PROJEKT
Edukacja zawodowa i obywatelska na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu Szkolenie dla Lokalnych Liderów Klimatycznych „Strażnicy Klimatu”
Klimat a bioróżnorodność. Obóz terenowy w Puszczy Białowieskiej Białowieża, 13–17.05.2015
ZJAZD V
Jak minimalizować konflikty pomiędzy wiatrakami a ochroną ptaków? Przemysław Chylarecki
Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot.
edukacja dla dobrego klimatu
Jak minimalizować konflikty pomiędzy wiatrakami a ochroną ptaków?
Przemysław Chylarecki Fundacja Greenmind
Pole manewru Lokalizacja ustalona •
Minimalizacja możliwych oddziaływań
Lokalizacja jeszcze nie wybrana •
Screening walorów awifauny
•
OOŚ dla możliwej lokalizacji
•
Decyzja
Czy to działa?? [dlaczego nie działa]
Minimalizacja oddziaływań - śmiertelność •
Wyłączanie (części) turbin z eksploatacji (okresowe)
•
Zmiana lokalizacji wybranych turbin (rezygnacja z danej lokalizacji)
•
Redukcja oświetlenia? (tylko nocne kolizje)
•
Nie ma (jak dotąd) żadnego potwierdzonego badaniami schematu malowania turbin redukującego kolizyjność
•
Zagęszczanie siłowni (unikanie pojedynczych) •
•
także sumaryczny footprint mniejszy?
Ograniczanie wysokości siłowni
Ale przede wszystkim: •
Unikanie lokalizacji gdzie lata dużo ptaków, należących do kolizyjnych gatunków
Minimalizacja oddziaływań: Zagęszczanie siłowni Kania ruda w Szwajcarii, symulacje (Schaub 2012)
Tempo wzrostu populacji
Liczba siłowni = const (50 szt.), teren 50x50 km
1
2
5 Liczba farm
25
50
OOŚ farmy wiatrowej na ptaki
Czy istnieje negatywne oddziaływanie na ptaki? tak
kwalifikacja wstępna (screening)
zgoda
rezygnacja
być może
nie
Badania podstawowe (baseline survey) reakcja (wycofanie z eksploatacji)
budowa farmy tak monitoring porealizacyjny
tak
nie
eksploatacja
Rozpoznanie zasobów ornitologicznych terenu
Screening
wskazanie i wykluczenie lokalizacji wysokiego ryzyka
w oparciu o dostępną wiedzę i istniejące zasoby informacji
wizyta terenowa doświadczonego ornitologa
bazy danych, atlasy, publikacje
nie może być podstawą stwierdzenia braku oddziaływania
Ocena oddziaływania farmy na ptaki •
Rozpoznanie ornitologicznych walorów terenu •
•
Ocena wrażliwości (potencjału strat)
Prognoza natężenia/rozmiaru oddziaływań •
kolizje, utrata siedlisk i inne
Efekty
Prognoza możliwych strat w awifaunie
Liczebność/żywotność populacji
Pojemność/powierzchnia siedlisk
Ocena oddziaływania farmy na ptaki
Rozpoznanie walorów awifauny •
Wymaga rzetelnych badań
•
Czasochłonne
•
•
•
minimum 1 rok, optymalnie 2-3 lata
•
częste kontrole terenu – minimum co 10 dni, w trakcie migracji częściej
Wykwalifikowani, dobrzy ornitolodzy terenowi •
wykrywanie ptaków wymaga doświadczenia
•
dobry terenowiec: 70-90% ptaków wykrywanych i identyfikowanych po głosach
Dobrzy analitycy •
dużo danych, konieczność dobrej syntezy informacji
Ocena oddziaływania farmy na ptaki
Uzgodniony standard metodyczny •
Wytyczne PSEW (2008)
•
Uzgodnione przez zespół wiodących ornitologów oraz przedstawicieli inwestorów
•
Kompromisowe
•
Rekomendowane przez wiodące organizacje ekologiczne (OTOP, WWF, Greenpeace itd.)
•
Nieobowiązkowe, walor najlepszej dostępnej praktyki
•
www.psew.org
Ocena oddziaływania farmy na ptaki
Uzgodniony standard metodyczny - cd •
Wytyczne GDOŚ (w opracowaniu)
•
Mają zastąpić wytyczne PSEW
•
Przygotowane przez zespół wiodących ornitologów oraz zatwierdzone przez GDOŚ
•
Nieobowiązkowe, walor najlepszej dostępnej praktyki, ale… RDOŚ będzie je pewnie stosował
•
Zawartość? Uszczegółowione wytyczne PSEW
Po co nam badania podstawowe? •
Charakterystyka awifauny terenu
•
Ocena walorów ornitologicznych terenów farmy
•
Prognoza zagrożeń dla tych walorów
•
Ocena znaczenia tych zagrożeń
•
Układ referencyjny dla badań porealizacyjnych
Po co nam badania podstawowe? •
Bardzo dobra charakterystyka awifauny terenu farmy –
ilościowa ale zagęszczenia/liczebności wszystkich gatunków niepotrzebne, dla większości wystarczą wystandaryzowane indeksy – cenzusy dla rzadkich i średniolicznych –
–
reprezentatywna
–
zmienność w czasie
–
zmienność w przestrzeni, jeśli trzeba –
•
ale bez przesady, georeferencja zasobów ornitologicznych zawsze będzie rozmyta
Ocena walorów ornitologicznych terenów farmy niemożliwa bez rzetelnej charakterystyki
Standard PSEW/GDOŚ
Zakres badań podstawowych •
Skład gatunkowy i liczebność w cyklu rocznym •
•
kontrole co 10 dni, technika transektowa ( indeksy)
Natężenie wykorzystania przestrzeni powietrznej •
co 10 dni, obserwacje z punktów liczba ptaków na godzinę obserwacji, w rozbiciu na pułap przelotu
•
Cenzus gatunków rzadkich i średniolicznych na całym terenie i w buforze 2 km wokół farmy
•
Identyfikacja koncentracji ptaków w buforze 2 km
•
Liczenia w standardzie MPPL •
możliwość porównania z analogicznymi danymi z całego kraju, >3000 powierzchni*rok
Prognozy śmiertelności •
Bardzo mało danych umożliwiających prognozowanie
•
Prognozy zawsze będą mało precyzyjne •
•
•
warto podawać zakres możliwości/scenariusze
Oceny dotyczą wszystkich ptaków razem •
z reguły brak możliwości zejścia na poziom indywidualnych gatunków
•
przyjęcie proporcji gatunków jak w próbie obserwacji z punktów – wygodny punkt wyjścia, choć ewidentnie nieprawdziwy
Warto podawać prognozy zarówno w przeliczeniu na siłownię, jak i na MW (gdzie to możliwe)
Prognozowanie śmiertelności dla populacji ptaków Przejście z poziomu prognozy dla siłowni na poziom farmy Wartości dla farmy = wartości dla 1 siłowni * liczba siłowni
Siłownia farma (średnie) czyli małe liczby rosną do sporych
•
1.96 ptaka/turbinę/rok 39 ptaków rocznie/farmę 20 turbin
•
0.09 drapieżnika/MW/rok
3.6 ptaka drapieżnego rocznie/farmę 20 turbin 2MW 5.4 ptaka drapieżnego rocznie/farmę 30 turbin 2MW
Znaczenie kolizji dla populacji ptaków Czy dodatkowa śmiertelność jest istotna? Kryterium
•
żywotność populacji (PVA, population viability analysis) prawdopodobieństwo wymarcia w określonym horyzoncie czasowym
•
równoznaczne z właściwym stanem ochrony populacji sensu Dyrektywa Siedliskowa i Dyrektywa Szkodowa
Narzędzia
•
PVA dla 1-3 najrzadszych gatunków (np. VORTEX)
•
Maksymalne bezpieczne pozyskanie (potential biological removal, PBR) – bardzo uproszczona PVA (Excel)
•
Oceny eksperckie •
nieweryfikowalne
Narzędzie oceny wpływu na lokalną populację
Analiza żywotności populacji (PVA) Prawdopodobieństwo wymarcia populacji w
określonym odcinku czasu (np. 10 lat) •
funkcja parametrów demograficznych populacji Nt+1 =
•
F (Nt, przeżywalność, reprodukcja)
parametry demograficzne – rozkłady prawdopodobieństwa, losowa realizacja
•
parametry demograficzne pod wpływem
oddziaływania inwestycji oszacowanie ilościowe zmian
•
symulacje komputerowe zmian liczebności nieliniowe zależności, nieoczekiwane wyniki
Populacja orlika krzykliwego symulacja zmian liczebności, 100 lat, 100 prób poziom referencyjny, brak inwestycji
14 parametrów demograficznych, brak extra śmiertelności
200 ptaków
Populacja orlika krzykliwego symulacja zmian liczebności, 100 lat, 100 prób farma wiatrowa 100 MW, średnia śmiertelność 0.04 os./MW/rok
dodatkowa śmiertelność: 4 os./rok
Narzędzie oceny wpływu na lokalną populację
PBR, bezpieczne biologicznie pozyskanie
PBR = 0.5 * Rmax * Nmin * f Rmax = max możliwe tempo wzrostu populacji Nmin = minimalna wielkośd populacji eksponowanej na ryzyko f = współczynnik 0.1-1.0 (zagrożenie populacji; prefer. 0.2) Rutynowo stosowany i płetwonogich
w
rybactwie,
ochronie
waleni
•
Rmax można oszacowad z wieku pierwszej reprodukcji i przeżywalności dorosłych
•
Można też lepiej oszacowad z uwzględnieniem rozrodczości
Znaczenie kolizji dla populacji ptaków Czy dodatkowa śmiertelność jest istotna? Pojedyncza farma •
Tak, może być istotna
•
Szczególnie gatunki długowieczne, o niskiej rozrodczości •
drapieżniki
•
siewki, mewy
Kilka farm Efekt skumulowany •
Spore ryzyko istotnych oddziaływań
Znaczenie kolizji dla populacji ptaków Efekt skumulowany Przypadek 1. Wielokrotna, powtarzana ekspozycja
Farma na drodze pomiędzy gniazdem a żerowiskiem
Ekspozycja kilkanaście – kilkadziesiąt x dziennie
Rybitwy, farma przy kolonii lęgowej
dzienne prawdop. kolizji = 0.1%
przekłada się na extra 3-6% śmiertelności rocznej (przy 7-12% śmiertelności poziomu tła)
Ewidentny negatywny wpływ na populację
Znaczenie kolizji dla populacji ptaków Efekt skumulowany Przypadek 2. Ekspozycja na szereg farm
Liczne farmy na trasie migracji ptaków
Ekspozycja na kilkaset siłowni w trakcie jednej wędrówki
Wędrówka 2x rocznie, kilka lat
Prawdop. kolizji nocnej, migranty nad morzem: 2.5% (kumulatywnie b. duże)
Sumaryczna śmiertelność ptaków migrujących przelatujących po kolei przez kilka farm rośnie w tempie geometrycznym
Farmy w Naturze 2000 (i obok) • Teoretycznie możliwe, każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy • Oddziaływanie na przedmiot ochrony jako kryterium • Zasada przezorności – możliwośd wykluczenia znaczącego oddziaływania na przedmiot ochrony • Przy niemożności wykluczenia znaczącego oddziaływania: – brak możliwości wykazania rozwiązao alternatywnych – brak możliwości realizacji farmy
• Dotyczy także (przede wszystkim?) obszarów graniczących z OSOP – nie ma magicznych odległości – ale drapieżniki i hajstra latają nierzadko >10 km od gniazda
Ocena znaczenia oddziaływao • Kryterium: właściwy stan ochrony lokalnej populacji – „lokalna”=? Gmina? Województwo? Polska? Europa?
• Oceny ilościowe (w odróżnieniu od jakościowych) umożliwiają dyskusję • Raporty muszą maksymalnie odwoływad się do danych ilościowych • Nie ma magicznej formuły (niestety) • Prognoza oddziaływania zawsze będzie miała wymiar ekspercki – ważne, by była maksymalnie weryfikowalna (dane ilościowe), transparentna (skąd takie oceny i wnioski?) i rzetelna
Raport OOŚ – część ornitologiczna •
•
Kompromis pomiędzy •
Czytelną syntezą danych
•
Dokumentacją dla potrzeb weryfikacji
Dokument powstający w warunkach konfliktu interesów •
Inwestor nie jest zainteresowany przedkładaniem dokumentu wykazującego znaczący negatywny wpływ na ptaki
•
Dokument szczególnej uwagi – weryfikacje, krytyka itd. w postępowaniu administracyjnym
Raport OOŚ – zawartość części ptasiej •
Parametry farmy
•
Metody realizacji badań terenowych
•
Synteza wyników badań terenowych dla każdego modułu badań
•
Syntetyczna charakterystyka awifauny
•
Ocena walorów awifauny terenu (jak cenna?)
•
Identyfikacja możliwych oddziaływań •
W tym na obszary N2000 i inne tereny chronione
•
Ocena ich natężenia i znaczenia
•
Zalecane działania minimalizujące
Powszechne błędy w istniejących OOŚ •
•
Słabe badania podstawowe •
Niewykwalifikowani wykonawcy
•
Brak standardów metodycznych
•
Słabe analizy danych
•
Brak odpowiedzi – jak wartościowy teren?
Nierzetelne badania podstawowe •
ignorowanie istniejących danych
•
np. ignorowanie stref gniazdowych drapieżników
Powszechne błędy w istniejących OOŚ •
Braki informacji w danych lub interpretacji •
Brak wielkości powierzchni objętych kontrolami
•
Brak zestawienia dat i szczegółów kontroli (tabela/załącznik)
•
Brak informacji o długości transektów
•
Brak zestawienia danych literatury cytowanej w tekście
•
Brak informacji o założeniach, wzorach itd. przyjętych w prognozowaniu
•
Podawanie zagęszczeń obliczonych w nieznany sposób (np. z danych transektowych lub MPPL)
•
Ignorowanie kategorii prawdopodobieństwa lęgowości
Powszechne błędy w istniejących OOŚ •
Złe metryki stosowane do charakterystyk awifauny •
Bezwzględne liczby osobników stwierdzonych w trakcie badań terenowych
•
„bielika stwierdzono 6 razy, łącznie 10 osobników”
•
Ta liczba odzwierciedla głównie nakłady prac na kontrole terenowe – liczba wizyt, łączna liczba godzin w terenie
•
W bardzo małym stopniu odzwierciedla intensywność wykorzystywania terenu przez ptaki
•
Obiektywne charakterystyki •
Zagęszczenia (liczba osobników/km2)
•
Liczba osobników/1 h kontroli
•
Liczba osobników/1 km transektu
Powszechne błędy w istniejących OOŚ •
Ucieczka od prognozy śmiertelności •
•
zawsze możliwe wygenerowanie kilku scenariuszy w oparciu o wartość oczekiwaną i 95% przedział ufności, czy max - min
Manipulacje prognozami śmiertelności •
stosowanie nieznanych i niewiarygodnych technik prognozowania kolizyjności
•
unikanie statystyk zbiorczych – tylko pojedyncze gatunki
•
„1 ptak na 5 lat” [na siłownię] •
= 0.20 ofiary/turbinę/rocznie 4 ofiary rocznie/farmę 20 turbin
Powszechne błędy w istniejących OOŚ
Manipulacje prognozami śmiertelności Powszechna praktyka na rynku krajowym •
Trudno czytelne, niezrozumiałe wyniki prognoz •
Listingi z programu komputerowego, setki liczb
•
Wrażenie naukowości
•
Ocena (braku) znaczenia niezależna od tych wyników (niespójność danych i wniosków)
•
Na przykład 2 farmy projektowane na Mazurach •
Bielik – 0.6 osobnika/godzinę
•
Prognoza: 275 ptaków ginących rocznie (122-511)
•
Prognoza: 47 ptaków drapieżnych rocznie (7-108)
•
Konkluzja – brak znaczącego oddziaływania
Powszechne błędy w istniejących OOŚ
Manipulacje prognozami śmiertelności CMR (Cudowny Moduł Relatywizujący) •
Wywód o ogromnej śmiertelności ptaków z innych źródeł (Ctrl+C/Ctrl+V) •
kolizje z budynkami
•
kolizje z samochodami
•
pozyskanie łowieckie
•
koty domowe
•
Ma uzasadnić, że śmiertelność wiatrakowa nie ma znaczenia (relatywnie)
•
Fałszywa logika – oceniamy znaczenie dodatkowej śmiertelności pochodzącej z danej inwestycji
•
„Mogę kraść, bo inni kradną więcej”
Powszechne błędy w istniejących OOŚ •
Nieznajomość prawnych wymogów ochrony obszarów Natura 2000 •
przekonanie, że granica obszaru ma znaczenie
•
brak świadomości, że tereny N2000 i ich okolice (!) są ostatnim miejscem, gdzie da się wykazać brak znaczącego oddziaływania na ptaki
•
Brak oceny oddziaływań skumulowanych (sąsiednie farmy, choćby istniejące)
•
Kawałkowanie inwestycji (farma 20 siłowni rozszczepiana na kilka inwestycji po 2-3 siłownie)
Dlaczego system OOŚ źle działa? •
Wadliwe raporty OOŚ nie wynikają z przypadku
•
Celowe działania inwestora przy pomocy wykonawcy OOŚ
•
Konflikt interesów
•
•
Inwestor vs autor raportu OOŚ
•
Decydent (wójt) vs inwestor
Polityczny wymiar inwestycji i interesów