Visienota HEILIGE GEOMETRIE

HEILIGE GEOMETRIE A"eelding: Blue III, Miro

Faculteit School of Arts (KASK & Koninklijk Conservatorium) Bachelor Landschaps- en Tuinarchitectuur

J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent

Pierre Verraes 3 BLTA 1 Academiejaar 2015-2016

1

2

HEILIGE GEOMETRIE Geometrie zal de ziel in de rich9ng van de waarheid lokken & een geest van spiritualieit creĂŤren - Plato

Faculteit School of Arts (KASK & Koninklijk Conservatorium) Bachelor Landschaps- en Tuinarchitectuur

J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent

Pierre Verraes 3 BLTA 1 Academiejaar 2015-2016

3

INHOUDSTAFEL • 1 HEILIGE GEOMETRIE….............................................p. 7 – 1.1 Reeksen p. 7 – 1.2 In kunst p. 12 – 1.3 In architectuur p. 13 – 1.4 In stedenbouw p. 14 – 1.5 In ons vakgebied p. 17 • 2 INTERVIEW………………………………………………….……… p. 18 • 3 IN LANDSCHAP…………………………………………………….p. 22 – 3.1 Landschap als begrip p. 22 – 3.2 Tuinen p. 27 • 4 CONCLUSIE…………………………………………………………..p. 39 • 5 BRONNEN………………………………………………………………p. 40

4

Geometrie, specifieker, de studie ervan, vindt zijn oorsprong in het Oude Egypte.

De mach9ge Nijl, die jaarlijks uit zijn oevers trad, was een bron van leven en dood.

Het bracht verwoes9ng met zich mee maar ook het vruchtbare slib die broodnodig was voor een goede oogst. Ieder jaar werd het land ‘schoongeveegd’ door het water en moesten de landbouwers de grenzen van hun percelen opnieuw verdelen en inrichten.

Dit werk noemde men geometrie; men paste het principe van orde toe op de aarde.

Het onderverdelen & meten van de aarde werd dus de oorsprong voor een wetenschap zoals belichaamd in de archetypische vorm van de cirkel, vierkant en de driehoek.

In deze paper zal ik bespreken hoe de geometrie een blijvende rol heeNgespeeld voor de mens en zijn zoektocht naar het sacrale. Mooi is hoe de geometrie ontstaan is in het landschap en daarin zijn plaats nooit verloren heeN.

5

Het idee om te schrijven over dit topic kwam er nadat ik op stage een spiraal had ontworpen. Het ging om een cirkelvormige vloer voor een amfitheater in een speeltuin. De spiraal zou moeten funcUoneren als looplijn voor de spelende kinderen. Al snel had ik een vermoeden dat een spiraal niet zomaar een willekeurige vorm heeV. Er ligt een onderbouwde geometrie aan vast die moet kloppen, m.a.w. het moet een juiste verhouding hebben.

Al snel begon ik te tekenen en te zoeken naar geschikte vormen. Zo verdiepte ik mij in het mysterie van de heilige geometrie en alles die hieraan gelinkt is. Hoe meer ik zocht over dit onderwerp hoe meer versteld ik sta hoe belangrijk deze vormentaal is.

Bekende tuin & landschapsarchitecten zoals de wereldbefaamde Charles Jencks gebruiken dit principe in hun ontwerpen. Maar ook dichter van huis hebben we voorbeelden van tuinarchitecten die geïnspireerd zijn door dit principe zoals Andy Malengier die op zijn website dit als hoofdfilosofie weergeeV: FascinaUe voor de natuur, meetkunde als abstract beeld van de natuurlijke orde.

Mijn methode die ik toepaste om dit werkstuk te schrijven bestaat vooral uit literatuurstudie maar in mindere mate zal ik ook refereren naar andere projecten en een interview afnemen.

6

1 HEILIGE GEOMETRIE 1.1 REEKSEN Gulden snede

Deze propor9e is doorheen de eeuwen steeds herontdekt en wordt in de wiskundige taal ook wel omschreven als Φ of ‘phi’. In een 9jd toen getallen nog verwezen naar mys9eke rela9es en harmonieën is de studie naar de gulden snede ontstaan. Het vermogen van de mens om het universum te ontdekken en te beschrijven plus het worstelen met existen9ële vragen liggen aan de oorsprong van deze studie.

Men weet al decennia lang dat de gulden snede bestaat maar pas in 265 v. Chr. is de gouden snede beschreven door Euclides van Alexandrië in zijn boek ‘Elementen’.

Hij verdeelde een lijn in een uiterste en middelste raUo, indien de hele lijn tot het grotere deel staat zoals het grotere deel tot het kleinere.

Met andere woorden AB/AC = AC/CB . AB staat dus tot AC als AC tot CB. Omgezet in een raUo resulteert dit in ongeveer 1,6183 tot 1.

7

Gulden Rechthoek

Pentagram

Een rechthoek met kortste zijde b en langste zijde a noemt men een gulden rechthoek als de volgende verhouding geldt: a : b = b : ( a − b ) .

Gouden spiraal A"eelding van hoe een pentagram opgebouwd is aan de hand van ‘Phi’

De Gulden Snede bereken je hier op de volgende manier: A/b = (A+B)/A A/b = (A+B)/A (waarbij A en B de verhouding zijn van de brede en de lange zijde).

De verhouding tussen A en B is dus phi of Φ.

8

Pythagoras en het geheim van de getallen Pythagoras was niet alleen de eerste echte wiskundige maar ook een mythisch figuur: generaUegenoot van goddelijke figuren als Zoroaster en Boeddha.

Hij was een Grieks wiskundige die in de 6de eeuw voor Christus leefde en Egypte bezocht om zijn wiskundige inzichten te verruimen.

Wij kennen hem vooral van de stelling: a² + b² = c² bij een rechthoekige driehoek: een stelling die we in school moesten leren maar wat is juist de diepere betekenis achter deze stelling? Belangrijk is het zeker want volgens Kepler waren deze stelling en de gulden snede, de 2 schapen van de wiskunde.

Pythagoras geraakte in de ban van harmonie in getallen door het horen van geluiden zoals de hamerslag van een smid. Hiermee creëerde hij raUo’s die nog steeds in de muziekwereld gebruikt worden zoals ‘unison’ (1:1). Ook de gouden raUo speelde een grote rol voor hem en zijn leerlingen die het pentagram als symbool kozen voor hun leer.

Naast deze stelling is ook de vis van Pythagoras bekend, een andere toepassing van een goddelijke proporUe (rechtsonder) Pythagoreïsme Dit is de leer ontwikkeld door zijn leerlingen, gebaseerd op de metafysica v/d getallen en het idée dat de werkelijkheid (muziek/ astronomie) in essenUe wiskundig zijn.

De Vesica Piscis toegepast in een begraafplaats te Brion, Italië architect Carlo Scarpa

9

Fibonacci en zijn reeks Na enkele rijke periodes waar vele wereldwonderen gebouwd werden zoals De piramides van Gizeh en het Ujdperk van de Romeinen kwam er een zeer OnrusUge periode: de donkere Middeleeuwen. De 12de eeuw was een kantelpunt: steden werden weer het middelpunt van de samenleving en de Bevolking groeide weer gestaag.

Italië was in die periode zeer machUg en rijk ondermeer door hun aanwezigheid In Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Deze contreien die op vlak van wiskunde en astrologie veel verder stonden en die in tegenstelling tot Europa de Griekse geschriVen vertaald hadden en veilig bewaard. Ook de Griekse wetenschap en filosofie (denk maar aan de leer van Pythagoras en zijn leerlingen) werden weer uit het stof gehaald.

Fibonacci heepe eigenlijk Leonardo van Pisa en was een Italiaanse wiskundige Belangrijk om te weten is dat hij opgeleid werd in het huidige Bejaïa, Algerije waar zijn vader diplomaat was. Hier leerde Fibonacci de eeuwenoude negen Getallen die toen Indiaas tellen werd genoemd. De Arabieren hadden in hun Verre reizen naar India deze systeem van cijfers overgenomen. De Arabische Cijfers die we nu nog steeds gebruiken betekende een enorme vooruitgang op het Romeinse systeem.

Als we kijken naar een nau9lus schelp zien we niet direct de Phi ra9o maar juist het resultaat van de onderliggende stuctuur: een Fibonacci spiraal

Maar Fibonacci is voor bekend om zijn reeks en die gepubliceerd werd in Liber Abaci. Een reeks, waarbij elk getal de som is van de twee voorgaande verraste Wiskundigen uit zijn Ujd want zijn reeks bevape de gulden snede.

Dit zijn de eerste 15: 1

1

2

3

5

8

13

21

34

55

89

144

233

377

610

10

Verband met de gouden ra9o: De gouden rechthoek wordt gemaakt van vierkanten ter grote van ďŹ bonaccigetallen en die naast elkaar te plaatsen

De gouden rechthoek toegepast in de vorm van plantbedden door de tuin-en landschapsarchitect Rob Steiner

11

1.2 IN KUNST Beeldende kunsten

David van Michelangelo Buonarro9, één van de bekendste standbeelden uit de Renaissance, gebaseerd op de gulden snede

Land Art

Desert Breath, een gigan9sche Land art installa9e gebaseerd op Phi in de Egyp9sche Sahara door het kuns_eam D.A.S.T.

Muziek

Levensbloem die als inspira9e diende bij het album ’A head full of Dreams’ van Coldplay

12

1.3 IN ARCHITECTUUR Alle religieuze gebouwen, of het nu een Hindoetempel of een Synagoge is, hebben één iets gemeen: ze reflecteren meestal de perfecte balans en proporUe van de kosmos in hun proporUes. Zo ontwierp Thierry De Cordier een kapel (illustraUe rechtsboven) waarvan de verhoudingen bepaald zijn door de regel van de gulden snede.

Het bouwvolume bestaat uit een zwarte, blokvormige ‘container’ van 12,5 m lang, 5,5 m breed en 5,5 m hoog, die aan de buitenkant volledig bekleed is met een dubbele laag roofing, bestreken met pek. Een wipe binnenwand (de ‘muur van het Niets’) steekt via een opening in het dak boven dit zwarte lichaam uit.

De bedoeling was een sacrale plek te creëren voor iedereen, een plek waar geen geloof of cultuur aan vasthing. Aangezien de gulden snede iets grensoverschrijdend is leek het hem ideaal niet alleen als verhouding maar ook symbolisch.

Maar ook andere gebouwen werden gebouwd met principes van de heilige geometrie. Denk maar aan bekende namen als Lloyd Wright of Le Corbusier die een stelsel bedacht dat hij modules noemde en correspondeerde met het menselijk lichaam, de gulden snede en de fibonaccireeks. Hij was een bewonderaar van het Parthenon die door de Grieken ook is samengesteld door de heilige geometrie toe te passen.

De antropometrische schaal ‘Modular’ van Le Corbusier

Huis getekend door de befaamde Lloyd Wright

13

1.4 IN STEDENBOUW Van het oude Perzië tot de modernis9sche architect Le Corbusier, talloze stedenbouwkundige projecten zijn gebaseerd op de heilige geometrie.

Isfahan, in het huidige Iran, bekend om zijn tapijten en prachUge brug is een stad opgebouwd met behulp van geometrische harmonie.

De balans tussen het materiële en de kosmos is te zien in stadsplanning. Balans was het uitgangspunt bij de organische stadsplanning en -groei maar ook de richtlijn bij de giganUsche Perzische tuin gecreërd tussen de stadsrand en de rivier.

In de 17de eeuw veranderde de stad in de vorm van een kruis. De hoofdavenue, De Chahar Bagh Boulevard, staat loodrecht op de as van rivier. Chahar Bagh betekend 4 tuinen en is gebaseerd op de principes van geometrische harmonie die uit de IslamiUsche en Perzische wetenschap is voort gekomen.

Het Zorgde voor een hoofdas die de rivier en de bekende brug in de kijker zet.

De fijne architectuur en de proporUonele stadsplanning van straten als nerven van bladeren van breedst naar minder breed zorgt voor een ideale stad voor mens en het milieu. Deze vorm van stadsplanning beïnvloedde vele stadsplanningprojecten in Europa en de VS. De creaUviteit in kunst en architectuur is een reflecUe van de grote filosofiescholen waar een mix van platonische en zoroastronisUsche invloeden de overhand hadden. Spirituele hara is gebaseerd op de koran van de islam; waar de patronen van de kosmos weergegeven worden in het dagelijkse leven en de vormen die het leven weergeven.

Wereldberoemde brug over de Zayandeh-rivier, Iran

14

Isfahan; gekend om zijn tapijten, tuinen en immense plein

De chahar bagh boulevard

15

Dichter van huis namelijk in Bath, Engeland is juist de mix van druïderij en vrijmetselarij te zien in het werk van John Wood the Elder, die de stad van Bath in de 18de eeuw onderhanden nam. Hoewel de stad vooral bekend was om zijn Romeins verleden, baseerde hij zijn ontwerp op oeroude KelUsche maten en verhoudingen. De bouw van de het nieuw ontworpen stadsdeel met bijhorende rustruimtes is jammer genoeg pas na zijn dood gestart.

Bekendst is ‘Bath Circu’s en ‘the Royal Crescent’.

De mooie architectuur en vormgeving van de stad is gebaseerd op heilige geometrie die dimensies van Stonehenge en de megaliUsche yard (zie hoofdstuk 3 In landschap) bevapen samen met veel symbolisme uit de vrijmetselarij.

The Royal Crescent

16

1.5 IN LANDSCHAPS-EN TUINARCHITECTUUR

Een park die gebaseerd is op de heilige geometrie is ‘The Garden of Cosmic Specula9on’ in Schotland door de befaamde tuin-en landschapsarchitect Charles Jencks.

Dit park is een soort van exposi9eruimte van allerlei ideeën en toepassingen gebaseerd op natuur en samengevlochten in allerlei vormen en structuren.

Dit is een ontwerp die de heilige geometrie zeer le_erelijk opvat. Later in de visienota wordt de heilige geometrie in ons vakgebied grondiger besproken en onderzocht.

17

2 INTERVIEW

Foto van Andy Malengier na het interview en de begraafplaats in Oost-Vleteren die ik een week later bezocht

18

19

Illustra9es uit het boek ‘Kunseormen’ van Ernst Haeckel

20

21

3 IN LANDSCHAP 3.1 LANDSCHAP ALS BEGRIP

Van Griekse tempels tot megalithische monumenten, zoals de eeuwenoude sites van Carnac in Bretagne, zijn stuk voor stuk landschappen gecreëerd door de mens die we niet als storend ervaren. In het het deel geoman9ek wordt dit fenomeen nader besproken. De fascina9e voor de kosmos werd juist gereflecteerd door de bouw van deze bouwwerken. Dit waren door ons mensen één van de eerste sterke fysieke ingrepen op het landschap. In dit deel wordt het puur geometrische aspect en het ‘sacrale’ of ‘heilige’ zoals ‘de geest van een plek’ besproken Heilige geometrie is al sinds de oudheid aanwezig in het landschap in de vorm van bouwwerken , vooral bouwwerken die in sterke relaUe staan met het landschap en de geest van de plek. LocaUes zoals Carnac in Bretagne, Frankrijk of het bekendere Stonehenge te Engeland zijn gebouwd aan de hand van wiskundige en astronomische dimensies en constanten.

Alexander Thom, een gepensioneerde professor van de universiteit van Oxford, deed meer dan een decennia onderzoek naar megalithische structuren doorheen Europa. Hij zag in hoe intelligent de KelUsche stammen en hun druïden wel waren. De globale mens had toen nog een zeer sterke relaUe en respect voor het landschap. In 1967 bracht Alexander Thom een publicaUe uit waar hij concludeerde dat de bouwers een standaardmaat van meten gebruikten die hij de ‘megalithische yard’ noemde en 82,9 cenUmeter bedraagt. Deze overeenkomst in bouwwerken verspreid over heel Europa maar ook in de SUlle en Pacifische Oceaan is nog steeds een wetenschappelijk discussiepunt. Onmogelijk is het zeker niet aangezien druïden uit Europa en omstreken vaak samenkwamen om hun theorieën en wijsheden te delen. Het eiland Iona voor de westkust van Schotland en het eiland Anglesey voor de kust van Wales waren zo’n plekken waar druïden uit alle windstreken samenkwamen.

De Romeinen zagen de druïden als bedreiging bij de inval van Groot-Bripanië omdat ze niet alleen wijs waren maar ook zeer machUg. Ze kenden de complexe geometrie nodig bij het tekenen van ellipUsche figuren toegepast in de vorm van steencirkels en hun relaUe met de kosmos. Ze waren echte leiders en de mensen luisterden naar wat ze te zeggen hadden. Één de Romeinse prioriteiten was dan ook de vernieUging van deze wijzen en hun leer en dit resulteerde in een massale slachUng van een enorm aantal KelUsche stammen en druïden die samenkwamen op Anglesey om hun verdere bestaan te vrijwaren.

Tekening die ik maakte van hoe een zonnewiel werkt. Stonehenge is een oud en bekend voorbeeld maar de Universiteit van Massachuse_s’s bouwde een zonnewiel na uit educa9eve redenen. Het kan geïntegreerd worden in een ontwerp om zo de astronomische veranderingen van de seizoenen beter aan te voelen.

22

Carnac, Bretagne (Frankrijk)

Dolmen Pierre de la FĂŠe in Draguignan, Frankrijk die ik bezocht 9jdens mijn stage.

Ondergescholen beleefde ik er een zonsondergang en voor mij nog steeds een prach9g voorbeeld van hoe respectvol men omging met natuur, landschap en hoe dit ons beĂŻnvloed als mens.

23

Landschap is een moeilijk begrip, het woord ontstond in de 15de eeuw om een nieuwe mode in de schilderkunst te omschrijven. De nadruk lag meer bij het beeld te omschrijven dan de realiteit. Deze nieuwe s9jl in de schilderkunst ontstond hier in de Lage landen. Het landschap was in het begin te zien in een venster of trompe l'oeil in het schilderij, een frame in een frame zeg maar. Schilders als Jan Van Eyck schilderden deze geïdealiseerde landschappen om een zicht te creëren die verder weg lag. Schilders als Joachim Pa9nir schilderden later grootse landschappen waar achtergrond nu de voorgrond werd. Dit was een schakel naar grootse landschapschilders als Brueghel. Het enige wat opvalt is dat deze landschappen niet echt Vlaams zijn, integendeel. Het waren geïdealiseerde landschappen uit de Bijbel of de Griekse godenwereld. Dit stramien van geïdealiseerde landschappen schilderen en niet de realiteit, werd pas beëindigd met de impressionisten.

Schilders zoals Monet of Turner schilderden hun geboortestreek. Door hen begonnen we ons landschap waar we opgroeiden zijn weer te appreciëren.

Het landschap werd het hoofdpersonage en waarom ook niet? Door de ogen van de schilders werd de schoonheid getoond en ook geapprecieerd.

Geoman_ek Geoman9ek was een universele prak9jk die de mens, zijn habitat en zijn ac9viteiten in harmonie samenbracht. Vroeger waren we als mens veel meer betrokken met de de natuur en de kosmos. De genius loci of geest van de plek was toen zeer belangrijk. Via de leer van feng-shui op het landschap is hieronder te lezen hoe men vroeger waarschijnlijk overal diep reflecteerde voor men iets in een landschap plaatste. In de oud-Chinese kunst bestaat geoman9ek erin het landschap vorm te geven door het te harmoniëren met de vitale aardenergie. Het heeN tot doel nega9eve energieën te overwinnen en posi9eve energie aan te moedigen. Voor de mys9eke landschapsharmonisa9e is het een systeem die aanleunt bij de kennis en wijsbegeerte van het oude China.

HarmonisaUe van hemel en aarde Geomanten harmoniseren door mensen gecreëerde vormen met de natuurkrachten. Door slechte invloeden terug te dringen en de goede te versterken. De schilderachUge harmonie van Chinese landschappen is dus niet zomaar aan het toeval te danken. Feng-shui betekend in het Chinees ‘wind en water’ en verwijst naar de natuurkrachten die op een plaats inwerken. Wind door het landschap en bomen, water in regenbuien en stromen en rivieren.

Drie factoren liggen aan de basis: °De hemel die ook alle astrologische en Ujdsfactoren omvapen. °De aarde waaronder de geologische factoren, terreingesteldheid en weersinvloeden °Het menselijk element Als deze drie factoren in harmonie gebracht worden heeV de geomant zijn taak voltooid. In het oude China was Feng-shui en de daar bij horende geomanten een bestanddeel van het dagelijkse leven. Men werd geraadpleegd voor het bouwen van huizen, graVombes tot zelf een simpele schuwng die het bestaande landschap wijzigt. Hun taak bestond erin te bepalen of deze ingreep in het landschap wel raadzaam was.

Mensen kunnen hun beperkingen als stervelingen overwinnen door in harmonie met de natuurkrachten te leven. Door deze krachten te verenigen met de macht van het opperwezen en de door de elkaar aanvullende, tegengestelde krachten yin en yang te harmoniëren.

Dit evenwicht uit zich als ch’i (tsj’i) of de kosmische adem. Dit was in India gekend als ‘prana’ en in het Oude Griekenland als ‘odem’. Gebrek aan dit evenwicht komt tot uiUng als sha-ch’i. Om een ware harmonie met het universum te bekomen moet elk gebouw en elke menselijke aanpassing in het landschap de juiste, door de geomant bepaalde plaats innemen.

24

De kunst van plaatsing en harmonisaUe Vijf factoren beïnvloeden de plaatsbepaling: °Lung of de Draak is de vorm van heuvels of de golving van het landschap.

Vlak land wordt als een ‘valse draak’ of disharmonisch landschap gezien die ziekte of zelfs verwoesUng kan veroorzaken. Een ‘goede draak’ of regelmaUge golving in het landschap is te herkennen in het schilderachUge karakter van veel heilige plekken in China zoals de graVombes van de Mingkeizers bij Peking die als geomanUsch volmaakte landschappen worden beschouwd. °Xue of het Hol is het fundament, de soort en de stevigheid van de ondergrond In een Oud-Chinees Feng-shui-lied wordt gezegd dat het vinden van de Lung (Draak) gemakkelijk is terwijl het vinden van de Xue (het Hol) moeijlijk is.

Het vinden van de Xue is dan ook de voornaamste taak van de geomant en werd door het gilde der geomanten strikt geheim gehouden. °Sha of het Zand is het gehele omringende landschap °Shui of het Water is de vorm van de stromen die door het landschap of de plaats zelf vloeien °Xiang of de OriëntaUe is de richUng van het uitzicht vanaf de te kiezen plaats.

Deze 3 laatste factoren zijn van secundair belang ten opzichte van Lung en Xue maar ook zij kunnen goed of slecht zijn. Zo zijn er 27 soorten Zand en 9 soorten Water, die een gunsUge of ongunsUge invloed kunnen hebben op de andere asprecten van de loctaUe. Er werd door de eeuwen heen een ingewikkeld geheel van regels bepaalt die bepalen hoe met deze vijf factoren rekening moet worden gehouden.

De geomant gebruikt na een lange leerperiode een mengeling van kennis, ervaring en intuïUe om te bepalen of de locaUe die de bouwheer op het oog heeV geschikt is of niet. Die beslissing is van levensbelang aangezien ze het lot van de gebruikers kunnen bepalen.

Net zoals bij het onderzoek over de kosmos door Charles Jencks in zijn ‘Garden of Cosmic SpeculaUon’ zijn hier ook de astrologische aspecten in overweging betrokken. Zo moet richUng van een graVombe afgestemd zijn op de horoscoop van de eigenaar. Een opvallend voorbeeld zijn de begraafplaatsen op het eiland in de Mirobaai voor Hongkong waar de graVombes uitkijken in de richUng die via de horoscoop van de overledene is bepaald.

Het belang van decoraUes Elk element in de Oud-Chinese architectuur en landschaps- en tuinarchitectuur is bepaald door feng-shui.

Zo heeV ieder ornament een specifieke betekenis en symbolische funcUe. Ook de kleuren zijn niet zomaar gekozen. Een kleur wordt met zorg gekozen om kwade invloeden tegen te gaan en gunsUge te bevorderen. Rood staat symbool voor yang, het acUeve mannelijke beginsel maar ook deugd en oprechtheid en zal de gebruiker zegeningen en voorspoed brengen.

Geel staat symbool voor yin en de aarde en was ooit de keizerlijke kleur. Yin symboliseert het passieve of vrouwelijke beginsel. Groen is de kleur van hout en symboliseert groei, jeugd en een lang leven. Wit is het symbool voor zuiverheid, maar ook voor penitenUe en rouw. Wit wordt als ongunsUg beschouwd en daarom niet voor grote oppervlakken als muren gebruikt.

25

De hedendaagse toepassing van feng-shui De oorspronkelijk Chinese feng-shui breidde zich uit naar Japan, Zuidoost-Azië en in de 20ste eeuw naar andere werelddelen. Hoewel de communisUsche regering van China de prakUsering van feng-shui fel heeV bestreden is het in steden als Hongkong nog steeds op grote schaal toegepast.

Niet alleen het vinden van maagdelijke locaUes maar vooral het verbeteren van ongunsUge situaUes is aan de orde.

Pagoden of tempeltorens behoren tot de gebouwen en objecten die de feng-shui-beoefenaar benut om yin en yang te harmoniseren Op hekken of wegen wordt vaak een geomanUsche spiegel geplaatst om de ‘adem van tegenspoed’ die zich in een rechte lijn verplaatst te weerkaatsen. Deze spiegels zijn meestal rond en omgeven door de acht basistrigrammen uit de I Tjing. Dat geomanUe de schoonheid van landschappen bevordert is vaak dadelijk te zien.

In Chinese gemeenschappen is feng-shui nog steeds een levendige tradiUe die het dagelijks leven van mensen verrijkt en bevordert.

Begraafplaatsen op het eiland in de Mirobaai voor Hongkong, China waar de graNombes uitkijken in de rich9ng die via de horoscoop van de overledene is bepaald

26

3.2 TUINEN In veel talen betekend het woord tuin ‘omheind land’, wat doet denken aan ommuurde, geheime of mythische tuinen.

Het hof van Eden in de Bijbel, de Elysese Velden voor de Grieken, het zuivere Land of het Westelijk Paradijs van het boedhisme.

Stuk voor stuk zijn het verborgen en bovennatuurlijke werelden die 9jd en chaos overs9jgen. In het tuinparadijs wordt ons begin en einde als mens weerspiegelt.

Alle tuinen hebben één iets gemeen: ze zijn verbonden met het landschap, zo weerspiegelen ommuurde tuinen een ideaal goddelijk landschap.

De tuin is de originele matrix en mandala van het leven vaak gevoed door bronnen van stromend water.

‘Elysese velden’ door de Amerikaanse schilder Arthur B. Davies

27

In het oude Egypte We kunnen ons voorstellen hoe EgypUsche tuinen er uit zagen door grafschilderingen. De tuinen van toen waren vol van leven en de doden namen deze graag mee in het hiernamaals. Het vertegenwoordigde het beste van het sterfelijk leven: comfort, overvloed en een gelukzalig leven na de dood.

Op de axeelding van een schilderij uit het graf van Nebamum is te zien hoe de vijver een centrale rol speelt. Het is het middelpunt van een aards paradijs gevuld met vissen, eenden en bloemen aan een huis of tempel. Het waterbassin is omringd door rijen schaduwbrengende bomen die volhangen met dadels en vijgen.

Het bewijs dat de tuin een heilige plek was voor de Egyptenaren is te zien aan Hathor, de moedergodin, in de rechterbovenhoek. Ze komt uit het struikgewas van een vijgenboom met een schaal fruit en een waterkruik. Dit water en fruit is bedoeld voor de overledenen die toestemming krijgt om langs de oever te drinken en het fruit te proeven in de schaduwrijke tuin.

Voorafgaand reeds vertelde ik reeds dat de oorsprong van de geometrie ontstaan is door de overstromingen van de Nijl. Niet toevallig kwam het water die deze vijvers voedde ook uit de Nijl. De rivier, de overstromingen en het water waren ook stuk voor stuk goden en werden beschouwd als de wateren des levens en de bron van onze schepping. De rechthoekige vijver is dus een stukje getemde natuur maar ook een verwijzing naar het oneindige. De rechte geometrische zijden van de oevers houden Ujdelijk de steeds veranderende energie van water en geest bij elkaar.

28

In Perzië De paradijstuin is een gevolg van onze fantasie van een geïdealiseerde binnenruimte, van potenUële heelheid en verborgen ontwerp. Perzische tapijten met zijn complexe patronen verwijzen naar de paradijselijke Perzische tuin. Volgens een legende werd het eerste Perzisch tuintapijt gemaakt in opdracht van Khosroes I. Het was een enorm tapijt die zijn koude winterpaleis volledig bedekte. De tuin afgebeeld op het tapijt was eeuwig in lentebloei wat dan weer verwijst naar het Paradijs in de Koran.

In quasi alle culturen is de tuin een gewijde ruimte, een vereniging van het bewuste zelf en zijn onbewuste bron. Moslims benoemen de tuin als een staat van geluk waarbij Allah de tuinier is.

Verschillende types tuinen worden afgebeeld op deze tapijten en ze zijn ideaal om de Perzische tuinen van toen voor te stellen.

Het was een tuin met vaste elementen, zoals een brede stroom als hoofdloop met 2 kruisende waterlopen die vloeien rond eilanden bezaaid met bloeiende bomen. De moUeven van het patroon in een ritmisch geometrische orde veranderen deze gebruikte elementen in een beeld van eeuwige overvloed.

29

Doolhoven en labyrinten

Alle volkeren kennen het doolhofsymbool. Het oversUjgt cultuur en ras en speelt in op onze gemeenschappelijke ervaringen als mens.

Het is een oeroud geometrisch symbool, met een sterk tot de verbeelding sprekende rol. Voorkomend in de natuur en dus ook zijn wepen bijvoorbeeld schelpen, ondergrondse gropen, spinnenwebben, enz. Waarom dit symbool de mensheid zo fascineert is onduidelijk. De oudst bekende voorbeelden vinden we terug rond de Middelandse Zee en vooral dan in Europa.

Iedereen kent wel de Oud-Griekse mythe van de koning Minos van Kreta die een labyrint bouwde voor de Minotaurus. Het Griekse woord Labyrint is dan ook geassocieerd met deze legende. Het patroon van dit Kretenzisch labyrint blijV overal ter wereld opduiken.

De eerste symbolische labyrinten zijn te vinden onder de vorm van rotsinscripUes. Een van de oudste voorbeelden is een inscripUe bij de ingang van een rotsgraf bij Luzzanas op Sardinië die uit 2500-2000 v. Chr. zou stammen (zie axeelding). De verwijzing naar de dood is hier ook een mooi bewijs.

Hetzelfde symbool duikt steeds weer op in de vorm van munten, kleitablepen, dakpannen, aardewerk,… en dit steeds in het Middelandse zeegebied. Later duikt het ook in allerlei andere delen van de wereld op, vooral in Noord-Europa, maar ook in India, Afrika en Noord-en Zuid-Amerika.

Het doolhof zoals wij dat vooral kennen is een soort puzzel: een aantal mogelijke routes tussen doorlopende heggen waarbij het middelpunt of een uitgang gezocht moet worden. Het verschil met het labyrint is dat hier slechts één route naar het midden loopt en vaak werd zo’n patroon in steen gekerfd of geschilderd op aardewerk.

30

Doolhoven van graszoden, stenen en heggen In Engeland en ook in mindere mate in Denemarken en Duitsland speelden doolhoven van graszoden of plaggen een voorname rol in het leven van de gemeenschap met name bij lentefeesten. Er zijn nog maar enkele van deze doolhoven bewaard gebleven aangezien er veel verwaarloosd en overwoekert zijn.

Julian’s Bower is een nog mooi bewaard voorbeeld (zie axeelding) In ScandinaviÍ zijn dan weer talloze stenen doolhoven te vinden waarbij de bekendste Trojeborg (Burcht van Troje) is bij Visby, op het eiland Gotland in de Oostzee.

Deze relicten lagen vaak bij de zee omdat ze vaak door vissers werden gebruikt bij hun magische rituelen.

Opleving In de 16de eeuw toen er een ware rage woedde in het aanplanten van patronen van kruiden, bloemen en dwergstruiken werden heggendoolhoven populair.

Deze mode waaide over naar heel Europa en zelfs daarbuiten. Enkele verschillen met het oude labyrint zijn dat deze doolhoven spirituele betekenis ontbraken en de route naar het centrum nogal omslachUg was met vaak doodlopende gangen. Het bleek eerder een spelvorm waarbij je werkelijk urenlang kon verdwalen!

Stenen labyrint in Kalmarsund, Zweden

31

Middeleeuwen Het middeleeuwse christendom projecteerde de kosmische paradijstuin op de ziel van de Maagd Maria: ongerept, zelfgenerend en evenwichUg. Zowel tastbare als verbeelde tuinen zijn vaak ontworpen om heelheid te weerspiegelen. Die heelheid ontstaat door de tuin bijvoorbeeld in te delen in 4 delen.

Hierbij is er vaak een centraal gebeuren in de vorm van een boom, fontein of heiligenbeeld.

Kruisgang: In kloosters en kathedralen is vaak een kloostergang of kruisgang te vinden. Deze gesloten ruimte verwijst naar de beslotenheid van het monasUeke leven.

Vaak omringd door een overdekte arcade met een zuilenrij die uitkijkt op een hof of tuin met in het midden een rozenstruik of waterput die verwijst naar het hof van Eden. De kruisgang biedt uitzicht op een zonovergoten plaats van sUlte en weg van alle drukte. De geometrische oefening waarbij men wandelt over aangelegde paden is een heilige tradiUe wereldwijd. Deze geometrische wandeling nemen het lichaam mee in een opnieuw geordende structuur. Door de viervoudige vorm van een kruisgang wordt het gevoel van heelheid versterkt en dit gevoel werd door veel middeleeuwers gezocht. Psychologisch gezien weerspiegelt deze kruisgang, de ommegang rond het eigen innerlijke, transpersoonlijke centrum. Het was dus met andere woorden bedoeld om jezelf te vinden en het bewustzijn te vergroten.

Kruisgang van de abdij van Monreale in SiciliĂŤ, ItaliĂŤ

32

De symbolentuin In 1906 ontdekte de in Parijs gevesUgde arts Joachim Carvallo het domein van Villandry bij Tours. Hij was in de ban van het domein en besloot het te kopen.

Het park van het kasteel was in de 19de eeuwse Engelse landschapssUjl aangelegd volgens de ideëen uit de eeuw van de VerlichUng. Toen werd ‘de barbaarsheid van symmetrie en omheiningen’ veroordeeld aldus de schrijver/poliUcus Sir Horace Walpole.

Carvallo kon het meer vinden voor de woorden van Sint-Franciscus van Sales: ‘De eenheid in het onderscheid brengt orde’. Carvallo besloot zich te inspireren door de geest van de plek en de tuinen die Jean Le Breton in de 16e eeuw liet aanleggen naast de toen voormalige abdij.

De nog oudere abdijtuin was ook een grote inspiraUebron.Hij besloot om net zoals in de Middeleeuwen alles te bekleden met symboliek. Die mysterieuze denkwijze was in de 19e eeuw dan ook weer volop in de mode.

Villandry kan maar begrepen worden aan de hand van een interpretaUeraster met elementen uit de middeleeuwse tradiUe en literatuur.

Tradi9onele middeleeuwse kruidentuin te Villandry waarbij de cirkelvormige bedden verwijzen naar onvergankelijkheid

33

Renaissance In de landschapsarchitectuur is de creaUeve inbreng van de mens groot en beleving belangrijk.

In Europa was de renaissance in Italië een periode waar men bewust werd van het landschap. Niet zoals in de middeleeuwen waar men liever tussen de veilige muren vertoefde. Er zijn veel nieuwe rijken en die toonden maar al te graag hun rijkdom door een raUoneel-planmaUge landschapsarchitectonische ordening.

Men greep terug naar de klassieke idealen waar de heilige geometrie ook reeds werd toegepast, denk maar aan de leer van Pythagoras die weer boven water wordt gehaald. Niet alleen klassieke verhoudingen maar ook nieuwe wetenschappelijke en technologische inzichten zoals die van Fibonacci of Leonardo Da Vinci.

Na een periode van experimentacUe komt er een prototype die als basismodel werd toegepast.

Een zeer invloedrijke architect die ook tuinen ontwierp was Andrea Palladio. De gulden snede is gebruikt in prakUsch al zijn gebouwen en gebouwen. Hij beïnvloede sterk zijn Ujdgenoten die zijn toepassing van de gulden snede overnamen.

Villa Emo Capodilista in Rivella in een typische Palladiaanse sUjl en zijn typisch VeneUaanse Renaissance tuin , Italië Ontworpen door Vincenzo Scamozzi

34

Barok De eerste baroktuinen waren tuinen die macht uitstraalden. Één van de bekendste voorbeelden is de tuin van Versailles, Frankrijk door André Le Nôtre. Hij was de zoon van hoofdtuinman van het Franse hof en had de opdracht een tuin te creëren die de macht uitstraalde van de Zonnekoning.

Dit deed hij door een giganUsch moeras droog te leggen en enorme symmetrische dwars-en zichtassen te creëren. Er werd niet samengewerkt met het landschap, de natuur werd getemt en het landschap gecreërd.

De verhoudingen vanuit het zicht van het grote centrale terras zijn de belangrijkste.Die verhoudingen zijn dan ook zeer waarschijnlijk bekomen door gebruik te maken van de gulden snede. Niet alleen Versailles is een mooi voorbeeld. Bij Maastricht is Chateau Neercanne een prachUg voorbeeld op menselijkere schaal.

Gereconstrueerde baroktuin van Chateau Neercanne, Nederland. Typische dwarse lijnen en let ook ook op de 4 l (vierdeligheid) blokken hagen die telkens uit 13 hagen bestaan wat niet toevallig een Fibonacci-getal is.

35

Engelse landschapss_jl De heilige geometrie in de Engelse landschappsUjl is vooral te zien in de werelbefaamde bruggen en tempels. Tuinen zoals ‘Prior Garden’ ontworpen door Capality Brown en ‘The Garden of Rousham House’ ontworpen door William Kent hebben gemeen dat ze gebruik maken van Palladiaanse bouwwerken. Zoals reeds besproken in ‘Renaissance’ was Palladio een fervente gelover van de gulden snede. De palladiaanse bouwwerken, waaronder vooral de bruggen, zijn dan ook qua verhouding zo opgebouwd dat ze de gulden snede bevapen.

Zoals Andy Malengier al aangaf in het interview moet er zeer waarschijnlijk een onderlegger geweest zijn, gebasseerd op heilige geometrie, bij hun ontwerpen. De tuinen voelen heel natuurlijk en rustgevend aan, simpelweg omdat de verhouding kloppen en de elementen goed geplaatst zijn. Weinig of geen informaUe is hierover geschreven maar wel heb ik een illustraUe gevonden die deze bewering kan versterken.

Palladiaanse brug in Prior park

Dit Landschapspark in Chatsworth, Engeland ontworpen door Capality Brown bevat solitairen (1) en groepen bomen. Opvallend is hoe enkel groepen voorkomen van 2, 3, 5, en meer bomen, wat overeenkomt met getallen uit de fibonaccireeks.

36

Japanse rotstuin De doorsnee sobere Japanse tuin is doorgaans niet in één blik te vapen. Bij de wandeling doorheen deze tuinen onthult de tuin zich geleidelijk aan in de vorm van ruimtes. Deze ruimtes openen zich langs paden en waterparUjen waar men kan wandelen en mijmeren.

De droge zentuinen daarentegen zijn tuinen teruggebracht tot hun essenUe. Ze verwijzen naar het eeuwige leven in een abstract en mysUek ontwerp waarbij het tuinieren zelf een pad naar verlichUng wordt. Deze tuin drukt vormen en ritmes van de natuur uit als geabstraheerde essenUe. De Yin-yangbalans is hierbij belangrijk zo staat het geharkte zand voor water en de heuveltjes voor de aarde die oprijst.

De ‘Karesansui-sUjl’ is een voorbeeld van de zentuin toegepast nabij de tempel va Ryoan-ji Tempel. Deze tuin is wereldberoemd en de bron van vele

theorieën. Niemand weet juist precies wanneer de tuin aangelegd is. Zeker is wel dat de rechthoekige ruimte proporUes omvat van de gouden rechrhoek: 10 meter diep en 25 meter breed. Hierdoor lijkt de tuin veel groter. Of de gouden raUo hier met opzet toegepast is, is niet zeker net zoals bij de piramiden.

De rotstuin bij de Ryoan-ji tempel waar de 15 stenen onmogelijk met één blik te va_en zijn

37

Modernis_sche tuin Het modernisme in de 20ste eeuw beantwoord de 19de eeuwse industrialisaUe en urbanisaUe. Doorheen de jaren 1920 en 1930 werden tuinen gecreërd in de grijze en grauwe stad in de vorm van geometrische, minerale, welige Bauhaus Canneel-claes Canneel Claes mag nu misschien minder in de kijker komen te staan maar begin 20ste eeuw was hij een internaUonaal gerenommeerd en vooruitstrevend tuinarchitect. Hij volgde het modernisme van zijn Ujd samen met architecten als Louis Herman De Koninck en Huib Hoste. Samen met deze architecten deelt hij de voorliefde voor strenge ordening en geometrische patronen. De funcUonele tuin is een manifest die hij in 1931 publiceerde waarin hij schrijV over raUonele principes en een estheUek gebaseerd op het ‘form follows funcUon’* idioom.

Gelukkig zijn er nog de tekeningen van Jean Canneel-Claes.: de axonometrieën en perspecUeven van Canneel-Claes tonen verschillende gradaUes van abstracUe. Door het tweedimensionale plan buiten beeld te laten, ligt de nadruk op het vormonderzoek dat bij beiden centraal staat.

Hier is sprake van een driedimensionale geometrie gebaseerd op vormen.Deze vormen die hij gebruikt zijn het gevolg van een specifiek programma en de specifieke kenmerken van de site of het perceel. Het onderzoek van de vormen en verhoudingen waren een autonoom proces. Zijn axonometrieën waren een onderzoek naar de ruimtelijke ervaring ofwel de geest van de plek (genus loci) van de tuin of het landschap. De discussie met Ujdgenoten zoals voorstanders van de piporeske tuin. Zo argumenteerde Jules Buyssens dat net planten en niet de vorm en verhoudingen de architectuur zijn van de tuin.

Dit kunnen we tot op de dag van vandaag nog waarnemen. Sinds de jaren 60 wordt vaak gepleit voor ecologische tuinen die er natuurlijk moeten uitzien.

Dit is ten onkoste gegaan naar het zoeken van juiste verhoudingen en geometrie. De natuur werd nagebootst in een kleine tuin maar niet zoals in de Ujd van romanUek waar een onderlegger toch zorgde voor de juiste balans.

* In 1896 schreef postmodernis9sche architect Louis Sullivan een essay waar het volgende wordt vermeld: ‘Het is de doordringende wet van alle organische en niet-organische dingen, van alle fysische en niet fysische, van alle menselijke en supermenselijke, van alle ware manifesta9es van het hoofd, het hart en de ziel dat het leven herkenbaar is in de uitdrukking dat vorm al9jd func9e volgt. Dat is de wet. Func9e betekende voor hem niet alleen het nuuge maar ook een levenskracht (adelaar, wolk,…). Alhoewel er kri9ek op zijn uitspraak was (vorm kan zich ook vertalen door toeval, etc.) heeN het toch een nieuw 9jdperk ingeluid. .

38

4 CONCLUSIE ‘form follows funcUon’*: Heilige geometrie heeV alles te maken met harmonie. Men zoekt harmonie in geluiden, natuur of in de kosmos.

Door deze een wiskundige raUo of stelling te geven kan men dit toepassen door iets te creëren; van architectuur tot muziek.

Met andere woorden reflecteren we de schoonheid van de natuur door deze zo precies mogelijk te benaderen.

Deze proporUonele schoonheid kan ontstaan door werkelijk gebruik te maken van raUo’s of puur door af te gaan op ons buikgevoel.

Andy Malengier legde dit zeer goed uit: hij is er zich van bewust dat de heilige geometrie in zijn werk terug te vinden is maar dit resultaat bekomt hij door ervaring en gevoel.

Belangrijk is dat we bij het ontwerpen even sUl staan of de vormgeving wel goed zit. Niet alleen gezien vanuit een grondplan maar ook vanuit bepaalde locaUes in het ontwerp. Zo is in dit schilderij van John Vanderlyn te zien dat de gulden geometrie in Versailles juist te vinden is in het zicht vanuit ooghoogte.

Deze visienota en het bijkomende onderzoek heeV me doen inzien hoe belangrijk heilige geometrie is. Het is een grensoverschrijdend begrip, de megalithische sites die ik onderzicht, die dezelfde maten en proporUes bevapen, tonen dit mooi weer.

Zelf zonder contact tussen 2 culturen is heilige geometrie millennia lang steeds een terugkerend fenomeen geweest. Dit doordat de mens zeer verbonden was met de natuur en diezelfde natuur dan ook de inspiraUe was voor deze proporUes.

39

5 BRONNEN •

Boeken :

De genoegens van de tuin – Gérard Gefen The meaning of Gardens – Mark Francis and Randolph T. Hester, Jr. De geheime Code - Priya Hemenway Green Garden and City, Canneel-Claes and Landscape Modernism – Dorothée Imbert Garden History: Philosophy and Design 2000 BC – 2000 AD – Tom Turner PerspecUeven op het landschap – Marc Antrop Seething Cauldron – Essays on Zoroastrianism, Sufism, Freemasonry, Wicca, Druidry and Thelema Het Boek der Symbolen, The Archive for research in archetypal symbolism – Kathleen MarUn Splendeurs des Jardins Italiens – Lorenza De’ Medici PDF DP Art, villes & paysage Amiens •

Websites:

hpp://miguelmarUndesign.com/blog/the-origins-of-le-corbusier’s-modulor hpp://www.americanscienUst.org/issues/pub/did-mozart-use-the-golden-secUon hpp://www.militaryhistoryonline.com/ancient/anglesey/ hpp://www.theguardian.com/educaUon/2003/aug/21/research.highereducaUon hpp://www.umass.edu/sunwheel/pages/whaUs.html hpp://wm.math4allview.appspot.com/MathUnited/view?comp=lj2-v-h15&subcomp=lj2-v-h15-06&variant=basis_wm hpp://micro.rohm.com/en/rohm-saijiki/ryoanji/recomend/recommend01.html •

Bronnen Axeeldingen:

hpps://dome.mit.edu/bitstream/handle/1721.3/68187/131316_cp.jpg?sequence=1 hpp://staUc.panoramio.com/photos/original/57967503.jpg hpp://www.countrylife.co.uk/gardens/10-must-see-capability-brown-landscapes-to-visit-82513 hpp://bripon.disted.camosun.bc.ca/goldslide/jbgoldslide.htm hpp://s.art-nerd.com/newyork/wp-content/uploads/sites/5/2014/02/Danae-Stratou-Desert-Breath4.jpg hpp://data.whicdn.com/images/208612439/large.jpg hpp://www.metmuseum.org/toah/images/hb/hb_52.184_av3.jpg hpp://www.bbc.co.uk/newsbeat/arUcle/34704250/is-this-coldplays-a-head-full-of-dreams-cover hpp://www.stone-circles.org.uk/stone/images/juliansbower.jpg hpps://archmarisbalUci.files.wordpress.com/2015/03/zwick-abb-9.jpg hpp://www.mathunited.nl/MathUnited/view?comp=lj2-v-h15&subcomp=lj2-v-h15-06Intro&variant=basis_wm hpp://www.museumvanbuuren.be hpp://wm.math4allview.appspot.com/getresource?blob-key=AMIfv97xDvtmQX53sHwScqyW9SsXLa38ABBvdtDF6kO2ncuPaQylv7-2FPUltbc1cMldBOcsojwBIO5rKbtjUNIlXTMhdeC35nqjVTt03clIRkUNLFUkri7GuJCAdS178lE_k8q5O9it6TY8QVMCy4S6aNFbNZfUtT5fgJH7xevTCLgajsNsW8%0A hpps://c1.staUcflickr.com/3/2893/9474029617_443ecd0626_b.jpg hpps://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/5b/ab/59/5bab5955d24af4x7be51b27c18d5bce.jpg hpp://www.daniellelaporte.com/sacred-geometry-meanings/ hpp://www.stalbertgazepe.com/apps/pbcsi.dll/bilde?Site=GR&Date=20120623&Category=SAG0801&ArtNo=306239982&Ref=EP&NewTbl=1&item=2 hpp://lizdavidsonarUst.blogspot.be/2014/01/blue-123.html hpp://www.willnash.co.uk/yougivemefever/ hpp://www.nrc.nl/handelsblad/1999/02/19/de-ficUe-van-de-gulden-snede-7435877 hpps://www2.stetson.edu/neolithic-studies/wp- content/uploads/2014/08/carnacz1.jpg hpp://www.peachpit.com/arUcles/arUcle.aspx?p=1353612 hpp://www.trustandtravel.com/files/maison/98/s_big_001.jpg

40