De Limburgse Kringloopcentra maken de cirkel rond
Samen bouwen aan een inclusieve circulaire economie en een klimaatneutraal Limburg
Originaliteit is niet duur
Originaliteit is niet duur
Wie zijn we?
De Limburgse kringloopcentra en kringwinkels
Wat doen we?
De Vlaamse Kringloopcentra in cijfers
Onze impact vandaag?
De kringloopcentra bouwen mee aan een klimaatneutraal, duurzaam en sociaal Limburg.
Welke toekomst willen we? De toekomst die we wensen
Onze plannen voor de toekomst Van toekomstvisie naar toekomstgericht plannen
Trendbreuken Shift happens!
Wat nu?
Samen kansen genereren voor een inclusieve, circulaire economie in, voor en door Limburg.
Originaliteit is niet duur
Originaliteit is niet duur
Wie zijn we?
De Limburgse kringloopcentra en kringwinkels Als kringloopcentra vervullen wij een sleutelrol in de maatschappij. We stimuleren hergebruik van goederen, creëren sociale arbeidsplaatsen voor kansengroepen en we bieden betaalbare goederen aan. Vijf zelfstandige kringloopcentra zijn operationeel in Limburg en baten tezamen 16 kringwinkels uit: De Kringwinkel West-Limburg vzw, vzw De Biehal Sociaal TewerkstellingsCentrum, Sociale Werkplaats De Springplank vzw, Kringloopcentrum De Koop vzw en Kringwinkel Maasland vzw. Om in te spelen op de maatschappelijke noden is de werking van de centra zelf nog steeds in evolutie. Zo nemen heel wat kringloopcentra in Vlaanderen naast de klassieke kringloopactiviteiten die de levensduur verlengen van herbruikbare goederen, ook andere activiteiten op zich, zoals •
hergebruikcentrum dat specifiek gericht is op herstelling en hergebruik van afgedankte elektrische en elektronische apparaten (was- en droogautomaten, koelkasten, microgolfovens, fornuizen, TV’s, stereoinstallaties, enz.)
•
regionaal overslagstation waar de afgedankte elektrische en elektronische apparaten van de Limburgse recyclageparken een selectie op hergebruik krijgen of worden voorbereid op recyclage
•
sorteercentrum textiel
•
herstel/productieatelier textiel
•
upcycling van herbruikbare materialen tot verkoopbare producten
Sinds 2001 bestaat de merknaam en groep ‘De Kringwinkel®’. De aangesloten winkels hanteren dezelfde kwaliteitsnormen, dienstverlening, communicatie en huisstijl. Drie hoofdpijlers staan centraal: aandacht voor het milieu, sociale tewerkstelling, degelijkheid en originaliteit. In 2012 maakte 95% van de kringloopwinkels deel uit van dit netwerk en sinds 2011 treden de winkels als één sector onder de Kringwinkelvlag naar buiten. In Limburg zijn al de centra toegetreden tot De Kringwinkel.
Originaliteit is niet duur
Wat doen we?
De Vlaamse Kringloopcentra in cijfers (KOMOSIE 2011) We organiseren
inzameling, herstelling en hergebruik van goederen
59.694.000 kg afgedankte spullen ingezameld x17.000 = 1
47%
restafval
48%
recyclage
effectief hergebruik
komt overeen met
= CO vermeden 2
privĂŠwagens per jaar 2
met een laadvermogen van 3500 kg op basis van gegevens van FOD Mobiliteit waarbij een gemiddelde personenwagen in eigendom van particulieren jaarlijks gemiddeld 15.000 km rijdt en gemiddeld 2.7 ton CO2 uitstoot.
1 2
Originaliteit is niet duur
x 1.000
51.934 ton
We creĂŤren
jobs en kansen
4.968
mensen hebben dankzij de hergebruiksector een job op maat in eigen regio , dit is 9% meer dan in 2010 In Limburg werden in 2011, sector tewerkgesteld.
618 personen in deze
Activiteiten op vlak van inzameling, sortering, herstel en winkelklaar maken en verkopen van herbruikbare producten zijn goed voor
3.630 voltijdse banen
80%
Ongeveer van de medewerkers heeft een achterstand tot de arbeidsmarkt en vindt dankzij sociale tewerkstelling een nuttige plek in de samenleving
Originaliteit is niet duur
We organiseren
verkoop van tweedehands goederen
4 miljoen = 1 3 klanten
1 op 3 Vlamingen heeft al iets gebracht of laten ophalen door de Kringwinkel 3
Het gemiddelde bereik per kringwinkel ligt rond
57.000 inwoners
4.09 miljoen klanten 118 Kringwinkelpunten kochten in 2011 herbruikbare spullen in ĂŠĂŠn van de
3
Originaliteit is niet duur
straatenquĂŞte bij 1000 Vlamingen in februari 2012
Ben jij een klant van de kringloopwinkel? Zoveel kg CO2 equivalenten4 spaar jij uit bij aankoop van5: Een T-shirt: Direct hergebruik bespaart ca. 3 kg CO2-eq per T-shirt. Indien eerst een voorbereiding nodig is, komt dit neer op 2,5 kg CO2-eq per item.
Een wollen trui: Direct hergebruik bespaart ca. 4,5 kg CO2-eq per trui. Indien eerst een voorbereiding nodig is, komt dit neer op 4 kg CO2-eq per item.
Een wasmachine: Direct hergebruik bespaart ca. 30 kg CO2-eq per machine. Indien eerst een voorbereiding (bvb. herstelling) nodig is, komt dit neer op 12 kg CO2-eq per machine.
Een eettafel: Direct hergebruik bespaart ca. 20 kg CO2-eq per tafel. Indien eerst een voorbereiding nodig is, kan er echter een netto uitstoot zijn van ca. 20 kg CO2-eq per item.
Een sofa: Direct hergebruik bespaart ca. 55 kg CO2-eq per sofa. Indien eerst een voorbereiding nodig is, komt dit neer op 40 kg CO2-eq per item.
Een TV: Direct hergebruik bespaart ca. 100 kg CO2-eq per toestel. Indien eerst een voorbereiding nodig is, komt dit neer op 66 kg CO2-eq per machine.
4 CO2 is slechts ĂŠĂŠn broeikasgas. Om ook andere belangrijke broeikasgasemissies in rekening te brengen zoals methaan en lachgas wordt de bijdrage omgerekend naar een CO2 equivalent. Dit is een getal dat de relatieve broeikaswerking i.e. het relatieve aardopwarmende vermogen aangeeft, in verhouding met het aardopwarmend vermogen van kooldioxide (CO2); 5 emissiebesparing op basis van WRAP, 2011.
Originaliteit is niet duur
Onze impact vandaag?
De kringloopcentra bouwen mee aan klimaatneutraal, duurzaam en sociaal Limburg.
een
De kringloopcentra staan niet aan de zijlijn. We willen proactief en stap voor stap de weg bereiden naar een circulaire en sociaal evenwichtige economie. Daarom hebben de Limburgse kringloopcentra in 2012 een participatief traject doorlopen waarin we tezamen met andere relevante maatschappelijke actoren hebben nagedacht over de toekomst en de potentiĂŤle nieuwe rol(len) die de kringloopcentra kunnen vervullen als aanjagers van duurzame innovatie in Limburg.
Originaliteit is niet duur
Waarom net nu? Vlaanderen is een koploper op vlak van recyclage en hergebruik in Europa. Als één van de pioniers heeft Vlaanderen ingezien dat het nog beter kan; door op een slimme manier om te gaan met afval, zorg je ervoor dat het een waardevolle grondstof wordt. Wat hiervoor nodig is? Rechtlijnige materiaalketens (van grondstof tot afval) omvormen naar materiaalkringlopen (materiaal blijft materiaal). Om dit te bereiken evolueert het Vlaamse Afvalbeleid van Afvalnaar Materialenbeleid. Duurzaam materialenbeheer is eveneens een centraal thema voor Vlaanderen in Actie, het toekomstproject van de Vlaamse overheid. Sinds 2012 werkt een ruime kring van middenveldorganisaties, overheden en bedrijven aan de uitvoering van proefprojecten die draaien rond efficiënter grondstoffengebruik en aangepaste productie- en consumptieprocessen die vorm geven aan duurzame materiaalkringlopen. Dit is in lijn met het Europees beleidsplan ‘Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik in Europa’6; een strategie om te evolueren naar een circulaire economie, waardoor afval tot het verleden hoort. De kringloopsector kan naast haar hoofdactiviteit van producthergebruik en levensduurverlenging van goederen ook bijdragen aan een duurzaam materialenbeheer. Ze heeft immers een grote materialenkennis en expertise in demontage- en herstelarbeid. In een integraal ketenbeheer kunnen bovendien heel wat nieuwe diensten ontwikkeld worden. Daarom hebben de Limburgse kringloopcentra hun krachten gebundeld en zijn ze tezamen met een tiental maatschappelijke actoren op zoek gegaan naar nieuwe toekomstpaden.
Europese Commissie, 2011, COM/2011/0571, http://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0571:FIN:NL:HTML
6
Originaliteit is niet duur
“Vision is not seeing things as they are but as they will be.� - onbekende auteur -
Originaliteit is niet duur
Welke toekomst willen we? De toekomst die we wensen
De kringloopcentra hebben samen met een tiental maatschappelijke actoren de toekomst verkend. Fundamentele principes werden geĂŻdentiďŹ ceerd die als bouwstenen vormgeven aan een wenselijk toekomstbeeld. Een dergelijk toekomstbeeld is essentieel om een nieuw discours te ontdekken dat richting geeft aan toekomstige denk- en werkwijzen.
Originaliteit is niet duur
“Something old, something almost new, something borrowed, something to redo. Saves more euros in your shoe.� - onbekende auteur -
burgse bedrijf
sende Lim ur voor het brui
rie twierp het inte Jo Deviane on kel in pw oo gl krin spulletjes uit de
Originaliteit is niet duur
NASCOM met
Onze toekomstvisie In de toekomst zijn de kringloopcentra in Limburg verankerd in lokale gemeenschappen waarbij betrokkenheid en inbedding een duidelijke meerwaarde creëren voor het gemeenschapsgevoel en -weefsel. Onder het motto ‘denk globaal, handel lokaal’ wortelen de centra in de Limburgse couleur locale. De kringloopcentra zijn een motor voor innovatie die ondernemerschap in de creatieve en circulaire economie stimuleren, mobiliseren en verbinden. Dankzij het ontginnen van nieuwe bedrijfsmodellen waar maatschappelijke waardecreatie en ambachtelijkheid centraal staan, scheppen de kringloopcentra meer sociale arbeidsplaatsen. Zo laten de centra geld én talent werken, maar anders dan voorheen. Op deze wijze wordt de Limburgse sociale cohesie versterkt en kunnen doelgroepen zoals laaggeschoolden en werklozen een erkende en waardevolle bijdrage leveren aan de maatschappij. Talent en geluk bij werknemers zijn fundamenten van het bedrijfsmodel. Om dit te bereiken initiëren en ontginnen de kringloopcentra nieuwe samenwerkingsverbanden rond het sluiten van kringlopen en het aanbieden van kwaliteitsvolle producten en diensten op maat. De kringloopcentra oefenen een positieve milieu impact uit waardoor de kwaliteit van de leefomgeving er op vooruitgaat. Daarbij worden nieuwe manieren ontplooid om in harmonie met privéleven, lokale gemeenschap en leefomgeving te werken. Via eenvoud, legitimiteit, veerkracht, tragere ritmes en patronen (slow tech) hernieuwen de kringloopcentra de aandacht en waardering voor kwaliteit en ambachtelijkheid. De kringloopcentra focussen hun activiteiten op het ‘ontzorgen’ van de consument: het aanbieden van samenhangende diensten die de maatschappelijke verduurzaming eenvoudiger maken. In deze multi-perspectiefbenadering staat het verhogen van levenskwaliteit van de Limburgers centraal. Om dit te verwezenlijken verbinden de Limburgse kringloopcentra zich via een gedeelde en gedragen visie die monoculturen vermijdt en zo ruimte laat voor diversiteit.
Originaliteit is niet duur
Mijnbouw/Productie van materialen
Landbouw / Inzameling1 Biologische grondstoffen Biochemische grondstoffen Herstel
Onderdelen producent
Technische grondstoffen
Product producent
Recyclage
Biosfeer Dienstverlener
Herfabricage Hergebruik
Biogas
Onderhoud
Cascades 6 2803 0006 9
Gebruiker
Consument
AnaĂŤrobe vergisting / compostering
Inzameling Extractie van biochemische grondstoffen 2
Inzameling
Terugwinning energie
Lekken minimaliseren Stortplaats 1 Jagen en vissen 2 Kan zowel na-oogst en post-consument afval als input gebruiken
Een voorbeeld van het slim sluiten van kringlopen
Bron: Ellen MacArthur foundation - Towards a circular economy. (2012)
Originaliteit is niet duur
Onze plannen voor de toekomst? Van toekomstvisie naar toekomstgericht plannen
Een oud Japans gezegde stelt: Een visie zonder actie is een dagdroom. Een actie zonder visie is een nachtmerrie. Dit belicht het belang van de kunde om de toekomstvisie te vertalen in toekomstgerichte plannen zodat het voornemen kan wortel schieten in de praktijk. Het toekomstbeeld dat geschetst werd, reflecteert een radicale omslag ten opzichte van wat vandaag gangbaar is. Het behelst een fundamentele heroriëntatie van de functie en positie in de maatschappij. De kunst is nu om strategieën te ontwikkelen die vergaande verandering toelaten zonder de huidige werking en bijdrage van de kringloopcentra in het gedrang te brengen. Radicaal en geleidelijk tegelijkertijd. Hiervoor werden twee mogelijke toekomstgerichte strategieën geïdentificeerd waarin de kringloopcentra een fundamentele en nieuwe rol kunnen spelen: •
de Materialen Match Maker en
•
de Diensten Match Maker.
Originaliteit is niet duur
Materialen Match Maker Om grondstoffen- en materialenkringlopen te sluiten is heel wat arbeid en coĂśrdinatie nodig. Producten en materialen komen niet vanzelf in de kringloop terecht. Vele materialen blijven bijvoorbeeld ongebruikt liggen in de kelder, op zolder of in de opslaghal van een bedrijf. Dankzij de grote ervaring op vlak van inzameling, sortering, demontage en herstelling kunnen kringloopcentra een zinvolle rol vervullen in het vormgeven en in stand houden van nieuwe kringlopen. Fundamenteel hierin is het leggen van verbindingen met de reguliere economie om nieuwe paden van hogere toegevoegde waarde te ontdekken en ontwikkelen. Hiervoor dienen nieuwe ďŹ nancieringsvormen en nieuwe vormen van synergie-zoekend-samenwerkings-gedrag ontplooid te worden.
Product A
Product B
Onderdelen
Materialen
? Nieuw product
Originaliteit is niet duur
Materialen
Diensten Match Maker De omslag naar een circulaire economie vraagt ook om een uitbreiding van de dienstverlening naar burgers en bedrijven. Samenhangende diensten aanbieden die gericht zijn op het rondmaken van kringlopen zijn essentieel om de maatschappij te verduurzamen. Een hele waaier aan mogelijkheden op dit vlak kan ontgonnen worden. Een voorbeeld hiervan is het opzetten van product-dienstsystemen. Duurzaam omgaan met materialen betekent immers ook nadenken of het met minder materiaal kan. Bijvoorbeeld door gemeenschappelijk bezit of huurformules in te voeren. Autodelen en stadsfietsen zijn hier bekende voorbeelden van, maar het kan ook gaan over tuingereedschap, speelgoed, kleding,… Door de lokale verankering en ervaring in sociale economie, kunnen de kringloopcentra een belangrijke rol opnemen in het aanbieden van dergelijke nieuwe diensten die verder gaan dan louter productbeheer. Hiervoor dienen nieuwe relaties met klanten en bedrijven ontwikkeld te worden. Via nieuwe samenwerkingsverbanden (coalities, coöperatieven…) en nieuwe financieringsstructuren kunnen de kringloopcentra kansengroepen positief inschakelen in de transitie naar een koolstofarme en inclusieve maatschappij.
VOOR Hers tell ing
telling bes uis
ud rho e d
WIJ
Aa nh
IK!
IK!
ering serv Re
IK!
IK!
NA
Uitleendienst
On Hoewel het merendeel van de bevolking een boormachine in zijn bezit heeft, wordt dit werktuig gemiddeld slechts 6-13 minuten gebruikt tijdens zijn levensduur.
Originaliteit is niet duur
“Elke systeemtransitie vergt een persoonlijke transitie� - Jan Rotmans -
Originaliteit is niet duur
Trendbreuken Shift happens!
Om de toekomstvisies van de kringloopcentra te vertalen in praktijkgerichte scenario’s zijn een aantal trendbreuken of omslagpunten nodig. Via gerichte pilootprojecten kan er geleerd en geëxperimenteerd worden om na te gaan wat er nodig is om de geïdentificeerde trendbreuken te realiseren. Belangrijke omslagpunten zijn onder meer: VAN
NAAR
Sociale of reguliere economie
Inclusieve economie
Fijnmazig verankerd
Lokaal verankerd
Negatieve milieu impact
Positieve milieu impact
Lineair
Circulair
Economische winst
Maatschappelijke meerwaarde
Consumptie
Gebruikseconomie
Passieve uitkeringsgerechtigden
Actieve uitkeringsgerechtigden
Welvaart
Welzijn
Concurrentie
Coöperatie
Zelfredzaam
Samenredzaam
Sociale tewerkstelling
Sociale innovatie
Originaliteit is niet duur
Wat nu?
Samen kansen genereren voor een inclusieve, circulaire economie in, voor en door Limburg Nu komt het er op aan om de geïdentificeerde pistes van Materialen en Diensten Match Maker te verdiepen: wat is er mogelijk, waar ligt de meeste toegevoegde waarde, hoe sluit dit aan bij lopende initiatieven, welke partners en netwerken zijn hiervoor nodig...? Enkele mogelijke opties zijn reeds geïdentificeerd: een activiteitencoöperatie, een all-round dienstverlener, een materiaaldienstenbedrijf (material service company), een mobiele materialen koppelaar, een tuinmateriaal bibliotheek... Verder dient ook uitgespit te worden wat er nodig is om de vermelde omslagpunten te bereiken. Het is duidelijk dat nieuwe coalities en samenwerkingsverbanden nodig zijn om deze ideeën verder uit te spitten en concreet te maken. De rol van De Kringwinkel zal veranderen, en dus ook zijn interactie met andere spelers in het veld van afval- en materialenbeheer en sociale economie. Geïnspireerd door de gezamenlijke visie, kunnen experimenten en proof-of-concept trajecten opgezet worden om de noodzakelijke kennis en ervaring op te bouwen die fundamenteel zijn voor het realiseren van de toekomstvisie. Zo kan er geleerd worden wat werkt en wat niet, welke barrières weggewerkt moeten worden, welke wetgevende kaders aangepast dienen te worden enz. Het vooropgestelde traject is duidelijk ambitieus en vergt inspanningen van lange adem. De overgang naar een circulaire en inclusieve economie brengt echter veel kansen met zich mee, niet enkel voor het creëren van arbeidsplaatsen maar ook voor het verhogen van de levenskwaliteit. Limburg heeft alle troeven in handen om hiermee aan de slag te gaan. De Limburgse kringloopcentra dragen hier graag een steentje aan bij en gaan daarom in de loop van 2013 de dialoog aan met andere instanties, organisaties en bedrijven om nieuwe kansen en samenwerkingen te onderzoeken... ...want de toekomst, die maak je zelf!
Originaliteit is niet duur
Heeft uw bedrijf of organisatie interesse om mee te stappen in dit verhaal? Neem dan contact op met de kringloopcentra in uw buurt via het telefoonnummer 070/222.002 of via: Kringloopcentra Directie Limburg Bruno Hendrickx Kringwinkel West-Limburg, Marktplein 9/10, 3550 Heusden-Zolder Renaat Casteur Kringloopcentrum De Koop vzw, Bosdel 36, 3600 Genk Philip De Cleene Kringwinkel Maasland vzw, Boorsemstraat 2, 3630 Maasmechelen Erwin Hermans Sociale Werkplaats De Springplank vzw, St. Truidersteenweg 150, 3500 Hasselt Eric Bogers Vzw De Biehal Sociaal Tewerkstellingscentrum, Balendijk 76, 3920 Lommel
Originaliteit is niet duur
Dit project is tot stand gekomen dankzij financiering van de provincie Limburg. Het participatief transitietraject werd gefaciliteerd door VITO NV. Tekst: Leen Gorissen, Saskia Manshoven en Karl Vrancken (VITO) Lay-out: Stijn Vernaillen (VITO)
Š Copyright 2013 Erkende Kringloopcentra Limburg Alle foto’s (behalve foto van Nascom) door Rita Kelchtermans. Hoewel de inhoud van deze brochure door ons zorgvuldig is gecontroleerd kunnen wij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onvolledigheden of onjuistheden. Niets in deze uitgave mag worden gekopieerd zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming.
Originaliteit is niet duur