De ontdekking
F^ejeG @WWhXe[a (&'' (&'( s Extra:
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
Index voor fotografen # 194
Inhoud , Verrassende vondsten
Onbekende foto’s Robert Capa en Ed van der Elsken duiken op in Nederlands Fotomuseum '." +," ''(" '+. Ontdekt!
Vier jonge publicisten over hun favoriete foto (& Twistgesprek auteursrecht
Maurits Schmidt interviewt Klaas Koppe en Sebastiaan ter Burg )&" ,-" '*. Drie inkijkjes in de praktijk van Pictura
Kors van Bennekom, Magnum Photos, Beeld en Geluid )( Kantoor 1971
Theo Kamphuis over zijn ontdekking van kleurenfoto’s van Philip Mechanicus +& Aanpassen of wegwezen
Adriaan Monshouwer over de economische toestand van de Nederlandse fotografie +. Zetmeelkorrels
Hoe Leonard Domhof van Spaarnestad Photo kleuren zichtbaar maakt van glasnegatieven Leendert Blok ,. Nieuwe spullen (of niet)
Wat kochten fotografen in 2011, en wat staat op hun verlanglijst? .& Aanstarende portretten
Lotte ten Voorde interviewt Willem Popelier /& Het jaar van Breitner
Rijksmuseum-conservator Hans Rooseboom over misschien wel de belangrijkste ontdekking van een Nederlands fotografisch oeuvre in de 20ste eeuw
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 2
'&( Hoe word je ontdekt?
De gouden regels van galeriste Addie Vassie, fotoredacteur Sterre Sprengers, agent Narda van ‘t Veer, uitgever Nina Post en Foam-curator Kim Knoppers door Lotte ten Voorde ''* Zeer geachte Dames en Heren
Negen adviezen van Johan de Vos voor een internationale doorbraak ''. In de wolken
Fred van der Ende over kansen en bedreigingen van de nieuwe media '(- Openbaring
Adriaan Elligens (Maria Austria Instituut) ontdekt de portretten van Cor van Weele '(. Uit de aarde komen wij
Met Awoiska van der Molen naar de duisternis '*& Levende kennisbank
Donald Schell over Peter Charpentier '** Koelkast
Merlijn Doomernik aan het werk met moderne apparaten '+& Familiegeschiedenis
Recente ontdekking van Willem Poelstra: joodse moeder en een vader die Duitse locomotieven bouwde in de oorlog ',& Doe het zelf
Han Schoonhoven over de nieuwe generatie fotografen en hun inspiratiebronnen F^ej
e
'/( Colofon
EXTRA KATERN
PhotoQ INDEX Dé gids voor iedereen die zich professioneel met fotografie bezighoudt
# 3
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Robert Capa en Polly Korchien, New York 1942 漏 John Fernhout / Nederland Fotomuseum
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 6
Verrassende vondsten
Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam beheert circa 150 archieven van Nederlandse fotografen. Deze schatkamer bevat ruim 4 miljoen aan negatieven, dia’s, foto’s, notities, agenda’s en dergelijke. En dan vind je soms verrassende, eerder ongeziene foto’s met Robert Capa, Ed van der Elsken en ander moois. Door Femke IJsinga-van Boxsel en Loes van Harrevelt
Wat? Vier foto’s van John Fernhout. Robert Capa dolt als stierenvechter met Polly Korchien (echtgenote John Fernhout) in hun appartement, New York (ca.1940-1942). Hoe en waarom? >> tentoonstelling Bij de dubbeltentoonstelling This Is War!
Robert Capa at Work & Gerda Taro
eind 2009 produceerde het museum het tentoonstellingsonderdeel The Dutch Connection over de relatie van Capa en Taro met Nederlandse fotografen, filmers en media. Capa en filmer/fotograaf John Fernhout (1913-1987) waren vrienden voor het leven dus ging het museum op zoek in het archief van Fernhout. En ja hoor, vier opmerkelijke foto’s werden gevonden. Ergens tijdens de Tweede Wereldoorlog troffen Capa en Fernhout elkaar voor een feestje in de flat van Fernhout en diens tweede echtgenote Polly Korchien op Manhattan. >
# 7
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Auteurswet of Creative Commons? Doo
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
r M a u r it s Sc h m i d t
# 20
Hoe ga je om met auteursrecht? Wil je altijd je gelijk halen? Of kies je voor handig opportunisme? Klaas Koppe en Sebastiaan ter Burg kruisen de
wereld, de welzijnswereld en de literaire wereld. Specialiseerde zich, sinds 1979, in de laatste door langdurig schrijvers als Reve, AFTh, Büch en Mulisch te volgen.
degens over een verstandige strategie voor fotografen. ‘Hij wil zelfs controle over míjn werk!’
Die breidt hij nu uit met filmbeelden, zoals laatst met Peter Winnen. Zo zijn beiden uit hobby, liefde voor beeld het vak ingerold. Koppe: “Het moet amateurisme blijven. Als ik het voor het geld moet doen, wordt het vervelend. Met al dat gedoe over auteursrechten verdwijnt de lol wel een beetje.” Het werk van Koppe is vooral op zijn eigen website te zien. Ter Burg brengt het, onder voorwaarden als naamsvermelding, op de fotoverzamelsite Flickr.
Is de honderd jaar oude auteurswet voor fotografen nog een kapstok om het veelal onder druk staande inkomen enigszins op peil te houden? Een notoire auteursrechtschender kan een gepeperde rekening verwachten van Klaas Koppe (Amsterdam, 1948), vooral beroemd door zijn schrijversportretten. Hij won dit jaar de eerste Pictoright-prijs voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van auteursrecht op beeld. Het kan ook anders. Sebastiaan ter Burg (Utrecht, 1979), ‘met fotografie, video, concepten werkzaam in de Benelux’, vraagt één keer geld en stelt daarna zijn foto’s ter beschikking op Flickr onder een Creative Commons-licentie. Toen Sebastiaan ter Burg, zoon van een informaticus, merkte dat hij met fotograferen net zo goed kon rondkomen als de projectmanager die hij was, besloot hij te switchen. Trigger was een foto die hij maakte van D66’er Bert Bakker. De partij vroeg hem ook andere D66’ers te portretteren; zijn eerste betaalde opdracht. Klaas Koppe, niet afgestudeerd theoloog, zoon van een machinebankwerker, bedacht zomaar ‘ik kan betere foto’s maken dan ik om mij heen zie’. Hij stapte binnen bij Nico van der Stam: ‘Mag ik eens bij jou kijken’. Dat resulteerde in verdere studie bij Hans van den Bogaard in de doka, van wie hij een aantal opdrachten overnam. Fotografeerde de universitaire
# 21
Koppe werpt zich op als kampioen handhaving auteursrecht. Koppe: “Nou, ik heb een prijs gekregen waarmee Pictoright, auteursrechtenorganisatie voor visuele makers, aandacht vraagt voor de verandering van de Auteurswet dit najaar. Die betekent positieversterking van beeldmakers ten opzichte van grote uitgevers met hun wurgcontracten.” Ter Burg werpt zich op als kampioen vrij gebruik: ‘Veel plezier ermee.’ Terburg: “Maar mijn foto’s mochten aanvankelijk niet worden gebruikt voor commerciële doeleinden. Als anderen er geld mee zouden verdienden, wilde ik dat ook. Later heb ik die voorwaarde laten vallen.” Dit alles in goed vertrouwen, want hoe controleer je het? Ter Burg: “Dat is nou juist een argument waarom ik hier zo voor ben. Klaas weet ook niet wat ze van zijn site afhalen, al staat er een copyrightlogo in. Wat trou-
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
F O T O K O R S VA N B E N N E KO M
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 30
Tijd is relatief maar het is ook geld
Snel scannen zonder kwaliteitsverlies Door Jeroen Bloothoofd
Duizelingwekkende getallen. Daarin kom je terecht als je bij benadering probeert te becijferen hoeveel negatieven er alleen al in de Nederlandse archieven en depots opgeslagen liggen. Om een idee te geven: Pictura scant meer dan een miljoen negatieven voor Beeld en Geluid, het Nationaal Archief en het Filmmuseum. Recent onderzoek bij 35 culturele instellingen door het Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) over de omvang van hun negatievencollectie, brengt de score op ruim tien miljoen doorzichten. Deze negatieven vormen de basis van een belangrijk deel van ons cultuurhistorisch erfgoed. Voor de komst van het digitale tijdperk, met snelle informatieoverdracht dankzij internet en televisie, vormden foto’s immers ons belangrijkste beeld van de wereld. Wie ‘duizelingwekkende hoeveelheden’ wil verwerken loopt aan tegen de grenzen van de tijd en tijd is volgens Einstein weliswaar ‘relatief’ maar tijd blijkt in de praktijk toch vooral in geld te worden uitgedrukt. Het dilemma luidt derhalve: wat is de maximale snelheid van scannen tegenover minimaal kwaliteitsverlies ? Pictura formuleerde daar een antwoord op. In het project ‘Beelden voor de Toekomst’ redden vier instellingen een belangrijk
# 149
deel van het audiovisueel erfgoed van Nederland door conservering en digitalisering. In zeven jaar tijd worden in dit project 91.183 uur video, 22.086 uur film, 98.734 uur audio en 2,5 miljoen foto’s uit de archieven van de instellingen gerestaureerd, geconserveerd, gedigitaliseerd en door middel van diensten toegankelijk gemaakt. De aanbesteding van het project ‘Beelden voor de Toekomst’ was de katalysator bij Pictura tot het innoveren van het digitaliseren van negatieven. Hierbij wordt gebruik gemaakt van klassieke fotografische ingrediënten, als een camera, een lens en de benodigde hoeveelheid licht. Door ook de nabewerking van het digitale beeld te automatiseren, is het proces van digitalisering van een enkel negatief teruggebracht van vele minuten naar enkele seconden. Hierbij wordt niets ingeleverd op de kwaliteit. Een project waarvoor vier jaar geraamd was, werd zo in iets meer dan een jaar afgerond: Pictura digitaliseerde in deze tijd meer dan een miljoen negatieven voor het project.
y
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 32
Kantoor 1971 Fotografie: Philip Mechanicus Door Theo Kamphuis Bedrijfshistorisch Archief ING
De serie Mens-en-werk van fotograaf en culinair journalist Philip Mechanicus (1926-2005), geeft een opvallende inkijk in het leven op het hoofdkantoor van verzekeraar Nationale-Nederlanden in Den Haag. Dit bijzondere beeld van het personeel van de verzekeringsmaatschappij tijdens kantoorwerk, werd bij toeval in de fotocollectie van het Bedrijfshistorisch Archief ING aangetroffen en is nooit eerder gepubliceerd.
# 33
>
2011 路 2012 路 JAARBOEK 路 PhotoQ
Aanpassen of wegwezen Foto’s overspoelen de wereld, maar steeds meer fotografen beleven financieel zware tijden. Een analyse aan de hand van gesprekken met twee directeuren: Lars Boering van de FotografenFederatie en Ruud Visschedijk van het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. “Het zijn allemaal harde, slimme werkers die doorbreken.”
Door Adriaan Monshouwer
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 50
Zo eenvoudig als het maken van foto’s is geworden, zo ingewikkeld is het om je als fotograaf te onderscheiden en er geld mee te verdienen. De gedrukte media, lange tijd de natuurlijke habitat en veilige economische haven voor fotografen, zien hun oplages en inkomsten uit advertenties afnemen. Nieuwe platforms en media vullen het ontstane gat nog niet op. Mogelijkheden te over, maar de praktijk blijkt weerbarstig als het gaat om het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen. Althans voor de individuele fotograaf, want met fotografie worden nog altijd enorme bedragen verdiend, door grote organisaties, fotobureaus, beurzen, festivals. Niet de makers profiteren van de nieuwe ontwikkelingen en vernieuwingen, maar de gebruikers. Onze cultuur kan niet meer zonder fotografie, en fotografen moeten leren die situatie uit te buiten. Een snelle oplossing of eenvoudig recept bestaat niet, maar fotografen zullen harder en zakelijker moet worden. De toekomst is aan de ondernemers in beeld. Aan ondernemers die hun huid duur verkopen, die weten waar de markt wél voor wil betalen en aan creatief, visueel talent dat in staat is om zichzelf geweldig te verkopen. Markt
Nog nooit werden er zo veel foto’s gemaakt en gebruikt, nooit werd er ook zo veel voor foto’s betaald. Maar liefst 14 miljoen dollar betaalden de tijdschriften People en Hello! voor een fotoserie van Angelina Jolie en Brad Pitt met hun nieuwe tweeling. En in het voorjaar van 2011 betaalde een verzamelaar op een veiling bijna 4 miljoen dollar voor een foto van Cindy Sherman. Ook in de commerciële markt (mode, beauty, auto’s) verdienen fotografen nog
# 51
tienduizenden euro’s per dag. Maar tegenover alle ronkende records en successen staat een groeiend leger van fotografen – oud en jong, beroemd en onbekend – die geen nieuwe opdrachten krijgen of ook maar een foto verkopen. De digitalisering van de fotografie en de opkomst van het internet hebben de markt volledig op zijn kop gezet. Digitale fotografie leek aanvankelijk gewoon een volgende stap in de technische ontwikkeling van de fotografie. Van lichtgevoelig filmmateriaal naar een lichtgevoelige sensor, van korrels naar pixels. Wat een kleine stap leek, bleek een enorme sprong met grote gevolgen te zijn. De digitale fotografie van nu heeft feitelijk nog maar heel weinig te maken met de analoge fotografie zoals we die ruim 150 jaar hebben gekend. Het maken, bewerken en – mede onder invloed van internet – het verspreiden van foto’s, is ingrijpend veranderd. En dat geldt ook voor het zoeken, selecteren en beoordelen. De fotografie is in andere handen gevallen, van amateurs of in elk geval van nietprofessionals op dit terrein: consumenten, klanten, opdrachtgevers, kopers. Fotografie is tegenwoordig van iedereen, de democratisering van de fotografie is compleet. En de professionele fotograaf staat erbij en kijkt er naar, vol ongeloof. Hij voelt zich bestolen. Maar waar moet hij aangifte doen? Nergens natuurlijk; het is aanpassen of wegwezen. Gezien de enorme populariteit lijkt het einde van de fotografie nog lang niet in zicht en zal het geld blijven komen uit de bekende markten: particulier, redactioneel, commercieel en kunst. De totale markt zal blijven groeien, zeker wat betreft het volume (aantal gebruikte foto’s). Voor de omzet zal die groei kleiner zijn, omdat
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Zetmeelkorrels voor een kleurenfoto Door Leonard Domhof
Foto boven: Bollenveld, spectracolor, plaats en datum onbekend
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 58
Leendert Blok noemde zijn bedrijf dé plek voor ‘Moeilijke fotografische gevallen’ en maakte bijna honderd jaar geleden vermoedelijk als eerste fotograaf in Nederland een kleurenafdruk. Leonard Domhoff van Spaarnestad Photo ontdekte hoe je in Photoshop scans van drie zwartwit glasnegatieven van Blok over elkaar kunt leggen om opnieuw een kleurenfoto te maken.
In 1987 kwam Spaarnestad Photo in het bezit van de collectie van Leendert Blok. Ongeveer een derde van zijn gehele oeuvre was door de jaren heen op de zolder van zijn huis in Heemstede bewaard gebleven, en dat werd nu aangeboden door zijn zoon, Menno Blok. Slechts een derde bestond evengoed nog uit duizenden glasnegatieven, afdrukken, dia’s en items als ansichtkaarten en lantaarnplaatjes. Een schat aan waardevol materiaal, waaronder zeer vroeg kleurenmateriaal. Volgens de overlevering zou Blok de eerste kleurenafdruk in Nederland gemaakt hebben, hetgeen niets minder betekent dan dat hij bovenop de fotografische ontwikkelingen zat. Leonard (Leendert, Leen) Blok werd geboren te Lisse op 16 mei 1895. Zijn vader was huisarts en zijn moeder, apotheker, heette Anna Duyvis en kwam uit Zaandam. Leendert zou als kind veel (ernstig) ziek zijn geweest en daarom ook niet hebben hoeven werken; een verwend kind. Deze conditie maakte echter wel dat hij genoeg tijd zou hebben gehad om de geheimen van de fotografie te ontdekken. Het verhaal gaat dat de jonge Leendert met de spullen uit zijn vaders apotheek experimenteerde
# 59
en soms bij vrienden en kennissen waar hij nog een appeltje mee te schillen had, bepaalde chemicaliën in het eten deed. Dat resulteerde in nogal verontrustende resultaten bij het eerst volgende toiletbezoek, zodat Leenderts vader, de huisarts, erbij moest worden geroepen. Leendert ging naar de MTS en heeft daarna stage gelopen bij onder andere machinefabriek Stork. Blok wilde toch iets anders en richtte zijn eigen bedrijf op: het Fototechnisch bureau L. Blok. Hij pakte van alles aan: bedrijfsreportages, freelance werk voor onder meer het Haarlems Dagblad. Ook werd hij als fotojournalist naar Afrika uitgezonden. Hij afficheerde zijn bedrijf als dé plek voor “Moeilijke fotografische gevallen” zoals panorama- en supergrootbeeldfotografie. Zijn grootste interesse ging evenwel uit de Keukenhof, een van zijn grootste opdrachtgevers. Het fotograferen van bloemen werd dan ook een van zijn specialiteiten. Leendert was tenslotte middenin de bollenstreek geboren. Het zat er dus dik in dat hij voor de lokale bollenkwekers reclamemateriaal ging maken: verpakkingen voor bollen en foto’s voor catalogi bijvoorbeeld. Veel opdrachtgevers
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
NIEUWE SPULLEN (OF NIET )
Johannes Abeling, in 2011 samen met Ronald de Hommel druk bezig met het documentaire project Disputed Waters meldt: “Canon 70-200 mm f2.8 IS II lens, omdat de voorganger op was. De nieuwe is een stuk sneller en scherper. iPhone App: The Photographer’s Ephemeris (TPE). Erg handig om te zien hoe de zon staat op een bepaalde locatie op een bepaald moment.” Jeroen Toirkens, van wie uitgeverij Lannoo in het voorjaar van 2011 het boek Nomad uitgaf: “De fijnste aankoop voor mij dit jaar was de Fuji X100 digitale ‘meetzoeker’ camera. Ik zocht, nadat ik voor
M_[ \eje]hW\[[hj ^[[\j ifkb# b[d deZ_]$ Ieci ]heej [d Zkkh" ieci ab[_d [d jeY^ ^[[b ^WdZ_]$ F^ejeG _i X[d_[kmZ dWWh mWj \eje]hW\[d _d (&'' WWd d_[km ][h[[ZiY^Wf ^[X# X[d edjZ[aj [d lhe[] j[l[di dWWh l[hbWd]b_`ij`[i$ M[ ah[][d [[hb_`a[ WdjmeehZ[d$ ;d mWj Xb_`aj5 Aef[d _i d[j Wbi \eje# ]hW\[h[d0 iecc_][d p_`d el[hWb id[b X_`" WdZ[h[d d[c[d Z[ j_`Z$ Door Edie Peters
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 68
mijn Nomad-project jaren met een Mamiya RB 67 had gewerkt, naar een camera waar ik wat losser mee kon fotograferen. De Fuji heeft wat dat aspect betreft mijn verwachting meer dan waar gemaakt. De eerste avond nadat ik hem gekocht had en ermee aan het spelen was, vervloekte ik de onduidelijke en onhandige menustructuur. Ik overwoog serieus om hem weer te verkopen, maar ik ben erg blij dat ik dat niet gedaan heb, want de lol die het me geeft om ermee te fotograferen en de kwaliteit van de bestanden en de lens compenseren ruimschoots het soms onhandige gebruik.” Harry Cock, al vele jaren vrijwel dagelijks onderweg in de drie noordelijke provincies: “Hoe kort kan het zijn: het programmaatje PhotoLinker en een gps-app op mijn iPhone, mits gesynchroniseerd, geven me de mogelijkheid na mijn omzwervingen thuis weer te zien waar ik stond. Ben verder heel content met mijn shiftlenzen, want ik kan niet tegen schuine gebouwen en lantaarnpalen. Wens: een digitale technische camera.”
Adrie Mouthaan, portret- en reportagefotograaf: “Ik ben een absolute technologie-volger, ik hou me goed op de hoogte. Zie prachtige nieuwe camera’s op de markt komen met aan de ene kant de fantastische compact Fuji X100 en aan de andere
# 69
kant, straks, het Canon monster 1 Dx. En alles er tussenin. Ik denk bij al die modellen; wat zou ik er mee kunnen? Mooie foto’s maken? Vast en zeker! Mooiere dan dat ik nu maak? Dat misschien niet. Andere foto’s dan? Zou heel goed kunnen. En daarom is er wel ‘iets’ van een verlanglijst. Maar ik kocht dit jaar NIETS. Omdat ik niets ECHT nodig had. Nu heb je hier wel te maken met een zuinige calvinist die al zweet bij de kassa als hij een noodzakelijke aankoop van meer dan 100 euro doet. - Mijn beeldbewerkingssoftware (Photoshop en Lightroom) is zeker niet het laatste van het laatste, integendeel, maar doet wat het doen moet. Ik smacht dan ook niet naar de nieuwste versies en sla er meestal een of twee over. - Mijn computer ratelt al een paar jaar tevreden. Het is allemaal niet altijd uiterst snel, maar ik kan best een paar seconden wachten. - Ik heb geen iPhone en ben een stiekeme hater van de groene Hipstamatic-brij die ik overal zie. Apps op gebied van fotografie zijn aan mij dus niet echt besteed. - Mijn Domke tas is toch al weer meer dan 8 jaar oud en kan nog wel even mee. Het is tenslotte al mijn tweede sinds 1990. (Over duurzaam gesproken. Leve Domke!) - Ontbrekende apparatuur kan je altijd huren. Mocht ik dan toch plotseling zwemmen in het
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Faces For Fashion: Uit de serie ‘Faces for Fashion’ (2010)
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 80
Willem Popelier (Eindhoven, 1982) studeerde ooit bouwkunde in Eindhoven, doorliep de kunstacademie in Den Haag en deed een master aan de academie AKV|St Joost in Breda om zich te verdiepen in conceptueel denken. Zijn boek _____en Willem - over zijn ingewikkelde en droevige familiegeschiedenis, waaronder de scheiding met zijn eeneiige tweelingbroer - sleepte verschillende nominaties en prijzen in de wacht. Popelier geldt als innovatief en experimenteel, maar hoe ziet hij dat zelf? En is al die aandacht een last of een lust?
Door Lise Lotte ten Voorde Foto’s Willem Popelier
# 81
‘Is het je weleens opgevallen dat je vanaf heel veel verpakkingen wordt aangestaard?’ Willem Popelier over het portret
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
BR83: George Hendrik Breitner, Twee vrouwen in de sneeuw, moderne opname naar origineel negatief / collectie RKD
Het jaar van Breitner De herontdekking van het fotografische oeuvre van een schilder
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 90
In 2011 was er meer belangstelling dan ooit voor de foto’s die de Nederlandse schilder George Hendrik Breitner (1857-1923) maakte rond 1900. Toentertijd en lang daarna nog was dit werk omstreden. Nu wordt hij zelfs vergeleken met de grootste Amerikaanse fotografen. Door Hans Rooseboom
Het Van Gogh Museum beet half oktober het spits af met de opening van de tentoonstelling Snapshot. Schilders en fotografie, 1888-1915. Tot begin januari 2012 hangt Breitner daar naast Pierre Bonnard, Maurice Denis, Édouard Vuillard en andere bekende schilders die in die jaren gefotografeerd hebben. De tentoonstelling zal vervolgens doorreizen naar de Verenigde Staten en te zien zijn in The Phillips Collection (Washington, DC) en het Indianapolis Museum of Art. Het Rijksmuseum maakte een tentoonstelling die geheel en al aan Breitners foto’s gewijd is en op 3 november openging in het Institut Néerlandais in Parijs. Tijdens Paris Photo heeft de internationale fotografiewereld dus Breitners werk kunnen zien. Het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag, tot slot, kondigde aan dat het vanaf begin november al z’n bijna 2300 Breitner-negatieven en -afdrukken online zal hebben staan. Die database gaat vergezeld van een uitgebreid Engels- en Nederlandstalig essay over Breitner en zijn foto’s (www.rkd.nl). Meer dan ooit is Breitner daarmee zichtbaar voor een buitenlands publiek. Tot nu toe was zijn werk bijna alleen in Nederland te zien geweest. Het waren tentoonstel-
# 91
lingen in Nederlandse musea en boeken en artikelen in de Nederlandse taal die hem onder de aandacht brachten van een – bijgevolg – vrijwel uitsluitend Nederlands publiek. Weliswaar figureerde Breitner zo nu en dan in buitenlandse publicaties over fotografie, maar wie geen Nederlands kon lezen of in Nederland was, kon nauwelijks iets te zien krijgen van - of te weten komen over - Breitners foto’s. Met het ‘offensief’ van het Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Institut Néerlandais en RKD moet daar verandering in komen. Dat werd ook wel tijd: Breitner kan de vergelijking met bekendere schilders die een camera hanteerden gemakkelijk doorstaan. Een nieuw deel in de serie Rijksmuseum Studies in Photography onderstreept dat nog eens: Saskia Ooms schreef het elfde deel in die boekenreeks en vergelijkt de foto’s van Nederlanders als Breitner en Willem Witsen met die van buitenlandse collega’s en tijdgenoten, met name de al genoemde Bonnard, Denis en Vuillard. Het boek is bij de opening van de Parijse Breitnertentoonstelling verschenen. Het had echter niet zo veel gescheeld of het was helemaal niet mogelijk geweest zo uitgebreid uit te pakken met foto’s van Breitner. Er zijn op dit moment zo’n 2850 negatieven en originele afdrukken van Breitner bekend, maar die zijn pas lang na Breitners dood boven water gekomen en bovendien voor een belangrijk deel op min of meer toevallige wijze. Breitner wordt tegenwoordig algemeen en met voorsprong beschouwd als de interessantste Nederlandse fotograaf van rond de eeuwwisseling, en hij heeft daarom een vanzelfsprekende en markante positie in de geschiedenis van de Nederlandse
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
ROB WETZER
M A R C E L VA N D E R V L U G T
Kim Knoppers
Narda van ‘t Veer
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
Nina Post Addie Vassie
Sterre Sprengers
# 102
M I T C H E L L VA S S I E
CAS B O UM A NS
KA R I N BA R E M A N
Hoe word je ontdekt? L_`\ fhe\[ii_edWbi Z[b[d ^kd _dp_Y^j Door Lise Lotte ten Voorde
Hoe word je ontdekt? Een eenvoudige vraag zonder eensluidend antwoord. Een vraag die door vele (jonge) hoofden speelt. We steken ons licht op bij vijf fotografieprofessionals die dagelijks met (jong) talent in aanraking komen, in een poging hen de formule voor succes te ontfutselen. Galeriehouder en fotohistoricus Addie Vassie, beeldredacteur Sterre Sprengers, agent Narda van ‘t Veer, uitgever Nina Post en curator Kim Knoppers vertellen over portfolio’s bekijken, doorzettingsvermogen en gesprekken op een Frans terras. Het begint met talent. Als je niet goed bent in je vak, is het waarschijnlijker dat je niet wordt opgemerkt. Maar wat is talent eigenlijk? En is dat voor iedereen hetzelfde? En wat is er nog meer nodig om tot de top te gaan behoren, om je te onderscheiden van de ongelofelijk grote massa
# 103
fotografen die elk jaar de markt overspoelt? Alle vijf zijn ze het erover eens: je moet heel hard werken, gemotiveerd zijn, technisch inzicht hebben, en in het bezit zijn van een groot creatief vermogen. Wat nog wel eens vergeten wordt, is dat niet iedere fotograaf bij iedere bemiddelaar past, of dat nu de krant, een reclamebureau, uitgever of een galerie is.
Talent Eerst maar eens een definitie van talent geven. Sterre Sprengers is beeldredacteur bij NRC Next, een van de weinige kranten waarin fotografie een hoofdrol speelt. Zij omschrijft talent als volgt: “Talent zit hem er in of mensen mee kunnen denken, een flexibele geest hebben. Talent in het geval van werken voor een krant kan ook zijn dat je eens een keer backstage gaat bij een concert en daar ook iets van kunt maken. Met
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Ne 9 en adviezen voor een internationale doorbraak PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 114
Op 31 oktober 2011 sprak de Belgische publicist Johan de Vos onderstaande rede uit. Met licht hese stem, nadrukkelijk, vanzelfsprekend, in een kalm ritme, en soms met een twinkeling in de ogen.
Zeer geachte Dames en Heren Fotografen. Het is mij een eer om u de vruchten van mijn werk te presenteren. Het zijn negen aanbevelingen voor mensen die zich als fotograaf een gedegen internationale vermaardheid wensen te verwerven. Ik weet dat er onder u zeer verstandige, ambitieuze en zelfbewuste fotografen zijn. Voor hen zijn deze aanbevelingen bedoeld. De anderen kunnen voortmodderen zoals ze al bezig zijn. Ze behoren tot de grote massa, de honderdduizenden half bekende fotografen. Ze zijn als konijnen die dwaze sprongetjes maken in het veld, slapen, knabbelen en zich blindelings voortplanten. Maar als u ambitie heeft, zin om uw persoon enige grandeur te geven, uit te tronen boven het gepeupel, kunt u beter luisteren naar wat een oude, Belgische, ervaren recensent u aanbiedt. Voilà.
Eén. Als u het nog niet bent, word vrouw. Het is duur, het is lastig, het is gênant vaak, maar sinds 1972 hebben vrouwen meer mogelijkheden op de internationale foto- en kunstmarkt. Ik weet hoe dat komt, maar dat verzwijg ik voorlopig. Doe het snel want deze aanbeveling is nog slechts geldig op middellange termijn. Als het u echt niet lukt om vrouw te worden (het is zwakheid) kies dan op zijn minst een vrouwennaam. Twee. Godsdienst is belangrijk. Word actief lid van één of andere religie. Bedenk bijvoorbeeld hoeveel procent van de bekendste internationale fotografen en kunstenaars van joodse afkomst zijn, of maçonnieke connecties hebben. >
# 115
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
EDIE PETERS
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 118
In de wolken met telefoon en tablet Wie terugkijkt op 2010 en 2011 kan vaststellen dat zich een revolutie heeft voltrokken met een snelheid die nooit eerder in de geschiedenis van technologische vernieuwing is vertoond. Vijf jaar geleden liepen we nog met een Nokia rond waarmee je naast het versturen van sms, met enige moeite ook een beetje e-mail kon lezen. Nu hebben we allemaal een smartphone op zak die over elke denkbare toepassing kan beschikken in de vorm van goedkoop te downloaden apps. We lezen de ochtendkrant op een iPad en beschikken over een permanente verbinding met internet om ons te voorzien van allerlei handige cloud-based services. Een analyse van bedreigingen en kansen. Door Fred van der Ende
Om het vraagstuk te beantwoorden en een steekhoudende visie voor de nabije toekomst te schetsen, zou ik de kwestie graag willen opdelen in een drietal afzonderlijke delen: multifunctionele technologie; diensten en personalisatie; aanpassingsvermogen van de gebruiker. Multifunctionele technologie Wie terugkijkt op de ontwikkeling van digitale fotografie - een ontwikkeling die
# 119
nog maar krap vijftien jaar oud is - ziet een lijn die regelrecht doorloopt naar de smartphone. Via steeds krachtigere compact camera’s kwamen ook de eerste cameratelefoons op de markt, en na de komst van de iPhone werd fotograferen met een telefoon pas echt gemeengoed. Je kunt voorspellen dat er in de nabije toekomst alleen nog maar spiegelreflexcamera’s (dslr) en telefoons zullen zijn. Er worden al pogingen gedaan om een brug
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Zonder titel, 2006 (uit de serie ‘Latent Heat’)
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 128
Uit de aarde komen wij
Fotografie Awoiska van der Molen Tekst Lise Lotte ten Voorde
# 129
>
2011 路 2012 路 JAARBOEK 路 PhotoQ
PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 140
Zo’n 87 jaar geleden werd Peter Charpentier geboren, een bescheiden Rotterdammer die terugkijkend op een lange carrière als fotograaf, schrijver van fotoboeken en docent, zonder twijfel een ontdekker genoemd mag worden. Door Donald Schell
© 2 0 11 / H A N S VA N O M M E R E N
Peter Charpentier, kennisbank Een saaie kantoorbaan als jongste bediende, vader hobbyfotograaf en zelf een beetje experimenteren met een sigarendoos en een oud brillenglas van oma - dat is in het kort het voorland van de man die later in Nederland een sterke invloed zou krijgen op de fotografie. Maar zoals bij zovelen werd dat leventje ruw onderbroken door de Tweede Wereldoorlog. Tegen het einde van die oorlog vernam Charpentier, na een gedwongen verblijf in Zuid-Duitsland, op zijn vluchtroute van een Zwitser dat je ook fotograaf van beroep kon worden. Die ontmoeting voelde als een enorme bevrijding, en zijn besluit stond dan ook vast: “Ik word fotograaf!” Dat die beslissing niet alleen voor hem maar ook voor honderdduizenden Nederlanders grote invloed zou hebben op hun hobby en voor sommigen zelfs op hun loopbaan, was toen nog lang niet aan de
# 141
orde. Eenmaal weer in Nederland teruggekomen maakte Charpentier namelijk snel kennis met de problemen van trage wederopbouw. Goed, een opleiding tot fotograaf bestond er wel, want die was door de wet aan de toenmalige beroepsorganisatie als voorwaarde gesteld om het vak beschermd te kunnen noemen. Maar daar studeren kon alléén als je ook bij een fotograaf werkte - en dergelijke baantjes lagen de eerste tijd na de oorlog natuurlijk niet voor het oprapen. De registratieplicht in die tijd hield in dat er veel pasfoto’s moesten worden gemaakt, dus er kwam uiteindelijk wel werk. Door sommige fotoateliers werd dat in die tijd al snel creatief uitgebouwd naar nieuwe producten zoals multifoto’s - een reeks fotootjes aaneen - en een luxe grote afdruk. Voor deze aankomende Rotterdamse fotograaf betekende het veel
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
MERLIJN DOOMERNIK
Bewijs op afstand PhotoQ 路 JAARBOEK 路 2011 路 2012
# 144
Het voornaamste dat de technische vooruitgang hier in huize Doomernik doet, is geld kosten. Alles wat slim in de markt gezet wordt door fabrikanten is vóór aanschaf even noodzakelijk als dat het vrij vlot na aanschaf zinloos maar in een hoek ligt te liggen. In de wereld van de micro-electronica is tegenwoordig op voorplanting na zo’n beetje alles mogelijk. Maar is het ook zinvol? Verbeteren die apparaten echt je leven? Of, indien niet, vergemakkelijkt het dan tenminste iets? Soms heb ik een shoot waarbij een art director meekijkt en zich bemoeit met de gang van zaken. Art directors zijn van die gasten die veel geld krijgen voor het verzinnen van een matig idee, dat jij dan op dusdanige wijze moet uitvoeren dat het matige idee briljant lijkt te zijn geweest. Zo’n art director ging vroeger altijd achter de camera staan om een vierkant te maken van linkerduim en rechterwijsvinger en rechterduim en linkerwijsvinger, om daar vervolgens met een oog door te kijken om tijdens het van voor- naar-achter bewegen van de vinger/duim-combinatie zachtjes te mompelen of te roepen dat het allemaal heel gaaf is.
Door Merlijn Doomernik
# 145
Gelukkig heb ik een oplossing voor mijzelf en iedereen die ook gêne en medelijden voelt op dit soort momenten. Het is even een investering en een stuk omslachtiger dan een polaroid. Maar het werkt. Allereerst koop je een Phase One camera. Niet heel goedkoop, maar na drie jaar de investering meer dan waard omdat je onmetelijk veel geld bespaart op fotorolletjes en polaroids
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
FWdZehWÊi Zeei Twee vazen, een rieten stoel en een kartonnen doos met foto’s en documenten is alles wat Willem Poelstra (55) nog van zijn ouders heeft. Op het eerste gezicht niet veel bijzonders. Ware het niet dat hij tussen de documenten tot een schokkend besef komt: ma was joods, pa had vrijwillig in Duitsland gewerkt. Bij een locomotievenfabriek.
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 150
Door Maurits Reijnoudt
Foto’s: Willem Poelstra en diverse archieven
_d lWZ[hi aWij Als Willem Poelstra’s vader (90) in januari 2011 overlijdt, ruimt de fotograaf diens kast leeg. Daar komt hij keurig gecategoriseerde documenten, foto’s en ansichtkaarten tegen, onder andere uit nazi-Duitsland. Op zich niet eens zo heel merkwaardig, ware het niet dat Poelstra’s moeder joods was. Na wat onderzoek blijkt dat vader Poelstra vrijwillig werkte in locomotievenfabrieken
# 151
in Berlijn. Vlak na de oorlog ontmoetten de twee elkaar om vijf jaar later te trouwen. De situatie roept nogal wat vragen op. De belangrijkste: hoe is het mogelijk dat zulke tegengestelde mensen in liefde en vrede bij elkaar blijven? Mede om die vraag nauwkeurig te beantwoorden doet Poelstra veel onderzoek: “Ik ben naar het Nederlands Instituut
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
Daniëlle van Ark, Untitled - uit de serie ‘For Art’s Sake’ – 2009
PhotoQ · JAARBOEK · 2011 · 2012
# 160
Generatie DIY 2.0 Is er aan het eind van het eerste decennium van de 21ste eeuw een nieuwe generatie van autonome fotografen aan het ontstaan? Han Schoonhoven ziet aanwijzingen voor een “ja” op die vraag. Hij maakt een ronde langs een twintigtal doe-hetzelvers, op zoek naar een omschrijving van de nieuwe groep en hun inspiratiebronnen.
waardoor hun kijk op de wereld, hun gebruik van het medium en hun presentaties significant anders zijn dan die van hun voorgangers. Die omstandigheden zijn in grote mate bepaald door de nieuwe media, en dan met name internet, de internationalisering en de emancipatie van de fotografie in het kunstcircuit. In de jaren 2010 en 2011 volgden talent shows die in hun keuze aansloten bij de eerst genoemde tentoonstellingen.
Door Han Schoonhoven
Het kunnen voetballers zijn die speelden op het Balboaplein in Amsterdam en later excelleren in het San Siro stadion van Inter en AC Milan, het kunnen jaargenoten zijn van het Leidse corps die elkaar op aandeelhoudersvergaderingen waar ook ter wereld opnieuw treffen. Iedereen maakt deel uit van een generatie, leeftijdgenoten die vergelijkbare ontwikkelingen doormaken en elkaar herkennen. Niet zelden houden ze hun hele professionele leven contact en ontwikkelen samen initiatieven. Binnen de fotografie kennen we dit fenomeen ook. Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam en het Foam in Amsterdam wijdden er eind 2009 tegelijkertijd een expositie aan, respectievelijk Quickscan NL# 01 en Photography - in reverse genoemd. Samenstellers van beide tentoonstellingen gaan ervan uit dat de huidige generatie jonge fotografen onder definitief andere omstandigheden werkt,
# 161
Zaken waarin deze generatie fotografen zich zouden kunnen onderscheiden zijn hun manier van marketen, het aan de man brengen van hun werk en het branden, het vergroten van de naamsbekendheid in de juiste sferen. Volgens verschillende volgers van het medium is er sprake van een DIY-mentaliteit (Do It Yourself): een verhoogde bereidheid om zelf activiteiten aan te pakken die eerder behoorden tot het domein van curatoren, beeldredacteuren, galeriehouders en uitgevers van kranten, magazines en boeken. Om in te gaan op inhoudelijke verschillen tussen deze jonge fotografen en oudere collega’s, is het wat mij betreft te vroeg, al beseffen sommigen van de jongeren (Adriaan van der Ploeg, Ivo van der Bent) dat ze wel degelijk een andere houding en richting hebben. Na een enigszins uitdagende stellingname, geïnspireerd door de uitgangspunten van genoemde exposities, heb ik namens PhotoQ twintig fotografen, leef-
>
2011 · 2012 · JAARBOEK · PhotoQ
TECHNIEK / APPARATUUR DISTRIBUTIE TOEBEHOREN
DISNET Kalmoes 43 9411 CR Beilen 0593 582526 info@disnet.nl www.disnet.nl
REPARATIES
VERHUUR
711 RENT Sarphatistraat 159 1018 GD Amsterdam 020 4277277 amsterdam@711rent.com www.711rent.com BEAM SYSTEMS Papaverweg 40a 1032 KJ Amsterdam 020 4271010 info@beamsystems.nl www.beamsystems.nl
NCRR CAMERA REPARATIE Kollenbergweg 2 i 1101 AR Amsterdam 020 6262790 info@ncrr.nl www.ncrr.nl
BUDGETCAM AMSTERDAM Zamenhofstraat 108 unit 301 1022 AG Amsterdam 020 6368868 info@budgetcam.nl www.budgetcam.nl
WILCO JANSEN HASSELBLAD REPARATIES Tjonger 16F 8253 PZ Dronten 06 10708324 hassel07@gmail.com www.hasselblad-reparaties.nl
BUDGETCAM ROTTERDAM Lloydstraat 5 3024 EA Rotterdam 020 6368868 info@budgetcam.nl www.budgetcam.nl BUDGETCAM UTRECHT Vondellaan 150 3521 GH Utrecht 020 6368868 info@budgetcam.nl www.budgetcam.nl
2
PhotoQ Index
MEDIA EN CULTUUR GETTY IMAGES Schipluidenlaan 4 1062 HE Amsterdam 800 4624379 info.holland@gettyimages.com www.gettyimages.nl
HOUSE OF ORANGE Herengracht 39 1015 BB Amsterdam 020 5216630 photographers@houseoforange.nl www.houseoforange.nl
HILL CREEK PICTURES Zwaardstraat 16 2584 TX Den Haag 070 3065656 info@hillcreekpictures.com www.hillcreekpictures.com
MAARTJE WILDEMAN 020 6267829 maartjewildeman@chello.nl www.maartjewildeman.nl
HOLLANDSE HOOGTE Danzigerkade 9D 1013 AP Amsterdam 020 5306070 info@hollandse-hoogte.nl www.hollandse-hoogte.nl
MASTER FILE Schanzenstraße 20a D-40549 Düsseldorf 040 2668555 sales.nederland@masterfile.com www.masterfile.com MRS ROBINSON PHOTOGRAPHY Oostenburgermiddenstraat 150 (1.07) 1018 LL Amsterdam 020 7721390 mail@mrs-robinson.nl www.mrs-robinson.nl NOOR Nieuwpoortkade 2A (unit 310) 1055 RX Amsterdam 020 6164040 office@noorimages.com www.noorimages.com
foto: maartje geels
je kijkt je ogen uit
www.hollandse-hoogte.nl
NOVUM FOTO WFA Hoogte Kadijk 143-F25 1018 BH Amsterdam 070 3460660 wfa@cistron.nl www.wfa-foto.nl
Goederen en diensten voor de professionele fotograaf
23
MEDIA EN CULTUUR OYPO Postbus 193 5720 AD Asten info@oypo.nl www.oypo.nl
22
AGENTSCHAPPEN
PHOTOQ PORTFOLIO’S Admiraal de Ruijterweg 363 III 1055 MA Amsterdam 06 55195461 my@photoq.nl www.myphotoq.nl
ANP Verrijn Stuartlaan 7 2288 EK Rijswijk 070 4141333 contact@anp.nl www.anp.nl
PICTURA De Hoefsmid 11 1851 PZ Heiloo 072 5320444 contact@pictura-im.nl www.pictura-im.nl
BEELDREDAKTIE, DE Energieplein 4 2031 TC Haarlem 023 5404100 info@beeldredaktie.nl www.beeldredaktie.nl
SOYNO Keizersgracht 114 1015 CV Amsterdam 020 6271391 info@soyno.com www.soyno.com
B EN U Visseringweg 40 1112 AT Diemen 020 6629551 benu@benu.nl www.benu.nl
VIEWBOOK Betje Wolffstraat 60 3027RN Rotterdam support@viewbook.com www.viewbook.com
BRUNO PRESS Gotlandstraat 34/36/40 7418 AX Deventer 0570 789420 info@brunopress.nl www.brunopress.nl
YOUR PRINTING ARTISTS Keienbergweg 11 1101 EZ Amsterdam 020 6474664 support@yourprintingartists.nl www.yourprintingartists.nl
FRANS KUYPERS PHOTOGRAPHERS AGENT De Beeringen 37 6681 JG Bemmel 0481 488388 office@franskuypers.com www.franskuypers.com
PhotoQ Index
Index
Inhoud DEEL II - MEDIA en CULTUUR
DEEL I - TECHNIEK Apparatuur Distributie toebehoren Reparaties Verhuur Verkoop Accu’s / Geheugen Camera’s / Objectieven Flitsapparatuur / Licht Printers Toebehoren Fabrikanten Apparatuur AV Camera’s & Objectieven Computertoebehoren Opslag Printen Studiotoebehoren Toebehoren Computertoebehoren Films / Papier Software Services Afwerking Albums Beeldbewerking Colour management Digitaliseren / scannen Labs / printen / afdrukken Lijstenmakers Lijstenmakers / glasleveranciers Modellenbureaus Portfolio’s Reparaties Studioverhuur Stylisten / visagie Webservices
2 2 2 3 3 5 5 6
8 9 10 11 11 11 11 12 12 12 13 14 14 15 15 16 19 20 20 20 21 21 21 21
Agentschappen / Archieven Agentschappen 22 Archieven 23 Persbureaus 25 Collectiebeheer 25 Beeldredacteuren 25 Fotoboeken Drukkerijen 26 Gespecialiseerde winkels 27 Overig 27 Uitgeverijen 27 Media Fotobladen 31 Websites 31 Musea / Galeries / Beurzen / Festivals Beurzen 32 Festivals 33 Fotogaleries 33 Fotomusea 35 Galeries 35 Musea 37 Producenten 38 Publicisten 38 Vormgevers 39 DEEL III - KENNIS en ONDERSTEUNING Auteursrecht Financiering Crowdfunding Fondsen Opdrachten Prijzen Onderwijs Cursussen Opleidingen Vakliteratuur Vakverenigingen Verenigingen / Organisaties Veilingen Internetveiling Verzekeringen
40 41 42 43 43 44 45 47 47 48 48