Een eigentijds verhaal over een onmogelijke liefde
Regie en script: Koorteksten: Regie-assistentie:
Pieter van Dijk Eise Ivo Smit Floor Groote Haar
Gespeeld door spelers van Theaterfabriek Gekkoo
Voorstellingen: 25, 26, 27 en 28 augustus 2016 op locatie in de SSPHAL Ulft.
TERBORG, DOETINCHEM, AALTEN, DOESBURG, WINTERSWIJK – Stel: er komen vluchtelingen wonen in jouw dorp of stad. Niet zo erg ver van ons bed meer vandaag de dag. Ze komen uit een onveilig land en als zij zich wat aanpassen en wij tolerant blijven, dan is er hier best wel een plekje voor hen. Maar wat als er een vluchteling ineens naast je komt wonen en hij je schoonzoon dreigt te worden? Vergt dat niet te veel aan tolerantie?
Theatermaker Pieter van Dijk maakt een voorstelling die eind augustus 2016 door 23 spelers van Theaterfabriek Gekkoo op locatie in de SSPHAL te Ulft werd uitgevoerd. ‘Rachid en Julia’ of: hoe een keurig Nederlands gezin het vluchtelingenprobleem wel heel direct op haar bordje krijgt.
Project-verslag Inleiding Theaterfabriek Gekkoo bracht in de zomer van 2016 met veel succes een bijzonder actueel thema op de planken. Tegen het decor van toenemende onrust omtrent de vestiging van vluchtelingen en de angst zaaiende machinerie van politiek en media, bloeit in een plattelandsdorp in de Achterhoek onstuitbaar de liefde op tussen twee jonge pubers. Lukt het hen om hun liefde, ondanks de druk van buitenaf, toch te laten bestaan? Kan liefde bloeien waar angst is gezaaid? Waarom dit stuk? Pieter van Dijk: ‘Ik wil het vluchtelingenprobleem persoonlijk, dichtbij en herkenbaar maken en vroeg mij af hoe tolerant ik nog zou zijn als ik Syrische statushouders als buren kreeg. Maar in ‘Rachid en Julia’ vergroot ik het verhaal nog meer uit. Hier gaat het over Julia (15), de dochter van de familie van Deudekom, die als een blok voor de Syrische Rachid (16) valt. ‘Rachid en Julia’ is niet alleen maar een liefdesverhaal. Julia houdt van Rachid en hij houdt van haar, maar hun liefde is gedoemd te mislukken vanwege de verschillende culturen van beide families en de roddel en achterklap van familie, vrienden en buren. Tegelijk laten we zien dat liefde tussen twee jonge mensen universeel is en daardoor de verschillen in culturen overstijgt. De voorstelling ‘Rachid en Julia’ is gebaseerd op de bekende tragedie Romeo en Julia van William Shakespeare. Kort gezegd wordt in dit stuk van Shakespeare de liefde die opbloeit tussen de zoon en dochter van twee families onmogelijk gemaakt. Wanneer de geliefden tegen de wil van hun ouders toch kiezen voor elkaar, heeft dat dramatische gevolgen. Theaterfabriek Gekkoo neemt de tragedie van Shakespeare als uitgangspunt. Pieter van Dijk schreef een geheel nieuw stuk over een actueel thema. In zijn verhaal is Rachid Aziz een vluchteling die bij Julia van Deudekom in de straat komt wonen.
Waarom nu? Theaterfabriek Gekkoo heeft juist dit stuk nu ten tonele willen voeren, omdat het thema actueel is. De Achterhoekse gemeenten gaan in 2016 meer statushouders plaatsen dan voorheen en dat heeft een impact op de buurt waar deze mensen komen wonen. De wereld staat momenteel bol van geweld, haat en onverdraagzaamheid en voor liefde en aandacht lijkt geen ruimte te zijn. Juist in deze tijd waarin het vertrouwen in de medemens op de proef wordt gesteld, lijken mensen zich op te sluiten uit angst die door media en politiek gezaaid wordt. De voorstelling en de aanloop ernaar toe Vanaf april 2016 zijn we bezig geweest met repeteren. In de maanden daarvoor werden fondsen geworven voor het project. In de bestuursvergadering van 6 april werd uiteindelijk groen licht gegeven. Het risico was te overzien en wanneer we de PR goed zouden inzetten, kon het project haalbaar worden. Mede dankzij de steun van het Univéfonds voor Cultuur, het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Rabobank. De gemeente Doetinchem was erg enthousiast over het project en steunde bovendien ook de tournee die we na de voorstellingenreeks op locatie willen gaan opzetten. Het script Vanaf januari 2016 is er hard gewerkt aan het script. Het moest een actuele versie van Shakespeare worden, waarin de taal en de structuur losgelaten kon worden. Dat heeft in een aantal maanden geresulteerd in een stuk van vijf bedrijven, een proloog en een epiloog. Aangevuld met EngelsNederlandse koorteksten die commentaar gaven op de handeling in het stuk. Schrijver Pieter van Dijk werkte daarvoor samen met Eise Ivo Smit, tweedejaars ‘Writing for Performance’ van de HKU in Utrecht. Het 90pagina’s tellende script werd uiteindelijk al repeterend bijgesteld op de werkvloer. Het verhaal Rachid Aziz is een vluchteling uit Syrië. Hij en zijn familie hebben een verblijfsvergunning gekregen en mogen in Nederland blijven wonen. Zijn familie krijgt een huis toegewezen in een wijk in een rustig dorpje in de Achterhoek. Hier kunnen ze bijkomen van de ontberingen die ze de afgelopen maanden hebben moeten doorstaan en werken aan een nieuw toekomst. Ze kunnen hun geluk niet op. Maar niet iedereen is blij met de komst van
de familie Aziz. Hun komst is het begin van een ordinaire vete met de buren, de familie Van Deudekom. Als tot overmaat van ramp hun dochter Julia verliefd wordt op Rachid, is het hek van de dam en neemt het verhaal een dramatische wending. Thematiek Als er één spreekwoord is dat de lading dekt van de tragedie van Shakespeare, dan is het spreekwoord ‘als het kalf verdronken is, dempt men de put’ wel. Pas wanneer de beide jonge mensen zich verenigen in de dood, zijn de families bereid hun geschillen bij te leggen. Hoe kan het toch dat er eerst een dramatische gebeurtenis moet plaats vinden voordat men kijkt naar wat er is? Het kalf in ons stuk ‘Rachid en Julia’ verdrinkt ook. De onderlinge relaties tussen de families, vrienden en buren worden op scherp gezet. De moeder van Julia kan het niet verkroppen dat ze een Syrische schoonzoon dreigt te krijgen. De vader van Julia moet zijn gezin bij elkaar zien te houden. De vader van Rachid kiest ervoor zijn zoon kort te houden. Dat liefde sterker zou kunnen zijn dan de opvattingen van de wederzijdse ouders, dringt dan nog niet tot hen door. De regisseur Pieter van Dijk: ‘Ik wil vooral niet dat de voorstelling stigmatiserend werkt. Ik vind dat we open moeten blijven en de angst niet laten regeren, want dan hebben we de slag verloren. De vaders van zowel Rachid als Julia hebben wereldse opvattingen over vrijheid en leven en laten leven. Maar als dat sympathieke uitgangspunt in je eigen gezin moet worden toegepast lopen ze tegen de grenzen van hun tolerantie aan: de les dat liefde geen grenzen kent gaat aan beide ouderparen voorbij. Het wordt een voorstelling met een lach en een traan.’ De repetities Vanaf april werden er audities gehouden. Er hadden zich maar liefst 20 leerlingen vanuit de eigen Theaterfabriek aangemeld. De regisseur is daarna op zoek gegaan naar Syrische spelers. Het was van het begin af aan de bedoeling om de rol van Rachid door een Syrische speler te laten spelen. Na diverse bezoeken aan AZC’s in de regio kwamen we op het spoor van de ISK (Internationale Schakelklas) bij het Metzo in Doetinchem. Zij wilden dolgraag hun medewerking verlenen en na een aantal lessen werden 7 spelers geselecteerd voor de verschillende rollen in het stuk. Drie van hen werden in het project toegelaten na audities. Toen de rolverdeling helder was zijn we begonnen met kennismaken en spelen. Dat viel in het begin nog niet mee. De verschillen in cultuur en taal moesten worden overbrugd. Dat werd wekelijks beter en de groep is uiteindelijk tot een homogeen geheel samengesmolten.
We hebben steeds op vrijdagavonden en zaterdagochtend gewerkt. In de ter beschikking gestelde ruimte van het Ketelhuis op het terrein van de DRU Cultuurfabriek. Twaalf weekenden lang tot de zomervakantie. Op dat moment stond de voorstelling in de grondverf. Alle bedrijven waren doorgespeeld en dat bood genoeg stof om de vakantie in te gaan. Terwijl de spelers genoten van hun welverdiende rust werd op de achtergrond hard gewerkt om het script te vervolmaken en de opbouw te realiseren in de SSP-HAL. SSP-HAL In samenwerking met de directie en vrijwilligers werd een planning gemaakt voor de opbouw van het decor. Het toneelbeeld was door architect Dick van Aken ontworpen in nauw overleg met de regisseur. Uiteindelijk resulteerde dat in een transparante setting van steigerbuis en steigerplanken. Hier en daar aangevuld met kunstgras en buxushaag. De samenwerking met de SSP-HAL moet hier expliciet worden genoemd: die was boven verwachting. Directie en vrijwilligers hebben met overtuiging de handen uit de mouwen gestoken en bleven geloven in het project dat Gekkoo wilde realiseren. Aangevuld met de onmisbare hulp van Klaassen Bouw die de steigers leverde en opbouwde, werd al op 22 juli – net voor de bouwvak – het decor in de steigers gezet. Daardoor hadden we de kans om rustig de hele set meter voor meter op te bouwen en na te denken over techniek. Dat had nogal wat voeten in de aarde. Gelukkig beschikt de SSP-HAL over behoorlijk wat technische faciliteiten: tribunes, trussen, theaterdoeken, licht en geluid. Daarnaast is er een fijne horecaplek ‘Het glazen huis’ en zijn er talloze vrijwilligers die graag een handje toesteken. We hebben twee weken fulltime gewerkt aan de opbouw. Maar bij de start van de laatste repetities stond er wel een decor dat uitblonk in eenvoud: een transparant staketsel van buizen dat twee huizen in een straat voorstelde. We hebben een week met de uitgeruste spelers in het decor kunnen spelen. Licht en geluid werden na de repetities opgebouwd en dat resulteerde uiteindelijk in een aantal try-outs en een generale waar alles bij elkaar kwam. Pieter van Dijk werkte aan de scenes op locatie en regieassistente en productieleider Floor Groote Haar werkte in het Ketelhuis aan de koorscenes.
De voorstellingen Uiteindelijk kwam de première in zicht. Met de hulp van vele behulpzame ouders werd de eerste voorstelling een succes. Voor een uitverkocht ‘huis’ raakten spelers en publiek met elkaar verweven en ontstond een prachtige ambiance. Tot tranen toe geroerd werd er onder het genot van een drankje en een hapje na gesproken met spelers en het team. De reacties waren eensluidend: wat een topprestatie van de jeugdige cast. Opmerkelijk dat 23 spelers in de leeftijd van 9 tot 18 jaar zo’n geloofwaardig spel konden neerzetten. In een uur en drie kwartier (zonder pauze) werd het publiek meegenomen in het verhaal van twee geliefden die, ontsnapt aan de druk van het thuisfront, uiteindelijk in een ongeluk het leven laten. Foto-expositie Als toegevoegde waarde kon het publiek voor en na de voorstelling een foto-expositie van Jacqueline Obbink bewonderen. Zij was tijdens de repetities steeds aanwezig geweest om dat wat er op de vloer gebeurde vast te leggen op de gevoelige plaat. In samenwerking met de SSP-HAL werd daarvan een selectie op A0-formaat in de ruime hal opgehangen. Ook daar kregen we bijzonder positieve reacties op.
Publiciteit De publiciteit draaide al maanden op volle toeren. We speelden vijf voorstellingen die bijna allemaal uitverkocht waren. Er kwamen bijna 500 mensen kijken waaronder ook veel mensen buiten de kennissenkring. Dat werd veroorzaakt door artikelen in de Gelderlander en advertenties op Facebook. Deze recensie in de Gelderlander was adembenemend positief. Dat heeft een hoop extra toeschouwers naar de voorstellingen getrokken. Ook hebben lokale kranten vaak aandacht besteed aan ons project. Zeker ook omdat er Syrische vluchtelingen in meespeelden.
Tournee ‘Rachid en Julia’ Het is de bedoeling dat een verkorte versie van de voorstelling ‘Rachid en Julia’ in 2017 in Achterhoekse gemeenten te zien zal zijn. Op basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs, maar eventueel ook kleine zalen en buurthuizen. Rond die tijd zijn er al concrete besluiten genomen over hoeveel vluchtelingen als statushouders in de Achterhoekse gemeenten geplaatst zullen gaan worden. We hopen dat de voorstelling kan bijdragen aan een discussie met meer compassie rond de vluchtelingenproblematiek. Resumerend We hebben een succesvol project naar tevredenheid afgerond. Het zal niet eenvoudig zijn deze voorstelling te evenaren. Toch zijn we met Theaterfabriek Gekkoo al weer druk bezig met het nieuwe seizoen. De lessen en de producties. De aanmeldingen stromen al weer binnen en ook zijn we verheugd dat er Syrische spelers mee willen gaan doen bij Gekkoo. De lijst met scholen die de verkorte versie van ‘Rachid en Julia’ op hun school willen hebben wordt steeds langer. Nu maar hopen dat de scholen van de spelers mee willen werken en de betreffende leerplichtambtenaar enthousiast is en toestemming verleend om de leerlingen op tournee te laten gaan. Dankwoord Deze voorstelling had nooit gerealiseerd kunnen worden zonder de hulp van ouders en vrijwilligers. Maar zeker ook niet dankzij de bijdragen van het Univé Cultuurfonds, Rabobank, Gemeente Doetinchem, Gemeente Oude IJsselstreek en het Prins Bernhard Cultuurfonds Gelderland. Nawoord Op het moment van dit schrijven zijn we in goed overleg bezig te bekijken of de voorstelling ‘Rachid en Julia’ eventueel kans maakt hernomen te worden. Daarover houden we u graag op de hoogte. Kijk regelmatig op onze website: www.gekkoo.nl
Bijlage 1 Recensie Gelderlander
Bijlage 2 Recensie in IJsseltreek Vizier
Bijlage 3 Aandacht in ‘de Weekendkrant’