NIET EXPORTEREN cover apart maken i.f.v. kaftrug
HEFBOOMPROJECT Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers Roskam, Merelbeke
De wijk Roskam ligt in de Schellebellebeekvallei en palt aan woongebied, bedrijven, onderzoekscentra en de universiteit Gent (Facultiteit Dierengeneeskunde). Door verschillende actoren met elkaar in contact te brengen zal er niet alleen meer gemeenschapsgevoel ontstaan maar zal er ook een ENERGIETRANSITIE in gang gezet worden. Dit is een missie die alleen volbracht kan worden door het samenwerken van verschillende buren...
hefboomproject
Zw
Figuur 1.
Pierre Verraes
Situering
3
SITUERING Wanneer gekeken wordt naar de ruimere omgeving van de site, vallen meteen de verspreide en functionele ruimtes op, die veelal niet aansluiten op elkaar. Niet alleen grote barrières zoals de E40 en de Ringvaart maar ook minder zichtbare barrières zijn hier de oorzaak van; namelijk het contact tussen verschillende actoren: Scholen & kenniscentra (blauw), bedrijvenzones (paars) ,recreatiezones (geel) en winkels (rood) liggen als geïsoleerde eilanden tussen een zee van wonen en wegenis en er is weinig of geen sprake van een wisselwerking.
Bio-Incubator (eilandje Zwijnaarde) Zw
facultiteit dierengeneeskunde
hefboomproject
Figuur 2.
Figuur 3.
4
Zw
Ligging hefboomproject tussen op zichzelf staande actoren
Fysieke barrières zoals de E40 en de ringvaart, zette een denkproces in gang waarbij nagedacht werd over andere, minder zichtbare missing-links
Hefboomproject Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers
INNOVEREN IS CREËREN Het hefboomproject zal zich ontwikkelen op de locatie waar een oude serre werd afgebroken om een woonzorgcentrum te bouwen. Het woonzorgcentrum neemt maar een klein deel in van het oorspronkelijke oppervlak waardoor er ruimschoots plaats is voor de heropbouw van een vernieuwde innovatieve serre. De serre moet een paradepaard zijn voor de Oost-Vlaamse serrebouw die nu serres bouwen die tot wel 75 % minder energie verbruiken! Bovendien is het een tegenreactie tegen de massale afbraak en verloedering van serres in de streek en de daaraan gelinkte werkgelegenheid.
g we
oet sev
erg
rdb
raa
Ge
Het hefboomproject moet een aanzet zijn voor andere locaties om gelijkaardige aanéénkoppelingen te maken. Serres, verlaten constructies,... tussen twee of meer vormen van ruimtegebruik kan een complementariteit in gang zetten die het samenhorigheidsgevoel van de buurt kan opkrikken. alleenstaande woning
innovatieve serre!
zorgcentrum
studentenlogis Dierengeneeskunde
Ro sk
am
Figuur 4.
str aa
t
Voorstelling van de bestaande kruising: op zichzelfstaande vormen van ruimtegerbuik
Pierre Verraes
5
WATERPROBLEMATIEK OF WATERRIJKDOM? De beekvallei van de Schellebellebeek is gekenmerkt door waterretentiebassins enkele vijvers. Zo zijn er de vijvers Schellebellebeek van het Kasteel Van Mijleke maar ook de nieuwe waterretentiepoelen overstromingsgevoelig rondom de facultiteit. Deze gebied waterretentiebekkens houden doormiddel van sluisjes het water op als er een te hoge neerslag valt waardoor de overstromingskansen drastisch verlagen. De aanleg van deze bekkens was nodig want zo stonden de kelders van de woningen in de Baron Arthur Verhaegenlaan heel vaak onder Figuur 5. Ligging serre (rood) centraal in het hefboomproject (geel) en het overstromingsgevoelig water na een zware regenbui. gebied stroomafwaarts van de Schellebellebeek
Opvallend is dat deze en ook oudere vijvers zich bevinden op de grens van ongeveer 10 meter hoogte boven de zeespiegel. Zonder deze vijvers zou al de neerslag die valt anders rechstreeks in de beek vloeien die de ruimte niet heeft om uit zijn oever te treden. Bovendien is de Schellebellebeek sterk vervuild met ondere nitraten door bemeste landbouwgronden en huizen die nog niet aangesloten zijn op het rioolnetwerk.
Figuur 6.
6
De lichtblauwe kleur toont het gebied gelegen onder 10 meter hoogte (boven de zeespiegel)
Hefboomproject Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers
DE RIJKDOM VAN WATER IN OPGEHOUDEN EN GEZUIVERDE TOESTAND Deze bestaande waterhuishouding leidde tot de keuze voor twee ingrepen: 1) Het creëren van een extra waterretentievijver gelinkt aan Aquaponics Deze keuze is opgeborreld nadat ik een gesprek had met Pascal De Bondt van Urban Smart Farm (Aquaponicssysteem). Deze start-up is samen met Aquafin bezig met onderzoek, over de mogelijkheden die Aquaponics bieden voor waterzuivering. De microben in zo’n waterbassins kunnen de afvalstoffen van de vissen omzetten tot meststoffen voor de groenten. Waarom zouden zo’n systemen niet kunen instaan voor grotere doeleinden? Het voordeel van dit kringloopsysteem is dat het weer heel wat andere kringlopen kan sluiten zoals de korte keten die dan weer de burger aanbelangd. Belangrijk om weten is dat de facultiteit Dierengeneeskunde ook erg geïnteresseerd is in zo’n systemen met vissen als Omegabaars, Tillapia,... die natuurlijk niet ziek mogen worden!
1
2
Figuur 7.
Serre en contourgreppels
Figuur 8.
Werking contourgreppels
2) Het toepassen van alternatieve vormen van waterophouding Naast ruimte te bieden voor samenwerkingsvormen tussen start-ups, onderzoekscentra en universiteiten moet er ook plaats zijn voor minder wetenschappelijk onderbouwde toepassingen van landgebruik: Meer ideologische stromingen zoals bioboeren die aan permacultuur doen kunnen hier niet alleen aan landbouw doen maar ook de bodemstructuur herstellen en Merelbeke beschermen tegen steeds zwaardere regenbuien en de schade die dit alles meebrengt. Een bekende toepassing van waterretentie in permacultuur is in de vorm van contourgreppels die dwars liggen en de hoogtelijnen volgen. Men plant voedselbossen op de opgehoogde grond en voeden deze met rijke compost. Figuur 9.
Pierre Verraes
Contourgreppels na een regenbui
7
serre
kruiden en groenten het hele jaar door
seizoensgebonden groenten waterzuiverend-en retentiebassin
bassins voor aquaponics
verbinding tussen bassins en moeras
Figuur 10. Werking Aquaponics-en zuiveringssysteem
8
Hefboomproject Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers
Figuur 12. Kringloop serre verwarmd door gft-afval Het extra watterretentiebassin die gecreĂŤrd wordt zal, door de waterzuiverende moerasplanten als irissen, lisdodde en riet, een eerste fase vormen in het waterzuiveringsverhaal. Dit opgehouden water kan dan gebuikt worden om de bassins van de Aquaponics altijd van het nodige water te voorzien. Dit aquaponissysteem heeft een deel binnen in de serre waar tropische vissoorten als Tillapia de nodige warmte krijgen. Het andere deel bevindt zich buiten waar meer seizoensgebonden groenten en andere vissoorten als forel gekweekt kunnen worden. Dit alles met het oog op een korte keten tussen voedselproductie-en consumptie Nadat het water nog eens extra gezuiverd wordt door het Aquaponicssysteem kan het gebruikt worden door omwonenden om hun tuin water te geven, hun auto te wassen en misschien zelf om hun wc te spoelen. Dit zal er voor zorgen dat ze minder afhankelijk worden van stadswater en in een latere fase misschien zelf volledig zelfvoorzienend kunnen worden
Figuur 11.
Pierre Verraes
Werking Aquaponics-en zuiveringssysteem
9
10
Hefboomproject Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers
Korte Omloop Hout (KOH)
groenten compoststrook
groente-fruit en tuinafval biolmeilerinstallatie GROENE ENERGIE DOOR HET SAMENWERKEN Alhoewel een innovatieve serre 75 % minder energie verbruikt moet deze nog steeds verwarmd worden. Om deze te verwarmen wordt geopteerd voor groene energie. Belangrijk is wel dat de bron voor deze energie ook uit de buurt zal komen, in de vorm van gft en groter groen tuin-en parkafval. Een biomeiler installatie kan de warmte van een composthoop omzetten om de serre te verwarmen. Het restproduct is rijke compost die uitgestrooid wordt naast de contourgreppels die ook doorheen private tuinen kunnen lopen. Deze rijke compost kan de verarmde bodemstructuur van de landbouwgronden terug herstellen. Een ander voordeel is dat de wormen gebruikt kunnen worden om de vissen te voederen
Figuur 13. Compostkringloop
Pierre Verraes
11
12
Hefboomproject Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers
Schellebellebeek
contourgreppels Korte Omloop Hout (KOH)
private percelen
Aquaponics Biomassahub gft vijvers uitstrooien rijke compost
Figuur 14. Uitstrooien rijke compost
Figuur 16. Axometrie met werkende kringlopensysteem
Pierre Verraes
Figuur 15. Voedselbossen als verbindingselementen
13
CONCRETE DOELSTELLING
De concrete doelstelling
is een coöperatief en innoverende hub te creëren die als voorbeeld moet dienen voor andere gelijkaardige tussenruimtes. Juist doordat het sluiten van kringlopen slechts mogelijk is door samenwerking van verschillende partijen zoals bedrijven, onderzoekscentra en burgers kan deze hub ontwikkeld worden. Omdat mensen echter een doel nodig hebben wordt er een SCOREBORD uitgehangen die aanheeft hoeveel kg gft er nog nodig is om de serre te verwarmen.
94 huishoudens
om de serre In totaal is er gft-”afval” nodig van te voorzien van de nodige warmte. Een teller moet dus aantonen hoeveel kg nog nodig is. Staat de teller in het groen of m.a.w. wordt er meer gft toegediend dan nodig is om de serre te verwarmen wordt deze restwarmte verdeeld onder de buurt. Het is natuurlijk de bedoeling dat niet alleen burgers initiatief nemen om aan deze doelstelling te komen: Ook de omliggende bedrijven, de groendienst, restaurants, refters, tuinmannen,... kunnen ook hun steentje bij dragen. Bovendien kan ook een deel mest van de facultiteit dierengeneeskunde verwerkt worden in dit systeem.
NOG
KG
Figuur 17. De doelstelling moet de verschillende actoren samenbrengen
14
Hefboomproject Bedrijven-Onderzoekscentra-Burgers
LITERATUURLIJST • City of Vienna (2013, augustus). Biowaste Management in Vienna. Geraadpleegd op 24 mei 2018, van https://www.ilvo.vlaanderen.be/Portals/104/ Documents/studiedag_ILVO_ELK_ 2018_handouts_7_VeerleVanlinden.pdf • Van Linden, V. (2018, 23 februari). Hoe planten zichzelf kunnen verwarmen in een serre. Geraadpleegd op 23 mei 2018, van https://www.ilvo.vlaanderen.be/Portals/104/ Documents/studiedag_ILVO_ELK_ 2018_handouts_7_VeerleVanlinden.pdf • OVAM, L. L. L. L. (2017, 25 september). Huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval 2016 [Rapport]. Geraadpleegd op 19 mei 2018, van https://www.ovam.be/sites/default/files/atoms/files/ Rapport%20huishoudelijk %20afval%20def.pdf Interviews Jeroen De Waegemaeker (ILVO), 27 april 2018. LIJST VAN AFBEELDINGEN Figuur 1: Orthofoto gemeente Merelbeke Figuur 2: Mapping actoren Figuur 3: Eigen fotomateriaal Figuur 4: Axometrie met actoren Figuur 5: Kaart ligging serre en aanduiding overstromingsgevoelig gebied Figuur 6: Reliëfkaart met aanduiding zone onder 10 meter boven de zeespiegel Figuur 7: Kaart ligging serre en toekomstigge ligging van de contourgreppels Figuur 8: Tekening erking contourgreppels Figuur 9: bron: toepassing permacultuur in het Broekelzenhoek (België) Figuur 10: Axometrie Figuur 11: Tekening Figuur 12: Axometrie Figuur 13: Axometrie compostkringloop Figuur 14: bron: toepassing permacultuur in he Broekelzenhoek (België) Figuur 15: bron: toepassing permacultuur in het Broekelzenhoek (België) Figuur 16: Axometrie Figuur 17: Scorebord
Pierre Verraes
15