Schaatsen en Zwemmen voor Water
Docentenhandleiding groep 7 & 8
Docentenhandleiding groep 7 & 8 Inhoud • Inleiding • Doelstellingen • Benodigde materialen • Schaatsen en Zwemmen voor Water 2011 • Aan de slag!
1
Schaatsen en Zwemmen voor Water
Inleiding
Docentenhandleiding groep 7 & 8
2
Leuk dat je in jouw groep aandacht gaat besteden aan het belang
Schaatsen en Zwemmen voor Water 2011, doet u mee?
van schoon water in Afrika en de betekenis van water in Nederland.
Omdat ieder kind recht heeft op veilig (drink)water organiseert Plan
Dit lesprogramma is een goede kwalitatieve aanvulling op de actie
dit jaar voor de 12e keer de landelijke scholierenactie Schaatsen en
‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’, een landelijke tweejaarlijkse
Zwemmen voor Water, voor kinderen in Afrika. Want voor miljoenen
actie van Plan. Het lesmateriaal kan ook los van deze actie in de klas
Afrikaanse kinderen is veilig water niet zo vanzelfsprekend als voor
worden behandeld. Jouw leerlingen kunnen dit jaar weer fanatiek
ons. Plan wil daar samen met jouw school iets aan doen door te gaan
baantjes zwemmen en rondjes schaatsen voor schoon en veilig drink-
schaatsen en zwemmen voor water!
water in Afrikaanse landen. Ook kunnen zij met het thema water aan de slag met behulp van digitale lesmodules en een film. Uw leerlin-
Projecten
gen doen algemene kennis op over het onderwerp water en ervaren
De opbrengst van de actie komt ten goede aan grote (drink)water-
wat de betekenis is van water in hun dagelijks leven. Daarnaast leren
projecten . Deze projecten richten zich op zowel water, sanitair als
zij over de problematiek rondom water in Afrika. Het lespakket
hygiëne. Bekijk op de website waar de opbrengsten dit jaar naartoe
leent zich dan ook uitstekend voor een schoolbreed project over het
gaan.
belang van water.
Doelstellingen
Wat kan Plan doen voor een geslaagde educatieve actie op uw school?
Na het bekijken van de film en het werken met het lesmateriaal kun-
Mocht je met jouw klas willen meedoen aan de actie, dan reserveert
nen de leerlingen:
Plan de ijsbanen en zwembaden, zorgt voor educatieve actiemateria-
• op de kaart Afrikaanse landen aanwijzen waar waterschaarste en
len en regelt busvervoer als de ijsbaan of het zwembad bij jou in de
gebrek aan toegang tot veilig drinkwater aan de orde van de dag is; • redenen aangeven voor het bestaan van waterschaarste en gebrek
buurt niet op loop- of fietsafstand is. Vrijwilligers van Plan ondersteunen je bij het opzetten van de actie.
aan toegang tot veilig drinkwater; • begrijpen wat waterschaarste en onveiligheid betekent voor
Tijdens de les kun je drinkwaterproblematiek op een speelse manier
kinderen van hun leeftijd in ontwikkelingslanden als Mali, Kenia,
aan de orde stellen met het lesmateriaal ‘Schaatsen en Zwemmen
Zambia en Burkina Faso;
voor Water’. Een gastles of een presentatie van de vrijwilligers van
• aangeven wat mensen in deze ontwikkelingslanden daadwerkelijk kunnen doen om de situatie te verbeteren;
Plan is ook mogelijk! Plan Nederland draagt graag ideeën aan als je ook de onderbouw wilt betrekken bij de actie.
• aangeven hoe wij in Nederland kunnen bijdragen aan duurzame oplossingen;
Meld uw school nu aan via www.plan.nl/voorwater
• informatie verzamelen over het onderwerp en er een werkstuk over maken of er een spreekbeurt over houden.
Benodigde materialen:
Aan de slag! Het digitale lesmateriaal bestaat uit:
• digibord en/of computers;
• een introductiefilm van de characters Niels & Natoma;
• voor het lesonderdeel ‘De jongens tegen de meisjes’:
• een startquiz;
- rekenmachines;
• filmvragen;
- grote vellen papier;
• doe-opdrachten;
- kleurpotloden;
• een eindquiz.
- twee emmers of plastic bekers; - twee (waterdichte) tonnen of grote emmers;
Introductie
- stopwatch;
Om de kinderen voor te bereiden, houdt u een voorgesprek over het
- scheidsrechtersfluitje.
gebruik van water. Maak de kinderen er op attent dat het voor hen de normaalste zaak van de wereld is dat er in een huis kranen aanwezig zijn waar schoon drinkwater uitkomt. Ook heeft iedere woning een wc (meestal zelfs meer dan één wc) en een badkamer (soms ook meerdere) met een douche en soms ook een bad. Daarnaast beschikken de meeste huishoudens over een wasmachine. Tegenwoordig
Schaatsen en Zwemmen voor Water
Docentenhandleiding groep 7 & 8
3
beschikken ook de meeste mensen over een vaatwasser. Kortom: in
Startquiz
Nederland hebben we overal om ons heen schoon (drink)water. Vraag
De startquiz betreft een nulmeting over het onderwerp water.
de kinderen of ze kunnen raden hoeveel water ze gemiddeld per dag
Weten de leerlingen dat het menselijk lichaam voor het grootste
gebruiken. (Dit is ca. 150 liter. Hoeveel liter is dat per jaar?)
deel uit water bestaat? Weten de leerlingen het verschil tussen grond- en oppervlaktewater? Bij de laatste vragen van de quiz
Water is ook nodig voor de industrie en de landbouw. In een
verschuift het aandachtsgebied naar water in ontwikkelingslanden.
elektriciteitscentrale worden bijvoorbeeld dagelijks duizenden liters
Het verdient de voorkeur de leerlingen de startquiz individueel te
koelwater gebruikt. En om landbouwproducten te laten groeien
laten maken. Mocht u niet beschikken over pc’s maar wel over een
en vee te voeden, hebben we ook veel water nodig. Vraag of de
digibord, dan kunt u de startquiz ook klassikaal behandelen.
kinderen zich kunnen voorstellen wat het zou betekenen als er geen water meer uit de kraan zou komen. Vertel dat er landen zijn waar
Leerdoel
mensen bijna geen of helemaal geen schoon water hebben. Vertel de
• De leerlingen doen algemene kennis op over het onderwerp
kinderen dat ze een film gaan zien (drink)water in Afrika. Vertel dat
water.
veel Afrikaanse landen een gebrek aan schoon drinkwater hebben en laat uw leerlingen alvast nadenken wat we zouden kunnen doen om
Antwoorden
de situatie te verbeteren.
1. Het lichaam van een mens bestaat voor het grootste deel uit water. Welk lichaamsdeel bestaat voor wel 85% uit water?
Niels & Natoma
Goede antwoord: C. hersenen
Niels en Natoma zijn de ‘characters’ / mascottes van het schoolprogramma ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’. Natoma is van
2. Bevroren water (ijs) weegt:
Afrikaanse origine en is een fanatiek zwemster. Niels is van Hollandse
bodem en schaatstalent. Samen presenteren zij de show ‘Schaatsen
Goede antwoord: B. precies evenveel als water in vloeibare vorm
en Zwemmen voor Water’ waarin zij de leerlingen door de lesstof voeren. In het introductiefilmpje vertellen zij over water in ontwik-
3. Als water verdampt, stijgt de waterdamp op. Hoog in de lucht
kelingslanden en over de sponsoractie. Nadat de leerlingen dit filmpje
koelt de waterdamp weer af en verandert in kleine druppeltjes.
hebben bekeken, beginnen ze met de startquiz.
Hoe noemen we dit?
Goede antwoord: C. condensatie
4. Hoe lang kan een mens leven zonder water?
Goede antwoord: A. een paar dagen
5. Hoeveel liter water moet je ongeveer op een dag drinken om gezond te blijven?
Goede antwoord: B. 2,5 liter water
6. Als je ziek bent, moet je:
Goede antwoord: C. meer water drinken dan je normaal doet.
7. Hoe heet het systeem voor de afvoer van gebruikt water?
Goede antwoord: B. riolering
8. Een deel van het water in de wereld is drinkwater. Hoe groot is dat deel?
Goede antwoord: A. minder dan 1% van al het water is drinkwater
9. Welk water wordt via een waterput omhoog gehaald?
Goede antwoord: B. grondwater
Schaatsen en Zwemmen voor Water
10. Schoon drinkwater is een eerste levensbehoefte. Hoeveel men
Docentenhandleiding groep 7 & 8
4
3. Vul achter iedere bewering in of deze waar of niet waar is.
sen op aarde hebben te weinig toegang tot schoon drinkwater?
Goede antwoorden:
Goede antwoord: C. ongeveer 1 miljard mensen
1. In Nederland stroomt rioolwater rechtstreeks naar de rivieren. [niet waar]
11. Hoe lang doet iemand uit Mali er gemiddeld over om aan water
2. Als je in een Afrikaanse rivier zwemt, is de kans groot dat je
te komen?
ook in wc-water
Goede antwoord: C. zo’n 30 minuten
zwemt. [waar] 3. Rioolwater in rivieren is slecht voor de dieren en planten.
12. In Afrika worden vaak kinderen er door hun ouders op uitge-
[waar]
stuurd om water te halen. Meestal moeten de meisjes dat doen.
4. Open riolen zijn bronnen bij verspreiding van allerlei ziektes.
Waarom moeten de meisjes vaker water halen dan de jongens?
[waar]
Goede antwoord: A. Omdat de meisjes minder belangrijk worden gevonden dan de jongens. De jongens mogen naar school
4. Vul de ontbrekende woorden in.
terwijl de meisjes water moeten halen.
Goede antwoorden:
Een waterpomp zorgt ervoor dat grondwater omhoog wordt
13. In ontwikkelingslanden worden er dagelijks mensen ziek omdat
[gepompt / gehaald]. Grondwater is veiliger om te drinken dan
ze vervuild drinkwater hebben gedronken. Soms met de dood
[rivierwater / oppervlaktewater]. Het is namelijk van zichzelf
tot gevolg. Kun je altijd zien of drinkwater vervuild is?
een stuk schoner en je hoeft niet op te passen voor gevaarlijke
Goede antwoord: B. nee, je kunt niet altijd zien of drinkwater
[dieren / beesten / krokodillen / nijlpaarden / slangen].
vervuild is. 5. Waarom kunnen er door al deze waterprojecten meer kinderen en vooral meisjes naar school?
Filmquiz
De leerlingen kijken steeds naar een kort filmfragment en beant-
woorden daarna een vraag.
Goede antwoord: Vroeger moesten de kinderen, vooral de meisjes, vaak lange afstanden afleggen om water voor hun ouders te halen. Dit kostte veel tijd waardoor ze niet altijd naar school konden. Nu
Leerdoelen
is er voldoende schoon en veilig drinkwater bij de mensen in de
• De leerlingen leren over (drink)waterproblematiek in ontwik-
buurt.
kelingslanden. • De leerlingen ontdekken welke oplossingen er zijn. • De leerlingen leren wat Plan via de actie ‘Schaatsen en Zwem-
6. Op de vier foto’s kun je zien wat er met de opbrengst van de actie is gedaan. Welke foto hoort bij welk project? Sleep het
men voor Water’ kan doen tegen waterproblematiek in ontwik-
fotonummer naar het juiste project.
kelingslanden.
Goede antwoorden: • latrines bouwen foto 2
Antwoorden 1. Waarom halen de kinderen liever geen drinkwater meer uit de
• voorlichting over schoon en veilig water geven aan mensen uit de dorpen foto 3
rivier? Kruis de goede antwoorden aan.
• moestuintjes bij scholen aanleggen foto 1
Goede antwoorden:
• waterpompsystemen aanleggen foto 4
• Het kost veel tijd om naar de rivier te lopen en water te halen. Daardoor missen ze lessen op school. • Het rivierwater is vervuild. Je kunt er erg ziek van worden.
7. Wat zeggen de kinderen in het filmfragment? Goede antwoord: Doe mee met schaatsen en zwemmen voor water!
2. Waar denk je dat veel mensen in ontwikkelingslanden rivierwater allemaal voor gebruiken?
Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed
Schaatsen en Zwemmen voor Water
5
Docentenhandleiding groep 7 & 8
De jongens tegen de meisjes
6 + 115 + 0,3 + 6 + 1 + 60 + 0,2 + 1 + 60 = 249,5 liter (of 249
In het onderdeel ‘De jongens tegen de meisjes’ leren de leerlingen
liter en 500 milliliter)
op een speelse manier meer over het onderwerp water. Het feit dat in veel Afrikaanse landen vrouwen (en meisjes in het bijzonder)
NB: in principe is 249,5 liter het goede antwoord. Maar als een
vaak een ondergeschikte rol hebben omdat ze als minderwaardig
team een ander antwoord goed weet te beargumenteren, is dat
worden beschouwd, vormt de aanleiding om de jongens tegen-
ook goed. Te denken valt dan bijvoorbeeld aan:
over de meisjes te plaatsen. Vanzelfsprekend is de wedstrijd niet
• de ouders van Niels zijn waarschijnlijk ook naar de wc geweest
bedoeld om te testen of vrouwendiscriminatie terecht is. Door
en hebben hierna beiden hun handen gewassen: 249,5 + 14
twee gelijkwaardige teams tegenover elkaar te zetten, wordt juist
liter = totaal: 263,5 liter;
de absurditeit van discriminatie van vrouwen/meisjes benadrukt.
• de wasmachine staat nog niet zo lang aan. Dus slechts een deel van de 60 liter is verbruikt.
De wedstrijd bestaat uit drie onderdelen, namelijk: 1. een rekenopdracht
Indien geen de van teams de vraag correct weet te beantwoorden,
2. een inzichtopdracht
wint het team met het antwoord dat het dichtst bij 249,5 liter in
3. een doe-opdracht
de buurt komt.
U bent de spelleider. U houdt de tijd in de gaten (iedere opdracht
Opdracht 2: Waterzuiveren
moet binnen een bepaalde tijd worden uitgevoerd) en beoordeelt
Door deze opdracht zullen leerlingen de techniek van waterzuive-
iedere keer welk team heeft gewonnen.
ren beter begrijpen. Bekijk na deze opdrachten met uw leerlingen naar een filmpje op internet http://www.schooltv.nl/beeldbank/
Opdracht 1: Waterverbruik
clip/20110519_drinkwater01 waarin te zien is hoe schoon drinkwa-
Leerdoelen
ter wordt gemaakt in een Nederlandse waterzuiveringsfabriek.
• De leerlingen ontdekken dat mensen in rijke landen dagelijks vele liters schoon drinkwater gebruiken zonder dat zij het in de
Leerdoelen
gaten hebben.
• De leerlingen worden zich ervan bewust dat schoon drinkwater
• De leerlingen begrijpen dat schoon drinkwater eigenlijk heel
niet vanzelfsprekend is.
kostbaar is en dat de aanwezigheid ervan voor veel mensen in de wereld helemaal niet vanzelfsprekend is. • De leerlingen begrijpen dat zij zelf zuinig moeten omgaan met
2 4
het gebruik van (drink)water.
7
1 5
Antwoord Niels wordt zaterdagochtend wakker van het geluid van de wc
3
6
die wordt doorgetrokken [6 liter]. Het is een belangrijke dag voor Niels want hij schaatst ’s middags in de finale van een groot schaatstoernooi. Kennelijk was het zijn zus die zojuist op de wc
Antwoord
zat. Want hij hoort nu dat zij in bad ligt [115 liter] te zingen, met
6. De waterpomp pompt het ruwe grondwater naar boven.
koptelefoon op. Slapen zit er nu niet meer in want zijn zus zingt
7. De sproeiers zorgen ervoor dat het water voor het eerst in
ontzettend hard en vals. Dan maar opstaan. Hij drinkt het glas water leeg [0,3 liter / 300 milliliter] dat op het kastje naast zijn bed staat en gaat naar de wc [6 liter]. Nadat hij zijn handen heeft gewassen [1 liter] gaat hij naar de woonkamer om een computerspel te spelen. Na een tijdje hoort hij zijn ouders de trap afkomen.
contact komt met de lucht. 2. De voorfilter bestaat uit grind en zorgt ervoor dat de roest achterblijft. 4. Het water komt voor de tweede keer met lucht in contact. Dit gebeurt om bijvoorbeeld kalk te verwijderen.
Kennelijk heeft een van hen zojuist de wasmachine [60 liter]
1. Het water wordt nóg een keer gefilterd.
aangezet. Hopelijk zitten zijn schaatskleren daarin, want die heeft
5. Het schone water wordt opgeslagen.
hij vandaag nodig. Zijn vader begint de dag altijd met een kop kof-
3. De waterpomp pompt het drinkwater door de leidingen naar
fie [0,2 liter / 200 milliliter]. Zijn moeder zet een pot thee [1 liter]. Na het ontbijt gaat Niels naar de badkamer en doucht ongeveer 7½ minuut [60 liter].
de huizen.
Schaatsen en Zwemmen voor Water
Opdracht 3: Waterestafette
Docentenhandleiding groep 7 & 8
6
4. In de tekst hieronder ontbreken enkele woorden. Typ de juiste
Leerdoelen
woorden in de tekst. Kies uit: woestijn – drinkwater – neerslag
• De leerlingen ontdekken dat kinderen (en vooral meisjes) in
– regenseizoen – Sahara - plantjes
ontwikkelingslanden vaak lange afstanden moeten afleggen om
Goede antwoorden: Mali is een van de armste landen ter
aan (drink)water te komen. Vaak is dit water niet eens schoon.
wereld. Het ligt ten zuiden van de [Sahara]. In Mali valt maar
• De leerlingen leren dat waterhalen een fysiek zware inspanning
weinig [neerslag / regen]. De meeste regen valt in het [regen-
is die ook nog tijdrovend is. Hierdoor kunnen veel kinderen niet
seizoen]. Doordat de groeiende bevolking veel (brand)hout
altijd naar school.
gebruikt en kudden dieren [plantjes] opeten, wordt de grond steeds kaler en verandert in [woestijn]. Voor veel mensen is het
U kunt de waterestafette goed uitvoeren op het schoonplein in de
een groot probleem om geschikt [drinkwater] te vinden.
buurt van een (buiten)kraan. U heeft dan twee tonnen/bakken/ grote emmers nodig waarin de leerlingen steeds hun emmer water
5. Doordat er in droge landen als Mali, Burkina Faso en Zambia
leeg kunnen kieperen.
steeds meer bomen en planten verdwijnen, breid de woestijn
Indien deze buitenopdracht te veel tijd en gedoe vergt, kunt u de
zich uit. Hierdoor wordt het nóg moeilijker om aan drinkwater
opdracht ook uitvoeren in uw klaslokaal of andere ruimte binnen
te komen. Hoe komt dat?
uw school. Om een waterballet te voorkomen, kunt u de twee
Goede antwoord: Er zijn geen bomen en planten meer die het
tonnen/bakken/grote emmers waarin het water moet worden ver-
water een tijdje kunnen vasthouden. Nadat het heeft geregend,
zameld, vervangen door tuiltjes of ‘normale’ emmers. De emmers
zakt het water veel te snel diep weg in de grond.
water die de leerlingen moeten vervoeren kunt u dan vervangen door plastic bekertjes.
6. In Afrika worden veel kinderen ingezet om hun ouders te helpen met hun werk of in het huishouden. Sommige kinderen moeten
Na de waterestafette wordt duidelijk welke team de battle heeft
bijvoorbeeld een paar keer per dag een lange tocht maken om
gewonnen.
water te halen. Welk grote probleem brengt dat met zich mee? Goede antwoord: B. De kinderen kunnen te weinig of helemaal
Eindquiz
niet naar school omdat ze daar geen tijd meer voor hebben. Ze
Ter afsluiting maken de leerlingen de eindquiz. Indien u de leer-
hebben daardoor maar weinig kans op een goede toekomst.
lingen de startquiz individueel hebt laten maken, kunt u hen de eindquiz ook het best individueel laten maken.
7. Sleep de woorden naar de juiste omschrijvingen.
De eindquiz betreft grotendeels een herhaling van de lesstof over
Goede antwoorden:
water in ontwikkelingslanden. Indien de leerlingen goed hebben
• uitdroging; een ernstig gevolg van hevige diarree: je verliest
opgelet bij de verschillende lesonderdelen zouden ze de eindquiz foutloos moeten kunnen maken. Bij de slotvragen worden ze er toe aangezet na te denken over hun deelname aan de actie ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’.
veel vocht; • kindersterfte; het ergste wat er kan gebeuren bij gebrek aan schoon en veilig drinkwater; • bacteriën en virussen; ziekteverwekkers die in vervuild drinkwater aanwezig zijn;
Antwoorden 1. In veel ontwikkelingslanden zijn de sanitaire voorzieningen
• cholera;ziekte die je kunt oplopen door het drinken van vervuild drinkwater.
niet goed. Kruis aan wat we onder sanitaire voorzieningen verstaan?
8. In de tekst hieronder ontbreken enkele woorden. Typ de juiste
Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed (wc’s, douches,
woorden in de tekst. Kies uit: dorpen - drinkwater - arme - scho-
wasbakken).
len - kinderen - Afrika Goede antwoorden:
2. Als sanitaire voorzieningen heel slecht zijn, moeten mensen
• Plan is een ontwikkelingsorganisatie. Dat betekent dat Plan
andere oplossingen bedenken om zich schoon te houden. Ze
zich inzet voor mensen uit [arme] landen. Plan richt zich
wassen zich dan bijvoorbeeld in meren of rivieren. Welke geva-
vooral op [kinderen], omdat zij de toekomst hebben. Maar hun
ren kan dit met zich meebrengen?
familieleden en mensen uit hun [dorpen] profiteren mee. Plan
Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed.
zorgt bijvoorbeeld voor de bouw van [scholen] en het ontwikkelen van systemen voor schoon en veilig [drinkwater].
3. Zet de zinnen in de goede volgorde. Goede antwoord: 1 – 3 – 6 – 2 – 4 – 5.
• Plan Nederland is actief in 48 landen in [Afrika], Azië en Zuid-Amerika.
Schaatsen en Zwemmen voor Water
9. Met de opbrengst van de actie ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’ verzorgt Plan verschillende (drink)waterprojecten.. Kruis aan welke. Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed. 10. Plan zorgt er ook voor dat mensen in ontwikkelingslanden trainingen krijgen over hygiëne. Welke drie voorbeelden gaan over hygiëne? Goede antwoorden: - het wassen van je handen - poepen op de wc in plaats van in de bosjes - schoon water gebruiken bij het bereiden van eten
Docentenhandleiding groep 7 & 8
7
Colofon Het lesmateriaal ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’ kwam tot stand in opdracht van Plan en werd geproduceerd door Zorn Uitgeverij in samenwerking met Plan.