Piotr Kołodziej
Kraków, 22 stycznia 2025 r.
Kompendium komputerowej edycji nut
Tematem mojego projektu jest kompleksowe omówienie komputerowej edycji nut. Poznanie zasad (ortografii i typografii nutowej), różnorodnych konwencji wydawniczych oraz całej serii wskazówek/ reguł i wyjątków. Wszystko to poparte przykładami nutowymi.
Kolejny element to zapoznanie z podstawami obsługi edytorów nutowych: Sibeliusa Ultimate, Dorico Pro i Finale 27. Zdaję sobie sprawę, że ten ostatni program nie będzie już rozwiajny, ale liczba jego użytkowników jest na tyle duża, że warto przedstawić chociażby podstawy prawidłowej pracy w Finale. Szkolenie z edytorów obejmie wersje Windows i Mac. W przypadku Dorico Pro i Sibeliusa Ultimate także urządzenia iPad. Poznamy też wersję Sibeliusa na urządzeniach z systemem Android.
Moje doświadczenie czy to z prowadzenia zajęć z edycji nut (Finale, Sibelius) czy też ze współpracy z kompozytorami daje mi dość jasny obraz dostarczanych plików (materiałów nutowych w postaci „gotowych” składów). Jakość i poprawność techniczna pllików – bardzo delikatnie mówiąc – jest „kiepska”! Myślę, że wyliczenie błędów, jakie są popełniane mogłoby stanowić oddzielną publikację.
Nie ukrywam, że na początku mojej drogi w składzie nut także popełniałem masę błędów. Czasem zdarza mi się otworzyć archiwum projektów z końca lat 90-tych. Mam wtedy obraz mojej jakości nut sprzed ćwierćwieku. Mówiąc krótko – katastrofa!
Przez kolejne lata starałem się dokształcić i wyrobić solidne podstawy. Od strony techniczej intensywnie poznawałem tajniki edytorów nutowych i technologii muzycznej. Od strony teoretycznej – zasady, reguły i konwencje skład nut. Nie ukrywam, że zasada learning by doing (nauki przez robienie) miała duże znaczenie. Początkowo w ramach studiów muzykologicznych. Później jako wykonawca zleceń dla różnych wydawnictw. Różnorodność moich klientów sprawiła, że zebrałem bogate i obszerne doświadczenie w zakresie edycji nut. Muszę też przyznać, że czasem dany zapis (rozwiazanie danego problemu edytorskiego) u jednego wydawcy jest akceptowalne a u innego wręcz odrzucane.
Odbiorcą kompendium – wg mojej oceny – będzie Każdy, kto zechce przygotować zapis nutowy poprawnie i estetycznie. Od uczniów i nauczycieli, poprzez muzyków i kompozytorów.
Celem, jaki sobie stawiam jest zapoznanie odbiorcy ze wzorcami „dobrej edycji nut” i przedstawienie poprawnego stylu pracy w edytorach nutowych.
Piotr Kołodziej, Kraków 2025 orfeo2005@gmail.com
PROJEKT OBEJMUJE
1. Komputerowa edycja nut w praktyce – publikacja książkowa/ebook (bazująca na własnym doświadczeniu, wytycznych wydawniczych oraz publikacjach z zakresu edycji nutowej).
Publikacja książkowa z lekcjami wideo (online) pokazującymi zasady edytorskie w praktyce
2. Wprowadzenie do oprogramowania do edycji nut. Dostosowanie stanowiska pracy grafika nutowego.
Kurs/Lekcje wideo (online)
3. Dorico Pro – podstawy obsługi edytora (Windows/macOS), także omówienie wersji na urządzenia mobilne.
Publikacja książkowa – Kurs/Lekcje wideo (online)
4. Sibelius Ultimate – podstawy obsługi edytora (Windows/macOS), także omówienie wersji na urządzenia mobilne.
Publikacja książkowa – Kurs/Lekcje wideo (online)
5. Finale 27 – podstawy obsługi edytora (szybki start, tips & tricks).
Kurs/Lekcje wideo (online)
W publikacjach książkowych znajdą się kody QR odnoszące do odpowiednich lekcji wideo
Terminy realizacji poszczególnych etapów do ustalenia. Kompletny projekt możiwy do zrealizowania w ciągu 24–36 miesięcy.
Skład publikacji w programie Adobe Indesign. Lekcje wideo w edytorze Camtasia/Adobe Premiere
O autorze
Piotr Kołodziej – absolwent wychowania muzycznego i muzykologii. W latach 2003–2007 pracownik Biblioteki Instytutu Muzykologii UJ. Tamże prowadził zajęcia z obsługi edytora nutowego Finale. Beta tester programu Finale (MakeMusic!). Autor krótkiej biografii Ks. Tadeusz Przybylski SDB. Sylwetka i dzałalność naukowo-dydaktyczna (2002), podręczników instruktażowych edytora nutowego Finale (Helion 2004, 2005), przewodnika po Komputerowym studiu muzycznym (Helion 2007), opracowania Arii Ludwika Maadera w serii „Musica Claromontana IX” (PWM 2008). Autor haseł w Encyklopedii Muzycznej PWM oraz artykułów w miesięczniku Estrada i Studio (oprogramowanie do edycji nut). Pierwsze spotkanie z edycją nut miało miejsce na zajęciach paleografii muzycznej prowadzonej przez śp. prof. Piotra Poźniaka (Instytut Muzykologii UJ). Swoje pierwsze kroki stawiał w programie Finale 97, później w edytorze nutowym Sibelius. Od 2004 roku skoncetrował się na grafice nutowej i przygtowywaniu materiałów nutowych.
Od 2005 roku prowadzi firmę Studio Orfeo (www.orfeo.pl) zajmującą się składem nut/przygotowaniem publikacji nutowych. Od przykładów nutowych po obszerne materiały orkiestrowe (partytury dyrygenckie, głosy orkiestrowe, wyciągi fortepianowe). W ciągu 20 lat pracy Studio Orfeo przygotowało blisko 700 różnego rodzaju projektów nutowych (więcej informacji można znaleźć na stronie www.orfeo.pl). Wśród zleceniodawców znajdują się wydawnictwa europejskie: Bärenreiter Verlag Kassel, Boosey & Hawkes Berlin, Breitkopf & Härtel Wiesbaden, Schott Mainz, Universal Edition Wien. Wśród rodzimych wydawców warto wymienić Polskie Wydawnictwo Muzyczne (PWM Edition), Instytut Sztuki PAN (seria Monumenta Musicae in Polonia), Musica Iagellonica, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Dominikański Ośrodek Liturgiczny (Śpiewniki Niepojęta Trójco). Jednym z większych wyróżnień było nagrodzenie publikacji Cantate Domino (zbioru utworów wokalnych a cappella Krzysztofa Pendereckiego, wydawca: Schott Mainz) nagrodą Best Edition w czasie Targów Muzycznych we Frankfurcie (2014). Także publikacja Women of Our World wydawnictwa Breitkopf & Härtel została nagrodzona Best Edition roku 2021/2022. W obu publikacjach był autorem składu nut.
W ramach seminarium edytorskiego – Kurs Edytorstwa Muzycznego – prowadził zajęcia z obsługi edytora nutowego Sibelius Ultimate (poziom zaawansowany, w latach 2019–2021) oraz wykłady gościnne z problematyki edytostwa muzycznego (estetyka zapisu, przygotowanie głosów, edytory nutowe, muzyczny OCR (lata 2019–2023)).
Poza pracą interesuje się ogólnie pojętą informatyką i technologią muzyczną. Wolny czas spędza z Żoną i Dziećmi. Na siłowni dba o kondycję fizyczną. Wielogodzinna praca przy komputerze wymaga intensywnego uprawiania sportu.
Podstawowa literatura: na moich egzemplarzach widać ślady częstego używania
Bibliografia projektu Komputerowej edycji nut
Literatura dotycząca składu nut, ortografii i typografii nutowej, nie jest zbytnio obszerna. Gromadziłem ją przez wiele lat – począwszy od przeróżnych artykułów po problematykę grafiki nutowej omówionej szczegółowo, z dokładnym przedstawieniem przeróżnych możliwych sytuacji. Cała waga mojej biblioteczki grafika nutowego nie przekracza 20 kg, a dokładnie 18.8 kg (zważyłem!). A mówiąc już całkiem poważnie mamy do dyspozycji kilka kluczowych pozycji. Obecnie „bibllią” grafików nutowych jest publikacja Elaine Gould Behind bars.
• Elaine Gould, Behind Bars, the definitive guide to music notation, Faber Music 2011 (Hals über Kopf. Das Handbuch des Notensatzes, niemiecka wersja w tłum. Arne Muus, Jens Berger, Edition Peters (Faber Music) 2011
• Gardner Read, Music notation. A Manual of Modern Practice, 2nd Ed., Crescendo Publishing (by Taplinger Publishing) 1979
• Ted Ross, The Art of Music Engraving and Processing: A Complete Manual, Reference and Text Book on Preparing Music for Reproduction and Print 2nd ed., Miami, Fla.: Charles Hansen, 1970 (wersja cyfrowa: http://www.npcimaging.com/books/TedRoss.htm)
• Kurt Stone, Music Notation in the Twentieth Century. A Practical Guidebook, W. W. Norton & Company 1980
• Erhard Karkoschka, Das Schriftbild der Neuen Musik: Bestandsaufnahme neuer Notationssymbole, Anleitung zu deren Deutung, Realisation und Kritik, Hermann Moeck Verlag 1966
• Tom Gerou, Linda Lusk, Essential Dictionary of Music Notation. The most practical and concise source for music notation, Alfred Publishing 1996
• Jonathan Feist, Music Notation. Berklee Contemporary, Berklee Press 2017
• Samuel Z. Solomon, How to write for Percussion. A Comprehensive Guide to Percussion Composition, 2nd Ed., Oxford University Press 2016
• Matthew Nicholl, Richard Grudzinski, Music Notation. Preparing Score and Parts, Berklee Press 2007
• Scodo Quality Guidelines, Universal Edition (plik PDF):
• Style Guide, AR-Editions 2024 (format PDF):
• Standard music notation practice, Music Publishers Association of the United States 1993 (format PDF)
• Anna G. Piotrowska, Andrzej Sitarz, Podręcznik do czytania partytur z elementami edytorstwa muzycznego, Musica Iagellonica 2020
• Mieczysław Drobner, Instrumentoznawstwo i akustyka, wyd. 9, Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2022
• Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2014
• Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1991
• Józef Karol Lasocki, Podstawowe wiadomości o muzyce. Popularny podręcznik dla uczniów i samouków, wyd. XVI, Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2009
• Zofia Lissa, Zarys nauki o muzyce, wyd. 6, Ad Oculos 2007
• Norman Weinberg, Guide to Standardized Drumset Notation, Hal Leonard (Percussive Arts Society) 1998 (wersja cyfrowa w aplikacji Apple iBooks)
• Luciano Williamson, Using Sibelius effectively. A guide to Sibelius Ultimate, 2nd Ed. 2021 (wersja cyfrowa z https://www.notationcentral.com/)
• Roberto Branccini, Wörterbuch der Musik. Italienisch – Englisch – Deutsch – Französisch, erweiterte Ausgabe, 7. Neuausgabe, Schott 2012
• Samuel Adler, The Study of Orchestration, W. W. Norton 1989
• Manfred Hermann Schmid, Notationskunde. Schrift und Komposition 900-1900, Bärenreiter 2012
• Willi Apel, Die Notation der polyphonen Musik 900-1600, Breitkopf & Härtel 1962
• Thomas Forrest Kelly, Capturing Music. The Story of Notation, W. W. Norton 2015
• The Harvard Dictionary of Music, ed. Don Michael Randel, 4th ed., The Belknap Press of Harvard University Press 2003
• Lexikon Neue Musik, hrsg. Jörn Peter Hiekel, Christian Utz, Metzler und Bärenreiter 2016
• Norman del Mar, Anatomy of the Orchestra, Faber & Faber 2009
• Ertuğrul Sevsay, Handbuch der Instrumentationspraxis, Bärenreiter 2005
• Danuta Gwizdalanka, Słowniczek oznaczeń i skrótów muzycznych, Polskie Wydawnictwo Muzyczne 2008
• Ulrich Michels, Atlas Muzyki, tłum. Piotr Maculewicz, Prószyński i S-ka 2003
• Dave Black, Tom Gerou, Essential Dictionary of Orchestration. The most practical and comprehensive resource for composers, arrangers & orchestrators, Alfred Publishing 1998
• Liber Usualis Missae et Officii, Desclé 1953
• wybrane hasła w: New Grove Dictionary of Music and Musicians
• wybrane hasła w: Musik in Geschichte und Gegenwart
• hasło Notation w: Dictionary of Contemporary Music, red. John Vinton, s. 517–526
• MOLA Guidelines for Music Preparation, Major Orchestra Librarian’s Association (MOLA)
• Adam Wolański, Edycja tekstów, praktyczny poradnik, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008
• Nigel French, InDesign i tekst. Profesjonalna typografia w Adobe InDesign, przekł. Marek Włodarz, Adobe Press 2010
• Robert Chwałowski, Typografia typowej książki, Helion 2001
Strony internetowe związane z oprogramowanie do edycji nut:
• Edytor Finale: https://www.finalemusic.com/
• Edytor Sibelius: https://www.avid.com/sibelius
• Edytor Dorico: https://www.steinberg.net/dorico/
• Nowy standard czcionek nutowych/muzycznych SMUFL: https://www.smufl.org/
• Edytor Musescore: https://musescore.org/pl
• Format MusicXML: https://www.musicxml.com/music-in-musicxml/
• MusicXML (WC3): https://www.w3.org/2021/06/musicxml40/
• Portal o edycji nut i tematyce muzycznej: https://www.scoringnotes.com/
• Plugin TGTools dla Finale: https://tgtools.com/downdocs.htm
• Plugin Patterson dla Finale: https://robertgpatterson.com/-fininfo/vershist.html
• Czcionki i rozszerzenia Finale: https://elbsound.studio/index.php
• Forum użytkowników programu Sibelius:
• Dokumentacja (różnych wersji) programu Sibelius:
• Pluginy/rozszerzenia dla programu Sibelius: https://www.sibelius.com/download/plugins/index.html
• Plugin Medieval 2 dla Finale (notacja chorałowa, menzuralna): https://klemm-music.de/produkt/medieval2-plug-in-fuer-finale/
• Czcionka muzyczna November 2: https://klemm-music.de/produkt/musikzeichensatz-november-2/
• Konwersja PDF do MusicXML, program PDFtoMusic Pro: https://www.myriad-online.com/en/products/pdftomusicpro.htm
• Nutowy OCR, Photoscore: https://www.neuratron.com/
Materiały nutowe:
• Nkoda: https://www.nkoda.com/
• IMSLP (Petrucci Music Library): https://imslp.org/
• MuseScore: https://musescore.com/
• Polska Biblioteka Muzyczna: https://polskabibliotekamuzyczna.pl/
• Publikacje dostępne poprzez Apple iBooks, Google Play Books, czy w aplikacji Amazon Kindle: w serwisach znajdziemy także publikacje dotyczące notacji muzycznej jak i publikacje nutowe
• Warto także zajrzeć do aplikacji wydawnictw muzycznych Henle i Bärenreiter
Krótka uwaga na początek: kolejność omawiania w podręcznikach/kursach może ulec zmianie! W trakcie pracy mogą zostać także dodane elementy, które nie zostały ujęte w konspekcie.
1. Praktyczne podstawy komputerowej edycji nut –zasady i konwencje wydawnicze
WPROWADZENIE
• Informacje wstępne.
• Nazwy dźwięków.
• O terminologii elementów notacji muzycznej.
PODSTAWOWE ZASADY TYPOGRAFII I ORTOGRAFII NUTOWEJ
– ZAPIS NUTOWY W PRAKTYCE
• Dobór czcionek (muzycznych, tekstowych) i ustawienia parametrów elementów notacji muzycznej jako cecha rozróżniająca wydania nutowe między sobą. House style – co to takiego i dlaczego ma to takie znaczenie w edytorstwie muzycznym.
• O estetyce zapisu nutowego – czytelność, jednoznaczność i przejrzystość zapisu jako jedna z podstawowych zasad „dobrego” materiału nutowego. Kolizja/nałożenie elementów – wróg numer jeden składu nut.
SYSTEM LINIOWY: PIĘCIOLINIA, JEDNOLINIA ETC.
• System liniowy (pięciolinia) a system nutowy.
• Linie dodane.
• Obsada utworu i jego praktyczne przeznaczenie – wyznacznik wielkości pięciolinii.
• Wytyczne odnośnie formatów stron i wielkości pięciolinii.
• Kolejność głosów/instrumentów w partyturze.
• Łączenie elementów klamrami i akoladami.
• Grand Staff (Great Staff).
• Score in C / Transposed Score.
• Instrumenty transponujące.
• Particell.
KLUCZE I PRZENOŚNIKI OKTAWOWE
• Obecnie używane klucze muzyczne.
• Klucz perkusyjny.
• Klucze z przenośnikami oktawowymi.
• Zmiana klucza.
• Pozostałe klucze muzyczne.
NUTY I PAUZY – ZASADY I STANDARDY WYDAWNICZE
Nuta – jej elementy, podział i cechy charakterystyczne
• Główki nut.
• Laski (pałeczki) nutowe (szczególne zwrócenie uwagi na jej długość i kierunek (góra-dół) w zależności od położenia nuty na pięciolinii).
• Chorągiewki, wiązania nut – belki.
• Przednutki.
• Łuk łączący i kropka przedłużająca.
Akcydencje (znaki chromatyczne) i tonacja
• Położenie znaków na pięciolinii.
• Kolejność znaków w dwu- i wielodźwiękach.
• Położenie akcydencji względem nuty.
• Tonacja.
• Zmiana tonacji.
• Politonalność.
• Tonalność dur-moll.
• Wykraczamy poza system dur-moll – no key, mikrotonalność.
Pauza
• Wartości rytmiczne – podział.
• Położenie.
• G.P. – pauza generalna.
Nieregularne podziały rytmiczne
• Sposób oznaczania
• Warianty oznaczeń podziałów nieregluarnych: liczba, liczba z klamrą, relacja x:y
• Podziały nieregularne a wiązania nut.
• Kiedy możemy pominąć oznaczenia podziału nieregularnego.
METRUM I KRESKA TAKTOWA
• Podstawowe zasady.
• Zmiana metrum.
• Metrum a rytm/wiązania (patrz Grupowanie/podział wartości nuti pauz a metrum).
• Polimetria.
• Fermata.
GRUPOWANIE
WARTOŚCI NUT I PAUZ A METRUM
OZNACZENIA ARTYKULACYJNE
• położenia względem główki nuty/laski – różne zasady typograficzne
• kolejność znaków artykulacyjnych (w pionie)
ŁUKI (POZA LIGATURAMI)
• Łuki frazujące, artykulacyjne i melizmatyczne.
• Położenie łuku (góra/dół) w zależności od lasek/belek nut.
• Kształtowanie łuku względem linii pięciolinii.
• Prowadzenie łuków w akordach.
• Łuki w wielodźwiękach posiadających ligatury.
• Łuki w połączeniu z oznaczeniami artykulacyjnymi.
KOLEJNE ELEMENTY ZAPISU NUTOWEGO: TEKSTOWE I GRAFICZNE (POZA WYMIENIONYMI WCZEŚNIEJ)
Podstawowe zasady typografii tekstu
Rodzaje tekstów i znaków w obrębie zapisu nutowego
Oznaczenia agogiczne, metronomu
Oznaczenia dynamiczne (tekstowe i graficzne)
• W instrumentach notowanych na pojedynczej pięciolinii.
• W instr. notowanych na więcej niż jednej pięciolinii (np. fortepian).
• W utworach wokalnych.
• W partyturach (globalne).
Oznaczenia wykonawcze (techniczne)
Pozostałe oznaczenia tekstowe
Oznaczenia akordów
LYRICS – TEKST W UTWORACH WOKALNYCH
Zasady i konwencje w utworach wokalnych
• Dzielić wiązania zgodnie z podziałem sylab czy nie dzielić?
ELEMENTY TEKSTOWE POZA ELEMENTAMI NUTOWYMI
• Tytuł, podtytuł, kompozytor.
• Numeracja stron.
• Nagłówki i stopki.
SKRÓTY NOTACJI MUZYCZNEJ I ZDOBIENIA (ORNAMENTY)
Powtórzenie większych odcinków
• 1ma/2nda Volta.
• D.S/D.C.
• Znaki powtórzeń |: :|
• VIDE (VI- -DE) – alternatywne fragmenty do pominięcia.
• Przenośniki oktawowe.
Skróty na poziomie taktu
• Tremolo.
• Powtórzenie miar taktu.
• Powtórzenie taktu/dwóch taktów.
Zdobienia (ornamenty)
PARTYTURA
• Partytura – wytyczne odnośnie formatu i wielkości pięciolinii.
• Kolejność głosów/instrumentów w partyturze.
• Łączenie elementów klamrami i akoladami.
• Grand Staff (Great Staff).
• Score in C / Transposed Score.
• Instrumenty transponujące.
• Particell.
PRZYGOTOWANIE GŁOSÓW ORKIESTROWYCH
• Wytyczne odnośnie formatu i wielkości pięciolinii.
• Transpozycje w głosach orkiestrowych.
• Przewroty stron.
• Cue Notes.
WYCIĄG FORTEPIANOWY W UTWORACH SCENICZNYCH I INSTRUMENTALNO WOKALNYCH
PODSTAWOWE ZASADY WYDAŃ URTEXTOWYCH
I ŹRÓDŁOWO-KRTYCZYNYCH
2. Wprowadzenie do edytorów nutowych. Dostosowanie stanowiska pracy grafika nutowego.
• Wymagania sprzętowe – krótkie omówienie sytemów MacOS, Windows, iOS/ipadOS oraz Android.
• Podstawy systemu audio-midi: interfejsy audio, interfejsy midi, klawiatury midi, gniazda, złącza i okablowanie.
• Formaty plików używane w edycji nut: edytorów nutowych, audio/midi, formaty plików graficznych.
• Skrótowe omówienie oprogramowania muzycznego (stan na 2024/2025 rok) do notacji muzycznej (Dorico, Finale, Musescore, Sibelius) oraz narzędzi dodatkowych (nutowy OCR, konwersja Musicxml, biblioteki barw instrumentów wirtualnych).
3. Podstawy edycji nut w programie Sibelius Ultimate (publikacja drukowana/ebook, kurs wideo/online)
WSTĘP
• Dostępne wersje programu Sibelius: od darmowej wersji First po najbardziej rozbudowaną Ultimate.
ROZDZIAŁ I. INTERFEJS I USTAWIENIA GLOBALNE
• Omówienie zasad działania programu. Centrum elementów notacji – Music fonts oraz Symbols.
• Krótko o czcionkach (Edit All Fonts).
• Elementy interfejsu: Główne okno programu, Ribbon/Wstążka z zakładkami, Keypad, Inspector, Mixer, Keyboard, Fretboard etc.
• Omówienie poszczególnych elementów Wstążki: File, Home, Note Input, Notations, Text, Play, Layout, Appearance, Parts, Review, View.
• Dostępne sposoby wyświetlania dokumentu: Page View, Panorama View.
• Ustawienia programu: Program Options Zalecane zmiany w ustawieniach.
• Tworzenie własnej mapy skrótów klawiaturowych (Keyboard Shortcuts).
• Dostosowanie i zapisanie domyślnego sposobu wyświetlania dokumentów (zakładka VIEW).
• Instalowanie dodatkowych elementów programu – Install Plugins.
ROZDZIAŁ II. PRACA Z DOKUMENTAMI ( FILE I LAYOUT )
• Tworzenie nowego dokumentu (różne sposoby): Quick Start, dostosowując obsadę (Instruments), bazując na wcześniejszym pliku, importując house style, używając Manuscript Paper.
• Otwieranie i zapisywanie plików (zakładka File).
• Version (wersje) – kolejne etapy pracy nad dokumentem jako osobne „pliki” wewnętrzne.
• Export (eksportowanie): Audio, PDF, formaty graficzne, MusicXML.
• Import (importowanie): MusicXML, Grafika, Audio.
• Append – łączenie kilku plików w jeden.
• Print – drukowanie.
USTAWIENIA DOKUMENTU (ZAKŁADKA LAYOUT )
• Wielkość strony, marginesy (Document Setup).
• Magnetic Layout – narzędzie automatycznego unikania kolizji elementów zapisu nutowego.
• Breaks i Format (łamania stron, systemów) – różne sposoby podziału materiału nutowego na systemy/strony.
• Lock/Unlock Format – Blokowanie/odblokowywanie układu taktów w systemach i na stronach.
ROZDZIAŁ III. WPISYWANIE ELEMENTÓW NOTACJI (ZAKŁADKA NOTE
INPUT I NOTATIONS )
• Keypad jako centralny panel Sibeliusa do wprowadzania nut, pauz, podstawowych znaków artykulacyjnych.
• Opcje zakładki Note Input.
• Wprowadznie kolejnej grupy elementów notacji muzycznej w zakładce Notations.
ROZDZIAŁ IV. ELEMENTY TEKSTOWE (ZAKŁADKA
TEXT )
• Podział tekstów na systemowe (System Texts) i przyporządkowane do pięciolinii (Staff Texts).
• Styl akapitowy (Chapter Style) a styl znakowy (Character Style).
• Edit All Font (główne czcionki) – globalne ustawienia czcionek (czcionka nutowa, czcionka tekstowa).
• Style przyporządkowane do ściśle określonych oznaczeń tekstowych: Expression –dynamika, Tempo – oznaczenia agogiczne.
• Lyrics – tekst słowny w utworach wokalnych.
• Styl znakowy Music Text.
• Blank Page Texts.
• Chord Symbols.
• Rehearsal Marks.
• Page Numbers – numeracja stron.
• Numeracja taktów – Bar numbers.
ROZDZIAŁ V. ODTWARZANIE – ZAKŁADKA PLAYBACK
• Setup (ustawienia urządzeń midi/audio).
• Przyciski odtwarzania – Transport.
• Wykorzystanie bibliotek barw (Mac/Windows).
ROZDZIAŁ VI. USTAWIENIA DOKUMENTU – ENGRAVING RULES
• Omówienie opcji dokumentu i wpływ poszczególnych opcji na wygląd zapisu nutowego.
• Zwrócenie szczególnej uwagi na elementy wymagające edycji (domyślne ustawienia nie zawsze odpowiadają zasadom typografii i ortografii nutowej).
ROZDZIAŁ VII. EDYCJA SPOSOBU ROZMIESZCZENIA MATERIAŁU NA PIĘCIOLINII ( HORIZONTAL SPACING ) – NOTE SPACING RULE
• Edytujemy domyślne ustawienia odległości pomiędzy nutami.
• Modyfikujemy szerokości pustych taktów.
• Ustalamy minimalne odległości pomiędzy elementami notacji muzycznej.
ROZDZIAŁ VIII. GŁOSY ORKIESTROWE ( PARTS )
• Tworzenie głosów orkiestrowych.
• Format stron, marginesy i wielkość pięciolinii (Part Appearance).
• Wprowadzanie rozbiegówek/podpowiedzi (Cue Notes).
• Układ stron (poprawne przewroty stron).
• Drukowanie/eksportowanie do formatu pdf.
• Exportowanie głosów do oddzielnych plików (Extract).
• Score subset.
ROZDZIAŁ IX. ZAKŁADKA REVIEW
• Version – wersje.
• Zaznaczanie, adnotacje, podkreślenia (Annotations, Comments, Highlights).
• Porównywanie zawartości plików (Compare).
4. Podstawy edycji nut w programie Dorico Pro (publikacja drukowana/ebook, kurs wideo/online)
WPROWADZENIE
• Zasady działania programu: omówienie interfejsu.
• Nowy standard czcionek muzycznych – Standard Music Font Layout (SMUFL).
• Odcinek/Flows w Dorico.
• Layouts w Dorico.
• Popovers w Dorico.
• Jeden plik do zarządzania wszystkimi elementami danego utworu (partytura, głosy, wyciąg fortepianowy, partytura chóralna).
• Jump bar – znajdź szybko poszukiwaną opcję/funkcję.
PROGRAM OPTIONS – OPCJE PROGRAMU (GLOBALNE
USTAWIENIA)
MENU LIBRARY (BIBLIOTEKA) JAKO CENTRUM USTAWIEŃ DOKUMENTU
• Music Fonts, Font Styles, Paragraph Styles, Character Styles.
• Page Sizes.
• Music Symbols.
• Engraving Options (ustalenia typografii nutowej).
• Layout Options (opcje związane z układem: wielkością stron, pięciolinii, obsadą).
• Notation Options (ustawienia ortografii nutowej).
FAZY/ETAPY PRACY: SETUP , WRITE , ENGRAVE , PLAYBACK , PRINT –ODWZOROWANIE ETAPÓW W PRACY NAD MATERIAŁEM NUTOWYCH:
OMÓWIENIE POSZCZEGÓLNYCH FAZ-ETAPÓW
SETUP
• Definiowanie obsady/wykonawców, formatów i wielkości elementów notacji.
WRITE
• Wprowadzanie/wpisywanie elementów notacji muzycznej do dokumentu.
• Popovers.
ENGRAVE
• Zasady porządkowania Flows w ramkach (Frames). Analogia do programów bazujących na ramkach, np. Adobe Indesign.
• Edycja na poziomie makro i mikrotypografii nutowej.
• Układ materiału na stronie.
• Layouts.
PLAYBACK
• Odtwarzanie – Playback
• Drukowanie, eksport grafiki.
& tricks)
5. Finale 27 – podstawy obsługi edytora (szybki start, tips
CZĘŚĆ I. PODSTAWY OBSŁUGI PROGRAMU
Rozdział I. Poznajemy interfejs programu, sposób obsługi
• Zasady działania Finale.
• Finale – tool based software (program bazujący na narzędziach).
• Dostępne rodzaje wyświetlania dokumentu.
• Dodatki: siatki, prowadnice, linijki.
• Score Manager – centrum zarządzania obsadą dokumentu.
• Mixer – ustalamy poziom głośności poszczególnych partii wykonawców.
• Ustawienia programu – Program Options.
Rozdział II. Tworzymy partyturę, dobieramy obsadę
• Tworzenie nowego dokumentu (różne sposoby).
• Dostosowanie obsady (Score Manager).
• Rozmiar strony, marginesy, wielkość systemu nutowego.
• Tonacja.
• Metrum.
• Klucze.
Rozdział III. Wpisywanie elementów notacji muzycznej
• Nuty i pauzy (oraz znaki chromatyczne, łuki przetrzymujące/ligatury, podziały nieregularne).
• Oznaczenia artykulacyjne (w postaci symboli).
• Łuki (frazujące, oddechowe, melizmatyczne).
• Przenośniki oktawowe.
Rozdział IV. Umieszczanie elementów tekstowych zapisu nutowego
• Oznaczenia dynamiczne.
• Oznaczenia tempa (agogiki).
• Tekstowe oznaczenia wykonawcze, itd.
Rozdział V. Elementy tekstowe niebędące częścią zapisu nutowego (niemające wpływu na pismo muzyczne)
• Tytuł, kompozytor, copyright, stopki, nagłówki, numeracja stron.
• Inne elementy, które możemy wprowadzić używając narzędzia Text (wildcards).
Rozdział VI. Podstawy edycji
• Poziom Makro (powyżej taktu).
• Kopiowanie, wycinanie, przesuwanie.
• Poziom Mikro (w obrębie pojedynczego taktu).
• Przesuwanie, zmiany położenia (Special Tools).
Rozdział VII. Tworzenie ostatecznego układu materiału
• Page Layout Tool.
• Podział na systemy, strony.
Rozdział VIII. Odtwarzanie wpisanego materiału (Playback)
• Z wykorzystaniem biblioteki barw MIDI.
• Instrumenty VST.
• Biblioteka Garritan.
• Inne biblioteki barw (np. NotePerformer, Steinberg Absolute 6).
Rozdział IX. Drukowanie dokumentu Finale
• Drukowanie do formatu PDF.
Rozdział X. Eksportowanie partytury (lub jej fragmentów) do plików graficznych (jpeg, tiff, png itd.)
CZĘŚĆ II.
Rozdział XI. Zaawansowane opcje partytury i systemów nutowych (Document Options, Staff Attributes)
• Modyfikowanie elementów pięciolinii (nazw, właściwości systemu nutowego) za pomocą Staff Style (stylów pięciolinii).
Rozdział XII. Tworzenie głosów orkiestrowych (Linked parts).
• Dodawanie „cytatów/cue notes”.
Rozdział XIII. Dodatkowe narzędzia edycji – pluginy
• TGTools Professional.
• Patterson Plug-ins.
• Medieval 2.
• Grupa narzędzi JW.
• skrypty LUA.
Wyposażenie do realizacji projektu (sprzęt i oprogramowanie)
Komputery stacjonarne i urządzenia przenośne:
• Główny komputer (specyfikacja miejsca pracy):
Lenovo Legion (komputer stacjonarny), Windows 11, CPU i5, 32GB RAM, 8TB SSD, GPU GTX4060 podłączone 3 Monitory 4K (28 cali) – dwa w orientacji poziomej oraz jeden pionowo, klawiatura Razer Ornata, Myszka Logitech MX Master 3, Stream Deck XL (Stream Deck Mobile na tablecie Samsung A9+), klawiatura sterująca MIDI Studiologic SL73, tablet piórkowy Wacom Intuos Pro M, monitor z obsługą pióra Wacom Cintiq 16. Avermedia Capture Card
Zainstalowane oprogramowanie (grafika nutowa): Finale 2005, 2012, 27, Sibelius 2024.10, Dorico 5 Pro, Cubase 13 Pro, Steinberg Absolute 6, Garritan (wybrane biblioteki barw), Adobe Acrobat DC, Adobe Creative Cloud (CC), Font Creator 6, 13, Photoscore Ultimate, PDFtoMusic Pro
• laptop Lenovo Gaming, Windows 11, 16GB RAM, 1TB SSD
• laptop Macbook Air (M1), Mac OS 15, 8GB RAM, 256GB SSD
• Mac mini 2023 (M2), Mac OS 13, 8GB RAM, 512GB SSD
• Mac mini 2012 (serwer), OS X 10.13, 8GB RAM, 128SSD, 1TB HDD
• Mac mini 2012, OS X 10.7, 4GB RAM, 320GB HDD,
• iPad Air 13 2024 256GB, Apple Pencil Pro (z oprogramowaniem Sibelius, Dorico)
• iPad 9. generacji, 64GB, Apple Pencil 1 (z oprogramowaniem Sibelius, Dorico)
• Samsung Galaxy Tab S7 FE z obsługą pióra (z programem Sibelius)
Oprogramowanie (posiadane wersje):
• Finale 2005–27
• Sibelius 4–Sibelius 2024
• Dorico 1–5 Pro
• Photoscore Ultimate
• PDFtoMusic Pro
• Adobe Creative Suite 4, 5, CC
• Camtasia 2019 – narzędzie do tworzenia kursów wideo
• Snagit 8–2024
• Cubase 13 Pro
• Noteperformer for Sibelius, Finale, Dorico
• Steinberg Absolute 6 (biblioteka barw VST)
• Garritan Personal Orchestra 5 (biblioteka barw VST)
• Bome MIDI Translator Pro
Interfejsy audio i midi:
• Presonus 26c, interfejs audio/midi
• Behringer FLOW8, interfejs audio, mikser cyfrowy
• Zoom H1n, przenośny recorder audio z funkcją interfejsu audio
• Iconnect MIDI 4+, zaawansowany interfejs MIDI
• CME MIDI/WIDI, seria zaawansowanych interfejsów MIDI (także z łącznością bezprzewodową)
• MIDI Solutions F8, zaawansowany interfejs MIDI
Instrumenty MIDI
• Studiologic VMK188+, klawiatura midi
• Studiologic VMK 61 organ +, klawiatura midi
• Studiologic SL73, klawiatura midi
• Studiologic MP113, klawiatura nożna midi
• M-Audio Oxygen Pro 61, klawiatura midi
• Korg Microkey 61, klawiatura midi
• Roland BK5, aranżer midi,
• Rolang Go Piano
• Korg Kross 2, music workstation
• Korg Nanokey 2, klawiatura sterująca
• Novation Mininova, syntezator z vocoderem
Wyposażenie dodatkowe:
• Tablety graficzne Wacom: Intuos Pro, Cintiq 16, Huion Kamvas 22+
• Stream Deck XL, Stream Deck Mobile
• Drukarki/skanery A4-A3
Wyposażenie do nagrywania wideo/streamingu:
• DJI action 4 wraz z mikrofonami bezprzewodowymi DJI mic mini
• Gimbal DJI Ronin SC2 z follow focus
• Aparat pełnoklatkowy Canon R6, obiektyw 35mm f1.8
• Aparat pełnoklatkowy Sony A7 III, obiektyw 24-105mm f4
• Lustrzanka cyfrowa Canon 90D, obiektyw Sigma 16-35mm f1.8
• Statywy Manfrotto, oświetlenie ciągłe led (panele z regulacją temperatury barwowej)
• Karty przechwytujące Avermedia
• Oprogramowanie Camtasia
Przygotowanie całości i fotografie: Piotr Kołodziej