Versa Leert

JAARGANG 49 | OKTOBER 2015

OVER GIRL POWER

Samenwerken met mondige meisjes Reportages uit Nicaragua Bangladesh EthiopiĂŽ Vooruitblik op de Girls Advocacy Alliantie

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 1

29/09/15 14:33

REDACTIONEEL

© Wahid Adnan

2

Colofon Uitgever: Lokaalmondiaal Opdrachtgever: Plan Nederland Eindredactie en coˆrdin atie: Sanne de Boer Medewerkers aan dit nummer: Wahid Adnan, Leonard Fa¸s tle, Ronald de Hommel, Janneke Juffermans, Arachne Molema, Ellen Mangnus, Merel Rumping, Vamba Sherif, Petterik Wiggers Art direction, design en opmaak: SAZZA: Saskia Stolz en Daphne Meijer Omslag: Wahid Adnan (op de foto staat Keya Ghosh, lid van het girl forum in Angarpara, Bangladesh) Druk: Veldhuis Media Redactieadres: Joseph Haydnlaan 2≠A , 3533 AE Utrecht. tel: 030≠303550 redactie@viceversaonline.nl www.viceversaonline.nl De reguliere Vice Versa verschijnt vier keer per jaar. Daarnaast verschijnen er minimaal twee themaspecials. Een particulier abonnement kost € 41,25 per jaar en een studentenabon≠ nement € 21,95. Neem voor informatie over een organisatieabonnement contact met ons op (zie hieronder).

Informatie over abonnementen en aanvraag losse nummers tel. 030 303550 abonnementen@viceversaonline.nl

ëGirl Power. Het klinkt zo lekker.í Mohammad Masud, de vriendelijke manager van het Girl Power Project in Bangladesh, vindt het jammer dat hij eind dit jaar alweer afscheid zal moeten nemen van de aanstekelijke projectnaam. Ik ben nog maar net aangekomen in Dhaka en zal de volgende ochtend vroeg met zijn collega Salma Sultana (hierboven rechts op de foto) naar Dinajpur reizen, een afgelegen plattelandsstreek. ëJe zult merken hoe zelfverzekerd sommige meisjes daar zijn. Totaal niet verlegení , zegt Masud enthousiast. ëZe praten met iedereen, ook met lokale bestuurders.í Hij verwacht dat de meisjes in de toekomst nog veel voor hun gemeenschap zullen betekenen. ëTheir power is invisible. Ití s in their heart and mind.í Niets had me kunnen voorbereiden op wat ik in de dagen daarna heb gezien. Hoezo onzichtbare kracht? Ik werd zowat omvergeblazen door de energie en mondigheid van veel meisjes die ik in Dinajpur ontmoette. Hoe rechtop ze stonden en hoe ze op me afliepen met uitgestrekte hand. Hoe ze vol zelfvertrouwen voor een drukke vergaderzaal spraken over misstanden in hun dorp. Hoe ze straalden terwijl ze vertelden over hun liefde voor karate of theater, over hoe ze het huwelijk van een veel te jong buurmeisje wisten te voorkomen, over hun plannen voor de toekomst. Ze zetten mij aan het dagdromen om ze na tien jaar weer op te zoeken.

Het is fotograaf Wahid Adnan ontzettend goed gelukt om hun kracht zichtbaar te maken. In onze reportage over kindhuwelijkvrije dorpen (vanaf pagina 14) krijgen jongens en mannen trouwens evenveel plek als meisjes en vrouwen. Ik ben benieuwd of u door hun verhalen net zo verrast zal zijn als ik.

Deze special is in nauwe samenwerking met Plan Nederland gemaakt. We hopen ermee een indruk te geven van de inspanningen van de Girl Power Alliantie en van het nut van investeren in mondige meisjes.

Sanne de Boer

Vice Versa, het vakblad over ontwikkelings≠ samenwerking, is een uitgave van Lokaalmondiaal Deze special is gemaakt in opdracht van Plan Nederland

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 2

29/09/15 14:33

INHOUD

03

Inhoud 04

14

28

Introductie Girl Power Programma

Reportage Kindhuwelijkvrije dorpen in Bangladesh

Vooruitblik Girls Advocacy Alliantie

08

21

24

Bewustzijn en rechtvaardigheid voor meisjes en vrouwen

van schrijver Vamba Sherif

Onder het wakend oog van de overheid

12

22

Kathleen Ferrier, Roelof van Laar en Elisabeth van der Steenhoven?

met partnership broker Helga van Kampen

Reportage Nicaragua

Wat is Girl Power voorĂ–

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 3

Column

Reportage EthiopiĂŽ

Interview

29/09/15 14:33

04

INTRODUCTIE

Meisjes vol zelfvertrouwen Het Girl Power Programma van Plan Nederland, Women Win, Free Press Unlimited, Child Helpline International, Defence for Children≠ECP AT en International Child Development Initiatives loopt eind dit jaar af. Wat waren de doelstellingen? En zijn die ook bereikt? tekst

Janneke Juffermans

A

ls vrouwen en meisjes zelfbewuster worden en een betere positie ver≠ werven in de samenleving, kan dit in eerste instantie geweld uitlok≠ ken. Dat is een van de risicoí s waar bij het opzetten van het Girl Power Programma rekening mee werd gehouden. In 2011 gingen de Nederlandse partners Plan Nederland (penvoer≠ der), Women Win, Free Press Unlimited, Child Helpline International, Defence for Children≠ ECPAT en International Child Development Initia≠ tives van start met subsidie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. De afgelopen jaren werkten ze samen in maar liefst tien landen op drie continenten. In AziÎ (Bangladesh, Nepal en Pakistan), Afrika (EthiopiÎ, Ghana, Liberia, Sierra Leone en Zambia) en Latijns≠A merika (Bo≠ livia en Nicaragua) werd hard gewerkt aan een mentaliteitsverandering van meisjes zelf ñ Èn die van hun omgeving.

Het Girl Power Programma richt zich op het versterken van de positie van adolescente meis≠ jes. De belangrijkste doelstellingen daarbij zijn betere toegang tot onderwijs, bescherming te≠ gen geweld, en het vergroten van politieke parti≠ cipatie en economische kansen. Adolescenten zijn in veel ontwikkelingslanden een grote en groeiende groep. Meer dan jongens krijgen meis≠ jes in deze levensfase te maken met ingrijpende belemmeringen. In veel culturen bestaat de nei≠ ging hun ontluikende seksualiteit in te dammen en te beheersen. Mede daarom lopen meisjes risico op geweld en onderdrukking. Als ze de basisschool hebben doorlopen, mogen ze vaak niet doorgaan met middelbaar onderwijs. Boven≠ dien komen uithuwelijking, seksueel misbruik en vroege zwangerschappen veelvuldig voor.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 4

De periode van ongeveer dertien tot achttien jaar is een cruciale: in deze fase kunnen toe≠ komstkansen van meisjes ernstig worden beperkt of juist enorm worden vergroot. En hoewel veel ontwikkelingsorganisaties zich richten op vrou≠ wen, zijn adolescente meisjes niet automatisch onderdeel van een vrouwenrechtenagenda. De Wereldbank toonde in 2009 met zijn ës martest investment philosophyí aan waarom juist in meis≠ jes moet worden geÔ nvesteerd. Meisjes en vrou≠ wen die een goede opleiding krijgen en worden beschermd tegen geweld en uitbuiting, kunnen deelnemen aan de arbeidsmarkt. Het geld dat zij verdienen, investeren ze in hun gezin. Opgeleide vrouwen beginnen bovendien later aan kinderen en kiezen bewuster voor een kleinere kinderscha≠ re. Niet alleen hun zonen, maar ook hun doch≠ ters sturen ze naar school. Kortom: investeren in meisjes heeft een langdurig effect en de hele samenleving profiteert ervan. Om die reden koos de Girl Power Alliantie ervoor om zich in te zetten voor meisjes en jonge vrouwen.

Evaluatie Met de gemeenschappelijke wens de bestaande barriËres voor adolescente meisjes te slechten, vonden de verschillende alliantiepartners elkaar snel. Voor het melden en tegengaan van geweld konden meisjes terecht bij de lidorganisaties van Child Helpline International. Free Press Unlimited droeg via media≠ partners bij aan het verkondigen van een progressieve boodschap over vrouwen en meisjes. Ook kregen meisjes en vrouwen via deze media zelf een stem om voor zichzelf op te komen en taboes te doorbreken. De partners van Women Win vergrootten met sport het zelfvertrouwen van de meisjes en jonge vrouwen en maakten ze be≠

wust van hun rechten. Partners van International Child Development Initiatives trainden lokale overheden en bevorderden de medewerking van onderwijs≠ en gezondheidsdiensten. Plan ver≠ sterkte maatschappelijke organisaties en gaf voor≠ lichting over de rechten van meisjes. De juridische expertise en lobby≠ inzet van partners van Defence for Children≠ ECPAT was gericht op beleid≠ en gedragsverandering van lokale en nationale beleidsmakers en autoriteiten.

In alle landen zijn stuurgroepen samengesteld waarin de lokale partners samen hun activiteiten coˆ rdineerden, heikele kwesties bespraken en suc≠ cesvolle ervaringen deelden. Niet alleen de moge≠ lijke toename van geweld, maar in het algemeen de reacties van mannen en jongens was iets waar de partners samen bij stilstonden. Zouden jongens zich niet achtergesteld voelen als er zoveel exclu≠ sieve aandacht werd besteed aan adolescente meisjes? Hoe was dat te voorkomen? Een gegronde zorg, zo bleek bij een evaluatie in 2013, halver≠ wege het programma. Jongens voelden zich inder≠ daad benadeeld en werden vervolgens bewuster bij het programma betrokken.

29/09/15 14:33

GIRL POWER

05

Meisjes moeten naar school, vinden de onder≠ vraagde personen, niet alleen als ze klein zijn, maar ook als ze bijvoorbeeld jong getrouwd zijn en moeder zijn geworden. Ook die opvattingen zijn ten opzichte van het begin van het program≠ ma veranderd.

©Wahid Adnan

Toekomstplan

Karate blijkt meisjes letterlijk en figuurlijk stukken weerbaarder te maken. De Bengaalse Taposi Roy, hier op de voorgrond, werd door het Girl Power Programma getraind en geeft nu zelf karate≠ les.

Op pagina 16 vertelt ze over haar ervaring.

Uit de tussentijdse evaluatie van het programma bleek onder meer dat de samenwerking door de partners vaak wel werd gewaardeerd, hoewel het in het begin wennen was omdat niet alle organi≠ saties elkaar even goed kenden. Kleine organisa≠ ties merkten in de loop der tijd dat ze zich konden optrekken aan de grotere, en daardoor contacten met de overheid verwierven. Grote or≠ ganisaties deden bij de kleinere innovatieve ideeÎn op. Soms zag penvoerder Plan de andere partijen te veel als uitvoerende organisaties of onderaannemers in plaats van als gelijkwaardige partners. Ook kwam het voor dat de partners el≠ kaar beconcurreerden. Als de partners in geogra≠ fisch opzicht te ver van elkaar verwijderd waren, bleef de samenwerking beperkt tot het uitwisse≠ len van kennis.

Toch wierp de samenwerking veel vruchten af. Zo bleek uit de tussentijdse evaluatie dat de bescherming van meisjes tegen geweld is verbe≠ terd. Het percentage meisjes dat aangaf dat zij zelf of meisjes die ze kenden fysiek geweld had≠ den ondervonden was tussen 2011 en 2013 afge≠ nomen van 70 naar 57,5 in de leeftijd van 14 tot

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 5

De hele samenleving profiteert hier langdurig van 17, en in de leeftijd van 28≠ 24 van 75 naar 60.

Minstens zo belangrijk is volgens de onderzoe≠ kers dat de meisjes geweld jegens hen abnormaal zijn gaan vinden. Bovendien weten ze nu beter waar ze terecht kunnen als ze met geweld worden geconfronteerd.

Ook de sociale en politieke participatie van meisjes en vrouwen is verbeterd. Niet alleen vin≠ den zij nu zelf dat ze moeten meepraten, maar ook hun gemeenschappen zijn er volgens de on≠ derzoekers van overtuigd geraakt. Bovendien voegt men de daad bij het woord: meisjes heb≠ ben vaker een stem gekregen in schoolraden en buurt≠ comitÈ s.

De onderzoekers constateerden echter ook dat de meisjes nog steeds nauwelijks toegang had≠ den tot de arbeidsmarkt. ëHet is duidelijk dat de meeste lokale alliantiepartners niet de kennis, ervaring en het netwerk hebben om economisch versterkende activiteiten te initiÎ rení , schreven ze. En ze voegden eraan toe dat dit ook voor hun Nederlandse donoren en alliantieleden gold. Er werd wel wat ondernomen aan het verbeteren van vaardigheden, maar deze vaardigheden wa≠ ren slechts van toepassing in laagbetaalde ba≠ nen en bovendien niet afgestemd op de markt.

De kritiek is ter harte genomen. Nu het pro≠ gramma bijna ten einde loopt, zijn er betere strategieÎ n voor economisch empowerment op≠ gesteld. Deze zullen vanaf 2016 worden toege≠ past in de Girls Advocacy Alliance, het nieuwe partnerschap van Plan, Terre des Hommes en Defence for Children≠ ECPAT. Zo liggen er overtui≠ gende business cases om bedrijven te wijzen op de voordelen van het investeren in vrouwelijke werknemers en ondernemers. Tegelijkertijd wordt ingezet op gezamenlijke afspraken tussen overheid, bedrijven en ngoí s om uitbuiting en discriminatie van vrouwen op de arbeidsmarkt tegen te gaan.

De laatste activiteit valt onder pleiten en beÔ nvloeden, wat centraal staat in het nieuwe financieringskader. Dit aspect was volgens de evaluatie een zwakte van het programma, met name ëde afstemming met de overheidí . Jos van Heijningen van Plan Nederland herkent de kri≠ tiek. ëOp lokaal niveau kan veel bereikt worden, maar het blijft een uitdaging om ook op natio≠ naal niveau beleid en wetten te veranderen. In Bangladesh zie je bijvoorbeeld succesvolle child marriage free villages, maar op nationaal niveau is er nog steeds de dreiging dat de wetgeving die huwelijken onder 18 jaar verbiedt weer wordt te≠ ruggedraaid. We zijn er dus nog niet.í Het Girl Power Programma kreeg van de Ne≠ derlandse overheid 52 miljoen euro te besteden.

Nu het op zijn einde loopt, wordt voor activitei≠ ten die niet onder pleiten en beÔ nvloeden vallen, nieuwe financiering gezocht, net als voor de voortzetting van het werk in Bolivia en Nicara≠ gua, landen die onder de nieuwe alliantie worden losgelaten. De aandacht voor meisjes en vrouwen blijft voorlopig op alle fronten nodig.

29/09/15 14:33

06

INTRODUCTIE

Highlights uit het Girl Power Programma Child Helpline International

Free Press Unlimited hielp na de burgeroorlog in Sierra Leone te voorzien in de behoefte aan informatie door een training voor startende televisiemakers te organiseren, in het bijzonder voor de ma≠ kers van het nieuwe jeugdjournaal Wetin Now (Whatís Up?). De uitbraak van de ebola≠ epidemie doorkruiste de plannen gelukkig niet helemaal. Met een beperkt budget werden succesvolle pilot≠ afleve≠ ringen gemaakt. De enige nationale tv≠ zender van Sierra Leone zendt nu iedere zaterdagmiddag een jeugdjournaal uit.

Uiteenlopende onderwerpen, van jonge meiden die zwanger raken tot het onge≠ mak van de instabiele stroomvoorziening, worden vanuit het perspectief van kinde≠ ren en jongeren gepresenteerd.

ondersteunde in het kader van het Girl Po≠ wer Programma kindertelefoons in tien landen. Ook ontwikkelde de organisatie een Gender Toolkit: een praktische gids met trainingsmodules en tools waarmee kindertelefoons beter kunnen inspelen op problemen waar meisjes vaak mee in aan≠ raking komen, zoals misbruik en geweld.

Medewerkers van de kindertelefoons van partners Aparajeyo≠B angladesh en Child Workers in Nepal volgden vorig jaar samen een driedaagse instructie. Zij rollen de Gender Toolkit nu verder uit binnen hun eigen organisaties.

Sheila M. Donovan, directeur Child Helpline International: ëKindertelefoons worden wereldwijd erkend als een cruciaal middel om meisjes te beschermen tegen geweld en misbruik. Het Girl Power Programma heeft niet alleen positieve resultaten op≠ geleverd voor onze eigen organisatie en de kindertelefoons die wij ondersteunen; het heeft er ook toe bijgedragen dat er binnen netwerken en instanties voor kin≠ derbescherming meer aandacht is geko≠ men voor de specifieke belangen, zienswijzen, problemen en mogelijkheden van meisjes.í

Ruth Kronenburg, directeur Operations van Free Press Unlimited: ëKinderen en jonge≠ ren vormen meer dan een derde van de wereldbevolking, terwijl slechts een on≠ evenredig klein deel van het nieuws op hen gericht is.í

Defence for Children ≠ ECPAT Defence for Children≠ ECPAT Sierra Leone ondersteunt in het kader van het Girl Power Programma meisjes bij het doen van aangifte, en biedt juridisch advies en psychosociale hulp. Ook organiseert DCI bijeenkomsten voor meisjes. Elke keer komen gemiddeld 100 meisjes uit Free≠ town en omgeving bij elkaar. Ze debat≠ teren bijvoorbeeld over rechten en over wie verantwoordelijkheid draagt voor de versterking van meisjes en jonge vrou≠ wen. Ook machtsmisbruik, hard werken in het huishouden en gedwongen huwe≠ lijken zijn onderwerpen van gesprek.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 6

Abdul Manaff Kemokai, directeur Defence for Children Sierra Leone: ëMet ons pro≠ gramma leren we meisjes en jonge vrou≠ wen om zichzelf te beschermen en zorgen we ervoor dat daders van seksu≠ eel geweld tegen meisjes en jonge vrou≠ wen worden vervolgd.í Aloys van Rest, directeur Defence for Children ñ ECPAT Nederland: ëAls er sprake is van misbruik, ondersteunt DCI≠ Sierra Leone heel direct de meisjes en jonge vrouwen, zowel juridisch als anderszins.

Zo worden hun rechten ook echt waar≠ gemaakt.í

29/09/15 14:34

GIRL POWER

07

International Child Development Initiatives (ICDI) was in zes landen actief binnen het Girl Power Programma: Bangladesh, EthiopiÎ , Nepal, Nicaragua, Pakistan en Sierra Leone. In het laatste land werkte ICDI samen met partnerorganisatie One Family People (OFP) om ñ met name gehandicapte ñ adolescente meisjes in Freetown en het Moyamba≠ district te steunen via zelfhulpgroepen, muziek en dans, training in beroepsvaardigheden en lobby bij relevante overheidsinstan≠ ties. De lobby droeg bij aan twee nieuwe wetten: The Persons with Disability Act (2011) en The Sexual Offences Act (2012).

Mathijs Euwema, directeur International Child Development Iniative: ëVeel meisjes en jonge vrouwen die deelnamen aan het Girl Power Programma kregen voor het eerst in hun leven het gevoel dat ze sterk en onafhankelijk zijn en in staat om een bijdrage te leveren. De gemeenschap is anders naar hun potentieel gaan kijken en de bereidheid hen te steunen is toe≠ genomen.í

Women Win≠ partner Empowering Wo≠ Plan Nederland zette samen met lo≠ kale partnerorganisaties in Nepal meer dan 3.750 spaar≠ en leengroepen en 90 vrouwencoˆ peraties op. Hierdoor verdie≠ nen zoín 40.000 vrouwen nu een eigen inkomen. Ze krijgen daardoor ook meer zeggenschap. Zo gingen veel van de groe≠ pen in gesprek met dorps≠ en districtsbe≠ sturen, wat leidde tot concrete successen, zoals budget voor activiteiten voor en door jonge vrouwen. Een eigen inkomen maakt vrouwen bovendien minder kwets≠ baar voor uitbuiting en geweld.

Monique van ít Hek, directeur Plan Neder≠ land: ëWe zijn trots op wat we met onze partners voor meisjes hebben bereikt. We willen dat deze positieve veranderingen ook na het einde van deze samenwerking overeind blijven. Laten we meisjes overal in de wereld de kans geven om uit te groeien tot krachtige vrouwen.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 7

men Nepal geeft binnen het Girl Power Programma vrouwen voorlichting over hun rechten en leidt ze op als gids.

Na de training kunnen ze werken in het toerisme en de bergsport, sectoren die traditiegetrouw gedomineerd worden door mannen.

Mari Bobenrieth, directeur Women Win: ëWomen Win loopt voorop in empower≠ ment van meisjes via sport. Manu Gurung in Nepal werd bijvoorbeeld via een van de programmaí s van Women Win berggids.

Dit heeft haar leven veranderd. Ze vertel≠ de: ìO p momenten waarin ik weinig hoop had, wilde ik mezelf uitdagen. Ik besloot een berg te beklimmen, maar mensen zei≠ den: dat kunnen vrouwen niet, die moeten binnen blijven. Met hulp van Empowering Women Nepal deed ik het toch. Door mijn verhaal te vertellen wil ik laten zien dat we alles kunnen doen waar we ons op richten. Heb geduld en geef nooit op.îí

29/09/15 14:34

08

REPORTAGE

Edutainment

Nicaragua heeft het hoogste aantal tienermoeders van Latijns≠A merika, en meer dan È n op de tien meisjes tussen 15 en 19 jaar ondergaat lichamelijk of seksueel geweld. In deze context is de Girl Power Alliantie aan de slag gegaan. Merel Rumping geeft een indruk van de beschermingsmechanismen die in gang zijn gezet.

Merel Rumping beeld Ronald de Hommel tekst

‘Mannen zijn bang voor ons’

I

n een vierkante ruimte met betonnen wanden hangt hier en daar een vergeeld familieportret en een glimmende poster van een blauwogige blonde Jezus. Op de bruin betegelde mozaÔ ekvloer scharrelen kale kippen. Twaalf plastic stoelen zijn net niet voldoende voor de meisjes en de paar babyí s die hier aanwezig zijn. We zijn in het dorp Villa San≠ dino, diep in het binnenland van Nicaragua. ëWat ben je aan het doen? Op een deur aan het kloppen of zo?í vraagt de workshopsleidster, zes≠ tien jaar jong. Ze draagt een knalroze shirt met Girl Power erop. Een rank meisje van amper der≠ tien jaar oud staat ongemakkelijk tegenover haar publiek, dorpsgenootjes. Ze kijkt met een verle≠ gen glimlach naar haar tenen, die in hoge hak≠ ken gestoken zijn. Dan tilt ze haar rechterarm op, nog altijd met haar hoofd gebogen, en maakt lichte klopbewegingen in de lucht.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 8

ëKom op, het mag best wat feller!í daagt de workshopleidster haar uit. Ze keert zich naar de toehoorders: ëDames, wat gebeurt hier?í ëZe is iemand aan het slaan?í probeert iemand vanuit de zaal. ëWie weet er een ander voorbeeld?í Een meisje staat op. Ze draagt een broek en kijkt stoer de zaal in. Overtuigend begint ze aan haar eigen haar te trekken. Haar hoofd stribbelt tegen en gaat daarbij hard op en neer. ëHaren trekken!í klinkt het vanuit de groep. ëIs dit normaal?í ëNee!í roepen de meisjes in koor. ëWat voor vormen van geweld zijn er nog meer?í Het is even stil. Dan antwoordt een meis≠ je met een baby aan haar borst: ëGeestelijk geweld? Ik bedoel, dat ze tegen je schreeuwen dat je net een beest lijkt, dat je niets waard bent.í

Wat betreft het bewustzijn van seksuele rechten en de bescherming van meisjes en vrouwen te≠ gen geweld, valt er veel winst te halen in Nicara≠ gua. Een kwart van de Nicaraguaanse moeders bevalt tussen haar veertiende en negentiende levensjaar en (seksueel) geweld tegen vrouwen wordt soms nog maatschappelijk geaccepteerd.

Een van de methodes die het Girl Power program≠ ma inzet om het bewustzijn over meisjesrechten te vergroten is door met niÒ as monitoras te wer≠ ken, ofwel ëtoezichthoudende meisjesí . Dit zijn workshopleiders in de leeftijd van 13 tot 17 jaar, die minstens 20 uur training hebben gehad op het gebied van gendergelijkheid, geweld en sek≠ sualiteit. Een keer per maand dragen zij hun ken≠ nis over aan dorpsgenootjes. Met dit piramidemodel zijn inmiddels 1286 workshoplei≠ ders en 3690 meisjes bereikt. Daarnaast ver≠ spreiden de meisjes hun boodschap via de radio, televisie en theatervoorstellingen. En sommige workshopleiders verbinden hun educatieve bood≠ schap aan voetbaltraining.

Claudia Samcam van alliantiepartner Fondo Centroamericano de Mujeres (FCAM), legt uit dat de meisjes tijdens deze training life skills leren om weloverwogen beslissingen te kunnen ne≠ men, bijvoorbeeld om zwangerschap of hiv te voorkomen. Ze vertelt: ëDiscriminatie en sekse≠ gerelateerde stereotypen worden bij sport vaak duidelijk zichtbaar. Enkel het beoefenen van sport brengt al een verandering teweeg, niet al≠ leen bij het meisje zelf, maar ook in haar positie in de gemeenschap. Laatst hoorde ik hoe in een dorp de jongens altijd het plaatselijke voetbal≠ terrein bezet hielden. Toen een groep meisjes daar ging spelen ontstond een conflict. De jon≠ gens riepen: ìJ ullie hebben hier niets te zoeken, dit is een plek voor mannen. Vrouwen horen niet op straat: jullie moeten tortillas bakken, geen voetbal spelen.í De meiden bleven volhouden: ìW ij zijn geen slechte vrouwen omdat we voetbal spelen. Waarom doen jullie zo jaloers?î Uiteinde≠ lijk kregen ze het voor elkaar om te blijven spe≠ len. Ze werden assertief en leerden hun grenzen aan te geven.í Ook het televisieprogramma De Humo TV helpt dergelijke onderwerpen bespreekbaar te maken.

Elke zondag verschijnt het programma, dat ge≠ produceerd wordt door Girl Power≠ partnerorga≠ nisatie Promedia, een half uur lang op een landelijke televisiezender. Op YouTube zijn de filmpjes in Nicaragua ruim 185.000 maal beke≠ ken, vertelt Mariana Rivas, die voor De Humo TV werkt. Over een maand of twee zal ze, zoals ze hier zo mooi zeggen, ëlicht gevení aan haar baby, waarvan ze hoopt dat het net als de kijkers van De Humo TV een kritisch denker wordt. Door mid≠ del van ëedutainmentí , ofwel educatie en entertainment, bespreekt het op adolescenten gerichte programma enerzijds politiek en econo≠

29/09/15 14:34

NICARAGUA

mie, en anderzijds vrouwenrechten, gender≠ gelijkheid en seksualiteit. Rivas vindt: ëJongeren hebben vooral toegang tot tele≠ afval. Shows met sterren en roddels zijn er volop, maar toegang tot informatie over onderwerpen als huiselijk ge≠ weld, machismo, of hoe je een tampon gebruikt,

09

maal dat hun zoontjes masturberen! Onze rol is om taboes te demystificeren en te doorbreken.í In het programma zien we een jonge presenta≠ trice vol passie betogen: ëWe leven in een macho≠ maatschappij waarin we leren dat het vrouwelijk lichaam bedoeld is voor reproductie en seksueel

Workshopleidsters ofwel ëniÒa s monitorasí pr aten met een groep meisjes over seksualiteit en huiselijk geweld in Villa Sandino, Nicaragua

hebben ze niet. En dit is belangrijk, want seksu≠ eel geweld bijvoorbeeld wordt moreel nog vaak geaccepteerd in Nicaragua. Gendergelijkheid staat hier nog in de kinderschoenen.í Ze ver≠ volgt: ëWe hebben er laatst onderzoek naar ge≠ daan op straat. ìMijn broertje mag gewoon buitenspelen, terwijl ik borden moet afwassen of papaís eten moet serverenî, hoorden we van veel meisjes.í

Masturbatie Wat vinden ouders en docenten van het program≠ ma? ëWe krijgen overwegend positieve reacties.

Maar laatst verkondigde een vader op Facebook dat hij het onacceptabel vond dat een thema als feminiene masturbatie zomaar op tv wasí , zegt Rivas. ëDie taboes ontstaan door de kerk. Als het om jongetjes gaat kan het wel besproken wor≠ den. Sterker nog, moeders vinden het zelfs nor≠

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 9

genot. Jongens mogen wel over masturbatie pra≠ ten, maar wij niet ≠ alleen omdat we meisjes zijn!

En daarom doen we dat vandaag juist wÈ l!í Meisjes van 16 en 17 jaar verschijnen in beeld: ëMijn familie zegt dat masturbatie een zonde is.í De fragmenten van liedjes over masturberen van Britney Spears, Rihanna en Pink sluiten mooi aan bij de conclusie van het item: ëMasturberen is ge≠ zond. Het helpt je om je lichaam te leren kennen om verlangens naar genot te reguleren of bevrij≠ den. Het is bovendien veel veiliger dan seks: je loopt immers geen risico op zwangerschap of ziekte. Wel van tevoren even je handen wassen.í Op openbare scholen is De Humo TV niet wel≠ kom, maar op privÈ en semi≠ private scholen wor≠ den de programmaí s als lesmateriaal ingezet. ëLeraren komen soms zelf met verzoekjes: ëDit vinden wij lastig om uit te leggen, kunnen jullie daar geen programma over maken?î

ëNiet alleen incest zelf maar ook de acceptatie ervan is een groot probleemí

29/09/15 14:34

10

REPORTAGE

Een jongetje kijkt toe bij een workshop in Bilwi aan de Atlantische kust

Steekproef Hoe staat het er eigenlijk wettelijk voor? Is geweld jegens vrouwen strafbaar? Argentina Espinoza, nationaal coˆr dinator van het Girl Power Program≠ ma, vertelt in Managua: ëIn 2012 is de baanbre≠ kende Integrale wet tegen geweld jegens vrouwen in werking getreden. Op dat moment is geweld je≠ gens vrouwen eindelijk strafbaar geworden.í Trots voegt ze eraan toe: ëPlan Nicaragua heeft knetter≠ hard voor die wet gelobbyd.í Maar de strijd is nog niet gestreden: ëVorig jaar zijn conservatieve krachten in opstand gekomen. De wet zou volgens hen ì de eenheid binnen familiesî verstoren.í Ze trekt sceptisch haar wenkbrauwen op. ëDaarna is de wet uitgewerkt in een specifiek reglement. En daarin staat dat zogenaamd ì minder ernstigeî ge≠ vallen niet direct hoeven worden aangegeven, maar dat daarover binnen een dorpsraad moet worden bemiddeld.í Ik ben benieuwd of de wet algemeen bekend is.

Als ik de proef op de som neem en een stuk of tien mannen op straat vraag of geweld tegen vrouwen een probleem is in hun land, dan beamen ze dat stuk voor stuk. Milton, een 35≠ jarige kunstenaar die met acryl vrouwen en landschappen op stukken

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 10

doek schildert, zegt: ëIn Nicaragua vinden veel femicidios, moorden op vrouwen, plaats. Vooral in dorpjes ver weg op het platteland kennen vrouwen hun rechten vaak niet. Ze zijn soms analfabeet en worden al op zeer jonge leeftijd, zo rond hun tien≠ de, klaargestoomd voor het huwelijksleven als huisvrouw. Zij worden vaak slachtoffer van ge≠ weld. Maar sinds kort is er een wet die geweld te≠ gen vrouwen strafbaar maakt.í Ook alle andere mannen uit de bescheiden steekproef verwijzen direct naar de wet. Maar doen vrouwen ook daad≠ werkelijk aangifte? We reizen per vliegtuig af naar provinciehoofdstad Bilwi, aan de Atlantische kust, om hierover meer te weten te komen.

Gerechtigheid De kleurrijke huizen in Bilwi staan op palen en zijn van bovenaf gezien net een handje uitgestrooide M&Mí s in geelgroen gras. Steeds op flinke afstand van elkaar bezaaien zij een uitgestrekt landschap.

De afstand schept een vorm van privacy die vrou≠ wen en kinderen niet altijd ten goede komt. Alles is ver weg: wie naar het ziekenhuis of de politie moet, heeft uren in een bus over hobbelige wegen te gaan. Partnerorganisatie Asociacion de Mujeres

Indigenas de la Costa Atlantica (AMICA) verkleint die afstand door slachtoffers van huiselijk geweld te begeleiden, indien nodig naar justitie. AMICA werkt in afgelegen gemeenschappen met referen≠ tes: ëdoorverwijzersí . De kern van dit netwerk be≠ staat in het dorp Santa Martha uit vijf vrouwen: een traditionele dorpsrechter, huista genaamd, een advocaat en drie andere betrokken dorpelin≠ gen.

In de tijd dat institutionele mechanismen hier nog niet voor bescherming zorgden, was binnen de inheemse traditie de huista verantwoordelijk voor rechterlijke beslissingen en andere lokale aangelegenheden. Tot zoí n tien jaar geleden bete≠ kende dit dat als je verkracht werd, je ouders met de huista gingen praten. Als je zwanger was, kwam het er vaak op neer kwam dat je moest trouwen met de dader. In sommige dorpen aan de Atlanti≠ sche kust bestaat deze hardnekkige traditie nog en blijven huistaí s een belangrijke rol spelen in lokale gemeenschappen. Ze worden democratisch door een dorpsraad gekozen. De afgelopen jaren zijn steeds meer vrouwelijke huistaí s benoemd.

AMICA begrijpt dat je dergelijke structuren beter niet kunt doorbreken, maar deze beter kunt ver≠ sterken en ondersteunen. ëVrouwen staan vaak huilend voor mijn deurí , zegt Sunilda Haylock, een dame met prominente jukbeenderen die de 75 gepasseerd is. ëLaatst had ik een mishandelde moeder in mijn huiskamer. Ik zei: ì Dit is nu al de zoveelste keer. Aangezien je man niet wil komen praten, stel ik voor dat je dit formulier invult. Morgen kunnen we samen naar de stad gaan om aangifte te doen.î Ze keerde huis≠ waarts en al gauw stond haar zoontje van acht voor mijn neus met grote bange ogen. Hij had het papier onder zijn moeders matras gevonden en was bang dat zijn vader haar iets zou aandoen.

Toen vervolgens vader met berouw voor mijn deur stond, zijn we een proces van bemiddeling ge≠ start. Dat zou overigens niet gebeuren als het om verkrachting of om mishandeling met messen of andere wapens gaat ñ dan gaan we direct naar jus≠ titie. We hebben gebeden, gepraat en afspraken gemaakt. We houden dit gezin in de gaten, en het gaat nu goed met ze.í Een van de andere referentes, Dinora Rosales, een alleenstaande vrouw, legt uit dat het begelei≠ den van slachtoffers niet zonder risicoí s is. ëEen paar jaar terug stond een groep mannen voor mijn deur te schreeuwen: ì Als je doorgaat met dit werk, snijden we je gezicht open.î Met haar handen in haar zij schampert ze: ëHa! Mannen zijn bang voor ons. Laatst zei iemand nog: ì Je hoeft een vrouw maar een slechte blik te geven en je gaat al naar de gevangenis! Ik blijf wel alleen.î í Gemiddeld begeleiden de referentes zoí n tien vrouwen per maand bij het doen van aangifte tegen geweld.

Emotionele steun Aangifte doen begint met het bewustzijn dat een recht geschonden is. Shira Downs is directeur van

29/09/15 14:34

NICARAGUA

opvangtehuis Nydia White voor kinderen die slachtoffer zijn geworden van seksueel misbruik in Bilwi. Ze legt uit: ëZoí n 15 procent van de meisjes die wij opvangen komt hier zwanger binnen, som≠ migen amper 10 jaar oud. Vorige week nog een

11

Evenwicht Na 25 interviews verspreid over dertien verschil≠ lende plekken hebben we een aardige indruk van het Girl Power≠ programma in Nicaragua. Mooi is het evenwicht tussen preventie (het werken met

Veelzijdigheid Binnen de Girl Power Alliantie in Nicaragua werken tien organisaties uit het maatschappelijk middenveld en drie overheidsinstanties met elkaar samen in 51 gemeenschappen, verspreid over vijf provincies. Het Girl Power≠ programma richt zich op individuen, gemeenschappen, het maatschappelijk middenveld en instituties, om op uiteenlopende manieren de erkenning en het bewustzijn van meisjesrechten te vergroten. De activiteiten variÎ ren van het begeleiden van slachtoffers van seksueel misbruik, het voeren van mediacampagnes en het ondersteunen van kindertelefoonlijnen, tot aan economische participatietrajecten waarin vrouwen worden geholpen een eigen inkomen te genereren.

Dinora Rosales (links op de foto), die slachtoffers van huiselijk geweld begeleidt, vertelt dat dit haar dreigementen heeft opgeleverd

13≠ jarig meisje. Ze bleek zwanger van haar vader.

Niet alleen incest maar ook de acceptatie ervan is een groot probleem. Vaak geloven de moeders hun dochters niet, of praten hen een schuldgevoel aan. ëAls jij je vader aangeeft, wie zal er dan je broertje te eten geven? En wie gaat mij dan hel≠ pen?í En wat moet de gemeenschap wel niet van ons denken? Wie wil er nog met jou trouwen als iedereen het weet? Ik heb het trouwens ook mee≠ gemaakt vroeger. Ik heb me stil gehouden en ben ook een vrouw geworden. Je dealt er maar mee!î zeggen die moeders dan.í Het tehuis vangt onge≠ veer 20 meisjes tussen de 7 en 14 jaar op die ge≠ middeld een half jaar blijven. ëOns doel is voornamelijk emotionele steun bieden en de meis≠ jes helpen hun trauma te verwerken. Daarom komt er dagelijks een psychologe langs die zowel groepstherapie als individuele therapie geeft. De slachtoffers moeten hun plek in de maatschappij hervinden en zich bewust worden van hun rech≠ ten. Soms delen zij hun kennis weer met anderen.

Zo kwam er onlangs een meisje dat eerder bij ons gewoond had, terug met een paar schoolgenoot≠ jes, die zusjes van elkaar waren. ì Deze drie maken hetzelfde mee als ik vroegerî , zei ze.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 11

ouders, radio en tv, en de kennisoverdracht door de ëniÒ as monitorasí ), juridische bijstand (het begeleiden en ondersteunen van slachtoffers) en nazorg en behandeling (opvang voor straatkinde≠ ren en slachtoffers van seksueel misbruik).

Nu het Girl Power≠ programma binnenkort wordt afgerond en er op dit gebied geen financiÎ le en technische ondersteuning meer vanuit de Neder≠ landse alliantie naar Nicaragua stroomt, zullen de partnerorganisaties het programma op eigen kracht moeten dragen. De niÒ as monitoras gaven zelf aan dat zij willen doorgaan. Ze hebben geleerd om voor een groep te staan, om te bespreken wat de oorzaken en gevolgen van geweld zijn, wat genderongelijkheid betekent en wat seksueel mis≠ bruik is. Ze hebben geleerd om andere meisjes zelfbewuster en weerbaarder te maken.

Laten we hopen dat de niÒ as monitoras en alle anderen hun werk inderdaad voortzetten. En dat er dan ook jongens bij de workshops betrokken worden. Want uiteindelijk, zo gaven ook de ëniÒ así zelf aan, kunnen we er niet omheen: it takes two to tango.

29/09/15 14:34

12

KENNERS

Arachne Molema beeld Leonard F‰ ustle tekst

Wat betekent Girl Power voor...?

Universitair docent in Hong Kong, specialist op het gebied van mensenrechten en duurzaamheid, oud≠CD A≠polit ica

Kom op voor je rechten ëGirl power zie ik in een meisje dat verantwoor≠ delijkheden krijgt die totaal niet bij haar leeftijd passen, maar dat tÛch overeind blijft. Je ziet ze ook in de huidige vluchtelingensituatie: al die ontredderde kinderen die te maken krijgen met geweld en gebrek. Ik denk ook aan meisjes die, bijvoorbeeld in de Filippijnen, een gezin draai≠ ende moeten houden omdat hun moeder ander≠ mans kinderen opvoedt als huishoudelijke hulp.

Ik denk aan meisjes in moderne slavernij, uitge≠ buit in sweatshops of in de seksindustrie, meisjes die als gevolg van verkrachting ongewenst zwan≠ ger raken, en die toch door een ongelooflijke innerlijke kracht het hoofd boven water weten te houden ñ dat is voor mij echte girl power.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 12

Ik heb ten tijde van Pinochet zeven jaar in de volkswijken in Chili gewerkt, daarna drie jaar in de sloppenwijken van S„ o Paolo, en ook in mijn tijd bij de organisatie voor migrantenkerken SKIN ben ik zo veel meisjes tegengekomen, die onder de meest moeilijke omstandigheden over≠ eind bleven. Het zijn zo veel beelden. Toch is er Èn beeld dat mij altijd bijzonder is bijgebleven, eigenlijk een verhaal van mijn moeder. In haar klas als jonge onderwijzeres in Suriname zat een elfjarige leerlinge van Hindoestaanse afkomst die was uitgehuwelijkt. Het meisje was bang en wilde niet trouwen met die man. Mijn moeder is de discussie met de familie en autoriteiten aan≠ gegaan. Het werd een hele rel. Op een gegeven moment heeft ze het meisje zelfs verstopt. Maar mijn moeder gaf niet toe en uiteindelijk heeft het meisje haar school afgemaakt. De boodschap die mijn moeder daardoor aan mij meegaf is: kom op voor je rechten!

Het is goed dat we er alles aan doen om gedwongen kindhuwelijken uit te bannen. Ik ben er trots op dat Nederland daarin voortrekker is, maar daarmee zijn we er nog niet. Moderne sla≠ vernij is breder dan gedwongen kindhuwelijken, ik zie dat in AziÎ van dichtbij. Daarom pleit ik ervoor de bredere context van deze problematiek niet uit het oog te verliezen en ook daarop beleid en wetgeving aan te passen. En ik pleit voor meer

oog voor het belang van onderwijs, ook hoger È n universitair, voor meisjes. Juist om die girl power tot zijn recht te laten komen, zodat vrouwen eco≠ nomisch onafhankelijk kunnen zijn en kunnen bijdragen aan hun samenlevingen.í

29/09/15 14:34

GIRL POWER

Tweede Kamerlid voor de PvdA, woordvoerder Ontwikkelingssamenwerking en internationale handel

Vrij zijn van rollen en verwachtingen ëGirl power is te vaak onzichtbaar. Meisjes heb≠ ben enorme potentie en die wordt vaak niet be≠ nut. Dan worden ze klein gehouden door hun omgeving, maar ook door zichzelf. Vaak weten meisjes niet eens van zichzelf wat hun kracht is.

In alle onderzoeken komt naar voren dat vrou≠ wen die in dezelfde situatie dezelfde middelen hebben als mannen, veel meer bereiken en beter zijn, in welke sector dan ook. We hebben nog geen idee hoe de wereld eruit zou zien als we alle girl power zouden ontketenen.

Triveni Balkrishna Acharya, directeur van de Rescue Foundation, komt op mijn netvlies als ik aan girl power denk. Begin jaren negentig kwam

Directeur WO=MEN

Een katalysator ëGirl power betekent voor mij de veerkracht en de capaciteit die meisjes hebben om grote obsta≠ kels te overwinnen. Die obstakels kunnen armoe≠ de, geweld of ziekte zijn, maar ook onbekendheid met hun rechten, gebrek aan onderwijs en lage verwachtingen van hun omgeving. Vooral de ge≠ weldcijfers zijn opzienbarend. De helft van alle geweldincidenten tegen vrouwen vindt plaats bij meisjes onder de zestien. Ondanks die verstik≠ kende deken weten veel van hen toch door te zetten en vol te houden.

Tegelijkertijd zie ik girl power als een kataly≠ sator. Als je investeert in een meisje, krijg je daar zo veel voor terug. Het rendement is onvoorstel≠ baar hoog. Tegenover elk jaar dat een meisje onderwijs krijgt, staat bijvoorbeeld vijf tot tien

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 13

13

zij als journalist in Mumbai een achtjarig meisje tegen in een prostitutiewijk. Het meisje huilde.

Triveni vroeg waar haar moeder werkte, denkend dat dit in het bordeel was. Het meisje bleek zelf in een bordeel te werken. Als Indiase vrouw uit een hoge kaste had Triveni er geen weet van dat er zoveel jonge meisjes in de prostitutie werkten.

Met haar eerste actie bevrijdde ze dertien meis≠ jes. Triveni en haar man vingen de meisjes op in hun appartement en belden naar Nepal, waar de meisjes vandaan kwamen. Ze brachten hen zelf terug. Meer dan tien jaar lang redden ze meisjes.

Nu heeft de organisatie drie opvanghuizen en bevrijden ze honderden meisjes per jaar. Triveni is een van de meest indrukwekkende personen die ik ken. Een succesvolle, harde werker die een≠ voudig leeft en altijd bereikbaar is voor de meis≠ jes. Ze stelt haar leven in het teken van meisjes die alles verloren hebben.

Mannen moeten zich hard maken voor gen≠ dergelijkheid. Vrouwen È n mannen zitten gevan≠ gen in rollen en verwachtingen die voor beiden niet goed zijn. We zitten vol ideeÎ n over hoe een vrouw of man hoort te zijn. In feite zijn de rollen in Nederland nog heel traditioneel verdeeld. De seksescheiding is groter dan in omliggende lan≠

den. In Nederland is bijvoorbeeld maar 10 pro≠ cent van de ITí ers vrouw, overal elders is dat meer. Ook hier moet nog geknokt worden om alle duurzame ontwikkelingsdoelen te bereiken. Zon≠ der girl power bereiken we die ontwikkelingsdoe≠ len niet.í

procent minder kindersterfte. Daar kan geen medicijn tegenop. Investeren in meisjes is dus niet alleen rechtvaardig: het is ook efficiÎ nt en effectief. Terecht dat het Girl Power≠ programma zo veel verschillende elementen combineert: onderwijs È n weerbaarheid È n het voorkomen van geweld.

In zo veel verschillende landen over de hele wereld heb ik meisjes gezien, maar de meisjes in Colombia in een gebied waar gevochten werd, staan mij heel helder voor ogen. Die meisjes lukte het, ondanks dat ze voor hun broertjes en zusjes moesten zorgen en enorme verplichtingen hadden, toch om aan zelfscholing te doen. Ze leerden zichzelf lezen met tiendehands boeken in hutjes waar geen licht was.

In Nederland is de gedachte dat kinderpros≠ titutie volstrekt onaanvaardbaar is, breed gedra≠ gen. Ook is het onaanvaardbaar dat producten worden gemaakt door kinderen. Het is heel goed dat hier steeds meer aandacht voor is. Ook de onderaannemer is verantwoordelijk. Met keten≠ verantwoordelijkheid ben je tot aan de laatste schakel toe verantwoordelijk.

Een ander aandachtspunt betreft de positie van meisjes in conflictgebieden ñ en het geweld waarmee zij worden geconfronteerd. Seks wordt nog steeds gebruikt als oorlogswapen, denk aan Boko Haram en IS: roof, kidnapping en ver≠

krachtingen, waarbij een meisje dubbel wordt gestraft omdat het vervolgens ook nog versto≠ ten wordt. Het is belangrijk dat we ook daarover voorlichting geven. Plan is lid van het WO=MEN Dutch Gender Platform en lobbyt actief ter voor≠ koming van geweld. Een meisje is geen oorlogs≠ buit en geen bezit. Ze is een persoon die recht heeft op onderwijs, bescherming tegen geweld en voorlichting over haar rechten. En ze is een persoon die hoge verwachtingen van zichzelf mag hebben.í

29/09/15 14:34

14

REPORTAGE

‘

Wedding busters In Bangladesh trouwt È È n op de drie meisjes al voordat ze 15 is. Maar op sommige plekken gaat dat niet meer zo makkelijk. Daar zetten mondige meisjes, betrokken leraren, vooruitstrevende imams en daadkrachtige bestuurders netwerken op met een gezamenlijk doel: dat in hun dorp nooit meer een kind zal trouwen.

Sanne de Boer beeld Wahid Adnan tekst

Ronjita Akter Rozy (15)

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 14

29/09/15 14:34

BANGLADESH

‘O

p maandag kwam hij met zijn ouders langs om mij te keuren. Ik mocht niet rechtstreeks naar hem kijken, maar zag uit mijn ooghoeken dat hij zeker tien jaar ouder was dan ik. Ik huilde want ik was bang. Ik was 13 en wilde nog lang niet trouwen. Op woensdag hoorde ik dat de deal rond was. Vrijdag zouden we trouwen.í Ronjita Akter Rozy schikt verlegen haar goud≠ groene hoofddoek. Kindhuwelijken zijn tegen de Bengaalse wet, net als bruidsschatten overigens.

Toch zijn ze meer regel dan uitzondering. De vader van Ronjita, een arme boer, moest 70.000 taka (ongeveer 800 euro) en een paar gouden oorbellen betalen om zijn dochter van 13 aan de man te krij≠ gen. Hoe ouder ze werd, des te kostbaarder zou de bruidsschat worden. ëIk vertelde mijn ouders dat ik niet wilde trou≠ wen en op school wilde blijven, maar ze zeiden dat ze te arm waren en dat de buren vonden dat ik groot genoeg was. Ik heb donderdag de burge≠ meester gebeld. Hij lichtte de politie in en vertelde mijn ouders dat ze gearresteerd werden als ze zou≠ den doorzetten met de bruiloft.í

Talenten Op Ronjitaí s schoot ligt een zwart handtasje met een gouden strik. Alles aan haar outfit matcht, net als bij haar vriendinnen. De meisjes in de platte≠ landsstreek Dinajpur steken met hun kleurige, piekfijne gewaden af bij de meeste jongens in hun vale T≠ shirts en spijkerbroeken. Ze lijken de zand≠

wegen bijna als feestverlichting te versieren wan≠ neer ze in kleine groepjes lopen langs rijstvelden, bananenbomen, onverstoorbare koeien en ver≠ dwaalde geitjes. In de dorpsstraten banen ze zich elegant een weg tussen de riksjaí s en continu toe≠ terende bussen. De moesson is bijna ten einde en voorzichtig vermijden hun beglitterde slippertjes grote plassen regenwater. Zouden ze op weg van school naar huis zijn, of naar een bijbaantje? Of naar karate≠ les misschien?

In dit arme district in het noorden van Bangla≠ desh, vlakbij de grens met India, is iets bijzonders gaande. Sinds een paar jaar verklaart het ene na het andere dorp zich ëkindhuwelijkvrijí . Meisjes als Ronjita Akter kunnen rekenen op de alertheid van hun dorpsgenoten als ze willen ontsnappen aan het lot dat nog altijd een meerderheid van de Ben≠ gaalse meisjes treft. Een kindhuwelijk betekent in veel gevallen levenslang misbruik.

Niet iedereen maakt zich hier evenveel zorgen over, maar toch is er sinds een paar jaar een ste≠ vige mentaliteitsverandering in gang gezet. Dit is grotendeels te danken aan SUPK, ëTrainings≠ centrum voor Sociale Ontwikkelingí , een zeer gewaardeerde Bengaalse partnerorganisatie. Wat ook zal meespelen is de lange geschiedenis van Plan in dit gebied: in 1994 werd hier nota bene het allereerste regiokantoor van het land geopend.

De meeste scholen en klinieken die toen zijn opge≠ richt, worden inmiddels door de overheid voort≠ gezet. Tegenwoordig gaat het Plan en SUPK in Dinajpur vooral om het tegengaan van kindhuwe≠

15

lijken en het creÎ ren van ruimte voor de talenten, wensen en zelfredzaamheid van meisjes.

Girl Forums Sinds een paar jaar kunnen meisjes karate≠ lessen volgen, zodat ze zich veiliger voelen in kwetsbare situaties. Ouders, leraren en bestuurders worden bewust gemaakt van de schadelijke gevolgen van kindhuwelijken en het belang van een goede op≠ leiding. Maar dat is zeker niet alles. De stem van meisjes zelf wordt letterlijk gehoord en kracht bij gezet door middel van girl forums.

SUPK, die de kinderen uit dit gebied vaak al jaren kent en voorlichting geeft, vraagt assertie≠ ve, veelbelovende meisjes om aan zoí n forum deel te nemen ñ als zij er niet al zÈ lf op afgekomen zijn.

Maandelijks komen ongeveer 25 meisjes en jonge vrouwen samen om met elkaar problemen op te lossen. Ze mogen hun eigen moeilijkheden in de groep gooien maar krijgen ook de opdracht hun omgeving goed in de gaten houden. Als er een buurmeisje of een schoolgenootje thuis wordt ge≠ slagen of lijkt te worden uitgehuwelijkt, weten de leden van het forum precies bij wie ze terecht kun≠ nen om hulp in te schakelen. Ze krijgen niet alleen de mobiele nummers van de trainers van SUPK, maar ook bijvoorbeeld van het schoolhoofd, gemeenteraadsleden en soms zelfs van de burge≠ meester, zoals in het geval van Ronjita. Op deze manier ontstaan netwerken tussen alle lagen en generaties van de bevolking, die elkaar snel weten te vinden. (Wordt vervolgd op pagina 20)

Radha Rani Roy (20), student en sociaal werker: ëMijn zwager wilde me aan een vriend van hem uithu≠ welijken toen ik 14 was en mijn vader net was overle≠ den. Ik ben uit het raam geglipt om dat te voorkomen.

Al mijn zussen zijn inmiddels getrouwd. Ik woon nog steeds bij mijn moeder, ik verdien mijn eigen geld, studeer en help andere meisjes voor hun rechten op te komen. Als ik ooit zal trouwen, zal het met iemand zijn die niet wil dat ik afhankelijk van hem wordt, maar die me als gelijkwaardig ziet.

Ik heb zelf twaalf kindhuwelijken voorkomen. EÈ n keer werd ik daarna bedreigd. De broer van de gedu≠ peerde bruidegom kwam naar ons huis en probeerde me te intimideren: ìJ e hebt geklikt. Wat zou er ge≠ beuren als jij er niet meer bent?î Ik zei dat er dan genoeg mensen zouden zijn die het van me zouden overnemen.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 15

29/09/15 14:34

16

REPORTAGE

Binod Chandra Roy, boer: ëIn je eentje kun je niet veel doen om duizenden kinde≠ ren te beschermen. Daarom hebben we in 2004 een comitÈ opgericht. We zijn met zí n dertigen ñ mannen, vrouwen en twee jongeren: een meisje en een jongen van 17. Elke maand komen we samen. We zorgen zelf voor de thee en koekjes, het is als familie gaan voelen.

In het begin dacht men dat we door Plan werden be≠ taald en nam men ons niet serieus. Onterecht, want we kregen alleen trainingen en informatie. Het duurde een paar jaar voordat men doorkreeg hoe serieus we waren, maar nu wil iedereen bij ons horen en krijgen we veel respect. We hebben duidelijke regels voor wie zich wil aansluiten: je mag geen politicus zijn, geen strafblad hebben en je moet minstens tot en met je twaalfde naar school zijn gegaan. Voordat iemand lid mag wor≠ den, houden we hem eerst een paar maanden in de gaten om te kijken of hij zich wel goed gedraagt.

We bespreken van alles: van hoe we ons tegen overstromingen kunnen weren, tot nalatigheid van leraren of huiselijk geweld. Natuurlijk doen we er alles aan om kindhuwelijken te voorkomen. Als het toch gebeurt en meisjes veel te jong zwanger worden, spo≠ ren we haar aan om naar de kliniek te gaan om haar gezondheid in de gaten te houden. Dat helpt. í

Taposi Roy (20), karate≠t rainer en student management: ëTwee jaar geleden kreeg ik mijn eerste karate≠ les. Ik voelde meteen dat dit mijn leven zou veranderen. Met veertig andere meisjes uit het hele land mocht ik algauw een karate≠ training voor gevorderden doen in Dhaka, de hoofdstad. Ik werd uitgekozen als beste leerling. Mijn familie is heel trots op me en in mijn dorp krijg ik veel respect. Ik geef nu als vrijwilliger karate≠ les op scholen. Soms krijg ik van SUPK mijn onkosten vergoed. Ik denk dat ik met karate heel veel goeds teweeg kan brengen. Meisjes kunnen met karate laten zien dat ze in sommige dingen beter zijn dan jongens.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 16

29/09/15 14:34

17

BANGLADESH

Nazmul Huda (17), scholier: ëIk ben de oudste thuis, heb een broertje en een zusje.

Mijn oom gaf me op voor de kinderbeschermingscom≠ missie van ons dorp. We kregen allerlei trainingen en ik heb veel nieuwe vrienden gemaakt. Mijn vader is boer, mijn moeder huisvrouw. Ze hadden eerst niet echt een mening over kindhuwelijken, nu zijn ze tegen. Ik ben er heel trots op dat in ons dorp bijna geen kindhuwelijken meer voorkomen. Alleen als ouders hun kind stiekem voor het huwelijk naar een andere streek brengen, lukt het ze aan onze aandacht te ontsnappen.í

Mohammad Mubarak Ali Shah, chairman van Fazilpur, een unie van twintig dorpen met in totaal 32.000 inwoners: ëVeel vrouwen stemmen op mij. Ik zit al in het bestuur sinds 1977, toen er hier nog geen gebouw stond maar een lemen hut, en we nog maar met de helft van de bevolking waren. Vijf keer ben ik herkozen als voorzit≠ ter. We hebben prijzen gekregen voor veiligheid en geboortebeperking, en onze unie is kindhuwelijkvrij verklaard. De meisjes komen soms zelf naar me toe, of hun leraren schakelen me in. Ik moet vaak ouders bellen om ze te vertellen dat hun dochter beter op school kan blijven. Bovendien: ze kunnen twee jaar ge≠ vangenisstraf krijgen en riskeren een hoge boete. Soms moeten we nog op de huwelijksdag zelf erheen gaan om ze tegen te houden. Het is prachtig om te zien hoe meisjes die aan een huwelijk ontsnappen, vervolgens opbloeien en uitblinken op school.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 17

29/09/15 14:34

18

REPORTAGE

Lima Akter (16) werd op haar dertiende het ziekenhuis in geslagen door haar leraar: ëKlasgenootjes zaten te lachen en ik had ze ironisch genoeg iets te luid gevraagd om daarmee te stoppen.

Mijn leraar sloeg me met een stok, totdat ik zei dat ik naar het schoolhoofd zou gaan. Toen ging hij door, maar met zijn blote handen. De dag dat ik uit het zie≠ kenhuis kwam, kwam hij me om vergiffenis vragen.

Ik zei dat het belangrijker was dat hij zijn gedrag zou beteren.

Vroeger dacht ik altijd dat ik me wel verbaal zou kunnen weren tegen geweld. Nu ik karate≠ les heb ge≠ nomen voel ik me een stuk zekerder. Later wil ik bij de militaire politie. Als er conflicten zijn, brengen zij hier rust. Ze worden door iedereen gerespecteerd.í

Didar Hossain (24) geeft naschoolse bijles: ëIk hou van lesgeven, want het biedt me een platform om belangrijke dingen door te geven. Zo leer ik de jon≠ gens dat ze respectvol met meisjes moeten omgaan. Op school kreeg ik zelf al trainingen in leiderschap en het beschermen van anderen. Als ik lucht krijg van een kindhuwelijk, informeer ik de gemeente of de politie.

Soms krijg ik een nachtwacht mee en ga ik zelf op de familie af. Ook heb ik er bijvoorbeeld voor gezorgd dat een aanrander in de gevangenis belandde.

Ik schrijf liedjes en theaterstukken. Mijn toekom≠ stige vrouw moet in elk geval haar studie hebben afge≠ maakt. Ik hoop dat zij ook van zingen en toneelspelen houdt. Ik zou het jammer vinden als ze binnenshuis zou blijven.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 18

29/09/15 14:35

BANGLADESH

19

Fenina Bistra (19), winkelier: ëIk ben op mijn vijftiende getrouwd, maar wel uit lief≠ de. Ik wilde naast het werken in ons winkeltje naar school blijven gaan, en dat is gelukt. Een paar jaar ge≠ leden werd ik lid van het meisjes≠ en vrouwenforum.

Veel vrouwen hier worden geslagen. Als ik de man ken en hij bijvoorbeeld een klant van me is, spreek ik hem erop aan. Ik vertel hem dat hij met zijn vrouw moet gaan praten, en dat ze er dan wel uitkomen samen.

Meestal zeggen die mannen niets terug, maar worden ze toch milder. Zo niet, dan doen we aangifte.í

Abul Bashar, imam: ëBij trouwerijen ga ik persoonlijk langs om de geboor≠ tecertificaten te controleren. Als meisjes er jonger uit≠ zien dan 18 kijk ik of er misschien met de papieren gesjoemeld is. Armoede en sociale onzekerheid is voor ouders de belangrijkste reden om hun dochter op jonge leeftijd uit te huwelijken. In de moskee vertel ik ze over de risicoí s. Hun dochters komen in levensgevaar als ze jong zwanger worden. Vorig jaar kwam een 17≠ jarig meisje naar me toe, dat nog niet wilde trouwen. Ze was wat onzeker maar we hebben samen een stokje voor haar huwelijk gestoken. Nu ze 18 is, gaat ze alsnog trouwen, met een andere jongen. Ik zei tegen haar: Deze is toch veel beter?í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 19

29/09/15 14:35

20

REPORTAGE

Umme Ruman (16) is lid van het meisjesforum van Birgonj in Dinajpur: ëMijn vader verliet mijn moeder toen ik geboren werd. Hij was kwaad op mijn moeder omdat ik geen jongen was. Hij is twee keer hertrouwd en erkent mij en mijn oudere zus niet als zijn kinderen. Mijn moeder heeft ons alles gegeven wat we nodig hebben. En vanwege mijn goe≠ de cijfers heb ik beurzen gekregen om mijn schoolgeld van te betalen.

Een keer viel ik uit een kokosboom vlak voor een heel belangrijk exa≠ men. Ik was verwond aan mijn rug. Drie uur lang moest ik rechtop staan om het schriftelijke examen te doen, want de dokter had ge≠ zegd dat ik blind kon worden als ik zou gaan zitten. Toch werd ik vierde van ons district.

Ik herinner me nog goed dat er voor het eerst iemand van SUPK bij ons op school langskwam. Ze kwam aanrijden op een motor. Dat vond ik zo stoer! Ik ben karatelessen gaan volgen en bij het meisjes≠ forum gegaan. Als er iets mis is zoeken we elkaar op, we kunnen niet altijd wachten tot we een officiÎ le bijeenkomst hebben. Er is bijvoor≠ beeld maar weinig tijd als we een kindhuwelijk willen stoppen. Een paar maanden geleden hebben we ervoor gezorgd dat ouders in de gevangenis zijn gezet omdat ze een kindhuwelijk wilden sluiten.

Later wil ik rechter worden of majoor in het leger. Ik zou zoí n hoge positie willen gebruiken om de enorme corruptie in ons land aan te pakken. Ik hou van politiek, maar de politiek in dit land is niet zuiver. Er zijn veel onnodige conflicten vanwege bezit. Daar zou ik echt iets aan willen doen.í

Zinat Rahman, hoofdredacteur van de regionale krant The Daily Uttarbangla: ëIn mijn opiniestukken uit ik vaak kritiek op conserva≠ tieve imams, ambtenaren of bestuurders die geen oog hebben voor de problemen van meisjes en zich bijvoor≠ beeld niet inzetten tegen kindhuwelijken. Zij misbrui≠ ken hun positie en ik spreek ze daarop aan. Ik heb me altijd voor vrouwenrechten geÔ nteresseerd, maar sinds het Girl Power Programma voelt het alsof ik dieper in de maatschappij doordring. Ik heb meer contact met men≠ sen bij wie ik vroeger niet zo snel op de stoep zou staan, bijvoorbeeld bij gezinnen waar een kindhuwelijk wordt beraamd. Het Girl Power Programma heeft ont≠ zettend veel teweeggebracht, maar het moet wel een vervolg krijgen. Drie jaar is niet genoeg om de menta≠ liteit van de meerderheid blijvend en diepgaand te ver≠ anderen.í

Verreweg het meest overtuigende en objectieve argument dat de wedding busters hebben om ouders ervan te weerhouden hun dochter voor haar achttiende uit te huwelijken, is dat het een misdaad is waarvoor ze in de gevangenis kunnen belanden. Des te schrijnender is het wetsvoorstel van de Bengaalse regering ñ waar nota bene een

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 20

vrouw aan het hoofd staat ñ dat de legale huwbare leeftijd voor meisjes zou verlagen tot 16 jaar. Het is niet moeilijk om je voor te stellen hoeveel scha≠ de dit zou berokkenen aan de geloofwaardigheid van organisaties als Girl Power≠ partner SUPK en alle mensen die ze hebben weten te mobiliseren.

Zoals journalist Zinat Rahman hierboven zegt, is

een paar jaar niet genoeg om een blijvende men≠ taliteitsverandering in gang te zetten. Het is hoopvol dat de Girls Advocacy Alliantie vanaf janu≠ ari de druk bij de overheid zal opvoeren om niet kapot te maken wat juist zo zorgvuldig en stevig in de steigers is gezet.

29/09/15 14:35

21

COLUMN

Column

Vamba Sherif

Jembeh

H

aja Jembeh Sherif is veertien jaar oud, maar ze ziet eruit als een meisje van tien. Klein en tenger, met de ogen van haar overleden moeder.

Ze woont in Monrovia, de hoofdstad van Liberia. Zonder de burgeroorlog zou Jembeh niet in Monrovia hebben gewoond maar in Kolahun, in het noorden van Liberia, waar het toezicht op haar leven strenger zou zijn dan in de hoofdstad. Haar rol in het leven zou duidelijker zijn: vroeg opstaan om haar moeder te helpen met het opwarmen van water voor haar vader, mijn overleden broer Vangamoh, die ooit het hoofd was van de familie Sherif.

Daarna zou ze het ontbijt hebben klaargemaakt, zich hebben gewassen en haar uniform hebben aangetrokken om naar school te gaan. Als ze meer had gewild in het leven, zou ze inmiddels op de middelbare school hebben gezeten. Tot ver in haar volwassen leven zou ze echter onder controle hebben gestaan van de familie.

Maar Jembeh is tijdens de burgeroorlog geboren. Daarna is in Liberia alles veranderd. De Jembeh van nu heeft twee gezichten. Het ene is heel modern. In de zin dat ze een spijkerbroek draagt en een nep extension heeft ingevlochten om op de modellen te lijken die ze op de televisie ziet. Bovendien heeft ze een smartphone, een Samsung, haar kostbaarste bezit, waarmee ze berichten en foto’s op Facebook kan plaatsen. Foto’s van haar in de keuken, voor het huis of onderweg naar school. Als je Jembeh vraagt waarom ze een smartphone heeft, antwoordt ze dat al haar vriendinnen er een hebben. Na school maakt Jembeh het huis schoon. Het hoofd van het huishouden, mijn broer Fomba, werkt als advocaat in de stad. Als hij thuiskomt uit zijn werk, gaat Jembeh voor het huis met haar vriendinnen zitten kletsen. Vaak roddelen ze over andere meisjes. Er is altijd wel iemand zwanger geraakt en van school gestuurd, of gestorven aan ebola, of gestopt met school. Jembeh wil later dokter worden en soms, als haar vriendinnen zijn vertrokken, trekt ze zich terug met een boek onder de boom voor het huis of in de keuken achter

Voor haar is de wereld dichterbij dan ooit tevoren

het huis. Het duurt nooit lang voor er weer een vriendin langskomt, met wie ze foto’s gaat maken die uiteindelijk op Facebook belanden. Iedereen wil zichzelf profileren, vooral de meisjes, die dan weer complimentjes krijgen van de jongens. Ouders hebben weinig zicht op wat deze meisjes, zoals Jembeh, op Facebook doen. Mijn broer weet dat Facebook bestaat, maar heeft zich er nooit mee bezig gehouden. ’s Avonds kijkt Jembeh samen met de andere leden van het huishouden en de jongens en meisjes uit de buurt naar Nigeriaanse films en soaps op het enorme televisiescherm. Ze kan die films dromen en gelooft in de hekserij die erin voorkomt. Ze kijkt liever naar films uit Nigeria dan uit Amerika, China of India – terwijl die vroeger centraal stonden in Liberia. Of ze kijkt naar voetbal of een van de tientallen satellietprogramma’s. Voor Jembeh is de wereld dichterbij dan ooit tevoren. Ze kent de liedjes van Beyonce, en leert van haar vriendinnen dansen op de populaire Afrikaanse dancemuziek Azonto. Mijn broer zit ergens in huis naar de radio te luisteren, of kijkt mee naar de televisie als Barcelona of Real Madrid speelt.

Het andere gezicht van Jembeh is dat van een toegewijd meisje. Als geen ander is zij de steun en toeverlaat van mijn broer geworden. Een paar jaar geleden heeft hij een beroerte gehad, en nu is hij beperkt in zijn bewegingen.

Het is Jembeh die zijn eten klaarmaakt, zijn was doet, zijn kamer schoonmaakt en de boodschappen doet. Elke keer als ik op bezoek ben in Liberia, of als ik mijn broer spreek aan de telefoon, sta ik ervan versteld hoe hard dat kleine meisje werkt. Soms ben ik nieuwsgierig naar haar kant van het verhaal, naar wat ze voelt als ze al dat werk doet, terwijl de andere jongens en meisjes in huis haar toch zouden kunnen helpen. Waarom doet ze wat ze doet? ‘Omdat jouw broer de enige ouder is die ik nog over heb’, zegt ze dan. ‘En omdat ik van mijn moeder heb geleerd hard te werken.’

En dat van een meisje van veertien.

Vamba Sherif is in Liberia geboren. Hij woont sinds 1993 in Nederland en heeft vier romans geschreven, waaronder De getuige (2011).

In zijn boeken koppelt hij grote themaí s en politieke gebeurtenissen, zoals de burgeroorlog in Liberia of de aanslag op de Twin Towers, aan het leven van gewone mensen.

Zijn nieuwste boek, De Zwarte Napoleon, verschijnt begin november.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 21

29/09/15 14:35

22

INTERVIEW

Partnership broker Helga van Kampen

Op zoek naar de smeerolie Helga van Kampen werd als onderzoeker betrokken bij de Girl Power Alliantie. Halverwege de rit wees ze de zes organisaties op wat er in de samenwerking beter kon. ëMaak maar eens ruzie, dat is gezond.í Manon Stravens beeld Leonard F‰ ustle tekst

‘D

at meerdere organisaties samen een vuist maken, is bijvoorbeeld voor de positie van meisjes in ontwikkelings≠ landen hard nodigí , meent Helga van Kampen. Haar eenmansbedrijf New≠ How adviseert, traint en begeleidt consortia van bedrijven en/of ontwikkelingsorganisaties. Van Kampens review van de Girl Power Alliantie (GPA) van 2013 liet zien dat werken in samenwerkings≠ verband nuttig kan zijn. Toegang tot fondsen, een verbeterde reputatie, en met meer gemak je on≠ derwerpen op de agenda krijgen ñ deze behoren tot de voordelen.

Toch is van deze alliantie, die in 2011 van start ging, na 2015 niet veel meer over. Slechts twee van de zes, Plan Nederland en Defence for Children≠ ECPAT, gaan in een andere samenwerking door. De andere (Women Win, Free Press Unlimi≠ ted, Child Helpline International en International Child Development Initiatives) hebben weer nieu≠ we allianties gevormd. Wel hebben de partners van de organisaties in de tien Girl Power≠ landen een kleine financiering gekregen om nieuwe fond≠ sen te werven, als ze door willen gaan.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 22

Dat de lobby≠ organisaties samen doorgingen, was ëerg vanuit het nieuwe subsidiestelsel gedachtí , stelt Van Kampen. Niet helemaal onverwacht, ge≠ zien de ëmerkwaardige knipí van Ploumen: zij maakte lobby en advocacy voorwaardelijk. De GPA is niet de enige alliantie die ophoudt te bestaan.

Op de nieuwe lijst van 25 Strategische partner≠ schappen figureren maar twee of drie ëoudeí alli≠ anties.

Iedereen herijkt Alle partijen zijn aan het herijken, zijn zoekende, inclusief het ministerie zelf. Met een rol die van enkel financier naar partner verschuift, stelt het ministerie zich ook open op, vindt Van Kampen. ëHet beeld leeft dat het ministerie rigide is, maar als je met goede argumenten komt, is er best ruimte voor een gesprek. Bijvoorbeeld om tot een geschikter rapportagestramien te komen.í Het tweede Medefinancieringsselsel was ëdwingendí : resultaten moesten voor vijf jaar wor≠ den vastgelegd. Bovendien hebben bezuinigingen volgens Van Kampen een deuk geslagen in het ver≠ trouwen tussen alliantie≠ leden. Zo kreeg de GPA

bijna de helft minder toebedeeld dan was aange≠ vraagd. ëDe keuzes die organisaties dan moeten maken, zijn heel ingrijpend. Iedereen begint weer te denken in eigen belangen. Dat is legi≠ tiem, maar het kan een beginnend partnerschap ondermijnen.í Samenwerking gaat steeds soepeler. ëVoor≠ heen was er nogal wat koudwatervrees om bij elkaar in de keuken te kijken, maar ngoí s zijn mak≠ kelijker geworden. Er is ook meer ruimte gekomen voor voortschrijdend inzicht en leren.í Het helpt daarbij dat de nu hippe theory of change veel flexi≠ beler is dan de dan de strakke logframes van voor≠ heen.

Wel bestaat samenwerking nog teveel op papier, vindt Van Kampen. ëIn de praktijk is het eerder een opsomming van activiteiten van de individuele organisaties. Met hier en daar een nieuwe benadering, zoals een gezamenlijke cam≠ pagne. De meerwaarde van samenwerking is niet altijd duidelijk en partners verschillen daar soms van mening over. Voor de een telt het netwerk, voor de ander imagoverbetering of een gedeeld veldkantoor. De meerwaarde mag van tevoren beter worden uitgesproken.í

Twee krachten Een te korte starttijd en gebrek aan aandacht voor het proces zijn belangrijke oorzaken van strubbe≠ lingen, zegt Van Kampen. Organisaties nemen te weinig tijd om elkaar goed te leren kennen. Er ligt een grote druk op het behalen van resultaten. ëZou je alle aannames en verschillen tijdig uitdiepen, dan voorkom je een hoop gesteggel in de uitvoe≠ ringí , denkt ze. Overtuigd dat de eigen aanpak de beste is, opereert elke organisatie anders in het veld. De een traint zelf, de ander financiert liever.

Binnen dezelfde alliantie kunnen financieringsbe≠ dragen nogal uiteen lopen. Voor partners kan dit verwarrend zijn.

Vaker bijpraten mag ook. ëJe moet je constant afvragen wat de meerwaarde is en of samenwer≠ king wel de juiste vorm is.í Het hoeft namelijk niet altijd. ëAlleen als je echt wilt en het gevoel hebt dat je samen meer bereikt. Met de donor≠ ontvan≠ gerrelaties van vroeger behaalden we ook goede resultaten.í De intenties om samen te werken op basis van de drie algemeen geaccepteerde principes van ge≠ lijkwaardigheid, transparantie en win≠ win, zijn er.

Maar twee krachten spelen constant op elkaar in: gezamenlijkheid en competitie. Er is altijd finan≠ cieringsafhankelijkheid. Als het even niet gaat, duikt snel het machtsspel op. Hoe zorg je dan dat iedereen betrokken en met elkaar in gesprek blijft? Van Kampen: ëMaak eens ruzie, dat is ge≠ zond. We zijn veel te bang voor conflict, terwijl dat vaak juist nieuwe inzichten oplevert.í Stress duikt ook vaak op naar het einde van de samenwerking. Dan speelt onzekerheid over de toekomst vaak op en wil men duidelijkheid over wie doorgaat en wie niet. Iedereen is gericht op

29/09/15 14:35

23

HELGA VAN KAMPEN

ëVoor de een telt het netwerk, voor de ander imagoverbetering of een gedeeld veldkantoorí

het daarna. ëAls je geen zorgdraagt voor het laat≠ ste stuk samenwerking, zie je de energie weglek≠ ken en het eigenbelang weer groeien.í Organisaties gaan hun pijlen ergens anders op richten. Mensen die speciaal voor het partnerschap zijn aangeno≠ men, gaan op zoek naar een nieuwe baan. Dat was ook bij de GPA het geval. In dit soort stresssitua≠ ties mag ook het ministerie meer betrokkenheid tonen, vindt Van Kampen, bijvoorbeeld door tijdig een gesprek met de organisaties aan te gaan en ze zo beter voor te bereiden op nieuw beleid.

Experimenten Volgens Van Kampen worstelen allianties vaak met dezelfde dilemmaí s. Zo worden penvoerderschap en besluitvorming steevast als ingewikkeld erva≠ ren. Er zijn veel verwachtingen over en weer, bij≠ voorbeeld dat de penvoerder alles wel regelt.

Er mag best meer geÎ xperimenteerd worden met bestuursmodellen, zodat ze beter passen bij het partnerschap. Bestuur is volgens Van Kampen nog teveel gericht op controle en aansturen. Minder op het creÎ ren van betrokkenheid, inspireren en goe≠ de informatievoorziening. ëIn plaats van een

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 23

stuurgroep aan de top zou je ook kunnen denken aan een steungroep van onderop.í Bijvoorbeeld om de informatievoorziening anders te regelen, die nu vooral vanuit partners naar penvoerder en vervolgens naar het ministerie vloeit. ëTe veel een≠ richtingsverkeer.í En om de hoeveelheid omgaan≠ de informatie goed te doseren. Zodat iedereen snapt wat er speelt, zonder overvoerd te worden met e≠ mails. Ook in de partnerlanden mag meer worden geÎ xperimenteerd. Zo werkte de GPA met stuurgroepen van organisaties, in plaats van met È È n leidende club. ëDat geeft meer gevoel van ge≠ lijkwaardigheid.í In Zambia kozen de partners voor een roterend leiderschap. GPA≠ partners in de lan≠ den mogen sowieso beter betrokken worden bij het opstellen van een programma, zo bleek even≠ eens uit de review.

Het succes van een partnerschap hangt af van mensen, niet van functies, zegt Van Kampen. ëMensen die vooruitkijken en aanvoelen waar ver≠ andering nodig is. Zij doen vaak dingen die on≠ zichtbaar zijn. De samenwerking drijft daarop, maar dat wordt niet altijd erkend.í De Girl Power Desk ñ bestaande uit twee mensen die in Neder≠

land een soort makelaarsfunctie vervulden ñ bleek in de GPA de smeerolie van de samenwerking. Zij stelden rapporten op, kwamen met een gezamen≠ lijke leeragenda, deden nu en dan eens een bel≠ rondje om input te vragen voor een reflectiedag. ëNoem maar op. Zonder deze desk zou de geza≠ menlijkheid in de GPA ver te zoeken zijn.í ëLife is messy en samenwerken ook. Dat zal zo blijven en daar mag je je best comfortabel bij voe≠ lení , zegt Van Kampen. Ze voorziet dat organisa≠ ties in de toekomst veel scherper ervoor zullen kiezen om al of niet samen te werken. ëMet meer oog voor het proces en de meerwaarde.í Ze waar≠ schuwt voor te grote en daarmee onbeheersbare allianties. ëSamenwerking rondom concrete pro≠ jecten, met een kop en een staart, een duidelijke doelstellingen in een bepaald geografisch gebiedí , zijn volgens haar het meest levensvatbaar. Ook valt er veel meer winst te behalen in cross≠ secto≠ rale samenwerking, met lokale overheden, kennis≠ instellingen en bedrijven. Misschien wel het belangrijkste is dat organisaties nog meer vanuit eigen kracht gaan opereren. ëVanuit wat ze willen en kunnen, minder vanuit de geldpot.í

29/09/15 14:35

24

REPORTAGE

Als kinderrechten taboe zijn In EthiopiÎ is het ngoís min of meer verboden om openlijk op te komen voor mensenrechten. Om hun doelen te bereiken moeten de partners van de Girl Power Alliantie daarom niet alleen capabele staf hebben maar ook weten hoe ze moeten navigeren in de politieke omgeving.

Ellen Mangnus zocht uit hoe ze dat voor elkaar krijgen.

Ellen Mangnus beeld Petterik Wiggers tekst

G

eratel, gebeuk en geschreeuw. Zelfs in de auto is het lawaai hoorbaar.

Reusachtige graafmachines openen de grond voor de aanleg van een rio≠ lering. Bouwvakkers zijn overal. Soms met helmen op maar vaker met een doek om hun hoofd gewikkeld. Addis Abeba is under construc≠ tion. Honderdduizenden bomen dienen als stel≠ lages of houden als pilaar verdiepingen op hun plaats tot de muren gebouwd zijn. Mensen lopen langs de weg in pak, uniform of hippe jasjes en nonchalante gympjes. Autoí s stromen door de verkeersaders van deze hoofdstad, de bermen zijn bezet door schoenenpoetsers of verkoopstal≠ letjes. Behalve de vrouwen die boven een stoofje maiskolfjes zitten te roosteren, beweegt alles hier. Omhoog, vooruit en door elkaar.

We zijn op weg naar het kantoor van Plan EthiopiÎ. De chauffeur wijst naar een strook tus≠ sen twee rijbanen: ëHier leggen Chinezen een moderne tramlijn aan. China is heel actief in het aanleggen van infrastructuur in EthiopiÎ . Dat lijkt positief maar de kwaliteit is problematisch.í Hij grapt: ëZe willen dat wij in een Lifan gaan rij≠ den, maar intussen is er geen enkele Chinees die dat doet. Allemaal hebben ze Toyotaí s.í Hij wijst naar een rode vrachtwagen: ëDat is de Chinese Sino≠t ruck. Heel onbetrouwbaar. Een Daf stopt als je remt, bij de Sino≠t ruck weet je dat niet ze≠ ker. Er zijn al zo veel ongelukken mee gebeurd, we noemen hem daarom de red terror truck.í

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 24

Charities Act Met red terror refereert de chauffeur aan het re≠ gime van Mengistu Haile Mariam (1937) die van 1977 tot 1991 heerste over EthiopiÎ . Mengistu creÎe rde een cultuur van onderdrukking die zich tot op de dag van vandaag reproduceert. Zoí n 150.000 politieke tegenstanders werden onder zijn schrikbewind uit de weg geruimd. In 1991 werden Mengistu en de zijnen verdreven door guerrillabewegingen. Het Democratische Ethio≠ pische Revolutionaire Front (EDRDF), een coalitie van vier partijen met etnische achtergrond, heeft sinds die tijd de touwtjes stevig in handen.

Hoewel het EDRDF de internationale mensen≠ rechten onderschrijft, is de ruimte voor oppositie zeer beperkt. In 2015 won de partij 99,9 procent van de stemmen en werd ze door mensenrech≠ tenorganisaties hevig bekritiseerd vanwege het ondoorzichtige verkiezingsproces en bedreiging van politieke tegenstanders.

EthiopiÎ ontvangt zeer veel internationale ontwikkelingshulp, mede omdat het land een strategische rol speelt in de onstabiele hoorn van Afrika. In 2009 nam de regering echter de Charities and Societies Proclamation Act aan, waarmee het organisaties die meer dan tien pro≠ cent van hun middelen uit buitenlandse finan≠ ciering halen, verboden werd werkzaam te zijn op het vlak van mensenrechten, democratisering of conflictbeheersing. Een groot aantal interna≠ tionale ngoí s verliet Ethiopie, anderen brachten

het aantal projecten terug. Human Rights Watch betichtte de donorgemeenschap ervan bewust een oogje dicht te knijpen en stelde dat de Ethi≠ opische overheid de internationale ondersteu≠ ning misbruikt om de bevolking te controleren en tegenstanders te ondermijnen.

Hoe bewegen organisaties die actief zijn op het vlak van rechten voor meisjes en jonge vrou≠ wen zich in zoí n context?

Bewegingsvrijheid Adamu Getachew, coˆr dinator van het nationale Girl Power Programma, heet ons welkom. ëExcu≠ ses voor de moeilijkheden bij de voorbereiding van je bezoek. We vroegen om een bewijs dat je journalist bent omdat dat een eis is van de over≠ heid. De Ethiopische overheid is heel behoed≠ zaam met iedereen die een kritische houding ten opzichte van haar beleid zou kunnen aannemen.

Wij hebben een goede relatie met de overheid en willen de beperkte bewegingsvrijheid die we heb≠ ben graag bewaren. Daarom willen we voldoen aan de eisen die ze stelt.í Adamu vertelt dat het Girl Power Programma in EthiopiÎ een samenwerkingsverband is tussen elf organisaties. ëHet doel van deze alliantie is het stimuleren van gender≠ gelijkwaardigheid door meisjes en vrouwen de mogelijkheid te ge≠ ven hun bestaan in eigen handen te nemen.í De elf organisaties werken nauw samen met lokale gemeenschappen. Afhankelijk van hun ervaring

29/09/15 14:35

ETHIOPIÀ

en expertise zijn ze betrokken bij de implemen≠ tatie van projecten. ëIn 2009 beperkte de over≠ heid de ruimte van ngoí s om werkzaam te zijn op het gebied van belangenbehartiging en het opkomen voor de rechten van burgers. We heb≠ ben om die reden Èn component uit het pro≠ gramma moeten schrappen: politieke deelname.

Toch kunnen we veel van de activiteiten wel voortzetten door ze met andere woorden te pre≠ senteren. We hebben bijvoorbeeld activiteiten rondom kinderrechten in onze plannen geformu≠ leerd als ìact iviteiten om kinderwelzijn te verbe≠ terenî.í De Girl Power Alliantie komt op voor de rech≠ ten van vrouwen en kinderen en strijdt tegen za≠ ken als gedwongen huwelijken, geweld, meisjesbesnijdenis, kinderhandel en kinderarbeid.

Allemaal problemen waarvan de wortels diep in de cultuur en maatschappij verankerd zijn. Uit bezoe≠ ken aan de verschillende alliantiepartners zal blij≠ ken dat ze niet makkelijk te ontwortelen zijn.

25

Gedrag veranderen Selemawit Girmay van het Child Legal Protection Centre dat door het African Child Policy Forum is opgezet vertelt: ëHet doel van de organisatie is om het Ethiopische rechtssysteem kindvriende≠ lijker te maken. Ons centrum begeleidt kinderen die met het gerecht in aanraking komen, zowel slachtoffers van misdrijven als kinderen die in conflict komen met de wet.í Een van de belang≠ rijke verbeteringen die bereikt zijn is een andere inrichting van de rechtbank. De rechters en advocaten zitten niet langer tegenover het slachtoffer of het beschuldigde kind maar com≠ municeren via een sociaal werker die met het kind in een aparte kamer zit. Het kind ziet de rechtbank en de daders dus niet. Via een inter≠ com is het antwoord van het kind wel in de recht≠ bank te horen.

Een andere belangrijke activiteit is het trainen van professionals die nauw betrokken zijn bij het rechtssysteem, zoals advocaten en rechters. En

In EthiopiÎ k unnen activiteiten op het gebied van kinderrechten soms wel doorgang vinden, maar onder een andere naam

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 25

29/09/15 14:35

26

REPORTAGE

ook politieagenten worden getraind, want zij zijn vaak de eersten die contact hebben met een kind. ëWe leren ze hoe ze moeten omgaan met zowel kin≠ deren die slachtoffer zijn als met kinderen die ver≠ dacht worden van een misdrijfí , vertelt Selamawit.

Op de vraag hoe het komt dat de gemiddelde EthiopiÎr de politie beschouwt als onbetrouw≠ baar en deze associeert met corruptie en geweld, antwoordt Selamawit. ëWe weten zeker dat de politieagenten die bij ons in training zijn, niet slaan of schoppen. Het project traint zestig poli≠ tiemannen en vrouwen van verschillende bureaus in Addis Abeba. Uiteraard hebben we niet de il≠ lusie dat we daarmee het hele politieapparaat veranderen.í Ze vervolgt: ëDepolitie handelt naar de normen die heersen en onze samenleving heeft geaccepteerd dat politieagenten slaan. Om de mentaliteit van agenten te veranderen is in≠ tensieve coaching nodig. Het is ontzettend moei≠ lijk om hun gedrag op grote schaal te veranderen.í

Prostitutie Aan de rand van Addis Abeba in een gemoedelijk wijkje is een huis voor minderjarige meisjes die in de prostitutie hebben gewerkt. Zes maanden lang verblijven ze hier onder begeleiding van so≠ ciale werkers en psychologen. De meisjes leren hier weerbaarder te worden en doen sociale vaar≠ digheden op om zelfstandiger in het leven te kunnen staan. Ook worden ze geholpen bij het verwerken van hun traumaís .

Yayesh Gezimu deelt met mij haar verhaal. Ze komt uit het zuiden van EthiopiÎ en verliet haar familie nadat haar moeder stierf. In Addis Abeba ging ze aan de slag als huishoudhulp. Maar ze verdiende te weinig en zag geen perspectief. Van andere meisjes begreep ze dat de prostitutie meer opbracht en meer vrijheid bood. Twee jaar lang struinde ze bars af waar ze klanten haar diensten kon aanbieden. Een nacht werken bete≠ kende een bed en een douche in een hotel. An≠ dere nachten verbleef ze op straat.

Endale Demissie, programmamanager bij het Forum for Sustainable Child Empowerment, de Girl Power Alliantiepartner die het opvanghuis heeft opgericht, is realistisch: ëWe boeken veel resultaat. Sommige van onze meisjes hebben nu een eigen kapsalon of restaurantje. Maar natuur≠

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 26

Deze kapster vond met steun van de Girl Power Alliantie een baan

lijk zijn er ook meisjes die na verblijf bij ons te≠ rugkeren in de prostitutie. Dat kun je niet voorkomen. Er is veel werkloosheid en voor som≠ mige meisjes is prostitutie nog steeds een een≠ voudige manier om snel geld te verdienen. Ik troost me met de kennis dat ze er dan bewust voor kiezen. Ze zijn bij ons gesterkt in hun eigen≠ waarde en ze hebben vaardigheden aangeleerd om op alternatieve manieren geld te verdienen.í Gedrag en diep gewortelde sociale patronen veranderen is overal ter wereld moeilijk. Uit de ervaringen van de Girl Power Alliantiepartners blijkt dat de politieke context in EthiopiÎ het er niet makkelijker op maakt.

Hulplijn Buiten Addis Abeba wordt het landschap steeds glooiender. De snelweg lijkt als een zwarte loper uitgerold over de groene heuvels. De bruisende provinciestad Adama schudt de wegdromende reiziger weer wakker. Tuktuks scheuren hier tus≠ sen de autoí s en rumoerige straatverkopers door.

De zon voelt warmer dan in het hooggelegen Ad≠

dis Abeba. Hamba Tesfaye Ayana, coˆ rdinator van het programma kinderbescherming bij het kantoor van Plan in Adama, staat ons al op te wachten om een lokale partner te bezoeken: Enhancing Child Focused Activities, lid van Child Helpline International. De organisatie huist in een grijze betonnen flat. ëWe bestaan sinds 2007 en bieden kinderen die ons bellen begeleiding. Dat kan zijn met per≠ soonlijke vragen die iedere puber heeft, maar ook met ernstige zaken als huiselijk geweld en verkrachtingí , vertelt een medewerker van de hulplijn. ëVia de telefoon maar ook in levende lijve kunnen de kinderen praten met onze psy≠ choloog. Wanneer het om een serieus geval van misbruik gaat, brengen we het kind in contact met het ministerie van Vrouwen≠ , Kinder≠ en Jeugdzaken. Die zorgt ervoor dat de situatie na≠ der onderzocht wordt en dat maatregelen geno≠ men worden. Denk aan uithuisplaatsing, professionele hulp of begeleiding bij een rechts≠ zaak. Vorig jaar is er in 132 gevallen opvolging gegeven.í

29/09/15 14:35

ETHIOPIÀ

Het is niet makkelijk om in een land als EthiopiÎ een hulplijn voor kinderen te starten en te on≠ derhouden. Ngoís moeten niet alleen capabele staf hebben maar ook weten hoe ze moeten navi≠ geren in de politieke omgeving. Dat betekent op de hoede zijn voor het delen van informatie en het uitvoeren van activiteiten die de overheid als activisme kan bestempelen. Maar het zal blijken dat juist ook strategisch samenwerken met de overheid soms perspectieven biedt.

Optimisme Aan het eind van de dag lopen de koffiehuizen en fresh juice betes vol. Groepen mannen onder≠ weg van kantoor naar huis, stelletjes en studen≠ ten gaan zitten op kleine stoeltjes aan lage tafeltjes. Een oranje avondlicht bedekt de stra≠ ten en terrasjes met behaaglijkheid. Kleine kop≠ jes verse koffie en grote glazen sap gaan over en weer. Hier geldt een ander protocol; eten en drinken in EthiopiÎ deel je, en daarmee ook ver≠ halen, ervaringen en opinies. Misschien dempt het geroezemoes in de overvolle ruimtes de in≠

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 27

tensiteit van uitspraken die mensen doen. Men lijkt in elk geval de mogelijk luisterende over≠ heidsoren even te vergeten. ëIedereen weet wat er gebeurt. Veel mensen hebben relaties bij de overheid via familieleden en vrienden. En andersom is dat ook het geval, de overheid weet hoe ngoí s in de praktijk met het beleid omgaaní , vertelt een tafelgenoot, van wie een familielid bij de overheid werkt. ëIk ben opponent van het huidige regime, heb deelgeno≠ men in studentenprotesten en verschillende keren in de gevangenis gezeten. Maar ik was moe van het publiekelijk strijden. Nu heb ik een fami≠ lie en kinderen en heb ik stabiliteit nodig.í Hij vertelt dat hij om die reden voor een baan bij een ngo koos. ëDe ruimte voor ons werk is ze≠ ker ingeperkt. De overheid is bang dat het Ethio≠ pische volk zich bewust wordt van haar rechtspositie en te kritisch wordt. Zo moest er een sms≠ dienst worden gestopt, die bijvoorbeeld op internationale vrouwendag berichtjes uit≠ stuurde met boodschappen als ì bescherm onze kinderenî of ì vrouwen, strijdt voor je rechtenî .

27

Maar de telecommaatschappij in EthiopiÎ is in handen van de overheid. Als je een bericht stuurt, stuur je het letterlijk naar de overheid. En die wil juist niet dat vrouwen en kinderen zich bewust worden van hun rechten.í Toch zijn er volgens hem manieren om dingen voor elkaar te krijgen: ëEr zijn altijd mogelijkheden om je boodschap over te brengen. We kunnen bijvoorbeeld wel op lokaal niveau radioboodschappen uitzenden of samen met het ministerie voor Vrouwen, Kinder≠ en Jeugdzaken opkomen voor betere positie van meisjes en vrouwen, alleen wordt er dan niet let≠ terlijk over de rechtenbenadering gesproken.í Ondanks zijn optimisme moet hij erkennen dat het in EthiopiÎ moeilijk opereren is voor een ngo die zich inzet voor de verbetering van het leven van kinderen en vrouwen. Het roept be≠ wondering op voor het doorzettingsvermogen, de diplomatie en de creativiteit van organisaties die zich niet uit het veld laten slaan.

29/09/15 14:35

28

RONDETAFELGESPREK

Met het begin van 2016 komt er een einde aan de Girl Power Alliantie. Maar Plan Nederland en Defence for Children≠ ECPAT vonden elkaar weer in een nieuwe alliantie rond meisjesrechten ñ samen met Terre des Hommes. Deze Girls Advocacy Alliantie moet de positie van jonge meisjes verstevigen door middel van pleiten en beÔ nvloeden, in samenwerking met de Nederlandse overheid. Hoe zien de drie organisaties dit voor zich?

Een gesprek met directeuren Monique van í t Hek (Plan Nederland), Aloys van Rest (Defence for Children ñ ECPAT) en Albert≠ Jaap van Santbrink (Terre des Hommes). tekst

Janneke Juffermans

beeld

Leonard F‰ ustle

Vliegeren op een nieuwe wind LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 28

Van links naar rechts: Albert≠ Jaap van Santb

29/09/15 14:35

GIRLS ADVOCACY ALLIANTIE

H

et gesprek vindt plaats bij de penvoer≠ der van de alliantie, Plan Nederland, op een van de laatste zomerse dagen van augustus. Iedereen is terug van vakantie. Thee, koffie en verschillen≠ de soorten koekjes staan op tafel. Een gezellige ontvangst door Monique van í t Hek die aan beide zijden wordt geflankeerd door de twee heren. Hoe hebben ze elkaar gevonden?

Van í t Hek, enthousiast: ëDit nieuwe beleidska≠ der heeft een hele andere insteek dan het tweede Medefinancieringsstelsel, omdat we ons nu alleen

maar gaan richten op pleiten en beÔ nvloeden. Dus we wilden hier fris en neutraal naar kijken. We spraken met verschillende partijen, maar eigenlijk stond al meteen vast dat we met Defence for Child≠ ren verder wilden. Jullie zijn een echte lobbyclub, en dat is precies wat nu gevraagd wordt.í Van Rest: ëEn we werkten al vijf jaar goed sa≠ men, onder andere in het Girl Power Programma.í Van í t Hek: ëDat ook. En vervolgens hadden we een verrassend leuk gesprek met Terre des Hommes om te kijken of we konden samenwerken.í Van Santbrink (knikt bedachtzaam): ëMis≠ schien was het ook niet zo verrassend, omdat wij ook al goed hadden samengewerkt met Defence for Children≠ ECPAT en we ons deels op dezelfde terreinen begeven, zoals bescherming van meisjes tegen seksuele exploitatie. De klik met Plan was er snel, dus toen hadden we een overeenkomst.í Van Rest: ëWe werkten ook al samen in BraziliÎ .í Van í t Hek: ëInderdaad, we hebben rond het WK Voetbal in 2014 in BraziliÎ met zijn drieÎ n, samen met Free a Girl en het ministerie van Veiligheid en Justitie, de campagne Doní t Look Away gevoerd tegen kinderprostitutie. Toen hebben we elkaar beter leren kennen.í Van Santbrink: ëWe weten elkaar snel te vin≠ den, de lijnen zijn kort tussen onze organisaties en dat is belangrijk bij een goede samenwerking.

Het voelt soms alsof we hetzelfde DNA hebben of van dezelfde politieke partij zijn.í Terre des Hommes en Defence for Children≠ ECPAT profileren zich vooral op kwetsbare kinderen, terwijl Plan zich specifiek op meisjes en jonge vrouwen richt. Was dat een hobbel?

Van í t Hek: ëWij sluiten de jongens ook niet uit, maar onze focus is wel op het verbeteren van de positie van meisjes in samenwerking met jongens en mannen.í Van Rest: ëVan de programmaí s die wij inter≠ nationaal breed inzetten, bestaat de doelgroep in de praktijk voor negentig procent uit meisjes.

Bijvoorbeeld als het gaat om kinderprostitutie.í Van Santbrink: ëDat is bij Terre des Hommes ook zo. Hoewel we ons niet zo profileren, gaat het bijna altijd om meisjes en vrouwen, bijvoor≠ beeld in het geval van huiselijk geweld of kinder≠ arbeid. Ook bij onze opleidingstrajecten zien we heel veel meisjes.í Van í t Hek: ëHet besef dat het belangrijk is om in meisjes te investeren, is een kwestie van voortschrijdend inzicht. Niet alleen bij ons, maar in de hele internationale ontwikkelingssector.

Sinds het opstellen van de Millenniumdoelen is er veel ten goede veranderd. Inmiddels gaat 90 procent van de geregistreerde kinderen in de we≠ reld naar de basisschool, en voor het eerst zijn dat bijna evenveel jongens als meisjes. Maar bij meisjes gaat het nog steeds mis in het middel≠ baar onderwijs en beroepsonderwijs. Dat heeft met armoede, traditie en cultuur te maken.

Tussen 12 en 17 jaar zie je een enorm verschil

29

ontstaan: twee derde van de jongens in die leef≠ tijdsgroep gaat naar het voortgezet onderwijs, maar bij de meisjes is dat maar de helft. Meisjes worden vanaf die leeftijd bovendien vaker slacht≠ offer van geweld, mensenhandel, kinderarbeid en kindhuwelijken.

Van Rest: ëUit internationaal onderzoek is bovendien gebleken dat we heel veel economi≠ sche groei mislopen omdat we niet genoeg inves≠ teren in meisjes.í Genoeg reden dus om je gezamenlijk in te zetten.

Hoe hebben jullie de taken verdeeld?

Van Rest: ëPlan is penvoerder, maar verder hebben we de rollen verdeeld. Wij hebben bijvoorbeeld een groot track record in Sierra Leone en Liberia.

We werken daar met onze lokale partners op ver≠ schillende niveaus. Door middel van girls clubs ma≠ ken we meisjes en jonge vrouwen bewust van hun rechten. We geven voorlichting aan overheidsbe≠ ambten en leraren, maar ook aan families en ge≠ meenschappen over de naleving van kinderrechten.

Het verschilt per land. Maar we hebben natuurlijk ook organisatorische specialismen. Wij doen de juridische kant waarmee we op nationaal niveau wetgeving ter bescherming van meisjes en jonge vrouwen proberen te ontwikkelen of versterken en daarnaast geven we sociaal juridische ondersteu≠ ning aan slachtoffers van al of niet seksueel ge≠ weld. Plan brengt haar netwerk, de coˆ rdinatie en het contact met de private sector in.í Wat is de specifieke bijdrage van Terre des Hommes?

Van Santbrink: ëWe hebben veel kennis op het ge≠ bied van seksuele uitbuiting en het bestrijden daarvan met lobby≠ campagnes. Met de Sweetie≠ campagne, waarin een virtueel meisje werd ge≠ bruikt om daders van webcamseks met kinderen op te sporen, lieten we zien dat lobby op meerdere niveaus succesvol kan zijn. Het publiek was enorm betrokken, en dat gold ook voor overheden in lan≠ den waar de daders uit afkomstig waren, zoals Ne≠ derland, Amerika en India. Wetgeving wordt nu aangescherpt of beter uitgevoerd. In de Filippij≠ nen, waar Sweetie zogenaamd vandaan kwam, is de politie actiever geworden. Die bezoekt wijken, spreekt mensen aan en helpt slachtoffers. Lokale bemiddelaars worden aangepakt. In Nederland agendeert Corrine Dettmeijer, National Rappor≠ teur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kin≠ deren, het onderwerp steeds vaker en effectiever.

De campagne was dus geslaagd. Dat was voor Plan en Defence for Children denk ik ook interessant, en ook voor het ministerie.í Van í t Hek: ëZeker!í Wat zijn jullie concrete plannen?

Van í t Hek: ëWe willen geweld tegen meisjes en jonge vrouwen aanpakken en dat verbinden met economische empowerment. In de vorige allian≠ tie was dat laatste maar een klein onderdeel.

s: Albert≠ Jaap van Santbrink, Monique van í t Hek en Aloys van Rest

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 29

29/09/15 14:35

30

RONDETAFELGESPREK

Albert≠J aap van Santbrink

ëAls je meisjes en vrouwen meer ruimte zou geven zou het in onze visie een stuk beter gaan met de wereldí

Maar meisjes moeten ook echt aan het werk kun≠ nen. Onze organisaties hebben daar ervaring mee. We werken samen met bedrijven om meiden aan opleiding en werk te helpen.í Waarom is dit nu een belangrijker punt dan in het Girl Power Programma?

Van ít Hek: ëEconomische zelfstandigheid geeft meisjes en jonge vrouwen niet alleen meer in≠ komsten en betere kansen voor de toekomst. Het leidt ook tot meer zelfvertrouwen en weerbaar≠ heid tegen geweld en misbruik. Opgeleide meis≠ jes investeren later bovendien veel meer dan mannen in het gezin, waar hun kinderen vervol≠ gens weer van profiteren.í En is dat makkelijk met pleiten en beÔ nvloeden voor elkaar te krijgen? Is daar niet ook ander werk voor nodig?

Van Rest: ëKlopt. Het is niet Û f≠ Û f, het is È n≠ È n.

Dus je moet È n in de programmaí s met de mensen aan de gang, È n je moet ook zaken in wetgeving en

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 30

beleid geregeld krijgen. Dat is een kwestie van lange adem, maar hopelijk heeft die veel effect.í Van í t Hek: ëVeel organisaties in de sector zijn de laatste jaren al meer gaan schuiven van ì hard≠ wareî zoals scholen bouwen en waterputten slaan, naar de ì softwareî , ofwel meer training en be≠ wustwording. In de traditionele normen en waar≠ den zitten vaak de grootste obstakels. Als een school geen leerkracht heeft is dat een probleem, maar als de meisjes niet naar school mogen, dan maakt een leerkracht voor hen sowieso geen ver≠ schil. In veel Aziatische landen zijn een bruids≠ schat en uithuwelijking bij de wet verboden. Maar die wetten worden niet gehandhaafd. Mensen moeten leren voor zichzelf op te komen en hun overheden verantwoordelijk te stellen. Ik kan me goed vinden in het standpunt van onze overheid dat andere overheden moeten gaan doen wat ze hebben vastgelegd, maar nog uitvoeren. Uiteinde≠ lijk moeten overheden zoveel mogelijk zelf zorgen voor goed onderwijs en goede gezondheidszorg.

En misschien kun je dat met lobby beter afdwin≠ gen, dat is wat we hopen.í Van Rest: ëDit is een kans om veel intensiever met de Nederlandse overheid te gaan samenwer≠ ken, zonder dat we elkaar gaan beklemmen omdat we allebei een andere route bewandelen. Ieder moet zijn eigen ruimte hebben en verantwoorde≠ lijkheid houden. Het is inhoudelijk interessant en een uitdaging. We zullen ervaren of we die aan≠ kunnen. Wij, maar ook het ministerie. Die moet ons ruimte blijven geven om te innoveren.í In sommige landen heerst veel wantrouwen tussen overheid en maatschappelijke organisaties. Hoe is het als je daar met de Nederlandse overheid geza≠ menlijk met dezelfde boodschap optrekt?

Van Santbrink: ëIn sommige landen is er inder≠ daad wantrouwen, zoals in enkele Aziatische en Afrikaanse landen waar ngoí s niet welkom zijn.

Dat die ngoí s niet welkom zijn is heel kwalijk, omdat maatschappelijke tegenkrachten in zoí n land geweerd worden. Toch kan de combinatie overheid en maatschappelijke organisaties sterk zijn. Bij Ploumens beleid rond de kledingindus≠ trie en de private sector, vinden we elkaar bij≠ voorbeeld. We merken dat het werkt om vanuit verschillende posities druk uit te oefenen en ver≠ andering te bewerkstelligen.í Van í t Hek: ëIk denk dat het per land verschilt hoe het uitpakt. In het buitenland ga ik langs bij de ambassades en daar waait sinds enige tijd echt een nieuwe wind. Er zitten zeer politiek be≠

Monique van í t Hek

ëOverheden moeten uiteindelijk zelf zorgen voor goed onderwijs en goede gezondheidszorgí

wuste mensen, die goed ingelezen zijn, de regio kennen, lef hebben en dingen durven te zeggen.

Vroeger was de ambassadeur minder bereikbaar, voorzichtiger en diplomatieker. Die nieuwe wind is in dit verband van samenwerken met de over≠ heid heel positief.í Van Rest: ëWe moeten ervoor waken dat er een beeld ontstaat van ons als verlengstuk van de overheid. Dat willen we natuurlijk niet. Die autonomie moeten we houden en in de strategie kunnen we elkaar aanvullen. Zo kan de overheid een diplomatieke weg bewandelen en kunnen wij via onze partners werken.í Van í t Hek: ëDat zal ongetwijfeld niet alle≠ maal soepel gaan. We kunnen in verrassende situaties komen ñ zowel positief als negatief ñ en we hopen dat we die met elkaar kunnen bespre≠ ken en zo oplossingen kunnen vinden. Maar het kan. We kunnen zowel kritiek hebben op de over≠ heid als met haar samenwerken.í Tegen Aloys van Rest: ëKijk bijvoorbeeld naar hoe kritisch jullie al zijn ten aanzien van wetge≠

29/09/15 14:35

GIRLS ADVOCACY ALLIANTIE

Aloys van Rest

ëHet ministerie moet ons blijven toestaan om te innoverení

ving en uitvoering in Nederland. Dat zit in jullie genen.í Van Rest knikt: ëKlopt, we werken intensief samen met politie en justitie en hebben hen hard nodig om veranderingen ook echt voor elkaar te krijgen. Tegelijkertijd zijn we heel kritisch.í Weten jullie al wat de rol van de overheid wordt in deze alliantie?

Van í t Hek: ëDie is nu nog vrij algemeen, maar we staan natuurlijk ook nog aan het begin. Bij de ontwikkeling van het programma, waarvoor we regionale workshops in de programmalanden hebben georganiseerd, waren vertegenwoordi≠ gers van de ambassades aanwezig. Dat was erg positief.í Zien jullie nog andere punten waar het op zou kunnen gaan schuren?

Van ít Hek: ëInhoudelijk denk ik niet, maar het kan dat we een verschil van inzicht krijgen over hoe we specifieke kwesties moeten aanpakken.

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 31

Dat moet kunnen. Dat zegt de overheid ook de hele tijd: samenspraak en tegenspraak.í Van Rest: ëHet is heel belangrijk om als orga≠ nisatie zoveel mogelijk financieel onafhankelijk te blijven. Want het gaat schuren bij heel principiÎ le zaken waar wij onze tanden in hebben gezet en waar de Nederlandse overheid diplomatiek gezien niet goed mee uit de voeten kan, omdat ze bij≠ voorbeeld op de huid wordt gezeten door...í Van í t Hek: ëDoor de overheid in het land waar we werken.í Van Rest: ëJa. Dat gaat vast een keer gebeu≠ ren. Dat vereist een goede afstemming tussen ons en de Nederlandse overheid. Ik hoop dat we allemaal zo volwassen zijn om daarvoor te zor≠ gen.í Gaan jullie ook met de overheid samenwerken bij de bewustmaking van het Nederlandse pu≠ bliek over hoe belangrijk investeren in meisjes en vrouwen is?

Van í t Hek: ëDat is een hele interessante vraag.

Daar hebben we nog niet serieus over gespard, maar het is al wel eens genoemd. Ik denk dat de reden van de focus op meisjes in de sector en bij de politiek goed bekend is, maar bij het grote publiek nog veel te weinig. Het zou interessant zijn om daar ook gezamenlijk in op te treden.í Van Santbrink: ëBinnen een deel van de voor≠ stellen heeft het ministerie gevraagd om het pu≠ bliek in de partnerlanden te betrekken en lokaal campagne te voeren. En wat het Nederlandse publiek betreft: Ploumen vraagt ook binnen Ne≠ derlandse bedrijven in het buitenland speciale aandacht voor meisjes en vrouwen. Bovendien richten een aantal Duurzame Ontwikkelingsdoe≠ len zich specifiek op meisjes en vrouwen.í Van í t Hek: ëWe hebben er ons ook internati≠ onaal hard voor gemaakt om dat specifiek benoemd te krijgen. En daar zijn we heel trots op. Kijk, je kunt op heel veel manieren naar de wereld kijken. Er zijn bijvoorbeeld mensen die zeggen: als we met de natuur en het milieu zo door blijven gaan, dan wordt het een ramp. Wij zetten ons in voor meisjes omdat ze structureel een grote uitgesloten groep zijn.í Zijn meisjes en vrouwen en hun leiderschap ook meer nodig om met elkaar bewuster met de we≠ reld om te gaan, behalve dat ze slachtoffer zijn en daarom steun nodig hebben?

Van Rest: ëDat hebben we zelfs in onze eigen samenleving nog niet opgelost.í

31

Van í t Hek: ëWe zijn zelf heel ouderwets. We doen het eigenlijk schandalig slecht in Neder≠ land. Meisjes en vrouwen zijn zeer onderbe≠ licht in een heleboel politieke en leiding≠ gevende posities.í Van Rest: ëWe hebben partners waar vrou≠ wen in de leiding zitten en dan denk ik: wauw, wat een verschil maken die, wat een inzet.

Maar ook die hebben zich ergens doorheen moeten vechten.í Van í t Hek: ëIk ben nogal een voetbalfan.

Als je die problematiek bij de FIFA ziet... Er zijn ook heel veel vrouwen en meisjes die voetbal≠ len, maar er zit geen vrouw in het bestuur.

Alleen maar geldbeluste haantjes. Meer vrou≠ wen kunnen daar zeker tegen helpen, denk ik.

Ik geloof heel erg in de balans tussen invloed van mannen en vrouwen. Maar jullie zijn man≠ nen...misschien zien jullie het anders?í Van Rest: ëEens. Ik vind het bovendien in ons werk van groot belang als vrouwen een voorvechter zijn voor andere vrouwen. Er zit≠ ten daarnaast heel veel verborgen kwaliteiten bij vrouwen die gemarginaliseerd worden. Dan denk ik: laat dat nu toch eens tot wasdom komen.í Van í t Hek: ëIk werkte in de jaren tachtig in Colombia en maakte er de president Belisario Bentancur mee. Hij zei: ì Ik geloof in vrouwen.

We hebben geen vrouwelijke ministers en staatssecretarissen. Alle staatssecretarissen worden vanaf nu vrouwen en in alle posities waar geld omgaat, benoem ik ook vrouwen.

Want zij zijn veel verantwoordelijker en inte≠ gerder met geld.î Zo zei hij het. Bam. En hij deed het. En er waren al heel veel goed opge≠ leide vrouwen. Het heeft het land een enorme boost gegeven, vooral op het gebied van vei≠ ligheid en sociale politiek. Colombia heeft zich sociaal≠ politiek en economisch enorm ontwik≠ keld in de afgelopen jaren. Er is nu een andere sfeer in het land, iedereen praat mee.í Van Santbrink: ëWe zetten ons in voor meis≠ jes en vrouwen en voor hun rechten, maar aan de andere kant zijn zij zelf ook de oplossing.

Dat is het mooie. Als je meisjes en vrouwen meer ruimte zou geven zou het in onze visie een stuk beter gaan met de wereld. Maar het is ook wrang: de mensen die de wereld het meest zouden kunnen brengen worden nu ook het meeste uitgebuit.í

29/09/15 14:35

),'1#2#)&1&%#)"1#&(#$3&&'1# ,%#4&#.%1),55&',%!$$&-1.(6# %&&=#&&%#"0.%%&=&%1#.3#+,-&#+&($"?

JAARGANG 48 | DECEMBER 2014

Vice Versa is hÈt vakblad over ontwikkelingssamenwerking.

Blijf met Vice Versa op de hoogte van het laatste nieuws, belangrijke trends, geÔ nformeerde opinies en actuele achter≠ grondverhalen. 7#89:;<#

handboek Buitenlandjournalistiek

Buitenlandjournalisten zijn onze verrekijker, degenen die ons over de dijken en dwars door de mist zicht bieden op de wereld. Zij berichten over ontwikkelingen die ons dagelijks leven steeds meer bepalen.

Door globalisering, de economische crisis en toenemende technische mogelijkheden, vond er de afgelopen jaren een verschuiving plaats in de journalistiek. Redactiebudgetten zijn geslonken en er wordt meer gebruikgemaakt van online publicaties en sociale media. Doordat er minder vaste correspondenten worden aangenomen, gebruiken media in toenemende mate (veelal jonge) freelancers die de wereld over reizen op zoek naar de beste verhalen.

Het Handboek Buitenlandjournalistiek biedt inspiratie en praktische tips voor journalisten die hun eerste stappen willen zetten op het vlak van de buitenlandjournalistiek. Die naar verre oorden willen reizen om de Nederlandse mediaconsument te informeren over hetgeen zich afspeelt aan de andere kant van de wereld. Daarnaast is het boek een pleidooi om te blijven investeren in goede

handboek

Buitenlandjournalistiek

buitenlandjournalistiek.

HOE NU VERDER?

World-programma van Lokaalmondiaal de kans kregen zich te begeven op het avontuurlijke pad van de buitenlandjournalistiek.

Zij tonen het belang aan van het berichten over de rest van de wereld. Dat belang wordt inmiddels door velen gedeeld: het buitenland leeft in de Nederlandse journalistiek. Dat is dan ook de

JAARGANG 49 | MAART 2015

#01 JAARGANG 49 | JULI 2015

#02

Kerstspecial

Identiteit en waarden in de christelijke OS

Wat betekent het geloof voor hedendaagse ontwikkelingsprofessionals?

Op stap met Caritas Colombia

Bijbellezen voor sociale rechtvaardigheid

Geloofstwijfel in Timboektoe

Religie en vredesopbouw ë Mystiek overstijgt systemení

Trotse erfenis van SNV op de Balkan Interviews Hans Guyt Terre des Hommes

Strategisch partners met lef

New World Campus Green Climate Fund

Saskia Stolz Power of Art House

CafÈ y Cacao Nicaragua

Interviews Frederik van Oudenhoven Etnobioloog met scherpe OS≠ visie Christiaan Rebergen Directeur≠ generaal Internationale Samenwerking

Reportages en achtergronden

Annick Schmeddes Sustainable Talent

Strijden tegen het Nicaragua Kanaal

Biobased IndonesiÎ

Reportage Bootvluchtelingen in een gastvrij Zuid≠ Italiaans dorp

Achtergronden Evaluatie≠ ë mijlpaalí Microkrediet

Opinie Miljarden aan clandestiene geldstromen vormen potentieel ontwikkelingsbudget

Eerlijker goudwinning is heel goed mogelijk

t: a spor s tr er eu Ex í s ov seri gs≠ na of lin t? gi e pa letj ikke en 22 Spel tw rum on st in

Lees Vice Versa op de iPAD

Nieuwe abonnees krijgen een boek cadeau en kunnen kiezen uit de volgende titels: Handboek Buitenlandjournalistiek (samengesteld door Stefan Verwer) biedt inspiratie en praktische tips voor wie hun eerste stappen willen zetten in de buitenlandjournalistiek.

Stefan Ver wer L au Schu lpen Ru erd Ru ben

Het handboek is voor het grootste deel geschreven door jonge talentvolle journalisten die de afgelopen jaren via het Beyond Your

OVER BIJBELSE INSPIRATIE

conclusie van het eerste handboek voor de buitenlandjournalistiek dat ooit in Nederland is verschenen.

isbn 978-94-6022-388-4

onder redactie van Stefan Ver wer

kan echt niet meer!í zegt de een. ë Zielige beelden leveren het meeste geld op. Dus is er niks mis meeí , zegt de ander.

Dit zijn de uitersten van een discussie die al decennialang woedt binnen de ontwikkelingssamenwerking. Aan de ene kant het besef dat hulporganisaties integere beelden moeten gebruiken en ook de context van het verhaal moeten vertellen. Aan de andere kant de noodzaak van stevige fondsenwerving door straffe bezuinigingen.

In Hoe nu verder? 65 jaar Nederlandse ontwikkelingssamenwerking (samengesteld door Stefan Verwer, Lau Schulpen en Ruerd Ruben) geven 40 denkers en doeners uit de sector hun visie op de toekomst van ontwikkelingswerk.

REFRAMING THE MESSAGE?

9 789460 223884

ë Zielige beelden van kinderen met hongerbuikjes en vliegen ñ dat

65 JAAR NEDERLANDSE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

Over dit dilemma gaat Reframing the Message. Het boek is een

weergave van het journalistieke debat waarmee Wilde Ganzen en Vice Versa het onderwerp wilden verdiepen en de discussie een stap verder brengen. Deze door journaliste Siri Lijfering

samengestelde bundel bevat achtergronden, feiten, interviews en meningen van opinieleiders op het gebied van fondsenwerving en campagnevoeren. Daarnaast biedt het praktische tools waarmee ontwikkelingsorganisaties aan de slag kunnen.

Deze publicatie kwam mede tot stand dankzij een bijdrage van de Europese Unie. De inhoud is de eigen verantwoordelijkheid van Wilde Ganzen en Vice Versa en kan op geen enkele wijze gezien worden als weerspiegeling van de standpunten van de EU.

ISBN 978-94-6022-386-0

over sc ussie rond Ee n didvor ming we rking de bekeellingssa men ontwik 1

9 789460 223860

Reframing the Message? Een discussie over de beeldvorming rondom ontwikkelingssamenwerking (samengesteld door Siri Lijfering) bevat feiten, interviews, achtergronden en opinies over fondsenwerving en campagnevoering.

.%1+"%!#,%#%.+&=0&(#&&%#4200&'4,5#1>&="%2==&(#.+&(#%..4>2'3?

!"#$%&'#%""(#)))*+,-&+&($".%',%&*%'/"0.%%&(&%

LM-15-06 VV Meisjesspecial-DEF.indd 32

29/09/15 14:35