۆش کران و هێشت ،ئ‌همانیش بۆ ماو هرف‌هتێک بووم هڕێی د هسنووس‌هک‌هم له نێو کتێب‌هکانمدا دانابوو ،چاو د هی چ‌هند ه ماو کاری ل‌هس‌هر بک‌هم .ئ‌همساڵ که ب‌ههۆی ڕووداوی ترومبێل‌هو ه و نووسین و هرف‌هتێکی باش بوو بۆ خوێندن‌هو هد مانگێک له ماڵ مام‌هو ه کۆن‌هکانمدا .ه‌هربۆی‌ه قۆڵم لێ ه‌هڵماڵی و ه به نووسراو چاوخشاندن‌هو هکانی پیتچنین و دیزاینم ت‌هواو کرد؛ که پێشتر لم هی ڕۆژێکدا کار له ماو وابوو به چ‌هند ه‌هفت‌هی‌هک ت‌هواو نابێت. هپ‌هڕێت ،دووبار ه ئێستا که ه‌هشت ساڵ ب‌هس‌هر هاتنم بۆ نیوزیلند دا تێد ه بۆ چاپ؛ و پشتیوان به خودا ئ‌همجار ه ه کردوو "حیکمهتی کورد" م ئاماد هی پهند و قسه هی ڕاستی بێت ژمار هی خوێن‌هران .ئ‌هو هک‌هوێت‌ه ب‌هر دید د هدا هم کردبوو ،زۆر زیاتر بوون ل‌همان‌هی که لێر ن‌هست‌هق‌هکان که پێشتر ئاماد ن و بژار کردنیان، ه و له بێژنگدا هک‌هوێت؛ دوای پێداچوون‌هو ب‌هرچاوتان د ه؛ و ئ‌هوان‌هی تر ه که ت‌هنیا 585دان‌هیان بهێڵم‌هو هنجام ڕازی بووم ب‌هو سهر هست بک‌هوێت به تێر و هرف‌هتم د هک‌هم ڕۆژێک د هربهاوێم .ئومێد د د ت‌هس‌هلی ه‌هر ی‌هک لهو پهند و پ‌هیڤ‌ه شیرین و واتاداران‌ه شرۆڤ‌ه بک‌هم و هربخ‌هم؛ تا گ‌هلنی تریش بزانن لی‌هن‌ه ف‌هلس‌هفیی‌هکانی ئهم وت‌ه ب‌ههاداران‌ه د هستدا نیی‌ه _ یا ڕوونتر هی مێژوویی له د ه ب‌هڵگ‌هی نووسراو کورد ه‌هرچ‌هند ه_ که شارستانیبون و پێشک‌هوتوویی ه یا دزراو بڵێم لێی ف‌هوتێنراو پێشینانی خۆی پێ بس‌هلمێنێت ،بهڵام ف‌هره‌هنگ و ک‌هل‌هپوورێکی هنگینی ه‌هی‌ه ،که بارت‌هقای ه‌هموو تۆمار و هنگین و ڕ ه ز هند هکیی ئ‌هو زار ه و پ‌هرتووک‌ه دێرین‌هکانی ئ‌هوان‌ه. سیپار هم توانیبێتم خزم‌هتێکم به ف‌هره‌هنگ و زمانی ب‌هو هیوای‌هی ب‌هم کار هک‌هم کردبێت؛ و لنیک‌هم چ‌هند وش‌هی‌هکی کوردیم له ف‌هوتان و ن‌هت‌هو ف‌هرامۆشی ڕزگار کردبێت.
خهنده‌ڕه‌ش ع .و . 08.04.2009
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
6
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
ئابڕوو دڵۆپێک‌ه؛ تکا ،تکا! ئاسنی سارد به فوو گ‌هرم نابێت. ئاشتی دوای ش‌هڕ خۆش‌ه. هگ‌هڕێ! ئاشی ل‌هب‌هر تڕان د هیگێڕێ. ئاشی ن‌هزانان خودا د ه. هو ئاغا ببێت‌ه پرد به س‌هری دا م‌هپ‌هڕ ئاغای به نۆک‌هر ناگرێ. هواد نیی‌ه. ئاگای له م‌هحموودی بێ ز ه. ه ،له خۆم دوور ه سوور ئاور ئاوری بن کای‌ه. هبات. ئاوی زۆر ،ئاوی کهم د هم له م‌هلووچکێ. ئای بۆ کوچکێ بید ئ‌هتو ڕازی و ئ‌همن ڕازی ،دارێک به قوونی قازی. هکات. ئ‌هسپی چاک ئالیکی خۆی زیاد د ه ،ل‌هس‌هر ه‌هموو ک‌هسێک نیی‌ه. ئ‌هقڵ کڵاوی زێڕ هتێ بیبین‌ه. ئ‌هگ‌هر بته‌هوێ ک‌هسێک بناسی ،ڕۆژی داو ئ‌هگ‌هر چاوت نابینێ ،خۆ ک‌هپۆت کون‌ه. هدای‌ه! ب‌هڵان له گای‌هکی ،چ ئ‌هگ‌هر چۆل‌هک‌هی‌هک بای‌ه ،باڵێکم د هم به برای‌هکی؟! بد هس‌هر خۆ که! هو هس‌هرکردن بێ ،له کۆمای گ‌هور ئ‌هگ‌هر خۆڵ و ه. هرکێ نا ،کردنی له ن‌هکردنی باشتر هد ئ‌هگ‌هر ش‌هڕ قوونی د هبێ بار بب‌هن‌ه بن ک‌هر. ئ‌هگ‌هر ک‌هر ن‌ههاته بن بار ،د هندی ماڵت بۆچیی‌ه؟ ئ‌هگ‌هر گ‌هندی ماڵت بۆچیی‌ه؟ ئ‌هگ‌هر ڕ هڵێن بڵقاسم. ئ‌هگ‌هر م‌هل ن‌هبوو ،به ک‌هڵ‌هباب د
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
7
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
ه له پ‌هرێزان. ئ‌هگ‌هر م‌هڕمان ن‌هدیبێ له ه‌هوێزان ،کشپلمان دیو ه له نانی شوانی؟ ئ‌هگ‌هر ناتخورێ بنی ڕانی ،چت داو ه. ئ‌هگ‌هر نانێکم خواردبێ ،ئاقڵی ل‌هتکێکم گرتوو هماڵان بمرێ. هرکی گ‌هور ئ‌هگ‌هر ه‌هر مردن بێ ،پیاو له د ئ‌هگ‌هر وا هاری ،بۆ وا کۆڵ‌هواری؟ ئ‌هگ‌هریان دا به م‌هگ‌هر ،کوڕێکیان بوو نێویان لێنا کاشکی. همان بۆ ڕاخا؟! ه شڕ ئ‌همن ئاغا و ئ‌هتۆ ئاغا ،کێ ب‌هڕ ه بدۆش‌هی‌ه(. هڵێ بیدۆش‌ه! )ن‌هقڵی نێر ه ،ئ‌هو د هڵێم نێر ئ‌همن د هی ڕا لێڵ‌ه. ه له س‌هرینچاو ئ‌هو ئاو ه ،له ئاش‌هوان نیی‌ه. ئ‌هو تاڵووک‌هی له ئاشێڕ هنک‌هک‌هی له گیرفانی من دای‌ه. هیخۆی ،د ئ‌هو خورمای‌هی تۆ د هک‌هوێت ،با بزانین ب‌هری به کوێدای‌ه. هد ئ‌هو دار هسۆتن. هگۆتن ،ئ‌همن لقم د هم‌هی ئ‌هتو سازت د ئ‌هو د هی‌ه به من ناکرێ. ئ‌هو س‌هفا و م‌هرو ئ‌هو کاس‌ه بێ ژێر کاس‌ه نیی‌ه. ئ‌هو ک‌هس‌ه ک‌هس‌ه ،ئ‌هلفێکی ب‌هس‌ه. ئ‌هو ماست‌ه بێ موو نیی‌ه) .ئ‌هو ماست‌ه مووی‌هکی تێدای‌ه(. هکێشێت. ه ئاوێکی زۆر د ئ‌هو ه‌هویر ه. ئ‌هو ه‌هڵوای‌ه و دوو ت‌هغار گ‌هنمیان ن‌هگوتوو ه. ئ‌هو هێلک‌هی‌هم له ددان داو ه. هگ‌هڕام‌هو هچووی ،من د هخت‌هی تۆ د ئ‌هو و ه درێژایی‌هک‌هی بوو ،ئ‌هدی پانایی‌هک‌هی کێه‌هی‌ه؟ ئ‌هو هڕی دوای گورگ‌ه. ه س‌هو ئ‌هو هش گ‌هز. ه ع‌هرز؛ و ئ‌هو ئ‌هو هش م‌هیدان. ه گۆ ،و ئ‌هو ئ‌هو هیزانم ،به کچیم زانیبا. هی به ژنی د ئ‌هو هک‌هم. هک‌هم ،تۆب‌هی د هی د ئ‌هو هدزێت. هی هێلک‌هی‌هک بدزێت ،گای‌هکیش د ئ‌هو ه. ه ،شیری تیژ ئ‌هوی له ش‌هڕ دوور ئ‌هوی ل‌هب‌هر چاوان‌ه ،ل‌هب‌هر دڵان‌ه. ئۆخ‌هی ئۆخ‌هی ،ه‌هر ک‌هس بۆ خۆی. ه. ه ،ئی ه‌همبان‌ه ماو ئی ج‌هواڵم خواردوو
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
8
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
هڕیا! هگ‌هی ئاشی د ه کوور ئی خاسمان مام ئ‌هلیاس بوو ،ئ‌هویش د ه ڕێس ،ئی خ‌هڵکی دێنێ به ت‌هشی ڕێس. هدا به نیو ئی خۆی د هختی ،پاتشای سهر ت‌هختی. ئیشی به و ه. ه ن‌هی‌هت‌ه سهر ب‌هڕ با ئ‌هوی بن ب‌هڕ ه. با لێف‌ه ل‌هس‌هر ه‌هتیوان ه‌هڵن‌هدرێت‌هو با ه‌هشتیش بێته سهر نۆ. باری هێلکان نابزێوێ. بانگی مح‌همم‌هدی به ئاشکرا خۆش‌ه. هل‌ه ،بای‌هکی ب‌هس‌ه. باو هر له لی خودا بێ. برا له پشت برا بێ ،م‌هگ‌هر موق‌هدد هزانم له ج‌هواڵی کای‌ه. برین له خۆم ن‌هبێ ،له برام بێ ،واد هچێت‌ه ق‌هسابخان‌ه. بزن ئ‌هگ‌هر ئ‌هج‌هلی هات ،به پێی خۆی د هخوات. بزن ئ‌هگ‌هر ئ‌هج‌هلی هات ،تێشووی شوانی د هواسرێ؛ و م‌هڕیش به لقی خۆی. بزن به لقی خۆی ه‌هڵد ه. هم شیری خاوی خواردوو بنیاد ه. بنێشتی لێ پووچ‌هڵ بوو هچێت‌ه ب‌هر ه‌هویری. به پیری د ه. ههات‌هو هیان ن‌هد هتێ ،به د ه داو هچوو به پێنجان ن‌هد به خاس‌ه خاس‌ه ،بۆمان ڕیا له کاس‌ه. به خێش‌ه خێش ،لێم هات‌ه پێش! هیان برسی. به زگێک تێر و به د به س‌هت ح‌هکیم ب‌هق‌هد ن‌هخۆشێک نازانن. هشێنی هبڕین! گوتی ئ‌هدی ب‌هچی باو به س‌هگیان گوت :کلکت د هم بک‌هم؟! پشت‌هو به قسهی ک‌هرێ ،جۆ ناباری. هی خۆت پێ ڕابکێش‌ه! به ق‌هد ب‌هڕ هک‌هوێ. ه م‌هل‌ه د به ک‌هچک‌ه ئاوێک و ه! ه ،له ڕیزێم بژمێر به ک‌هچکێم ڕادێر ه! هڵێ ڕێی ک‌هو هڵێ ه‌هڵێ! به تاژی د به ک‌هروێشکێ د هپ‌ه هچێت‌ه زگ کورتانی) .به ک‌هرێ ناوێرێ ڕ به ک‌هرێ ناوێرێ ،د هکا(. هپ له کورتانی د ڕ هبێ! به ک‌هرێ ڕاناگات ،سواری ی‌هکسم د هشت‌ه داران. به گوریسی خ‌هڵکی د
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
9
هش هڕ ع‌هبدولواحیدی خ‌هند
به گوڵیک ب‌ههار نای‌هت. به ڕیش نیی‌ه ،به ئیش‌ه. ه ،بێ پای‌هکان ئی خۆتن. ب‌هپای‌هکان بگر هباری. ب‌هختی هاری ،ه‌هر د هدا. ب‌هدب‌هختی بۆ پیاوی ف‌هقیر بێ ،له تووتن و ق‌هنن‌هی د هنگی ه‌هی‌ه. هد ب‌هر له ب‌هردی بێت‌هو هکات. ب‌هرتیل ب‌هرد ن‌هرم د ب‌هرخی نێر بۆ س‌هربڕین باش‌ه. هک‌هوێ. هس‌هری پیاوی ف‌هقیر د ه ،و ب‌هرد له ئاسمانێ ب‌هربێت‌هو ب‌هرد له جێی خۆی س‌هنگین‌ه. ب‌هردی ل‌هس‌هر دابنێ. ه. ب‌هردێکی ل‌هس‌هر ب‌هردێک دان‌هناو هگ‌هڕێ. ب‌هرماڵی ل‌هس‌هر ئاوێ د ب‌هری ڕۆژ به بێژینگ ناگیرێ. ب‌هش‌ه ،ب‌هشدارم؛ ه‌هق‌ه ،ه‌هقدارم. ه. ب‌هشی ئاشتی تێدا بێڵ‌هو ب‌ههاری هێنای‌ه چۆکان. هر. هی خۆی پێ له ئاوێ نای‌هت‌ه د ب‌هڕ بوو به ب‌هردی بن گۆمێ. بوو به جندی بسمیل کراو. ه ماڵێ! بووکی ساڵێ ،ب‌هرد هت‌ه ئاردی نێو دڕووان. بوو هرێ. هت‌ه د هت‌ه ب‌هڕوو ،له قاپێلکی چوو بوو هج‌هب‌ه شێت. هت‌ه پشیل‌هی ڕ بوو هت‌ه تول‌هی سێ برایان. بوو هش. هت‌ه خوێنی سیاو بوو هت‌ه قیڕی ک‌هوا سپی. بوو هت‌ه ک‌هری نێو جۆگ‌ه. بوو ه کۆری. هی ئ‌هم‌هر هت‌ه گێر بوو هت‌ه هات‌ه هاتی ڕۆمێ. بوو ه به فسی نێو لینگان. هو بوو هڵان! بڕۆ! ب‌هرت ب‌هردبێ و پشتت ک‌هند
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
10
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
هسووتێنی ق‌هسرێکی. هسرێکی د بۆ د هڵێ. هڵێ د بۆ دوو قڕانان س‌هوز هت‌ه. هت‌ه ،بۆ من عیبر بۆ وی عاد بۆی له بنی کدوو دا. بیانووی تڕ ،نانی جۆی‌ه. بیست و ی‌هکی ئادارێ ،ب‌هفر بێته گوێی دارێ ،خۆ ناگرێ تا ئێوارێ. ه نای‌ه. بیسووتێن‌ه! بۆسۆی لێو بیک‌ه ،و پ‌هشیمان به! ن‌هک ن‌هیک‌هی و پ‌هشیمان بی. ه جاوی دێت‌ه خ‌هو. هرپێ ،ه‌هر دوو گ‌هز بێ د پاروو له زار بک‌هوێت‌ه خوارێ ،بۆ کۆش باش‌ه. ه. هت‌ه ڕۆن‌هو پارووی ک‌هوتوو پاشی تڕێ ،خ‌هپش‌هی دڕێ. هبژێرن. پایزێ جووچکان د هک‌هم. پشتم چیا بێ ،تف له ئاسنیش د ه. هستی خۆی داخ کردوو پشتی د هریی‌ه و بێ دۆیی. پشد پشی له ماڵێ نیی‌ه ،مشکان تلی لی ی‌ه. هت ،خۆت بک‌ه ن‌هسح‌هت! پوور نوسر هر نێ. هد ه ،م‌هل له مزگ‌هوت و پووڵ بد پووڵت ه‌هبێ و ک‌هس م‌هناس‌ه. هرمان‌ه. پووڵت ه‌هبێ و هیچ م‌هزان‌ه ،ه‌هم ح‌هکیم‌ه و ه‌هم د پووڵت ه‌هبێ ،ک‌هس ناڵێ کوڕی کێی. هگرێ. هست به کلکی س‌هگیش د پیاو ئ‌هگ‌هر ک‌هوت‌ه گۆمێ ،د هستا. پیاو پاڵ‌هی‌ه؛ و ژن و هدۆڕێنێ ،قسهی نادۆڕێنێ. پیاو س‌هری د هنێن. هست د هگرن ،ژن کلیل‌هک‌هیان ل‌هد پیاو ق‌هڵایان د هڵێ باب‌ه. پیاو که عیلجی ن‌هما ،به ح‌هریفی دایکی د پیری و ه‌هزار ع‌هیب. هچێ. پیس به پیسی د پێچک چوارن ،به ئ‌هژمارن. هستی ئاواڵی سووک‌ه. ه له د پێم‌هڕ
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
11
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه. ه وزێ خۆشتر هدان له وز پێو پێی ناڵێ پشتی چاوت برۆی‌ه. ه. ه ،دۆستای‌هتیمان ه‌هر ب‌هرق‌هرار تا دووک‌هڵ ل‌هس‌هر مدب‌هق دیار هش ن‌هبێ ،تامی زارت خۆش نابێ. هستت ڕ تا ل‌هپی د هی س‌هیان‌ه. تاژی ب‌هگزاد تاق‌ه سوار به ت‌هنێ گ‌هردێ ناکا. ه. هک‌هوێت‌هو ه ڕووی خۆت د تف ه‌هڵاوێی ،و هیڕێسێ. ت‌هشی ڕێس ئ‌هگ‌هر ت‌هشی ڕێس بێ ،به کیری ک‌هریش د هڕێسێت. ت‌هشیی ل‌هب‌هر د هخوات. ت‌هماح ،زوو س‌هری ن‌هخۆی ،س‌هرت د ت‌هندوور به تڕان گ‌هرم دانای‌هت. ه. هبێت‌هو ت‌هندووری ب‌هدب‌هختی له دوای نان سوور د ه. ت‌هیری گۆشتخۆر دندووکی خوار تووتنی خۆش و پیاوی ک‌هر. هر؟! هر به ل‌هنگ‌هر ،چ بکا قوونی ق‌هل‌هند تڕ هات‌ه د تۆب‌هی گورگ م‌هرگ‌ه. تۆز له قوڕ پ‌هیدا نابێت. تیغی ج‌هوه‌هردار خۆی له کالندا ڕاناگرێ. تێگوشینی به ت‌همای جیران ئیشک‌ه. جارێک فریوت دام خودا بتگرێ! دوو جار فریوت دام خودا بتگرێ! هخۆم. ه فریوت د هند سێ جار فریوت دام خودا خۆم بگرێ که ئ‌هو هڕژێ. جام ئ‌هگ‌هر پڕ بوو ،لێی د هڵێ بشکێم بهڵام ن‌هزرینگێم. جام د جلیت ئاغا و نۆک‌هر ناناسێت. هت‌ه دا نابن. ه بن س‌هو جووچک‌ه ه‌هتا ه‌هتای‌ه د جێگای مست پێلق‌هی‌ه. هڕازان. هی لێ د جێی بازان ،کۆلر ه. هدرووی‌هو چ بچێنی ،ئ‌هویش د هبێ. چ بای بێت ،چ باران ،له عومری ب‌هفر کهم د چاک‌ه ،به چاک‌ه ئاوس‌ه. هشکێنێ) .چاک‌هی س‌هرب‌هخۆ چاک‌هی س‌هرب‌هخۆ س‌هری ساحێبی د ه س‌هح‌هب‌ه(. سهر و
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
12
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه؛ ناگیرێت. چاو ،باز هر! هند ه؟ ترش و چ‌هو چت خواردوو هستێک لێنادرێت. چ‌هپڵ‌ه به د چووم‌ه دوور ،بووم‌ه پوور. چۆل‌هک‌ه خۆی چیی‌ه ه‌هتا شۆرباوی چ بێ؟ ه ،ئاوی ساردی تێ م‌هک‌ه. چێشت‌هک‌ه کوڵیو ه ،یان ه) .چێشتی پڕ کابان یا سوێر چێشتی پڕ کابان سوێر بێتام‌ه(. ه. چێشتی خۆش ،له بۆنی ڕا دیار هب. حاشا له شیری وشتر؛ و له دیداری ع‌هر حاشا له گۆشتی ک‌هروێشکێ؛ و له بۆفسی تاجی. ح‌هس‌هن ک‌هچ‌هڵ و ک‌هچ‌هڵ ح‌هس‌هن ه‌هر ی‌هک‌ه. ح‌هسوود ناگات به م‌هخسوود. هزانی. ه ،که پیر بووی د حورم‌هتی پیران بگر حیساب به دینار ،ب‌هخشیش به خ‌هلوار. هواش چ س‌هگێک بێ؟ هبێ ق‌هر خانم ئاوا بێ ،د هستان ،چ له گ‌هرمێن و چ له کوێستان. هست‌هو خاڵۆی د خزم ئ‌هگ‌هر گۆشتیشت بخوات ،ئێسکت ناشکێنێ. هی‌ه ،ک‌هس ب‌هس‌هر شانی خۆی دا نادا! خ‌هتا ب‌هردێکی گ‌هور هگ‌هڵ تۆم‌ه! بووکێ گوێت لێ بێ! خ‌هسوو د خ‌هونی منداڵی ،قوونی قرژاڵی. هی‌ه! هیخۆن ،نایخۆن ،ه‌هر ئ‌هو خ‌هیاری ب‌هماست‌ه ،د ه. خوا بۆی‌ه له کاری خۆی ڕازیی‌ه ،ه‌هموو ک‌هس به ئ‌هقڵی خۆی شاد هوێ. هی د خواردن ڕین‌هو هیکات‌ه چ‌هق‌هن‌هی ئاش. خودا ئ‌هگ‌هر داری ب‌هدب‌هخت کرد ،د هداتێ. هبی له مێروول‌ه گرت باڵی د خودا ئ‌هگ‌هر غ‌هز خودا ددانیان بداتێ ،نینۆکیان ن‌هداتێ. ه. هکات‌هو هخات ،ه‌هزاری د هرکێک داد خودا د ه. خودا ک‌هسی ب‌هت‌همای ک‌هس خ‌هلق ن‌هکردوو ه. خودا کڵاوی بۆ ب‌هڕوو کردوو هبینێ و ب‌هفریان داوێتێ. خودا کێوان د ه. هتر خودا له سوڵتان م‌هحموود گ‌هور
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
13
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه ناهێڵێ. هو خودا ه‌هقی بزنی کۆڵ‌ه ب‌هس‌هر بزنی شاخدار هکات. هعبای کوێر د خودا هێلن‌ه بۆ د ه. هیگێڕێت‌هو خوداش بینێرێت ،ح‌هم‌ه س‌هرک‌هڵ د ه. خورما له بهغدایه زۆر خووی‌هک بیگری به شیری ،ت‌هرکی ناک‌هی به پیری) .خووی شیری ه‌هتا پیری( خڕنووک له س‌هحرای‌ه ش‌هنگ‌ه بی ی‌ه. هت‌ه ب‌هیتی بل‌ه. خۆ ن‌هبوو ه. خۆ ،س‌هرب‌هندووک‌هی دایکی پێن‌هداو ه. خۆ ،گۆشت قازت ن‌هخواردوو ه) .خۆ ،نانم له سهر پشتی سێڵێ ه ن‌هسووتاو خۆ ،نانم به سێڵ‌هو ه(. ن‌هسووتاو ه. خۆی به نۆ مانگای زاو ناگۆڕێت‌هو هنیشێ. هبێ ،جارێکی باز لێ د دار پیر د هژی. دار کرمی له خۆی ن‌هبێ ،ه‌هزار ساڵ د ه. دار ه‌هتا ب‌هری پتر بێ ،س‌هری ن‌هویتر ه. دار ه‌هڵێن‌ه ،س‌هگی دز دیار هی له خۆی ن‌هبێ ،ناق‌هڵشێ. دار هۆر ه. داری خوار سێب‌هری خوار ه. داری ل‌هس‌هر ب‌هرد دان‌هناو ه. دارێکی پێی‌ه ه‌هردووک س‌هری به گوو درۆ مانگا ب‌هک‌هڵ نیی‌ه. هستان‌ه. هسرۆکێ ب‌هرد هوران دوران‌ه ،د دنیا د ه. ه ،جارێکی ببڕ ه جاران بگر د هبێ به کلکی ک‌هرێ له پشتی کیس‌هڵ بنووسرێ. د هرخۆن‌هی ل‌هس‌هر دابنێ. د هبینێ ،گاسن له چاوی خۆیدا نابینێت. هرزی ل‌هچاوی خ‌هڵکی دا د د هرمانی ڕێگا ،ڕۆیشتن‌ه. د هزانێ چی له جانتا دا ه‌هی‌ه. هروێش خۆی د د هریا به دمی س‌هگ گڵاو نابێ. د هزانێ کوێ نیسکان دێنێ. د ه. هست ئ‌هگ‌هر شکا ،جێی خۆی ناگرێت‌هو د
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
14
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه دا مابێ. ه گۆز هست نیی‌ه د د ه. ه له ب‌هرۆکی منی داو هستی به خوێن کردوو د ه ،با ن‌هیبات. ه گرتوو هستی به کڵاوی خۆی‌هو د هستی بێگان‌ه ه‌هر بۆ مارگرتن باش‌ه. د هبات. هستی زۆر ئاوێ به ه‌هورازی ه‌هڵا د د هرێ. ه هات‌ه د هستی له بنی ه‌همبان‌هک‌هو د ه. هستی ماندوو ل‌هس‌هر زگی تێر د هخورێ. هستی ن‌هزانی نانی لێ د د هستێک ب‌هت‌هنێ ت‌هق‌هی لێ نای‌ه. د هک‌هم. هستێک ن‌هتوانم بیبڕم ،ماچی د د هشی ئێشێ. هشی خورێت؛ و د د هگێڕێ. هگ‌هڵ م‌هڕیش شین د هخوا ،و د هگ‌هڵ گورگ ک‌هلکی د د ههۆڵ له دوور خۆش‌ه. هنگی د د هگرێ. هب‌هی د هوڵ‌هت ک‌هروێشکێ به حار د هڵێێ نیسک‌ه ،ب‌هر و پشتی نیی‌ه. د همری. همری ،نایبڕی له داخانی د هیبڕی پێی د د دوای ش‌هڕ ،ئاشتی خۆش‌ه. دوای ڕووت کران ،ت‌هشتی زێڕ ل‌هس‌هر س‌هرت دابنێ. هخنکێنێ. دوژمنی خۆی ب‌هق‌هند د ه. دوژمنێکی زانا له دۆستێکی ن‌هزان باشتر هستێک ه‌هڵناگیرێ. دوو شووتی ب‌هد ه. هو هر دوور بڕۆ ،سڵام‌هت و هدات. ه بن کلکی د دڕوو و دڵ ئاوێن‌هی دڵ‌ه. ه. دڵ شووش‌هی‌ه ،ئ‌هگ‌هر شکا ،جێی خۆی ناگرێت‌هو هک‌هنێنێ. هی‌ه پێت د هتگرێنێ ،دوژمن ئ‌هو هی‌ه د دۆست ئ‌هو هک ئ‌هوم ه‌هبێ ،دوژمن ناوێ. دۆستی و هسوون. ه گونانی ه‌هڵد دۆشاو ئ‌هگ‌هر زۆر بوو د دۆم به دانیشتن ماڵی وێران‌ه. دۆم بێ و ک‌هڵاش بۆ کوڕی خۆی بکا. ه. دۆم ه‌هتا ڕووت بێ ،قسهی خۆشتر
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
15
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
هستی کابانی بشکێ ،ت‌هق‌هی لێ نای‌ه. ه له د دیز هسووی له هش‌هک‌هت ه‌هڵد هست‌ه ڕ هش‌هی دووک‌هڵ له بن ،د هڕ دیز من! دێڵی خوێڕی تاژیی گورگ خنکێنی نابێ. راست به ،و به ڕێی شێر دا بڕۆ. راوی ڕێوی بۆ ک‌هوڵ‌هک‌هی‌هتی. ه. هفیقی ق‌هلێ ،دندووکی به گوو ر هی ش‌هش‌هکان‌ه. هم‌هزانی به قوونێکی خاوێن گرت ،نۆر ر هسوێ. ه س‌هری ک‌هچ‌هڵی ه‌هڵد رۆنی ک‌هچ‌هڵی د ه. هنێی ،شان‌هی بۆ ه‌هڵگر ریش دام‌هنێ ،ئ‌هگ‌هر داید ه دووی خۆ هچوو ،قانگ‌هلۆشکیشی و ه ن‌هد رێوی خۆی له کونێ و هدا. د هیگوت ترش‌ه. هگیشت‌ه ترێ ،د رێوی دمی ن‌هد هیگوت ،نا ،خ‌هون‌ه! ه ببوو ،د رێوی گونی به ت‌هڵ‌هو زاری گۆت‌ه زمانی ،ه‌هتا ئ‌هتۆم جیرانی ،خۆشیم ناک‌هوێت‌ه گیانی. ه) .زمان لێگ‌هڕێ ،سهر سڵام‌هت‌ه(. زمان ب‌هڵای سهر ه ،قازانج‌ه. هش بگ‌هڕێت‌هو هر له نیو هر ز زۆر گوتن قورعان خۆش‌ه. هزانێ) .زێڕ له کن زێڕنگ‌هر به قیم‌هت‌ه(. زێرگ‌هر ق‌هدری زێڕ د ژاڵ‌ه بۆ وا تاڵی؟ ل‌هب‌هر برا مردن .گوڵت بۆ وا جوان‌ه؟ ل‌هب‌هر دۆست و دوژمن. ژن ه‌هی‌ه؛ و ژانیش ه‌هی‌ه) .ژن ه‌هی‌ه؛ و ژنۆک‌هش ه‌هی‌ه(. ژنی ش‌هرمن شارێک دێنێ ،بهڵام پیاوی ش‌هرمن بزنێک ناهێنێ. ه له لێڕی ،کورت‌ه ژنیش گۆی‌ه له زێڕی، ژنی ک‌هڵ‌هگ‌هت مازوو هگێڕی. قوت‌ه ژن فیتنێ د هم بۆ بکا به ه‌همبان‌ه. هوێ ژنان‌ه ،هیز ژنیکم د ژنێ پیران ،له جێی میران. هب‌هر ن‌هرم و شلکی خۆم مرم! هڵێ :د ژووشکیش د ه و چووکی نیی‌ه. ژیری به گ‌هور هکوتێ( هکات) .ئاسنی سارد د ه کوتی د سارد ساڵ به ساڵ خۆزگ‌هم به پار.
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
16
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه. ساڵی خۆش له ب‌ههاری ڕا دیار هری بۆ کووپ‌هی ه‌هی‌ه. هر سرک‌هی تیژ ز ه. س‌هت ب‌هرتیل ق‌هرزێکی پڕ ناکات‌هو هڵێ. س‌هت خۆزگ‌ه به کفن دزی ه‌هو س‌هت ساڵ بک‌هی بێگان‌ه پ‌هرستی ،ئاخری دێنی نوشوستی. هکا لسکی لێ نانێت. هی د س‌هت گۆز ه. هت‌ه س‌هراوێ ،بێ ئاودان هێناوم‌هت‌هو هک ویم بردوو س‌هتی و س‌هتیان بمرێ له باوان ،کلیان نابڕێ له چاوان. هکێشێ. هی به گامێشێ ،بۆ لی کادێنێی د س‌هرچۆپی بد هچ‌هقێ. ه قوڕێ د س‌هرقافڵ‌ه ک‌هر بێت ،کاروان د هب‌هستێ. س‌هری نای‌هشێ پرێسک‌هی لێ د س‌هرێک له نێو س‌هران ن‌هبێ ،بۆ بڕین باش‌ه. ه ،ئاش‌هوان قوونی س‌هگ. هلێست‌هو س‌هگ ئاشی د هچێ. س‌هگ له ق‌هسابخان‌ه ن‌هتۆپێ ،عومری به زای‌ه د س‌هگی تێر که ،گورگی پێ بخنکێن‌ه! هری بۆ لۆک‌ه ه‌هی‌ه. هر س‌هگی سپی ز ه. س‌هگی هار چل ش‌هوی عومر سوار ه‌هتا ه‌هڵن‌هدێرێت ،نابێت‌ه سوار. ه سوار بێ؟ سوار ه‌هر سوار بێ ،یان پیاد هی‌ه. سواری ک‌هری خ‌هڵکی ه‌هر پیاد سڕی خۆم و تڕی خۆم. ه. هر گرێت‌هو سڵاو له ک‌هسێک بک‌ه ،سڵاوت لێ و ه. ه ب‌هر سۆفیای‌هتیش ب‌هر هگ‌هڕێ کۆڵان به کۆڵان ،به سۆفیلک‌هی ب‌هرماڵ ب‌هشان ،به ش‌هو د هڵێ :ئ‌هڵڵاهو ئیمان! هد ڕۆژ دێت‌هو همب‌هی. هم ،ه‌هر د سیروان! لێشت ن‌هد ه! ه ،و قنج ه‌هڵپ‌هڕ شاباشی خۆت بد هتی ب‌هغدان ،ب‌هغداش وێران‌ه. شاران ب‌هح‌هسر ه. هت‌هو ه دارێ دا دیو شان‌ه ه‌هنگوینی له کلۆر شاهیدی ڕێوی کلک‌ه. ه. ه ،ک‌هس به دز م‌هگر شتی خۆت توند بگر ش‌هرعی ماری ،به داری.
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
17
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه. ش‌هل نیی‌ه ،پای شکاو ش‌هلم ،کوێرم ،ک‌هس نابوێرم. ه. هکا ،چونک‌ه دوژمنی زۆر ش‌ههێن له جێی س‌هخت هێلن‌ه د ش‌هڕ به شیر ،و مام‌هڵ‌ه به دراو. ش‌هڕی مێرد و ژنان ،ه‌هتا ماڵ نوستنان. هدات. هبن ه‌هنگڵی د شووتیی و ه. ه ل‌هتاو شڵق‌ه له م‌هشک‌ه ،کز هشان دوو جار تڕی. شۆڕێ ه‌هستا چڵمی سڕی ،خۆی ڕاو هی س‌هیان. هبێت‌ه م‌هخس‌هر شێر ئ‌هگ‌هر پیر بوو ،د هرچێ ،چ نێڕ بێ ،چ مێ. شێر له بێش‌ه د هج‌هرگ‌ه. ه زێد ع‌هولد ج‌هرگ‌ه ،ن‌هو عیسا به دینی خۆی و مووسا به دینی خۆی فێرکردان فێریا ن م‌هک‌ه ،که فێرت کردن له بیریان م‌هک‌ه. قاز پێ له جووچک‌هی خۆی نانێت. ه. ه ،ی‌هکی ب‌هکار قسه ه‌هزار قسهی پێشینان نهخشی سهر بهردن. قشق‌هڵ‌ه به خۆڕایی قوونی گامێش ناخورێنی. ه. هو ه ،ڕۆینی خۆشی له بیر چوو هو قشق‌هڵ‌ه لسای کۆتری کرد هبێ ،ب‌هڵان ناف‌هوتێ. ق‌هرز کۆن د هش بێ! هڵێ :ڕووت ڕ ق‌هل به ق‌هل د ه قوڵ‌ه ق‌هل و قشق‌هڵ‌ه گرتیان س‌هرچۆپی ،خ‌هنی خ‌هنییان بوو ،ک‌هر تۆپی. ه به ب‌هڵم ناگیرێت. ه ،تاز قوونی مانگا دڕاو کار کاری خاتوونێ ،نێو نێوی م‌هیموونێ. کارک‌هرت بمرێ ،خ‌همخۆرت ن‌همرێ. کارک‌هری خۆت به؛ و خۆش‌هویستی خ‌هڵکی. هگات‌ه جێ. کاروان له ڕێدا بێ ،ه‌هر د کاری ئ‌هوڕۆ م‌هخه سب‌هینێ. کاری ح‌هواڵ‌ه به گ‌هواڵ‌ه م‌هک‌ه! کاس‌هی پڕ ،ئاشتیی ماڵ‌ه. ه ،ب‌هردی تێ م‌ههاوێ. هو کانیی‌هک ئاوت لێ خوارد کاڵ‌هک خۆری یان بێستان ڕن؟
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
18
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
کای‌هک‌ه ئی خۆت ن‌هبوو ،کادێن‌هک‌ه ئی خۆت‌ه. کردیان‌ه گۆشتی دم گوجوولکان. هبێ. هی‌ه ،ه‌هتا بیکوتی سپیتر د کرمانج برنجی گرد هش‌ه ،میوان ڕۆژێک و دووان خۆش‌ه. کش‌ه کش‌ه! مریشک‌ه ڕ هیبا. کللۆ به ت‌هما ی س‌هه‌هند ه‌هستێ ،س‌هرما د که من ن‌همام ،با دنیا وێران بێ. هکرد. هرمان د ک‌هچ‌هڵ ئ‌هگ‌هر پێی کرابا ،س‌هری خۆی د ک‌هر بچێت‌ه بهغدایه نابێت‌ه ئیستر. ه. ک‌هر به جۆ بدڕێ ،ش‌ههید ک‌هر به کاروانان ق‌هڵ‌هو نابێت. ک‌هر به کورتان نابێت‌ه ئێستر. ه. هڵامان ئاوێ ناخوات‌هو ک‌هر به و هست‌ه. ک‌هر ب‌هست‌ه ،له خ‌هم ڕ ه. ه له کوێ دڕاو ه و کوند ک‌هر له کوێ ک‌هوتوو ه! ه ب‌ههار ه م‌همر ک‌هر هکات. ک‌هری خۆی‌هتی و گوێی ناڵ د هیی ساحێبی نا. هکات ،به زێد ه ح‌هز به تۆپینی خۆی د ک‌هری دێز هک‌هت پێ هڕ هز هڕ هیی ب‌هخێو ک‌هی ،ه‌هر ز ک‌هری نێر به نیو هبڕێت. د هرێ. هدا به ک‌هرێ ،سندانی له بنانگوێی د ک‌هرێ د ه به ماڵ. ک‌هس به خ‌هیاڵ ،ن‌هبوو ک‌هس به دۆی خۆی ناڵی ترش‌ه. ه پشتی چاوت برۆی‌ه. ک‌هس پێی ن‌هکوتوو ه. هو ک‌هس ل‌هباتی ک‌هس ناچێت‌ه ق‌هبر هج‌هب س‌هرپاڵ‌هی‌ه. ک‌هس ن‌هبێ ڕ ک‌هشکیش برای دۆی‌ه. کهم بژی و ک‌هڵ بژی. کهم بێ و پوخت بێ ،ن‌هک زۆر بێ و بۆر بێ. هختی خۆی. ک‌هنگر و ماست به و هی‌ه ڕوو به ڕوو بخوێنێ. ک‌هو ئ‌هو ک‌هو هی دێ. هی دێ ،زگ له برسان قۆڕ هشی سیڕ ک‌هوشی ڕ ه. ک‌هڵ به موو ب‌هند
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
19
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
هزانێ قۆناغ له کوێی‌ه؟ کوت‌هک د کوتیان ش‌هیتان ئیمانت به ن‌هسیب بێ! کوتی قس‌هی‌هکی زۆر ناب‌هجێی‌ه! هی لێم‌ه ،ه‌هر لێم‌ه. کوتیان وشتر کوڕێکت بوو! کوتی ئ‌هو بار ه له ئاور. کوچک گ‌هرمتر هکا. کوردی بدوێن‌ه ،ش‌هرعی خۆی د همرێ ب‌هت‌همای دوو چاوی ساغ‌ه. کوێر ه‌هتا د هوێ؟ دوو چاوی ساغ! ه چت د کوێر هنێ. کڵاوی مووسا ل‌هس‌هری عیسا د کۆس‌ه بۆ ڕدێن چوو ،سمێڵیشی ل‌هس‌هر دانا. هڵێم مام‌ه. کێ چۆل‌هکانم بۆ بگرێ ،به وی د هیخوا؟ هیبا؟ و کێ د هیکا؟ و کێ د کێ د کێچ کوتی به ئ‌هسپێی‌ه ،با بچین‌ه کوێستانی بنانگوێی‌ه. هک‌هوێ. هم د ه بنیاد هم و ه کێو ناک‌هوێ ،بنیاد کێو و هبرد. هکرد ،جووتێر من‌هتی د گا جووتی ن‌هد ه. ه ،کلکی ماو گا گووراو ه. هک‌هوێت‌هو گاوان ه‌هتا دانیشێ ،گاڕان دوورتر د هپرسی. هبرد ،له گوێلک‌ه سووریا ند هد هو گاڕانیان به خڕ گای خۆماڵی بۆ جووت ناشێ. هنگیشی ن‌هگرێت ،خووی ه پاڵ گای‌هک دا بێت ،ئ‌هگ‌هر ڕ گای‌هک د هگرێت. د هنگی نیی‌ه. ه به ڕ گندۆر ه ،ئ‌هز نێزیک‌ه. گ‌هز دوور هخات. هڕێژێ ،چووک‌هش پێی ڕێد ه ئاوێ د گ‌هور هبوو. گورگ ئ‌هگ‌هر له بارانێ ترسابا ،ک‌هپ‌هنکی د گورگ نازانێ وشتر به قیم‌هت‌ه. ه پێستی م‌هڕ دا. گورگ‌ه د ه. گورگی باران دیتوو هرمانی بایزاغا ،ش‌هق له ک‌هنداڵی. گولل‌ه و د ه ،بهڵام ه‌هموو خڕێک گوێز نیی‌ه. گوێز خڕ هی لێنای‌ه. گوێزی لێ بار ک‌هن خڕ گڵۆڵ‌هت ک‌هوت‌ه لێژی ،هیچک‌هس خاست نایێژی.
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
20
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
گۆشت بێ ،گۆشتی گای فیدایی بێ ،ه‌هر سێ ی‌هکی دوو شایی بێ، هبێ ئ‌هو گۆشت‌ه چ شایی بێ؟! هست س‌هگی خ‌هتایی بێ ،د ب‌هد ه. گۆم ه‌هتا قووڵ بێ ،م‌هل‌هی خۆشتر گۆڕی ه‌هی‌ه ،ه‌هتا کفنی ه‌هبێ؟ هی‌ه به دمی بزن خۆش بێ. گیا ئ‌هو همێنێ. هد گیا به جێی س‌هخت‌هو ه. هڕوێت‌هو گیا ل‌هس‌هر پنجی خۆی د هگ‌هڕێ. هی له ه‌هولێرێ د گێر هگرێ. له ئاوی لێڵ ماسی د له ئێستریان پرسی کوڕی کێی؟ کوتی :خوارزای بارگینم. له بێخ‌هب‌هران ک‌هشک‌هک سڵاوات. هک‌هوێ. له پ‌هنا ئاور بی ،پڕیشکت وێد هدا ،و له ماپیکیش. له پیکیش د هت‌ه وشتر. ه بوو له ترسی گێر له چوار پ‌هلن گوێی ساغ‌ه. ه. له حوببی ع‌هلی نیی‌ه ،ل‌هبوغزی عوم‌هر هن به هرگات ن‌هد ه ب‌هگڵم‌هت ،ه‌هتا له د هرگای خ‌هڵکی م‌هد له د ب‌هرد. هکوشێ. له دوای تڕێ قوونی د له دووی چووان م‌هچوو. هکانی ق‌هت نابن‌ه باخ. له دووی چووان م‌هڵێ ئاخ ،کوێر ه. هخۆن‌هو له سای‌هی گوڵ‌ه گ‌هنمێک ،بیست گوڵ‌ه جۆ ئاو د له سهر ش‌هلی ڕا قۆڕیش بوو. هبێ س‌هگ. ه بێ ب‌هگ ،له ب‌هگان د له س‌هگان د له سواری ه‌هوێک ،له زستانێ ش‌هوێک. ه. ه ،له کای‌هی تێه‌هڵدێنێت‌هو له سووری دۆڕاندوو هڕۆی؟ گوتی له جحێڵان له قرژاڵیان پرسی بۆ به دوو س‌هران د هیچ ع‌هیب نیی‌ه! هنگانێ ،ب‌هڵان گوو له لینگانێ. له قسان ئاوری ز هزانێ. هد له ک‌هریان پرسی قۆناغت کوێی‌ه؟ گوتی ن‌هقیز ه بێت. هناڵێکی پێو هگ‌هڕێ پێو له ک‌هرێک د له کۆتێ ب‌هر بوو ،ک‌هوت‌ه زنجیرێ.
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
21
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه ،ب‌هس‌هر ب‌هراز دا ک‌هوت. هویی‌هو له کۆلک‌هی ڕ له گایان پرسی :گا ،بۆچی پیر بووی؟ گوتی له ح‌هیفی ک‌هرێ. ه. له گوڵیان پرسی بۆ وا گ‌هشی؟ کوتی باخ‌هوان‌هک‌هم م‌هرد له من ئاو نای‌ه ،له ئ‌هو خوێن. له ه‌هموو چێشتێکدا ئ‌هسکوێی‌ه. له ه‌هموو ه‌هورێک باران نابارێ. هو با م‌هکێش‌ه تووتنێ ،ماڵت له ه‌هورازی م‌هڵێ کوتنێ ،ب‌هر ن‌هچێت‌ه کن ماڵ‌ه بابی ژنێ. له ه‌هڕێ بوو؛ له م‌هڕێش بوو. هلی. هبێ و هبێ فاسق ،له فاسقان د هلییان د له و هجم‌ه سهر دینی کافران. ل‌هب‌هر خاتری خاتران ،د هر! هر ،خێرب‌هری ش‌هڕاو هت‌ه دلو لێمان بوو هر. مار به قسهی خۆش له کون دێت‌ه د مار ماری ن‌هخوات ،نابێت‌ه ح‌هزیا. هبێت. هرکی شین د ه ئ‌هویش له پێش د مار ڕقی له سیر ه. هوێت‌هو هڕ مارانگاز له گوریسیش د ه دیار بێ. ماست نیی‌ه به لێویی‌هو ماسی له ئاود س‌هودا ناکرێ. ه. هرێ ،ه‌هر ت‌هڕ همێکی له ئاوێ بیهێنیت‌ه د ماسی ه‌هر د هبوو. هرکی س‌هح‌هبی د مانگا ئ‌هگ‌هر به دۆ با ،له د هزێ. هگرێ ،به ئاشکرا د مانگا به دزی ک‌هڵ د مانگا مرد؛ و دۆ برا! ه. مانگ‌هش‌هو سهر له ئێوارێ دیار ه. مانگ‌هش‌هو ه‌هر له ئێوارێ ڕا دیار ماڵ ن‌هبوو ،دزیش هات ،ه‌هر ن‌هیهێشت. ه ماخۆی ن‌هچێ ،ح‌هرام‌ه. ماڵ و هنێ. ماڵی ب‌هت‌هنێ ،ب‌هه‌هشتێی د ه. ماڵی بێ کابان ئاشی ئاو لێبڕاو هست‌ه. ماڵی دنیای‌ه چڵکی د هش. ماڵی سپی ،بۆ ڕۆژی ڕ ماڵی ماڵ ن‌هخۆری ،بۆ چ‌هکم‌ه سۆری. هیبا. ماڵێک با هێنابێتی ،ه‌هر با د
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
22
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
مردن مردن‌ه ،لینگ فرت‌هک‌هی چیی‌ه؟ هبێ. مردوو که مرد لینگی درێژ د هچێ. مردوو ،ئ‌هگ‌هر ن‌هزانی بینێژی گۆڕ به گۆڕ د هکا. هکا و جیقن‌هش د مریشک هێلک‌هش د هکات. هش هێلک‌هی سپی د مریشکی ڕ ه. ه ،میحرابی ماو مزگ‌هوت ڕووخاو ه. هگ‌هڕێت‌هو مست له درێش‌ه د ه لۆم‌ه. ه کۆمه ،شوانیت له خۆ کردوو ملت کردوو هک‌هی. هی لێ دروست د ه ،چت بوێ ئ‌هو منداڵ ه‌هویر م‌هشک‌ه ،له خۆی به شک‌ه. هکات. م‌هلش س‌ههوو د م‌همشۆ به گوواوێ ،چاک‌هی دوای‌هم ناوێ. م‌هنج‌هڵی پیاوان به چل ساڵان دێت‌ه جۆش. ه. م‌هیدان مشکان ن‌هیانخواردوو هرکرد. م‌هیموون زۆر جوان بوو ،خورێک‌هشی د موو له هاری ،نینۆک له ه‌هژاری. ه. میراتی ک‌هر بۆ ک‌همتیار میوان له میوان بێزار بوو ،خان‌هخوێ له ه‌هردووکیان. ه. ه ،ژن له دوو مێرد ه‌هندوو مێردت به دڵی خۆ بێ ،ش‌هو نوێنت پ‌هڕۆ بی. هکاته گامێشێک. مێشێک د ه. نان ئ‌هگ‌هر دوو ل‌هت بوو ،ی‌هک ناگرێت‌هو نان ئ‌هو نان‌ه ،ئ‌هوڕۆ له خوان‌ه. نان نانی گ‌هنم؛ و دین دینی مح‌همم‌هد. ه ئ‌هوکێ ما ،جاو. ه ئ‌هوکێ ما ئاو ،ئاوت د نانت د هی وی ناخۆم. نانی خۆم ل‌هس‌هر سفر هخۆی ناخۆی چش! هق و دۆی ترش ،د نانی ڕ ه کۆش که. نه بمگرێن‌ه؛ و نه مێوژانم د هرهێنان. نه به تێنانێ ڕازیی‌ه ،نه به د نه پێڵاوی ت‌هنگ ،نه ماڵی ب‌هج‌هنگ. نه دار بێ ،و نه پ‌هردوو؛ ن‌هحل‌هت له ه‌هردوو.
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
23
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
ه ،نه بنی پیواز. نه س‌هری سیر نه شیش بسووتێ ،نه ک‌هباب. هچێ ،نه باغ‌هوان کوڕ. نه مار کلکی له بیر د هحمان بیبا ،نه دینی ه‌هی‌ه ش‌هیتان بیبا. نه ماڵی ه‌هی‌ه ڕ ه. ه تاڵ به تفت ک‌هن‌هو ه شیرن به بتخۆن ،نه هێند نه هێند هکا؟ بزن بۆ ش‌هوێک جێی ه پیاو بۆ وا مۆش د ه پیر ن‌هتبیستوو هکا. خۆی خۆش د ن‌هخۆش چۆنی؟ ه‌هر م‌همدوێن‌ه! ئ‌هدی له خواردنێ؟ ه‌هر بۆم بێن‌ه! ه به هزیر بێ ،ه‌هزار ک‌هلو ن‌هوشیروان حاکم بێ؛ و ب‌هخت‌هک و شایی‌هک. ه ،ش‌هقق‌هی دێ. ه و ن‌هپێچراو ن‌هڕێسراو نوێ هاتن ،کۆن خ‌هڵاتن. نۆک‌هری بێ مووچ‌ه و خ‌هڵات تانجی س‌هری ئاغای‌ه. هی ه‌هزار پێنس‌هت‌ه. نیو هدا ،و له سهر ئێم‌هش هک‌هری برایم‌ه شین‌ه ،له جێیان قوونێ د نێر ههێڵێ. ک ...داد نێری چاوی ه‌هر له کۆی‌ه. ه و شاری وێران. نێوی گ‌هور ه. ه‌هتا چ‌هرم‌هک‌ه ئاو ن‌هیبردوو هگاتێ. ه ،ترێ د هڵێ قۆر ه‌هتا د ه ناچێت. ه‌هتا شێتێک ن‌هبێ ،ئاقڵێک ب‌هڕێو ه‌هتا گندۆر گندۆر بوو ،خزم گ‌هل‌هکی زۆر بوو؛ گندۆر هات‌ه بڕانێ، خزم هاتن‌ه قڕانێ. ه‌هتا ماڵ بیه‌هوێت ،مزگ‌هوت ح‌هرام‌ه. ه‌هتا ن‌هکێشی ج‌هفای‌ه ،نابینی س‌هفای‌ه. هق. ه‌هتا ن‌هینا له ت‌هب‌هق ،ن‌هیکوت ئ‌هڵڵاهو س‌هدد هست‌ه! هق ڕاو ه‌هتا ه‌هبوو پ‌هست‌ه پ‌هست‌ه ،ئ‌هگ‌هر ن‌هبوو ڕ ه‌هر ئ‌هقڵ‌هی له خ‌هسارێک. ه‌هر ئ‌همساڵ خۆزگ‌هم به پار. هواڵیکی ه‌هی‌ه. ه‌هر زاڵمێک ز ه‌هرچی گ‌هڕا دڕا ،ه‌هرچی کردی بردی.
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
24
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
هدڕێ. ه‌هرچی له مشک بێت ،ج‌هواڵی د ه ک‌هوشێکی ناوم. ه‌هردوو پێی لێ د ه‌هرزانی بێ عیلل‌هت نیی‌ه ،گرانی بێ حیکم‌هت نیی‌ه. هپێوێت. ه‌هرک‌هس به گ‌هزی خۆی د هشت‌ه داران. ه‌هرک‌هس به گوریسی خۆی د هبا. ه‌هرک‌هس پاروو بۆ زاری خۆی د ه‌هرک‌هس پاڵ‌هوانی کاری خۆی‌هتی. ه‌هرک‌هس ح‌هکیمی حاڵی خۆی‌هتی. هرزیی‌هکی تێڕاکردی ،سووژنێکی تێڕاک‌ه! ه‌هرک‌هس د ه‌هرک‌هس کوڕی بابی خۆی‌هتی. ه. ه‌هرک‌هس له کراسی خۆیدا پیاو ه‌هرکێ سمێڵی سوور بێت ،ه‌همزاغا نیی‌ه. ه‌هزار دۆستت بێ ک‌هم‌ه ،دوژمنێکت بێ خ‌هم‌ه. ه‌هزار سێڵاو ،ی‌هک پێڵاو. ه‌هزار گوناح و ی‌هک تۆب‌ه. هرزی گاسنێکی تێ نابێ. ه‌هزار نووک‌ه د ه‌هشت بێ ،له مشت بێ ،ن‌هک نۆ بێ ،ن‌هبێ. هستێنێ. هد ه له گۆز ه‌هقی دیز هوێ ،ه‌هم خورما. ه‌هم خودای د ه‌هموو ت‌هیران به پێن‌ه ،هات هات‌ه له دووی ک‌هوێن‌ه. ه. ه ،ه‌هر گورگ ب‌هناو هعبای‌هک گۆشتخۆر ه‌هموو د ه‌هموو شتێک به خوێ ،خوێش به مانا. هپسێ ،زوڵم له ئ‌هستووری. ه‌هموو شتێک له باریکیدا د ه‌هڵوا ،ه‌هڵوا ،زار شیرن. هت‌ه کوڕێک. هیچک‌هس له پڕێک ،ن‌هبوو ه. هێشتا گوێی له ش‌هقق‌هی ق‌هڵماس ن‌هبوو هڵێ ئ‌هلح‌همدولیلل. ه بسمیلل ،ئ‌هو د هێشتا ن‌همکوتوو هێلک‌ه له قاز نادزرێ. ه. ه دووی کڵاوی با بردوو م‌هک‌هو و هختی شیلن سۆران ،خ‌هنی له بزن زۆران. و هرێ. ه بێن‌ه د ه لهو قوڕ ه ئ‌هو ک‌هر هر و
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
• • • • • • • • • • • • •
25
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
هک‌هوێ ،بۆ ڕاوک‌هر ه‌هڵناک‌هوێ. هک بۆ گووک‌هر ه‌هڵد و هک‌ه له ه‌هردووک دینان بوو. هک جوو و هڵێن پێی ناشێ. هنێ؛ د هکاتی ناد ه ڕووت‌هی‌ه؛ ز هک س‌هید و هک ل‌هپ‌ه له ه‌هموو چێشتێکدای‌ه. و هکات. هک ڕێوی س‌هما به کلکی د و هی له دۆشاوی. هی له قوونێ ،و و هبێ. هر د هبێ ،یا د هر د یا ز یاخوا! ئ‌هگ‌هر دۆی ه‌هبێ ،نانی ن‌هبێ؛ ئ‌هگ‌هر نانی ه‌هبێ ،دۆی ن‌هبێ! هبێت‌ه تۆزی بانان. هبێت‌ه خانی خانان ،یان د یان د هڵی ئ‌هوڕۆ نا سب‌هی. ه خ‌هنیت کهم ،ئ‌هوی دی د هر هڵێ و ی‌هک د هری کنگی. هخورێ د ی‌هک دێشێ س‌هری ج‌هرگی ،ی‌هک د هدا؛ و ی‌هکیش له ناڵ. ی‌هکێ له بزماری د هدڕێ. همرێ ،ی‌هکێک له تێرییان د ی‌هکێک له برسان د
کۆتایی
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
26
هش هڕ خ‌هند
رتووکه ئه م په
ع‌هبدولواحیدی
فهلسه‌فیه تیۆرییه کۆکراوهی بیرۆکه و کهم له بهشیکی زۆر که سینگ به سینگ ڵگهی کورده؛ کییهکانی نێو کۆمه زاره لهو پهند و قسه ته ئه‌مڕۆ .ههرکام گهیشتووه هاتووه و تا ههڵقوڵاون و ردهم و بارودۆخێکدا له سه نهسته‌قانه ئهزموونه‌کانی پهند و رهنجامی لهدایک بوون .بهڵام ده ئهم کورده بوون و وهریی کوێره رمهسه‌ری و چه ژیانی پڕ وهکانی دواتر بوون. نه مامۆستا و ڕێنیشانده‌ری
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net
حیکمهتی کورد
27
هش هڕ خ‌هند
ع‌هبدولواحیدی
هن‌هک‌هی؛ و هیچ ه بۆ خاو ه‌هموو مافێکی ئهم پ‌هرتووک‌ه پارێزراو هن‌هک‌هی ،بۆی نیی‌ه به هیچ ک‌هسێک ب‌هبێ ئاگادارکردنی ب‌هرایی خاو ه. ڕێگای‌هکی کاغ‌هزی یا ئ‌هل‌هکترۆنی کۆپی یان بڵاوی بکات‌هو
هندی ل هگ هڵ نووس هر ڕێگاکانی پ هیو ت‌هل‌هفۆن006478496986 : فاکس0015097531958 : ئیمێڵhandarash@gmail.com : وێبسایتwww.khandarash.net :
بهردن نهخشی سهر وتهی پێشینان www.khandarash.net