τεχνολογία ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΟΙΝΩΦΕΛΟΥΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ
1988
ΤΕΥΧΟΣ 2
τεχνολογία ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΟΙΝΩΦΕΛΟΥΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ
Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΣΗΜΕΡΑ Οι αιτίες που καθόρισαν την πρόσφατη γέννηση και τη βραδεία ανάπτυξη της βιομηχανικής αρχαιολογίας, με διαφορετικό από χώρα σε χώρα ρυθμό, συνεχίζουν να προσδιορίζουν την προβληματική και μεθοδολογία της. Εγγράφονται στην ιστορία των νοοτροπιών, στις μακρές διάρκειες: ανθρωπιστική παράδοση σπουδών, γεγονοτολογική-αρχειακή της πολιτικής ιστορίας, αισθητική θεώρηση της τέχνης, κύρος και γοητεία του απώτερου παρελθόντος ελάχιστα περιθώρια άφησαν ως τα μέσα του αιώνα μας για το πρόσφατο παρελθόν, την τεχνική παράδοση παραγωγό των υλικών μορφών του βίου, την καθημερινότητα των αφανών (διατροφή, ένδυση, υγεία κ.ά.). Η προϊστορική αρχαιολογία, που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στα τεχνήματα, η αρχαιολογία, και μάλιστα η νεότερη μεσαιωνική, που αντλεί ένα σημαντικό μέρος του υλικού της από τις ανασκαφές, η εθνολογία και κοινωνιολογία που ερευνούν με παρατήρηση και συνέντευξη το παρόν, η γεωγραφία που ερευνά τη διαχρονική σχέση χώρου και ανθρώπων γονιμοποίησαν στα χρόνια μας την ιστορική θεώρηση. Οι γοργοί ρυθμοί ανάπτυξης άλλαξαν την έννοια του παρελθόντος: η πρώτη γενιά των εργοστασίων ατομικής ενέργειας είναι ήδη ιστορικά μνημεία. Ο κόσμος μας, όπως διαμορφώθηκε από τη βιομηχανική επανάσταση, ως τεχνική, οικονομία, τοπίο, τρόπος ζωής και νοοτροπία, και από την ταχύρυθμη -και πέρα από κάποιο σημείο άνιση, αν όχι ανεξέλεγκτη- ανάπτυξη, μεταμορφώνεται σε ιστορικό φαινόμενο, σε άξιο έρευνας, μελέτης και αξιολόγησης (διασωστικής απογραφής ή αναχρησιμοποίησης) υλικό. Για όσους αρχίζουν να σκέφτονται -και να ζουνμετα-βιομηχανικά, η βιομηχανική περίοδος είναι ήδη ένα κεφάλαιο της ιστορίας. Η διάδοση και επικράτηση του όρου «βιομηχανική αρχαιολογία», αντί του ορθού «βιομηχανική ιστορία», τεκμηριώνει τις αφετηρίες του: το ενδιαφέρον για ένα σύνολο κτιρίων και εξοπλισμών, κυρίως, που απειλούνταν και συνεχίζουν να απειλούνται με εξαφάνιση, πριν απογραφούν και εγγραφούν στην ιστορική μνήμη. Το ενδιαφέρον για το νέο τοπίο, τις νέες ανθρώπινες σχέσεις και νοοτροπίες, που η βιομηχανική ανάπτυξη δημιούργησε, ήρθε, όπου ήρθε, αργότερα. Η εγγραφή της βιομηχανικής περιόδου στη σύγχρονη ιστορία δεν έγινε ταυτόχρονα ούτε και ομαλά σε όλες τις χώρες· στις περισσότερες έχει μόλις αρχίσει. Η όψιμη βιομηχανική επανάσταση, η υποτονική βιομηχανική ανάπτυξη, η θεώρηση των αρνητικών κυρίως επιπτώσεών της (δυσμενείς συνθήκες εργασίας, κρίσεις και, τελευταία, αλλά απειλητικά, η μόλυνση του περιβάλλοντος) συντέλεσαν πολύ λίγο στην αναγνώρισή της ως γνωστικού αντικειμένου και στην καθιέρωσή της ως επιστημονικού κλάδου. Μία σύντομη ανασκόπηση της σημερινής κατάστασης στο χώρο της βιομηχανικής αρχαιολογίας, με την ευκαιρία του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου γι' αυτήν (βλ. εδώ σ. 25), είναι επίκαιρη και χρήσιμη, ίσως και αναγκαία.
Αντικείμενο της βιομηχανικής ιστορίας των δύο τελευταίων αιώνων για τη Δυτ. Ευρώπη, των τελευταίων εκατό χρόνων για μας (1870-1970), αποτελούν οι βαθιές αλλαγές στις μορφές ενέργειας (γαιάνθρακας, πετρέλαιο, ατμός, ηλεκτρισμός), υλικά και εξοπλισμούς (ατσάλι, μηχανές), μεταφορές (ατμόπλοια, σιδηρόδρομοι, αυτοκίνητα, αεροπλάνα), στους φορείς οργάνωσης της οικονομίας (κεφάλαιο, εργατική τάξη), στους τρόπους ζωής (βιομηχανικά κέντρα και δημόσιες υπηρεσίες: ύδρευση, φωτισμός, συγκοινωνίες), ψυχαγωγία (κινηματογράφος) - με μια λέξη: ο σημερινός μας κόσμος. Μέθοδοι μελέτης του είναι όσες και οι ειδικότητες που στρέφουν το ενδιαφέρον τους προς αυτόν. Οι (μεσαιωνικοί) αρχαιολόγοι φέρνουν την ανασκαφή, οι ιστορικοί τέχνης την ανάλυση του παραστατικού υλικού, οι εθνολόγοι την αξιοποίηση της προφορικής μαρτυρίας και παρατήρησης (fieldwork), οι αρχιτέκτονες την αποτύπωση και περιγραφή χώρων και κτιρίων, οι μηχανικοί την αντίστοιχη των εξοπλισμών, οι μουσειολόγοι την καταλογογράφηση και παρουσίαση (= ερμηνεία) του υλικού, οι ιστορικοί την εκμετάλλευση των αρχείων και τα γενικά ερμηνευτικά σχήματα. Η σύνθεσή τους εκκρεμεί ακόμη. Η βιομηχανική αρχαιολογία γεννήθηκε όχι μόνο από την κατεπείγουσα ανάγκη διασωστικής απογραφής και αξιολόγησης ταχύρυθμα εξαφανιζόμενων μορφών του ανθρώπινου βίου αλλά και από την εξίσου επιτακτική ανάγκη επιστημονικής και πρακτικής αξιοποίησής τους. Τα μεγέθη χώρων, κτιρίων, εξοπλισμών και ανθρώπινων ομάδων, που είχαν συμμετάσχει στη δημιουργία τους και συνεχίζουν να μετέχουν στη λειτουργία τους, επέβαλαν μια διαφορετική, όχι μόνο θεωρητική, αντιμετώπισή τους. Ο όρος «βιομηχανική ιστορία» αφήνει μια κάποια εντύπωση θεωρητικής προσέγγισης, αυτός που επικράτησε, της βιομηχανικής αρχαιολογίας, της ανασκαφικής πρακτικής και της ενασχόλησης με πράγματα πολύ συγκεκριμένα. Κανένας από τους δύο δεν υπογραμμίζει και το χαρακτήρα της εφαρμο-
σμένης επιστήμης, που έχει ο νέος αυτός κλάδος: συντήρηση, δημοσίευση αλλά και, κυρίως, κριτική αναχρησιμοποίηση χώρων, κτιρίων και μαρτυριών. Συνολική καταστροφή ή διάσωση ή αναχρησιμοποίηση είναι αδύνατη. Επιβάλλονται άμεσα επιλογές, αποφάσεις, πράξη ή γνώση για την επιτυχή εκτέλεσή της - και η εξασφάλιση των αναγκαίων θετικών συγκυριών. Οι συγκυρίες, οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Το ενεργό ενδιαφέρον είναι ακόμη σποραδικό, άνισο. Η νοσταλγία του χθες, η «στροφή στις ρίζες» παραμένουν ακόμη στον αστερισμό των ρομαντικών ερειπίων, στη γοητεία «θεών, σοφών και τάφων». Διοικητικοί και επιστημονικοί φορείς τεμαχίζουν το αντικείμενο σε αρμοδιότητες και προσεγγίσεις, με αρνητικές επιπτώσεις για όλους και, κυρίως, για το αντικείμενο. Λείπει μία συνολική μακροπρόθεσμη πολιτική, που θα ευαισθητοποιήσει το κοινό, ενεργοποιήσει ενδιαφέροντα, διαμορφώσει κριτήρια, αναθεωρήσει και σχεδιάσει προγράμματα, αξιοποιήσει ορθολογικά τις περιορισμένες έστω πιστώσεις. Χαρακτηριστική η αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής από τον εκπρόσωπο του Καναδά στο Συνέδριο: «Ο Καναδάς στερείται πολιτικής για την εθνική του κληρονομιά και συγκεκριμένων αρχών αντιμετώπισης της διατήρησής της (...). Οι κρατικοί φορείς αποτελούν ένα δίχτυ με τρύπες, μέσα από το οποίο καλών προθέσεων πρωτοβουλίες και προγράμματα χάνονται πολύ συχνά (...). Σήμερα ο Καναδάς είναι η μόνη προοδευμένη χώρα χωρίς εθνική απογραφή των πολιτισμικών της μνημείων» '. Λίγες είναι οι χώρες όπου οι εξελίξεις προδιαγράφονται θετικές (Αγγλία, Σουηδία, Γερμανία), πουθενά δεν έχει ακόμη αποκατασταθεί η ισοτιμία των ιστορικών εποχών. Κατά κανόνα, οι θεσμοί αργούν να διαμορφωθούν και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά, η σχετική νομοθεσία αργεί ακόμη περισσότερο, η μακρά διάρκεια των ιδεολογιών και ιδεολογημάτων αποδεικνύεται και εδώ ισχυρή, ανασταλτική.
Παρά τις αρνητικές συγκυρίες, το έργο σε πολλές χώρες της Δυτ. Ευρώπης και στις ΗΠΑ έχει προχωρήσει. Πρωτοπόροι οι εθελοντές, τα τοπικά σωματεία. Σήμερα, οι φορείς είναι ποικίλοι και διαφορετικοί από χώρα σε χώρα: κεντρικά κυρίως, αλλά και τοπικά τεχνικά μουσεία, μεγάλες βιομηχανίες, τοπική αυτοδιοίκηση και σωματεία επωμίζονται το έργο. Σημαντικά, επίσης, βοηθούν μεγάλοι κρατικοί οργανισμοί, όπως των σιδηροδρόμων, εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια, εργατικά συνδικάτα, αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και οι, σχεδόν πανταχού παρούσες, Εταιρείες για τη Βιομηχανική Αρχαιολογία. Η σπάνια μάλλον παρουσία κεντρικών συντονιστικών φορέων δείχνει ότι σε ορισμένες χώρες έχει προχωρήσει η προσπάθεια οργάνωσης. Έργο των φορέων αυτών η έρευνα, σύνταξη καταλόγων (ανά τομείς, περιοχές ή και σε εθνική κλίμακα), που θα επιτρέψουν τη διάσωση και αξιοποίηση αντιπροσωπευτικών για την ιστορία τους τοποθεσιών, κτιρίων και εξοπλισμών και τη σύνθεση των σχετικών ιστορικών επισκοπήσεων. Επιτόπια έρευνα, φωτογράφηση (και αεροφωτογράφηση), αποτυπώσεις και περιγραφές, συγκέντρωση αρχειακών πληροφοριών και προφορικών μαρτυριών, συστηματικές ανασκαφές πραγματοποιούνται διαδοχικά, συμπληρωματικά ή στα πλαίσια ενός μεσοπρόθεσμου προγραμματισμού. Εργο επίσης των φορέων είναι η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας με επιστημονικές συναντήσεις, σε τοπικά μουσεία, σε εθνικά ή διεθνή συνέδρια, και με εκδόσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται πληροφοριακά δελτία για άμεση ενημέρωση, περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων, οδηγοί εκθέσεων, μουσείων, περιοχών αλλά και όλης της χώρας, μονογραφίες για σημαντικά θέματα της βιομηχανικής ιστορίας και της πρακτικής της ως εφαρμοσμένης επιστήμης. Στις εκδόσεις παρατηρείται ήδη μία χαρακτηριστική στροφή από ειδικές μελέτες σε γενικού χαρακτήρα με θέμα τις σχέσεις βιομηχανίας, οικονομίας και κοινωνίας, όπως αυτές εκφράζονται στο τοπίο, την αρχιτεκτονική, τα δίκτυα μεταφορών. Η ενδεικτική αναφορά στις εκδόσεις της τριετίας 1984-1987 (ανακοινώσεις του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου) τις ανεβάζει σε 212 για τις 12 χώρες που παρουσίασαν βιβλιογραφία. Αντιπροσωπευτικές επιτεύξεων και επιδιώξεων είναι ανάμεσα σε αυτές ο Άτλας της βιομηχανικής Αγγλίας, των J. Langton και R.J. Morns, Λονδίνο 1986, με 400 χάρτες που καλύπτουν όλη τη χώρα, το ιταλικό περιοδικό Scuolaofficina, που έχει σκοπό του την προαγωγή της τεχνικής και επιστημονικής παιδείας στα σχολεία, και το πολυτελές περιοδικό // coltello di Delfo. που επιδιώκει την αύξηση του ενδιαφέροντος στις τάξεις των βιομηχάνων και επιχειρηματιών για την ιταλική βιομηχανική κληρονομιά. Έργο σημαντικό επίσης, και ένα από τα βασικά θεωρητικά και πρακτικά προβλήματα της βιομηχανικής αρχαιολογίας, είναι η αναχρησιμοποίηση χώρων, κτιρίων και εξοπλισμών της βιομηχανικής κληρονομιάς: ζει μόνον ό,τι χρησιμοποιείται. Ως τώρα. σε διάφορες χώρες, παλαιές εγκαταστάσεις έχουν μετατραπεί σε πανεπιστήμια, αγορές, κατοικίες, χώρους εκθέσεων και αίθουσες πολλαπλών
Σουηδία, οικολογικό μουσείο στο Bergslagen.
χρήσεων, εστιατόρια, θέατρα, εργαστήρια και μαγαζιά, δημοτικά καταστήματα, βιβλιοθήκες, αρχεία, γραφεία, αθλητικά κέντρα και, βέβαια, σε μουσεία για την τεχνική που υπηρέτησαν όταν ήταν εργοστάσια. Κάποτε, και είναι η ευτυχέστερη περίπτωση, ο μουσειολόγος διαδέχεται το διευθυντή του εργοστασίου και η ζωντανή πραγματικότητα του χθες περνά σχεδόν ατόφια στην υπηρεσία της Μνήμης. Και στον τομέα αυτόν η βιομηχανική αρχαιολογία βρίσκεται διαρκώς μπροστά σε νέα προβλήματα και ανάγκες: να επιλέξει το αντιπροσωπευτικό λ.χ. μνημείο, να το αξιοποιήσει κατά τον προσφορότερο για την κοινότητα, την ιστορία της και το παρόν της, τρόπο, να δημιουργήσει κατάλληλους ειδικούς, προγράμματα, κοινό, να επιτύχουν οι προσπάθειες οικονομικά, ως επιχειρήσεις, και πολιτισμικά, ως φορείς. Δεν είναι πάντα εύκολο, αντίθετα μάλιστα, είναι συχνά πολύ δύσκολο, όπως πάντα συμβαίνει όταν πρόκειται για κάτι το νέο, που απαιτεί αλλαγή συνηθειών, κριτική αντιμετώπιση ιδεολογημάτων, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ξεπέρασμα του άμεσου προσωπικού ή πολιτικού συμφέροντος, ΠΑΙΔΕΙΑ. Σήμερα επικρατεί άγνοια, βανδαλισμός, εγκατάλειψη και καταστροφή, πώληση σε ευτελή τιμή μνημείων της τεχνικής, οικοπεδοποίηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων, που θα μπορούσαν άριστα να αναχρησιμοποιηθούν. αδιαφορία ή και εχθρικότητα του κοινού αλλά και των αρμόδιων φορέων. Το έργο της ευαισθητοποίησης, της ενημέρωσης κοινού και αρμοδίων είναι επίσης σημαντικό, αφετηριακό. Αλλού η προσπάθεια αυτή εγγράφεται στα μόνιμα ενδιαφέροντα των μέσων επικοινωνίας: η τηλεόραση έχει τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Εκθέσεις με εκατοντάδες χιλιάδες επισκεπτών, δεκάδες μικρών ενημερωτικών εκδόσεων για το ευρύ κοινό, καμπάνιες σε εθνική κλίμακα με δαπάνες εκατομμυρίων υπηρετούν την καλλιέργεια του σεβασμού, τη δημιουργική στροφή προς το παρόν, που καταστρέφεται ανελέητα στο όνομα μιας ανάπτυξης που μετατρέπεται η ίδια σε παρελθόν, πριν προλάβει να ολοκληρωθεί.
Ένα σημαντικό τομέα της προσπάθειας αυτής καλύπτουν τα μουσεία, και μάλιστα τα τεχνικά (50 τέτοια έχει μόνον η Σουηδία). Πολλά από αυτά αξιοποιούν ήδη εν όλω ή εν μέρει βιομηχανικά κτίρια και περιοχές ολόκληρες (Ironbridge στην Αγγλία, Bergslagen στη Σουηδία. Le Creusot στη Γαλλία). Οικομουσεία, υπαίθρια μουσεία, εθνικά ιστορικά πάρκα, περιηγητικά δίκτυα μνημείων τεχνολογίας, μουσεία για την εργασία, «βιομηχανικοί δρόμοι» προσφέρουν σήμερα στους επισκέπτες ανασκαφικούς χώρους, κτίρια με τον παλαιό εξοπλισμό τους συχνά σε λειτουργία, χώρους ψυχαγωγίας, πωλητήρια και εκθέσεις, συμβάλλουν στη διάσωση της Μνήμης, στην οικονομική αναβάθμιση των περιοχών (θέσεις εργασίας), στην πολιτισμική τους ενεργοποίηση με συντονισμό των προσπαθειών ειδικών, τοπικών συλλόγων και αυτοδιοίκησης. Η βιομηχανική αρχαιολογία εξελίσσεται σε ένα δυναμικό τρόπο θεώρησης και ένταξης των αξιοποιήσιμων στοιχείων του πρόσφατου παρελθόντος στη ζωή μας: το Jorvik Viking Centre στο York (Αγγλία) κόστισε 2.500.000 λίρες, αλλά είχε 900.000 επισκέπτες μόνο τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του. Όλες αυτές οι δραστηριότητες (έρευνα, μελέτη, εκδόσεις, αναχρησιμοποίηση, ενημέρωση κοινού, μουσεία, τουρισμός) απαιτούν νέους φορείς και λύσεις, δηλ. και νέα εκπαιδευτικά προγράμματα για την παραγωγή των νέων αναγκαίων ειδικοτήτων. Η βιομηχανική αρχαιολογία είναι πια σήμερα ένας νέος επιστημονικός κλάδος. Οι ειδικοί της σπουδάζουν την ιστορία της βιομηχανίας ειδικά και της τεχνολογίας γενικά και εκπαιδεύονται στην πρακτική και τεχνικές της έρευνας και αξιοποίησης (cultural management) των τεκμηρίων του βιομηχανικού μας πολιτισμού. Η εκπαίδευση στον νέο αυτό τομέα περιλαμβάνει διαφορετικά κατά περίπτωση προγράμματα: μεταπτυχιακά και για πτυχίο (Αγγλία. Πολωνία), μόνο για πτυχίο (ΗΠΑ, Αυστρία), σεμινάρια για ταχύρυθμη εκπαίδευση ερευνητών σε πολλές χώρες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ήδη έτοιμη η μακέτα ενός
βιβλίου (με τον αντίστοιχο οδηγό για το δάσκαλο) που σχεδιάζεται να χρησιμοποιηθεί για την εισαγωγή της βιομηχανικής αρχαιολογίας στη διδασκαλία της ιστορίας στη στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση. Και στην Ελλάδα; Άρχισαν μόλις να παρουσιάζονται, σποραδικά, τα πρώτα σημεία σοβαρού ενδιαφέροντος: εκδόσεις για τη βιομηχανία', ένα. το πρώτο, τεύχος περιοδικού αφιε3 ρωμένο στη βιομηχανική αρχαιολογία , μία έκθεση για τις «Αρχές της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη, 1870-1912»4, το πρώτο βιβλίο αφιερωμένο στην αναχρησιμοποίηση παλαιών βιομηχανικών κτιρίων5, το ενημερωτικό αυτό δελτίο του Κοινωφελούς Ιδρύματος της ΕΤΒΑ, που έχει εγγράψει στους κύριους σκοπούς του την προαγωγή της βιομηχανικής αρχαιολογίας στον τόπο μας (βλ εδώ σ 5) Όλα τα μεγάλα κεφάλαια της προβιομηχανικής και βιομηχανικής μας οικονομίας (λάδι, κρασί, μάρμαρο, για να περιοριστούμε στα εξαγώγιμά μας προϊόντα) περιμένουν το χορηγό, τους ειδικούς. Βαρύνει και το χώρο αυτόν η μακρόχρονη αδιαφορία μας για το νεοελληνικό πολιτισμό, που. στους καιρούς μας, επιτείνεται. Όσοι ξεκίνησαν πριν από μας (Αγγλία, Σουηδία, Γερμανία), αλλά και αυτοί που μόλις συνειδητοποίησαν την καθυστέρησή τους (Πορτογαλία), δείχνουν το δρόμο, που έχει από καιρό οριοθετηθεί. Τον είχε υποδείξει, με τον τρόπο του, ενάμιση αιώνα πριν ο Δόσιος (βλ εδώ σ. 28) και ο Κ.Θ. Δημαράς, κριτικά και σφαιρικά από το 1963: «Θα πρέπει να προβούμε σε μια καθολική απογραφή του εθνικού μας πνευματικού θησαυρού, η οποία να επιτρέψει κάποτε, σε ένα μέλλον που θα είναι τόσο και πιο σύντομο όσο εγκαιρότερα αρχίσουμε, που να επιτρέψει κάποτε την αξιοποίηση των θησαυρών μας όλων. χωρίς εξαίρεση: σε τίποτε δεν είμαστε αρκετά πλούσιοι ώστε να μας είναι η σπατάλη επιτρεπτή . Νομίζω ότι τούτο πρέπει να αποβεί το κύριο έργο της γενιάς μας, και ίσως και της γενιάς των αμέσων διαδόχων μας (...). Αν όμως εμείνουμε ακόμη ολίγον καιρό στην αμέλεια και στην αδιαφορία τις οποίες επέδειξαν οι παλαιότερες γενιές αναφορικά με το ταπεινό αυτό. το άδοξο αλλά αποφασιστικά σημαντικό έργο, αν δεν αποδυθούμε σε αυτόν τον άχαρο αγώνα, ο οποίος θα επιτρέψει στο γένος μας να αποκτήσει ακέρια συνείδηση του πλούτου του, θα έρθει μία ώρα, όπου θα ακούσει ο ελληνισμός το "ουκέτι καιρός". Είναι εντελώς αδύνατον να εξακολουθούμε να τρεφόμαστε με γενικότητες ή με τυχαία ευρήματα: το πρώτο είναι μάταιο και συχνά βλαβερό, το δεύτερο ενέχει οργανικούς κινδύνους και οδηγεί κάποτε σε εσφαλμένες εκτιμήσεις των φαινομένων: οι ιστορικές μας κρίσεις γίνονται πολύ ασφαλέστερες, όταν προηγείται από εκείνες η σύγκριση. Και για να προηγηθεί η σύγκριση από την κρίση, πρέπει να προηγηθεί και από τα δύο η παράθεση όσο γίνεται πληρέστερου, αρτιότερου και ακριβέστερου υλικού». ΣΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
συνέχεια στη σελ. 22
ΤΟ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΣ ΕΤΒΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Ένας από τους κύριους σκοπούς του πληροφοριακού αυτού δελτίου είναι και η κοινοποίηση του έργου του Ιδρύματος. Επειδή πρόκειται για το δεύτερο μόλις τεύχος του και δεν είναι βέβαιο ότι όλοι οι αποδέκτες του έχουν πάρει και το πρώτο, όπου γινόταν μια σύντομη παρουσίαση της ταυτότητας και της ιστορίας του Ιδρύματος, κρίθηκε σκόπιμο να επαναληφθεί το σχετικό κείμενο και στο τεύχος αυτό. με τις προσθήκες που εν τω μεταξύ προέκυψαν ως αναγκαίες (απόφαση του Δ.Σ. της 28ης Συνεδρίας του). Η ανακοίνωση των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος ακολουθεί το καθιερωμένο από το 1ο τεύχος διάγραμμα. Εμπλουτίζεται, βέβαια, με όλες τις αλλαγές που προέκυψαν από την πορεία των εργασιών κατά τη διάρκεια του εξαμήνου. Το Κοινωφελές Ίδρυμα της ΕΤΒΑ είναι ένα νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, που ιδρύθηκε από την Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως το 1981. Η δημιουργία του εγγράφεται στο ενδιαφέρον των ελληνικών τραπεζών για την ενίσχυση της έρευνας και παιδείας στη χώρα μας, που αρχίζει να εκδηλώνεται, με εκδόσεις ιδίως, πριν από είκοσι περίπου χρόνια. Οι κύριοι σκοποί του Κ.Ι. ΕΤΒΑ. όπως ευρύτερα διατυπώνονται στην πράξη συστάσεως και τον Οργανισμό του (ΦΚΕ 230/27.8.1981, τ. Α ). είναι «η διαφώτιση του ελληνικού λαού για την ανάγκη της διατήρησης και προστασίας της παραδοσιακής πολιτιστικής φυσιογνωμίας της χώρας μας και του φυσικού της περιβάλλοντος, παράλληλα με τη βιομηχανική της ανάπτυξη, και η παρουσίαση ενεργού εφαρμογής πρότυπων μεθόδων για την πραγματοποίηση τους». Μέσα για την επίτευξη των σκοπών αυτών ορίστηκαν η δημιουργία και λειτουργία μουσείων ή άλλων πνευματικών κέντρων, η ενίσχυση πολιτιστικών εκδηλώσεων και άλλων αξιόλογων έργων. Η επιθυμία να αναπτυχθεί μία δραστηριότητα συγγενής προς το έργο της ΕΤΒΑ, να αποφευχθούν επικαλύψεις προς αντικείμενα ενδιαφέροντος άλλων κρατικών υπηρεσιών, οργανισμών ή ιδρυμάτων, και να αξιοποιηθούν οι περιορισμένες πιστώσεις και επιστημονικό δυναμικό στην ανάπτυξη σημαντικών αλλά σχετικά αγνοημένων ως σήμερα τομέων έρευνας και παιδείας, εξειδίκευσαν τις επιδιώξεις του Ιδρύματος και εντόπισαν το πρόγραμμα της δραστηριότητάς του στον τεχνολογικό τομέα. Βασικές αρχές του είχαν διατυπωθεί από παλαιότερες αποφάσεις: διερεύνηση και παρουσίαση της βιοτεχνικής, βιομηχανικής και ναυπηγικής παράδοσης της χώρας, με κεντρικό άξονα το παρελθόν της ελληνικής βιομηχανίας (10η Συνεδρία του Δ.Σ./17.9.84) και «κάθε παραγωγική δραστηριότητα που μπορεί να θεωρηθεί ως πρόδρομος της βιομηχανίας μας. από σκοπιά οικονομική, κοινωνιολογική, αρχιτεκτονική, πολεοδομική, τεχνολογική κλπ » (17η Συνεδρία του Δ.Σ./10.10.85). Συμπληρωματικά, το Δ. Συμβούλιο του Ιδρύματος στην 28η Συνεδρία της 21.10.87 υπογράμμισε
«την ανάγκη να αποτελέσει σε μελλοντικές διακηρύξεις, κρίσεις και εισαγωγικά κείμενα εκδόσεων του Ιδρύματος βασικό στοιχείο ή έμφαση στην κοινωνικοοικονομική διάσταση των πραγμάτων». Ο κύριος τομέας δραστηριότητας του Ιδρύματος, όπως διαμορφώθηκε από τις αποφάσεις, μπορεί, για λόγους συντομίας και επιστημονικής ακρίβειας, να οριστεί ως ο της ιστορίας της νεοελληνικής τεχνολογίας κατά την περίοδο από το 1750 ως το 1950 περίπου. Σήμερα το πρόγραμμα δραστηριότητας του Ιδρύματος περιλαμβάνει τέσσερις τομείς: εκδόσεις, μουσεία, επιστημονικές εκδηλώσεις και ανάπτυξη σχέσεων. Σε όλους τους τομείς το Ίδρυμα επιδιώκει την παραγωγή υψηλής ποιότητας πρότυπων έργων και τη συμμετοχή στην πραγματοποίησή τους και άλλων, σχετικών προς το θέμα. φορέων Οι εκδόσεις Οι εκδόσεις επιθυμούν να θεραπεύσουν την καθυστέρηση της έρευνας και παιδείας στον τομέα της ιστορίας της νεοελληνικής τεχνολογίας με 5 σειρές δημοσιευμάτων: Πρωτότυπες εργασίες ελλήνων ειδικών, συνήθως διδακτορικές διατριβές ή περαιωμένες αξιόλογες ερευνητικές εργασίες, που υποβλήθηκαν ύστερα από σχετική ανακοίνωση του Ιδρύματος και κρίθηκαν δημοσιεύσιμες από ειδικές επιτροπές. Στη σειρά αυτή έχει προγραμματιστεί η έκδοση στην ελληνική των εξής εργασιών: - Μ. Συναρέλλη. Δρόμοι και λιμάνια στην Ελλάδα, 1830-1880. Προλεγόμενα μιας οικονομικής αλλαγής - Ε. Παπαγιαννοπούλου, Les grands travaux maritimes en Grèce dans la deuxième moitié du XIX siècle (στα ελληνικά). - Λ. Λεοντίδου, Εκβιομηχάνιση και χώρος της εργατικής τάξης Η πολεοδομική ιστορία των Αθηνών (1880-1980). - Στ. Μαμαλούκου - Π. Κουφόπουλου, Προβιομηχανικά εργαστήρια μεταλλοτεχνίας του Αγιου Ορους. - Στ. Παπαδόπουλου - Χρ. Φλωρεντή, Το Νεοελληνικό Αρχείο της Μονής Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου ως ιστορική πηγή για την τέχνη και τεχνική της περιόδου (17ου 19ου αι.). Μεταφράσεις ξένων κλασικών εγχειριδίων, κυρίως για την προβιομηχανική τεχνολογία και τη βιομηχανική αρχαιολογία, που λείπουν από τη βιβλιογραφία μας. Στη σειρά αυτή προετοιμάζεται, σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο «Θεμέλιο», και θα κυκλοφορήσει μέσα στο χρόνο η μετάφραση του έργου του: - C Cipolla, Europe before the industrial revolution. European society and economy. 1000-1700 (1980). Σχεδιάζεται, ως επόμενη έκδοση, η μετάφραση μας ιστορίας της τεχνολογίας. Επανέκδοση των πηγών της ιστορίας της ελληνικής βιομηχανίας. Θα περιλάβουν παλαιές αξιόλογες, από καιρό δυσεύρε-
τες, ελληνικές εκδόσεις, που αναφέρονται στην ελληνική τεχνολογία. Έχει ήδη εκδοθεί, ως Α' τόμος της σειράς, σε συνεργασία με τον εκδότη Δ. Καράβια, το έργο του: - P. Moraitinis, La Grèce telle qu'elle est (1878). Σχεδιάζεται η έκδοση, ως Β' τόμου της σειράς, των Απάντων του οικονομολόγου Γ. Χαριτάκη. Σειρές παιδευτικών τευχών Στην οικολογική σειρά είναι υπό εκτύπωση ως πρώτο τεύχος Τα ελληνικά δάση, που συντάχθηκε από ομάδα ειδικών επιστημόνων του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (επιστημονική επιτροπή από τους καθηγητές κκ. Γ. Στεργιάδη, Σπ. Ντάφη και Δ. Κωτούλα). Σχεδιάζεται το δεύτερο τεύχος, αφιερωμένο στο θέμα: Ελληνικά ποτάμια και λίμνες. Στη σειρά των πολιτισμικών οδηγών υψηλής ποιότητας με θέμα τη Θράκη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου είναι υπό εκτύπωση, ως πρώτο τεύχος, το έργο: Πολιτισμικός οδηγός Θράκης, που συντάχθηκε από ομάδα ειδικών υπό τους εφόρους αρχαιοτήτων κκ. Χ. Μπακιρτζή και Δ. Τριαντάφυλλο. Προγραμματίζεται ως δεύτερο τεύχος ο Πολιτισμικός οδηγός Σάμου, Ικαρίας, Φούρνων με τη συνεργασία των αρχαιολόγων κκ Φ. Δροσογιάννη και Φ. Ζαφειροπούλου και άλλων ειδικών. Στις εκδόσεις του Ιδρύματος εγγράφεται και το πληροφοριακό δελτίο ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, το δεύτερο τεύχος του οποίου κρατάτε τη στιγμή αυτή στα χέρια σας. Στις εκδόσεις του Ιδρύματος σχεδιάζεται επίσης να περιληφθούν δημοσιεύματα με τα αποτελέσματα εργασιών του Ιδρύματος σε ερευνητικούς και άλλους επιστημονικούς τομείς. Στη σειρά αυτή πρόκειται να εγγραφεί ένα βιβλίο για το μουσείο σηροτροφίας στο Σουφλί (βλ. παρακάτω και σελ. 9). Τα μουσεία Το πρόγραμμα δημιουργίας τοπικών μουσείων τεχνολογικού χαρακτήρα περιλαμβάνει: Το μουσείο για το μετάξι στο Σουφλί, σε συνεργασία με το Δήμο Σουφλίου, τον EOT και τον ΕΟΜΜΕΧ Σκοπός της μόνιμης έκθεσης που θα οργανωθεί στο Αρχοντικό Κουρτίδη είναι να παρουσιάσει την ιστορία του μεταξιού και την παραγωγή, επεξεργασία και χρήση του στην περιοχή του Σουφλίου, στη φάση της παραδοσιακής οικοτεχνίας και, συγκριτικά, της βιομηχανίας. Κατά το 1987 έγινε συστηματική έρευνα από ομάδα ειδικών για την καταγραφή της σηροτροφικής παράδοσης και συγκεντρώθηκε ένα πλουσιότατο πληροφοριακό (συνεντεύξεις), αρχειακό και φωτογραφικό υλικό, που αξιοποιήθηκε για τη σύνταξη της σχετικής μουσειογραφικής μελέτης. Το άρθρο της εθνολόγου κ. Α. Οικονόμου «Η σηροτροφία στο Σουφλί» (σελ. 9) δίνει μια εικόνα του συντελεσμένου έργου. Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στον Αη-Γιάννη Δημητσάνας αποσκοπεί στη διάσωση αντιπροσωπευτικών μνημείων της νεοελληνικής ιστορίας (μπαρουτόμυλοι του '21) και τεχνολογίας (υδροκίνησης) με την αποκατάσταση κτιρίων και εξοπλισμών ενός υδρόμυ-
λου, που συστεγάζει και μια νεροτριβή, και ενός μπαρουτόμυλου παλαιού τύπου. Μέσα σε αυτά θα οργανωθούν εκθέσεις για την υδροκίνηση γενικά και τις εφαρμογές της στη Δημητσάνα. Φέτος έγιναν οι αναγκαίες προεργασίες καθαρισμού του χώρου, προσωρινής παροχέτευσης του ρεύματος και στέγασης των κτισμάτων και συντάχθηκε η προμελέτη-πρόταση διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου και αποκατάστασης των κτιρίων (βλ. εδώ σ. 11). Διερευνάται η εξασφάλιση των αναγκαίων πιστώσεων από συνενδιαφερόμενους φορείς, απαραίτητης προϋπόθεσης για την πραγματοποίηση του έργου. Το Ίδρυμα συνέχισε να εκδηλώνει το ενεργό ενδιαφέρον του για την ανάπτυξη του Τεχνικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, που αναπτύσσει σημαντική δραστηριότητα (βλ. σ. 7). Με πρωτοβουλία του Ιδρύματος δωρήθηκε από την ΕΤΒΑ στο Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης μια σειρά παλαιών κλωστοϋφαντουργικών μηχανημάτων και με δαπάνη του Ιδρύματος πραγματοποιήθηκε η μεταφορά και εγκατάστασή τους στο νέο κτίριο του Μουσείου. Σχεδιάζεται η αποτύπωση του εργοστασίου Άνω Εστίας Έδεσσας, για να συμπληρωθεί η διασωστική προσπάθεια. Επιστημονικές εκδηλώσεις Από το Κοινωφελές Ίδρυμα προετοιμάζεται ένα «Διήμερο Εργασίας» για την «Ιστορία της Νεοελληνικής Τεχνολογίας». Δημόσιες και διεθνείς σχέσεις Το Ίδρυμα ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη στενών σχέσεων: - με τα στελέχη και το προσωπικό της ΕΤΒΑ. Η συμπαράστασή τους μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα θετική στην προώθηση εργασιών που έχουν ήδη αρχίσει ή στη δημιουργία νέων, που θα μπορούσαν να εγγραφούν στο πρόγραμμά του. Αρκετές φορές η συμβολή τους είναι πολύτιμη για την
προώθηση συγκεκριμένων θεμάτων. Είναι και εδώ μία ευκαιρία να ευχαριστήσει και πάλι το Ίδρυμα όσους του παρέχουν, μόνιμα ή ευκαιριακά, τις υπηρεσίες τους. - με τις θυγατρικές εταιρείες της ΕΤΒΑ, για την ανάπτυξη προγραμμάτων κοινού ενδιαφέροντος (εκδόσεις, εκθέσεις.) σε τομείς που τις ενδιαφέρουν. - με τη δημόσια διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση, για προγράμματα κοινού ενδιαφέροντος Θα πρέπει από τη θέση αυτή να ευχαριστήσουμε τον ΕΟΜΜΕΧ, τον EOT, το Νομάρχη Αρκαδίας, το Σεβασμιότατο Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως, το Δήμαρχο Σουφλίου, την ΚΑ' Εφορεία Κλασσικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και τη 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Αθήνας για την πρόθυμη συνεργασία τους σε προγράμματα του Ιδρύματος. - με τον τύπο και τα μέσα ενημέρωσης, για την ενημέρωση του κοινού σε θέματα ευρύτερου ενδιαφέροντος. - με όλους τους εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς φορείς, ιδρύματα και πρόσωπα που εργάζονται σε σχετικούς τομείς . Οι στήλες του Δελτίου είναι ανοικτές για την παρουσίαση έργων, εκδόσεων, εκθέσεων, επιστημονικών συναντήσεων. Στη σύσφιξη των σχέσεων αυτών αποσκοπούν και οι επιστημονικές συναντήσεις των οποίων προετοιμάζεται η οργάνωση από το Κοινωφελές Ίδρυμα της ΕΤΒΑ - με τους διεθνείς και εθνικούς οργανισμούς, φορείς και ιδρύματα, που εργάζονται στον τομέα της τεχνολογίας, για την ανάπτυξη κάθε δυνατής συνεργασίας. Στα πλαίσια των αναπτυσσόμενων αυτών σχέσεων ο Διευθυντής του Ιδρύματος πήρε μέρος στο 6ο Διεθνές Συνέδριο Βιομηχανικής Αρχαιολογίας στην Αυστρία (βλ. εδώ σ. 25) και στην 1η Διεθνή Έκθεση Μουσειολογίας στο Παρίσι (βλ. εδώ σ. 22).
«ΔΙΗΜΕΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ» ΓΙΑ ΤΗΝ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ» (Ι.Ν.Τ.)
Το Κοινωφελές Ίδρυμα της ΕΤΒΑ προγραμματίζει για το Νοέμβριο 1988 την οργάνωση ενός «διημέρου εργασίας» με θέμα την «Ιστορία της Νεοελληνικής Τεχνολογίας». Η Ομάδα Εργασίας, που έχει την ευθύνη της επιστημονικής αυτής συνάντησης, διατυπώνει στην ανακοίνωση αυτή τους σκοπούς, το χαρακτήρα, το περιεχόμενο, τη μεθόδευση και το χρονοδιάγραμμα του διημέρου και προσκαλεί τους ενδιαφερομένους να δηλώσουν τη συμμετοχή τους (Κοινωφελές Ίδρυμα της ΕΤΒΑ, Πανεπιστημίου 20,106 72 Αθήνα, τηλ.: 3641.976 ή 3237.981, εσωτ. 230). 1.0 Ως σκοποί του διημέρου εργασίας ορίστηκαν καταρχήν η συνάντηση και γνωριμία των ελλήνων και ίσως και ξένων ειδικών, που εργάζονται στον τομέα της Ι.Ν.Τ. (κοινοποίηση των ενδιαφερόντων και εργασιών τους). 1.1 Η πρόκληση του ενδιαφέροντος των ειδικών και του ευρύτερου κοινού για την ιστορία των τεχνικοοικονομικών απόψεων της εργασίας (στην παραγωγή και κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών), κατά την τελευταία, ιδίως, εκατονταετία στην Ελλάδα, και για την ανάγκη έρευνας, διάσωσης, μελέτης και αξιοποίησης των σχετικών τεκμηρίων (αρχείων, χώρων, κτιρίων, εξοπλισμών, εργαλείων, προφορικής μαρτυρίας). 1.2 Η μελέτη των δυνατοτήτων και μέσων προαγωγής της έρςυνας αυτής (σε πανεπιστήμια, μουσεία, ιδρύματα) και κοινοποίησης των αποτελεσμάτων της. 1.3 Η διήμερη εργασία θα έχει καταρχήν χαρακτήρα διερευνητικό και ειδικότερα θα επιχειρήσει: α) την αξιολόγηση των προϋποθέσεων που υπάρχουν και όσων θα πρέπει να δημιουργηθούν σε ανθρώπινο δυναμικό, φορείς, μέσα, δυνατότητες και β) την ενημέρωση για τη σημερινή κατάσταση στον τομέα της προβληματικής, μεθόδων και προγραμμάτων, στη χώρα μας και, αντίστοιχα, στο εξωτερικό. 2.0 Επειδή για πρώτη φορά οργανώνεται μια τέτοια συνάντηση, το περιεχόμενο των ανακοινώσεων θα πρέπει να αναφέρεται σε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω θέματα, που θ' αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης και επεξεργασίας κατά το διήμερο εργασίας. 2.1 Διασαφήνιση βασικών εννοιών του γνωστικού τομέα για τον προσδιορισμό προβληματικής και μεθοδολογικών υποδειγμάτων γενικά ή στον παρουσιαζόμενο από κάθε ερευνητή επιμέρους κλάδο ειδικά. 2.2 Διατύπωση αναγκών και προοπτικών για
την Ελλάδα και σε αναφορά με τον επιμέρους κλάδο που έχει επιλέξει ο κάθε εισηγητής (πού βρίσκεται η έρευνα και τι «δέον γενέσθαι»). 2.3 Κριτική ανασκόπηση πεπραγμένων σε πανεπιστήμια και μουσεία, ενδεχομένως σε σύγκριση με ανάλογες εμπειρίες στο εξωτερικό. 3.0 Η Ομάδα Εργασίας υπογραμμίζει την ανάγκη να ενταχθούν τελικά οι ανακοινώσεις σε έναν κεντρικό ιστορικό ιστό, να συνδυαστούν θεωρητικά προσεγγίσεις και ερευνητικές τεκμηριώσεις, να πρυτανεύσει η αναφορά σε μεγάλες αλλαγές των τεχνικών, σε περιοδολογήσεις. 4.0 Η ανακοίνωση αυτή αποτελεί πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς τους ερευνητές, άτομα ή ομάδες, που επιθυμούν να συμβάλουν στην επίτευξη των συγκεκριμένων σκοπών του διημέρου. Παρακαλούνται οι ενδιαφερόμενοι να γνωστοποιήσουν γραπτά την πρόθεση συμμετοχής τους. θα ακολουθήσει συνεννόηση, συνάντηση ή επικοινωνία με τα μέλη της Ομάδας Εργασίας, προκειμένου να προσδιοριστεί ο τομέας και η βασική κατεύθυνση της συμμετοχής. Σκοπός των προσυνεννοήσεων αυτών είναι η καλύτερη οργάνωση της θεματολογίας και η επίτευξη τελικών μορφών των ανακοινώσεων που να επιτρέπουν γόνιμη συζήτηση. 5.0 Ως τόπος του διημέρου εργασίας ορίζεται καταρχήν η Αθήνα, εκτός εάν προκύψει άλλη δυνατότητα από τη συνεργασία με άλλον φορέα, που ενδιαφέρεται για τη συνδιοργάνωση του διημέρου. Το χρονοδιάγραμμα προετοιμασίας και πραγματοποίησης του διημέρου προβλέπει: - Εκδήλωση ενδιαφέροντος ως την 30ή Μαρτίου 1988. - Προσυνεννοήσεις και υποβολή περίληψης μιας δακτυλογραφημένης σελίδας, που θα συνεκτυπωθεί με το πρόγραμμα ως την 30ή Μαΐου 1988. - Κατάθεση του κειμένου ανακοινώσεως ως την 1η Οκτωβρίου 1988. - Διήμερο εργασίας ένα Σαββατοκύριακο κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο Νοεμβρίου 1988. - Κατάθεση των τελικών κειμένων των ανακοινώσεων για τα Πρακτικά, όπου θα συνεκτυπωθούν και οι συζητήσεις, ως τη 15η Ιανουαρίου 1989. 6.0 Με νεότερη ανακοίνωση της (μετά τις 31.5.88) η Ομάδα Εργασίας θα κοινοποιήσει το καταρχήν πρόγραμμα (συμμετοχές και θεματολογία, ενότητες, διάρκεια ανακοινώσεων και συζητήσεων) και την ακριβή ημερομηνία του διημέρου μέσα στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου. 7.0 Για κάθε συμπληρωματική πληροφορία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αποτείνονται στα γραφεία του Ιδρύματος, προσωπικά ή τηλεφωνικά (10π.μ. - 14 μ.μ.), τις εργάσιμες ημέρες.
ΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Δραστηριότητες στο τελευταίο τρίμηνο του 1987 Ιδιαίτερα σημαντικό και πλούσιο σε δραστηριότητες ήταν για το Τεχνικό Μουσείο θεσσαλονίκης το τρίμηνο Οκτωβρίου - Δεκεμβρίου 1987. Ο κύριος στόχος του εξακολουθεί να είναι η ολοκλήρωση της εγκατάστασης του εκθετηρίου, ως τον Οκτώβριο 1988, στο κτίριο που παραχώρησε η ΕΤΒΑ, για να συμπέσει η έναρξη της λειτουργίας του με τον εορτασμό της δέκατης επετείου από την ίδρυση του. Συγχρόνως, το Τεχνικό Μουσείο προσπαθεί να επεκτείνει και να εντείνει τις δραστηριότητες του σε όλους τους τομείς των επιδιώξεων του.
Οραματισμοί και επιδιώξεις Πράγματι, από τις πρώτες στιγμές της θεωρητικής και φιλοσοφικής θεμελίωσης του ιδρύματος, το Συμβούλιο θεωρούσε το εκθετήριο ως βασική προϋπόθεση, αλλά όχι και αποκλειστικό λόγο της ύπαρξης του. Μερικά, μάλιστα, από τα μέλη μπορεί να έβλεπαν το εκθετήριο περισσότερο ως μέσο και λιγότερο ως αυτοσκοπό, χωρίς να μειώνεται καθόλου η αξία και ο ρόλος του ως «κιβωτού διαφύλαξης» και ως «μνήμης του παρελθόντος», στην περιοχή των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στον ελληνικό χώρο. Υπερβαίνοντας αυτό τον αξιόλογο στόχο, οι οραματισμοί περιλάμβαναν δραστηριότητες σχετικές με την προετοιμασία για το μέλλον και αγκάλιαζαν ιδιαίτερα τους νέους που δε θα έπαιρναν την πρωτοβουλία να επισκεφθούν το εκθετήριο, αν δεν υπήρχαν και τέτοιοι προσανατολισμοί.
Φορέας πολιτιστικής παρέμβασης Από την αρχή στόχος των δραστηριοτήτων του Μουσείου είναι «η δημιουργία ευκαιριών για την προσέλκυση του ευρύτερου κοινού, αλλά κυρίως των μαθητών και σπουδαστών, για γνωριμία με τις φυσικές επιστήμες και την τεχνολογία, με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των τομέων αυτών. Να δουν από κοντά, να πειραματιστούν οι ίδιοι και να εκτιμήσουν το περιεχόμενο, τις ομορφιές και τις δυνατότητες αυτού του χώρου, για να θελήσουν να δεθούν μαζί του και να τον υπηρετήσουν». Ένας φορέας πολιτιστικής παρέμβασης, θα λέγαμε σήμερα, στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας, με στόχο την ευαισθητοποίηση των νέων απέναντι στις απαιτήσεις του μέλλοντος, την προσφορά των μέσων για την ανάπτυξη προσωπικών και τεχνικών ικανοτήτων και τη συνειδητοποίηση των ευθυνών τους για την αντιμετώπιση -οε εθνικό επίπεδοτης τεχνολογικής πρόκλησης του 2000. Γι' αυτό, το μεγαλύτερο μέρος των περιορισμένων ανθρώπινων και υλικών πόρων του Μουσείου διατίθεται για ενημερωτικές - παιδευτικές - επιμορφωτικές δραστηριότητες, όπως ομιλίες, διαλέξεις, παρουσιάσεις τύπου πολυθεάματος με μεγάλη ποικιλία οπτικοακουστικών μέσων, ξεναγήσεις, συζητήσεις και πειραματική λειτουργία «τεχνικών ομίλων».
Στη διάρκεια της έκθεσης, και συγκεκριμένα στις 19 Νοεμβρίου, διοργανώθηκε μια διάλεξη, στην αίθουσα του ΕΒΕΟ, με προβολή διαφανειών, και με ομιλητή τον αστροφυσικό κ. Δ. Σιμόπουλο, διευθυντή του Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδη, με θέμα: «30 χρόνια στο Διάστημα». Η έκθεση «30 χρόνια στο Διάστημα» σημείωσε μεγάλη επιτυχία, αν κρίνει κανείς από τα γεμάτα θαυμασμό και θετικές κριτικές εντυπώσεις σχόλια των μικρών και μεγάλων επισκεπτών. 'Ηταν η σοβαρότερη εκδήλωση που οργάνωσε το Μουσείο από την ίδρυσή του. Οι επισκέπτες ξεπέρασαν τις 60 000 από τους οποίους 40 000 μαθητές. Έγιναν 150 παρουσιάσεις/ξεναγήσεις. Κέντρο Δημιουργικής και Καινοτομίας
Ο τεχνικός όμιλος σε ώρα εργασίας
Στόχος όλων αυτών είναι η δημιουργία μικρών ομάδων μαθητών και σπουδαστών, που δεν αρκούνται σε μια συμπτωματική επίσκεψη ενός αξιόλογου εκθετηρίου, αλλά ενδιαφέρονται να αξιοποιήσουν σε συστηματική βάση τις δυνατότητες για προσωπική επιμόρφωση και ανάπτυξη στο χώρο της σύγχρονης τεχνολογίας, που τους προσφέρει το Μουσείο. Η έκθεση «30 χρόνια στο Διάστημα» Το πιο σημαντικό γεγονός του τριμήνου ήταν, χωρίς αμφιβολία, η λειτουργία από 12 Οκτωβρίου μέχρι 12 Δεκεμβρίου της έκθεσης «30 χρόνια στο Διάστημα». Η έκθεση διοργανώθηκε με την ευκαιρία της τριακοστής επετείου από την εκτόξευση του Sputnik (4.10.1957), του πρώτου αντικειμένου που ο άνθρωπος κατόρθωσε να εξαποστείλει στο διάστημα, κατανικώντας την έλξη της βαρύτητας. Η έκθεση οργανώθηκε στο κτίριο της οδού Αχελώου, όπου σήμερα βρίσκεται το εκθετήριο του Μουσείου, χάρη στη διάθεση, για το διάστημα αυτό. και συμπληρωματικού χώρου 300 τ.μ. περίπου, από τον ιδιοκτήτη του κτιρίου και ιδρυτικό μέλος του Μουσείου κ. Π. Τσουκαλά. Το υλικό της έκθεσης ήταν κείμενα, διαγράμματα, φωτογραφίες, εφημερίδες περασμένων ετών, κινηματογραφικές ταινίες, διαφάνειες, βιντεοκασέτες, μοντέλα διαστημοπλοίων, εγκατάσταση δορυφορικής τηλεόρασης και ειδικό εκθετήριο με ένα κομμάτι σεληνιακού πετρώματος, από αυτά που έφεραν στη γη οι αμερικανοί αστροναύτες. Στους έξι χωριστούς χώρους της έκθεσης λειτουργούσαν συγχρόνως ένας προβολέας διαφανειών 36 χλστ, τρία βίντεο, μία κινηματογραφική μηχανή 16 χλστ., μία δορυφορική τηλεόραση με έξι προγράμματα και ένα μαγνητόφωνο με συνομιλία των αστροναυτών, κατά την προσελήνωσή τους, με το Κέντρο Ελέγχου Πτήσεων. Όλο αυτό το πολύτιμο και εντυπωσιακό υλικό συγκεντρώθηκε χάρη στην πρόθυμη συνεργασία του Αμερικανικού Κέντρου Θεσσα-
λονίκης, του Επιστημονικού Τμήματος της Σοβιετικής Πρεσβείας, του Ελληνο-Σοβιετι-κού Συνδέσμου Αθηνών, του Ιδρύματος Ευγενίδη, της European Space Agency και της εταιρείας Αδελφών Συμεωνίδη Πρέπει ακόμη να σημειωθεί η σημαντική οικονομική ενίσχυση για την οργάνωση της έκθεσης από το Κοινωφελές Ιδρυμα Ι. Κωστόπουλου. Η έκθεση ήταν ανοιχτή έξι μέρες την εβδομάδα Για την καλύτερη εξυπηρέτηση των σχολικών ομάδων, οι επισκέψεις γίνονταν πάντα ύστερα από συνεννόηση, ώστε στο χώρο να μην υπάρχουν περισσότερα από 80 άτομα. Κάθε σχολική ομάδα παρέμενε στην έκθεση μιάμιση ώρα. από την οποία συνήθως μισή ώρα ήταν ομιλία - ξενάγηση, μισή ώρα κινηματογραφική προβολή και μισή ώρα ελεύθερη. Η ζήτηση για επισκέψεις ήταν τέτοια ώστε ένα μήνα πριν από το τέλος της έκθεσης είχαν «κλειστεί» όλες οι δυνατότητες για επίσκεψη και πολλά σχολεία πίεζαν για παράταση της λειτουργίας της.
Άποψη της έκθεσης «30 χρόνια στο Διάστημα»
Σημαντικό βήμα στην προσπάθεια για ευρύτερες επιμορφωτικές δραστηριότητες ήταν η απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου να προχωρήσει στην οργάνωση ενός Κέντρου Δημιουργικής και Καινοτομίας. Σκοπός του Κέντρου θα είναι η προσφορά ειδικών προγραμμάτων για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της εφευρετικότητας και της ικανότητας για καινοτομία σε μικρές ομάδες μαθητών και σπουδαστών από τη μια μεριά, και βιοτεχνών και τεχνολόγων από την άλλη. Η οργάνωση και λειτουργία του Κέντρου θα βασιστεί στις πληροφορίες, τις γνώσεις και τις εμπειρίες που έχουν συγκεντρωθεί, κατά την περασμένη πενταετία, από ανάλογα δοκιμαστικά προγράμματα στο χώρο του Μουσείου και σε χώρους επιχειρήσεων και από τη συνεργασία με εκπαιδευτικούς και τεχνικούς οργανισμούς άλλων χωρών, που έχουν μεγάλη και σοβαρή δραστηριότητα στον τομέα αυτό. Είναι βέβαιο πως μια τέτοια προσπάθεια θα ενισχύσουν ιδιωτικοί και δημόσιοι οργανισμοί που ενδιαφέρονται άμεσα για την ανάπτυξη της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, όπως είναι ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών, ο ΕΟΜΜΕΧ και η Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Τεχνολογίας. Στα πλαίσια της προσπάθειας αυτής, ο Διευθυντής του Μουσείου.
που είναι και υπεύθυνος για την οργάνωση του Κέντρου, πήρε μέρος στο πρώτο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Δημιουργικής και Καινοτομίας, που πραγματοποιήθηκε στην Ολλανδία από 13 μέχρι 16 Δεκεμβρίου.
Η ΣΗΡΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΟ ΣΟΥΦΛΙ
Δραστηριότητες στο κτίριο της ΕΤΒΑ στη Σίνδο Όπως είναι γνωστό από δημοσίευμα στο πρώτο τεύχος της ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ, η ΕΤΒΑ, αναγνωρίζοντας τη σημασία που θα είχε ένα μεγάλο, καλά οργανωμένο και δραστήριο Τεχνικό Μουσείο και Κέντρο Τεχνολογικής Ενημέρωσης και Επιμόρφωσης, στη γενικότερη προσπάθεια για τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας, αποφάσισε να ενισχύσει αποτελεσματικά το Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το πρώτο μεγάλο βήμα -στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Κοινωφελούς Ιδρύματος της ΕΤΒΑ- ήταν η παραχώρηση για μια δεκαετία ενός βιομηχανικού κτιρίου, στεγασμένου χώρου 1.500 τ.μ. και αυλής 300 τ.μ., στη Βιομηχανική Περιοχή της Σίνδου. Στη συνέχεια διέθεσε σειρά μηχανημάτων νηματουργείου/υφαντουργείου από παλαιό εργοστάσιο (19101930) της Έδεσσας. αναλαμβάνοντας και τις δαπάνες μεταφοράς των μηχανημάτων. Ως τρίτο βήμα. διέθεσε σημαντικό χρηματικό ποσό για να καλυφθεί μέρος των αναγκών ευπρεπισμού και διαρρύθμισης του κτιρίου. Μέσα στο τρίμηνο έγιναν αρκετές εργασίες στους χώρους που θα στεγάσουν τα γραφεία, το εργαστήριο, τη βιβλιοθήκη και ταινιοθήκη, καθώς και την αίθουσα για ομαδική εργασία. Μεταφέρθηκαν επίσης στο κτίριο καινούργια εκθέματα, μεταξύ των οποίων συσκευές ακτινών Χ από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ένα μεγάλο τυπογραφικό πιεστήριο και ένα τηλεφωνικό κέντρο. Προετοιμάστηκε η μεταφορά ενός ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, πάλι από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πρέπει να σημειωθεί ότι, για λόγους οικονομίας, το κτίριο δεν έχει ακόμη ηλεκτροδοτηθεί, πράγμα που περιορίζει τις δυνατότητες ακόμη και τις χρονικές- για εργασία. Το τελευταίο δείγμα του ενδιαφέροντος της ΕΤΒΑ για την ανάπτυξη και επέκταση του Τεχνικού Μουσείου ήταν η απόφαση να παραχωρήσει, για μόνιμη εγκατάσταση στο κτίριο της Σίνδου, την έκθεση που οργανώθηκε από αυτήν στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Η έκθεση αυτή, με θέμα «Αρχές της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη 1870-1912», θεωρήθηκε από τις καλύτερες ειδικές εκθέσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια στη Θεσσαλονίκη, τόσο από πλευράς ενδιαφέροντος του περιεχομένου όσο και από οργανωτική και αισθητική άποψη. 'Ηδη όλο το υλικό της έκθεσης έχει μεταφερθεί στο κτίριο της Σίνδου και προχωρούν οι εργασίες για την προσαρμογή και εγκατάστασή του στο νέο χώρο. Ελπίζουμε, και ευχόμαστε, πως σύντομα θα συμπληρωθεί με μια δεύτερη, που θα καλύπτει τη δεύτερη φάση της εκβιομηχάνισης της Θεσσαλονίκης, από το 1912 ως το 1940. Το Τεχνικό Μουσείο και η Θεσσαλονίκη το περιμένουν. Μ. ΙΑΤΡΙΔΗΣ
Εκτροφή μεταξοσκωλήκων στο Σουφλί.
Στα πλαίσια του προγράμματος του Κοινωφελούς Ιδρύματος της ΕΤΒΑ εντάσσεται και η δημιουργία μόνιμης έκθεσης στο Αρχοντικό Κουρτίδη στο Σουφλί, με θέμα: «Η σηροτροφία στο Σουφλί» (βλ. και ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, τευχ. Α . σ. 5). Σκοπός της έκθεσης αυτής είναι να παρουσιάσει τις τεχνικές της εκτροφής και επεξεργασίας των κουκουλιών, αντιπαραθέτοντας παραδοσιακές και σύγχρονες τεχνικές, καθώς και τη σημασία, από οικονομική και κοινωνική άποψη, της σηροτροφίας για το Σουφλί. Από την ως τώρα βιβλιογραφική έρευνα έχει διαπιστωθεί η απουσία συστηματικής εθνολογικής έρευνας για τη μεταξοκαλλιέργεια στην Ελλάδα υπάρχουν μόνο σποραδικές πληροφορίες για διάφορα, άλλοτε μεγάλα, σηροτροφικά κέντρα. Συστηματικές μελέτες για τη σηροτροφία έχουν γίνει μόνο από γεωπονική (βιολογία του μεταξοσκώληκα, η μουριά, οδηγοί σηροτρόφου) και οικονομοτεχνική πλευρά (για την περιοχή Σουφλίου από ΕΟΜΜΕΧ, ΕΤΒΑ, Δήμο Σουφλίου). Αντικείμενο της εθνολογικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε ήταν η συστηματική μελέτη των διαδοχικών φάσεων της παραδοσιακής σηροτροφίας (από τη μεταξοσποροποιία και την εκτροφή ως την επεξεργασία και τις χρήσεις), για να συγκεντρωθεί το αναγκαίο για την έκθεση υλικό. Η έρευνα κάλυψε τα χρονικά πλαίσια από το τέλος του 19ου αι. μέχρι σήμερα. Η συλλογή του υλικού έγινε με επιτόπια έρευνα (45 ημέρες) σε πρώτη φάση και ολοκληρώθηκε με ολιγοήμερες συμπληρωματικές έρευνες. Στηρίχτηκε, κυρίως, στην προφορική μαρτυρία (συνεντεύξεις με παλαιούς σηροτρόφους, σποροποιούς, μεταξεργάτριες, κουκουλεμπόρους, εργοστασιάρχες κλπ.) και στην παρακολούθηση όλης της διαδικασίας εκτροφής μεταξοσκωλήκων (σηροτροφική περίοδος: Μάιος - Ιούνιος 1987). Έγιναν αναπαραστάσεις παραδοσιακών τεχνικών, κυρίως από
την επεξεργασία του μεταξιού, που δεν εφαρμόζονται πια, όπως το ψήσιμο των κουκουλιών, το τράβηγμα του μεταξιού, το στρίψιμο, το καλάμισμα, το γίδιασμα, το τυλιγάδιασμα και το βάψιμο. Ένα από τα αποτελέσματα της εθνολογικής έρευνας είναι ότι στην εκτροφή των μεταξοσκωλήκων βασική παραγωγική μονάδα παραμένει η οικογένεια, που χρησιμοποιεί τις παραδοσιακές τεχνικές με ελάχιστες καινοτομίες. Αντίθετα, η επεξεργασία του μεταξιού έχει περάσει οριστικά πια σε βιομηχανικό επίπεδο και τα περίφημα χειροποίητα μεταξωτά του Σουφλίου αποτελούν κειμήλια μιας περασμένης εποχής. Η ιστορική έρευνα (από τον ιστορικό δρ. Μ. Ρηγίνο) φωτίζει εξίσου σημαντικές, με την εθνολογική έρευνα, πλευρές και συμβάλλει στη σύνθεση μιας πληρέστερης εικόνας για τη σηροτροφία στο Σουφλί. Σκοπός της έρευνας αυτής ειδικά είναι η παρουσίαση του γενικού πλαισίου της σηροτροφίας στην Ελλάδα, κυρίως όμως η εκτίμηση της θέσης και σημασίας της σηροτροφίας στη σουφλιώτικη οικονομία και ο σχολιασμός του πλέγματος των κοινωνικών σχέσεων που δημιουργούνται γύ-
ρω απο αυτήν. Η έρευνα αξιοποιεί προς αυτή την κατεύθυνση τα τοπικά αρχεία (Δήμος, Υποθηκοφυλακείο, Εκκλησίες), τα ιδιωτικά αρχεία (εμπορική αλληλογραφία κουκουλεμπόρων) καθώς και την υπάρχουσα σχετική βιβλιογραφία. Η ιστορική περίοδος που ερευνάται είναι από το 1850 ως το 1940 περίπου και ειδικότερα για το Σουφλί από το 1895 περίπου. Η επίδραση της σηροτροφίας στην αρχιτεκτονική-πολεοδομική ανάπτυξη του Σουφλίου, η χρήση και η λειτουργία, τα υλικά και οι τρό-
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΡΤΙΔΗΣ (1870-1944) Προσωπικότητα του Σουφλίου αλλά και του ευρύτερου βορειοελλαδικού χώρου υπήρξε ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης. Γεννήθηκε στην Αδριανούπολη το 1870, όπου και τελείωσε το Γυμνάσιο. Την επαγγελματική του σταδιοδρομία ξεκίνησε ως δάσκαλος. Ανήσυχο και ερευνητικό πνεύμα συνέχισε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Πανεπιστημίου και διορίστηκε σχολάρχης στο Σουφλί, όπου παντρεύτηκε τη Δέσποινα Παπαδοπούλου, κόρη πλούσιου κουκουλεμπόρου. Βαθιά επηρεασμένος από τη δυστυχία και τις αρρώστιες (λοιμώδεις) που μάστιζαν το λαό, αποφάσισε να γραφτεί στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου και να εξασκήσει, στη συνέχεια, με ευσυνειδησία και αυταπάρνηση το επάγγελμα του γιατρού. Η αγάπη του για τον άνθρωπο και ο ζήλος του για την ιατρική επιστήμη, αλλά και οι αντιξοότητες της ζωής (πόλεμοι κ.λπ.), τον οδήγησαν αρκετές φορές μακριά από την πατρίδα (Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Ρουμανία, Αίγυπτο). Ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης διετέλεσε και πολιτικός στην ευαίσθητη και πολύπαθη περιοχή της Θράκης, ως βουλευτής, γερουσιαστής και υπουργός Θράκης (1924-25). Τελείωσε την πολιτική του καριέρα το 1935.
ποι δόμησης των σπιτιών και των κουκουλόσπιτων (ειδικών σηροτροφικών χώρων) είναι το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής έρευνας (από την αρχιτέκτονα κ. Π. Γκαγκούλια). Οι τεράστιοι, επιβλητικοί όγκοι των σπιτιών είναι το ιδιάζον χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής όψης του Σουφλίου, που υπαγορεύονται από τις ανάγκες της οηροτροφίας (ευρυχωρία, καλός αερισμός, φυσική θέρμανση κλπ.). Η οικοδομική δραστηριότητα εντοπίζεται γύρω στο 1882-90 και 1904-10 και πρέπει να συμ-
Η συγγραφική του δράση ξεκίνησε μόλις τελείωσε το Γυμνάσιο με τη δημοσίευση χρονογραφημάτων. Ύστερα ασχολήθηκε με τη συστηματική συλλογή θρακικού λαογραφικού υλικού, γιατί είχε αντιληφθεί έγκαιρα το τέλος και την αξία της διάσωσης του θρακιώτικου λαϊκού πολιτισμού. Το υλικό που συγκέντρωσε βρίσκεται σήμερα στο Λεξικογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας. Η μελέτη και η συγγραφή άρθρων και βιβλίων για την ιστορία της Θράκης αποτέλεσε το κύριο συγγραφικό του έργο. Εξέδωσε τον πρώτο τόμο (από την αρχαιότητα μέχρι το 46 μ.Χ.) του έργου του «Ιστορία της Θράκης» (1932) και «Τα αρχαιοελληνικά μυστήρια» (1934). Πολλά άρθρα και, κυρίως, χρονογραφήματα του δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες, περιοδικά και ημερολόγια (Θρακικά, Αρχείο Θρακικού Θησαυρού, Αθηνά κ.ά.). Ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης έζησε και έγραψε τα περισσότερα έργα του στο Σουφλί, στο παραδοσιακό κτίριο που είναι γνωστό σήμερα ως Αρχοντικό Κουρτίδη. Σε αυτό, που δωρήθηκε από την κόρη του Μαρία Κουρτίδη-Πάστρα στο Κοινωφελές ' Ιδρυμα της ΕΤΒΑ, θα στεγαστεί, σύμφωνα με την επιθυμία της, η μόνιμη έκθεση για το μετάξι, που οργανώνεται από το Ίδρυμα. ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
βαδίζει με μιαν ανάλογη οικονομική ανάπτυξη και ευημερία. Δε θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι η παραδοσιακή σηροτροφία στο Σουφλί περνά μια βαθιά κρίση. Τη μαρτυρούν οι ξεριζωμένες μουριές, η αντικατάσταση τους από καλλιέργειες περισσότερο προσοδοφόρες (καλαμπόκι, ηλίανθοςκ,λπ.), η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση των κατοίκων, η εμφανής φθορά του χρόνου στα οικοδομήματα... Η επιτόπια έρευνα, η συλλογή και διάσωση υλικού για τη σηροτροφία στο Σουφλί ήταν κατεπείγουσα και αναγκαία. Η ολοκλήρωση της θα ήταν αμφίβολη χωρίς τη συμβολή των Σουφλιωτών, προς τους οποίους εκφράζονται θερμές ευχαριστίες. Συνεργάστηκαν και βοήθησαν σημαντικά οι κ.κ. Κων. Αλατζάς, Δε σπ. Αντώνογλου, Σταμ. Αποστολούμης, Γε-ώργ. Γκαγκούλιας, Νικ. Γκαγκούλιας, Δάφνη Γκόστια, Γεώργ. Δεληκώστας, Λάμπρος Κάλφας, Αναστ. Καραβά, Δωροθέα Κοντογιάννη, Χαρ. Κοντογιάννης, Πασχ. Κουτσούνης, Ευθ. Κουτσούνη, Πόπη Μέρμηγκα, Χρυσή Μισόπα-πα, Ευάγ. Μισόπαπας, Σουλτάνα Μισόπαπα, Πηνελόπη Μπιζέρα, Γεώργ. Μπράτσας. Αννα Μπράτσα, Μαυρ. Μπρίκας, Τηλ. Ντιώνιας, Παύλος Παπαλεξανδρής, Αριστείδης Χριστοφορίδης, Σάββας Χατζησάββας. Ηλίας Πέτσινος, Μιχ. Πατέλης, Ανδρ. Πάστρας, Αθηνά Παπαγιάννη, Δημ. Πώπωρας, Τριάδα Πώπω-ρα, Χαράλ. Ρέντας, Αχιλ. Σακελλαρίδης. Γεώργ. Σακελλαρίδης, Ιακώβ Τζίβρε, Ελιεζ. Τζί-βρε, Παγώνα Τσιακίρη, Βαγγ. Τσιακίρης, Γιάν. Τσιακίρης, Παναγ. Τσαλίκα. ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΟΚΙΝΗΣΗΣ ΣΤΗ ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ Το καλοκαίρι που πέρασε πραγματοποιήθηκε η αρχιτεκτονική και μουσειολογική προμελέτη του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης στη θέση ΑηΓιάννης στη Δημητσάνα, που περιλαμβάνει έναν αλευρόμυλο με νεροτριβή και κατοικία του μυλωνά και έναν μπαρουτόμυλο. Τα βασικά προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο αρχιτέκτονας ήταν τρία. Το πρώτο, επιστημονικό - ιστορικό: να ανιχνεύσει και αναπαραστήσει, κατά το δυνατόν, την αρχική μορφή και τις μετέπειτα φάσεις κτιρίων και εξοπλισμών τους. Το δεύτερο, τεχνικό - αναστηλωτικό με τη λεπτομερή αποτύπωση των διαφόρων στοιχείων να τεκμηριώσει την πρόταση επισκευής των υπαρχόντων κτιρίων και να διευθετήσει το χώρο μουσειο-γραφίκά, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί, με τη βοήθεια των εκθέσεων, να κατατοπιστεί σε βασικά ιστορικά θέματα, όπως η οικοτεχνία, η τοπική βιοτεχνία, η υδροκίνηση. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας, το εμπόριο της μπαρούτης, οι αλλαγές και η εξέλιξη των μηχανικών συστημάτων και των ενεργειακών πηγών. Εδώ κρυβόταν το τρίτο πρόβλημα: οι εργασίες να μη γίνουν παγίδα ενός τουριστικού «εξωραϊσμού», αλλά να κρατήσουν το ήθος του φυσικού τοπίου και των χώρων. Από την έρευνα και από τη βοήθεια των ντόπιων προέκυψαν σημαντικές πληροφορίες για την περιοχή και τα άλλα κτίσματα. Το κτίριο του αλευρόμυλου έσωζε αρκετά στοιχεία από την αρχική του φάση: θολοσκεπές, μακρόστενο, με χωρισμένο το ανατολικό του τμήμα που χρησίμευε για κατοικία του μυλωνά Οι προφορικές μαρτυρίες ενός από τους γιους του για τη φτωχική ζωή και την οικονομία στο μεικτό σύστημα οικογενειακής ζωής και οικοτεχνίας ήταν πολύτιμες Εύκολα αναπλάθει κανείς τις ακόμη πιο δύσκολες συνθήκες, τότε που δεν υπήρχε το μικρό ανεξάρτητο σπιτάκι ( 1 η κτιριακή φάση) και όλες οι λειτουργίες (οικογενειακή ζωή και μεταποιητική δραστηριότητα) γίνονταν κάτω από ένα θόλο. Ο θόλος αυτός μαρτυρεί κατασκευαστικά μια σοβαρή φροντίδα και δείχνει τη σημασία που απέδιδαν αυτή την εποχή (πιθανότατα το 17ο αι., αν κρίνουμε από τα υλικά κατασκευής) σε τέτοιου είδους βιοτεχνικά κτίσματα. Οι μηχανισμοί των μύλων έπρεπε να προστατεύονται με σοβαρές κατασκευές, όπως οι θολοδομίες, η λαϊκή όμως οικοδομική δεν είχε την απαιτούμενη ποιότητα, και κάποια στιγμή αποκλίσεις στους τοίχους οδήγησαν στην κατάρρευση τους και στην τοποθέτηση μιας ξύλινης στέγης Όλες αυτές τις πληροφορίες μπορεί κανείς να τις συνθέσει και γραφικά, με σκίτσα, να αναπλάσει για τον επισκέπτη λεπτομέρειες της ζωής και της εργασίας
νερό περνούσε από κάτω, ενώ οι μπαρουτόμυλοι είχαν κατακόρυφη εξωτερική φτερωτή, που κινούσε έναν οριζόντιο άξονα. Αυτός, με ένα σύστημα μικρών εμβόλων, κινούσε κατακόρυφους κόπανους, που χτυπούσαν το μπαρούτι μέσα σε γουδιά. Το σύστημα αυτό, που δεν υπάρχει σήμερα σε κανένα μύλο, κατασκευάστηκε πριν από 20 χρόνια, στο συγκεκριμένο κτίσμα ως πιστό αντίγραφο παλαιοτέρου, σήμερα όμως βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Πρέπει να ανασκευαστεί εξ ολοκλήρου ο μηχανισμός, που είναι αντιπροσωπευτικός της εφαρμοζόμενης κατά την Επανάσταση τεχνολογίας (αργότερα το μπαρούτι τριβόταν από κωνικές μυλόπετρες). Στο μπαρουτόμυλο θα οργανωθεί η έκθεση που θα επιτρέψει στους επισκέπτες να κατανοήσουν την ιστορία της μπαρούτης, την τεχνολογία της επεξεργασίας της κατά τον όψιμο 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα και τη σημασία της στον αγώνα Μετά την πρώτη ενημέρωση και τη χάραξη των γενικών γραμμών του προγράμματος έγινε η αποτύπωση, σχεδιάστηκε η υπάρχουσα κατάσταση και βγήκαν συμπεράσματα για την αντοχή των κτιρίων, για την αρχική τους κατασκευή και για τα στοιχεία που θα πρέπει να αναδειχθούν. Μετά την αποψίλωση του γύρω χώρου, φάνηκε και η δύναμη του νερού, που με τα διάφορα ρεύματα του κινούσε πάνω από πέντε μύλους και, στη συνέχεια, πότιζε τα χωράφια. Η κεντρική ιδέα στην αρχιτεκτονική διαμόρφωση του χώρου είναι να υποβάλλεται συνεχώς στον επισκέπτη η σημασία και δύναμη του νερού. Σε αυτό θα συντελεί η συνεχής παρουσία του στο χώρο και η δυνατότητα που θα προσφέρεται σε ορισμένες θέσεις να θαυμάζει κανείς την «κρέμαση» που κινούσε τις μηχανές. Η παλαιά πορεία που ξεκινούσε από το πλάτωμα του ΑηΓιάννη μέχρι το μπαρουτόμυλο εμπλουτίστηκε με ένα νέο στοιχείο, με την παράλληλη προς το καλντερίμι πορεία ενός μικρού αυλακιού. Αυτό το υγρό στοιχείο,
Ο χώρος του μπαρουτόμυλου ήταν παλιά αλευρόμυλος Η μετατροπή αυτή δεν είναι αυθαίρετη, έτσι γινόταν από παλιά: όταν η συγκυρία καθιστούσε το μπαρούτι ενδιαφέρουσα οικονομική και πλουτοπαραγωγική πηγή ή σημαντική ανάγκη (εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας) πολλοί αλευρόμυλοι μετατρέπονταν σε μπαρουτόμυλους. Η διαφορά της τεχνολογίας δεν είναι μεγάλη: οι αλευρόμυλοι κινούνταν με οριζόντια φτερωτή και το
Δημητσάνα, πρόταση για το μουσείο υδροκινησης
που συνοδεύει τον επισκέπτη, επεκτάθηκε σε επιλεγμένες θέσεις που δημιουργούν πλατώματα και καθιστικά. Από εκεί ο επισκέπτης θα μπορεί να κοιτάζει το τοπίο και τα επιμέρους μικρά κτίσματα - βιοτεχνικές μονάδες και να έχει έναν πρώτο κατατοπισμό για τις εφαρμογές της υδροκίνησης στα επιμέρους κτίσματα. Μ' αυτό τον τρόπο το μουσείο δε θα περιορίζεται στο εσωτερικό των κτισμάτων. Ο επισκέπτης θα μπορεί να σταματήσει, να καθήσει και να ενημερώνεται και έξω από αυτά για τη Δημητσάνα και την ιστορία της βιοτεχνικής παραγωγής της περιοχής. Θα αναδειχθεί το αρχικό κλίμα των χωρών με ανεπίχριστες λιθοδομές και χωμάτινα δάπεδα. Οι επεμβάσεις με σύγχρονη τεχνολογία θα είναι ήπιες, ώστε να πιστοποιούν πότε κατασκευάστηκαν και να μην εξαπατούν τον επισκέπτη. Τα γνήσια τμήματα των λιθοδομών των δύο μύλων θα στερεωθούν στην αρχική τους μορφή, ενώ τα νέα μέλη (στέγαση) θα γίνουν με σύγχρονη τεχνολογία, σε κάποια απόσταση από τις παλαιές λιθοδομές. και με τέτοια μορφολογία ώστε να επιτυγχάνεται αρμονική αντίθεση μεταξύ του παλαιού και του νέου. Σύγχρονα υλικά, όπως κρύσταλλο, εμφανές μπετόν, αντικολλητή πυράντοχη ξυλεία, θα συνδυαστούν, με κατάλληλες διαμορφώσεις και προσεγμένες αναλογίες, με την υφή, το χρώμα και το είδος των παλαιών κατασκευών Το σύνολο επιβάλλεται να υποστεί έναν ευπρεπισμό, χωρίς όμως να αλλοιωθεί το φυσικό περιβάλλον, το χώμα, το λιθόστρωτο, χωρίς δηλαδή να φτάσουμε σε εξωραϊσμούς και ψευδορομαντισμούς. Σκοπός είναι να αποκτήσουμε το πρώτο υπαίθριο μουσείο προβιομηχανικής τεχνολογίας στην Ελλάδα Η προμελέτη προσπάθησε να βρει μια χρυσή τομή της τότε μορφής του χώρου και του σημερινού μουσείου, ώστε ο χώρος να προσφέρει στον επισκέπτη αναψυχή, αλλά και να τον εισαγάγει επαγωγικά στο χθες και στην πολυδιάστατη σημασία του. Γ ΚΙΖΗΣ
κτίριο εξοπλίστηκε επίσης με συστήματα πυρασφάλειας και αντικλοπής. Παράλληλα με την τεχνική υποδομή, άρχισε η οργάνωση των αρχείων: μουσειακών αντικειμένων, φωτοθήκης. ταινιοθήκης, ηχοθήκης και βιβλιοθήκης Δεκαπέντε χιλιάδες αντικείμενα αργυροχοΐας και άλλων τεχνικών του μετάλλου, ξυλογλυπτικής, παιδικών παιχνιδιών, κεραμεικής, μουσικών οργάνων, χαρακτικής και ζωγραφικής, υφαντικής, πλεκτικής, σταμπωτών. ενδυμασιών κ ά. έχουν ως σήμερα καταλογογραφηθεί, φωτογραφηθεί και τοποθετηθεί στις ειδικά κλιματιζόμενες αποθήκες. Ένα μικρό συντηρητήριο. που λειτουργεί κυρίως με εξωτερικούς συνεργάτες, εξυπηρετεί τις ανάγκες του ενδυματολογικού τομέα Η εθνολογική βιβλιοθήκη αριθμεί σήμερα γύρω στα 3.500 βιβλία (ελληνικά και ξένα) και 50 σειρές περιοδικών. Οι συλλογές
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ Το Κοινωφελές Ίδρυμα με την επωνυμία ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ «Βασ. Παπαντωνίου» ιδρύθηκε το 1974 στο Ναύπλιο, με σκοπό την οργάνωση ενός Λαογραφικού Μουσείου και ενός Κέντρου Έρευνας. Στόχοι του Ιδρύματος είναι: 1) η καταγραφή και μελέτη του υλικού πολιτισμού της Ελλάδας, με έμφαση στο χώρο της Πελοποννήσου και σε τομείς όπως η ενδυματολογία, η εθνομουσικολογία και η ανθρωπολογία του χορού. 2) η δημοσίευσηπροβολή των αποτελεσμάτων της έρευνας με εκθέσεις, εκδόσεις και ανακοινώσεις, 3) τα εκπαιδευτικά προγράμματα με σκοπό την εξοικείωση των παιδιών με τις ποικίλες δραστηριότητες του Μουσείου, σε συνδυασμό μάθησης και παιχνιδιού και, τέλος. 4) η μετεκπαίδευση ειδικών στους τομείς που ενδιαφέρουν το Ίδρυμα. Το ΠΛΙ είναι κάτοχος μέρους μετοχών της Ελληνικής Εταιρείας Κονσερβών «ΚΥΚΝΟΣ» Α.Ε., που αποτελούν την κύρια πηγή των εσόδων του. Το κράτος, μέσω του ΥΠΠΟ. ενισχύει οικονομικά το ΠΛΙ με ετήσια επιχορήγηση που καλύπτει το 1/3 περίπου του προϋπολογισμού του. Σημαντική πηγή χρηματοδότησης είναι και οι εκδόσεις του και. συμπληρωματική, το πωλητήριο του. Αξιόλογη, επίσης, είναι η προσφορά δωρεών ιδιωτών, που ενισχύουν σημαντικά τον προϋπολογισμό του. Κτίρια Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το ΠΛΙ είναι η έλλειψη χώρου για τη δη-
μιουργία ενός μεγάλου, αντίστοιχου με τις ανάγκες του Ιδρύματος, κτιρίου: το Ναύπλιο είναι μια παλιά πόλη τα κτίρια της οποίας προστατεύονται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, και ο ελεύθερος χώρος που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ενός Μουσείου είναι δυσεύρετος. Το κύριο κτίριο του ΠΛΙ, πατρικό σπίτι της ιδρύτριας, είναι ένα παλαιό νεοκλασικό οίκημα, στο οποίο το 1978 προστέθηκε μία νέα πτέρυγα Σήμερα ο εκθεσιακός χώρος καταλαμβάνει το ισόγειο και τον α' όροφο αυτού του κτιρίου, ενώ στο β' όροφο υπάρχουν δύο μικρά γραφεία και οι αποθήκες της ενδυματολογικής και άλλων συλλογών Τα ξύλινα και ογκώδη αντικείμενα αποθηκεύονται σε ενοικιαζόμενες αποθήκες Πρόσφατα στον κήπο άρχισε να λειτουργεί και κυλικείο Ένα δεύτερο κτίριο φιλοξενεί τη δανειστική ιματιοθήκη, την αίθουσα σεμιναρίων και τον ξενώνα, ενώ ένα διαμέρισμα χρησιμεύει για τη φιλοξενία του προσωπικού. Σ έναν ιδιαίτερο χώρο, κοντά στο Μουσείο, το ΠΛΙ προσφέρει δωρεάν μαθήματα ελληνικών χορών σε παιδιά της περιοχής. Πρόσφατα το ΠΛΙ απέκτησε ένα νέο. το τρίτο, κτίριο, στους τρεις ορόφους του οποίου στεγάζονται το συντηρητήριο. η επιστημονική βιβλιοθήκη και μία αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Ιστορικό Ως το 1978 έμφαση δόθηκε σε έργα υποδομής. Σύμφωνα με διεθνείς προδιαγραφές και έπειτα από ειδική έρευνα σε αντίστοιχα μουσεία του εξωτερικού αποφασίστηκε να τοποθετηθούν ψυκτικά, θερμαντικά και υγρομετρικά μηχανήματα στον εκθεσιακό χώρο (δύο όροφοι και οι αποθήκες του Ιδρύματος). Το
Οι συλλογές του ΠΛΙ καλύπτουν σχεδόν όλο το φάσμα της ελληνικής παραδοσιακής ζωής - γεωργικής, ποιμενικής, ναυτικής και αστικής. Τα περισσότερα από τα αντικείμενα χρονολογούνται στα τέλη του 19ου και στον 20ό αι.. ενώ αρκετά είναι του 18ου αι. Μέχρι το 1983 μικρό ενδιαφέρον είχε δοθεί στον τομέα της προβιομηχανικής τεχνολογίας. Στη διετία 1984-1985, χάρη στην Ομάδα Προετοιμασίας της Έκθεσης για τα Παραδοσιακά Εργαλεία, που σκοπό είχε τη μελέτη των τεχνικών της φωτιάς, εμπλούτισε τις συλλογές του με αξιόλογες ομάδες αντικειμένων (εργαλεία επεξεργασίας μαρμάρου, ασημιού κλπ.) συστηματικά συγκεντρωμένα Το περιοδικό «Εθνογραφικά» έχει πραγματοποιήσει εκτενή παρουσίαση του έργου της ομάδας αυτής («Εθνογραφικά», τόμ 4-5. 1983-85, σελ 197-214). Οι εκθέσεις στο Μουσείο Το ένδυμα του Ελληνικού Ιστορικού Χώρου, όπως και το ύφασμα γενικότερα, που καταλαμβάνουν και τον κύριο όγκο των συλλογών του Μουσείου, αποτελούν τα θέματα των δύο εκθέσεων που καλύπτουν τους χώρους του ισογείου και του α ορόφου του Μουσείου στο Ναύπλιο Ο χώρος του ισογείου στεγάζει μια έκθεση για τις φυσικές υφαντικές ύλες στην Ελλάδα: την παραγωγή, την επεξεργασία και την εφαρμογή τους στα τοπικά ενδύματα και στην οικιακή χρήση, με αναφορές σε τεχνικές, επαγγέλματα κλπ. που έχουν σχέση με το ύφασμα και τη μετατροπή του σε ένδυμα ή σε χρηστικό αντικείμενο για το σπίτι και την εργασία Η έκθεση του α ορόφου είναι προσωρινή και παρουσιάζει τις ελληνικές βασικές ομάδες ενδυμασιών. Εκτίθενται φορεσιές από την Πελοπόννησο, Μακεδονία. Θράκη, Ήπειρο, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου και τη Μικρασία. Έρευνα Στα πλαίσια των επιστημονικών του προγραμμάτων, το Ερευνητικό Κέντρο του ΠΛΙ έχει περιλάβει έρευνες σε όλη την Ελλάδα για την καταγραφή και μελέτη του υλικού λαϊκού πολιτισμού και. ιδιαίτερα, της τοπικής φορεσιάς, της μουσικής και του χορού.
Ενδυματολογία Το Μάρτιο του 1981 το ΠΛΙ άρχισε μία βιβλιογραφική έρευνα για τη νεοελληνική φορεσιά στα κείμενα των περιηγητών που ταξίδεψαν στην Ανατολή από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) ως το τέλος του 19ου αι. (1899). Η έρευνα καλύπτει θέματα όπως ενδυματολογία, καλλωπισμό προσώπου και περιποίηση σώματος, πρώτες ύλες. κοινωνιολογικά, οικονομία, εμπόριο και δημογραφία. Εθνομουσικολογία Ολοκληρώθηκε από ομάδα ερευνητών του ΠΛΙ με τη συνεργασία του ΡΙΚ (Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου) η μουσικολογική έρευνα της Κύπρου στο διάστημα 1978-1985. Το έργο χρηματοδοτήθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος από το ΥΠΠΟ και ήδη άρχισε η διαδικασία παραγωγής επτά δίσκων με δημοτική μουσική και τραγούδια της Κύπρου Η έρευνα κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος των επαρχιών της Κύπρου και οικισμούς εκτοπισμένων Οι δίσκοι αυτοί καθώς και οι ταινίες με το μουσικό υλικό των αποστολών θα παραχωρηθούν από το ΠΛΙ στην Κύπρο. Μετεκπαιδεύσεις Η μετεκπαίδευση του προσωπικού αποτέλεσε μια από τις κύριες φροντίδες του ΠΛΙ. Ήδη από το 1981 μέλη του έχουν μετεκπαιδευτεί στο εξωτερικό, σε τομείς όπως η συντήρηση υφασμάτων, η εθνομουσικολογία, η ανθρωπολογία του χορού και η κοινωνική ανθρωπολογία. Παράλληλα επιχορήγησε μέλη του για να συμμετάσχουν σε σεμινάρια και συνέδρια στο εξωτερικό Περιοδικές εκθέσεις -Συμμετοχή σε εκθέσεις άλλων μουσείων Η προβολή των συλλογών, που αποτελεί έναν από τους στόχους του ΠΛΙ, ενισχύεται και επεκτείνεται με την υλοποίηση περιοδικών εκθέσεων, αφιερωμένων στην παρουσίαση ενός μόνο θέματος, μιας μόνο ενότητας από τις συλλογές. Στο χρονικό διάστημα από την ίδρυση του μέχρι σήμερα το ΠΛΙ έχει οργανώσει πολλές περιοδικές εκθέσεις, ενώ παράλληλα έχει λάβει μέρος σε αντίστοιχες εκθέσεις που έχουν οργανωθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό 1974: «Οι πελοποννησιακές φορεσιές» Ναύπλιο: ΠΛΙ. 1978: «Οι σαρακατσάνικες φορεσιές στον ελλαδικό χώρο. Ενα οπτικό ξεκαθάρισμα» Ναύπλιο: ΠΛΙ 1979: «Γνωρίστε τα Μέγαρα στο Ναύπλιο». Ναύπλιο: ΠΛΙ Η έκθεση πλαισιώθηκε με σειρά διαλέξεων, προβολή ταινιών και επίδειξη χορών «Θέατρο σκιών και κουκλοθέατρο στον κόσμο». Ναύπλιο: ΠΛΙ. Στη διάρκεια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν ειδικές ξεναγήσεις για τα παιδιά των δημοτικών σχολείων της Αργολίδας 1980 «Οι φορεσιές της Αργολιδοκορινθίας και Αρκαδίας» Ναύπλιο: ΠΛΙ 1982: «Οι τρεις κύκλοι της ζωής», στα πλαί-
Άποψη της έκθεσης για τις φυσικές υφαντικές ύλες
σια των εκδηλώσεων ΕΥΡΩΠΑΛΙΑ ΕΛΛΑΣ 1982. Βέλγιο: Δημαρχείο Βρυξελλών 1983: «Τέχνες και λαϊκές παραδόσεις της Πελοποννήσου», σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης θεσσαλονίκη σε αίθουσα του Γαλλικού Ινστιτούτου. 1984: «Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα, άλλοτε και τώρα» και «Ελληνικές φορεσιές - Μικροτεχνήματα», στα πλαίσια του εορτασμού των 10 χρόνων από την ίδρυση του ΠΛΙ στο Ναύπλιο «Η δαντέλα στον κόσμο». Συμμετοχή στην έκθεση της δαντέλας στο Μπουράνο Βενετίας. «Το παραδοσιακό σαμάρι» Εκθεση αφιερωμένη στο χωριό Μηλιές Ναύπλιο: στις αίθουσες της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. 1985: «Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα, άλλοτε και τώρα» Συμμετοχή στον εορτασμό για την «Αθήνα. Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» Αθήνα: Ατενέουμ «Το παιδί και το παιχνίδι», σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σπουδών Μωραΐτη Αθήνα: Ιδρυμα Νεοελληνικών Σπουδών. Η έκθεση πλαισιώθηκε από έναν κύκλο ομιλιών σχετικών με το μουσείο, την ποίηση, την άθληση, τη μουσική και το παιχνίδι και τη σχέση τους με το παιδί «Θέατρο σκιών και ο Καραγκιόζης». Ναύπλιο: στις αίθουσες της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Η έκθεση πλαισιώθηκε από παραστάσεις καραγκιόζη, που πραγματοποίησαν παιδιά, διαλέξεις και εργαστήρι κατασκευής φιγούρων. 1986: «Το παιδί και το παιχνίδι». Ναύπλιο: στις αίθουσες της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Παράλληλα με την έκθεση λειτούργησε και παιδικό εργαστήρι, όπου τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να φτιάξουν τα δικά τους παιχνίδια «Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα, άλλοτε και τώρα», σε συνεργασία με το Δήμο Λευκωσίας Λευκωσία: Πύλη Αμμοχώστου.
«Το παιδί και το παιχνίδι», σε συνεργασία με το ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ ΕΛΛΑΣ Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας. Η έκθεση πλαισιώθηκε με προγράμματα ζωγραφικής, χαρτοκοπτικής, ξυλογλυπτικής και κατασκευής παιδικών παιχνιδιών. «Αιγαιοπελαγίτικες φορεσιές» στα πλαίσια της Πανευρωπαϊκής Πολιτιστικής Συνάντησης Βενετίας. Ιταλία, Τρεβίζο. 1987: «Ελληνικές λαϊκές φορεσιές», με τη συμμετοχή του κ. Ζ. Παπαγεωργίου Αθήνα: Ελληνοαμερικανική Ένωση. «Ελληνικό Κέντρο Αφίσας». Συμμετοχή Αθήνα. «Μουσική και χορός στο γάμο» στα πλαίσια του εορτασμού της διεθνούς ημέρας των Μουσείων, που οργανώθηκε από το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης. Αθήνα: Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης «Μέτρα και σταθμά» Συμμετοχή στην έκθεση που οργανώθηκε από το Υπουργείο Ερευνας και Τεχνολογίας Αθήνα: Ζάππειο Μέγαρο. «Pliages. Plissages et Plangi» Συμμετοχή στην έκθεση που οργάνωσε το Μουσείο Imprimeries sur Etoffes στη Μυλούζη Γαλλίας «Μουσικές στο Αιγαίο». Συμμετοχή στην έκθεση που οργάνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού Σύρα και Αθήνα Η έκθεση πλαισιώθηκε με σειρά ομιλιών «Έκθεση παπουτσιού». Συνεργασία με το Hellenic Exports Promotion Organization στα καταστήματα Bloomingdale's στη Νέα Υόρκη. Προετοιμάζονται 1988: «Ελληνικές φορεσιές» στα πλαίσια των εκδηλώσεων που οργανώνει το International Society of Folklore στο Λος Άντζελες της Αμερικής (Ιανουάριος). «Ο Καραγκιόζης στην τέχνη», σε συνεργασία με το Δήμο Λευκωσίας. Λευκωσία: Πύλη Αμμοχώστου (Μάρτιος). «Μουσικές στο Αιγαίο», σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. Γενεύη, Ελβετία (Οκτώβριος).
Εκδόσεις Το ΠΛΙ στα δεκατρία χρόνια λειτουργίας του έχει πραγματοποιήσει σημαντική εκδοτική και δισκογραφική δραστηριότητα. Ι. Βιβλία 1. Άμαντρυ, Αγγ., Η Ελληνική Επανάσταση σε γαλλικά κεραμεικά του 19ου αιώνα Αθήνα, 1982, 23x23,5 εκ., 138 σελ, πιν 138 (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1983). 2. Amandry, Ang., L'Indépendance grecque dance la faience française du 19ème siècle. Athènes, 1982, 23x23,5cm., 138 p., pl. 138 (Prix de l'Académie d'Athènes 1983). 3. Baud-Bovy, S., Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι. Εισαγωγικό σημείωμα Φοίβου Ανωγειανάκη. Συνοδεύεται από δύο κασέτες και μεταγραφή των μουσικών παραδειγμάτων των κασετών. Ναύπλιο, 1983, 23,5x17 εκ., σελ. 123. 4. Baud-Bovy. S., Essai sur la chanson populaire grecque. Note liminaire de Fivos Anoyanakis. Accompagné de deux cassettes et d'une transcription des examples musicaux figurant sur les deux cassettes. Nauplie, 1983, 23,5x17 cm.. 123 p. 5. Connell. Chr., In the bee-loud glade. A study with drawings of greek village life on the southern Cycladic islands of Amorgos, Donoussa, Schinoussa and Irakleia. (Μια μελέτη που παρουσιάζει σε σκίτσα την ελληνική αγροτική ζωή στα Κυκλαδικά νησιά Αμοργός, Δονούσα, Σχι-νούσα και Ηράκλεια). Nafplion, 1980, 20,5x14,5 cm., 155 p., dr. 42. 6. Λουτζάκη, P., Ο γάμος ως χορευτικό δρώμενο. Η περίπτωση των προσφύγων της Ανατολικής Ρωμυλίας στο Μικρό Μοναστήρι Μακεδονίας Ναύπλιο, 1987, 28x21 εκ., (ελληνικά και αγγλικά), σελ. 50, πίν. 23, χάρτ. 3. 7. Παπαδόπουλος, Στ., «Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο». Τόμος Α' : Η χαλκοτεχνία στον ελληνικό χώρο (1900-1975) κατά την προφορική μαρτυρία των χαλκουργών Ναύπλιο, 1982, 32x23 εκ , σελ. 219. Τόμος Β : Συλλογή τύπων και διακοσμητικών θεμάτων των χάλκινων σκευών Ναύπλιο, 1982, 32x23 εκ., σελ. 117. 8. Παπαντωνίου, Ιωάν., Ελληνικές Φορεσιές Ναύπλιο, 1981, 22x24 εκ., σελ. 55, χάρτ. 1 (β' έκδ). 9. Papantoniou. loan., Greek Costumes. Nafplion, 1981 (2nd ed.) 22x24 cm., 55p., map 1. 10. Παπαντωνίου, Ιωάν., Κατάλογος Έκθεσης Μουσείου Ναυπλίου. Ναύπλιο, 1981. 20x20 εκ., σελ. 89, πίν. 32 11. Papantoniou, loan., Guide of the exhibition of the Museum in Nafplion. Nafplion, 1981, 20x20 cm., 89 p., pl. 32. 12. Παπαντωνίου, Ιωάν., Κατάλογος Έκθεσης: Η ελληνική γυναικεία φορεσιά και το κόσμημα, άλλοτε και τώρα. Αθήνα, 28x20,9 εκ., σελ. 38 (δίγλωσση έκδοση: ελληνικά, αγγλικά). 13 Ρωμαίου-Καρασταμάτη, Ελ., Η ποδιά της
Καραγκούνας. Διδακτορική διατριβή Ναύπλιο 1980, 24x17 εκ., σελ. 183, πίν. 15. 14. Παπαντωνίου, Ιωάν., - Ζάνος. Στ., Μια ποδιά από την Αττική (σχέδια και εφαρμογές) Ναύπλιο 1985, 22x24 εκ., σελ. 4. II. Περιοδικά 1. Εθνογραφικά. Τόμοι 1-5. Τόμος Α: 1978, 28x21 εκ., σελ. 192 Τόμος Β: 1979-80, 28x21 εκ., σελ. 147. Τόμος Γ: 1981-82, 28x21 εκ , σελ. 148. Τόμος Δ: 1983-85, 28x21 εκ , σελ. 214. III. Άλλες εκδόσεις Ημερολόγια 1983-86, 50 είδη καρτών, 10 είδη αφισσών. IV. Δίσκοι μουσικής 1. Ελληνική Δημοτική Μουσική. Δίσκος 1ος: Μουσική και τραγούδια από τη Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρο, Πελοπόννησο. Δωδεκάνησα και Κύπρο. Δίσκος 2ος: Μουσική και τραγούδια από τη Μακεδονία, Θράκη, Βόρ. Ήπειρο, Πελοπόννησο, Δωδεκάνησα και Μικρασία Δίσκος 3ος: Μουσική και τραγούδια του γάμου από τη Μακεδονία, Θράκη, Βόρ Ήπειρο, Πελοπόννησο και Μικρασία. Δίσκος 4ος: Γκάιντα και νταχαρές από την Ορεινή Σερρών. 2. Η Ελληνική Μουσική Παράδοση της Κάτω Ιταλίας (διπλό άλμπουμ). 3. Κύπρος - Δημοτική Μουσική (άλμπουμ 7 δίσκων) Υπό έκδοση. V. Κασέτες Ελληνική Δημοτική Μουσική: μουσική και τραγούδια από τη Μακεδονία. Θράκη, Ήπειρο, Πελοπόννησο, Δωδεκάνησα. Αττική Υπό έκδοση Welters Linda: Τα πουκάμισα της Αττικής.
Εκθεση ισογείου: Το κέντημα (δωδεκανησιακό δωμάτιο)
Διάθεση εκδόσεων Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα Πλ. Βικτωρίας3, 10434 Αθήνα, τηλ.: 8834.020 Βασ. Αλεξάνδρου 1, 211 00 Ναύπλιο, τηλ. (0752) 28.379. Κεντρική Διάθεση: Βιβλιοπωλείο «Δωδώνη». Ασκληπιού 3, 106 79 Αθήνα, τηλ.: 3630.312 Άλλες δραστηριότητες Το ΠΛΙ έχει οργανώσει και προσφέρει δωρεάν μαθήματα ελληνικών χορών σε παιδιά και νέους του Ναυπλίου. Από το 1981, επίσης, έχει οργανώσει καλοκαιρινά σεμινάρια ελληνικών χορών, που απευθύνονται κυρίως σε αλλοδαπούς. Το 1980 το ΠΛΙ βοήθησε στη δημιουργία και οργάνωση του Μουσείου Ενθυμημάτων στη Νέα Κίο Αργολίδας. Έκτοτε το Μουσείο λειτουργεί με την επίβλεψη του Μουσείου Ναυπλίου Το 1981 οργάνωσε την ειδική συνάντηση των μελών της ενδυματολογικής ομάδας του ICOM Την ίδια χρονιά οργάνωσε την πρώτη συνάντηση με θέμα «Το Μουσείο και το Σχολείο» στο Ναύπλιο. Το 1984 οργάνωσε το ετήσιο συνέδριο της ομάδας των ενδυματολόγων του ICOM. στα πλαίσια του εορτασμού των δέκα χρόνων από την Ίδρυση του. Η βράβευση Το 1981 το ΠΛΙ ήταν υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Βραβείο του καλύτερου μουσείου της χρονιάς. Η Επιτροπή του Βραβείου (ΕΜΥΑ) του απένειμε το πρώτο βραβείο για το μέγεθος και την ποιότητα των συλλογών του, την άριστη έκθεση «Καλλιέργεια, παραγωγή και εφαρμογή των φυσικών υφαντικών υλών», την ευρύτητα των προγραμμάτων έρευνας και την πρωτοτυπία των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων. ΡΕΝΑ ΛΟΥΤΖΑΚΗ
«ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,1870-1912» Μία έκθεση που οργάνωσε η ΕΤΒΑ Την πρώτη περίοδο της μετεξέλιξης της Θεσσαλονίκης σε σύγχρονο αστικό κέντρο παρουσίασε η Έκθεση «Αρχές της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη, 1870-1912», που οργανώθηκε με την ευθύνη και εποπτεία του Κοινωφελούς Ιδρύματος της ΕΤΒΑ και της Διεύθυνσης Διοίκησης της Τράπεζας στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, από 5-26 Σεπτεμβρίου 1987. Την έρευνα του υλικού και την οργάνωση της Έκθεσης είχαν οι Θεσσαλονικείς αρχιτέκτονες Βασ. Σ. Κολώνας και Όλγα Τραγανού-Δεληγιάννη. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στον Πρόλογο του τότε Διοικητή της ΕΤΒΑ κ. KM. Σοφούλη, στον κατάλογο της Έκθεσης, αυτή εντάχθηκε στο πρόγραμμα της ΕΤΒΑ για «την ενίσχυση της έρευνας, σπουδής και κοινοποίησης της τεχνολογικής, προβιομηχανικής και βιομηχανικής, κληρονομιάς της χώρας». Στόχος της Έκθεσης ήταν η παρουσίαση μιας σημαντικής αλλά όχι ιδιαίτερα γνωστής περιόδου της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, κατά την οποία η βιομηχανία της έκανε τα πρώτα της βήματα. Από το 1870 και εξής αναπτύσσονται γύρω από την πόλη νέες βιομηχανίες για νήματα, άλευρα, ζύθο, κεραμικά δομικά υλικά, καπνά και δέρματα. Στην Έκθεση γίνεται μία πρώτη προσπάθεια να καταγραφεί ο εκσυγχρονιστικός ρόλος της βιομηχανίας για την εικόνα και τη ζωή της πόλης, καθώς και η σημασία των εγκαταστάσεων αστικής υποδομής που συμπορεύτηκαν με τις βιομηχανικές στα πρώτα τους βήματα και τις διευκόλυναν στη λειτουργία τους Μετά από έρευνα σε αρχεία, κρατικά και ιδιωτικά, καθώς και σε βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης, συμπληρωμένη με στοιχεία που είχαν εντοπιστεί σε αρχεία και βιβλιοθήκες του εξωτερικού παλαιότερα, έγινε επιλογή των μέσων για την παρουσίαση αυτή: παλαιοί χάρτες και σχέδια των βιομηχανικών περιοχών και των εγκαταστάσεων, αεροφωτογραφίες, έγγραφα εταιρειών, μηχανές και, τέλος, σύγχρονες φωτογραφικές λήψεις όσων από τις εγκαταστάσεις διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας. Τις σύγχρονες λήψεις ανέλαβε ο φωτογράφος κ Γ. Πούπης από τη Θεσσαλονίκη και τη σχεδίαση και εκτέλεση των κατασκευών της έκθεσης το αρχιτεκτονικό γραφείο «Τετράς», επίσης από τη Θεσσαλονίκη Τον εκθεσιακό χώρο του Γαλλικού Ινστιτούτου σηματοδότησε κατά τη διάρκεια της Έκθεσης μεταλλική κατασκευή που «έφερε» τον τίτλο της, θυμίζοντας τις καμινάδες των παλαιών εργοστασίων με τους δύο κατακόρυφους σωλήνες της σε βαθυκόκκινο χρώμα Στην είσοδο του κτιρίου αλλά και του κυρίως εκθεσιακού χώρου κυριαρχούσε η αφίσα της έκθεσης, που είχε ως θέμα ένα από τα πρώτα βιομηχανικά κτίρια της πόλης: το νηματουργείο Σαΐα, στην παραλία, στην περιοχή της σημερινής Μητρόπολης (θέμα μεγεθυσμένο από ταχυδρομική κάρτα της εποχής). Το νέο, πρωτόγνωρο για την πόλη, μέγεθος του κτίσματος (ιδιαίτερα μακρύ), με επαναλαμβανόμενα στοιχεία στην όψη και, ιδιαίτερα, η καμινάδα -νέο σημείο αναφοράς για την
εικόνα της πόλης- αποτέλεσαν την εισαγωγή στην ανάγνωση των νεωτεριστικών στοιχείων της εποχής αυτής. Χάρτης της πόλης του 1909 συμπλήρωνε, μαζί με το ταμπλώ-αφίσα, το πλαίσιο της εισόδου στον κυρίως εκθεσιακό χώρο. Τοποθετούσε το θεατή, με τη βοήθεια των σχετικών υπομνημάτων, άμεσα στο χώρο και έμμεσα στο χρόνο. Οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις είχαν τονιστεί χρωματικά, ώστε να διακρίνονται σαφώς. Το σύνολο ολοκλήρωνε εισαγωγικό κείμενο σε αυτό επισημαινόταν ο ρόλος της τεχνικής κινητήριας δύναμης (ατμού), της χρήσης νέων υλικών, της αναπτυσσόμενης συγκοινωνιακής υποδομής και της μετακίνησης του εργατικού δυναμικού για την πρώτη περίοδο της εξέλιξης της Θεσσαλονίκης σε βιομηχανική πόλη. Ειδική μεταλλική κατασκευή -είδος στεγάστρου- πάνω από την είσοδο του εκθεσιακού χώρου θύμιζε τις μεταλλικές κατασκευές που αποτέλεσαν χαρακτηριστικό νεωτερισμό στον τομέα των νέων τρόπων δόμησης της εποχής Το μεγαλύτερο τμήμα του εκθέσιμου υλικού οργανώθηκε σε δύο κύριες ενότητες: Α: τις συγκοινωνίες και τις αστικές εξυπηρετήσεις και Β: τα εργοστάσια. Από τα βιομηχανικά κτίρια που εικονογραφούσαν τη Θεσσαλονίκη στο πέρασμα της από το 19ο στον 20ό αι. είκοσι περίπου μπόρεσαν να εντοπιστούν και να παρουσιαστούν (Από αυτά σώζονται σήμερα τα δέκα και μόνο πέντε λειτουργούν ακόμη). Στο τελευταίο τμήμα της έκθεσης έγινε προσπάθεια παρουσίασης τριών ομάδων θεμάτων: α) των οικονομικών οργανισμών που λειτουργούσαν στην πόλη και στήριξαν την ανάπτυξη της βιομηχανίας, β) του εργατικού δυναμικού και
Μηχανουργείο Α Εργοστάσιο Ηλεκτρικής, Θεσσαλονίκη
γ) του σύγχρονου εξοπλισμού και των νέων υλικών δομής Το σύνολο συμπλήρωναν μηχανήματα που μετέφεραν τον επισκέπτη στην πραγματική κλίμακα των βιομηχανικών μονάδων: ένας μηχανικός αργαλειός του υφαντουργείου Τόρρες (σήμερα ΒΙΛΚΑ Α.Ε.), ένα μηχάνημα ελέγχου αντοχής νημάτων και μία πλάστιγγα, προσφορές του Τεχνικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Τα εκθέματα οργανώθηκαν σε ειδικά κατασκευασμένα ταμπλώ, μια που η Έκθεση, στο σύνολο της, θα μεταφερθεί μόνιμα στις νέες εγκαταστάσεις του Τεχνικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, στη Βιομηχανική Περιοχή Θεσσαλονίκης της Σίνδου. Σε μεγάλα αναλόγια γινόταν αναφορά, με γενικά κείμενα, σε καθεμιά από τις κύριες ενότητες της Έκθεσης. Σε μικρά αναλόγια, ειδικά κείμενα κατατόπιζαν τον επισκέπτη που είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ίδρυση και λειτουργία κάθε εγκατάστασης ή ομάδας εγκαταστάσεων. Γιγαντοφωτογραφίες, μία σε κάθε βασική ενότητα, έδιναν έμφαση σε σημαντικές εγκαταστάσεις (λιμάνι, νηματουργείο Σαΐα: πρώτο νηματουργείο). Ειδική κατασκευή αναδείκνυε το θέμα του εργατικού δυναμικού, για το οποίο το εικονογραφικό υλικό ήταν ελάχιστο. Η ποικιλία του υλικού καθόρισε τη σύνθεση κάθε ταμπλώ. Στην πρώτη ενότητα κυριαρχούσαν οι σύγχρονες λήψεις στα ταμπλώ της Εταιρείας του λιμανιού, των εταιρειών ύδρευσης και φωταερίου και των δημοτικών σφαγείων, ενώ στις εγκαταστάσεις των σιδηροδρόμων και του ηλεκτρισμού επικρατούσε το πρωτότυπο αρχειακό υλικό και οι παλαιές φωτογραφίες σε αντίγραφα. Ειδικά για τα ταμπλώ των σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων ξεχώριζαν τα μοναδικά σε εκτέλεση παλαιά πρωτότυπα σχέδια του Σταθμού των Ανατολικών Σι-
Άποψη της έκθεσης
δηροδρόμων, των βοηθητικών κτιρίων, του εξοπλισμού και του τροχαίου υλικού από το Αρχείο της Διεύθυνσης Περιφέρειας Θεσσαλονίκης του ΟΣΕ. Σε πανόραμα της πόλης των αρχών του αιώνα είχαν παρατεθεί επιλεκτικά αντίγραφα σημαντικών νομοθετημάτων, που υποβοήθησαν την εγκατάσταση των δικτύων εξυπηρετήσεων και τη χωροθέτηση των βιομηχανιών. Στη δεύτερη ενότητα τα στοιχεία για τις επιμέρους βιομηχανικές μονάδες ομαδοποιήθηκαν και δημιουργήθηκαν η γωνιά των βιομηχανιών ζύθου και των παγοποιείων (Όλυμπος και Νάουσα), το μεγάλο ταμπλώ των νηματουργείων και υφαντουργείων (Σαΐα, Τόρρες, Nouvelle Filature, Ανώνυμη Εταιρεία Υφασμάτων και Φεσιών, Τουρπάλη) και το χαμηλό εκθετήριο για τις βιομηχανίες δομικών υλικών (Κεραμοποιία Αλλατίνι, Εργοστάσιο Πλακιδίων Γ. Φέδη). Ιδιαίτερες εκθετικές επιφάνειες αφιερώθηκαν στα συγκροτήματα και κτίρια που μέχρι σήμερα λειτουργούν απαράλλαχτα με τη λειτουργία που είχαν αρχικά (Βυρσοδεψεία Νούσια, Μύλοι Αλλατίνι). Στα βιομηχανικά κτίρια που εκτέθηκαν συμπεριλαμβάνονταν και τα τέσσερα που στην εποχή τους συγκαταλέγονταν στις εξήντα μεγαλύτερες βιομηχανίες του Οθωμανικού Κράτους (ο ατμόμυλος: «ο μεγαλύτερος μύλος όλης της Ανατολής», το κεραμοποιείο και τα δύο νηματουργεία: Σαΐα και Nouvelle Filature). Την ενότητα ολοκλήρωναν τα στοιχεία για το καπνεργοστάσιο της Régie και το κτίριο της Ιχθυαγοράς. Σημαντική θέση στην τελευταία ομάδα εκθεμάτων καταλάμβαναν τα στοιχεία για τη δραστηριότητα των πιστωτικών οργανισμών που ιδρύθηκαν στην πόλη είτε από ντόπιους εμπορικούς κύκλους είτε ως υποκαταστήματα μεγάλων τραπεζών της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας: έγγραφα και επιταγές της Οθωμανικής Αυτοκρατορικής Τράπεζας, της Τράπεζας Θεσσαλονίκης, της Τράπεζας Μυτιλήνης και της Τράπεζας Ανατολής. Επιστολογράφο και μετοχές ασφαλιστικών και ναυτιλιακών εταιρειών συμπλήρωναν την ομά-
δα των εκθεμάτων. Φωτογραφίες, πρωτότυπα σχέδια και επιστολογράφο αποτελούσαν το υλικό της τελευταίας ομάδας εκθεμάτων, που παρουσίαζε τα νέα υλικά και τους νέους τρόπους δόμησης, που έδωσαν τις δυνατότητες διαμόρφωσης ενιαίων εσωτερικών χώρων και πρωτόγνωρα μεγέθη κατασκευών για την πόλη Τα επιστολογράφο θύμζαν τους αποστολείς τους: τους αντιπροσώπους ευρωπαϊκών εμπορικών και βιομηχανικών οίκων, που εξυπηρέτησαν τις νέες παραγωγικές μονάδες, και τους νέους επαγγελματίες, μηχανολόγους, ηλεκτρολόγους, που κάλυψαν τις νέες απαιτήσεις της τεχνολογίας. Μία μεγάλων διαστάσεων αεροφωτογραφία του κέντρου της Θεσσαλονίκης στα 1915
Θεσσαλονίκη, ζυθοποιείο « Όλυμπος»
αποτέλεσε την αποχαιρετιστήρια εικόνα της πόλης του τότε. Το τελικό κείμενο περιέγραφε τη συνέχεια: «Η πρώτη περίοδος της δημιουργίας της σύγχρονης βιομηχανικής πόλης οριοθετήθηκε από την απελευθέρωση της (1912). Ο ιστορικός μετασχηματισμός της συνεχίστηκε με εντονότερους ρυθμούς. Σε αυτόν συνέβαλαν ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος, η ανασυγκρότηση της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1917, η εγκατάσταση των προσφύγων και η κρατική πολιτική Νέες παραγωγικές μονάδες προστέθηκαν στις παλαιές, ενώ αυτές μετεξελίχθηκαν ώστε να συνεχίσουν να ζουν Πολλές, αφού εκπλήρωσαν τη λειτουργία τους και εξάντλησαν τα περιθώρια εξέλιξης τους, προσφέρουν σήμερα τις εγκαταστάσεις τους ως μαρτυρία μιας εποχής σημαντικής για τη νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης». Στις τρεις εβδομάδες της λειτουργίας της την Έκθεση επισκέφτηκαν πολλοί κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, που εκτίμησαν θετικά τη συμβολή της στην παρουσίαση της ιστορίας της βιομηχανίας του πρώτου βιομηχανικού κέντρου της Βόρειας Ελλάδας. Η μεταφορά και παραμονή της ως μόνιμης Έκθεσης στα πλαίσια της λειτουργίας των νέων εγκαταστάσεων του Τεχνικού Μουσείου Θεσσαλονίκης στη Βιομηχανική Περιοχή Θεσσαλονίκης θα δώσει, ελπίζουμε, την ευκαιρία μακροχρόνιας αξιοποίησης της. Η ευαισθητοποίηση του κοινού και των υπεύθυνων φορέων στο θέμα της προστασίας αρχειακού υλικού και ιστορικών βιομηχανικών κτισμάτων απαιτεί μια συνεχή προσπάθεια. Στην προσπάθεια αυτή η έκθεση για τις «Αρχές της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη» ήταν το πρώτο, σημαντικό, βήμα. ΒΑΣΙΛΗΣ Σ ΚΟΛΩΝΑΣ ΟΛΓΑ ΤΡΑΓΑΝΟΥ-ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ Τη σπουδαιότητα του σιδηροδρόμου τεκμηριώνει το γεγονός ότι σε όλες τις χώρες του κόσμου αυτός αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του συγκοινωνιακού συστήματος, λειτουργεί ως επιχείρηση κοινής ωφέλειας και ανήκει στο κοινωνικό σύνολο. Η σιδηροδρομική προσπάθεια στη χώρα μας άρχισε με την κοινοβουλευτική επικράτηση του Χαρίλαου Τρικούπη. Μόλις, όμως. στις αρχές του 20ού αιώνα θα περατωθεί η γραμμή που θα συνδέσει την Αθήνα με τα σύνορα της Ελλάδας του 1912 Η σιδηροδρομική σύνδεση με το ευρωπαϊκό δίκτυο καθυστερεί λόγω των εμποδίων που προβάλλει το Οθωμανικό κράτος και θα πραγματοποιηθεί μόλις το Μάιο του 1916, μετά τους νικηφόρους πολέμους του 1912-13 και την απόκτηση των σιδηροδρομικών γραμμών του βορειοελλαδικού χώρου. Δυστυχώς, η υποδομή αυτή δε θα μπορέσει ν' αποτελέσει την αφετηρία για την ανέλιξη των σιδηροδρόμων. Στη συνέχεια της ιστορίας τους οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι θα παραμεληθούν σε σημείο ώστε, συγκρινόμενοι με τα σιδηροδρομικά δίκτυα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, να έχουν έναν πολύ περιορισμένο ρόλο στις μεταφορές της χώρας. Οι συνθήκες ανταγωνισμού με τα άλλα μεταφορικά μέσα, εξαιτίας της μη έγκαιρης χρηματοδότησης για επενδύσεις σε κατάλληλο σύγχρονο υλικό, θα δημιουργήσουν το οξύ σιδηροδρομικό πρόβλημα που υπάρχει σήμερα. Η πιο κάτω συνοπτική παρουσίαση της εξέλιξης των σιδηροδρομικών γραμμών της Βόρειας Ελλάδας, είναι αποτέλεσμα μιας προσπάθειας αρκετών χρόνων, που συνεχίζεται, για τη συγκέντρωση στοιχείων. Η κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής στα κατεχόμενα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία εδάφη, που στη συνέχεια περιήλθαν στην Ελλάδα, άρχισε το 1871 με τη στρώση της γραμμής Θεσσαλονίκης - Μητροβίτσης. Είναι η πρώτη μεγάλη ευρωπαϊκή επένδυση στο βορειοελλαδικό χώρο. Την πραγματοποιεί το αυστριακό κεφάλαιο, οι Χιρς της Βιέννης, με 50.000.000 χρυσά φράγκα. Η λειτουργία της γραμμής αυτής άρχισε το 1874. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1883, υπογράφεται σύμβαση μεταξύ της Αυστροουγγαρίας, της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Τουρκίας γο την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με τη γραμμή Βελιγραδίου - Νίσσης - Πυθίου - Κωνσταντινούπολης. Πράγματι, το 1888 ολοκληρώνεται η κατασκευή του τμήματος της γραμμής που άρχιζε από τον τελευταίο σέρβικο σταθμό της Μπράνια (Νίσσα) και κατέληγε στον πρώτο τούρκικο σταθμό του Ουσκιούπ. δηλαδή τα Σκόπια (απ' όπου ήδη περνούσε η γραμμή Θεσσαλονίκης - Μητροβίτσης). Στις 19 Μαΐου 1888 έγιναν τα εγκαίνια της σύνδεσης αυτής και κυκλοφόρησε η πρώτη αμαξοστοιχία. Το μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, που αναπτυσσόταν στη φυσική οδό του Αξιού και του Μοράβα, ήταν από τη Θεσσαλονίκη μέχρι το Βελιγράδι 698 χιλιόμετρα. Στην εταιρεία των Ανατολικών Σιδηροδρόμων, "Chemins de Fer Orientaux", ή σε συντομογραφία CO , που εκμεταλλεύεται τη γραμμή
αυτή, δίνονται στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης μονοπωλιακά μεγάλα προνόμια. Η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης - Βελιγραδίου γίνεται η κυριότερη πρόσβαση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την Ευρώπη και αυτής προς όλες τις παραμεσογειακές χώρες. Στο μεταξύ η CO. συνδέει το Δεδέαγατς, αρχική τουρκική ονομασία της Αλεξανδρούπολης, με την κύρια σιδηροδρομική γραμμή Νίσσης - Κωνσταντινούπολης στο Πύθιο. Τα σημαντικά κέρδη της εταιρείας των Ανατολικών Σιδηροδρόμων παρακινούν και άλλους κεφαλαιούχους του εξωτερικού, οι οποίοι ζητούν το προνόμιο της σιδηροδρομικής σύνδεσης της Θεσσαλονίκης με το Μοναστήρι, που ήταν ένα σημαντικό εμπορικό κέντρο της εποχής. Η γραμμή αυτή ονομάστηκε Γραμμή Θεσσαλονίκης - Μοναστηρίου (Salonique Monastir, S.M). H κατασκευή και η εκμετάλλευση της γραμμής παραχωρείται σε όμιλο της Deutsche Bank Ολοκληρώνεται στις 15 Ιανουαρίου 1894, αφού πετυχαίνει, κατόπιν χρηματικής καταβολής, την άδεια χρησιμοποίησης του σταθμού και των εγκαταστάσεων της CO. Λίγο αργότερα, στα 1893, μία άλλη εταιρεία με γαλλικά κεφάλαια αναλαμβάνει την κατευθείαν σύνδεση της Θεσσαλονίκης με την Κωνσταντινούπολη μέσω Σερρών - Δράμας Ξάνθης - Κομοτηνής Η εταιρεία όμως των
Ανατολικών Σιδηροδρόμων, που είχε πετύχει χορήγηση προνομίων, δε δέχτηκε κάθοδο στα λιμάνια της Θεσσαλονίκης και της Αλεξανδρούπολης, παρά μόνο τη σύνδεση της νέας γραμμής στους σταθμούς Πολυκάστρου δυτικά (τότε Καρασούλι) και στις Φέρρες ανατολικά (τότε Φεριτζίκ). Η άρνηση αυτή της CO. απέβλεπε στο να εισπράττει κόμιστρα επιβατών και εμπορευμάτων στις διαδρομές Θεσσαλονίκης Πολυκάστρου (55 χιλιόμετρα) και Φερρών - Αλεξανδρούπολης (29 χιλιόμετρα), αλλά και δικαιώματα χρησιμοποίησης των γραμμών της στα λιμάνια της θεσσαλονίκης και Αλεξανδρούπολης. Η γραμμή αυτή ονομάστηκε Ενωτική θεσσαλονίκης - Κωνσταντινούπολης (Jonction Salonique - Constantinople, J.S.C.). Ολοκληρώνεται στα 1896. Λίγα χρόνια αργότερα, και μετά από διαπραγματεύσεις και χρηματική καταβολή της J S C προς την CO., στρώνεται η γραμμή Καλινδοιας - Κιλκίς - Θεσσαλονίκης, 61 χιλιόμετρα, και Ποταμού (Badoma) - Αλεξανδρούπολης, 8 χιλιόμετρα, αφού όμως υποχρεώθηκε η J.S.C για τη δημιουργία ιδιαίτερων σταθμών στη Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη. Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε μέχρι τους νικηφόρους πολέμους 1912-13. Με τη διάλυση του ευρωπαϊκού τμήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρέμειναν μέσα στην ελληνική επικράτεια, αλλά υπό
Χάρτης του σιδηροδρομικού δικτύου (τέλη 19ου - αρχές 20ού αι. ).
εταιρικό καθεστώς, τα δίκτυα: από Θεσσαλονίκη μέχρι Ν. Καύκασο για τη S.M.. μήκους 181 χιλιομέτρων, από Θεσσαλονίκη μέχρι προ Γευγελής (σύνορα), μήκους 78 χιλιομέτρων, από Θεσσαλονίκη μέχρι Αλεξανδρούπολη, μήκους 449 χιλιομέτρων, και από Αλεξανδρούπολη μέχρι Σβίλενγραδ (Μουσταφά Πασά), μήκους 184 χιλιομέτρων Η ενωτική γραμμή Παπαπούλι - Πλατύ θα δοθεί στην εκμετάλλευση το Μάρτιο του 1918, για να συνδεθεί τελικά η Νότια Ελλάδα με το ευρωπαϊκό δίκτυο Η επίσημη εξαγορά από το ελληνικό δημόσιο των δικτύων που περιήλθαν στην κατοχή του μετά την απελευθέρωση του βορειοελλαδικού χώρου θα πραγματοποιηθεί ως το 1925, εκτός από τη γραμμή Αλεξανδρούπολης Σβίλενγραδ, που παρέμεινε σε ιδιωτική εταιρεία με το όνομα Γαλλοελληνικοί Σιδηρόδρομοι, για να εξαγοραστεί και αυτή τελικά το 1954 Το 1937 αρχίζει η κατασκευή της γραμμής Αμφίπολης - Μυρρίνης, μήκους 26 χιλιομέτρων. Το τμήμα αυτό εγκαινιάστηκε στις 5.5.1940, αλλά δε χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Μέχρι το 1969 οι ΣΕΚ/ΟΣΕ απέφυγαν την αποξήλωσή του. Κατόπιν όμως της διαγραφής σχετικού κονδυλίου, που ζητήθηκε από τους ΣΕΚ/ΟΣΕ για την αποπεράτωση της γραμμής Θεσσαλονίκης - Αμφίπολης - Μυρρίνης - Αλεξανδρούπολης, μέσω του λεκανοπεδίου των λιμνών Αγίου Βασιλείου και Βόλβης, η γραμμή αποξηλώνεται, γιατί το υλικό χρειαζόταν για συντήρηση άλλων γραμμών του δικτύου. Το σημερινό σιδηροδρομικό δίκτυο του βορειοελλαδικού χώρου θα ολοκληρωθεί το 1954, με την κατασκευή της γραμμής Αμυνταίου - Κοζάνης, μήκους 59 χιλιομέτρων, για την εξυπηρέτηση των λιγνιτών Κομάνου και στη συνέχεια του εργοστασίου αζώτου. Το πιο πάνω σιδηροδρομικό δίκτυο, μαζί με της Νότιας Ελλάδας, είναι μικρό, σε σχέση με την επιφάνεια της χώρας, για να διαδραματίσει έναν αποδοτικό ρόλο. Η κατάσταση επιτείνεται από την παλαιότητα του υλικού, τη δυσμενή χάραξη των γραμμών (κανονικής - μετρικής). Η δημιουργία ενός σύγχρονου δικτύου επιβάλλει σημαντικές προσπάθειες εκσυγχρονισμού του, που θα πρέπει ν' αποτελέσουν έργο μακροπρόθεσμο. Είναι όμως, παράλληλα, αναγκαία και η ιστορική έρευνα για τη διάσωση, σπουδή και αξιοποίηση των στοιχείων που σχετίζονται με την ιστορία των ελληνικών σιδηροδρόμων. Η δημιουργία ενός μικρού Κέντρου Έρευνας στη Θεσσαλονίκη, συνδυασμένου μ' ένα μουσείο σύγχρονης αντίληψης, είναι απαραίτητη. Η φροντίδα και η χρηματοδότηση του προσγράφονται φυσιολογικά στις υποχρεώσεις του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδος. Την ευκαιρία για την έναρξη της προσπάθειας μπορεί να αποτελέσει η συμπλήρωση εκατό χρόνων σιδηροδρομικής σύνδεσης της Θεσσαλονίκης με την Ευρώπη, στις 19 Μαΐου 1988.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ» ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ Το 1983 το Υφυπουργείο Νέας Γενιάς ανέθεσε στους ιστορικούς Σπύρο Ασδραχά, Γιάννη Γιαννουλόπουλο. Φίλιππο Ηλιου και Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη τη σύνταξη και την ευθύνη της υλοποίησης του ερευνητικού προγράμματος «Ιστορικό Αρχείο της Ελληνικής Νεολαίας», του οποίου την ίδρυση είχε εξαγγείλει ένα χρόνο νωρίτερα. Το πρόγραμμα που συντάχθηκε από την Επιτροπή στάλθηκε σε όλα τα επιστημονικά περιοδικά (δημοσιεύτηκε στα περιοδικά «Μνήμων». «Τα Ιστορικά», «Επετηρίς», «Κέντρον Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου»). Συνδύαζε τις επιστημονικές διαθεσιμότητες με τα ιστοριογραφικά αιτούμενα και γΓ αυτό δεν ήταν ένα συλλεκτικό πρόγραμμα, ένα πλήρες θεματολόγιο ιστορίας της νεολαίας. «Μοναδική σταθερή των ερευνών είναι η έννοια των νέων γενεών αιτούμενο, η ιστορικοποίηση της έννοιας αυτής, η αποκατάσταση δηλαδή των μηχανισμών μέσω των οποίων ορίζεται η σχέση των νέων γενεών με τα δημογραφικά, πολιτισμικά, κοινωνικά και ψυχολογικά συστήματα μέσα στο χρόνο». Κατευθύνσεις των ερευνών: Α' Ανίχνευση και συγκρότηση πληροφοριακών συνόλων. Β Εργασίες υποδομής (βιβλιογραφίες, κατάλογοι). Γ' Έρευνες ιστοριογραφικού επιπέδου. Δ' Οργάνωση διεθνών συναντήσεων-συμποσίων με θέματα σχετικά προς τα ερευνητικά ζητούμενα του προγράμματος. Η εμπιστοσύνη προς τις νέες ερευνητικές δυνάμεις, και πέρα από εκείνους που διαθέτουν καταξιωμένο έργο, ήταν μια επιλογή της Επιτροπής και επέτρεψε να δοκιμαστούν έξω από τα υπάρχοντα οργανωτικά σχήματα και νέες δυνάμεις σε μια ερευνητική προσπάθεια που οι προδιαγραφές της ήταν υψηλές και πάντα παρών ο διάλογος. Από το 1983 ως το 1986 ανατέθηκαν 47 έρευνες μονοετούς διάρκειας (με δυνατότητα ισόχρονης άμισθης παράτασης για την παράδοση της μελέτης) σε 51 ερευνητές και ερευνήτριες. Οι 37 από αυτές τις έρευνες ήταν ιστοριογραφικού επιπέδου για θέματα της σχολικής ζωής και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, των νοοτροπιών και των συμπεριφορών, για θέματα φιλοσοφικών, παιδαγωγικών και ψυχολογικών θεωριών για τη νεολαία, παιδικής λογοτεχνίας και παραλογοτεχνίας, για την παράσταση της παιδικής και της νεανικής ηλικίας στην τέχνη, τη λογοτεχνία και το θέατρο, για τη συμμετοχή των νέων στην πολιτική ζωή, για την παιδική εργασία και τα παραδοσιακά συστήματα μαθητείας, για τη σχέση των νέων με την οικογένεια και για τη νοσολογία και τη δημογραφική τύχη της νεότητας. Η παιδική-νεανική εργασία και η ένταξη των νέων στα παραδοσιακά συστήματα μαθητείας είναι όψεις του γενικότερου προβλήματος της εισόδου των νέων γενεών στον ενεργό πληθυσμό. Ο θεσμός της μαθητείας επέτρεπε τη μετάδοση των παραδοσιακών τεχνικών γνώσεων και πρακτικών, εφόδια για την ένταξη σε κάποιο επάγγελμα και, παράλληλα, συνιστούσε
ένα μηχανισμό ελέγχου για τη διατήρηση των εξουσιαστικών μηχανισμών των συντεχνιών και της εσωτερικής ιεραρχίας τους. Και ακόμη εξασφάλιζε την «προσφορά» της φτηνής εργατικής δύναμης, ως «αντιπαροχής» στις προσφερόμενες επαγγελματικές γνώσεις. Οι έρευνες που ανατέθηκαν μελετούν προβλήματα της μαθητείας και της νεανικής εργασίας κατά την προβιομηχανική εποχή αλλά και μετά την εκβιομηχάνιση. Ανατέθηκαν ακόμη 10 έρευνες για τη συγκρότηση τεκμηρίων και σωμάτων τεκμηρίων: αναλυτική καταγραφή του νεανικού τύπου (1830-1945), νομικό πλαίσιο για τη νεολαία (1833-1900) και κατάλογος των ελληνικών παραμυθιών. Το 1984 οργανώθηκε από την Επιτροπή, σε συνεργασία με την Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, διεθνές συμπόσιο με θέμα «Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας». Το συμπόσιο αναδείχθηκε σε πολιτισμικό γεγονός στο χώρο των ιστορικών σπουδών και έδωσε τη δυνατότητα στους συνεργάτες του προγράμματος να συζητήσουν τα προβλήματα των ερευνών τους με τους συναδέλφους τους στο ίδιο πρόγραμμα καθώς και με εκείνους που μελετούσαν παράλληλα θέματα σε άλλους φορείς. Έδωσε επίσης τη δυνατότητα να συζητηθούν τα προβλήματα, αλλά και διαφορετικές εμπειρίες παραδειγμάτων και θεωρητικών εργαλείων προσέγγισης των ιστορικών φαινομένων Ήταν ακόμη το συμπόσιο αυτό θετική εμπειρία για την Επιτροπή, τόσο για τα ουσιαστικά προβλήματα της έρευνας όσο και για τις σχέσεις της με την ελληνική και τις ξένες επιστημονικές κοινότητες. Η έκδοση των πρακτικών του Συμποσίου, το 1986. σε γαλλική και ελληνική γλώσσα ξεχωριστά, έγινε για να μην υπάρξει κανένα εμπόδιο που θα μείωνε τις διαστάσεις της επιτυχίας του: διάδοση του ξένου ιστορικού λόγου στον τόπο μας χωρίς τεχνικούς φραγμούς και διάλογος της ελληνικής επιστήμης με τη διεθνή μέσα από τα πρακτικά ενός συμποσίου που σφράγισε την αφετηρία των ερευνών για την ιστορία της νεολαίας. Το Σεπτέμβριο του 1987 οργανώθηκε από την Επιτροπή το Β' Διεθνές Συμπόσιο με θέμα: «Πανεπιστήμιο: ιδεολογία και παιδεία. Ιστορική διάσταση και προοπτικές». Οργανώθηκε τη χρονιά που γιορτάζονται τα 150 χρόνια του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πολυτεχνείου: στους εορτασμούς μνήμης, που πάντοτε είναι χρήσιμοι, υπάρχει και η πλευρά της ουσιαστικής προσέγγισης γεγονότων, φαινομένων και θεσμών στη διαχρονία τους. Κατά το 1986, στη σειρά των δημοσιευμάτων του προγράμματος κυκλοφόρησαν 7 βιβλία (2.500 σελίδες περίπου), ενώ βρίσκονται στο τυπογραφείο άλλα 10 βιβλία (3.500 σελίδες περίπου), τα οποία θα κυκλοφορήσουν στο τέλος του 1987. Τ. ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ Ιστορικός
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 1988 ΤΟΥ «ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» Στις 18 Δεκεμβρίου 1987, σε πανηγυρική συνεδρία του Ιδρύματος, ο καθηγητής κ. Σπ Ασδραχάς παρουσίασε τη θεματολογία του προγράμματος ερευνών για το 1988. Αυτή περιλαμβάνει τα εξής: 1. Κατοικούμενος και καλλιεργούμενος αγροτικός χώρος (ιε' - κ' αι.). Πρόκειται για έρευνες που θα έχουν ως αντικείμενο τη διαμόρφωση του οικισμένου αγροτικού χώρου στην Ελλάδα σε σχέση με: α) την έκταση και τη σύνθεση των καλλιεργειών β) τους παραγωγικούς τρόπους γ) την κτηνοτροφική διακίνηση δ) την επαγγελματική διακίνηση ε) τον εσωτερικό καταμερισμό της εργασίας ς) τα συστήματα επικοινωνιών και αγορών. Οι έρευνες καλύπτουν μεγάλη ή μέση διαχρονία και είναι τοπικής, περιφερειακής ή διαπεριφερειακής εμβέλειας (σε σχέση, προφανώς, με τους τύπους διακίνησης ανθρώπων και αγαθών και των συστημάτων αγοράς). Οι αναγραφόμενες συντεταγμένες των ερευνών (α-ς ) εξυπακούεται ότι δε συνιστούν σταθερές στο σύνολό τους για κάθε επιμέρους έρευνα. 2. Ιστορική δημογραφία Αντικείμενο οι ελληνικοί πληθυσμοί σε μακρό- ή μικρό- δημογραφικό επίπεδο σε μια διαχρονία επεκτεινόμενη από το ιζ' ως τον κ ' αιώνα. Στα ενδιαφέροντα των ερευνών αυτών ανήκει και η ιστορική νοσογραφία. Τα χρονολογικά όρια συνιστούν πλαίσιο και όχι υποχρεωτική χρονολογία για κάθε έρευνα. 3. Οικονομική ιστορία του ελληνικού Κρά-
τους με έμφαση: α) στην ιστορία των επιχειρήσεων β) στις στρατηγικές των κεφαλαίων γ) στα μοντέλα ανάπτυξης 4. Ιστορία των ιδεών και των ιδεολογιών, ιθ - κ' αιώνας, με έμφαση: α) στην ιστορία των οικονομικών ιδεών και β) στα οικονομολογικά εδράσματα των πολιτικών σχηματισμών στην Ελλάδα. 5. Ιστορία της διατροφής των ελληνικών πληθυσμών Πρόκειται για έρευνες που ανήκουν σε μεγάλη διαχρονία και συνδυάζουν την ιστορική με την ανθρωπολογική πρόσβαση σε συνδυασμό με τις πολιτισμικές μεταβολές που επέρχονται στον ελληνικό χώρο. Η διαχρονία μέσα στην οποία θα πρέπει να κινηθούν, μερικευό-μενες, οι έρευνες, εκτείνεται από το ιβ' ως τον κ' αιώνα. 6. Ιστορία των θεσμών με ιδιαίτερη έμφαση στην οργάνωση του ελληνικού Κράτους 7. Εργασία υποδομής: ανίχνευση και καταλογογράφηση οικονομικών αρχείων Πρόκειται για εργασίες που θα αποβλέπουν στην επισήμανση αρχειακών συνόλων άμεσου ενδιαφέροντος για την ελληνική οικονομική ιστορία του ιθ' και του κ' αιώνα, με ιδιαίτερη έμφαση στα αρχεία επιχειρήσεων. Η διατύπωση των σχετικών προγραμμάτων γίνεται σε συνεργασία με τον επιστημονικό υπεύθυνο του Ιδρύματος. Οι ενδιαφερόμενοι για περισσότερες πληροφορίες μπορούν να απευθύνονται στα γραφεία του Ιδρύματος: Αναγνωστοπούλου 44, Αθήνα, τηλ.: 3628.412.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά αρχίζει να λειτουργεί το 1957, στο κτίριο του Δημοτικού Θεάτρου. Το 1964 γίνεται μία απόπειρα για την οργάνωση του με την πρόσληψη μιας ομάδας ταξινόμησης. Η απόπειρα αυτή, για διάφορους λόγους, δε θα ολοκληρωθεί. Το 1971, το Ιστορικό Αρχείο, στο οποίο έχει απομείνει μία μόνο υπάλληλος με αρμοδιότητες τη διαφύλαξη του ιστορικού υλικού και την εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων, μεταφέρεται στο Δημαρχείο. Η νέα μεταφορά του Αρχείου, το Σεπτέμβριο του 1986, στο Δημοτικό Θέατρο αποτελεί ένα από τα πρώτα βήματα μιας καινούργιας προσπάθειας, που ουσιαστικά ξεκινάει στα τέλη του 1985, με την πρόσληψη προσωπικού για την επιστημονική του ταξινόμηση και καταλογογράφηση. Ο νέος χώρος επιτρέπει τη μόνιμη έκθεση πολύτιμου, κυρίως φωτογραφικού, υλικού και καλύτερες συνθήκες εργασίας για τους ερευνητές. Το υλικό του Ιστορικού Αρχείου προσφέρεται σε ερευνητές που ασχολούνται με την τοπική ιστορία ή χρησιμοποιούν τον Πειραιά ως πόλημοντέλο. αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο. Απαρτίζεται από: 1) Το Δημοτικό Αρχείο, που περιλαμβάνει έγγραφα των ετών 1835-1923, κατάστιχα, πλήρη σειρά Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου από το 1835 μέχρι το 1987. λιθογραφίες, χάρτες και πολεοδομικά σχέδια. Ξεχωριστή θέση σε αυτή την ενότητα κατέχουν οι φωτογραφίες και οι cartes postales του Πειραιά (τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα). 2) Τη δωρεά Ιωάννου Α. Μελετόπουλου, που περιλαμβάνει δημόσια και δημοτικά έγγραφα, λιθογραφίες, φωτογραφίες και βιβλία, όλα σχετικά με τον Πειραιά. 3) Το αρχείο της οικογένειας και της Κεραμουργικής Βιομηχανίας Κρίτωνος Δηλαβέρη. 4) Δωρεές ιδιωτών, που περιλαμβάνουν Πρακτικά Συνδέσμων, Συλλόγων Σωματείων. 5) Πειραϊκό Τύπο. Δεμένα φύλλα του 20ού αιώνα και άδετα τόσο του 19ου όσο και του 20ού αιώνα. Με αφορμή τη μεταφορά του Ιστορικού Αρχείου κυκλοφόρησε οκτασέλιδος συνοπτικός κατάλογος με το περιεχόμενο του. Διεύθυνση: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά Κτίριο Δημοτικού Θεάτρου (είσοδος από Β Γεωργίου Α', 2ος όροφος), τηλ.: 4128.481 Ώρες λειτουργίας 8 π.μ. - 1 μ.μ. προσωρινά, με προοπτική επέκτασης του ωραρίου το απόγευμα δύο φορές την εβδομάδα. Λ. ΜΠΑΦΟΥΝΗ Ε. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Πειραιάς στα τέλη του 19ου αιώνα
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «15 χρόνια στην Υπηρεσία της Ναυτικής Τεχνολογίας» Το Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Τεχνολογίας είναι δημιούργημα της πρωτοβουλίας μερικών, αρχικά, ελλήνων ναυτικών τεχνολόγων. Ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1972, σε μία περίοδο εντατικής ναυτιλιακής ανάπτυξης. Σ' αυτή την περίοδο, η ανάγκη πληροφόρησης και προσαρμογής των ελλήνων ναυτικών τεχνολόγων στις σύγχρονες αντιλήψεις και μεθόδους σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας του πλοίου ήταν έντονη και επιτακτική Η δημιουργία του ΕΛ.Ι.Ν.Τ. ήταν φυσικό να καλύψει σε μεγάλο ποσοστό το κενό που υπήρχε σ' αυτό το χώρο. Οι ρεαλιστικοί οραματισμοί των ιδρυτικών μελών και του μεγάλου, και συνέχεια αυξανόμενου, αριθμού των εγγεγραμμένων μελών του ΕΛ.Ι.Ν.Τ. (σήμερα υπερβαίνουν τα 1000). εκτείνονται σε όλο το φάσμα της επιστήμης της ναυτικής τεχνολογίας. Σύμφωνα με το περιεχόμενο του καταστατικού του, επιδιώκονται ειδικότερα τα εξής: 1 ) Η προαγωγή της ναυτικής τεχνολογίας στην Ελλάδα και ειδικότερα σε θέματα που αφορούν στη ναυπήγηση, μηχανολογία, ναυσιπλοΐα, εξοπλισμό γενικά, συντήρηση, λειτουργία και ασφάλεια των πλοίων. 2) Η παροχή συμβουλών, η ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων και πληροφοριών για βελτιωμένες μεθόδους και τεχνολογικές εφαρμογές σχεδιασμού, κατασκευής, συντήρησης και χρήσης του πλοίου και των εγκαταστάσεών του. 3) Η προσφορά υπηρεσιών για τη βελτίωση της νομοθεσίας που διέπει το ελληνικό πλοίο σε τεχνικά θέματα, συμπεριλαμβανομένων και των κανονισμών ασφαλείας του, καθώς και η διατύπωση γνωμών σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και σχολές της χώρας για βελτίωση των προγραμμάτων εκπαίδευσης στους διάφορους κλάδους της ναυτικής τεχνολογίας. 4) Η συνεργασία με ιδρύματα του εσωτερικού και εξωτερικού για παρακολούθηση της εξέλιξης της ναυτικής τεχνολογίας και πληρέστερη ενημέρωση των μελών του Ινστιτούτου. 5) Η παροχή δυνατότητας στα μέλη να συναντώνται και να συζητούν θέματα που έχουν σχέση με το πλοίο γενικά και τη ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία. 6) Η εξύψωση της επιστημονικής στάθμης των μελών του Ινστιτούτου και η ανάπτυξη πνεύματος συναδέλφωσης, αλληλεγγύης και συνεργασίας. Η εδραιωμένη διαπίστωση ότι βρισκόμαστε σε εποχή έντονης επιστημονικής δραστηριότητας κάνει τους σκοπούς αυτούς ιδιαίτερα επίκαιρους. Οι στόχοι αυτοί, που στα 15 χρόνια λειτουργίας του ΕΛ.Ι.Ν.Τ. παρέμειναν αναλλοίωτοι και εθνικά αναγκαίοι, εξυπηρετήθηκαν άμεσα και έμμεσα από το έμψυχο δυναμικό του, που το αποτελούν καθηγητές ανώτατων και ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του εσωτερικού και εξωτερικού, διακεκριμένοι επιστήμονες, ερευνητές-μελετητές, ναυπηγοί, μηχανολόγοι, ειδικοί υποβρύχιων κατασκευών,
Η ΑΝΑΓΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΟΙΝΟΥ
πλοίαρχοι και μηχανικοί του εμπορικού ναυτικού, αξιωματικοί του πολεμικού ναυτικού και του λιμενικού σώματος, τεχνολόγοι και επιτυχημένοι επιχειρηματίες. Το ανθρώπινο αυτό δυναμικό έθεσε στη διάθεση της ελληνικής ναυτιλίας το δημιουργικό και εθελοντικό έργο του, με αποτέλεσμα να πετύχει την αναγνώριση του ΕΛ.Ι.Ν.Τ. ως μοναδικού στην Ελλάδα ζωντανού, αλλά όχι κερδοσκοπικού, πολιτικά ουδέτερου και μη συνδικαλιζόμενου επιστημονικού συλλόγου, που ασχολείται με την πρόοδο και βελτίωση της ναυτικής τεχνολογίας στη χώρα με τη μεγαλύτερη ναυτική παράδοση και το μεγαλύτερο εμπορικό στόλο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι από την ως σήμερα λειτουργία του πέτυχε: 1) Την έκδοση τριμηνιαίου περιοδικού, επιστημονικού και ενημερωτικού 2) Τη σύνταξη και κυκλοφορία ευρετηρίου τεχνικής νομολογίας του πλοίου και συναφών προς αυτή θεμάτων. 3) Την οργάνωση 47 διαλέξεων επιστημονικού περιεχομένου, με έλληνες και ξένους ομιλητές. 4) Την οργάνωση διήμερου σεμιναρίου με θέματα αλιευτικής τεχνολογίας, που έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, και την έκδοση βιβλίου με τις ανακοινώσεις του. 5) Τη συμμετοχή του ΕΛ.Ι.Ν.Τ. με διαπιστευμένα μέλη του σε διεθνή συνέδρια, που έγιναν στην Αγγλία, Πολωνία κ.α. 6) Την απονομή τιμητικών διπλωμάτων και χρηματικών βραβείων σε 10 μέχρι τώρα αριστεύσαντες σπουδαστές ανώτερων και ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας - Δημοσίων Σχολών Ε.Ν. (1981). Σχολής Μηχανολόγων Ναυπηγών Ε.Μ Π. (1982) και Ναυτικών Δοκίμων (1983) 7) Την οργάνωση στην Αθήνα, το 1984, Διεθνούς Συνεδρίου Ναυπηγικής και Ναυτικής Τεχνολογίας, σε συνεργασία με την International Maritime Association of East Mediterranean πήραν μέρος 22 χώρες και έγιναν 110 επιστημονικές ανακοινώσεις. 8) Τη συγγραφή και κυκλοφορία εγχειριδίου με οδηγίες για την επιβίωση στη θάλασσα πάνω σε πνευστή λέμβο, με το οποίο εφοδιάστηκαν όλα τα ελληνικά πλοία. Επίσης πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν: - Διήμερο συμπόσιο με θέμα «Ασφάλεια Ο/Γ και Ε/Γ πλοίων. - Τεχνολογική εσπερίδα με θέμα «Μη καταστρεπτικός έλεγχος συγκολλήσεων». - Τεχνολογική ημερίδα με θέμα «Προοπτικές της ναυπηγο-επισκευαστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα». Η οικονομική κάλυψη αυτού του έργου και, γενικά, η λειτουργία του ΕΛ.Ι.Ν.Τ. εξασφαλίστηκε ως τώρα βασικά από τις ετήσιες συνδρομές των μελών του και από δωρεές, χωρίς καμιά υλική συμπαράσταση της πολιτείας. Παρά την καθόλου ευνοϊκή οικονομική κατάσταση του ΕΛ.Ι.Ν.Τ., τα προγράμματα του Ινστιτούτου προβλέπουν εντατικοποίηση και διεύρυνση του έργου του. Από το ΕΛ.Ι.Ν.Τ.
Από τον οίκο Guenegaud (Παρίσι) κυκλοφόρησε ένα βιβλίο που γοητεύει όχι μόνον όσους ενδιαφέρονται για την εξέλιξη των γεωργικών μηχανών στο χώρο της τεχνολογίας του οίνου, αλλά και όσους ασχολούνται με τη μελέτη της παραδοσιακής πολιτιστικής φυσιογνωμίας κάθε χώρας ή και μικροπεριοχής. Το βιβλίο αυτό έχει τίτλο Vieux Pressoirs sans Frontières (Παλιά Πιεστήρια χωρίς Σύνορα) και στις 270 σελίδες του παρουσιάζονται όλα όσα επινόησε κατά καιρούς ο άνθρωπος για να μετατρέψει το σταφύλι σε γλεύκος και στη συνέχεια σε κρασί. Πολλά από αυτά τα πιεστήρια φυλάγονται στα Μουσεία Οίνου που έχουν δημιουργηθεί σε διάφορες χώρες ή και σε περισσότερες από μία περιοχές χωρών με μακρά αμπελοοινική παράδοση Μάταια θα αναζητήσει κανείς στις σελίδες αυτού του βιβλίου κάτι από τον ελληνικό χώρο. Και δεν είναι αυτή η πρώτη και μοναδική φορά που η πιο παραδοσιακή αμπελοοινική χώρα του κόσμου, η Ελλάδα, απουσιάζει από εκδόσεις που αναφέρονται σε πολιτιστικά στοιχεία σχετικά με την καλλιέργεια του αμπελιού και την εξέλιξη της τεχνολογίας του οίνου. Χωρίς δικές μας σχετικές εκδόσεις, χωρίς Ελληνικό Μουσείο Οίνου, χωρίς περιοδεύουσες εκθέσεις, πώς είναι δυνατό να θυμάται ο κόσμος του Πνεύματος, της Τέχνης αλλά και του Εμπορίου, τι οφείλει η αμπελοοινική Ευρώπη στην Ελλάδα, που τη δίδαξε, εκτός από τόσα άλλα, και το πώς να καλλιεργεί και να κλαδεύει το αμπέλι και πώς να παράγει και να εμπορεύεται το δώρο του Διονύσου: το κρασί. Αλλά και κάθε φορά που τυχαίνει να το θυμηθούν φιλόλογοι και αρχαιολόγοι, το αναφέρουν ως ιστορικό γεγονός, χωρίς συνέχεια και προεκτάσεις ως κάτι αποκομμένο από τη σημερινή Ελλάδα. Το λάθος όλο δικό μας λόγοι ιστορικοί, εθνικοί, πολιτιστικοί αλλά και εμπορικοί επιβάλλουν να προσπαθήσουμε να σώσουμε -πριν είναι ανεπιστρεπτί αργά- όσες μαρτυρίες έχουν σωθεί όχι μόνο για το μακρινό παρελθόν της ακμής αλλά και για την εξέλιξη στους μετέπειτα χρόνους, χωρίς να διαγράψουμε από τις μνήμες ούτε τις καταστροφές. Η δημιουργία ενός Μουσείου Οίνου είναι επιβεβλημένη και υπάγεται, αναμφισβήτητα, στους σκοπούς του Κοινωφελούς Ιδρύματος της Ε.Τ.Β.Α. Δρ. ΣΤΑΥΡ. ΚΟΥΡΑΚΟΥ-ΔΡΑΓΩΝΑ
Σημ. Συντάξεως: Η δημιουργία του Μουσείου αυτού είναι κατά πρώτο λόγο έργο των κρατικών και ιδιωτικών φορέων, που έχουν ως έργο τους την παραγωγή και εμπορία κρασιού. Το Ίδρυμα της ΕΤΒΑ θα μπορούσε να θέσει στη διάθεση τους την τεχνογνωσία του.
____________ _____________
0Ι ΥΔΡΟΚΙΝΗΤΟΙ ΑΛΕΥΡΟΜΥΛΟΙ ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ (Με αφορμή μία έρευνα στην Άνδρο) Μέχρι σήμερα επικρατεί η εντύπωση ότι η παραγωγή αλευριού σε όλα τα νησιά των Κυκλάδων στηριζόταν, κατά κύριο λόγο, στην αιολική ενέργεια (ανεμόμυλοι). Σε μερικά, όμως, (Άνδρος, Νάξος, Κέα, Τήνος) λειτούργησε σημαντική για τα τοπικά δεδομένα υδροκίνητη αλευροβιομηχανία (νερόμυλοι), ενώ σε άλλα (Πάρος, Σέριφος, Αμοργός) μικρότερης κλίμακας. Μάλιστα στην Άνδρο, που το τρεχούμενο νερό, τουλάχιστο σε ορισμένα τμήματα της, ήταν άφθονο, οι νερόμυλοι πρέπει να έφταναν τους 100 και, οπωσδήποτε, ήταν περισσότεροι από τους ανεμόμυλους, ενώ στη Νάξο και στην Κέα τους συναγωνίζονταν σε αριθμό. Περιττό να τονιστεί η σημασία-ανάγκη διασωστικών ερευνών στα μνημεία της προβιομηχανικής τεχνολογίας που ισοπεδώνονται σιγάσιγά. ενώ βρισκόμαστε σε οριακή στιγμή, γιατί παράλληλα χάνονται και οι πρώτες πηγές πληροφοριών με το θάνατο των τελευταίων μυλοκατασκευαστών (μυλομαραγκών) και μυλωνάδων που δούλεψαν σ' αυτά. Η έρευνα πραγματοποιείται με δική μας πρωτοβουλία σε μια ποταμιά της Άνδρου, τα Διποτάματα (στη ΝΑ περιοχή του νησιού), που αρχίζει από το Μέσα Βουνί και καταλήγει στον Συνετί. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά: έχουν ήδη εντοπιστεί, καταγραφεί και φωτογραφηθεί 22 νερόμυλοι διατεταγμένοι σε μικροσυγκροτήματα. Οι περισσότεροι σώζονται σε καλή κατάσταση (βοήθησαν η χρήση μεγάλης σχιστόπλακας στην κατασκευή τους, η απόμερη θέση τους και η μικρή σεισμικότητα της Άνδρου) στο βάθος των απόκρημνων πλαγιών της στενής και δύσβατης ποταμιάς, μισοκρυμμένοι από την πυκνή πια βλάστηση, μια κι εδώ και 35 τουλάχιστο χρόνο δεν τους επισκέπτεται κανείς Όλοι τους είναι του «ανατολικού» ή «ελληνικού» τύπου, με οριζόντια φτερωτή που λειτουργεί με υδατόπτωση, μονόχωροι με ή χωρίς βοηθητικά κτίσματα.
Υδροκίνητος αλευρόμυλος στην Άνδρο
Εκτός από τους ίδιους τους νερόμυλους, μεγάλο ενδιαφέρον για μελέτη παρουσιάζουν αφενός το πυκνό δίκτυο οδοποιίας της εποχής και αφετέρου τα πολυάριθμα και σε μεγάλη έκταση υδραυλικά έργα για τη συγκέντρωσηεκμετάλλευση του νερού Το οδικό δίκτυο (καλντερίμια, μονοπάτια, σκάλες, γεφύρι) κατασκευασμένο από τεράστιες σχιστόπλακες συνέδεε τους μύλους με τα χωριά που εξυπηρετούσαν (Συνετί, Κοχύλου, Έξω Βουνί, Μέσα Βουνί, Γιαννισαίο κ.ά.) και μεταξύ τους. Τα υδραυλικά έργα. δηλαδή τα φράγματα με τις νεροκράτες («χαμολάκκες»), τα αυλάκια («νιχτοί» ή «εχητοί»). οι δεξαμενές («χαβούζες») κάθε μύλου, οι πύργοι («κάναλοι»), και αυτά κατασκευασμένα από σχιστόπλακες. αποτελούν μαρτυρία της προσπάθειας εκμετάλλευσης του συχνά λιγοστού νερού Πολλές φορές μάλιστα το νερό που κινούσε τον ένα μύλο διοχετευόταν στο αυλάκι του επομένου. Και τα δρομάκια και τα υδραυλικά έργα σώζονται σε καλή κατάσταση. κρυμμένα και αυτά από την πυκνή βλάστηση. Οι δυνατότητες συντήρησης, διάσωσης και αξιοποίησης τόσο των νερόμυλων όσο και της περιοχής τους με τη δημιουργία υπαίθριου μουσείου υδροκίνησης. παραμένουν ακόμη μεγάλες, μια και ολόκληρη η ποταμιά βρίσκεται σε παρθένα κατάσταση, με μόνη επέμβαση την επαρχιακή οδό Χώρας-Κορθίου, που, ευτυχώς, περνάει ψηλά στις πλαγιές. 'Ηδη η περιοχή έχει γίνει γνωστή και την επισκέπτονται ομάδες γερμανών οικολόγων με ντόπιους οδηγούς Τέλος, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι η δημιουργία τέτοιων υπαίθριων μουσείων σε ποταμιές με νερόμυλους στις Κυκλάδες, εκτός από τα Διποτάματα, είναι δυνατή και σε άλλες περιοχές της Ανδρου και της Νάξου, καθώς και στο Μυλοπόταμο της Κέας. ΝΕΛΛΗ ΤΣΕΝΟΓΛΟΥ, Δρ Εθνολόγος ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ, Αρχιτέκτων
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΚΥΨΕΛΗ(;) ΑΠΟ ΤΗ ΘΗΡΑ
Η προϊστορική κυψέλη(;)
Στο πλήθος των οστράκων από μεγάλους πίθους, που είχαν παραμείνει ασυγκόλλητα κατά τον αιφνίδιο θάνατο του ως τα 1974 διευθυντή των ανασκαφών στο Ακρωτήρι της Θήρας Σπ Μαρινάτου, ήταν και ένα κιβώτιο με χοντρά όστρακα διακοσμημένα με σπείρες και φυτικά θέματα. Η συγκόλληση των οστράκων και η αποκατάσταση του σκεύους οδήγησε στην αναθεώρηση της άποψης ότι επρόκειτο για μεγάλο πυθάρι κυλινδρικό, εφόσον: α) η βάση του δεν ταυτιζόταν με τον πυθμένα του σκεύους β) ο πυθμένας βρισκόταν 15 εκατοστά ψηλότερα από τη βάση και ήταν διάτρητος με πλήθος οπών διαμέτρου 8 περίπου χιλιοστών γ) το στόμιο εξωτερικά διέθετε αναθύρωση. ώστε να συγκρατεί καλά εφαρμοζόμενο σκέπασμα, που δυστυχώς δε βρέθηκε δ) το κάτωαπό τον πυθμένα κυλινδρικό τμήμα των τοιχωμάτων διακόπτεται από άνοιγμα ορθογώνιο, περίπου πλάτους 19 εκατοστών και ύψους 15 εκατοστών. Το άνοιγμα αυτό το φράσσει κατά βούληση περιαιρετό πήλινο πλακίδιο κυρτό, που φαίνεται να αποκόπηκε από το κυρίως σκεύος πριν από την όπτηση. για να δημιουργηθεί το προκείμενο άνοιγμα. Στα δύο άκρα της κυρτής -εξωτερικήςεπιφάνειας του πλακιδίου είναι προσαρτημένες δύο βρογχοειδείς αποφύσεις, οι οποίες, σε συνδυασμό με δύο αντίστοιχες αποφύσεις στα δύο άκρα του ανοίγματος, βοηθούσαν στη στερέωση του πλακιδίου και στο ασφαλές κλείσιμο του ανοίγματος. Η γραπτή διακόσμηση της εξωτερικής πλευράς του πλακιδίου από συνεχή σπείρα αποτελεί μέρος και συνέχεια της διακόσμησης της βάσης του σκεύους.
Μετά την πλήρη αναγνώριση των παραπάνω στοιχείων αποκλείστηκε και μία δεύτερη ερμηνεία για το σκεύος: του ηθμού (σουρωτηριού), γιατί τόσο οι μεγάλες διαστάσεις του (ύψος 89 5 εκ), όσο και η ύπαρξη της θυρίδας κάτω απο τον ηθμωτό πυθμένα του παρέμεναν δυσερμήνευτα. Ούτε δυνατή θα ήταν η διήθηση μεγάλων ποσοτήτων, ούτε η θυρίδα θα ήταν απαραίτητη. Ο τρόπος λειτουργίας της θυρίδας και το κατά περίπτωση ελεγχόμενο άνοιγμά της, το καλά εφαρμοζόμενο σκέπασμα που πρέπει να διέθετε το σκεύος και το μέγεθος των οπών του ηθμωτού πυθμένα μας οδήγησαν στη σκέψη πως ίσως είχαμε να κάνουμε με μελισσοκομική κυψέλη. Οι τρύπες του πυθμένα ήταν αρκετά μεγάλες ώστε να μπορούν να περνούν οι μέλισσες μέσα από αυτές. Από τη θυρίδα, με μικρό άνοιγμα, διευκολυνόταν η κυκλοφορία των μελισσών, αλλά εμποδιζόταν η είσοδος μεγαλύτερων ζώων, ενώ με το πλήρες άνοιγμά της διευκολυνόταν η παροχή τροφής σε περίπτωση δυσμενών συνθηκών. Η καταγραφή εξωτερική επιφάνεια του σκεύους με φυτά και σπείρες πιθανόν βοηθούσε καλύτερα τις μέλισσες να εντοπίσουν εύκολα την κυψέλη τους. Από την αμφιβολία για τη χρήση του σκεύους ως κυψέλης θα μας έβγαζε η ανάλυση δειγμάτων από το εσωτερικό του, όπου θα ήταν δυνατή η ανίχνευση κεριού. Δυστυχώς, τα όστρακα είχαν πλυθεί με υδροχλωρικό οξύ -τώρα έχει καταργηθεί η χρήση του στην ανασκαφή, που κατέστρεψε κάθε τυχόν ίχνος ενόργανης ύλης. Σε πρόσφατη επίσκεψη της στη θήρα, η κ. Μπέτυ Ψαροπούλου πρότεινε μιαν άλλη, εξίσου ενδιαφέρουσα, ερμηνεία: το σκεύος δεν είναι κυψέλη αλλά πιθανόν ξηραντήριο αρωματικών βοτάνων. Είναι γνωστό ότι τα βότανα αυτά. για να διατηρήσουν το άρωμα και το χρώμα τους, χρειάζεται να ξεραθούν σε ελεγχόμενες συνθήκες φωτισμού και αερισμού. Τις συνθήκες αυτές μπορούσε να τις εξασφαλίσει το σκεύος που περιγράψαμε. Οποιαδήποτε όμως και αν ήταν η χρήση του σκεύους αυτού -κυψέλη ή ξηραντήριο- δεν παύει να αποτελεί ένα μάρτυρα για την τεχνολογία που εφαρμοζόταν στην αγροτική οικονομία των Κυκλάδων κατά το 16ο αι. π.Χ Χ. Γ ΝΤΟΥΜΑΣ Καθηγητής Παν/μίου Αθηνών
συνέχεια από σελ 5 1. TICCIH. Industrial Heritage. Austria 1987. Transactions 1. National Reports, ο 21. 2. Αγριαντώνη Xp . Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα. Ιστορικό αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδας. Αθήνα 1986 Καρδάσης Βασ . Σύρος, σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. Αθήνα 1987. ΕΤΒΑ Η ελληνική βιομηχανία από το 19ο στον 20ό αι (κείμενο Οδ. Δημητρακόπουλος). Αθήνα 1985. 3. "Αρχαιολογία" τ. 18ο. 1986. 4. Αρχές της Βιομηχανίας στη Θεσσαλονίκη, εκδ Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως. Θεσσαλονίκη 1987 (κατάλογος εκθέσεως) 5. Βιομηχανικά κτίρια στη Λέσβο. 19ος και αρχές 20ου αιώνα Ελαιοτριβεία - Σαπωνοποιεία. εκδ. Νομαρχία Λέσβου, 1986 6. Δημαράς. Κ Θ.. Για μια εθνική απογραφή, εκδ. Εταιρεία Θρακικών Μελετών, Αθήναι. 1963. σ. 15-16.
Η ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΗΜΕΡΑ Η οργάνωση και η πλήρης επιτυχία της Α' Διεθνούς Έκθεσης για τη Μουσειολογία (Παρίσι, 13-16 Νοεμβρίου 1987) αποτελεί μία καλή ευκαιρία ανασκόπησης του σημαντικού αυτού τομέα. Η δυναμική σχέση με την πολιτισμική κληρονομιά αρχίζει να εδραιώνεται με σημαντικές επιτεύξεις θεσμικές, θεωρητικές και εφαρμοσμένες. Παράλληλα προς τις αισθητίζουσες, ελιτίστικες αντιλήψεις του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα ανθεκτικές ακόμη σε πολλές χώρες, αναπτύχθηκαν και κατακυρώθηκαν στην πράξη νέοι θεσμοί, όπως τα οικολογικά μουσεία (Ecomusée) ή τα πολλαπλά πολιτιστικά κέντρα (λ.χ. Μπωμπούρ), νέες αντιλήψεις για τις σχέσεις με το κοινό (ευρύτερα παιδευτικές), για τη φύση και το μέγεθος του ίδιου κοινού, νέοι στόχοι, όπως τα τεχνολογικά μουσεία (λ.χ. το Ironbridge στην Αγγλία), νέες τεχνικές, όπως η χρήση των οπτικοακουστικών μέσων, νέες μέθοδοι (κινητές εκθέσεις με πολλές μορφές: μουσειολεωφορεία, μουσειοσιδηρόδρομοι κ.ά.). Όλα αυτά τα «νέα», που χρειάστηκαν μισό περίπου αιώνα για να ωριμάσουν, θεωρητικά και πρακτικά, και με διαφορετικούς ρυθμούς και στόχους σε κάθε χώρα, αρχίζουν να εδραιώνουν τη νέα επιστήμη, τη μουσειολογία, που αντιτίθεται κριτικά
και γόνιμα στις παλαιές, έντονα υποκειμενικές, απόψεις των παραδοσιακών «μυσταγωγών της τέχνης». Οι διεργασίες σε εθνικό επίπεδο είναι συ χνά βαθιές και πολυδιάστατες: αυξάνουν οι σχολές και αναμορφώνουν τίτλους και προγράμματα σπουδών, συγκροτούνται επαγγελματικά σωματεία και διαμορφώνονται συνδικαλιστικά αιτήματα από τις εκατοντάδες ειδικών που υπηρετούν στα μουσεία, η μοντέρνα αρχιτεκτονική υπηρετεί διαρκώς μεγαλύτερες δραστηριότητες, αξιοποιεί σύγχρονα υλικά, οργανώνει χώρους και διαμορφώνει σύμβολα για πρωτοφανέρωτες ανάγκες και επιδιώξεις, πολλαπλασιάζονται τα έντυπα (πάνω από 1.000 τα περιοδικά) και οι επιστημονικές συναντήσεις (δεκάδες οι διεθνούς σημασίας), αυξάνουν τα τεχνικά μέσα και αντίστοιχα οι ειδικότητες που συνεργάζονται σε μόνιμη πια βάση για την αποτελεσματική λειτουργία διοικητικών υπηρεσιών, εκθέσεων, εκδηλώσεων. Ακολουθεί, όπως πάντα, η προσπάθεια για τη δημιουργία επαρκών, οικονομικά και νομικά, θεσμών. Συντελείται έργο κοσμογονικό, που η στοιχειώδης παρακολούθησή του συνεπάγεται την πλήρη επαγγελματική απασχόληση και την ομαδική εργασία ειδικών. Ανάλογες είναι και οι εξελίξεις στο διεθνή
χώρο. Οργανισμοί γενικοί, όπως το ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων), το ICROM (Διεθνές Συμβούλιο για τη Συντήρηση, Ρώμη), η MNES (Νέα Μουσειολογια και Κοινωνικός Πειραματισμός) και ειδικοί, ανά τομείς δραστηριότητας, όπως οι ICAMT (Αρχιτεκτονική και μουσειογραφικές τεχνικές), CIDOC (για την τεκμηρίωση), CECA (Παιδεία και πολιτιστική δραστηριότητα), ICOFOM (για τη μουσειολογία) κλπ., περιοδικά σημαντικά γενικά (Museum) και ειδικά, και δεκάδες συνέδρια κάθε χρόνο δίνουν την ευκαιρία ν' ανταλλαγούν απόψεις, να συντεθούν προτάσεις, να πραγματοποιηθούν εκδόσεις, να προχωρήσει η προβληματική της μουσειολογίας. Μια πολυδιάστατη εικόνα των σημαντικών αυτών εξελίξεων πέτυχε να δώσει η Α' Έκθεση για τη Μουσειολογια, χάρη στις πρωτοτυπίες της οργάνωσης της. Για πρώτη φορά συνεργάζονται για τέσσερις μέρες στον ίδιο χώρο οι μουσειολόγοι με όλες τις κατηγορίες των προμηθευτών τους, συνάντηση απροσδόκητα αποκαλυπτική και γόνιμη για όλους. Παράλληλα προς την έκθεση αυτή. όπου 55 προμηθευτές παρουσιάζουν τα προϊόντα τους, οργανώνονται, σε γειτονική αίθουσα, πρωινά σεμινάρια και απογευματινές στρογγυλές τράπεζες συζητήσεων Στα σεμινάρια, ειδικοί από τον κόσμο των μουσείων διατυπώνουν βασικά προβλήματα της οργάνωσης και λειτουργίας των εκθέσεων (φωτισμός λ.χ.) και τα συζητούν με τους προμηθευτές του σχετικού εξοπλισμού (εταιρείες φωτιστικών ειδών, φωτιστές), που εκθέτουν στην πλαϊνή αίθουσα τα είδη τους, και με τους συναδέλφους τους, που θέτουν συγκεκριμένα και πρακτικά ερωτήματα από τις δυσκολίες της καθημερινής εργασίας τους. Στα στρογγυλά τραπέζια, κάθε φορά. μια πεντάδα εισηγητών από διαφορετικούς τομείς καταθέτουν την εμπειρία τους για ένα ορισμένο κεντρικό πρόβλημα της μουσειολογίας και ακολουθεί συζήτηση με το ακροατήριο, που αποτελείται αποκλειστικά από επαγγελματίες μουσείων της Γαλλίας και του εξωτερικού. Ήταν κάθε φορά περισσότεροι από 200 και είναι ενδεικτικές μερικές εθνικές εκπροσωπήσεις (Σουηδία 44, Ελλάδα 2). Στα πλαίσια μιας τέτοιας οργάνωσης, που λειτούργησε άψογα, ο κάθε επισκέπτης είχε την ευκαιρία να συζητήσει προσωπικά με περισσότερους προμηθευτές σε κάθε τομέα, να ενημερωθεί στις τελευταίες εξελίξεις, να συγκρίνει ποιότητες, τιμές, καταλληλότητα, να συγκεντρώσει τεχνικά φυλλάδια, να δημιουργήσει γνωριμίες και σχέσεις. Μπορούσε, στα ενδιάμεσα, να παρακολουθήσει τα θέματα των σεμιναρίων που τον ενδιέφεραν και να συμμετάσχει στις συζητήσεις των στρογγυλών τραπεζών. Είχε την ευκαιρία, επίσης, να γνωριστεί με συναδέλφους άλλων χωρών και ν' αποκαταστήσει επαγγελματικές και φιλικές επαφές. Για όσους δεν μπόρεσαν να μετάσχουν στην έκθεση αυτή, αξίζει να παρουσιαστούν με συντομία ορισμένα γενικότερης σημασίας συμπεράσματα. Οι προμηθευτές τεχνικού εξοπλισμού ως σύνολο τεκμηριώνουν ότι η μουσειολογια σήμερα αντλεί και διαθέτει για τους σκοπούς της προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, που χρησιμοποιούνται από άλλους επαγγελματικούς
Νέες μορφές χώρων για εκθέσεις
κλάδους: φωτισμός από το θέατρο ή τη διακόσμηση, όργανα μέτρησης και ελέγχου του φωτισμού και της υγρασίας από τη βιομηχανία, συστήματα για κινητές εκθέσεις από το εμπόριο, άλλα, όπως της πυρανίχνευσης, πυρόσβεσης και αντικλοπικής ευρύτερης εφαρμογής. Η τεχνολογία των οπτικοακουστικών μέσων και οι εφαρμογές των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε αρχεία, καταλόγους και εκπαίδευση δημιουργούν μια νέα εποχή και υποχρεώνουν σε αλλαγές στα εκπαιδευτικά προγράμματα (νέες ειδικότητες), σε μεθόδους και αντιλήψεις στον τομέα της κοινοποίησης, στο περιεχόμενο των προγραμμάτων, στη μορφή των εκθέσεων. Η αυτοξενάγηση λ.χ. (μεταφράζω πρόχειρα τον όρο «audioguidage»), που επιτρέπουν τα νέα συστήματα, καταργεί τον ξεναγό, εξατομικεύει την επικοινωνία με την έκθεση: ο επισκέπτης κρατά ένα «τηλέφωνο» που, τηλεκατευθυνόμενο, τον ενημερώνει για το θέμα που έχει κάθε φορά απέναντι του, αν λ.χ. πρόκειται για παλαιό όργανο, το «τηλέφωνο-ξεναγός» του προσφέρει και ένα σύντομο μουσικό κομμάτι παιγμένο από το όργανο αυτό. Η νέα τεχνολογία έχει ήδη καθιερωθεί σε αριθμό μουσείων και η γενίκευση της χρήσης της έχει εγγραφεί στο πρόγραμμα των άλλων που βρίσκονται σε πλήρη αλλαγή. Στα νέα μάλιστα μουσεία ( La Villette) η νέα τεχνολογία έχει αλλάξει πλήρως την εικόνα και τον τρόπο λειτουργίας τους, σε βαθμό που να τίθεται το πρόβλημα μήπως πρόκειται πια για ένα άλλο είδος πολιτισμικού φορέα... Τα στρογγυλά τραπέζια και οι συζητήσεις που ακολούθησαν τεκμηρίωσαν τις βαθιές αυτές αλλαγές στο χώρο των ιδεών και του ανθρώπινου δυναμικού. Οι άνθρωποι των μουσείων δεν είναι πια οι ολιγάριθμοι σοβαροί μεσήλικες που αποστασιοποιούνταν από τα έργα και το κοινό τους. Οι μουσειολόγοι σήμερα είναι εκατοντάδες νέοι από διάφορες ειδικότητες, που έχουν συνείδηση της επιστημο-
νικής και πολιτισμικής τους αποστολής, παθιάζονται με τα θεωρητικά, πρακτικά, παιδευτικά και συνδικαλιστικά θέματα του κλάδου τους. αναζητούν τη βέλτιστη σε ποιότητα και μέγιστη σε ακροαματικότητα και αποτελεσματικότητα επικοινωνία με το κοινό τους Η πολυμορφία των τύπων των μουσείων, η αύξηση του αριθμού και του κοινού τους τα έχει καταστήσει παιδευτικούς μηχανισμούς σε πλήρη ανάπτυξη, σε εθνικά αλλά και διεθνή πλαίσια: η εξωτερική πολιτική σήμερα επιτελείται σε σημαντικό βαθμό με εκθέσεις. «Μαικήνες οπωσδήποτε» είναι το θέμα της πρώτης στρογγυλής τράπεζας, που βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων και της πολιτισμικής πολιτικής εδώ και ορισμένα χρόνια. Οι κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις καθιστούν αναγκαίο, υποστηρίζουν οι ομιλητές, να μην έχει μόνο το κράτος την ευθύνη για τα γενικού ενδιαφέροντος θέματα. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να εκφράζουν την κοινωνική τους υπευθυνότητα και με μια δραστηριότητα πέρα από την παραγωγική θα πρέπει μ' αυτή να βελτιώνουν τη δημόσια εικόνα τους. Η συμμετοχή τους στα πολιτισμικά θα πρέπει να πραγματοποιείται με επιχορηγήσεις σε πρωτοποριακούς, αμφίβολης καταρχήν επιτυχίας, τομείς, αλλιώς είναι διαφήμιση. Οι επιχειρήσεις ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στη δημιουργία ενός σημαντικού γεγονότος που θα τις αναδείξει και αυτές, που θα εγγραφεί άμεσα και για πολύ χρόνο στη μνήμη των ανθρώπων. Η επιλογή του, η οργάνωση του, η παρουσίαση του σημαντικού γεγονότος για την εξασφάλιση χορηγών ή επιχορηγήσεων είναι ένας νέος δύσκολος τομέας δραστηριότητας για τους μουσειολόγους, όπως και η τεχνική της ευρύτερης προβολής του. «Μουσείο - εκκλησία, μουσείο - σχολείο» είναι ένα άλλο θέμα. Όλοι είναι σύμφωνοι ότι η εποχή της μοναχικής επικοινωνίας με τα εκθέματα έχει περάσει. Συναντήσεις, συζητήσεις, συγκρούσεις, επικαιρότητα απα-
σχολούν όλους παράλληλα με τις προσπάθειες για τη βασική μύηση, την έντονη βίωση, την ανάπτυξη της εθνοτοπικής συνείδησης. Το μουσείο - εκκλησία και το μουσείο - σχολείο είναι πρότυπα παλαιά και δανεικά, το μουσείο πρέπει να διαμορφώσει το δικό του μοντέλο σε άμεση σχέση με τον γύρο κόσμο, το χώρο και χρόνο, και με αξιοποίηση της μνήμης ως κεφαλαίου για το σχεδιασμό του μέλλοντος. Η σουηδός ομιλήτρια ερμηνεύει κάπως διαφορετικά, και συμπληρωματικά, το θέμα «μουσείο -εκκλησία»: βλέπει το έργο της ως αποστολή και υπογραμμίζει το στοιχείο της προσωπικής μέθεξης στην έκθεση. -Επισκέπτες ή πελάτες» είναι το τρίτο θέμα. Και στην περίπτωση αυτή ριζικές οι αναθεωρήσεις. Διαπιστώνεται η ανάγκη ενός νέου, δυναμικού ορισμού του «κοινού», σχολιάζονται τέσσερις νέοι τρόποι πολιτισμικής δραστηριότητας: η επικοινωνία με το κοινό έξω από το μουσείο, η μεταφορά της δραστηριότητας στους τόπους ζωής. ψυχαγωγίας, δουλειάς, μεγάλων ομάδων, η συμμετοχή του κοινού στη δημιουργία (εργαστήρια), η επέμβαση, τέλος, στην ποιότητα των προσφερομένων από την αγορά. Συζητούνται οι μέθοδοι ανάλυσης του κοινού: ποιοι και πότε έρχονται, πώς συμπεριφέρονται. Ομιλητές και ακροατήριο, όλους διακατέχει η ίδια αγωνία, να κατακτήσουν το κοινό τους. να μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα του έργου τους. Προτείνεται να ενισχυθούν οι σχέσεις του μουσείου με τις άλλες δημοτικές υπηρεσίες, να ενταχθούν στα μουσεία θέατρα για παραστάσεις και μοντέρνα μουσική, να στηθούν περισσότερα γλυπτά στην πόλη. να δημιουργηθούν χώροι παραμονής ευχάριστοι μέσα στο μουσείο (εργαστήρια, μπαρ, δανειστική τεχνο-θήκη. διαγωνισμοί), να αναδιοργανωθούν οι καθιερωμένες πρακτικές. Υπογραμμίζεται η ιδιομορφία της πολιτισμικής προσφοράς, η ανάγκη έρευνας της αγοράς, η διάκριση ανάμεσα στην παροχή υπηρεσιών (έρευνα, μελέτη κ ά.) και την παραγωγή προϊόντων (εκθέσεις, εκδόσεις). Τελικό ερώτημα «το μέλλον της μουσειολογίας». Και εδώ οι ίδιες αναζητήσεις Συστηματοποίηση των ερευνητικών προσεγγίσεων ανά θέματα: ομάδες ειδικών, εξοπλισμοί, δομές, διαδικασίες. Ανάγκη για εκθέσεις, όχι απλές παραθέσεις: η έκθεση πρέπει να είναι δημιουργία που θα ταράζει τα καθιερωμένα, που θα προσφέρει στον καθένα τη δυνατότητα ν' αντλεί σύμφωνα με τις δυνάμεις και ανάγκες του, που θα εξηγεί σχέσεις και συστήματα, που θα παράγει από τη Μνήμη την επεξεργασμένη πληροφορία, τη γνώση Η κατάσταση των μουσείων και εκθέσεων στη χώρα μας από άποψη, όπως σημειώνεται παραπάνω, ειδικών, εξοπλισμών, δομών και διαδικασιών θα πρέπει να αντιπαρατεθεί κριτικά με τις βαθιές αλλαγές που επιτελούνται στη Δυτική Ευρώπη. Η έρευνα, διατήρηση, μελέτη και αξιοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς -όχι μόνο της καλλιτεχνικής και όχι μόνο της αρχαίας ελληνικής- είναι ένα κεντρικό θέμα παιδείας, εξωτερικής πολιτικής και επιβίωσης ΣΤ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (Administration of the Arts and Cultural Management) χής επαγγελματιών
Η άτυπη Ευρωπαϊκή Ένωση Ερευνητικών Κέντρων και Ερευνητών στο χώρο της πολιτιστικής πολιτικής. C I R C L E (Centres d'Information de Recherche Culturelle et de Liaison en Europe), έχει την οικονομική υποστήριξη του Συμβουλίου της Ευρώπης (Συμβούλιο Πολιτιστικής Συνεργασίας) και αποτελεί δίκτυο ερευνητών και «επαγγελματιών» που αναπτύσσουν δραστηριότητες σε σχέση με την πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή. Εκδίδει και δελτίο ενημέρωσης, που διανέμεται δωρεάν. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να γράψει για το δελτίο 'Circular'' στον Rod Fisher. Information Officer, Arts Council of Great Britain. 105 Piccadily, Londres WIV OAU. To δελτίο δημοσιεύει πληροφορίες για έρευνες και μελέτες που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την πολιτιστική πολιτική και την πολιτιστική ζωή μιας χώρας ή μιας περιοχής ή ενός φορέα. Οι πληροφορίες πρέπει να είναι διατυπωμένες στην αγγλική ή γαλλική γλώσσα.
________________ 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Ερευνητικών Κέντρων και Ερευνητών στο χώρο της πολιτιστικής πολιτικής, C I R C L E , οργάνωσε στο Αμβούργο (12-14.11.87) συμπόσιο με θέμα το επαγγελματικό πορτραίτο και την εκπαίδευση στελεχών, που θα δράσουν τα επόμενα χρόνια στους διάφορους τομείς της πολιτιστικής και καλλιτεχνικής πολιτικής (cultural policy). 2. Η συνάντηση είχε ως σκοπό την παράθεση και συσχέτιση των εμπειριών διαφόρων χωρών στον τομέα της εκπαίδευσης των πολιτιστικών διοικητικών στελεχών (cultural managers - πολιτιστικών μάνατζερς) και τη διερεύνηση των μελλοντικών τάσεων. 3. Η συγκριτική παράθεση των εθνικών εμπειριών αφορούσε σε: 3.1 Στόχους εκπαίδευσης και αντίστοιχα πρόγραμμα εκπαίδευσης 3.2 Τρόπους και περιεχόμενα της εκπαίδευσης (θεωρία και πράξη/έρευνα). 3.3 Οργανωτικά σχήματα. 3.4 Σπουδαστές (προέλευση, επίπεδο, προσδοκίες, επιλογή) 3.5 Πορτραίτο των πολιτιστικών μάνατζερς με ορίζοντα το 2000 3.6 Σημασία και συμβολή των πανεπιστημίων, κέντρων ερευνών και καλλιτεχνικού κόσμου. 3.7 Οικονομία και πολιτιστική ζωή. Απασχόληση και ανεργία Μορφές σταδιοδρομίας. Ανάγκες - ζήτηση/προσφορά. 3.8 Πολιτικές και κοινωνικές προύποθέσεις για την ανάπτυξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. 3.9 Πολιτιστική βιομηχανία ως χώρο υποδο-
3.10 «Ελευθερία των καλλιτεχνών» και οικονομικοτεχνικό ορθολογισμό των διοικητικών στελεχών 4. Στο κείμενο για την ελληνική περίπτωση τονίστηκε το γεγονός ότι και στη χώρα μας είναι σαφής πια η ανάγκη για την «παραγωγή» πολιτιστικών μάνατζερς, αλλά μία σειρά δυσχερειών δεν επέτρεψε ακόμη τη δημιουργία των αντίστοιχων οργανωτικών δομών. 5. Από την παράθεση των εμπειριών προέκυψε ότι: 5.1 Σε διεθνές επίπεδο εδώ και 20 χρόνια έχουν αρχίσει επίσημα μεταπτυχιακά τμήματα στη διοίκηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων 5 2 Σε σχέση με άλλες χώρες, η ελληνική περίπτωση είναι σε «εμβρυακή» μορφή 5.3 Σε ευρωπαϊκό επίπεδο βρισκόμαστε ένα βήμα πίσω από την Ισπανία και στην ίδια «μοίρα» με την Πορτογαλία. 5.4 Οι αντιπρόσωποι των σοσιαλιστικών χωρών παρουσίασαν μια διαφορετική εικόνα στον τομέα αυτό και αναμφίβολα έχουν αρχίσει να δημιουργούν μια ισχυρή δομή. 5.5 Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Αγγλία, η Γερμανία και η Γαλλία έχουν το προβάδισμα. 5.6 Σε διεθνές επίπεδο η περίπτωση του Καναδά μοιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, της Αυστρίας είναι εξίσου σημαντική για τις «μικρές χώρες». 5.7 Σε όλες τις χώρες το θέμα της εκπαίδευσης συνδέεται με το θέμα της έρευνας και της μελέτης των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών ζητημάτων. Ειδικευμένα ινστιτούτα αναλαμβάνουν συνήθως και τις δύο δραστηριότητες. 6. Προτάσεις - Εξελίξεις 6.1 Όλοι συμφώνησαν ότι η πρωτοβουλία του C.I.R.C.L.E ήταν επιτυχής και θα πρέπει να συνεχιστεί με άλλα θέματα και σε άλλες χώρες 6.2 Τα μέλη της συνάντησης θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα διεθνές δίκτυο μεταξύ των ενώσεων των διδασκόντων στον τομέα της πολιτιστικής διοίκησης (cultural management) 6.3 Να συνεχιστεί πιο συστηματικά η έκδοση του ειδικού ενημερωτικού δελτίου "Circular", που άρχισε η Αγγλία. 6.4 Να διατηρηθεί η επαφή μεταξύ των μελών, με την ανταλλαγή πληροφοριών και αποτελεσμάτων της έρευνας. 6.5 Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας γίνεται η προσπάθεια για ένα ευρωπαϊκό δίπλωμα ή για ευρωπαϊκά πτυχία στο χώρο της πολιτιστικής πολιτικής Δύο θεσμοί, δύο τόποι ανέλαβαν τις σχετικές πρωτοβουλίες. Ο πρώτος είναι η Φλωρεντία, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου (υποστήριξη από το διευθυντή Πολιτιστικών Υποθέσεων Ντι Μεάνα) Ο δεύτερος είναι το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης του Μάν-
ΕΚΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Βιέννη, 6-12 Σεπτεμβρίου 1987 Το συνέδριο Η διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage. TICCIH) δημιουργήθηκε το 1978 και έχει σήμερα μέλη από 27 χώρες του κόσμου. Σκοπός της είναι να προωθήσει τη διεθνή συνεργασία στον τομέα της διαφύλαξης, συντήρησης, έρευνας, τεκμηρίωσης και αξιοποίησης της κληρονομιάς αυτής, που περιλαμβάνει τα υλικά τεκμήριά της (τοπία, οικισμούς, υποδομές, κτίρια, εξοπλισμούς, προϊόντα, εγκαταστάσεις κάθε είδους) και κάθε σχετική πληροφορία (αρχεία, προφορική παράδοση). Η Επιτροπή αυτή οργανώνει κάθε τρία χρόνια ένα συνέδριο αφιερωμένο στη μελέτη προβλημάτων και μεθόδων και, στο ενδιάμεσο, συναντήσεις για ειδικά θέματα. Συνεργάζεται με άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπως το ICOMOS. το ICCROM και το Συμβούλιο της Ευρώπης Στο φετινό 6ο Συνέδριο συμμετείχαν για πρώτη φορά και έλληνες επιστήμονες. (Για κάθε πληροφορία σχετική με την TICCIH αρμόδια η γραμματεία του: Stuart Β. Smith. Ironbridge Gorge Museum Trust. The Wharfare, Ironbridge, Telford-Shropshire TF8 7AW. τηλ. (0952) 45-3522. Τα συνεδριακά Δευτέρα, 7.9: Εκατόν πενήντα ειδικοί, αντιπρόσωποι 21 χωρών, συγκεντρώθηκαν στη Βιέννη για την επίσημη έναρξη του Συνεδρίου σε ανάλογο αρχιτεκτονικό (ανακτορικό συγκρότημα Hofburg) και μουσικό (Mozart) πλαίσιο. Σύντομες προσφωνήσεις από τον κοσμήτορα του Τεχνικού Πανεπιστημίου, τον πρόεδρο του Ομοσπονδιακού Γραφείου Προστασίας των Μνημείων, την πρόεδρο του TICCIH καθηγήτρια Marie Nisser, τον Υπουργό Επιστήμης και Έρευνας. Σύντομες επίσης ανακοινώσεις από τους αυστριακούς καθηγητές-οργανωτές του Συνεδρίου για την κατάσταση της βιομηχανικής κληρονομιάς διεθνώς (καθηγητής M.Wehdorn) και την πολιτική διατή-
ρησής της στην Αυστρία (αρχιτ. P. Swittalek). Το απόγευμα τέσσερις διαφορετικοί περίπατοι (με ελεύθερη επιλογή) στα βιομηχανικά αξιοθέατα της πόλης (αποχετευτικό δίκτυο, φωταέριο, σιδηρόδρομος, παλαιά εργοστάσια .). Το βράδυ επίσημη πρόσκληση στα εγκαίνια έκθεσης των αρχιτεκτονικών προτάσεων για την αναχρησιμοποίηση των παλαιών εγκαταστάσεων φωταερίου της Βιέννης (εντυπωσιακός ο αριθμός και η ποιότητά τους). Δείπνο - προσφορά της πόλης της Βιέννης Τρίτη, 8.9: Μετάβαση των συνέδρων στην περιοχή του Συνεδρίου, στο παλαιό σιδηρουργικό κέντρο της Αυστρίας («Ο δρόμος του σίδερου της Στυρίας») από τρεις διαφορετικές διαδρομές. Βιομηχανικά πάντα τα αξιοθέατα, αλλά και ευκαιρία γνωριμίας με την αυστριακή ύπαιθρο: πράσινο, τάξη. ηρεμία. Τετάρτη-Παρασκευή, 9-11.9: Τριήμερο εργασιών του Συνεδρίου σε πέντε διαφορετικές αίθουσες της μικρής πόλης Vordenberg (το πρωί), ομαδικό γεύμα (το μεσημέρι), ενημερωτικές περιηγήσεις (το απόγευμα) και επίση μα γεύματα (το βράδυ) από τις φιλοξενούσες κοινότητες ή πόλεις Οι πέντε παράλληλες συνεδρίες έχουν διαφορετικό η καθεμία κεντρικό θέμα. ομιλητές, προεδρείο και επιτυχία βιομηχανικά μνημεία και τουρισμός (γενικά και ειδικά θέματα) αναχρησιμοποίηση των βιομηχανικών κτιρίων, μία μέθοδος προς συζήτηση βιομηχανική κληρονομιά: ποια στρατηγική: (γενικά και ειδικά θέματα). Οι ομιλητές εναλλάσσονται (και το ενδιαφέρον των εισηγήσεών τους), οι περισσότεροι ακροατές μετακινούνται από αίθουσα σε αίθουσα, προσπαθώντας να παρακολουθήσουν τους ομιλητές που προτιμούν (χωρίς πάντοτε να τους το επιτρέπει η ακρίβεια τήρησης των παράλληλων προγραμμάτων) Τα διαλείμματα του καφέ και τα γεύματα είναι εξίσου γόνιμα με τις συνεδρίες. Οι καλύτερες ευκαιρίες για γνωριμίες, ανταλλαγές από-
συνέχεια από σελ 24
στριχ. που δημιούργησε μία νέα μονάδα για την πολιτιστική πολιτική. 6.6 Διαπιστώθηκε τελικά ότι οι λύσεις που έχουν δοθεί στο πρόβλημα της εκπαίδευσης είναι διαφορετικές για κάθε χώρα και ότι η διαφορά αυτή είναι πολύτιμη. 7. Προοπτικές για τη χώρα μας. 7.1 θα ήταν χρήσιμο και σημαντικό ερευνητές της χώρας μας να γίνουν μέλη του CIRC LE., μια και το σχήμα αυτό επιτρέπει την έγκυρη ενημέρωση και το διάλογο με μεγάλη ταχύτητα. Εξάλλου, το Συμβούλιο της Ευρώπης το ενισχύει χρηματικά και έχει έμμεση εποπτεία Επιπλέον, το άνοιγμα του C I R C L E στις σοσιαλιστικές χώρες δίνει μία νέα διάσταση στη διεθνή υπόσταση του.
ψεων. ενημερώσεις Τα παρασυνεδριακά έχουν άλλωστε από καιρό αναγνωριστεί ως το σημαντικότερο τμήμα του προγράμματος των επιστημονικών συναντήσεων. Εισηγήσεις και συναντήσεις τεκμηριώνουν σύμπτωση ενδιαφερόντων, ποικιλία επιδιώξεων και μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα σε αυτούς που έχουν δεκαετίες πριν ξεκινήσει (και έχουν διαμορφώσει ήδη παράδοση, επιλογές και πρακτική) και αυτούς που αναζητούν τώρα το δρόμο τους: η βιομηχανική κληρονομιά είναι χώρος ευρύτατος, η βιομηχανική ιστορία της κάθε χώρας και οι συγκυρίες διαφορετικές Κοινή, πάντως, η αγάπη για την πρόσφατη ιστορία, τον κόσμο της εργασίας, για το συγκεκριμένο, το εφικτό Ο τόσο συνηθισμένος σε άλλα συνέδρια βερμπαλισμός απουσιάζει Εδώ καθείς καταθέτει την πείρα του και κοινωνεί με την πρόθυμα προσφερόμενη των άλλων Αξιολογούνται συμπεράσματα, αποτελέσματα, μοντέλα, κέρδη Οι ενημερωτικές περιηγήσεις υπηρετούν ένα διπλό σκοπό: να γνωρίσουν οι σύνεδροι μνημεία, χώρους και μουσεία της περιοχής, που σχετίζονται άμεσα με το θέμα του Συνεδρίου, αλλά και την περιοχή και τις ομορφιές της η τουριστική προβολή της εγγράφεται έμμεσα, αλλά με σύστημα, στο πρόγραμμα του Συνεδρίου. Το μουσείο του δάσους (Syl-vanum) στο GrossReifling αποτελεί σημαντικό, για τον πλούτο του. σταθμό. Το απόγευμα της Παρασκευής κλείνει επίσημα τις εργασίες του το Συνέδριο στο Γκρατς Εκλογή νέου Δ.Σ., εθνικών αντιπροσώπων, απόφαση για νέες συναντήσεις με θέμα το γυαλί (Πορτογαλία, 1989), 7ο Συνέδριο του TICCIH στο Βέλγο ( 1990). Ο Καναδάς εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για το 8ο Διεθνές για το 1992 και η Ανατ. Γερμανία ανακοινώνει την οργάνωση επιστημονικών εκδηλώσεων προς τιμή του Georgius Agricola για το 1994 Το Σάββατο 12.9 οι σύνεδροι επιστρέφουν στη Βιέννη, ακολουθώντας δύο διαφορετικά δρομολόγια: μία ακόμη ευκαιρία γνωριμίας μεταξύ τους. με την Αυστρία και με την έκθεση « Άνθρωπος, Μηχανή, Εργασία» (με προϋπολογισμό για την οργάνωσή της 1.500 000 000 δρχ.!!). Ενα μέγεθος που τιμά τους χορηγούς και γεμίζει μελαγχολία τους περισσότερους συνέδρους... Τα παρασυνεδριακά
7.2 Τονίζουμε και πάλι το κρίσιμο σημείο των στατιστικών, μελετών, ερευνών και συνεχούς εκπαίδευσης στο χώρο των πολιτιστικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων - χώρος που μεταβάλλεται με όλο και πιο γρήγορους ρυθμούς Η ενεργοποίηση ερευνητών προς αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται από τη διεθνοποίηση του πολιτιστικού τομέα και την ανάγκη λήψης αποφάσεων ύστερα από προσεκτική ανάλυση των δεδομένων, τώρα μάλιστα που το δίλημμα των επιλογών, λόγω των περιορισμών των πόρων, αποκτά μια «δραματική» υφή. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ Καθηγητής Κοινωνιολογίας (ΥΣΑ)
Τα συνέδρια μοιάζουν με τα παιδιά και τα βιβλία: οι δημιουργοί τους κάνουν ό,τι μπορούν, όπως μπορούν, για να πετύχουν το καλύτερο αποτέλεσμα. Αυτά όμως, μόλις ξεκινήσουν τη ζωή τους, διαμορφώνουν σχεδόν αυτοδύναμα τη μοίρα τους, διαφορετική συχνά από τους σχεδιασμούς και τις προσδοκίες. Τα πράγματα ευτυχώς- προχωρούν ανεπηρέαστα τόσο από ναρκισσισμούς όσο και αυστηρές αξιολογήσεις. Τα συνέδρια είναι πολύ πιο σημαντικά για όσα γίνονται εκτός προγράμματος - αυτό άλλωστε προδιαγράφει μόνο τις εξελίξεις Η μπύρα βοηθά περισσότερο από τον καφέ η βιογραφία από τη βιβλιογραφία... Η επιτυχία ενός συνεδρίου μετριέται από τη σπανιότητα
και συντομία των επίσημων λόγων, τον αριθμό και τη διάρκεια των ανεπίσημων γευμάτων και των χειραψιών -και ασπασμών- κατά τον αποχωρισμό. Δεν αποτιμάται, όπως όλα τα πολιτισμικά φαινόμενα, με λογιστικές μονάδες. Το κρίνει τελικά ο χρόνος, οι χρόνοι, μια και το συνέδριο ζει σε διαφορετικούς χρόνους, όσους και οι χώρες που εκπροσωπούνται σε αυτό. Υπάρχει βέβαια και ο επίσημος χρόνος του συνεδρίου. Οι αυστριακοί οργανωτές προσπάθησαν να τον κάνουν όσο πλουσιότερο μπορούσαν (και συχνά ο ζήλος τους ξεπέρασε τις μέγιστες προσδοκίες μας) και η πρόεδρος να τον κάνει αποδεκτό: συνδύασε με επιτυχία γερμανική σαφήνεια, γαλλική χάρη και αγγλική αποφασιστικότητα (με ένα μικρό θατσερικό άρωμα) σε μεταβαλλόμενες αναλογίες σε κάθε περίπτωση. Την ψήφισαν -και την ασπάστηκαν (Her-zlig!)150 σύνεδροι από 21 χώρες. Η βιομηχανική αρχαιολογία είναι ένας ευρύτατος χώρος. Στις περισσότερες χώρες οι πιστοί της αναζητούν τις μεθόδους της, επιχειρούν να διαμορφώσουν την προβληματική και τη στρατηγική τους. Μοιάζει με ισπανικό πανδοχείο, όπου ο καθένας έρχεται με την καραβάνα του... προσδοκώντας να συμμετάσχει σε ένα συμπόσιο. Υπάρχει, ακόμη, για τους περισσότερους, μακρύς δρόμος για την πολυεπιστημονική προσέγγιση: οι αρχιτέκτονες θα πρέπει ν' αφήσουν την εμμονή τους στα κτίρια, οι μηχανολόγοι στις μηχανές, οι οικονομολόγοι στους μηχανισμούς και τα μεγέθη, οι εθνολόγοι στον ανθρώπινο παράγοντα... Η Ιστορία είναι όλα αυτά και η σπουδή της βιομηχανικής κληρονομιάς είναι ιστορία. Στο δρόμο προς τη σύνθεση οι ανάγκες είναι κοινές: ευαισθητοποίηση, συστηματική έρευνα, τυποποιημένη καταλογογράφηση. αυστηρή αξιολόγηση, επιλογές (!). συντήρηση, αξιοποίηση, που θα σεβαστεί το ευρύτερο περιβάλλον και το πολυδιάστατο του αντικειμένου της, επαρκείς σύγχρονους θεσμούς, συνεχώς μετεκπαιδευόμενους ειδικούς, πιστώσεις, θετική μακροπρόθεσμη πολιτική βούληση («περιμένοντας τον Γκοντό», σχολίασε ο βέλγος γενικός γραμματέας). Στο δρόμο προς τη σύνθεση τα αποτελέσματα είναι διαφορετικά. Άλλοι ανακαλύπτουν την ανάγκη να αρχίσουν, άλλοι προβληματίζονται για αλλαγές σε όσα έχουν ήδη επιτελέσει. Οι διαφορές είναι μεγάλες, όσοι καθυστερούν μπορούν να επωφεληθούν από αυτούς που προχώρησαν. Τα διεθνή συνέδρια είναι και γΓ αυτό μία σημαντική ευκαιρία. Προσφέρονται όμως και για πολλά άλλα. Οι σύνεδροι βρήκαν πολύτιμες ευκαιρίες προβολής της χώρας τους, αξιοποίησης μελλοντικών συναντήσεων για τη διεθνή της προβολή. Οι αυστριακοί οργανωτές πρόβαλαν συστηματικά τις ομορφιές του τόπου τους και ειδικά της περιοχής όπου οργανώθηκε το Συνέδριο. Τεκμηρίωσαν όλοι, καθένας με τον τρόπο του, τη σημασία των συνεδρίων ως αποτελεσματικών μέσων διεθνούς προβολής και εγγραφής, στην εθνική τους πολιτική, επιστημονικών κεφαλαίων διεθνούς σημασίας.
ΣΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ
Βυζαντινό αγγείο 13ου αι
Από τις 8 έως τις 10 Απριλίου οργανώθηκε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών Διεθνές Συμπόσιο με θέμα τη βυζαντινή κεραμεική. Είναι η πρώτη φορά που οργανώνεται επιστημονική συνάντηση με παρόμοιο θέμα και αναμένεται ότι τα πρακτικά, που θα εκδοθούν ως παράρτημα του περιοδικού της Γαλλικής Σχολής Bulletin de Correspondance Hellénique, θα αποτελέσουν για μακρό χρονικό διάστημα σημείο αναφοράς. Στην α' και β' συνεδρίαση, με θέμα «Βυζαντινή κεραμεική από τη Μικρά Ασία», παρουσιάστηκαν νέα ευρήματα εφυαλωμένης κεραμεικής από τη βασιλική του Αγίου Ιωάννου στην Έφεσο (Parman) από τo Gulpi-nar (αρχαία Χρυσή) κοντά στο Τσανάκ Καλέ (Yenisehirlioglou), από τις Σάρδεις (Scott) και το Ανεμούριο στην Κιλικία (Williams), καθώς και τέσσερις τύποι βυζαντινών αμφορέων, που βρίσκονται σε αρχαιολογικά μουσεία της Τουρκίας (Gunsenin). Τα ευρήματα αυτά είναι χρήσιμα για συσχετισμούς με βυζαντινά κεραμεικά, τόσο από τον ελλαδικό και βαλκανικό χώρο όσο και από το χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Παρουσιάστηκαν επίσης οι εμπορικοί αμφορείς που αποτελούσαν το φορτίο δύο ναυαγίων, ενός στο Yassi Ada (7ος αι.) και άλλου στο Serçe Limani (11ος αι.), κοντά στα μικρασιατικά παράλια (van Do-orinnck, Jr.). Με αφορμή κεραμεική από τις ανασκαφές του Αγίου Πολυεύκτου στην Κωνσταντινούπολη, ο J. Hayes παρουσίασε τυπολογία της βυζαντινής κεραμεικής από τον 7ο έως το 13ο αι., η J. Herrin επισκόπηση της βυζαντινής κεραμεικής με βάση ευρήματα από χρονολογημένα στρώματα των ανασκαφών στην εκκλησία της Παναγίας Κυριώτισσας, πάλι στην Κωνσταντινούπολη, και ο Α.Η.S Megaw εντόπισε επιβίωση της πολυτελούς εφυαλωμένης κεραμεικής τύπου Ζευξίππου και στο α' μισό του 13ου αι. Οι εργασίες αυτές, επειδή ακριβώς αφορούν υλικό
από την Κωνσταντινούπολη και προέρχονται από συστηματικές ανασκαφές, προάγουν τις γνώσεις μας για την κατάταξη των διαφόρων ομάδων της βυζαντινής κεραμεικής κατά ιστορικές περιόδους και έχουν καθολική εφαρμογή. Παρουσιάζοντας υστεροβυζαντινή εφυαλωμένη κεραμεική από την Πέργαμο, ο J.M. Spieser πρότεινε νέα μέθοδο ανάλυσης και ταξινόμησης της εφυαλωμένης κερα-μεικής. όχι με βάση τον τρόπο και τα θέματα διακόσμησης αλλά με βάση τα σχήματα και τις φόρμες των αγγείων μέσω της επεξεργασίας από υπολογιστή. Η β' συνεδρίαση έκλεισε με τις παρατηρήσεις του Γ. Νικολακόπουλου για την αισθητική της βυζαντινής κεραμεικής, όπως αυτή πηγάζει μέσα από τα υλικά κατασκευής της. Στη γ συνεδρίαση, με θέμα «Βυζαντινή κεραμεική στα Βαλκάνια και στη Δύση», παρουσιάστηκαν λεπτομερείς έρευνες για την εισηγμένη βυζαντινή και για την ντόπια κεραμεική στην περιοχή του Ras στη Γιουγκοσλαβία (Popovic) και για τη διάδοση των βυζαντινών αμφορέων μέσω εμπορίου στην κοιλάδα του Δούναβη στη Σερβία (Bjelajac), όπως επίσης συστηματικές εργασίες για ένα άγνωστο θέμα, τη διάδοση των εμπορικών αμφορέων της Ανατολικής Μεσογείου και του Βυζαντίου στην Ιταλία και στη Γαλλία (Arthur, Carignam-Pacetti, Villedien-Bonifay-Raynand). Οι δ' και ε' συνεδριάσεις ήταν αφιερωμένες στη βυζαντινή κεραμεική στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Η πτωχή βιβλιογραφία για την ακόσμητη και εφυαλωμένη κεραμεική στον ελλαδικό χώρο εμπλουτίστηκε με εισηγήσεις για νέα ευρήματα από το Άργος (Οικονόμου-Κελλάρης), Θεσσαλονίκη (Χαριτωνίδου), Λακωνία (Armstrong) και ακούστηκαν νεότερες απόψεις για τα πιάτα από το ναυάγιο Πελα-γοννήσουΑλοννήσου (Ιωαννιδάκη), για εντοιχισμένα πινάκια σε εκκλησίες της Πελοποννήσου (Sanders) και για τους παλαιοχριστιανικούς αμφορείς από το Άργος (Abadie). Εισηγήσεις για ευρήματα από την Καρυούπολη (Ετζέογλου) και από την Ίσθμια (Gregory) ανακίνησαν τα προβλήματα γύρω από την κεραμεική του 7ου και 14/15ου αι. αντίστοιχα. Με αφορμή αμφορείς του 7ου αι. από τη Σάμο διερευνήθηκαν οι δυνατότητες ενός υπολογιστή να συμβάλλει στην έρευνα της αρχαίας τεχνολογίας μέσω της στατιστικής, της κωδικοποίησης και της ταξινόμησης (Steckner). Τέλος, παρουσιάστηκαν νέα στοιχεία για τις ονομασίες, τα σχήματα και τις χρήσεις των βυζαντινών αμφορέων (Μπακιρτζής), καθώς και ένα νέο κέντρο κεραμεικής του 14ου15ου αι. στην Εγκωμη Αμμοχώστου (Παπανικόλα-Μπακιρτζή). Το Συμπόσιο παρακολούθησε πολυπληθές ακροατήριο ενδιαφερομένων, που δείχνει πόσο τα θέματα τεχνολογίας και καθημερινής ζωής του Βυζαντίου και οι ιστορικές προεκτάσεις τους προκαλούν την προσοχή του επιστημονικού κόσμου.
Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ
ΕΚΘΕΣΗ: ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΣΗ Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Έτους Περιβάλλοντος, το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας παρουσίασε από 13 Νοεμβρίου 1987 έως 15 Ιανουαρίου 1988 μεγάλη έκθεση σε έκταση 3.000 τ.μ. στο Ζάππειο με θέμα «Τα Ελληνικά Δάση». Επί δύο χρόνια επιστημονικοί συνεργάτες και ειδικευμένος φωτογράφος του Μουσείου μελέτησαν και φωτογράφησαν τα δάση της χώρας μας, συγκεντρώνοντας πολύτιμο υλικό, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση και λεπτομέρεια. Με τη ν πεποίθηση ότι η γνώση είναι το πρώτο βήμα για την προστασία και ορθολογική διαχείριση της φύσης. το Μουσείο Γουλανδρή παρουσίασε στο ελληνικό κοινό τη βιολογική και οικολογική λειτουργία του δάσους, σε σχέση με το έδαφος, το κλίμα και το νερό, τις μεγάλες ωφέλειες που παρέχει στο φυσικό περιβάλλον και στον άνθρωπο, καθώς και τους κινδύνους που το απειλούν. Το δασικό οικοσύστημα -βιότοποι και βιοκοινότητα- τα φυτά και τα ζώα που ζουν σε αυτό. οι λειτουργίες του (τροφικές αλυσίδες, ροή ενέργειας, ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών) παρουσιάστηκαν στην έκθεση με φωτογραφικά πανώ. σχέδια, χάρτες, τρισδιάστατες μακέτες, κείμενα, μαζί με κορμούς δένδρων, ζώα του δάσους, πουλιά κλπ. Στο τμήμα «ο άνθρωπος και το δάσος» παρουσιάστηκε η σημερινή παραγωγικότητα και οι δυνατότητες αξιοποίησης του ελληνικού δάσους στα πλαίσια μιας ισόρροπης αναπτυξιακής πολιτικής, με κριτήρια οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά. Η παρουσίαση των διαφόρων δασικών οικοσυστημάτων που συναντάμε στην Ελλάδα με την ποικιλία των κατοίκων τους, αποτέλεσε μια ανοιχτή πρόσκληση στον επισκέπτη, για να ανακαλύψει όχι μόνο
Άποψη της έκθεσης «Τα Ελληνικά Δάση»
την απίθανη ομορφιά των δασών μας αλλά και την τεράστια σημασία τους για την ίδια την επιβίωση μας, πράγμα που κάνει την προστασία τους εθνική ανάγκη. Η γεωγραφική θέση της χώρας μας, το κλίμα και η μορφολογία του εδάφους προσφέρουν ιδανικές συνθήκες κάτω από τις οποίες θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν δάση σε όλη την έκταση της ελληνικής γης και μέχρι ύψους 1.800-2.000 μ. Και όμως η σημερινή έκτασή τους έχει περιοριστεί σε επικίνδυνο όριο: στο 18,5% της συνολικής έκτασης της χώρας, που αποτελεί το μικρότερο ποσοστό σε όλη την Ευρώπη. Το ελληνικό κοινό, η κυβέρνηση, ο πολιτικός κόσμος, τα επιστημονικά ιδρύματα και ο τύπος είχαν την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν την ισορροπία και την αλληλεξάρτηση που υπάρχουν στη φύση, και τις δραματικές επιπτώσεις των άστοχων ενεργειών του ανθρώπου να συνειδητοποιήσουν ακόμη την άμεση ανάγκη για μια νέα δασική πολιτική και. κυρίως, για εφαρμογή προληπτικών και προστατευτικών μέτρων. Η έκθεση περιελάμβανε επίσης οπτικοακουστικό πολυθέαμα με φυσικούς ήχους και με εκλαϊκευμένα κείμενα. Γα την πραγματοποίηση της έκθεσης «Τα Ελληνικά Δάση» το Μουσείο συνεργάστηκε με το Υπουργείο Γεωργίας, τη Δασοπονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Αθηνών και την WWF. Στα πλαίσια της εκδήλωσης αυτής το Κοινωφελές Ίδρυμα της ΕΤΒΑ και το Μουσείο Γουλανδρή σε συνεργασία με το Τμήμα Δασοπονίας και Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εκδίδουν τόμο με τίτλο «Τα ελληνικά δάση».
ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Στο έργο του «Περί βιομηχανίας εν Ελλάδι» (Αθήνησι. 1871). ο τότε υφηγητής Χημείας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Λέανδρος Δόσιος αφιερώνει ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ανάγκη δημιουργίας Βιομηχανικού Μουσείου (σ 127150). Σε αυτό εκθέτει, αναφερόμενος στην "πολυτεχνική συλλογή» της Στουτγάρδης και στο Βιομηχανικό Μουσείο των Βρυξελλών, τη σημασία δημιουργίας των μουσείων αυτών για την ανάπτυξη κάθε χώρας Αποτελούν μόνιμες εκθέσεις, αναγκαίες για την ενημέρωση ντόπιων και ξένων στη γενική κατάσταση αλλά και. κυρίως, στις προόδους των διαφόρων κλάδων «Η συλλογή αυτή. υπογραμμίζει, σκοπόν έχει προ πάντων την πρακτικήν διδασκαλίαν δια τούτο ελήφθη φροντίς. ώστε να μην εκτίθηνται μόνον καλώς κατεσκευασμένα, τέλεια και έτοιμα πρότυπα, αλλά συγχρόνως, τουλάχιστον διά τους κυριωτέρους βιομηχανικούς κλάδους, επιδείκνυνται οι διάφοροι βαθμοί της αναπτύξεως αυτών κατά τους διαφόρους καιρούς και τόπους, καθώς και τα διάφορα στάδια της κατεργασίας» Ο κατάλογος τους προσθέτει «δύναται να θεωρηθεί συγχρόνως ως δημώδες εγχειρίδιον τεχνολογίας» «Μετά του βιομηχανικού μουσείου συνδέεται, σημειώνει, βιβλιοθήκη και συλλογή των ωραίων τεχνών. Η πλουσιωτάτη βιβλιοθήκη είναι προσδιωρισμένη προ πάντων διά την εμπορικήν και βιομηχανικήν τάξιν. σκοπούσα να διαδώση τεχνολογικάς και άλλας χρησίμους γνώσεις εις τους εις ταύτας ανήκοντας (...) εις την μόρφωσιν της βιομηχανικής καλαισθησίας» Και καταλήγει για τη χώρα μας: «Μετά τα ανωτέρω νομίζομεν ότι δεν είναι πλέον ανάγκη να καταδείξωμεν την εκ της συστάσεως βιομηχανικού μουσείου παρ ημίν προσδοκωμένην ωφέλειαν. Εν μόνον επιτραπήτω ημίν να υπενθυμίσωμεν, ότι δηλ η σύστασις τοιούτου μουσείου εν Ελλάδι απεφασίσθη προ τριάκοντα και επτά ήδη ετών. αλλ έμεινεν ανεκτέλεστος, ως και πολλά άλλα αγαθά παρ ημίν νομοθετήματα. Ο από 10 Μαΐου 1834 περί επιστημονικών και τεχνολογικών συλλογών νόμος της αντιβασιλείας ορίζει ρητώς μεταξύ άλλων και την σύστασιν πολυτεχνικής συλλογής. Νομίζομεν ότι είναι τέλος καιρός να πραγματοποιηθή η διάταξις αύτη, η δ' εκτέλεσις αυτής διευκολύνεται την σήμερον μεγάλως διά του ψιλοπάτριδος κληροδοτήματος του αειμνήστου Ευαγγέλη Ζάππα Κατά την υπέρ της εθνικής προόδου μεριμνώσαν πρόθεσιν του κληροδότου, όχι μόνον θέλουσι συντηρεισθαι εκ τούτου αι ανά τετραετίαν εκθέσεις των Ολυμπίων, αλλά και θέλουσιν αγόραζε σθαι τα άριστα των προϊόντων της ελληνικής επιμελείας και δεξιότητος. καταρτιζόμενης διά τούτων διαρκούς εκθέσεως ελληνικών προϊόντων. Ιδού η βάσις της μελλούσης πολυτεχνικής συλλογής, του βιομηχανικού μουσείου. Μικρά περί πλέον δαπάνη εξαρκεί όπως συναχθώσιν ολίγον κατ ολίγον προϊόντα της ξένης βιομηχανίας, πρότυπα και σχέδια μηχανών, μηχαναί και εργαλεία, και παν ό,τι χρήσιμον προς τελείαν ίδρυσιν του μουσείου της εργασίας, του μέλλοντος τοσούτον
να συντελέση εις την υλικήν του ημέτερου έθνους πρόοδον Αι δε συλλογαί αύται θέλουσιν έχει μεγαλόπρεπεστατον οίκημα, τοδαπάνη του φιλογενούς των Ολυμπίων αγωνοθέ του όσον ούπω ανεγερθησόμενον μέγαρον. Δεν αμφιβάλλομεν δε ότι, τούτου γενομένου, πολλοί και εκ των εντός και εκ των εκτός Ελλήνων θέλουσι φιλοτιμηθή προσφέροντες εις το μουσείον αντικείμενα κατάλληλα προς τον σκοπόν ον επιδιώκει. Και οι βιομήχανοι δ έχουσι συμφέρον να εκθέτωσιν αυτοί τα προϊόντα αυτών εν τω μουσείω, όπου πολλοί προσερχόμενοι θέλουσι προμηθεύεσθαι τοιαύτα. Το εν Αθήναις βιομηχανικόν μουσείον δεν έχει ανάγκην ούτε συλλογής καλλιτεχνικών προτύπων εκ γύψου, ούτε αιθούσης ιχνογραφίας ταύτα υπάρχουσιν ήδη εν τω παρ' ημίν Πολυτεχνείω, εάν δε το τοιούτον κριθή σκοπιμώτερον. δύνανται να μετατεθώσι παρά τω μουσείω αλλ' ούτε βιβλιοθήκης, διά τον λυπηρόν λόγον ότι δεν υπάρχουσιν εις την ελληνικήν γλώσσαν βιβλία αφορώντα τας τέχνας και την βιομηχανίαν. Ου μόνον δε αυτή καθ' εαυτήν η σύστασις βιομηχανικού μουσείου ωφέλιμος υπάρχει, αλλά και το ίδρυμα τούτο συνδέεται μετά πλείστων άλλων υπέρ της βιομηχανίας ληπτέων μέτρων. Κατεδείξαμεν ανωτέρω την ανάγκην της συστάσεως των της υφαντικής σχολών. Η πρώτη τούτων συστηθήτω παρά τω βιομηχανικώ μουσειω. όπου θέλουσιν υπάρχει οι ιστοί των διαφόρων συστημάτων και προς τας διαφόρους εργασίας κατάλληλοι Εκ της κεντρικής ταύτης σχολής, εις ην θέλουσιν εκπαιδευθή και εργάται εκ των μερών όπου πρόκειται να εισαχθώσι τα διάφορα της υφαντικής είδη, θέλουσι διαδοθή αι τελειότεροι της ερ-
γασίας μέθοδοι. Το αυτό και περί της πλεκτικής τίποτε δεν δύναται να συντελέση περισσότερον εις την παρ' ημίν εισαγωγήν των τελειότερων προς εκτέλεσιν της εργασίας ταύτης μηχανών, ή η έκθεσις τοιούτων εν τω βιομηχανικώ μουσειω. τιθεμένων εις κίνησιν υπό γεγυμνασμένου εργάτου, και καταδεικνυομένης οφθαλμοφανώς της υπεροχής αυτών προς τον διά των χειρών εργαζόμενον. Αι μηχαναί αύται δύνανται μετά ταύτα ν αποσταλώσι και εις άλλα του κράτους μέρη. όπου η εισαγωγή αυτών ήθελε νομισθή αναγκαία. Το βιομηχανικόν μουσείον θέλει προμηθεύεσθαι και εκποιεί μετά ταύτα τας μηχανάς, τα εργαλεία κτλ. άτινα πρόκειται να εισαχθώσιν εν Ελλάδι π χ πλεκτικός μηχανάς. ιστούς, μεταλλικούς κτένας και άλλα των ιστών μέρη. Το τοιούτον δ' εφαρμόζεται όχι μόνον επί της υφαντικής και πλεκτικής, αλλά και εις πολλούς άλλους της βιομηχανίας κλάδους. Περί της γεωργίας και των γεωργικών εργαλείων δεν θέλω να ομιλήσω, διότι εξ αρχής απέκλεισα της παρούσης πραγματείας τον κυριώτατον τούτον κλάδον της εθνικής εργασίας, θέλω όμως αναφέρει εν παράδειγμα, βέβαιος ων ότι ο ειδήμων των βιομηχανικών πραγμάτων, μελετών τους διαφόρους κλάδους της εργασίας, θέλει ανεύρει πολλά τοιαύτα προς την πρόοδον συντελεστικά μέσα. Κατωτέρω θέλομεν υποδείξει οποίαν τίνα εννοούμεν την κεντρικήν επί της βιομηχανίας αρχήν, και ότι ως εν των πρωτίστων αυτής καθηκόντων θεωρούμεν την σπουδήν των διαφόρων εν Ελλάδι βιομηχανικών κλάδων συγκριτικώς προς την εν τοις μάλλον πεπολιτισμένοις έθνεσι κατάστασιν αυτών, προυποθέτοντες ότι οι εις ους το έργον ανατεθήσεται θέλουσιν είσθαι καταλλήλως προς τούτο παρεσκευασμένοι».
ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ
Ο κ. Μιχάλης Γ. Σάλλας, νέος Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος
Ο κ Μιχάλης Γ Σάλλας. που ανέλαβε τη διοίκηση της ΕΤΒΑ μετά την παραίτηση του κ KM Σοφούλη, είναι ex officio από τις 15 Οκτωβρίου 1987 πρόεδρος του Δ.Σ. του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ο κ. Μιχάλης Γ Σάλλας γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1950 Είναι πτυχιούχος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. Είναι καθηγητής του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης της Παντείου. Από το Σεπτέμβριο του 1984 ως την ανάληψη της διοίκησης της ΕΤΒΑ ήταν Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εμπορίου.
Συνεργασίες Ο αριθμός των συνεργατών του 2ου τεύχους του Δελτίου μας τεκμηριώνει την απήχηση που είχε το 1 ο και δικαιώνει την προσδοκία για θετική συνέχεια με το μόνο τρόπο που αυτή είναι δυνατή: τη συμμετοχή των αναγνωστών στην παραγωγή του. Ο τρόπος αυτός διασφαλίζει το πλάτος και την πρωτοτυπία της πληροφόρησης που το Δελτίο επιδιώκει να προσφέρει - και τη συνεχή βελτίωση του. Με την ευκαιρία αυτή θα ήταν σκόπιμο να υπογραμμιστεί, για μιαν ακόμη φορά, ο χαρακτήρας του πληροφοριακού δελτίου (newsletter) που στοχεύει, κυρίως, στην ενημέρωση για έναν επιστημονικό τομέα με σύντομες ανακοινώσεις και πληροφορίες για ερευνητικά προγράμματα, εκδόσεις, συνέδρια, εκθέσεις κλπ. Το Δελτίο παρακολουθεί, στο μέτρο του δυνατού, την επιστημονική ζωή και προσπαθεί να βοηθήσει την επικοινωνία, το συντονισμό, την πρόοδο του τομέα που υπηρετεί. Το Δελτίο δε δημοσιεύει τις συνήθεις επιστημονικές εργασίες αυτές ανήκουν στα ειδικά περιοδικά και θα πρέπει να υποβάλλονται σε αυτά Ας προστεθεί ότι η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ δεν έχει δικό της εκδοτικό επιτελείο: είναι και αυτή έργο του ολιγάριθμου προσωπικού του Ιδρύματος, που επιδιώκει, στα πλαίσια των εντελώς περιορισμένων δυνατοτήτων του, να ανταποκριθεί στις επιδιώξεις του Δελτίου και τις προσδοκίες των αναγνωστών. Γι' αυτό η κατανόηση και η συνεργασία σας είναι αναγκαία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ Η συστηματική παρακολούθηση των εκδόσεων που αναφέρονται στην τεχνολογία, όπως αυτή προσδιορίστηκε στην ευρύτατη έννοια της στο προηγούμενο τεύχος (σ. 6), και η κριτική παρουσίαση ορισμένων από αυτές ξεπερνούν τις δυνατότητες του ενημερωτικού αυτού δελτίου, γιατί απαιτούν την ύπαρξη μιας ομάδας εθελοντών ειδικών, που διαθέτουν τον αναγκαίο χρόνο. Κατά συνέπεια, το βιβλιογραφικό δελτίο μας περιορίζεται, από τα πράγματα, στο να αναφέρει τα δημοσιεύματα που φτάνουν ως τα γραφεία μας και σχετίζονται με τον τομέα ενδιαφέροντος του Ιδρύματος. Εξαρτάται λοιπόν και από τη συνεργασία εκδοτών, συγγραφέων και αναγνωστών η σχετική ενημερότητα και πληρότητά του.
Οι βιβλιοκατάλογοι και τα μηνύματά τους Οι βιβλιοκατάλογοι, που εκδίδονται από επιστημονικά κέντρα του εξωτερικού, τεκμηριώνουν τη μακροπρόθεσμη συστηματική προσπάθεια των ομάδων ειδικών που εργάζονται σε αυτά. Περιλαμβάνουν πρακτικά συναντήσεων, για την κατάθεση της πείρας πάνω σε κεντρικά θέματα στρατηγικής και. εξίσου, πρακτικής εγχειρίδια, για τη μεθόδευση της δουλειάς κατά τομείς μονογραφίες και εκθέσεις, για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων στο επιστημονικό και ευρύτερο κοινό καταλόγους, για την κοινοποίηση του περιεχομένου αρχείων, βιβλιοθηκών και συλλογών, που παρέμενε άγνωστο. Οι βιβλιοκατάλογοι μαρτυρούν επίσης την ύπαρξη και τη δυναμικότητα μιας επιστημονικής κοινότητας, το βαθμό συνείδησης στόχων και προβλημάτων, τη λειτουργία θεσμών με συνέχεια και συνέπεια στη δραστηριότητα τους, ειδικών «αφιερωμένων» -στην παλιά, ξεχασμένη έννοια του όρου-στην επιστημονική τους εργασία για την παραγωγή «έργων ζωής», των μόνων που έχουν την πιθανότητα να αποβούν και «έργα ες αεί». Οι βιβλιοκατάλογοι αυτοί υπενθυμίζουν, βέβαια, και την ανάγκη ύπαρξης των προϋποθέσεων εργασίας, όχι μόνο των αντικειμενικών (φορείς, πιστώσεις, εξοπλισμοί) αλλά και των υποκειμενικών (παιδείας, ήθους, διάθεσης για δουλειά) Τα λιτά αυτά έντυπα χρονομετρούν καθυστερήσεις, αδράνειες, αδιέξοδα, επιτρέπουν και επιβάλλουν συγκρίσεις και κρίσεις. Υποδεικνύουν, έμμεσα αλλά αποτελεσματικά, και λύσεις. • OCIM. Office de Coopération et α" Information Museographiques, Note Technique, No 11, Δεκέμβριος 1987, συνέκδοση των Recherche et Enseignement Supérieur, Direction des Bibliothèques, des Musées et de l' Information Scientifique et Technique και του Université Paul Valéry-Montpellier (17, rue Abbé de l' Epée 34000, Montpellier, France). Αφιερωμένο στη μουσειογραφία της Φυσικής Ιστορίας. Πληροφορίες ταξινομημένες σε τρεις ενότητες: μουσείο και κοινωνία, συλλογές και σχετικές με αυτές δρα-
στηριότητες, διοίκηση των μουσείων Αναφέρεται σε εκθέσεις, επιστημονικές συναντήσεις, σεμινάρια, εκδόσεις, ενδιαφέροντα άρθρα. Σύντομα νέα. • The Museum Documentation Associa tion (Building Ο, 347 Cherry Hinton Road. Cambridge CB14DH, United Kingdom). Book Catalogue, Autumn 1987. Μια εντυπωσιακή εικόνα για τις προόδους της μουσειολογικής θεωρίας και πρακτικής σε όλους τους τομείς στη Μ Βρετανία αλλά και σε άλλες χώρες (Η.ΠΑ., Ιταλία, Νορβηγία). Αναφέρονται εκδόσεις (και επανεκδόσεις) εγχειριδίων για βασικούς τομείς, που ανακεφαλαιώνουν και συνθέτουν πείρα δεκαετιών. Ακολουθούν, ενδεικτικά, ορισμένοι τίτλοι: - Museums for a new century. A report of the Comission on Museums for a new century. Washington. DC, American Association of Museums, 1984. 146 σ. - Manual of Curatorship. A guide to museum practice. J.MA. Thompson (ed.). London, Butterworths. 1986. 608 σ. £44. - The local museum, υπό Crispin Paine Εκδ. Milton Keynes, AMSSEE, 1986, 60 o. - Social History and Industrial Classification (SHIC): A subject classification for museum collections. SHIC Working Party. Sheffield: The Centre for English Cultural Tradition and Langage, University of Sheffield. 1983, 74 σ., £ 8,50. • IBC Informazioni, Catalogo Pubblicazioni 1986 (Istituto per i beni artistici culturali naturali della Regione Emilia Romagna, Via Manzoni, 2 - 40121 Bologna). Κατάλογος που δίνει μία πλήρη εκδοτική εικόνα της ερευνητικής δραστηριότητας του Ινστιτούτου σε όλους τους τομείς. Παρουσιάζονται τέσσερις εκδοτικές σειρές και μία πέμπτη σειρά εκδόσεων, που σχετίζονται, αλλά δεν προέρχονται άμεσα, από το Ινστιτούτο. Η πρώτη σειρά "Recerche" περιλαμβάνει 13 τόμους: μελέτες γο μουσεία, φωτογραφικά αρχεία, συντήρηση εντύπων και αρχείων, σχέσεις μουσείου και σχολείου, οδηγός για τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού στην Αιμιλία και Ρομάνια (τραγούδι και ενόργανη μουσική θέατρο και τελετουργικό θέαμα.) κ.ά. Η δεύτερη σειρά "Dossier", με 30 τόμους, αφορά στη μελέτη των φωτογραφικών αρχείων, καταγραφή και αξιοποίηση πολιτισμικών αγαθών, σχετικές εκθέσεις, την υδροκίνηση, αμπελουργία - οινοποιία κ.ά. Η τρίτη "Documenti", με 27 τόμους, σε προγράμματα και αποτελέσματα ερευνών, θέματα συντήρησης, οργάνωσης βιβλιοθηκών, κλιμα-τολογίας μουσείων κ.ά. Η τέταρτη σειρά ERBA (Emilia Romagna Biblioteche Ar-chivi), με 6 τόμους, αναφέρεται ειδικά σε βιβλιοθήκες και αρχεία. Η πέμπτη, με 23 τόμους, σε πλήθος σημαντικών άλλων σχετικών θεμάτων: αγαθοεργά κληροδοτήματα, αρχεία εκδοτών, διατροφή, θέατρο,
μουσεία της επαρχίας, νεκροταφεία, ναυ πηγική, ναυτιλία κ.α. Οι 89 αυτοί τόμοι αποτελούν καρπό μακρόχρονης, συστηματικής προσπάθειας για την πολιτισμική κληρονομιά μιας μόνο επαρχίας της Ιταλίας, που κατευθύνεται από το Ινστιτούτο της. Καλύπτουν όλες τις όψεις εργασίας (προβληματική, μεθοδολογία, αποτελέσματα) σε περισσότερους τομείς και είναι πολύτιμο», ως κατακτημένη και κατατεθειμένη πείρα, για όσους σχεδιάζουν ν' ασχοληθούν σοβαρά με ανάλογα θέματα.
11.
12.
13. Ξενόγλωσσες εκδόσεις 1 Industrial Heritage. '84. National Reports. The Fifth International Conference on the Conservation of the Industrial Heritage, τόμος 1ος. Edited by St. Victor and Η. E. Wright. Εκδ. Society for Industrial Archaeology (Room 5020, National Museum of American History, Smithsonian Institution, Washington. DC 20560). 2. Industrial Heritage. '84. Proceedings. The Fifth International Conference on the Conservation of the Industrial Heritage, τόμος 2ος Edited by HE Wright και RM. Vogel. Από τον ίδιο εκδότη 3. "// coltello di Delfo", rivista di Cultura Materiale e Archeologia Industriale. Τριμηνιαίο περιοδικό με διεθνή επιστημονική επιτροπή και συνεργασίες, όργανο του Istituto per la Cultura Materiale e l' Archeologia Industriale. Γραφεία: Ρώμη, ICMAI. Via della Vite. 27 (00187). Έκδοση θαυμάσια σε περιεχόμενο και εκτύπωση. Τεύχη 1ο και 2ο (1987). 4. Arbeit . Mensch. Maschine". τόμος 1ος Beitrage (σελ. 324), τόμος 2ος Katalog (σελ. 204). Linz 1787 (Αυστρία). Κατάλογος της μεγάλης έκθεσης στο STEYR (30.4 2.11.1987). 5. Arqueologia Industrial", 1ο τεύχος (Ανοιξη 1987) του πληροφοριακού δελτίου που εκδίδεται σε 1000 αντίτυπα από τη Σχολή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του MinRo (Πορτογαλία). 6. "World Industrial History" Πληροφοριακό δελτίο. 4ο τεύχος (καλοκαίρι 1987). σελ. 8. Εκδοση για την Association for Industrial Archaeology από το Institute of Industrial Archaeology, Ironbridge 7. "Cronique 13". Ετήσιο δελτίο του IC-CROM (σελ 36), 13 Via di S. Michele. 00153 Rome, Italia. 8 "Portus". The International Journal of Port's Heritage. Ετοιμάζεται η έκδοσή του για την Άνοιξη του 1988. Περιοδικό «με προσγειωμένα άρθρα, πρόσφατες ή σε εξέλιξη έρευνες, βιβλιοκρισίες, πληροφορίες, και με τις τελευταίες εξελίξεις στα λιμάνια, την ιστορία και την κληρονομιά τους». Γραφεία: Portus c/o Rua Joao de Deus 13-4 Fuan, 1200 Lisboa, Portugal. 9. Environmental high-technology from Finland, prepared by Mexpert Consulting Engineers Ltd Εκδ. Ministry of the Environment, Ελσίνκι, 1986. 10 G.B Bronzini. Homo Laborans, Cultura
14.
15.
di territorio e musei demologici, Con-gedo Editore. 1985, σ. 231 Μελέτες για τα τοπικά εθνολογικά μουσεία. L Audiovisuel dans les Musées, Ministère de la Culture, Direction des Musées de France, Audiovisuel. 9, Quai Anatole France, 75007 Paris (1983). Σημαντικός τεχνικός οδηγός. Science Center Planning Guide, by V.J. Danilov, Εκδ. Association of ScienceTechnology Centers. 1985. 1413. K. Street, NW. 10th Floor, Washington, DC. 20005-3405. Σελ. 55. ΑΙΑ Bulletin. The Association for Industrial Archaeology The Wharfage, Iron-bridge, Telford, Shropshire. TF8 7AW. England. The Institute of Industrial Archaeology. Masters and Diploma Courses. Κατατοπιστικό έντυπο (Στη διάθεση των ενδιαφερομένων για τις σπουδές αυτές). L ' Archéologie industrielle en France, τ. 15 Ιούνιος 1987. Περιοδική έκδοση του CILAC. Περιλαμβάνει τα Πρακτικά του VII Εθνικού Συνεδρίου για τη Βιομηχανική Κληρονομιά (Τουλούζη, 2-4.10.1985). Αφιερωμένο, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, στην ενέργεια (πρωτοβιομηχανική και θερμική) και. σε μικρότερη έκταση, στις αρχές της αεροναυτικής κληρονομιάς.
Δύο αξιοπρόσεκτες, άψογα εκτυπωμένες, εκδόσεις από την Πορτογαλία για τον τρόπο που η κυβέρνησή της χειρίζεται το θέμα των μαικηνών: 16. Secretaria de Estado da Cultura, Mecena-to Cultural, Δεκέμβριος 1986. (Περιλαμβάνει το νόμο, παραδείγματα φορολογικών απαλλαγών, περιπτώσεις εφαρμογών και προτάσες) και, με τις ίδιες βιβλιογραφικές ενδείξεις, μια δεύτερη μεγαλύτερη έκδοση (Αύγουστος 1987), με την ευκαιρία συμπλήρωσης μιας δεκαετίας σχετικής εμπειρίας. ι 7, Les inventaires du patrimoine industriel. Actes des colloques de la direction du patrimoine (Hotel de Vigny, Paris, 1986). Εκδ. Ministère de la Culture et de la Communication.
technology — SUMMARY --------------------------------------------"Technology", the information bulletin of the Cultural Foundation of the Hellenic Bank of Industrial Development (ETBA), is a periodical concerned with the history of technology, in particular that of Modern Greece, and is intended to help Greek (and foreign in the resumes) scholars and interested laymen to keep abreast of work carried out in this field by the Cultural Foundation and in Greece in general. The following detailed presentation of the Foundation introduces the reader to its structure and activities. THE CULTURAL FOUNDATION OF THE HELLENIC BANK OF INDUSTRIAL DEVELOPMENT: Identity, History, Activities The creation in 1981 of the Cultural Foundation of the Hellenic Bank of Industrial Development, a Legal Entity under Private Law was consonant with the active interest taken by Greek Banks in general in supporting research and educational projects, especially through publications, over the last twenty years. The principal aims of the C F ETBA, as expressed in its act of constitution (FEK 23027 8 1981) are "to heighten the awareness of the Greek public to the need for preserving and protecting the traditional cultural heritage of this country and its natural environment, alongside its industrial development, and the promulgation of practical, applicable model methods for achieving this". The setting up of museums and other cultural centers, the sponsoring of cultural events and analogous projects were designated as means of implementing these aims. The programme and activities of the Cultural Foundation are focused on the sphere of technology, which is not only akin to the work of ETBA itself, but also precludes trespassing on the spheres of interest of other state services, organizations or foundations. Furthermore, this specificity best utilizes the limited financial resources and scientific personnel in developing a significant, yet hitherto neglected, area of research and education. Basic principles of the Foundation have been formulated in earlier resolutions: the investigation and presentation of the craft, manufacturing and ship-building tradition of Greece from the perspective of industrial history (10th Board meeting 17.9.84) and of "every productive activity which can be considered the precursor of Greek industrialization, from the economic, sociological, architectural, town-planning and technological point of view" (17th Board meeting 10.10.85) Furthermore, at the 28th Board meeting (21.10.87) "the necessity that emphasis on the socio-economic dimension of issues constitute a basic element in future announcements, opinions and introductions to publications of the Foundation" was stressed.
In the light of these resolutions, the Foundation's sphere of interest may be defined, for reasons of brevity and scientific accuracy, as the history of Modern Greek technology between circa 1750 and 1950 (see p. 5). The activities of the Foundation are directed along four related channels: publications, museums, scientific events and public relations, in all of which its express aim is to produce model works of high quality, as well as participating in the realization of the projects of other bodies with related interests. Publications It is hoped that the publications of the Foundation will help fill the existing void in research and education in the field of the history of Modern Greek technology. Five series of publications are planned. Original studies by Greek scholars, usually doctoral theses submitted, following a related announcement, to the Foundation for assessment by special committees. This programme includes the publication in Greek of the following studies: — M. Synarelli, Routes, Ports et Développement en Grèce. Années 1830 - Années 1880. Une étape préalable. — E. Papaghianopoulou, Les grands travaux maritimes en Grèce dans la deuxième moitié du XIX siècle. — L. Leontidou, Working Class and Land Location. The Urban History of Athens (1880-1980). — St. Mamaloukou - K. Koufopoulou, Preindustrial metal workshops on Mount Athos. — St. Papadopoulos-Chr. Florentis, The Greek Archive of Patmos as a Historical Source on the Art and Craft of the period (17th-19th century). Translations of classic foreign reference books, mainly concerned with pre-industrial technology and industrial archaeology, entirely absent from the Greek bibliography. Programmed in this series, in cooperation with the THEMELIO publishing company, is the translation of C. Cipolla, Europe before the Industrial Revolution, European Society and Economy 10001700 (1980). Plans are going ahead for the next publication, the translation of a history of technology. Reprints in the series "sources of the history of Greek industry", which will include notable and for many years virtually unobtainable early Greek editions dealing with the subject of Modern Greek technology. Volume I of this series has already appeared, in collaboration with the publisher D. Karavias; P. Moraitinis, La Grèce telle qu' elle est (1878). The second volume in this series, the Complete Works of the economist G.
Charitakis, is planned. Publication of series of educational booklets on ecological and other subjects. In collaboration with the Goulandris Museum of Natural History, a booklet entitled "Greek Woodlands'' is in preparation, by a group of specialists scholars from the Department of Forestry and Environment of the University of Thessaloniki (in press). Preparations are under way for the second booklet in the series, devoted to "Greek Rivers and Lakes". In the series of high-quality cultural guide books to Thrace and the islands of the East Aegean, A Cultural Guide to Thrace, written by a team of specialist scholars under the direction of the Ephors of Antiquities Ch. Bakirtzis and D. Triantafyllos is in press. A second volume, A Cultural Guide to Samos, Ikaria, Fournoi, is planned in collaboration with the archaeologists Ms. F. Drosoyanni, Dr. F. Zafeiropoulou and other specialist scholars. Included among the publications of the Foundation is the information bulletin "Technology", of which this is the second fascicle. The Foundation also plans to include among its publications the findings and outcome of research and other scholarly projects undertaken by it. It is envisaged that a book on the Museum of Silk-working at Soufli (see below) be included here. Museums The programme of establishing local museums of technological themes includes: The Museum of Silk-working at Soufli, in collaboration with the Municipality of Soufli, the NTOG and EOMMEX. The aim of the permanent exhibition, to be organised in the Kourtidis Mansion, is to present the history of silk and its production, processing and use in the region of Soufli, in the cottage-industrial phase and, for comparison, the industrial. During 1987 systematic research was carried out by a team of specialists, the tradition of silk cultivation was recorded and a wealth of oral information (interviews), archival and photographic material collected, which was used in compiling the museum proposal. The article by the social anthropologist Ms. A. Oikonomou "Silk cultivation in Soufli" (p. 9) gives a picture of work done. The Outdoor Museum of Water power at Ai-Yannis Dimitsana aims at salvaging representative monuments of modern Greek history (powder mills of 1821) and technology (water power) by reconstructing the buildings and equipment of a water mill which also houses a nerotrivi (felting installation) and an old-style powder mill. Within this complex, exhibits on water power in general and its applications at Dimitsana in particular will be organized. This year the necessary preparatory works of cleaning the site, temporary redirection of the stream and roofing of the buildings.
and the preliminary plans and proposals on arranging the site's environs and the restoration of the buildings were made (see p. 11). Funding from other interested bodies, an essential prerequisite to the realization of the project, is being sought. On the initiative of the Foundation, ETBA donated a set of old spinning machines to the Thessaloniki Technical Museum and the Foundation met the expenses of their removal and installation on the Museum's new premises. Detailed plans and drawings of the factory at Ano Estia in Edessa will be made to complete this rescue operation. Scientific activities The Cultural Foundation is organizing a two-day meeting on the history of Greek technology. Public and international relations The Foundation seeks to forge close links with the members and personnel of ETBA. its daughter companies, with the civil services and local administration, the press and mass media, with international and national organizations, bodies and foundations working in the field of technology, with a view to possible cooperation. In this connection, of establishing relations, the President of the Foundation participated in the 6th International Conference of Industrial Archaeology, held in Austria and the 1st International Exhibition of Museology, held in Paris (see p. 22, 25). The Cultural Foundation of the Hellenic Bank of Industrial Development Board of Trustees President: Michalis G. Sallas, Governor of ETBA. Vice-President: Alkis Raftis, Associate Professor, University of Patras and VicePresident of the International Organisation of Folk Art. UNESCO. Secretary: M. Plymakis, Director of Personnel, ETBA. Treasurer: G. Panayotopoulos, Civil Engineer, ETBA. Member: Nik. Patiniotis, Ph. D. Sociology. Research fellow at the NCSS. This brief review of the contents of the bulletin is intended to give the reader some idea of the inroads made in Greece into the field of the history of technology and of those subjects of interest to this bulletin. News from Greece In his general review of "industrial archaeology today" (p. 3-5), Dr. St. Papadopoulos outlines the determinants of its recent birth and reasons for its slow development, the broad spectrum covered, variety of methods of approach and the need for synthesizing them. He points out that it is an applied discipline and stresses
the significance of fostering and establishing it as a new branch of historical study. He remarks on the diversity of bodies concerned with it and, in this connection, briefly mentions research projects, scientific meetings, publications, re-utilization of buildings and dissemination of information to the public. He concedes the widely acknowledged need for training suitable specialists. In conclusion, he notes the tardiness in its appearance in Greece and the urgency of its development. Another article by the same author (p. 25-26) is devoted to the Sixth International Conference on Industrial Heritage, held in Vienna (6-12.9.1987) by the International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage. In addition to the programme of conference sessions and excursions, mention is madeof the friendly atmosphere and spirit of cooperation and fruitful exchange of experience which prevailed among the representatives of 27 countries. The first part of the bulletin deals with the activities of the Cultural Foundation (p. 5-6, see the extensive presentation of these at the beginning of this summary). It is announced that a "two-day workshop" on the History of Modern Greek Technology is scheduled for November 1988 (p. 7). Its aims and nature are defined, as well as the place and timetable for its preparation. There follows a review of the activities of the Thessaloniki Technical Museum (p. 7-9), presented by its director Mr. M. Ιatridis, in particular the exhibition entitled "30 Years in Space" and the preparation of the new museum at Sindos. Next (p. 9-10), Ms. A. Oikonomou, social anthropologist, describes the aims, methodology and results of the fieldwork on the history, architecture and ethnology of Soufli, conducted in 1987, and additional research in Athens. She was concerned with collecting the data essential to the organisation of a permanent exhibition of silk cultivation and the silk industry in the Kourtidis Mansion at Soufli (Thrace). Ms. Oikonomou also presents (p. 10) a brief biography of K. Kourtidis (1870-1944), one of the leading intellectual and political personalities of Thrace. The afore-mentioned exhibit on the silk industry is to be housed in his family mansion, donated by his daughter. In the next article the architect Y. Kizis, who has made the preliminary plans for the Dimitsana museum of water power, discusses the problems entailed in its organisation: historical, due to the original form and subsequent phases of the buildings, technical-restorational, in order to document their reconstruction and, finally, museological, concerning the allocation of space and the interiors of the buildings in such a way as to adequately serve the needs of the exhibit yet respect their original ethos. There follows a lengthy article (p. 12-14) on the Peloponnesian Folklore Foundation,
Nafplion, in terms of output the most important ethnological museum in Greece. Mention is made of the history of its founding, the creation of its infrastructure; the building, archives and library, its rich collections and displays. Research is mainly concentrated in the fields of costume and ethnomusicology. Its activities include a succession of exhibitions and publications of books and records. In 1981 the Peloponnesian Folklore Foundation received the European Museum of the Year Award. The article by the architects V. Kolona and O. Traganou-Deliyanni deals with the important exhibition on the "Beginnings of Industry in Thessaloniki, 1870-1912", organised by ETBA. Fruit of protracted research in archives, libraries and surviving sites and buildings, the exhibition's three units encompassed the new transport (harbor, railways) and urban facilities (gas, water and electricity supply), the new factories in the city (ice-making plants and breweries, spinning sheds and weaving mills, building materials etc.) and the economic organizations, work force and, at that time, innovative building materials and equipment which made industrialization possible (p. 1516). A. Deliyanni and D. Papadimitriou (p. 1718) briefly examine the evolution of the railway network in northern Greece, emphasising what a slow and fragmentary process this was, the decisive role played by European capital, and its importance for the development of those Balkan regions its served. In conclusion they stress the need for a systematic study of this issue. The section which follows focuses on the activity of four research foundations. The "Historical Archive of Greek Youth" of the General Secretariat of the Young Generation: T. Sklavenitis outlines its aims, 57 research projects, two scientific symposia and 17 publications (p. 18). An announcement of the subjects to be studied under the aegis of the Research and Education Foundation of the Commercial Bank of Greece during 1988 (p. 19). L. Bafouni and E. Anagnostopoulou make brief reference to the content of and work begun by the Historical Archive of the Municipality of Piraeus (p. 19). The Greek Institute of Marine Technology outlines the aims and achievements of its fifteen-year activity (p. 20). In a short note the viniculturist Dr. St. Kourakou-Dragonas draws attention to the necessity of setting up a Wine museum in Greece (p. 20). Despite its brevity, the preliminary communication by the social anthropologist Dr. N. Tsenoglou and the architect St. Nomikos (p. 21), on the watermills of Andros, is nonetheless significant. Their research constitutes an important contribution to the subject of sources of energy in preindustrial communities: 22 extant watermills, large-scale hydraulic works, road network, all built of local schistose
slabs, not only justify a systematic study at Dipotamata Andros, which has already commenced, but also its preservation and utilization as an open-air museum of waterpower. A challenge and an invitation. The technological note from prehistory, Professor Christos Doumas' presentation of an unusual vase (p. 21-22), a beehive or a dessicator for herbs?, is certainly a different approach in a field usually dominated by myth, aesthetics and monumental works. Dr. St. Papadopoulos takes the opportunity of the 1st International Exhibition of Museology (Paris, 13-16 November 1987) for reviewing the latest important achievements (institutional, theoretical and applied) in the field of museology, at an international and national level. He mentions the international coordinating bodies and the latest technology available to museums and summarizes the conclusions of the round table discussions, organized alongside the exhibition, on the role of patrons, the relationship of museums to the models of the school and church, attitudes towards the public as visitors or customers and the future of museology. With regard to Greece, he emphasizes the need of critical comparisons with the situation in Europe (p. 22-24). Professor D. Agrafiotis describes the aims of the "Centre d'information de recherche culturelle et de liaison en Europe" (C.I.R.C.L.E.) and summarises the conclusions of its most recent symposium, held in Hamburg (12-14.11.87) and proposals formulated there with regard to "education in management of the arts and cultural activities" (p. 24). Dr. Ch. Bakirtzis gives a concentrated account of the international symposium on Byzantine pottery (8-10.4.87) (p. 26). The Goulandris Museum of Natural History (p. 27) mounted the most important exhibition of the year, entitled: "Greek Woodlands". The bulletin continues with "interviews from the past", which quotes the views of L. Dosios, Reader in Chemistry, on the need of creating an "Industrial Museum" in Greece, expressed in 1871. In the bibliographical bulletin publications of technological interest, are listed; this is preceded by a short note on "book catalogues and their messages" (p. 29-30).
© Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς Υπηρεσία Έρευνας και Προβολής To περιοδικό Τεχνολογία ψηφιοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2008. Πραγματοποιήθηκε επίσης Οπτική Αναγνώριση Χαρακτήρων για την ανακατασκευή των κειμένων. Ομάδα Εργασίας: Κωνσταντίνος Φιολάκης - Βαγγέλης Στουρνάρας - Χρύσα Νικολάου