τέχνης
Θεσσαλονίκη 2018
Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης / Photography Center of Thessaloniki
Aspects of Balkan Photography 2018
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του παρόντος τόμου, όπως και η εν όλω ή εν μέρει ή και περιληπτικά, κατά παράφραση ή διασκευή, με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό και ηχογράφησης, χωρίς την προηγούμενη άδεια του συγγραφέα και σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
© Για όλο τον κόσμο: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΕΚΕΝ
Επιμέλεια: Θανάσης Ράπτης Layout, εξώφυλλο: Δέσποινα Λοτσοπούλου Επιμέλεια έκδοσης: Γιώργος Γιαννόπουλος
ISBN: 978-960-9708-47-0 Διακίνηση-διάθεση: ΕΝΕΚΕΝ, Eπιθεώρηση Πολιτισμού Προξένου Κορομηλά 37, T.K. 54622 Θεσσαλονίκη, Τηλ.: 2310-260.597 email: eneken@hotmail.com 2
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης Photography Center of Thessaloniki
Aspects of Balkan Photography
2018
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
3
4
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Τόπος / Μνήμη
Επιμέλεια: Αλέκα Τσιρώνη, Nadezhda Pavlova
Place / Memory
Curators: Aleka Tsironi, Nadezhda Pavlova
Εκθεσιακός χώρος ΤΑΒΥΑ / Εxhibition place TABYA 11 - 29/4/2018
Aspects of Balkan Photography — Για ένα κοινό αφήγημα
Συνεργατική επιμέλεια: Βασίλης Καρκατσέλης, Βασίλης Μαντάς, Άγγελος Σοφιανίδης
Aspects of Balkan Photography — For a common narrative
Cooperative curators: Vasilis Karkatselis, Vasilis Mantas, Angelos Sofianidis Βίλα Πετρίδη / Vila Petridi 15/6 - 6/7/2018
Ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στη Βαλκανική Φωτογραφία Επιμέλεια: Βασίλης Καρκατσέλης
Similarities and differentiations in Balkan Photography Curator: Vasilis Karaktselis
Δήμος Νεάπολης-Συκεών / Municipality of Neapolis-Sykes 2 - 9/9/2018
Ο μαγικός κόσμος του Αλί Οζ Επιμέλεια: Γιώργος Γιαννόπουλος
The magic world of Ali Öz
Curator: Giorgos Giannopoulos
Πολυχώρος Πολιτισμού ΕΝΕΚΕΝ / The "ENEKEN" Culture Hall 13/9 - 9/11/2018
Aspects of Balkan Artists’ Books Επιμέλεια: Θανάσης Ράπτης Curator: Thanassis Raptis
ΔΕΘ HELEXPO 22 - 25/11/2018 Συντονισμός: Θανάσης Ράπτης / Coordination: Thanassis Raptis
Μεταφράσεις: Έλενα Γανδά, Τερψιχόρη Κουζούνη, Αλέκα Τσιρώνη Translations: Elena Ganda, Terpsichori Kouzouni, Aleka Tsironi
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
5
6
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / CONTENTS Εισαγωγή
............................................................................................................
Τόπος / Μνήμη Place / Memory
..................................................................................................
Aspects of Balkan Photography — Για ένα κοινό αφήγημα
Aspects of Balkan Photography — For a common narrative
...................................
Ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στη Βαλκανική Φωτογραφία
Similarities and differentiations in Balkan Photography
11
37
.........................................
67
...................................................................................
97
Ο μαγικός κόσμος του Αλί Οζ
The magic world of Ali Öz
9
Aspects of Balkan Artists’ Books
........................................................................
107
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY 2018
7
8
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Εισαγωγή Το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, με διάχυτη την αγωνία για τα τεκταινόμενα, αλλά και με περισσή περιέργεια, αρχίζει να εξερευνά το αχαρτογράφητο τοπίο στον τομέα της φωτογραφικής παραγωγής των βαλκανικών χωρών, ξεκινώντας από τη Βουλγαρία, ακόμη από το 1996. Το 2001, με την προτροπή και την επιμονή ενός από τους συνιδρυτές του, του Σταύρου Δαγτζίδη, το ΦΚΘ διοργανώνει την πρώτη ‘Aspects of Balkan photography’. Στο κατάλογο αυτής της έκθεσης μπορεί κανείς να βρει για πρώτη φορά -εκτός από τις φωτογραφικές συμμετοχές- εμπεριστατωμένα κείμενα ιστορικών της τέχνης και μελετητών από όλες τις βαλκανικές χώρες, που αναφέρονται στην ιστορία της φωτογραφίας της κάθε χώρας. Στην πρώτη αυτή απόπειρα παρουσιάστηκαν -κατά το δυνατόν- όλες οι τάσεις που υπήρχαν τότε στη βαλκανική φωτογραφία. Δεκάδες προσκεκλημένοι Βαλκάνιοι συμμετείχαν στο συνέδριο που διοργανώθηκε από το ΦΚΘ, όπου έγινε μια πρώτη απόπειρα για την ίδρυση ενός κέντρου για τη Βαλκανική Φωτογραφία. Τα επόμενα χρόνια ήρθαμε σε επαφή με τα τμήματα φωτογραφίας πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ενώ γνωρίσαμε παράλληλα και αρκετούς σημαντικούς, μεμονωμένους φωτογράφους. Το δίκτυο αυτό εμπλουτίστηκε και οι δεσμοί ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο με εκθέσεις που συμμετείχαμε από κοινού με βαλκάνιους φωτογράφους στην Ελλάδα αλλά και σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, το Βελιγράδι, το Τσάτσακ, η Σόφια, η Φιλιππούπολη και το Μπουργκάς. Οι εκθέσεις αυτές υποστηρίχτηκαν με εκδόσεις φωτογραφικών καταλόγων, θεματικές ημερίδες και λοιπές δράσεις. Η γόνιμη ανταλλαγή απόψεων συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα την σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ μας και την δημιουργία δυνατών φιλιών. Αυτοί οι δεσμοί φιλίας, που βασίζονται κυρίως στις κοινές αναφορές μας στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Φωτογραφία, συνεχίζονται, ενισχύονται αλλά και ανανεώνονται με τις πολύ συχνές ανταλλαγές εκθέσεων, που μας δίνουν νέες ευκαιρίες για συζητήσεις, διοργάνωση περαιτέρω κοινών δράσεων και δημιουργία ευκαιριών ανάδειξης του έργου ακόμη περισσότερων νέων φωτογράφων σε ένα ευρύτερο φιλότεχνο κοινό. Θανάσης Ράπτης, Πρόεδρος του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY 2018
9
Introduction photography center of thessaloniki, with a pervasive agony about what is happening around and with a lot of curiosity, began to explore the uncharted landscape of Balkan countries photography, starting from Bulgaria even since 1996. In 2001, after the incitement and the persistence of one of its co-founders stavros Dagtzidis, photography center of thessaloniki organizes the first “Aspects of Balkan photography�. In the catalogue of this exhibition, for the first time, someone can find -except for the photography participations documented essays of historians of Art and researchers from all over Balkan countries, with reference to the photography history of each one of the countries. In this first attempt -as far it was possible -all tenses of photography at that time, were presented. Dozens of Balkan guests participated in the conference organized by photography center of thessaloniki , in which, there was a first attempt for the foundation of a center for Balkan photography. the years followed, we contacted the photography Departments of Universities while simultaneously we met a lot of important individual photographers. this network had been enriched and the bonds between us were more empowered by exhibitions where we participated together with Balkan photographers, in Greece and in cities like Istanbul, Beograd, tsatsak, sofia, plovdiv and Burgas. these exhibitions were supported by editions and photography catalogues, thematic seminars and other activities. the fruitful exchange of opinions has been going on until today, resulting in tightening of the relationships between us and building strong friendships. these friendship bonds, which are based mostly on our common references about european photography, keep going on, are being enhanced and also renovated by regular exchanges of exhibitions, which give us new opportunities to organize more common activities, discussions and create chances for more new photographers to bring their work out to a wider art public. thanassis Raptis, President of the Photography Center of Thessaloniki
10
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY 2018
Τόπος / Μνήμη Επιμέλεια: Αλέκα Τσιρώνη, Nadezhda Pavlova
Place / Memory Curators: Aleka Tsironi, Nadezhda Pavlova
Τόπος / Μνήμη Η έννοια του τόπου, μέσα από την διεργασία της μνήμης, φαίνεται ότι χάνει τον υλικό, κυριολεκτικό της χαρακτήρα, που μάλλον λειτουργεί ως πρόσχημα. Εξελίσσεται σε μία νοητική κατασκευή, της οποίας το πραγματικό στοιχείο έχει μικρή σημασία και μάλλον αποτελεί την αφορμή για την κατασκευή «τόπων». Άλλοτε ο τόπος, με το πολιτικό φορτίο που φέρει, αποτελεί αντικείμενο κριτικής της τρέχουσας αισθητικής περί «υψηλού» (νίκος πρίπορας). Ή καλείται να αφηγηθεί μία προσωπική ιστορία ή κατάσταση, της οποίας η ακρίβεια μπορεί να είναι κυριολεκτική ή αμφισβητήσιμη (Λευτέρης Μικρός). Ο κατασκευασμένος τόπος μπορεί να αποτελεί το πρόσχημα για την ανάκληση της μνήμης προσφιλών μας προσώπων και μιας ολόκληρης εποχής, ανεπιστρεπτί χαμένης (Τζένη ντόκου). Και, ακόμη, ο τόπος μπορεί να στεγάσει αυτό που η επιθυμία μας ονοματίζει ως μνήμη ανάπαυλας και ξενοιασιάς (Μένη Σεϊρίδου / Έλσα Τζιάνα). Επίσης, η φωτογραφία έχει την ικανότητα, μέσα από την αποσπασματικότητα, να νοηματοδοτήσει το χωρικό περιβάλλον της πατρώας οικίας (Άννυ Βλαχοπούλου). Σε κάθε περίπτωση, η διαβλητή ιδιότητα της ακρίβειας της μνήμης μας είναι αυτή που, τελικά, κατασκευάζει την έννοια του «τόπου», παρά το αντίθετο. Αλέκα Τσιρώνη, φωτογράφος
Place / Memory the meaning of the place, through the process of memory, seems to lose the material and literal character, which probably acts as a pretext. It evolves into a mental constructιon, whose real elements have little importance and are probably the reason for the creation of “places”. sometimes the place, with the political burden it carries, is the subject of criticism of the current ‘’high aesthetics’’ (nikos priporas). or it is called to narrate a personal story or situation, whose accuracy can be literal or questionable (lefteris Mikros). the constructed place can be the pretext for recalling the memory of our dear people and a whole era, irretrievably lost (Jenny Docu). And yet the place can incorporate what our desire can produce as memories of rest and carelessness. (Meni seiridou / elsa tziana). Also, photography has the ability, through fragmentation, to impersonate the environment of our childhood home. (Anni Vlachopoulou). In any case the subjectivity of our perceptive memory is what shapes the meaning of place and not the opposite. Aleka tsironi, photographer
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
13
Μνήμη / Τόποι / Χρόνος Αυτή η έκθεση αφορά στους τόπους. Αντιπροσωπεύει τη μνήμη των τόπων, που βιώνουν τα ανθρώπινα όντα στη διάρκεια του χρόνου και το πώς αυτή η μνήμη διαμορφώνει τα προσωπικά μας συναισθήματα και κοσμοθεωρίες . Ως σωματικά υποκείμενα, έχουμε αναγκαστικά μια σχέση με τα μέρη που μας περιβάλλουν. Σε κάθε δεδομένη στιγμή, βρισκόμαστε σε ένα μέρος, είτε σε διάδρομους των πανεπιστημίων, είτε σε αεροπλάνα, είτε χαμένοι στο δάσος τη νύχτα. Με την πάροδο του χρόνου, οι τόποι αυτοί ορίζουν και δομούν την αίσθηση του εαυτού μας σε τέτοιο βαθμό, ώστε η μετακίνηση να έχει δραματικό αντίκτυπο στην αντίληψή μας για το ποιοι είμαστε, μέχρι και να μας αφήσουν με την αίσθηση ότι είμαστε άστεγοι στον κόσμο. Όμοια, οι αναμνήσεις που αποκτάμε από τους τόπους που κατοικούμε αποκτούν μια αξία που είναι και ανυπολόγιστη όσο και ζωτική. Χωρίς τη μνήμη των τόπων, η ίδια η μνήμη δεν θα έπαιζε πλέον κάποιο ρόλο στη συνειδητή ζωή μας. Ο τόπος βρίσκεται στον πυρήνα όχι μόνο του ποιοι είμαστε, αλλά και της κουλτούρας στην οποία βρισκόμαστε. Η συλλογή φωτογραφιών των Βούλγαρων συμμετεχόντων κινείται μεταξύ ενός τρισδιάστατου χώρου, που ορίζεται από τους άξονες του τόπου, της μνήμης και του χρόνου. Μνήμες του παρελθόντος που θέλουμε να ξεχάσουμε συναντιούνται με τις αναμνήσεις των χρόνων που θέλουμε να διατηρήσουμε, να προχωρήσουμε μέσα από την παρούσα αναζήτηση για το παρελθόν και τελικά να εισχωρήσουμε στο μέλλον, μετατρεπόμενες διαρκώς σε παρελθόν. Η σειρά “Η οικογένεια του stoyanov” από το Imaginary Archive αντιπροσωπεύει προσωπικές οικογενειακές μνήμες από το λίκνο στον τάφο. Μνήμες που κανείς δεν θέλει να ξεχάσει. Στη σειρά του “Ξεχάστε το παρελθόν σας” ο νίκολα Μίχοφ επικεντρώνεται σε διάσημα μνημεία της σοσιαλιστικής εποχής μας. Εποχές που σκοπεύουμε να ξεχάσουμε γρήγορα και να αφήσουμε στην καταστροφή τις φυσικές αναπαραστάσεις τους. Το σύγχρονο αστικό τοπίο όπου η κατανάλωση έχει ανέλθει σε λατρεία και οι διαφημιστικές πινακίδες είναι τα σύγχρονα τοτέμ, οπτικοποιείται από την nadezhda pavlova στη σειρά “portals”. Έρχεται με μια εναλλακτική χρήση της πινακίδας ως πύλη εξόδου στο παρελθόν. Στη σειρά “Dust” του Dimo Dimov το μέλλον σιγά σιγά αλλά με σιγουριά εγκαθίσταται στη σκόνη και ο επιζών προσπαθεί με φρενίτιδα να διατηρήσει θραύσματα και να δημιουργήσει αναμνήσεις από αυτό. nadezhda pavlova, φωτογράφος-επιμελήτρια
14
plAce / MeMoRY
Memory / Places / Time this exhibition is about places. It represents the memory of places that human beings experience throughout time and how this memory shapes our personal emotions and views of the world. As bodily subjects, we necessarily have a relationship with the places that surround us. At any given moment, we are located within a place, be it in universities’ hallways, on board of airplanes, or lost in the forest at night. over time, those places define and structure our sense of self to such extent that being displaced can have a dramatic impact on our perception of who we are, and even leave us with a feeling of being homeless in the world. equally, the memories we acquire from the places we inhabit assume a value that is both immeasurable and vital. Without the memory of places, memory itself would no longer have a role to play in our conscious lives. place is at the heart not only of who we are, but also of the culture in which we find ourselves. the collection of photographs of Bulgarian participants moves along a three-dimensional space defined by the axes of place, memory and time. Memories of the past we want to forget meet with recollections of times we want to preserve, progress through the present searching for the past, and finally flow into the future being constantly transformed into past. the series “the stoyanov’s family” from Imaginary Archive represent personal family memories from cradle to the grave. Memories that no one wants to forget. In his series “forget Your past” nikola Mihov focuses on renowned monuments of our socialist times. times that we tend to forget quickly and leave in destruction its physical representations. the contemporary urban landscape where consumption has risen to a cult and the billboards are the modern-day totems, is visualized by nadezhda pavlova in her series “portals”. she comes up with an alternative usage of the billboard as a gateway to the past. In the “Dust” series of Dimo Dimov the future slowly but surely settles in dust and the survivor frenetically tries to preserve fragments and create memories of it. nadezhda pavlova, photographer-curator
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
15
Anni Vlachopoulou (GR)
16
plAce / MeMoRY
Anni Vlachopoulou (GR)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
17
Dimo Dimov (BG)
18
plAce / MeMoRY
Dimo Dimov (BG)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
19
Elsa Tziana (GR)
20
plAce / MeMoRY
Elsa Tziana (GR)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
21
Lefteris Mikros (GR)
22
plAce / MeMoRY
Lefteris Mikros (GR)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
23
Meni Seiridou (GR)
24
plAce / MeMoRY
Meni Seiridou (GR)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
25
Nadezdha Pavlova (BG)
26
plAce / MeMoRY
Nadezdha Pavlova (BG)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
27
Nikola Mihov (BG)
28
plAce / MeMoRY
Nikola Mihov (BG)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
29
Nikos Priporas (GR)
30
plAce / MeMoRY
Nikos Priporas (GR)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
31
Tihomir Stoyanov (BG)
32
plAce / MeMoRY
Tihomir Stoyanov (BG)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
33
Tzeni Dokou (GR)
34
plAce / MeMoRY
Tzeni Dokou (GR)
ΤΟπΟΣ / ΜνΗΜΗ
35
Aspects of Balkan Photography Για ένα κοινό αφήγημα Συνεργατική επιμέλεια: Βασίλης Καρκατσέλης, Βασίλης Μαντάς, Άγγελος Σοφιανίδης
Aspects of Balkan Photography For a common narrative Cooperative curators: Vasilis Karkatselis, Vasilis Mantas, Angelos Sofianidis
Aspects of Balkan Photography — Για ένα κοινό αφήγημα Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η φωτογραφική ματιά δεν εντάσσεται σε χωρικά ή χρονικά σύνορα που μπορούν να την ορίσουν και να την προσδιορίσουν. Κι όμως πολλές σχολές ή τάσεις χαρακτηρίζονται χωρικά, είτε λόγω κάποιας σχολής που καθιερώνει τυπολογίες, πχ. ντίσελντορφ ή Μονάχου, είτε κάποιων ενοποιητικών στοιχείων ύφους, που δημιούργησαν μια συγκεκριμένη ισχυρή και αναγνωρίσιμη τάση, πχ τη ‘’Βορειοευρωπαϊκή φωτογραφία’’ Ορίζεται η βαλκανική φωτογραφία ως υπερεθνική τάση ή σχολή; Υπάρχει κάποιο κυρίαρχο ενοποιητικό στοιχείο των φωτογράφων της χερσονήσου του Αίμου που μπορεί να την προσδιορίσει ; Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες δικτύωσης Aspects of Balkan photography και ανατρέχοντας στις ενότητες που έχουν παρουσιασθεί (εντός και εκτός θεσμού) από φωτογράφους οι οποίοι προέρχονται από όλες τις χώρες της περιοχής, δε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχει ένα ιδιαίτερα κοινό ισχυρό στοιχείο, στο αισθητικό κομμάτι, στη φόρμα, στο περιεχόμενο ή σε κάποιο άλλο εσωτερικό ή εξωτερικό χαρακτηριστικό των έργων, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ενοποιητικό στοιχείο για τις εργασίες αυτές, ένα στοιχείο που θα χαρακτήριζε τη φωτογραφική τέχνη της περιοχής και θα την έκανε να έχει το δικό της στίγμα στην παγκόσμια σκηνή. παρόλα αυτά, οι εργασίες των βαλκάνιων δημιουργών συνομιλούν με έναν υποβόσκοντα / υπόγειο τρόπο. Βρίσκουν την θέση τους η μία δίπλα στην άλλη, δημιουργώντας ένα ψηφιδωτό όχι χαοτικό άλλα με αρμονία και μορφή, τοπικό και όχι, συγχρόνως και με αντιθέσεις . Κι αυτό, γιατί το ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ των βαλκάνιων φωτογράφων είναι τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία και η κοινή επιρροή τους από τα γεγονότα του σήμερα και τα γεγονότα της κοινής ιστορίας. Είναι γνωστή η βαθιά αίσθηση οικειότητας που οι βαλκάνιοι αισθάνονται όταν βρίσκονται σε μία άλλη χώρα της χερσονήσου, παρότι δεν είναι η δική τους. Την βιώνουμε κάθε φορά που συναντιόμαστε στη δική μας ή στη δική τους πατρίδα. Έτσι και σε αυτή τη νέα παραγωγή του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Θα δούμε εργασίες παγκόσμιας εμβέλειας, σύγχρονες, ενδιαφέρουσες από κάθε άποψη και με κάτι κοινό. oι τόσο διαφορετικές φωτογραφικές «ιστορίες» που παρουσιάζονται στην έκθεση, είναι οικίες και διαμορφώνουν ή προσπαθούν να διαμορφώσουν ένα κοινό αφήγημα περί της βαλκανικής φωτογραφίας. Ένα αφήγημα που δε σχηματοποιείται με την ευταξία ενός παζλ στα μάτια του θεατή, αλλά γίνεται αισθητό μέσα από την ανάμειξη της επίγευσης που αφήνει η κάθε ιστορία. Άγγελος Σοφιανίδης
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
39
Aspects of Balkan Photography — For a common narrative It could be argued that a photographer’s view cannot be restrained within territorial or temporal limits which can define and identify it. even so, there are artistic schools or trends which are spatially defined, either based on a school that establishes typologies, such as Düsseldorf or Munich, or based on certain unifying elements of style that created a specific strong and recognizable trend, such as “north european photography”. can Balkan photography be defined as a transnational school or trend? Is there a dominant unifying element among the photographers of the Haemus peninsula that can define it? After almost two decades of networking Aspects of Balkan photography and looking back on the series that have been presented by photographers from all the countries of the region (whether within the institution or not), it cannot be claimed that there is a specifically strong common element, either in aesthetics, form, content or another internal or external characteristic of their work, which can function as a unifying element for these works; one that would define the art of photography in this region and make it leave its mark on the global scene the works of Balkan artists, however, do converse in an underlying way. they line up one next to the other creating a mosaic that is not chaotic, but harmonious and well-formed, while at the same time it can be regional or not and even contradictory. that is because this unifying element among Balkan photographers stems from their common cultural elements and their shared influence by the events of our common history. the deep sense of familiarity that the Balkans feel when they travel to another country of the peninsula is well-known. We experience it every time we meet either in our country or theirs the same goes for this new production of the photography center of thessaloniki. We will see works of global scope, modern, interesting in every aspect and with something in common. All these different ‘photo-stories’ presented at the exhibition feel familiar and they form-or attempt to forma common narrative about Balkan photography. A narrative which does not take shape like a puzzle in front of the eyes of the spectator, but is rather perceived by blending the aftertaste of each story. Angelos sofianidis
40
foR A coMMon nARRAtIVe
Angelos Sofianidis (GR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
41
Aleka Tsironi (GR)
42
foR A coMMon nARRAtIVe
Aleka Tsironi (GR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
43
Andrea Shkreli (GR/AL)
44
foR A coMMon nARRAtIVe
Andrea Shkreli (GR/AL)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
45
Argiris Liapopoulos (GR)
46
foR A coMMon nARRAtIVe
Argiris Liapopoulos (GR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
47
Berkay Yahya (TR)
48
foR A coMMon nARRAtIVe
Berkay Yahya (TR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
49
Iordanka Tenova (GR/BG)
50
foR A coMMon nARRAtIVe
Iordanka Tenova (GR/BG)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
51
Kyriakos Katsareas (GR)
52
foR A coMMon nARRAtIVe
Kyriakos Katsareas (GR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
53
Luka Klikovac (RS)
54
foR A coMMon nARRAtIVe
Luka Klikovac (RS)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
55
Lyubomir Ignatov (BG)
56
foR A coMMon nARRAtIVe
Lyubomir Ignatov (BG)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
57
Omer Tevfik Erten (TR )
58
foR A coMMon nARRAtIVe
Omer Tevfik Erten (TR )
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
59
Serhat Kir (TR)
60
foR A coMMon nARRAtIVe
Serhat Kir (TR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
61
Thanassis Raptis (GR)
62
foR A coMMon nARRAtIVe
Thanassis Raptis (GR)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
63
Zoran Todovic (RS) / Vana Urosevic (FYROM)
64
foR A coMMon nARRAtIVe
Zoran Todovic (RS) / Vana Urosevic (FYROM)
ΓιΑ ΕνΑ ΚΟινΟ ΑΦΗΓΗΜΑ
65
66
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στη Βαλκανική Φωτογραφία Eπιμέλεια: Βασίλης Καρκατσέλης
Similarities and differentiations in Balkan Photography Curator: Vasilis Karaktselis
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
67
68
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Σαν εισαγωγικό για τους προβληματισμούς που θέτει αυτή η έκθεση Η φωτογραφία, ένα μέσον έκφρασης με το οποίο σήμερα καταπιάνονται σχεδόν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη, είναι ένα σχετικά πρόσφατο μέσον (έκφρασης), σε σχέση με τα υπόλοιπα, πχ τη γραφή, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη χάραξη κτλ. Αυτή η «νεότητα» είναι που γεννά (στους ασχολούμενους) αγωνίες, προβληματισμούς, πειράματα, προσδοκίες και φυσικά, ερωτήματα, όχι μόνο για τη «φύση» της, αλλά και για την ουσία της. Η φωτογραφία, σα μέσο το οποίο σχετίζεται και με την τεχνολογία, εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα εργαλεία, δηλαδή απόκτα συνεχώς όλο και πιο διευρυμένες δυνατότητες, σε σχέση πχ με την ακουαρέλα ή το σχέδιο. Τι πιο φυσικό, λοιπόν, κάθε τόσο, ο διάλογος για το «πώς φωτογραφίζει η φωτογραφία σήμερα και πως παρουσιάζει τα έργα της», να είναι συνεχώς ανοικτός και επίκαιρος, δίπλα στον προβληματισμό τού «ποια είναι η κοινωνία μας σήμερα, τι φωτογραφίζουμε από αυτήν και πώς». Οι πολλές διατυπωμένες απόψεις/απαντήσεις (με λόγια και έργα/φωτογραφίες) επ’ αυτών δίνουν ζωή στα τόσο διαφορετικά αποτελέσματα που συγκεντρώνονται. Καθόλου άσχημο και υπερβολικά ενδιαφέρον, καθώς πάντα το μέλλον θα γράφεται μόνον Τώρα, δηλαδή με απόψεις και γραφές του τώρα και όχι του «προηγούμενου αιώνα». Αυτό ας μη το ξεχνάμε και ας είναι ένα από τα «κρατούμενα» αυτής της έκθεσης. Μόλις εκατό χρόνια πριν, στα σπίτια μας δεν υπήρχε τουαλέτα, ψυγείο, τηλέφωνο και πολλές άλλες συσκευές που σήμερα μοιάζουν, κυρίως στους νέους, να υπήρχαν από πάντα, όπως η φωτογραφική τους μηχανή, αυτόνομη, ενσωματωμένη στο κινητό τηλέφωνο ή σε πλαστική συσκευασία έτοιμη να βουτήξει στη θάλασσα. Όπως δε θα γυρίσουμε πίσω στο «φανάρι» ή «στον πάγο» για να διατηρούμε τα κρέατα στο ψυγείο, δε χρειάζεται να κάνουμε και φωτογραφία (πέρα ίσως από κάποιες ειδικές ανάγκες) στα πρότυπα του 19ου ή του 20ου αιώνα. Η φωτογραφία είναι αναμφίβολα μία των εικαστικών τεχνών, ίσως αυτή που έχει τη μικρότερη ιστορία, η πιο πρόσφατη. Εικαστικές τέχνες! Οι τέχνες που μπορεί να «εικάζουν». Από πού προέρχεται αυτό το «εικάζω»; Και τι να σημαίνει άραγε; Το «εικάζω» σημαίνει «μοιάζω» (από το «είκω») ή το «υποθέτω»; Το ένα σημαίνει (και μεταφράζεται από τους φωτογράφους που ακολουθούν αυτή την άποψη) πως η φωτογραφία είναι μια αντανάκλαση, μια αδιαμεσολάβητη αντιγραφή αυτού που υπήρξε κάποια ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
69
στιγμή μπροστά από την κάμερα, και το δεύτερο, εκλαμβάνεται (από τους δημιουργούς που ακολουθούν τη δεύτερη αυτή εκδοχή), πως η φωτογραφία δεν αντιγράφει, αλλά δημιουργεί τη δική της πραγματικότητα, πως η φωτογραφία είναι προϊόν σκέψης και ως εκ τούτου δημιουργεί μόνο πνευματικά έργα, πως δεν έχει καμία υποχρέωση στο «ρεαλισμό». Τις περισσότερες φορές ο ορισμός και η θέση (των φωτογράφων) απέναντί του, δίνει τη λύση, προδιαγράφει αποστολή, ορίζει αποτελέσματα. Στη δική μας περίπτωση, όπως συμβαίνει σε πολλές εκθέσεις του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης (www.fkth.gr), η έκθεση αυτή δεν απαντά στο ερώτημα, το αφήνει για μία ακόμη φορά ανοικτό, ώστε να απαντηθεί από την ιδιοσυγκρασία του καθένα μας, είτε είναι θεατής, είτε απλός χρήστης μίας φωτογραφικής μηχανής, είτε δημιουργός. Το τελευταίο θέμα που θέτει αυτή η Βαλκανική συνάντηση φωτογράφων, φωτογράφων του σήμερα, είναι αυτό των τοπικών ιδιαιτεροτήτων έκφρασης και της θέσης (των αποτελεσμάτων) τους στην παγκοσμιοποιημένη φωτογραφική, και όχι μόνον, πλατφόρμα. πόσο τοπική, δηλαδή μη ομογενοποιημένη, μπορεί να είναι η φωτογραφία που ταξιδεύει από τόπο σε τόπο και από κουλτούρα σε κουλτούρα, σήμερα; πόσα κοινά μπορεί να συνδέουν τους λαούς και πόση διαφορετικότητα (θεματική, ύφους ή φόρμας) μπορούμε να ανεχθούμε; πόσο άχρηστη ενδέχεται να είναι η αντιγραφή «ξένων» προτύπων και πόσο χρήσιμη η διατήρηση των «μη κοινών χαρακτηριστικών»; Ας μην απαντήσουμε, όμως, ούτε σε αυτό. Ας το αφήσουμε ανοικτό για “άλλους, κατοπινούς, χρόνους”. Βασίλης Καρκατσέλης Καλλιτεχνικός διευθυντής του Φ.Κ.Θ.
70
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
An introduction about the issues that this exhibition sets photography, a means of expression that in our days almost all people of the planet approach, is a relatively new means, comparatively to others, e.g. writing, painting, sculpture, engraving e. t. c. this “young age” is the one which generates agonies, concerns, experiments, expectations and of course questions, not only about “its nature” but its essence as well. photography, as a means which is related with technology as well, is constantly enriched with new tools, which means that it continuously gets wider possibilities, for example in relation with watercolor or design. so it is natural, every now and then, the dialogue about “how photography photographs today and in which way it displays its works” to be a continuously open and timely , next to the concern of “ which is our society today, what photos we take from it and how”. the large number of expressed opinions/answers (through words and works/photographs) on these, give life to all the different results that are gathered. not bad at all and extremely interesting, as the future will always be written only “now”, using opinions and writings of “now” and not of the “previous century”. let us not forget this, and let us carry it throughout this exhibition. Just one hundred years ago, in our home we had no toilet, refrigerator, telephone and many other appliances which today seem -especially to young people- like they have always been there, just like their camera, autonomous, compact in their cell phone or in a plastic packaging ready to dive into the sea. And as we do not go back in using ice for preserving meat in the refrigerator, there is no reason to make photography according to the formula of 19th or 20th century (except maybe for some special needs). photography is undoubtedly the most recent of arts, the one which has the shortest history. “fine Arts”(in Greek: “εικαστικές τέχνες”) the arts which can “assume”. from the Greek verb “εικάζω” which means either “look like” or “suppose”. the first, means (and is translated by the photographers who follow this aspect) that photography is a reflection, an unmediated copy of what was in front of the camera in a specific moment. the second one, is interpreted by the photographers who follow this option that photography does not copy, but creates its own reality , it is a product of thinking and therefore creates intellectual works and there is no obligation towards “realism”. Most of the times the definition and the opinion of photographers towards this meaning , gives the solution, specifies the mission, determines the results. In our case, as it happens in many exhibitions of photography center of thessaloniki (www.fkth.gr) this exhibition does not reply to the question. once again it leaves it open so that it will be answered ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
71
by the temperament of each one of us, either as a viewer, a simple user of a camera, or an artist. the last subject that this Balkan meeting of today’s photographers sets, is the expression of local peculiarities and their results in globalised way of photographing —and not only— platform. How local — non homogenized— the photography which travels from place to place and culture to culture, can be today? How many common characteristics is it possible to connect people and how much diversity (in subject, style or form) can we tolerate? How useless the copyright of “foreign” models can be and how useful the preservation of the “non common characteristics” can be? let us do not answer to this too. let us leave it open for other, future times. Vassilis karkatselis Art Director of Photography Center of Thessaloniki
72
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Dragos-Radu Dumitrescu (RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
73
Dragi Nedelchevski (FYROM)
74
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Dragi Nedelchevski (FYROM)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
75
Florina Luput (RO)
76
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Gabi Costea ((RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
77
Gabriel Kovats (RO)
78
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Iris Maria Tusa (RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
79
Lรกszlรณ-Tibor Olah (RO)
80
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Mihai Ciama (RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
81
Leontina Chricioiu (RO)
82
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Michail Moscholios (GR)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
83
Meni Seiridou (GR)
84
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Meni Seiridou (GR)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
85
Rafael Ianos (RO)
86
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Raluca Furtuna (RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
87
Szilvia Illes (RO)
88
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Raul Timis (RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
89
Stelios Giansakidis, Istabul (GR/TR)
90
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Stelios Giansakidis, Istabul (GR/TR)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
91
Teodor Radu Pantea (RO)
92
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Teodor Radu Pantea (RO)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
93
Thanos Kosivas (GR)
94
sIMIlARItIes AnD DIffeRentIAtIons In BAlkAn pHotoGRApHY
Thanos Kosivas (GR)
ΟΜΟιΟΤΗΤΕΣ ΚΑι ΔιΑΦΟΡΟπΟιΗΣΕιΣ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑνιΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦιΑ
95
96
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Ο μαγικός κόσμος του Αλί Οζ Επιμέλεια: Γιώργος Γιαννόπουλος
The magic world of Ali Öz Curator: Giorgos Giannopoulos
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
97
98
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Ταρλάμπασι: Μια περιφρονημένη περιοχή στην Κωνσταντινούπολη Ενα νεαρό αγόρι, που κάνει μια άσεμνη χειρονομία. Γυναίκες που φοράνε πολύχρωμες κεντημένες τουαλέτες ως καλεσμένες ή πρωταγωνίστριες σ’ ένα τσγγάνικο γάμο. Δυο μικρά κορίτσια που βάφουν τα νύχια τους μπροστά από ένα βουνό σκουπιδιών. Ένας γαΐδαρος που διασταυρώνεται με ένα θωρακισμένο όχημα του στρατού. Γυναίκες καθισμένες σε βελούδινες πολυθρόνες καταμεσής του δρόμου. Τραβεστί και αγοραίος έρωτας. Και πολύχρωμες μπουγάδες κρεμασμένα σε αντικριστά ετοιμόρροπα κτίσματα που διεκδικούν τις δικές τους αχτίδες φωτός. Ένας κόσμος αντιθέσεων, αλλά υπαρκτός. Ένας κόσμος, που αγωνίζεται να κρατηθεί στη ζωή παρά το γεγονός ότι όλα βαίνουν εναντίον του. Είναι «Ο μαγικός κόσμος του Αλί Οζ», όπως είναι ο τίτλος της έκθεσης φωτογραφίας-ντοκουμέντου του πολυβραβευμένου, Τούρκου φωτογράφου, που εγκαινιάζεται την πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου, στις 20.00, στον πολυχώρο πολιτισμού «Ένεκεν» (πρ. Κορομηλά 37). Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Όψεις της Βαλκανικής Φωτογραφίας 2018». Ο μάχιμος φωτορεπόρτερ, σ’ αυτήν τη δουλειά του επιχειρεί να «φωτογραφίσει» πίσω από τον τοίχο. να σπάσει την πόρτα και να φτάσει στην καρδιά ενός οργανισμού, μιας συνοικίας, του Ταρλάμπασι. Μιας περιοχής, που τα εγκατελειμμένα σπίτια της έγιναν στέγη για περιθωριακές ομάδες, όπως τσιγγάνοι, τραβεστί, κομμουνιστές και η οποία τελευταία έρχεται αντιμέτωπη με το «θαύμα» της ανοικοδόμησης και της αστικής ανάπλασης. Απόφοιτος της σχολής των πολιτικών Επιστημών της Αγκυράς, αλλά και της Σχολής Ενημέρωσης, Ραδιοφώνου & Τηλεόρασης, ο Αλί Οζ τράβηξε τα πρώτα του καρέ το 1979 με μια κάμερα, την οποία είχε αγοράσει με τις λιγοστές οικονομίες του. Γρήγορα συνειδητοποίησε ότι η φωτογραφία ήταν ο καλύτερος τρόπος επικοινωνίας γι’ αυτόν. Γιατί όπως εξηγεί και ο ίδιος «ο άνθρωπος μπορεί να υπομείνει την πείνα και τις κακουχίες, αλλά δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αγάπη, πάθος και σκοπό. Η αγάπη μου για τους ανθρώπους διοχετεύεται στην Τέχνη της Φωτογραφίας, που έχει γίνει για μένα το πιο έμμεσο, αλλά σταθερό εργαλείο επικοινωνίας μου». Στα νιάτα του δούλεψε σε πολιτικοκοινωνικές ομάδες, οργανώσεις και συνδικάτα χτίζοντας τη δική του άποψη για τον κόσμο και τα πράγματα. Ο ίδιος, πλέον, αντιμετωπίζει την πολιτική φωτογραφία-ντοκουμέντο ως καθήκον του. Γι’ αυτό και είναι πιθανόν να τον δείτε σε κάθε κοινωνικό γεγονός στην Τουρκία.
Ο ΜΑΓιΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛι Οζ
99
Τα θέματα των φωτογραφιών του, που έβγαλε στις χώρες τις Ασίας, της Ευρώπης, της Αφρικής και της Αμερικής ήταν «ο εργαζόμενος», «ο αβοήθητος», «ο άνθρωπος της παραγωγής». Επειδή, σύμφωνα με τα δικά του λόγια «μου αρέσει ο άνθρωπος που παλεύει και δίνει τις δικές τους μάχες γι’ αυτούς που αγαπά». Του Αλί Οζ είναι, εξάλλου, και η φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο της τελευταίας έκδοσης του περιοδικού «Ένεκεν». Όπως εύστοχα υπογραμμίζει ο κριτικός τέχνης και επιμελητής, feyyaz Yaman γι’ αυτήν τη δουλειά «από τη δεκαετία του ’70, ο Αλί Οζ είναι μάρτυρας κάθε κοινωνικού τρυγμού, κάθε φορά που η αλήθεια βγάζει δυνατή κραυγή βρίσκεται εκεί και τη διαδίδει στο όνομα της δικαιοσύνης. παίρνει ρίσκο και δεν υποκύπτει σε προκαταλήψεις, κάνει φωτορεπορτάζ». Ο ίδιος συμπληρώνει: «Στο Ταρλάμπασι του Αλί, ένας γεννιέται κάθε πρωί, ένας πάει στη δουλειά, ένας κάθεται το απόγευμα και πίνει ρακί και ένας πεθαίνει κάθε βράδυ. Είμαστε αυτοί που σας παίζουν κλαρίνο τα βράδια σας, αυτοί που σας πουλάνε τσιγάρα από το παράθυρο του αυτοκινήτου σας, οι χορεύτριες της κοιλιάς επάνω στο τραπέζι σας. Δεν μπορείτε να γλυτώσετε από εμάς. Είμαστε η σκιά και το υποσυνείδητό σας». Ο Γιώργος Γιαννόπουλος δημιουργός του περιοδικού «Ένεκεν» και διευθυντής του ομότιλου πολυχώρου υπογραμμίζει σχετικά με την απόφαση της συνεργασίας του με τον Οζ: «Ο Αλί Οζ είναι και αυτός ένας από τους εκπρόσωπους της σύγχρονης καλλιτεχνικής γενιάς, που εκφράζουν μια Τουρκία δημοκρατική, με συνείδηση και ανάγκη για ελευθερία, μιας Τουρκίας ανοιχτής στον κόσμο με διάθεση για διάλογο και πολιτιστική δημιουργία». Ο καθηγητής cevat Geray γράφει γι’ αυτόν: «Ο Αλί Οζ είναι ένα καλλιτέχνης που παρακαλουθώ από φοιτητή. Καθώς συνέβαινε η «μεταμόρφωση» στην συνοικία Ταρλάμπασι είχε το δικό του μερίδιο ως κοινωνικός παρατηρητής, καταγράφοντας τα προβλήματα και τις επιθυμίες των ανθρώπων που ζουν εκεί και προσφέροντας μια χρήσιμη πηγή για κοινωνικούς αναλυτές και σχεδιαστές αστικού περιβάλλοντος. Για να ολοκληρώσει κανείς μια εργασία σαν αυτήν πρέπει να κερδίσει το σεβασμό και την εμπιστοσύνη των ανθρώπων που ζουν εκεί. Χαρή στη συμπεριφορά και την προσωπικότητα του κατάφερε να ενταχτεί. Αυτή η φωτογραφική αποτύπωση που πέτυχε έχει αξία για τους πολιτικούς και τους διοικούντες, καθώς δείχνει πως τα πρότζεκτ της αστικής ανάπλασης θα πρέπει να στέκονται απέναντι στους ξεχασμένους κατοίκους περιοχών υπό ανάπλαση». Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, που στους τοίχους της συνοικίας οι κάτοικοι έγραψαν ότι «Εδώ φωτογραφίζει μόνο ο Αλί Οζ». Γιώτα Σωτηροπούλου
100
tHe MAGIc WoRlD of AlI Öz
Tarlabasi: A scorned area in Istanbul A young boy making an obscene gesture. Women wearing colourful embroidered gowns as guests or starring characters in a Romani wedding. two little girls painting their fingernails before a mountain of garbage. A donkey crossing paths with an armoured fighting vehicle. Women sitting in velvet chairs in the middle of the road. transvestites and prostitution. And colourful laundry hanging from opposite derelict buildings, claiming their own rays of light. A world of contrasts, yet existent. A world, fighting to hold on to life despite the fact that everything is moving against it. It is ‘the magical world of Ali Öz’. With this project the active photojournalist attempts to ‘photograph’ behind the wall. to break the door and reach the heart of an organization, a district, tarlaba i. An area, where its abandoned houses became accommodation for marginalized groups like Romani, transvestites, communists, an area which has lately been facing the ‘wonder’ of reconstruction and urban regeneration. Ali Öz, a graduate of the faculty of political science of Ankara University but also the school of press and Broadcasting, took his first photographs in 1979 with a camera, which he had bought with his few savings. He quickly realized that photography was the best way of communication for him, because as he explains, “man can endure hunger and hardship but cannot live without love, passion and purpose. My love for people is channeled into the Art of photography, which has become my most indirect but steady communication tool”. In his youth he worked in sociopolitical groups, organizations and syndicates, forming his own opinion for the world and the state of things. today, he considers political documentary photography his duty. therefore, he is likely to be seen in every social event in turkey. the themes of his photographs taken in countries of Asia, europe, Africa and America were ‘the working man’, ‘the helpless man’, ‘man of productio’, since, according to him “I like the man who fights and battles for the ones he loves”. Besides, it is the photo of Ali Öz that features on the cover of the last issue of ‘eneken Journal’. As fittingly emphasized by the art critic and curator feyyaz Yaman for this project “since the 70s, Ali Öz witnesses all social turmoil, every time truth cries out he is there and spreads it in the name of justice. He takes risks and does not succumb to prejudice, he does a photoreport”. He adds: “In Ali’s tarlabasi, a person is born every morning, a person goes to work, a person sits in the afternoon
Ο ΜΑΓιΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛι Οζ
101
drinking raki and a person dies every night. We are those people playing the clarinet during your evenings, those selling cigarettes outside your car window, the belly-dancers on your table. You cannot escape us. We are your shadow and sub-consciousness”. In view of his decision to collaborate with Öz, Yorgos Yiannopoulos, creator of the ‘eneken Journal’ and director of the similarly named multi-purpose-venue, emphasizes: “Ali Öz is also one of the representatives of the contemporary artistic generation who portray a democratic turkey, with conscience and need for freedom, a turkey open to the world, willing to discuss and culturally create”. professor cevat Geray writes about him: “Ali Öz is an artist whom I have been watching since he was a student. As the ‘transformation’ of the tarlabasi district was taking place, he had his own share as a social observer, documenting the problems and desires of the people who live there and providing a useful source for the social analysts and designers of the urban environment. for the completion of such a project, one must earn the respect and trust of the people living there. He managed to integrate thanks to his attitude and personality. the photographic capture he succeeded is valuable to the politicians and officials, since it demonstrates that the urban regeneration projects should stand before the forgotten residents of the areas under regeneration”. Besides, the fact that the residents wrote on the district walls “only Ali Öz takes photographs here” is no accident. Yota sotiropoulou (translation: sophia simiti)
102
tHe MAGIc WoRlD of AlI Öz
Ali Öz (TR)
Ο ΜΑΓιΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛι Οζ
103
Ali Öz (TR)
104
tHe MAGIc WoRlD of AlI Öz
Ali Öz (TR)
Ο ΜΑΓιΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛι Οζ
105
106
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Aspects of Balkan Artists’ Books Eπιμέλεια: Θανάσης Ράπτης Curator: Thanassis Raptis
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
107
108
Aspects of BAlkAn pHotoGRApHY
Aspects of Balkan Artists’ Books Το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης (ΦΚΘ) —από τη δεκαετία του ’90 ακόμα— ασχολήθηκε με τα λεγόμενα όρια του φωτογραφικού μέσου. παράλληλα με την «καθαρή» φωτογραφία, πειραματίστηκε με νέους τρόπους εμφάνισης της φωτογραφικής εικόνας και συμμετοχής των δημιουργών στα κοινά. Μοναδικός σκοπός και στόχος ο πολλαπλασιασμός των δυνατοτήτων ελευθερίας έκφρασης των δημιουργών σε συνδυασμό με τη διεύρυνση του διαλόγου φωτογραφικής τέχνης και κοινού. Ας μην ξεχνάμε πως, ενώ στο εξωτερικό ζούσαν (οι δημιουργοί και οι κοινωνίες τους) μία εποχή αναβρασμού των πάντων, στην Ελλάδα η φωτογραφία ήταν αποκλεισμένη από όλους τους χώρους τέχνης ως μη τέχνη, άρα ζούσε φυλακισμένη στα κελιά που χτίζανε για τους εαυτούς τους οι ίδιοι οι «φωτογράφοι». Με αυτές τις αγωνίες και προβληματισμούς, εμείς οι φωτογράφοι-μέλη του ΦΚΘ δε διστάσαμε να προχωρήσουμε και στη διεύρυνση του αντικειμένου εργασίας μας, στον εμπλουτισμό του, να εντάξουμε στο έργο και άλλες τέχνες, καθιστώντας το περισσότερο σύνθετο, πιο πολύπλοκα «εικαστικό». Έτσι, όλα αυτά τα χρόνια, με εργαστήρια, εκδόσεις, εκθέσεις, διαλέξεις, φιλοξενία καλλιτεχνών και λοιπές δράσεις «θεραπεύσαμε» —μεταξύ άλλων— τη λομογραφία (lomography), την cheap art, την mail art, τη φωτοχαρακτική (photogravure), τα κολλάζ (collage), την εφήμερη τέχνη στη φύση, τα artists’ book, την video art, τις εγκαταστάσεις (installations), το φωτόδραμα, τις περφόρμανς, τα χάπενινγκ, την ακτιβιστική τέχνη στο δημόσιο χώρο, κρατώντας πάντα ως βασικό μέσο έκφρασής μας τη φωτογραφία. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων πολύπλευρης δράσης, στο πλαίσιο του προγράμματός μας Aspects of Balkan photography συνεργαστήκαμε με φορείς και καλλιτέχνες των χωρών της Βαλκανικής, που και αυτούς απασχολούσε η έκφραση μέσω του βιβλίου αντικείμενο-γλυπτό, τους ενδιέφερε το βιβλίο ειδικής κυκλοφορίας, το artist’ book, ως ένα ειδικός φορέας έκφρασης. Η παρούσα έκθεση προέκυψε, ως ειδικό project, στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας.Τα έργα των Βαλκάνιων καλλιτεχνών, για πρώτη φορά, συνομιλούν σε ένα νέο “συγκεραστικό” περιβάλλον. παρουσιάζονται μαζί με έργα άλλων σημαντικών Ελλήνων εικαστικών, καθώς και μια επιλογή από έργα που προέκυψαν από τα ειδικά εργαστήρια του ΦΚΘ, που έγιναν τα τελευταία δύο χρόνια με εισηγητές τον Θοδωρή Λάλο, τον Βασίλη Καρκατσέλη και τον Ρώσο εικαστικό Μίκαϊλ πογκάρσκι, ακριβώς για αυτή τη συνύπαρξη. Θανάσης Ράπτης, Φωτογράφος
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
109
Aspects of Balkan Artists’ Books photography center of thessaloniki (phcth) —even since 90’s— was involved with what was called limits of photography means. At the same time with “pure photography”, phcth experimented with new ways of developing the photographic image and participation to public activities. the only aim and target was to multiply the possibilities of free expression of the artists combined with the expansion of dialogue between the art of photography and the public. let us not forget that, while the artists and their communities abroad used to live a time of fermentation of everything, in Greece photography was excluded by all arts as non art, so it was imprisoned in the same cells that the photographers themselves used to build. With all these agonies and concerns, we, the phcth photographers-members did not hesitate to move on to the expansion of the subject of our work, to enrich it, to include other arts as well into our work, making it more complicated “artistic”. so, all these years, through workshops, publications, guesting artists, and other activities we “cured” —among others— lomography, cheap art, mail art, photogravure, collage, ephemeral art in nature, artists’ book, video art, installations, photodrama, performances, happenings, activism art in public space, but always keeping photography as the main/basic expressing means. During all these years of multiple action, in the frame of Aspects of Balkan photography program, we have collaborated with artists from Balkan countries who share the same way of expression through the book-object-sculpture, they were also interested in the special circulation of artists’ book, as a special carrier of expression. In the frame of this procedure, the present exhibition arose as a special project. the Balkan artists’ works, for the first time, discuss in an environment of syncretism. the works are presented together with works of important Greek artists, as well as with a selection of works which came up after specific phcth workshops that took place the last two years under the introduction of thodoris lalos, Vasilis karkatselis and Michael pogarsky precisely for this co-existence. thanassis Raptis, Photographer
110
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Angelos Sofianidis (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
111
Bozidar Plazinic (RS)
112
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Daniel Balanescu (RO/UK)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
113
Djordje Stanojevic (RS)
114
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Dorothea Fleiss (RO/DE)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
115
Elçin Acun (TR)
116
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Elena Zeppou (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
117
Eleni Karadagli (GR)
118
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Elsa Tziana (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
119
Georgia Grigoriadou (GR)
120
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Gordana Kaljalovic Odanovic (RS)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
121
Gülay Dogan (TR)
122
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Ioannis Anastasiou (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
123
Irena Sladoje (BA)
124
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Ismini Goula (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
125
Lia Nalbantidou (GR)
126
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Mert Çağıl Türkay (TR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
127
Merve Seçkin (TR)
128
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Mikhail Pogarsky (RU)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
129
Nikola Radosavljevic (RS)
130
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Nikos Terzis (GR/SE)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
131
Onur Girit (TR)
132
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Rania Fragoulidou (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
133
Seçkin Tercan (TR)
134
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Stavroula Kaziale (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
135
Stefania Patrikiou (GR)
136
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Thanassis Raptis (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
137
Thodoris Lalos (GR)
138
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Vana Urosevits (FYROM)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
139
Alexandra Tsitsinta (GR)
140
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Vassilis Karkatselis (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
141
Photography Center of Thessaloniki - Livadi of the Ephemeral III workshop (GR)
142
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Photography Center of Thessaloniki - Workshop “A book for the memory” (GR)
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
143
Photography Center of Thessaloniki - Workshop for the integration of photograph within the handmade paper (GR) 144
Aspects of BAlkAn ARtIsts’ Books
Με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και σε συνεργασία με: Κέντρο Πολιτισμού Θεσσαλονίκης Δήμο Νεάπολης-Συκεών Πολυχώρο Πολιτισμού ΕΝΕΚΕΝ 3η Art Thessaloniki Fair Εκθεσιακό χώρο TABYA Under the support of Ministry of Culture and Sports and in cooperation with: Center of Culture of Thessaloniki Municipality of Neapolis-Sykies The "ENEKEN" Culture Hall The organization of "3rd Art Thessaloniki Fair" Exibition place TABYA
ΔΗΜΟΣ
ΝΕΑΠΟΛΗΣΣΥΚΕΩΝ
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ASPECTS OF BALKAN PHOTOGRAPHY 2018 ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2018 ΓΙΑ TIΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΕΚΕΝ ΣΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
ISBN: 978-960-9708-47-0
ASPECTS OF BALKAN PHOTOGRAPHY
1