M√¡∆∂§∞ ¢π°§ø™™π∫∏™ ™Àª¶∂ƒπº√ƒ∞™ ™∂ √π∫√°∂¡∂π∂™ ∞§µ∞¡ø¡ ª∞£∏∆ø¡: ¢∂¢√ª∂¡∞ ∞¶√ ∂ª¶∂πƒπ∫∏ ∂ƒ∂À¡∞ ∞Û·Û›· ÷Ù˙ˉ¿ÎË ∂›ÎÔ˘ÚË Î·ıËÁ‹ÙÚÈ· ¶.∆.¢.∂. ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘.
Abstract
T
his paper reports on a sociolinguistic study involving Albanian immigrant parents in Greece. Its aim was to elicit information on (i) patterns of language maintenance and use, (ii) attitudes and practices concerning bilingualism, and (iii) parental involvement in their children’s education. Data was collected through a questionnaire survey in two different parts of Greece. In this paper we present findings concerning (a) the degree of ethnic language use in the family and friendship domains, (b) the children’s competence in Greek and Albanian, and (c) the variables which correlate with parents’ and children’s language choice. According to the parents’ responses, the ethnic language is quite frequently used at home, although the majority language is rapidly gaining ground. Especially among children, Greek is the preferred code of communication and their dominant language. However, we would like to argue for the development of reliable assessment instruments which would provide us with a clearer picture of bilingual children’s language competence. Such instruments are needed in order to be able to test the validity of theories about bilingual development but also to propose adequate educational provisions for immigrant children.
§¤ÍÂȘ ÎÏÂȉȿ ¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜, ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ (language shift), ‰ÈÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË, ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜.
0. ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ È ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ ÛÙË Û‡ÓıÂÛË ÙÔ˘ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ΢ڛˆ˜ ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‰ÂηÂÙ›· ›¯Â ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Î·È ÙËÓ Ú·Á‰·›· ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ÂÚ¢ÓËÙÈÎÔ‡ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ·fi ÌÂÈÔÓfiÙËÙ˜ (·È‰È¿ ∆ÛÈÁÁ¿ÓˆÓ, ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Ù˘ £Ú¿Î˘, ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ), ΢ڛˆ˜ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È „˘¯ÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ·˘ÙÒÓ, ÙËÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ÔÚ›· Î·È ÙÔÓ ‰È·Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Î›Ó‰˘ÓÔ Ù˘ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ ·ÔÙ˘¯›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡. ∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ∂Ê·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜, ‚Ï¤Ô˘Ì fiÙÈ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡Ó ÔÈ ÂÍ‹˜ ÂÚ¢ÓËÙÈΤ˜ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ:
O
" ·Ó›¯Ó¢ÛË Ï·ıÒÓ Î·È ‰˘Û¯ÂÚÂÈÒÓ ÙˆÓ ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙËÓ ÚfiÛÏË„Ë Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹
ÏfiÁÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ (Ï.¯. πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘ & ∫ÔÓ‰‡ÏË, 2001, ∞Ì¿ÙË & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, 2002, °ÂÚÔ‚·ÛÈÏ›Ԣ & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, 2003) " ηıÔÚÈÛÌfi˜ ÂȤ‰ˆÓ ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ (µ·ÚÏÔÎÒÛÙ· & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘ 2000, 2003, µ·Ú-
ÏÔÎÒÛÙ·, ª¿ÚÎÔ˘ & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, 2001, µ·ÚÏÔÎÒÛÙ· Î.·. ˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË) Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÚÁ·Ï›ˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Î·È ·ÍÈÔÏfiÁËÛË Ù˘ ÔÚ›·˜ ηٿÎÙËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ (Ï.¯. ∆˙‚ÂϤÎÔ˘ Î.·., 2004, 2005, ∞ÓÓ›ÓÔ˘ Î.·. ˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË)
80 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 " ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈΤ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÂ Û˘Ì-
‚·ÙÈΤ˜ Î·È ÂȉÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ (Ï.¯. ∑¿Áη, 2001, ∫ÔÈÏÈ¿ÚË, ∞ÁÔÚ·ÛÙfi˜ & ∑¿Áη, 2001, ÷Ù˙ˉ¿ÎË, 2000, 2001, 2002) " ˙ËÙ‹Ì·Ù· ‰ÈÁψÛÛ›·˜, Ì¿ıËÛ˘ Î·È (‰È)ÁψÛÛÈ΋˜ Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ˘ (∫Ô‡ÚÙË-∫·˙Ô‡ÏÏË &
™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, 2001, ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, 2002, 2003, 2005, Tsokalidou, 2005). ¶ÚÔ˜ ÙÔ ·ÚfiÓ, ·Ô˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ·ÓÙÂÏÒ˜, ·’ fiÛÔ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ, ¤Ú¢Ó˜ Ô˘ Ó· ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ÙˆÓ ÌÂÈÔÓÔÙÈÎÒÓ Ì·ıËÙÒÓ, ÂÓÒ ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ Â›Ó·È ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ ÌÂÏÂÙÔ‡Ó ÙËÓ ÔÚ›· ηٿÎÙËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (°2) ·fi ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ Î·È ·È‰È¿ ·fi ÌÂÈÔÓÔÙÈΤ˜ ÔÌ¿‰Â˜ (Ï.¯. Dimitrakopoulou, Kalaintzidou, Roussou & Tsimpli, 2004)1 ‹ ¤Ú¢Ó˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ Ò˜ ÔÈ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Î·È ·ÏÏÔ‰·Ô›, ÂÓ‹ÏÈΘ Î·È ·È‰È¿, ¯ÂÈÚ›˙ÔÓÙ·È ÙȘ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ÛÂ Û˘Óı‹Î˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢Û˘ (‚Ï. Ï.¯. ∫ÔÈÏÈ¿ÚË, 1997)2. ¶ÚÔ˜ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ηÙ‡ı˘ÓÛË ÎÈÓÂ›Ù·È Ë ¤Ú¢ӷ ÛÙËÓ ÔÔ›· ‚·Û›˙ÂÙ·È ÙÔ ·ÚfiÓ ¿ÚıÚÔ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ÎÔÈÓˆÓÈÔ-ÁψÛÛÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÙËÓ ¿ÓÔÈÍË ÙÔ˘ 20033, Ì ˘ÔΛÌÂÓ· ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÁÔÓ›˜ Ì·ıËÙÒÓ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ Û¯ÔÏ›Ԣ, Ë ÔÔ›· ÛÙfi¯Â˘Â ÛÙÔ Ó· ʈٛÛÂÈ Ï¢ڤ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ Î·È ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÏfiÁÔ ÛÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÁÔÓ›˜. ∏ ÂÈÏÔÁ‹ Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÔÌ¿‰·˜ ¤ÁÈÓ Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ˘ÂÚÔ¯‹ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ¤Ó·ÓÙÈ fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏψÓ: ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Ô˘ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜, ·ÚÈıÌÒÓÙ·˜ Èı·Ófiٷٷ ¿Óˆ ·fi 500.000 ¿ÙÔÌ·. ∂›Û˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ ¶·È‰Â›·˜ √ÌÔÁÂÓÒÓ Î·È ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∂η›‰Â˘Û˘ (°ÎfiÙÔ‚Ô˜ & ª¿ÚÎÔ˘, 2004), ηٿ ÙÔ Û¯ÔÏÈÎfi ¤ÙÔ˜ 2002-2003 ÙÔ ÔÛÔÛÙfi ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Û ÂÏÏËÓÈο ¢ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· ¤ÊÙ·Ó ÙÔ 8,6%, ÔÛÔÛÙfi Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯԇÛ Û 54.570 Ì·ıËÙ¤˜ Î·È Ì·ı‹ÙÚȘ. ∆Ô 73% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ·˘ÙÒÓ Â›¯Â ÁÂÓÓËı› ÛÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÔÈ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ Î·È ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÙÔ˘˜ ·Ë¯Ô‡Ó ÙȘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ Î·È ÙȘ ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ ÌÂÁ¿Ï˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Î·È ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÙÔ˘˜.
1. °ÂÓÈÎfi˜ ÛÎÔfi˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜
∏
¤Ú¢ӷ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÛÎÔfi Ó· ‰È¢Ú¢ÓËıÔ‡Ó ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ Î·È ÔÈ Ú·ÎÙÈΤ˜ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ˆ˜ ÚÔ˜: (1) ÙËÓ ÂÌÏÔ΋ ÙÔ˘˜ ÛÙË Û¯ÔÏÈ΋ ˙ˆ‹ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜: Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÛÙȘ Û¯ÔÏÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È ÛÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡, ÂÈÛΤ„ÂȘ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Î·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜, ÚÔÛ‰Ô˘ ·fi Î·È ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·. (2) ÙËÓ (‰È)ÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜: ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰˘Ô ÁψÛÛÒÓ Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜, ÂÓı¿ÚÚ˘ÓÛË Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ÛÙ¿ÛÂȘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜.
™ÙÔ ·ÚfiÓ ¿ÚıÚÔ ı· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÂÎÂ›ÓˆÓ ÙˆÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙÔ (2) Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ Ì ÔÌÔÂıÓ›˜. ∆· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÊÔÚÌ‹ ÁÈ· Ó· Û˘˙ËÙËıÔ‡Ó Î¿ÔÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ Î·È ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
81
2. £ÂˆÚËÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ 2.1. ¢ÈÁψÛÛ›· Î·È ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË. ªÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙË ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ∏ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË Î·È Ë ÂÁηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Û ̛· Ó¤· ¯ÒÚ· Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ‰ÈÁψÛÛ›·˜ (bilingualism) ÙfiÛÔ ÛÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈΘ Ù˘ ÚÒÙ˘ ÁÂÓÈ¿˜ fiÛÔ Î·È ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ηÈ, ÂӉ¯Ô̤ӈ˜, Î·È ÛÙ· ÂÁÁfiÓÈ· ÙÔ˘˜. ∏ ÌÔÚÊ‹ Ô˘ ·›ÚÓÂÈ Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Ù˘ οı ÁÂÓÈ¿˜ Â›Ó·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋. ·˘Ùfi ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ËÏÈΛ· ηٿ ÙËÓ ÚÒÙË Â·Ê‹ Ì ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·, ÛÙȘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ Û˘Óı‹Î˜ ηٿÎÙËÛ‹˜ Ù˘ Î·È ÛÙÔÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi ÙˆÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ/-ÙÚÈÒÓ. √È ·ÏÏÔ‰·Ô› ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ Û ÌÈ· ¯ÒÚ· ηٷÎÙÔ‡Ó ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘˜ (°2), ÂÓÒ Î·Ù¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë ¤Ó· ·ÁȈ̤ÓÔ Î·È ·ÓÂÙ˘Á̤ÓÔ ÁψÛÛÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· (°1). ∏ ηٿÎÙËÛË Ù˘ °2 Á›ÓÂÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ Ì ‘Ê˘ÛÈÎfi’ ÙÚfiÔ (‘natural’/’naturalistic’, Romaine, 1995, Û.182), ‰ËÏ·‰‹ ̤ۈ Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂ Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ (Î·È ÌË) ÔÌÈÏËÙ¤˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·˘Ù‹˜, ΢ڛˆ˜ ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÂÚÁ·Û›·˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ì¤Ûˆ Ù˘ ÙËÏÂfiÚ·Û˘. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙË ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ, Û˘Ó‹ıˆ˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Ì›· Ù¿ÛË ÁÈ· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÁψÛÛÒÓ: Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÚÔÔÚ›˙ÂÙ·È ÁÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ‘¯ÒÚÔ˘˜ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘’ (domains, Fishman, 1979), fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, Ë ıÚËÛ΢ÙÈ΋ Ï·ÙÚ›·, Ë ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÙÔ˘˜ ÔÌÔÂıÓ›˜ Û ÊÈÏÈΤ˜ Û˘Ó·Ó·ÛÙÚÔʤ˜, Û ÂΉËÏÒÛÂȘ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ηÈ, ÂӉ¯Ô̤ӈ˜, ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÂÚÁ·Û›·˜. ™Â fiϘ ÙȘ ¿ÏϘ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷΤ˜ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ë ÁÏÒÛÛ· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜. ∏ ‡·ÚÍË, ˆÛÙfiÛÔ, ÚÔÓÔÌÈ·ÎÒÓ ¯ÒÚˆÓ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÛÙȘ ·Ú·¿Óˆ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Á›ÓÂÙ·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ¯Ú‹ÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ™Ù·‰È·Î¿, Ë ÁÏÒÛÛ· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ ·ÚÂÈÛÊÚ‡ÂÈ Û fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ¯Ú‹Û˘ fiÔ˘ ·Ú¯Èο ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡ÛÂ Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ô Û˘Ó‹ı˘ ÎÒ‰Èη˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Ó· Â›Ó·È ÌÂÈÎÙfi˜, Ì ÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ Ó· Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È Ó· ‰È·Ï¤ÎÔÓÙ·È ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Ì ÔÈΛÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Î·È Û ‰È¿ÊÔÚ· ›‰·5. ∂ÊfiÛÔÓ ·˘Ù¿ Â›Ó·È -Û ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‹ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi- Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ÁψÛÛÈÎÔ‡ ÎÒ‰Èη ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ÂÎÙ›ıÂÓÙ·È Ù· ·È‰È¿ ÛÙÔ Û›ÙÈ, Î·È Ì ‰Â‰Ô̤ÓË ÙËÓ Î˘ÚÈ·Ú¯›· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Û οı ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ‚›Ô˘, Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Ô˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Â›Ó·È Ôχ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ·fi ·˘Ù‹Ó ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÙÔ˘˜. ∫·Ù·Ú¯¿˜, Ë ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Û‡ÓÙÔÌ· ·ÔÎÙ¿ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÛËÌ·Û›· ÁÈ· ÙÔ ·È‰›, ÂÊfiÛÔÓ ·ÔÙÂÏ› ÙfiÛÔ ÙÔ Î‡ÚÈÔ fi¯ËÌ· ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛ˘ Î·È Â·Ê‹˜ Ì ÙÔ˘˜ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜, ÔÌÔÂıÓ›˜ Î·È ÌË, fiÛÔ Î·È ÙË ÌÔÓ·‰È΋ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, Ù· ·È‰È¿ Ô˘ ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÛÙË ¯ÒÚ· ˘Ô‰Ô¯‹˜ Û ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋ ËÏÈΛ· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ·ÎfiÌË Û ʿÛË ‰È·ÌfiÚʈÛ˘ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹, ‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ· (°1). øÛÙfiÛÔ, ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÂÎÙ›ıÂÓÙ·È Û ¤Ó· ÁψÛÛÈÎfi ÚfiÙ˘Ô ÙÔ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ÂËÚ·Ṳ̂ÓÔ ·fi ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ· (°2): Ô ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÚȤ¯ÂÈ Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ (Û˘Ó¯‹ ÂÓ·ÏÏ·Á‹ Έ‰›ÎˆÓ (code switching), ·ÊÔÌÔȈ̤ӷ Î·È ·Ó·ÊÔÌÔ›ˆÙ· ‰¿ÓÂÈ·) Ù· ÔÔ›· Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó, ÌÂÙ¿ ·fi οÔÈ· ¯ÚfiÓÈ·, ÌÈ· ȉÈfiÌÔÚÊË ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋ ÂΉԯ‹ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ (Tosi, 1991, Tamis, 1992). ¶¤Ú· ·fi ÙȘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ˜ Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÌÂÙ¿ ·fi ¿ÚÔ‰Ô Î¿ÔÈˆÓ ÂÙÒÓ, ÙÔ Â‡ÚÔ˜ ÙˆÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ ÁÈ· ÙȘ Ôԛ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Â›Ó·È ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ. ™˘Ó‹ıˆ˜ ÂÏÏÂ›Ô˘Ó ‹ ˘ÔÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Ó ÂΛӘ ÔÈ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈΤ˜ ‰Ô̤˜ Ô˘ ı· ¤ÙÚÂ·Ó ÛÙÔ ÌÂÙ·Ó·ÛÙfiÔ˘ÏÔ Ó· ηÏÏȤÚÁ‹ÛÂÈ Î·È ÙËÓ
82 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÁÏÒÛÛ· ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋. ∆Ô ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Â›Ó·È Ó· ·Ó·Ù‡ÛÛÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÌfiÓÔ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÁÈ· Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÔÈΛˆÓ ÁÈ· ı¤Ì·Ù· Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·˜ Î·È Ó· ÌËÓ ¤¯Ô˘Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÍÔÈÎÂȈıÔ‡Ó Ì ÙÔ Ï‹Ú˜ Ê¿ÛÌ· ÂȤ‰ˆÓ ‡ÊÔ˘˜ Î·È ÎÂÈÌÂÓÈÎÒÓ ÂȉÒÓ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ (Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó·) Á›ÓÂÙ·È Ì¤Û· Û ¤Ó· ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÌÂ Û˘ÚÚÈÎӈ̤Ó˜ ÁψÛÛÈΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Î·È ·ÏÏÔȈ̤ÓÔ ÁψÛÛÈÎfi ÚfiÙ˘Ô, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÙÂÏÈο Ô‰ËÁ› ÙȘ ÓÂfiÙÂÚ˜ ÁÂÓȤ˜ Û ÛÙÚ‚ϋ Î·È ·Ó·Ú΋ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·˘Ù‹˜ (Gonzo & Saltarelli, 1983). °È· fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ·Ú·¿Óˆ ÏfiÁÔ˘˜, Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Ù· ÌÂÙ·Ó·ÛÙfiÔ˘Ï· ·›ÚÓÂÈ Û˘¯Ó¿ ÙË ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ·Ê·ÈÚÂÙÈ΋˜ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ (subtractive bilingualism, Lambert 1974 ÛÙÔ Baetens Beardsmore 1986, Û.63 Î·È ÛÙÔ Baker 2001, Û.180): ·ÓÙ› Ó· Û˘Ó¯ÈÛÙ› Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ °1 Î·È Ó· ÂÌÏÔ˘ÙÈÛÙ› ÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ÚÂÂÚÙfiÚÈÔ ÙÔ˘ ÔÌÈÏËÙ‹ Ì ̛· ·ÎfiÌË Î·Ï¿ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓË ÁÏÒÛÛ·, ηı˘ÛÙÂÚ› Î·È ÂÓ Ù¤ÏÂÈ ÂÁηٷÏ›ÂÙ·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¯ÚÔÓÈο ÚÒÙ˘ ÁÏÒÛÛ·˜, ÂÓÒ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÈηÓÔÔÈËÙÈο (;) ÌfiÓÔÓ Ë ‰Â‡ÙÂÚË ·fi ¯ÚÔÓÈ΋ ¿Ô„Ë ÁÏÒÛÛ·. ™Â Û‡ÓÙÔÌÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· Ë ÁÏÒÛÛ· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊ›·˜ Á›ÓÂÙ·È Ë Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· ÛÙÔ ¿ÙÔÌÔ, Ë ÚÒÙË ÙÔ˘ ÁÏÒÛÛ· ‰ËÏ·‰‹ ·fi ¿Ô„Ë ÂȤ‰Ô˘ ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ Î·È Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ ¯Ú‹Û˘ (‚Ï. Ï.¯. Lainio, 1995, Chumak-Horbatsch, 1999, Oliver & Purdie, 1998, Tannenbaum, 2003 ÁÈ· ÚfiÛÊ·Ù˜ Û¯ÂÙÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜). ∏ ÌÂȈ̤ÓË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Î˘Ú›ˆ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ‰Â˘ÙÂÚfiÙÔη Î·È ÙÚÈÙfiÙÔη ·È‰È¿ (Shin, 2002), ÏfiÁˆ Ù˘ ·˘ÍË̤Ó˘ ·ʋ˜ ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· (ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ٷ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ·‰¤ÚÊÈ·) Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ÚˆÙfiÙÔη. °ÂÓÈÎfiÙÂÚ· ‰Â, Ë ËÏÈΛ· ‹ Ì¿ÏÏÔÓ Ë ÁÂÓ¿ ÛÙËÓ ÔÔ›· ·Ó‹ÎÂÈ Ô Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ (‚Ï. Ï.¯. Li Wei, 1994): fiÛÔ ÓÂfiÙÂÚÔ˜ Â›Ó·È Ô Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜, ÙfiÛÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Â›Ó·È Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ΢ڛ·Ú¯Ë˜ ÁÏÒÛÛ·˜. ∏ Ù¿ÛË ·˘Ù‹ Â›Ó·È Â‡ÏÔÁË, ηıÒ˜ ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÂÈ ÙȘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÁψÛÛÈΤ˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ ÚÒÙ˘ Î·È ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÂÓ¿˜.
2.2. ∏ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ Û ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ∏ ÚÒÈÌË ·˘Ù‹ ÚÔÙ›ÌËÛË ÁÈ· ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· ·ÓÔ›ÁÂÈ ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÁÈ· ÙË ÌÂÏÏÔÓÙÈ΋ ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ (language shift)6 Ù˘ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. ∏ ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Î˘ÚÈ·Ú¯›· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙȘ ›‰È˜ ·ÏÏ¿ Î·È Û ‰È·‰Ô¯ÈΤ˜ ÁÂÓ¤˜ ÔÌÈÏËÙÒÓ Î·È Ë Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ıË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ·Ó·Î·Ù·ÓÔÌ‹ ¯ÒÚˆÓ ¯Ú‹Û˘ ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Ô‰ËÁÔ‡Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Û ‰È¿ÛÙËÌ· ÙÚÈÒÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ÁÂÓÂÒÓ (Bratt–Paulston, 1986) ÛÙËÓ ·ÓÙÈηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi ÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋ (Fishman, 1991, Extra, 1993, Extra & Verhoeven, 1993, Jaspaert & Kroon 1993, Holmes, 1999)7. µÂ‚·›ˆ˜, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ Ù·¯‡ÙËÙ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· ¤گÂÙ·È Ë ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ Û ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ Ô˘ ˙Ô˘Ó Û ·ÚfiÌÔȘ Û˘Óı‹Î˜. ∂ÓÒ Ï.¯. ·fi ÙËÓ ¤Ú¢ӷ ÔÏÏÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË ÚÔ·ÙÔ˘Ó, ηٷگ‹Ó, Û·Ê›˜ ÂӉ›ÍÂȘ ÁÈ· Ì›ˆÛË Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜ Î·È Ù˘ Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi ÙË Ì›· ÁÂÓ¿ ÛÙËÓ ¿ÏÏË (‚Ï. Broeder & Extra, 1999, Extra & GÔrter, 2001, ∂xtra & Ya gmur, 2004), ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÛÙȘ Ôԛ˜ ÔÈ Ó¤Â˜ ÁÂÓ¤˜ ÔÌÈÏËÙÒÓ ‰È·ÙËÚÔ‡Ó Û ÈηÓÔÔÈËÙÈÎfi ‚·ıÌfi ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Î·È ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÌÂÈÔÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜, fi¯È ÌfiÓÔ Ì ÔÌÔÂıÓ›˜ ÙÔ˘˜ (Deprez, 2000, Gogolin, 2005) ·ÏÏ¿ Î·È Û ÌÂÈÎÙ¤˜ ·fi ¿Ô„Ë ÂıÓÔÙÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜ ÔÌ¿‰Â˜ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎˆÓ (Rampton, 1991, J∅ rgensen, 2003). £· ›¯Â, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÌÂÁ¿ÏÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ Û ÈηÓfi ‰È¿ÛÙËÌ· ¯ÚfiÓÔ˘ ÙȘ Ù¿ÛÂȘ Ô˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰È·ÈÛÙˆı› fiÛÔ «·ÓıÂÎÙÈ΋» Â›Ó·È Ë ÎÔÈÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ÛÙË ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹. ∪
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
83
øÛÙfiÛÔ, Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ ··ÈÙ› ¤Ú¢Ó˜ ÌÂÁ¿Ï˘ Îϛ̷η˜, ÛÙȘ Ôԛ˜ ı· ÌÂÏÂÙ¿Ù·È Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÂÓfi˜ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈÎÔ‡ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ˘fi ÂͤٷÛË ÏËı˘ÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ ¤Ó· Ù¤ÙÔÈÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ÍÂÂÚÓ¿ ÙȘ ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ¤˜ ÌÂÌÔÓˆÌ¤ÓˆÓ ÂÚ¢ÓËÙÒÓ Î·È ··ÈÙ› ÎÈÓËÙÔÔ›ËÛË ÔÏ˘¿ÚÈıÌÔ˘ ÂÚ¢ÓËÙÈÎÔ‡ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡, Û˘Ó‰ÚÔÌ‹ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛË. ∂ÈϤÔÓ, Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ˙ËÙ‹Ì·ÙÔ˜ Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ÚÒÈÌË, ηıÒ˜ Ô ¯ÚfiÓÔ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ Û·Ó›ˆ˜ ÍÂÂÚÓ¿ Ù· ‰¤Î· ¯ÚfiÓÈ·. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ, Î·È Ì ‰Â‰Ô̤ÓË ÙËÓ ·‚‚·ÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘˜, ÌfiÓÔ ÚÔηٷÚÎÙÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Á›ÓÔ˘Ó, ÒÛÙ ӷ Û¯ËÌ·ÙÈÛÙ› Ì›· ÚÒÙË ÂÈÎfiÓ·. √È Ù¿ÛÂȘ Ô˘ ı· ηٷÁÚ·ÊÔ‡Ó Û¯ÂÙÈο Ì ٷ ÌÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi Î·È Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÙË ‚¿ÛË ÁÈ· ÌÂÏÏÔÓÙÈΤ˜ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÁÂÓÂÒÓ ‹ ¯ÚÔÓÈÎÒÓ Ê¿ÛˆÓ, ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ı· ÚÔ·„Ô˘Ó Î¿ÔÈ· ÈÔ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ˘ÙÈο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·. M ‚¿ÛË Ù· ·Ú·¿Óˆ, Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ Û ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ı· ÂÚÈÔÚÈÛÙ› ÛÙËÓ ÂͤٷÛË Ù˘ Û˘Û¯¤ÙÈÛ‹˜ ÙÔ˘˜ Ì ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÌfiÓÔ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ (‚Ï. 5.1.). ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ÂÍÂÙ¿ÛÙËÎ·Ó Ù· ·ÎfiÏÔ˘ı· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·: (·) ¶fiÛÔ Û˘¯Ó‹ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ Á›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Î·È Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ì ÔÌÔÂıÓ›˜ ÙÔ˘˜; (‚) ¶ÔÈÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ (Ï.¯. ʇÏÔ, ËÏÈΛ·, Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜, ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· Î.Ô.Î.) Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ Ô˘ οÓÔ˘Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜; (Á) ¶fiÛÔ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ Ô˘ οÓÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÔÈ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ‘Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜’ Î·È ‘ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ·’;
3. ªÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ 3.1. ∆Ô ‰Â›ÁÌ· ∏ ¤Ú¢ӷ ‹Ú ÙË ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÂÈÛÎfiËÛ˘ ̤ۈ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏÔÁ›Ô˘ (questionnaire survey) Î·È ·ÊÔÚÔ‡Û ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ Ì ·È‰È¿ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏÂ›Ô Ô˘ ηÙÔÈÎÔ‡Ó ÛÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ Î·È ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ∏ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÂÈϤ¯ÙËΠˆ˜ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÛÙÈÎfi ΤÓÙÚÔ Ì ÔÏ˘ÏËı‹ ÌÂÙ·Ó·ÛÙ¢ÙÈÎfi ÏËı˘ÛÌfi, ÂÓÒ Ô ÓÔÌfi˜ ƒÂı‡ÌÓ˘ Û˘Ó‰‡·˙ ٷ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·ÛÙÈ΋˜ ÂÚÈÔ¯‹˜ Î·È Â·Ú¯›·˜. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, Ë ·Ó·ÏÔÁ›· ÙˆÓ ÔÛÔÛÙÒÓ ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ù˘ οı ÂÚÈÔ¯‹˜ ‹Ù·Ó ·ÚfiÌÔÈ·. ™‡Ìʈӷ Ì ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ π.¶.√.¢.∂., ηٿ ÙÔ Û¯ÔÏÈÎfi ¤ÙÔ˜ 20022003 (Ë ¤Ú¢ӷ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÙËÓ ¿ÓÔÈÍË ÙÔ˘ 2003) ÔÈ ·ÏÏÔ‰·Ô› Î·È ÔÈ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ¶ÚˆÙÔ‚¿ıÌÈ· Âη›‰Â˘ÛË ¤ÊÙ·Ó·Ó ÙÔ 11,50% ÙÔ˘ Û˘ÓÔÏÈÎÔ‡ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ÛÙÔÓ ÓÔÌfi £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Î·È ÙÔ 9,55% ÛÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ (°ÎfiÙÔ‚Ô˜ & ª¿ÚÎÔ˘, 2004). ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ‰Â›ÁÌ· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Ì ·È‰È¿ Ô˘ ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó Û ‰ÂηÂÙ¿ ¢ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· ÙÔ˘ ÓÔÌÔ‡ ƒÂı‡ÌÓ˘ (fiÏ· Ù· Û¯ÔÏ›· ÛÙ· ÔÔ›· ηٿ ÙÔ Û¯ÔÏÈÎfi ¤ÙÔ˜ 2002-2003 ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ¿Óˆ ·fi ¤ÍÈ Ì·ıËÙ¤˜ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·, ‰ËÏ·‰‹ ÂÚ›Ô˘ ÙÔ 80% fiÏˆÓ ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙÔÓ ÓÔÌfi) Î·È Û 5 ¢ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ (‰‡Ô ÛÙËÓ ∞Ó·ÙÔÏÈ΋ Î·È ÙÚ›· ÛÙË ¢˘ÙÈ΋ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË), Ì ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi Ì·ıËÙÒÓ ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓˆÓ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·. ™Ù· Û¯ÔÏ›· ÙÔ˘ ÓÔÌÔ‡ ƒÂı‡ÌÓ˘ ÂȉfiıËÎ·Ó 269 ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ· ÂÓÒ ÛÙ· ¤ÓÙ ۯÔÏ›· Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ 195.
84 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005
3.2. ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó ÂÙ¿ ÛÂÏ›‰Â˜ Ì ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó: (·) ÚÔÛˆÈο ÛÙÔȯ›· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ, (‚) ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ÌÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ, (Á) ÛÙ¿ÛÂȘ, ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Î·È Ú·ÎÙÈΤ˜ Û¯ÂÙÈΤ˜ Ì ÙËÓ ‰ÈÁψÛÛ›· Î·È ÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜, Î·È (‰) ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ Î·È ÌÔÓ٤Ϸ ¯Ú‹Û˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ. ∆· ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËΠÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ‰È¢ÎÔÏ˘ÓıÔ‡Ó Ù· ˘ÔΛÌÂÓ· ÛÙË Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË ÙÔ˘8. ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ Û˘Ófi‰Â˘Â Ì›· ÂÈÛÙÔÏ‹ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο, ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÈ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜ ÂÍËÁÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ÛÎÔfi Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È Î·ÏÔ‡Û·Ó ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· Û˘Ì‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙËÓ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÁÈ· Ù· Û¯ÂÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·. ∆Ô ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ, Ë ÂÈÛÙÔÏ‹ Î·È ¤Ó·˜ ··ÓÙËÙÈÎfi˜ Ê¿ÎÂÏÔ˜ Ô˘ ¤ÊÂÚ ÁÚ·ÌÌ·ÙfiÛËÌÔ Î·È ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË Ù˘ ÂÚ¢ӋÙÚÈ·˜, fiÏ· ̤۷ Û ÎÏÂÈÛÙfi Ê¿ÎÂÏÔ, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙÔ ˘ÏÈÎfi Ô˘ ¤·ÈÚÓ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ Ô ÁÔÓ¤·˜.
3.3. ∏ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ∏ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠηٿ ÙÔ˘˜ Ì‹Ó˜ ª¿ÚÙÈÔ Î·È ∞Ú›ÏÈÔ ÙÔ˘ 2003 ·fi ÙËÓ Û˘ÁÁڷʤ· ÛÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ Î·È ·fi ÙÔÓ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ ¢ÒÚË ∫˘ÚÈ·˙‹ ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ∆· ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ· ·Ú·‰›ÓÔÓÙ·Ó ÛÙÔÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ Ì ÙËÓ ·Ú¿ÎÏËÛË Ó· ÂȉÔıÔ‡Ó ·fi ÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Ì·ıËÙ¤˜ ÙˆÓ Ù¿ÍÂÒÓ ÙÔ˘˜, ÒÛÙ ·˘ÙÔ› Ó· Ù· ÌÂٷʤÚÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜: Â¿Ó ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ¤Ó·˜ Ì·ıËÙ¤˜ ·fi ÙËÓ ›‰È· ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, Ô Ê¿ÎÂÏÔ˜ ‰ÈÓfiÙ·Ó ÛÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ·fi Ù· ·‰¤ÚÊÈ·. ™ÙÔÓ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓ˘ ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ‰ÂÓ Â›¯Â ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ó¿ÌÂÈÍË ÛÙË Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙˆÓ ‰Â‰Ô̤ӈÓ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÔÊ¢¯ı› Ë Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Ì οÔÈÔ ¤ÏÂÁ¯Ô ÙˆÓ ·ÓÙÈÏ‹„ÂˆÓ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ. √È ÂӉȷÊÂÚfiÌÂÓÔÈ ÁÔÓ›˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÙÔÓ ··ÓÙËÙÈÎfi Ê¿ÎÂÏÔ Ì ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË Ù˘ ÂÚ¢ӋÙÚÈ·˜ ÁÈ· Ó· Ù·¯˘‰ÚÔÌ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ Û˘ÌÏËڈ̤ÓÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ. ™ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ·˘Ùfi ‰ÂÓ ÎÚ›ıËΠ··Ú·›ÙËÙÔ ÏfiÁˆ Ù˘ ·Ó·ÁÓˆÚÈÛÈÌfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ÂÚ¢ÓËÙ‹ ·fi ÙËÓ ·Ï‚·ÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ fiÏ˘9. ŒÙÛÈ, ÔÈ Ô‰ËÁ›Â˜ Ô˘ ‰fiıËÎ·Ó ÂΛ ÂÚÈÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ Û˘ÌÏËÚˆÌ¤ÓˆÓ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏÔÁ›ˆÓ ÛÙÔ Û¯ÔÏ›Ô, ÒÛÙ ӷ Û˘ÏÏÂÁÔ‡Ó ·fi ÙÔÓ ÂÚ¢ÓËÙ‹ ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË Ë̤ڷ. Afi ÙÔÓ Û˘ÓÔÏÈÎfi ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ 464 ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏÔÁ›ˆÓ Ô˘ ‰fiıËÎ·Ó ÛÙ· Û¯ÔÏ›· ÂÈÛÙÚ¿ÊËΠ¤Ó· 30%, ‰ËÏ·‰‹ 150 ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ·, ·fi Ù· ÔÔ›· ÙÂÏÈο ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù· 138.10
4. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ı· ·ÚÔ˘ÛÈ·ÛÙÔ‡Ó fi¯È ÌfiÓÔ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙˆÓ ˘ÔÎÂÈÌ¤ÓˆÓ (Ï.¯. ËÏÈΛ·, ÌÔÚʈÙÈÎfi ›‰Ô, ʇÏÔ) ·ÏÏ¿ Î·È ·fi„ÂȘ ÙÔ˘˜ ‹ Ú·ÎÙÈΤ˜ fiˆ˜ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙȘ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜ Û ‰È¿ÊÔÚ· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù·. ∞˘Ù‹ Ë Û˘Ó‰˘·ÛÙÈ΋ ·ÚÔ˘Û›·ÛË Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÏËÚ¤ÛÙÂÚ˘ ÂÈÎfiÓ·˜ ÁÈ· ÙÔ ‰Â›ÁÌ· ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ Ì¤Û· ÛÙ· ÂÚÈÔÚÈṲ̂ӷ Ï·›ÛÈ· ÂÓfi˜ ¿ÚıÚÔ˘ Î·È ı· ¯ÚËÛÈ̇ÛÂÈ ÁÈ· ÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÙˆÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ¿ÙˆÓ.
™
1. ∆· ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈ· Û˘ÌÏËÚÒıËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ ·Ù¤Ú· Û ÔÛÔÛÙfi 44,9%, ·fi ÙË ÌËÙ¤Ú· Û ÔÛÔÛÙfi 37,5%, ÂÓÒ Û ÔÛÔÛÙfi 17,6% ÔÈ ··ÓÙÒÓÙ˜ ÛËÌ›ˆÛ·Ó Î·È Ù· ‰‡Ô ʇϷ.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
85
2. ™¯Â‰fiÓ ÔÈ ÌÈÛÔ› ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÙËÓ ËÏÈÎȷ΋ ÔÌ¿‰· 36-45 ÂÙÒÓ (44,5%), ·ÚÎÂÙÔ› Â›Ó·È ÌÂٷ͇ 25 Î·È 35 ÂÙÒÓ (40,1%) Î·È ÌfiÓÔ ¤Ó· 8,8% Â›Ó·È ¿Óˆ ·fi 45 ÂÙÒÓ. 3. ∆Ô ÌÔÚʈÙÈÎfi ÙÔ˘˜ Â›Â‰Ô Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ˘„ËÏfi. ŒÓ· 15,3% Â›Ó·È ·fiÊÔÈÙÔÈ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘, ÂÓÒ ÙÔ 70,1% ¤¯ÂÈ ·ÔÏ˘Ù‹ÚÈÔ §˘Î›Ԣ. ∆· ÔÛÔÛÙ¿ fiÛˆÓ ¤¯Ô˘Ó ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ ÌfiÓÔ ÙËÓ ÔÎÙ¿¯ÚÔÓË ˘Ô¯ÚˆÙÈ΋ Âη›‰Â˘ÛË Î·È ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏÂ›Ô Â›Ó·È ¯·ÌËÏ¿ (12,4% Î·È 2,2% ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·).11 4. ™ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÙÔ˘˜ ÏÂÈÔ„ËÊ›· (70,4%) ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ¿Óˆ ·fi 5 ¯ÚfiÓÈ·. ŒÓ· 24,4% ˙ÂÈ Â‰Ò ÙÚ›· Ì ¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ·, ÂÓÒ ÌfiÓÔ ÙÔ 5,2% fiÛˆÓ ·¿ÓÙËÛ·Ó ¤¯ÂÈ ¤Ó· Ì ‰‡Ô ¯ÚfiÓÈ· ·Ú·ÌÔÓ‹˜. 5. ™ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· «¶fiÛÔ ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔ˜/-Ë Â›ÛÙ ·fi ÙË ˙ˆ‹ Û·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·;» ÙÔ ¤Ó· ÙÚ›ÙÔ Û¯Â‰fiÓ Â¤ÏÂÍ ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «§›ÁÔ» (34,6%) ‹ «∫·ıfiÏÔ˘» (2,2%), ÂÓÒ Û¯Â‰fiÓ Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ·ÚÎÂÙ‹ ‹ ÌÂÁ¿ÏË ÈηÓÔÔ›ËÛË ·fi ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘˜ («∞ÚÎÂÙ¿» 44,9%, «¶Ôχ» 18,4%). 6. ∞Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ·Ó ‹ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó «∞ÚÎÂÙ¿ Û˘¯Ó¿» ‹ «™˘¯Ó¿» Â›Ó·È ÔÈ ‰˘ÛÎÔϛ˜ ÏfiÁˆ Ù˘ ¿ÁÓÔÈ·˜ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (45,1%), Ë ·Ó·ÛÊ¿ÏÂÈ· ÁÈ· ÙÔ Î·ıÂÛÙÒ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘˜ (43,7%), ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ·ÛÊ¿ÏÈÛË Î·È ÙËÓ ÂÚ›ı·Ï„Ë (32%), Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ÂÚÁÔ‰ÔÙÒÓ (30%) ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· (22,8%), Î·È Ôχ ÏÈÁfiÙÂÚÔ Ë Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ (7,2%). 7. ™ÙËÓ ÂÚÒÙËÛË «¶fiÛÔ Î·ÈÚfi ÛÎÔ‡ÂÙ ӷ Ì›ÓÂÙ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·;» Ù· ÙÚ›· ٤ٷÚÙ· fiÛˆÓ ·¿ÓÙËÛ·Ó Â¤ÏÂÍ·Ó ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «°È· fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ» (74,4%), ÂÓÒ ¤Ó· 12,8% ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «ÕÏÏ· 4 Ì 5 ¯ÚfiÓÈ·», ¤Ó· 9% «ÕÏÏ· 2 Ì 3 ¯ÚfiÓÈ·» ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, ¤Ó· 3,8% ‰‹ÏˆÛ fiÙÈ ı· Ì›ÓÂÈ «∆Ô Ôχ ¿ÏÏÔ ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ». 8. ™¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ‚ÔËıÔ‡Ó ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ ÛÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘, ¤Ó· 42% ·¿ÓÙËÛ «¡·È, ۯ‰fiÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ¿» Î·È ¤Ó· 25,4% ¤ÏÂÍ ÙËÓ ·¿ÓÙËÛË «¡·È, ·ÚÎÂÙ¿ Û˘¯Ó¿». ∂›Û˘, ÙÔ 75,4% ‰‹ÏˆÛ fiÙÈ ÂÈÛΤÙÂÙ·È ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÙÔ˘ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÌÈ· ÊÔÚ¿ ÛÙÔ˘˜ ‰‡Ô Ì‹Ó˜ (ÙÔ 18% ÌfiÓÔÓ fiÙ·Ó ·›ÚÓÂÈ ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô ÚÔfi‰Ô˘). 9. ∏ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Â›Ó·È ÈηÓÔÔÈËÙÈ΋, ΢ڛˆ˜ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÚÔÊÔÚÈΤ˜ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜, fiˆ˜ ‰Â›¯ÓÂÈ Ô ·Ú·Î¿Ùˆ ›Ó·Î·˜: ¶›Ó·Î·˜ 1: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο
ªÈÏÒ ÂÏÏËÓÈο... ∫·Ù·Ï·‚·›Óˆ ÂÏÏËÓÈο fiÙ·Ó ·ÎÔ‡ˆ ÌÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ÌÂٷ͇ ·ÁÓÒÛÙˆÓ... ∫·Ù·Ï·‚·›Óˆ ÂÏÏËÓÈο fiÙ·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒ ÙȘ Âȉ‹ÛÂȘ ÛÙËÓ ÙËÏÂfiÚ·ÛË... ¢È·‚¿˙ˆ ÂÏÏËÓÈο... °Ú¿Êˆ ÂÏÏËÓÈο...
ηıfiÏÔ˘-Ï›ÁÔ % 17,7
·ÚÎÂÙ¿ ηϿ-Ôχ ηϿ % 82,3
8,3
91,7
10,6 42,0 74,0
89,4 58,0 26,0
10. ™¯ÂÙÈο ÙÒÚ· Ì ÙȘ ÛÙ¿ÛÂȘ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ‰˘Ô ÁÏÒÛÛ˜ ÙÔ˘˜, Ë Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ıˆÚÂ›Ù·È ‘·ÚÎÂÙ¿ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’ ‹ ‘Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’ ·fi ÙË Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ (86,7%). √È ÏfiÁÔÈ Ô˘ ‰›ÓÔÓÙ·È ÁÈ· ·˘Ùfi ·ÓÙÈÛÙÔÈ¯Ô‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Û ÌÈ· Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ÂÎÙ›ÌËÛË ÙˆÓ ··ÈÙ‹ÛÂˆÓ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜
86 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 (ÊÔ›ÙËÛË ÛÙÔ Û¯ÔÏ›Ô, ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·) ‹ ·ÔηχÙÔ˘Ó Ì›· ıÂÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ÔÏ˘ÁψÛÛ›· ÂÓ Á¤ÓÂÈ (ÌÔÚʈÙÈ΋ ·Í›· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜)12. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ÙÔ 97,1% ıˆÚÔ‡Ó ÙËÓ Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ ‘·ÚÎÂÙ¿ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’ ‹ ‘Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’, Ì ÙÔ 89% Ó· ÙË ıˆÚÔ‡Ó ‘Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋’. ∏ ∞Ï‚·ÓÈ΋ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó· ۇ̂ÔÏÔ ÂıÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜, Ô˘ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Â’ Ô˘‰ÂÓ› Ó· ·ÂÌÔÏËı›. ∏ ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÙfiÛÔ ÛÙËÓ Èı·ÓfiÙËÙ· ·ÏÈÓÓfiÛÙËÛ˘ fiÛÔ Î·È -΢ڛˆ˜- ÛÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ ˆ˜ ‰ÂÛÌÔ‡ Ì ÙÔ ·Ï‚·ÓÈÎfi ¤ıÓÔ˜ (ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ‚Ï. ÷Ù˙ˉ¿ÎË & ∫˘ÚÈ·˙‹˜, 2004). 11. °È· ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÂÊ·ÚÌfi˙Ô˘Ó ÙȘ ÂÍ‹˜ ÛÙÚ·ÙËÁÈΤ˜: ÙÔ 11% ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙ¤ÏÓÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Û ̷ı‹Ì·Ù· ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ (Î·È ÙÔ 70% ı· ‹ıÂÏ ӷ ÙÔ Î¿ÓÂÈ, Â¿Ó ˘‹Ú¯Â Ë ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ·), ÂÓÒ Û ÔÛÔÛÙfi 30% οÓÔ˘Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ Ì·ı‹Ì·Ù· ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Î·È Û ÔÛÔÛÙfi 30,4% ÊÚÔÓÙ›˙Ô˘Ó ÒÛÙ ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ó· ‰È·‚¿˙Ô˘Ó ‚È‚Ï›· ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο. ∆¤ÏÔ˜, ۯ‰fiÓ Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ ÂÈ̤ÓÔ˘Ó Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ë ∞Ï‚·ÓÈ΋ ÛÙÔ Û›ÙÈ. ªÂ ‚¿ÛË Ù· ·Ú·¿Óˆ ÛÙÔȯ›· ÚÔ·ÙÂÈ ¤Ó· ‰Â›ÁÌ· ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ Ì ·ÚÎÂÙ¿ Ì·ÎÚ¿ ·Ú·ÌÔÓ‹ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Ô˘ Â›Ó·È Û ÁÂÓÈΤ˜ ÁÚ·Ì̤˜ ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔ ·fi ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ‰Ò, Î·È Ì ÚfiıÂÛË Ó· ·Ú·Ì›ÓÂÈ ÁÈ· ·ÚÎÂÙ¿ ÌÂÁ¿ÏÔ ‰È¿ÛÙËÌ·. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÁÔÓ›˜ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ÌÔÚʈ̤ÓÔÈ, ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ Î·È ıˆÚÔ‡Ó Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÙËÓ Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜, fiˆ˜ ¿ÏψÛÙÂ Î·È ÙËÓ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜.
5. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ
O
È ÁÔÓ›˜ ÎÏ‹ıËÎ·Ó Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ÏËÚÔÊÔڛ˜ ¤¯ÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Û ËÏÈΛ· ·fi Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ô˘ ÊÔÈÙÔ‡Û·Ó ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÂΛÓË ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô. ∆· 138 ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó Ù· ·ÎfiÏÔ˘ı· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο: 1. √ ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜ ËÏÈΛ·˜ ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó 10 ÂÙÒÓ Î·È 3 ÌËÓÒÓ. 2. ªfiÓÔ ÙÔ 7,4% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÁÂÓÓ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ∆· ˘fiÏÔÈ· ›¯·Ó ̤ÛÔ fiÚÔ ¯ÚfiÓÔ˘ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ 5 ¯ÚfiÓÈ· Î·È 4 Ì‹Ó˜. 3. ∆Ô 82% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ‹Ù·Ó ÌÂٷ͇ 6 Î·È 7 ÂÙÒÓ, fiÙ·Ó ‹Úı·Ó ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜. ∆Ô ÔÛÔÛÙfi fiÛˆÓ ÍÂΛÓËÛ·Ó ÙË ÊÔ›ÙËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∞’ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ Â›Ó·È Ï›ÁÔ ˘„ËÏfiÙÂÚÔ (83,8%), ÚÔÊ·ÓÒ˜ ‰ÈfiÙÈ Î·È Î¿ÔÈ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· Û ËÏÈΛ· ·È‰È¿ ÙÔÔıÂÙ‹ıËÎ·Ó ÛÙËÓ Ù¿ÍË ·˘Ù‹. 4. ™ÙËÓ ÂÚÒÙËÛË Û ÔÈ· Ù¿ÍË ÊÔÈÙ¿ ÙÔ (ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ) ·È‰› ÙÔ˘˜ ·¿ÓÙËÛ·Ó 127 ¿ÙÔÌ·. ∏ ηٷÓÔÌ‹ ›¯Â ˆ˜ ÂÍ‹˜: ∞’ Ù¿ÍË: 6 ·È‰È¿ (4,8%), µ’ Ù¿ÍË: 14 ·È‰È¿ (11,2%), °’ Ù¿ÍË: 28 ·È‰È¿ (22,4%), ¢’ Ù¿ÍË: 19 ·È‰È¿ (15,2%), ∂’ Ù¿ÍË: 23 ·È‰È¿ (18,4%) Î·È ™Ù’ Ù¿ÍË: 35 ·È‰È¿ (28%). 5. ™¯Â‰fiÓ Ù· ÙÚ›· ٤ٷÚÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ (72,6%) ‰ÂÓ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó Î·ıfiÏÔ˘ Û¯ÔÏÂ›Ô ÛÙËÓ ∞Ï‚·Ó›·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ·Ó·Ù‡ÍÔ˘Ó ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ·. 6. ªfiÓÔ ÙÔ 10,8% ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û·Ó ‹ ›¯·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î¿ÔÈ· ÌÔÚÊ‹ Ì·ıËÌ¿ÙˆÓ ·Ï‚·ÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. 7. ™ÙÔ 74,8% ÙˆÓ ÂÚÈÙÒÛÂˆÓ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î¿ÔÈ· ÂȉÈ΋ Ù¿ÍË (∆¿ÍË ÀÔ‰Ô¯‹˜ ‹ ºÚÔÓÙÈÛÙËÚÈ·Îfi ÙÌ‹Ì·). ∞˘Ùfi Â›Ó·È Â‡ÏÔÁÔ, Ì ‰Â‰Ô̤ÓË ÙËÓ Ó·ڋ ËÏÈΛ· ÛÙËÓ ÔÔ›· ‹Úı·Ó ·ÏÏ¿ Î·È ÙË ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ¤ÏÏÂÈ„Ë ˘Ô‰ÔÌÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÓ›Û¯˘ÛË Ù˘ ÂÎÌ¿ıËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜ Î·È ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Ì·ıËÙ¤˜.
87
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
8. ™ÙÔ 93,4% ÙˆÓ ÂÚÈÙÒÛÂˆÓ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ‰‹ÏˆÛ·Ó fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ ›¯Â Î·È ŒÏÏËÓ˜ Î·È ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Ê›ÏÔ˘˜, ¤Ó· 5% ›¯Â ÌfiÓÔÓ ŒÏÏËÓ˜ Ê›ÏÔ˘˜, ÂÓÒ ÌfiÓÔ Û ‰‡Ô ÂÚÈÙÒÛÂȘ (1,5%) ÔÈ Ê›ÏÔÈ ‹Ù·Ó ÌfiÓÔÓ ∞Ï‚·ÓÔ›. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi Ì›· ‰È·‰Ô¯È΋ ·È‰È΋ ‰ÈÁψÛÛ›· (consecutive childhood bilinguality ηٿ ÙÔ˘˜ ∏amers & Blanc, 1995 ÛÙÔ ™ÂÏÏ¿ ª¿˙Ë, 2001, Û.33, ‹ (early) successive bilingualism ηٿ ÙÔÓ ªcLaughlin, 1984, Û.101): Ë Â·Ê‹ ÙÔ˘˜ Ì ÙË °2 ÍÂΛÓËÛ ÂÚ›Ô˘ ηٿ ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË Ù˘ ÊÔ›ÙËÛ˘ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô. ∏ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È Û¯Â‰fiÓ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ̤۷ Û ÂÏÏËÓfiÁψÛÛ· ‰›ÎÙ˘·, ÂÓÒ Û¯ÂÙÈο ÌÈÎÚfi ÔÛÔÛÙfi ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Â›¯·Ó Î·È ¤¯Ô˘Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ηÏÏÈÂÚÁ‹ÛÔ˘Ó Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÙËÓ ∞Ï‚·ÓÈ΋.
6. ∞ÔÙÂϤÛÌ·Ù· 6.1. ∏ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ∏ ¤ÓÙÔÓË ÂÈı˘Ì›· ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Ó· ‰È·ÙËÚËı› Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·fi Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ ·fi ÙË ÁψÛÛÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘˜ Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ (‚Ï. ¶›Ó·Î· 2). ∂ӉȷʤÚÔÓ Â›Û˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ. ªÔÏÔÓfiÙÈ Ë ∞Ï‚·ÓÈ΋ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· Â›Ó·È Ô Î‡ÚÈÔ˜ ‹ Ô ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÌÂ Û˘ÁÁÂÓ›˜, ÔÌÔÂıÓ›˜ Î·È -ÏÈÁfiÙÂÚÔ- ÌÂ Û˘˙‡ÁÔ˘˜, ˘Ô¯ˆÚ› ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, fiÙ·Ó Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜ Â›Ó·È Ù· ·È‰È¿ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜: ÏÈÁfiÙÂÚÔÈ ·fi Ù· ‰˘Ô ÙÚ›Ù· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ (62,5%) ‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÌfiÓÔÓ ‹ ΢ڛˆ˜ Ù· ·Ï‚·ÓÈο, fiÙ·Ó ·Â˘ı‡ÓÔÓÙ·È ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. Ÿˆ˜ ı· Ê·Ó› ·Ú·Î¿Ùˆ, Ù· ÔÛÔÛÙ¿ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ Â›Ó·È ·ÎfiÌË ˘„ËÏfiÙÂÚ·, fiÙ·Ó ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÔÈ· ÁÏÒÛÛ· ÌÈÏÔ‡Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ì ·˘ÙÔ‡˜. ¶›Ó·Î·˜ 2: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ªÈÏÒ...
Ì ÙÔÓ/ÙË Û‡˙˘Áfi ÌÔ˘ Ì ٷ ·È‰È¿ ÌÔ˘ Ì ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Ô˘ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Ì ¿ÏÏ· ¿ÙÔÌ· ·fi ∞Ï‚·Ó›· Ô˘ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·
ÌfiÓÔ ·Ï‚·ÓÈο % 56,9 28,7
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ï‚·ÓÈο Î·È Ï›Á· ÂÏÏËÓÈο % 20,4 33,8
ÙÔ ›‰ÈÔ Û˘¯Ó¿ Î·È ÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ % 17,5 19,9
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈο Î·È Ï›Á· ·Ï‚·ÓÈο % 4,4 11,8
ÌfiÓÔ ÂÏÏËÓÈο
75,0
16,2
8,1
0,7
0
67,4
15,2
13,0
2,2
2,2
% 0,7 5,9
ø˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ‚·ıÌfi ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ÂÍÂÙ¿ÛÙËÎÂ Ô ÚfiÏÔ˜ ÙˆÓ ÂÍ‹˜ ÌÂÙ·‚ÏËÙÒÓ: ʇÏÔ, ËÏÈΛ·, ¯ÚfiÓÔ˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÛÙË ¯ÒÚ·, ÌÔÚʈÙÈÎfi ›‰Ô, ‚·ıÌfi˜ ÈηÓÔÔ›ËÛ˘ ·fi ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ‰È¿ıÂÛË ·Ú·ÌÔÓ‹˜ Î·È ÙfiÔ˜ ηÙÔÈΛ·˜. ™‡Ìʈӷ Ì ٷ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘13, ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ÂÓÙÔ›ÛÙËÎ·Ó ˆ˜ ÚÔ˜: (·) ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ ·Ú·ÌÔÓ‹˜: fiÛÔÈ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ¿Óˆ ·fi 5 ¯ÚfiÓÈ· ÌÈÏÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈο Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ (ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p= ,05) (‚) ÙË ‰È¿ıÂÛË ·Ú·ÌÔÓ‹˜: fiÛÔÈ ÛÎÔÂ‡Ô˘Ó Ó· Ì›ÓÔ˘Ó ¿Óˆ ·fi 5 ¯ÚfiÓÈ· ÌÈÏÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈο Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ (ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p=,003)
88 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 (Á) ÙÔÓ ÙfiÔ ‰È·ÌÔÓ‹˜: fiÛÔÈ Ì¤ÓÔ˘Ó ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ÌÈÏÔ‡Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂÏÏËÓÈο Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ (ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p= ,028)
6.2. ∏ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ·fi Ù· ·È‰È¿ 6.2.1. √ ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹ ¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Û˘ÏϤÍÔ˘Ì ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙË ÁψÛÛÈ΋ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ, ˙ËÙ‹ıËΠ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ‰ËÏÒÛÔ˘Ó ÔȘ ÁÏÒÛÛ˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ Ì ¤ÓÙ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ. ¢‡Ô ·fi ·˘Ù¤˜ ÙȘ ηÙËÁÔڛ˜ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜ (·‰¤ÏÊÈ·, Ê›ÏÔ˘˜) Î·È ÙÚÂȘ ¿ÙÔÌ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˘ ËÏÈΛ·˜ (ÁÔÓ›˜, Û˘ÁÁÂÓ›˜, ¿ÏÏÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ). ªÂ ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, Ë Îϛ̷η ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠ̠٤ÙÔÈÔÓ ÙÚfiÔ, ÒÛÙ ӷ ··ÓÙ¿ ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÔ˘ ·Ó Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ë ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÔÌ¿‰Â˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ. ªÔÏÔÓfiÙÈ Ë ÂÙÂÚÔ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈÛÌÔ‡, ıˆÚԇ̠fiÙÈ ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÂÓ ·¤¯ÂÈ Î·È Ôχ ·fi ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Â›Ó·È fiÙÈ, fiÙ·Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ó ÔÈ· ÁÏÒÛÛ· ÌÈÏ¿ ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘˜ Ì ·˘ÙÔ‡˜, ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ·ÎfiÌË ˘„ËÏfiÙÂÚ· ÔÛÔÛÙ¿ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi fi,ÙÈ ÛÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊ‹ ÂÚ›ÙˆÛË (¶›Ó·Î·˜ 2). ™ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 3 ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È Ë Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙˆÓ ÔÛÔÛÙÒÓ ÙÔ˘ ‚·ıÌÔ‡ ¯Ú‹Û˘ Ù˘ ·Ï‚·ÓÈ΋˜ Î·È Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÁÈ· ηı¤Ó· ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡. ∂ÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ·ÎfiÌË ÔÈ ·ÓÙ›ÛÙÔȯÔÈ Ì¤ÛÔÈ fiÚÔÈ Î·È Ù˘ÈΤ˜ ·ÔÎÏ›ÛÂȘ. ∏ ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ fiÚˆÓ Î·È ÙˆÓ Ù˘ÈÎÒÓ ·ÔÎÏ›ÛÂˆÓ ÂÈÙ‡¯ıËΠ·Ô‰›‰ÔÓÙ·˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ·fi ÙÔ 1 ¤ˆ˜ ÙÔ 5 ÛÙËÓ Îϛ̷η Û˘¯ÓfiÙËÙ·˜ (fiÔ˘ «ÌfiÓÔ ·Ï‚·ÓÈο» = 1 Î·È «ÌfiÓÔÓ ÂÏÏËÓÈο» = 5). ŒÙÛÈ Ë Î¿ı ηÙËÁÔÚ›· Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹ ·¤ÎÙËÛ ¤Ó·Ó ̤ÛÔ fiÚÔ ‚·ıÌÔ‡ ¯Ú‹Û˘ ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜. √ ·ÚÈıÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ‰Â›¯ÓÂÈ ÙÔ fiÛÔ Û˘¯Ó¿ Á›ÓÂÙ·È ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜: fiÛÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ Â›Ó·È Ô Ì¤ÛÔ˜ fiÚÔ˜, ÙfiÛÔ Û˘¯ÓfiÙÂÚË Â›Ó·È Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜. √ ¶›Ó·Î·˜ 3 ηٷ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ fiÙÈ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Û ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi Î·È ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÔÌÔÂıÓ›˜, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ·fi fi,ÙÈ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜. ¶›Ó·Î·˜ 3: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ∆Ô ·È‰› ÌÔ˘ ÌÈÏ¿
C.4.1. Ì ̤ӷ Î·È ÙÔÓ/ÙË Û‡˙˘Áfi ÌÔ˘ C.4.2. Ì ٷ ·‰¤ÚÊÈ· ÙÔ˘ C.4.3. Ì ¿ÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· C.4.4. Ì ¿ÏÏÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· C.4.5. Ì ¿ÏÏÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·
ÌfiÓÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ ›‰ÈÔ Û˘¯Ó¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÌfiÓÔ ·Ï‚·ÓÈο ·Ï‚·ÓÈο Î·È Î·È ÙȘ ‰‡Ô ÂÏÏËÓÈο Î·È ÂÏÏËÓÈο Ï›Á· ÂÏÏËÓÈο ÁÏÒÛÛ˜ Ï›Á· ·Ï‚·ÓÈο % % % % %
— X
s
23,9
24,6
23,2
22,5
5,8
2,62
1,23
14,0
14, 9
24,6
18,4
28,1
3,32
1,39
13,1
7,3
32,1
25,5
21,9
3,36
1,27
14,6
25,5
24,1
19,7
16,1
2,97
1,30
18,5
28,1
18,5
21,5
13,3
2,83
1,32
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
89
∞fi Ù· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· 3 ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È fiÙÈ Ë Û˘¯ÓfiÙÂÚË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È Ì ʛÏÔ˘˜ Î·È ·‰¤ÚÊÈ· (3,36 Î·È 3,32 ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·) Î·È Ë ÏÈÁfiÙÂÚÔ Û˘¯Ó‹ Ì ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ (2,62). Ÿˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi Ù· ·Ó·Ï˘ÙÈο ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ·Ú·¿Óˆ ›Ó·Î·, ÌfiÓÔ Ù· ÌÈÛ¿ ۯ‰fiÓ ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ (48,5%) οÓÔ˘Ó ¯Ú‹ÛË ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ‹ ΢ڛˆ˜ Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜, fiÙ·Ó ÌÈÏÔ‡Ó ÛÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜, ÂÓÒ ÙÔ ÔÛÔÛÙfi ÁÈ· ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‰‡Ô ηÙËÁÔڛ˜ Â›Ó·È ·ÎfiÌË ¯·ÌËÏfiÙÂÚÔ, fiÙ·Ó ·ÊÔÚ¿ ¿ÏÏÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ (40,1%) ‹ ¿ÏÏÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ (46,6%). ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜, ÂΛ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ·ÓÙÈÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·È. ŒÓ· ÔÛÔÛÙfi 46,5% οÓÂÈ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ‹ ΢ڛˆ˜ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, fiÙ·Ó ÌÈÏ¿ Ì ٷ ·‰¤ÏÊÈ· ÙÔ˘, Î·È ¤Ó· ÔÛÔÛÙfi 47,4% Û˘ÌÂÚÈʤÚÂÙ·È ¤ÙÛÈ Ì ¿ÏÏ· ∞Ï‚·ÓfiÔ˘Ï·. ∆· ÔÛÔÛÙ¿ ·˘Ù¿ ‰È·ÊÔÚÔÔÈÔ‡Ó ¿Ú‰ËÓ Ù· ·È‰È¿ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÂÓÈο. ∆· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·˘Ù¿ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·Ú¤¯Ô˘Ó ÈÛ¯˘Ú¤˜ ÂӉ›ÍÂȘ ÁÈ· ÙÔ fiÙÈ ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi Ù· ·È‰È¿. ¶ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÂÏÂÁ¯ı› Ë ÔÚıfiÙËÙ· ÙÔ˘ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌÔ‡, ÂÊ·ÚÌfiÛÙËΠÙÔ t-test ÁÈ· ÂÍ·ÚÙË̤ӷ ‰Â›ÁÌ·Ù·. ™ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 4 ·Ú·Ù›ıÂÓÙ·È Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ô˘ ÚԤ΢„·Ó ·fi ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ÙÂÛÙ, Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÔÔ›· Ú¿ÁÌ·ÙÈ ˘¿Ú¯ÂÈ ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ì ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜. ŸÏ˜ ÔÈ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Ì¤ÛˆÓ fiÚˆÓ Â›Ó·È ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÂÈÏÔÁ‹˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Ì ٷ ·‰¤ÚÊÈ· Î·È Ì ¿ÏÏÔ˘˜ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜ (p=,612) Î·È ÂÈÏÔÁ‹˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Ì ÂÓ‹ÏÈÎÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Î·È Ì ¿ÏÏÔ˘˜ ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ ÂÓ‹ÏÈΘ (p=,123). ¶›Ó·Î·˜ 4: ŒÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ Ù˘ Û¯¤Û˘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÛÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ ∑‡ÁË ∑‡ÁÔ˜ 1 ∑‡ÁÔ˜ 2 ∑‡ÁÔ˜ 3 ∑‡ÁÔ˜ 4 ∑‡ÁÔ˜ 5 ∑‡ÁÔ˜ 6 ∑‡ÁÔ˜ 7 ∑‡ÁÔ˜ 8
∫·ÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ °ÔÓ›˜ vs ·‰¤ÚÊÈ· °ÔÓ›˜ vs ¿ÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· °ÔÓ›˜ vs ¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ °ÔÓ›˜ vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ ∞‰¤ÚÊÈ· vs ¿ÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· ∞‰¤ÚÊÈ· vs ¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ ∞‰¤ÚÊÈ· vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ ÕÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· vs ¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ ∑‡ÁÔ˜ 9 C4—1 - C4—5 ÕÏÏ· ·È‰È¿ ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ ∑‡ÁÔ˜ 10 C4—4 - C4—5 ÕÏÏÔÈ Û˘ÁÁÂÓ›˜ vs ¿ÏÏÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÂÓ‹ÏÈΘ C4—1 - C4—2 C4—1 - C4—3 C4—1 - C4—4 C4—1 - C4—5 C4—2 - C4—3 C4—2 - C4—4 C4—2 - C4—5 C4—3 - C4—4
t -6.502 -7.172 -3.604 -2.195 -0.509 3.016 3.348
df 113 136 136 134 112 113 111
p .000 .000 .000 .030 .612 .003 .001
4.157
135
.000
4.708 1.554
133 133
.000 .123
™˘ÓÔ„›˙ÔÓÙ·˜, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·ÏËı‡ÂÙ·È Ë ˘fiıÂÛË fiÙÈ Ô ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ‘Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜’ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÁÏÒÛÛ·˜ ·fi Ù· ·È‰È¿: ÔÈ Ó·ÚÔ› ÔÌÈÏËÙ¤˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Û·Ê‹ ÚÔÙ›ÌËÛË ÁÈ· ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ‹ Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙËÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ÂÓÒ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÏÈÁfiÙÂÚÔ Û˘¯Ó¿ ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ Ì ÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈΘ. ∞fi fiϘ ÙȘ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ ÔÈ ÁÔÓ›˜ Â›Ó·È ÂΛÓÔÈ Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ -Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÏÂÁfiÌÂÓ¿ ÙÔ˘˜- Á›ÓÂÙ·È Û˘¯ÓfiÙÂÚ· ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜.
90 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 6.2.2. √ ÚfiÏÔ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ 6.2.2.1. ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο √È ÁÔÓ›˜ ÎÏ‹ıËÎ·Ó Ó· ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Û ̛· ÙÂÙÚ¿‚·ıÌË Îϛ̷η (·fi ÙÔ ‘ηıfiÏÔ˘’ ¤ˆ˜ ÙÔ ‘Ôχ ηϿ’) Î·È Ì ‚¿ÛË ¤ÓÙ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜, Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÙfiÛÔ ÙÔÓ ÚÔÊÔÚÈÎfi fiÛÔ Î·È ÙÔÓ ÁÚ·Ùfi ÏfiÁÔ. Ÿˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ¶›Ó·Î· 5, ÔÈ ÁÔÓ›˜ ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ Ë ÂÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ¿ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ Î˘Ì·›ÓÂÙ·È Û ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ˘„ËÏ¿ ›‰· (’Ôχ ηϿ’ Û ¿Óˆ ·fi Ù· ÙÚ›· ٤ٷÚÙ· ÙˆÓ ÂÚÈÙÒÛˆÓ). ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ, ·ÎfiÌË Î·È ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ·È‰È¿ ›¯·Ó ÏÈÁfiÙÂÚ· ·fi 3 ¯ÚfiÓÈ· ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· (n=17), ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈÛ·Ó ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ˆ˜ Ôχ ÈηÓÔÔÈËÙÈ΋. ¶›Ó·Î·˜ 5: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ∆Ô ·È‰› ÌÔ˘
ηıfiÏÔ˘
Ï›ÁÔ
·ÚÎÂÙ¿ ηϿ
Ôχ ηϿ
%
%
%
%
·ÚÎÂÙ¿/ Ôχ ηϿ %
ÌÈÏ¿ ÂÏÏËÓÈο...
0,0
0,7
21,2
78,1
99,3
ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·ÎÔ‡ÂÈ ÌÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ÌÂٷ͇ ·ÁÓÒÛÙˆÓ…
0,0
0,7
25,0
74,3
99,3
ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› ¤Ó· ÙËÏÂÔÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ·...
0,0
0,0
27,2
72,8
100
‰È·‚¿˙ÂÈ ÂÏÏËÓÈο...
0,0
0,7
20,4
78,8
99,3
ÁÚ¿ÊÂÈ ÂÏÏËÓÈο...
0,0
0,7
21,2
77,4
99,3
∏ ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜, ÂȉÈο ÁÈ· ÙȘ ÈηÓfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘, ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ‹ ÙÔ˘˜ ˆ˜ Ì·ıËÙÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ıˆÚËÙÈο Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÎÚ›ÓÔ˘Ó ÔÚıfiÙÂÚ· ÙÔ Â›Â‰Ô ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘˜. ∂¿Ó Ï¿‚Ô˘Ì ˘fi„Ë fiÙÈ, ÛÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙÔ˘˜, ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ÌÔÚʈ̤ÓÔÈ, ıˆÚÔ‡Ó ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÙËÓ Î·Ï‹ ÂÎÌ¿ıËÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜, ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÙËÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ Î·È Ê·›ÓÔÓÙ·È ·ÚÎÂÙ¿ ¤ˆ˜ Ôχ ÈηÓÔÔÈË̤ÓÔÈ ·fi ·˘Ù‹Ó, Â›Ó·È Â‡ÏÔÁÔ Ó· ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÔÈ ÂȉfiÛÂȘ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ·ÚÎÂÙ¿ ¤ˆ˜ Ôχ ÈηÓÔÔÈËÙÈΤ˜. µ¤‚·È·, ÙÔ Î·Ù¿ fiÛÔ ·˘Ù‹ Ë ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ·ÓÙÈÚÔۈ‡ÂÈ ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ·˘ÙÒÓ Â›Ó·È ¤Ó· ÂÚÒÙËÌ·. ∏ ıÂÙÈ΋ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÂÁ›ÚÂÈ ÔÏÏ¿ ÂÚˆÙËÌ·ÙÈο, ‰ÈfiÙÈ ¤Ú¯ÂÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÁÂÓÈÎÂ˘Ì¤Ó˘ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ ·ÔÙ˘¯›·˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÂ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ¯ÒÚ˜ (Ï.¯. Tomlinson, 1989, Eldering, 1989, Gogolin & Reich, 2001. ª¿ÚÎÔ˘, ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜) ·ÏÏ¿ Î·È Ì ٷ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÂÚ¢ÓÒÓ Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛÙȘ ∏.¶.∞. Î·È ÛÙÔÓ ∫·Ó·‰¿.14 øÛÙfiÛÔ, Ë Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ ʇÛ˘ Î·È Ù˘ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙfiÔ˘ÏˆÓ ı· ͤÊ¢Á ·fi ÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ¿ÚıÚÔ˘, Ì ‰Â‰Ô̤ÓÔ Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ Ë ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜ ¤¯ÂÈ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÈ ·ÚÎÂÙ¿ Û¯ÂÙÈο ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ‰Â›ÁÌ·. °È· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ ·ÚÔ‡Û·˜ Û˘˙‹ÙËÛ˘ ‰Â¯fiÌ·ÛÙ ÙËÓ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ˆ˜ ¤¯ÂÈ, Ì fiϘ ÙȘ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı›Û˜ ÂÈÊ˘Ï¿ÍÂȘ. ¶ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ Ó· ··ÓÙ‹ÛÔ˘Ì ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÔ˘ ηٿ fiÛÔ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ë ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ Ì ‰È¿ÊÔÚ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙÒÓ Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi ηÙÔ¯‹˜ ÙˆÓ ¤ÓÙ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο, Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì ‚¿ÛË ÙÔÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ‹
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
91
Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ Spearman’s rho. T· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·Ì›· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Û˘Û¯¤ÙÈÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È ÛÙË ÁψÛÛÈ΋ ÂÈÏÔÁ‹. ∏ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË Û˘Û¯¤ÙÈÛË (rho= 0,226, ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÛÙÔ p=,05) ·ÊÔÚ¿ ÙË C4—23, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ fiÛÔ Û˘¯Ó¿ ÌÈÏ¿ ÂÏÏËÓÈο Ì ·‰¤ÏÊÈ· Î·È Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜, Î·È ÙË C5—123, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÔÌÈÏ›·˜ Î·È Î·Ù·ÓfiËÛ˘. ∏ ¤ÏÏÂÈ„Ë Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ ÔÊ›ÏÂÙ·È ÚÔÊ·ÓÒ˜ ÛÙÔ fiÙÈ fiÏ· ۯ‰fiÓ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó ·ÍÈÔÏÔÁËı› Ì Ôχ ˘„ËÏÔ‡˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ÛÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ηÈ, ηٿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÌÂÁ¿Ï˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ·Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜. 6.2.2.2. ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο ™Â Û‡ÁÎÚÈÛË Ì ٷ ÂÏÏËÓÈο, Ë ·ÍÈÔÏfiÁËÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ·. ∞fi ÙË ÌÈ· ÌÂÚÈ¿, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 6, ÙÔ ¿ıÚÔÈÛÌ· ÙˆÓ ÔÛÔÛÙÒÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ‘·ÚÎÂÙ¿ ηϋ’ Î·È ‘Ôχ ηϋ’ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙÔÓ ÚÔÊÔÚÈÎfi ÏfiÁÔ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ˘„ËÏfi. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ‰È·Î‡Ì·ÓÛË ÙˆÓ ÈηÓÔÙ‹ÙˆÓ (Ï›ÂÈ Ë ÌÂÁ¿ÏË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ··ÓÙ‹ÛÂˆÓ ÛÙÔ ‘Ôχ ηϿ’ Ô˘ ·Ú·ÙËÚ‹ıËΠÁÈ· Ù· ÂÏÏËÓÈο) ·ÏÏ¿ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘. ¶›Ó·Î·˜ 6: ∏ ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο ∆Ô ·È‰› ÌÔ˘ D1—1 ÌÈÏ¿ ·Ï‚·ÓÈο... D1—2 ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·ÎÔ‡ÂÈ ÌÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ÌÂٷ͇ ·ÁÓÒÛÙˆÓ… D1—3 ηٷϷ‚·›ÓÂÈ fiÙ·Ó ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› ¤Ó· ÙËÏÂÔÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ·... D1—4 ‰È·‚¿˙ÂÈ ·Ï‚·ÓÈο... D1—5 ÁÚ¿ÊÂÈ ·Ï‚·ÓÈο...
ηıfiÏÔ˘
Ï›ÁÔ
·ÚÎÂÙ¿ ηϿ
Ôχ ηϿ
%
%
%
%
·ÚÎÂÙ¿/ Ôχ ηϿ %
1,5
14,3
36,1
48,1
84,2
1,5
8,1
40,7
49,6
90,3
4,5
20,5
33,3
41,7
75,0
37,1
29,5
14,4
18,9
33,4
43,2
27,3
13,6
15,9
29,5
∏ ‰È·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ‚·ıÌfi ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜. ªfiÓÔÓ ¤Ó· 48,1% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÌÈÏÔ‡Ó ‘Ôχ ηϿ’ ÙËÓ ∞Ï‚·ÓÈ΋ ¤Ó·ÓÙÈ ÂÓfi˜ 78,1% ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋, Î·È Î¿ÙÈ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÈÛ¯‡ÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· ηٷÓfiËÛ˘ ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘ (49,6% ¤Ó·ÓÙÈ 74,3%). ∏ ÈηÓfiÙËÙ· ηٷÓfiËÛ˘ ÂÓfi˜ ÙËÏÂÔÙÈÎÔ‡ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Â›Ó·È ·ÎfiÌË ¯·ÌËÏfiÙÂÚË. ∞˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘ ÂÍÔÈΛˆÛ˘ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ì ¤Ó· ›‰Ô˜ ÏfiÁÔ˘ ·ÚÎÂÙ¿ ··ÈÙËÙÈÎfi, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ÛÙ· Û›ÙÈ· ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÏfiÁˆ Ú·ÎÙÈÎÒÓ ‰˘ÛÎÔÏÈÒÓ (Ï‹„Ë Ì¤Ûˆ ‰ÔÚ˘ÊÔÚÈÎÒÓ Î·Ó·ÏÈÒÓ). ∂Ó‰¤¯ÂÙ·È, ˆÛÙfiÛÔ, Ó· Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Î·È Ì ÙÔ Â›Â‰Ô ‡ÊÔ˘˜ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÎÈÓ›ٷÈ, ηْ·Ó¿ÁÎË, Ë ÈηÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÛÙËÓ ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·: ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ÂÈÎÔÈÓˆÓÔ‡Ó ÁÈ· Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·˜ Ì ÔÈΛ· ÚfiÛˆ·, Ì›· ÈηÓfiÙËÙ· Ô˘ ‰ÂÓ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ·Î·‰ËÌ·˚΋ ÁÏÒÛÛ· Î·È ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙˆÓ ª.ª.∂. ∆· Û¯ÂÙÈο ¯·ÌËÏ¿ ÔÛÔÛÙ¿ ·È‰ÈÒÓ Ô˘ ͤÚÔ˘Ó Ó· ÁÚ¿ÊÔ˘Ó Î·È Ó· ‰È·‚¿˙Ô˘Ó «·ÚÎÂÙ¿ ηϿ» ‹ «Ôχ ηϿ» ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Â›Ó·È ÏÔÁÈο, ·Ó ÛÎÂÊÙ› ηÓ›˜ fiÙÈ ÌfiÓÔ ÙÔ 27% ÊÔ›ÙËÛÂ
92 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 Û οÔȘ Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ ÛÙËÓ ∞Ï‚·Ó›· Î·È fiÙÈ ÌfiÓÔ ÙÔ 10,8% ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó· Ì·ı‹Ì·Ù· ∞Ï‚·ÓÈ΋˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ∂›Û˘, Û ÂÚÒÙËÌ· ÁÈ· ÙȘ Ú·ÎÙÈΤ˜ ÛÙ‹ÚÈ͢ Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙÔ Û›ÙÈ, ¤Ó· 30% ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ‰‹ÏˆÛ·Ó fiÙÈ ‰È‰¿ÛÎÔ˘Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘˜ ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Î·È fiÙÈ ÊÚÔÓÙ›˙Ô˘Ó Ó· ÙÔ˘˜ ÚÔÌËıÂ‡Ô˘Ó Ì ‚È‚Ï›· ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο. ™Â οı ÂÚ›ÙˆÛË, ÙÔ Â›Â‰Ô ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ·˘ÙÒÓ ·¤¯ÂÈ Î·Ù¿ Ôχ ÙÔ˘ ›‰Ԣ ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Î·È Î·Ù·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙË ¿ÓÈÛË ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ÛÙ· ·È‰È¿ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜. ™ÙÔÓ ¶›Ó·Î· 7 ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ÔÈ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ Spearman rho ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ·‚ÏËÙÒÓ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ (ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÁÔÓ›˜, Ì ·‰¤ÏÊÈ· Î·È ¿ÏÏ· ·È‰È¿, Ì ¿ÏÏÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Î·È ÂÓ‹ÏÈΘ) Î·È ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο, ηıÒ˜ Î·È Ô ¤ÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ. ∞fi Ù· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· ‰È·ÈÛÙÒÓÂÙ·È fiÙÈ Û fiϘ ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÛÙ·ÙÈÛÙÈÎÒÓ ÂϤÁ¯ˆÓ ÂÓÙÔ›ÛÙËΠÛÙ·ÙÈÛÙÈο ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·ÚÓËÙÈ΋ Û˘Û¯¤ÙÈÛË (p < ,05), Ì ÙȘ ÙÈ̤˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ Ó· ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó, ˆÛÙfiÛÔ, fiÙÈ Ë Û˘Û¯¤ÙÈÛË ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ̤ÙÚÈ· ›‰·. ™˘Ó¿ÁÂÙ·È fiÙÈ, fiÛÔ fiÛÔ ˘„ËÏfiÙÂÚË Â›Ó·È Ë ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο, ÙfiÛÔ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ù· ÂÏÏËÓÈο. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ÙÔ ·È‰› ÙËÓ Î·Ù¤¯ÂÈ. ¶›Ó·Î·˜ 7: ™˘ÓÙÂÏÂÛÙ¤˜ Û˘Û¯¤ÙÈÛ˘ Spearman rho ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÙ·‚ÏËÙÒÓ ÁψÛÛÈ΋˜ ¯Ú‹Û˘ Î·È ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο. ŒÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÒÓ °ÏˆÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÌÂ
ªÈÏ¿ ∫·Ù·Ï·‚·›ÓÂÈ ∫·Ù·Ï·‚·›ÓÂÈ ¢È·‚¿˙ÂÈ °Ú¿ÊÂÈ ·Ï‚·ÓÈο Û˘˙‹ÙËÛË ÙËÏÂÔÙÈÎfi ·Ï‚·ÓÈο ·Ï‚·ÓÈο ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο ÚfiÁÚ·ÌÌ· -0,358 -0,355 -0,376 -0,322 -0,298 ,000 ,000 ,000 ,000 ,001
ÁÔÓ›˜
rho p
·‰¤ÏÊÈ· / Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜
rho p
-0,479 ,000
-0,358 ,000
-0,440 ,000
-0,303 ,001
-0,239 ,013
Û˘ÁÁÂÓ›˜ / ¿ÏÏÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈΘ
rho p
-0,452 ,000
-0,380 ,000
-0,411 ,000
-0,304 ,000
-0,288 ,001
7. ™˘˙‹ÙËÛË
Ÿ
ˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚıËΠÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ (ÂÓfiÙËÙ· 1), Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ ¯Ú‹Û˘ ÛÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È Û ¤Ó· ¢ڇÙÂÚÔ Ï·›ÛÈÔ Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÙË (‰È)ÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜. ∆Ô Ï·›ÛÈÔ ·˘Ùfi ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ¤¯ÂÈ ·Ó·Ù˘¯ı› Ë ÁψÛÛÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜, ÙË Û˘¯ÓfiÙËÙ· Î·È ÙË ÌÔÚÊ‹ Ô˘ ·›ÚÓÂÈ Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜ ηٿ ÙËÓ ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ·˘Ù¤˜ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜. ™ÙË ÛÙ‹ÚÈÍË Ù˘ ·Ó¿Ù˘Í˘ Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙfiÛÔ ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜ fiÛÔ Î·È ÔÈ Ú·ÎÙÈΤ˜ Ô˘ ÂÊ·ÚÌfi˙Ô˘Ó ÁÈ· Ó· ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Ó· ηٷÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÁÏÒÛÛ˜ ·˘Ù¤˜. ∫·Ù·Ú¯‹Ó, ·fi ÙȘ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Û ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ÂÚ› ÛÙ¿ÛÂˆÓ Î·È Ú·ÎÙÈÎÒÓ ÙÔ˘˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ‰ÈÁψÛÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÚÔ·ÙÂÈ fiÙÈ ÔÈ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¤¯Ô˘Ó Ì›· ηٿ ‚¿ÛË ıÂÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ¤Ó· Îϛ̷ ηٿÏÏËÏÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ. MÔÏÔÓfiÙÈ Û¯Â‰fiÓ fiÏÔÈ ÂÈı˘ÌÔ‡Ó ‰È·Î·Ò˜ ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ·˜, ıˆÚÔ‡Ó Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ· Ù·
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
93
·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ÙÔ Ó· Ì¿ıÔ˘Ó Î·Ï¿ ÂÏÏËÓÈο. EÈϤÔÓ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ÁÔÓ›˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙË Û¯ÔÏÈ΋ ÔÚ›· ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÙÔ˘˜ Ì ·ÚÎÂÙ¿ Û˘¯Ó¤˜ ÂÈÛΤ„ÂȘ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Î·È ‚Ô‹ıÂÈ· ÛÙË ÌÂϤÙË ÛÙÔ Û›ÙÈ. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ë ÂÈÎfiÓ· Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ‰Â›ÁÌ· ı¤ÙÂÈ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ˘fi ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÌÈ· ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ÛÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë (‚Ï. Ï.¯. ¿ÚıÚ· ÙˆÓ ∫·Û›ÌË, ∆ÛÔηϛ‰Ô˘ ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜), Ô˘ ı¤ÏÂÈ ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ÌËÓ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙË Û¯ÔÏÈ΋ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜, ›Ù ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·È ÁÈ· ÙËÓ Âη›‰Â˘Û‹ ÙÔ˘˜ ›Ù ÂÂȉ‹ ·‰˘Ó·ÙÔ‡Ó Ó· ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó Ì ÙË ÌÂϤÙË, ÏfiÁˆ ¤ÏÏÂȄ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ‹ ÁÓÒÛÂˆÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋15. ™ÙÔ ‰Â›ÁÌ· Ì·˜ Ì¿ÏÈÛÙ· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È Ë ÂıÓÔÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹ ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÂÓ Î·Ù·‚¿ÏÏÔÓÙ·È Â·ÚΛ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ó· ·Ó·Ù˘¯ı›, Î·È fi¯È Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ (‚Ï. ÂÓfiÙËÙ· 3, ÛËÌÂ›Ô 11). ªÈ· ·ÎfiÌË ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡˜ ·ÓÙ›ÏË„Ë (‚Ï. Ï.¯. ¿ÚıÚ· ÙˆÓ ∫·Û›ÌË, ∆ÛÔηϛ‰Ô˘, ¡ÈÎÔÏÔ‡‰Ë ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜, ∞ı·Ó·Û›Ô˘ & °ÎfiÙÔ‚Ô˜, 2002, ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, 2002 ÎÂÍ.) ·ÊÔÚ¿ ÙÔÓ ‚·ıÌfi Î·È ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ¯Ú‹Û˘ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ Û›ÙÈ. √È ŒÏÏËÓ˜ ‰¿ÛηÏÔÈ, Û ÌÂÁ¿ÏÔ ÔÛÔÛÙfi, ıˆÚÔ‡Ó ˆ˜ ·ÚÈÔ ·Ú¿ÁÔÓÙ· ÁÈ· ÙȘ ÂÏÏÈ›˜ ÁÓÒÛÂȘ ÙˆÓ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ·˘ÙÔ› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ıˆÚÔ‡Ó fiÙÈ Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙÔ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Îfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ·›˙ÂÈ Î·ı·Ú¿ ·Ó·Û¯ÂÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ó· Ì¿ıÔ˘Ó Ù· ÂÏÏËÓÈο ηÈ, ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘, Û˘¯Ó¿ Û˘Ì‚Ô˘ÏÂ‡Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ÌË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÙË ÁÏÒÛÛ· ·˘Ù‹ Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. ∆· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ¤ÚÂ˘Ó¿˜ Ì·˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Î·Ù·Ú¯‹Ó fiÙÈ Ë ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË ¯Ú‹ÛË Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ, Û ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ‹ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙÔÓ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹. ∏ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Â›Ó·È Û·ÓÈfiÙÂÚË Ì ∞Ï‚·ÓÔ‡˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Ô˘ ˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ·˘Í¿ÓÂÙ·È fiÙ·Ó Û˘ÓÔÌÈÏËÙ‹˜ Â›Ó·È Ô/Ë Û‡˙˘ÁÔ˜ Î·È Á›ÓÂÙ·È ·ÎfiÌË Û˘¯ÓfiÙÂÚË, fiÙ·Ó ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÌÈÏÔ‡Ó Ì ٷ ·È‰È¿. ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ÂÈÏÔÁ¤˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ, ÌÔÏÔÓfiÙÈ Ë ∞Ï‚·ÓÈ΋ ¤¯ÂÈ ·ÍÈfiÏÔÁ· ÔÛÔÛÙ¿ ÂÌÊ¿ÓÈÛ˘ Ì ÙÔ˘˜ ÂÓ‹ÏÈÎÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜, ˘Ô¯ˆÚ› ·ÈÛıËÙ¿ ¤Ó·ÓÙÈ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ÛÙËÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ÌÂٷ͇ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎˆÓ (·‰¤ÏÊÈ·, Í·‰¤ÏÊÈ·, Ê›ÏÔÈ). ™˘ÓÔ„›˙ÔÓÙ·˜, Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ¤¯ÂÈ ¤Ó·Ó ·‰È·ÊÈÏÔÓ›ÎËÙÔ ÚfiÏÔ ˆ˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÛÙËÓ ·Ï‚·ÓÈ΋ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·16 Î·È Û ηÌÈ¿ ÂÚ›ÙˆÛË ÔÈ ÌÈÎÚÔ› Ì·ıËÙ¤˜ Î·È Ì·ı‹ÙÚȘ ‰ÂÓ ˙Ô˘Ó ÛÂ Û˘Óı‹Î˜ ·ÔÌfiÓˆÛ˘ ·fi ÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·, ÌfiÏȘ ÂÚ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ Î·ÙÒÊÏÈ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ ÙÔ˘˜ - fiˆ˜ ›Ûˆ˜ ÊÔ‚Ô‡ÓÙ·È ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ›. ŒÓ· ˙‹ÙËÌ· Ô˘ ı· ¤Ú ӷ ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ fiÛÔ˘˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡˜ Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ԢÓ, ηϋ ÙË ›ÛÙÂÈ, ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÌfiÓÔ ÂÏÏËÓÈο ÛÙÔ Û›ÙÈ, Â›Ó·È ÙÔ Î·Ù¿ fiÛÔ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ·˘ÙÔ› -Ô˘ ηٿ ÁÂÓÈ΋ ÔÌÔÏÔÁ›· ¤¯Ô˘Ó ÂÏÏÈ›˜ ÁÓÒÛÂȘ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋- ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ¤Ó· ·ÚΤ˜ ÁψÛÛÈÎfi ÚfiÙ˘Ô ÁÈ· Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜. ∆Ô ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ, ˆÛÙfiÛÔ, ˙‹ÙËÌ· ·ÊÔÚ¿ ÙÔ Â¿Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ë ¯Ú‹ÛË ‰‡Ô ÁÏÒÛÛˆÓ ÛÙËÓ ÂÓ‰Ô-ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· ·Ú·ÎˆÏ‡ÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ °2. ™ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ·˘Ùfi Ë ıˆڛ· ÂÚ› ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ¤¯ÂÈ ‰ÒÛÂÈ Û·ÊÒ˜ ·ÚÓËÙÈ΋ ·¿ÓÙËÛË: Ë ·Ú¿ÏÏËÏË Î·Ù¿ÎÙËÛË Î·È ¯Ú‹ÛË ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ ‰ÂÓ Ô‰ËÁ› ·fi ÌfiÓË Ù˘ Û ÛÙÚ‚ϋ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Ì›·˜ ‹ Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ∫˘Ú›·Ú¯Ô ÚfiÏÔ ÛÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ‰ÈÁψÛÛ›·˜ ı· ·›ÍÔ˘Ó ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ̤۷ ÛÙȘ Ôԛ˜ ηÏÂ›Ù·È ¤Ó· ·È‰› Ó· ‚ÈÒÛÂÈ ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙÔ˘. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ÚfiÏÔ ·›˙Ô˘Ó: " Ë ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ ÁÏÒÛÛ˜ ÙÔ˘ (Ô˘ ı· ÂËÚ·ÛÙ› ·fi ÙȘ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ
ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È Ù˘ ¢ڇÙÂÚ˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ·ÏÏ¿ Î·È ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙȘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜), " ÙÔ Ô‡, Ò˜ Î·È ÁÈ·Ù› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ë Î¿ı ÁÏÒÛÛ· (Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ fiÛÔ Ï‹Ú˜
94 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 Â›Ó·È ÙÔ Ê¿ÛÌ· ÙˆÓ ÂÈÎÔÈÓˆÓÈ·ÎÒÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ Ô˘ ηχÙÂÈ Ë Î¿ı ÁÏÒÛÛ· ηÈ, ηْ ¤ÎÙ·ÛË, Ì ÙÔ fiÛÔ ÛÊ·ÈÚÈο ı· ηÏÏÈÂÚÁËı› Ë Î·ıÂÌ›·), " Ù· ÁψÛÛÈο ÚfiÙ˘· ÛÙ· ÔÔ›· ÂÎÙ›ıÂÙ·È ÙÔ ·È‰› ÛÙÔ Û›ÙÈ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Î·È ÙÔ
›‰Ô˜ Ù˘ Âη›‰Â˘Û˘ Ô˘ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› (·Ú¿ÌÂÙÚÔÈ ÔÈ Ôԛ˜ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ fi¯È ÌfiÓÔÓ Ù˘ ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋˜ fi„˘ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ·Î·‰ËÌ·˚΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜). ªfiÓÔÓ Â¿Ó Ï¿‚ÂÈ Î·Ó›˜ ˘fi„Ë ÙÔ˘ ÙÔ Ï‹ıÔ˜ ÙˆÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ Î·È ÙȘ Û‡ÓıÂÙ˜ ·ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÙÔ˘˜, ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÁÈ· ÔÈÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ë ‰ÈÁψÛÛ›· Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÁÏÒÛÛ˜ Î·È ÁÈ· ÔÚÈṲ̂Ó˜ ηÙËÁÔڛ˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ıˆÚÂ›Ù·È ÂÚÈ˙‹ÙËÙË Î·È ÂÈÙ˘Á¯¿ÓÂÙ·È ¯ˆÚ›˜ ÌÂÁ¿ÏÔ ÎfiÔ, ÂÓÒ ¿ÏϘ ÔÌ¿‰Â˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡ -ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ Î·È ÛÙËÓ ›‰È· ¯ÒÚ·- ·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·È Û ·ÓÙ›ÍÔ˜ Û˘Óı‹Î˜ Ó· ‰È·ÙËÚ‹ÛÔ˘Ó Ì›· ‰ÈÁψÛÛ›· Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÁÏÒÛÛ˜. ∏ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ‰›ÁψÛÛË Âη›‰Â˘ÛË (Ï.¯. Baetens Beardsmore, 1993, ∞˙¤˙, 1999, Cummins, 1999, Baker, 2001 Î.Ô.Î.) ‚Ú›ıÂÈ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ ÂÈÙ˘¯Ô‡˜ Û¯ÔÏÈ΋˜ ÔÚ›·˜ ·È‰ÈÒÓ ·fi ÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊÔ‡Û· ÔÌ¿‰·, Ù· ÔÔ›· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ·fi ÙÔ ¡ËÈ·ÁˆÁÂ›Ô ‹ ·fi ÙȘ ÚÒÙ˜ Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡ Ì·ı‹Ì·Ù· ̤ۈ ÌÈ·˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ÁÏÒÛÛ· (ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ‘ÂÌ‚¿ÙÈÛ˘’, immersion programs). ¶ÚfiÎÂÈÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ÁÈ· ÌÈ· ÁÏÒÛÛ· Ô˘ ¤¯ÂÈ ‰ÈÂıÓ¤˜ ·ÚÔ˜ Î·È ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË (Ï.¯. ·ÁÁÏÈο ‹ Á·ÏÏÈο) ‹ Â›Ó·È Ë Î˘Ú›·Ú¯Ë ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· (Ï.¯. ηٷϷÓÈο, Ô˘·ÏÈο). ∏ ÚÔı˘Ì›· ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ Ó· ÂÁÁÚ¿„Ô˘Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ Û ٤ÙÔÈ· ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ‰›ÁψÛÛ˘ Âη›‰Â˘Û˘ Î·È Ë ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓË ÔÚ›· ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÙÈ Ë ‰È¿ÛÙ·ÛË ÌÂٷ͇ Ù˘ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È Ù˘ Û¯ÔÏÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ¿ÓÙ· ·Ó·Û¯ÂÙÈÎfi ·Ú¿ÁÔÓÙ· ÁÈ· ÙËÓ ÁψÛÛÈ΋ Î·È ÁÓˆÛȷ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿, ÛÙȘ ∏.¶.∞. ·ÏÏ¿ Î·È Û ÔÏϤ˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ¯ÒÚ˜ fiÔ˘ Ë Âη›‰Â˘ÛË Á›ÓÂÙ·È ÌfiÓÔ ÛÙËÓ Î˘Ú›·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ·, ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ¯·ÌËÏfiÙÂÚ˜ ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ̤ÛÔ˘ fiÚÔ˘ ÂȉfiÛÂȘ ÁÈ· ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ, Ë ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ¤¯ÂÈ ÁÂÓÓËı› Î·È ÌÂÁ·ÏÒÛÂÈ ÂΛ (‚Ï. 5.2.2.1). ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Ë ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ¤ÌÊ·ÛË ÛÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ‰ÂÓ ·Ô‰›‰ÂÈ fiÛÔ ı· Ê·ÓÙ·˙fiÙ·Ó Î·Ó›˜, ÂÓÒ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ¤¯ÂÈ ‚Ï·‚ÂÚ¿ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡.17 ™˘ÓÔ„›˙ÔÓÙ·˜, ı· ϤÁ·Ì fiÙÈ Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù· Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ¤Ú¢ӷ˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› Ì·ıËÙ¤˜ ‚ÈÒÓÔ˘Ó Ì›· ·ÓÈÛÔ‚·Ú‹ ‰ÈÁψÛÛ›· (dominant bilingualism) Ì ΢ڛ·Ú¯Ë ÁÏÒÛÛ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋: Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ Â›Ó·È fi¯È ÌfiÓÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓË ·fi ÙËÓ ∞Ï‚·ÓÈ΋ Û fiϘ ÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÙÈÌÒÌÂÓË ÁÏÒÛÛ· ÁÈ· ÂÈÎÔÈÓˆÓ›· Ì ÔÌÔÂıÓ›˜, ȉȷ›ÙÂÚ· ÌÂ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎÔ˘˜. ∏ Û˘¯Ó‹ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ٷ ·Ï‚·ÓÈο ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ÙfiÛÔ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÂ Û˘˙‡ÁÔ˘˜ fiÛÔ Î·È ·Ó¿ÌÂÛ· Û ÁÔÓ›˜ Î·È ·È‰È¿, ‰Â›¯ÓÂÈ fiÙÈ ¤¯ÂÈ Î·ıÈÂÚˆı› ϤÔÓ ˆ˜ ÎÒ‰Èη˜ ÂÓ‰Ô-ÂıÓÔÙÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜, οÙÈ Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Ù· ÚÒÈÌ· ÛÙ¿‰È· ÁψÛÛÈ΋˜ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹˜. √È ÌÂÏÏÔÓÙÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ˆ˜ ÚÔ˜ ·˘Ùfi ı· ÂÍ·ÚÙËıÔ‡Ó ·fi ÔÏÏÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜. ¶ÚÔ˜ ÙÔ ·ÚfiÓ, ·˜ ηٷÁÚ·Ê› ÌfiÓÔÓ fiÙÈ ÔÈ Ù¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓ Û˘Ó‹ıË ‰È·‰Èηۛ·: ÛÙË Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ Ô˘ ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Û ËÏÈΛ· 5-7 ÂÙÒÓ, Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ì ٷ¯Â›˜ Ú˘ıÌÔ‡˜ Î·È Ó· ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Û ۇÓÙÔÌÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ÛÙÔ Î‡ÚÈÔ fiÚÁ·ÓÔ ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜.
8. ¶ÚÔÔÙÈΤ˜
H
¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜, Ì fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Û¯ÂÙÈÎÔ‡˜ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜, ÂȯÂÈÚ› Ó· ·ÓȯÓ‡ÛÂÈ ÔÚÈṲ̂Ó˜ Ï¢ڤ˜ Ù˘ Û¯¤Û˘ ÌÂٷ͇ ÁψÛÛÈ΋˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜, ÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ ÂÈÙ˘¯›·˜. °È· Ó· ʈÙÈÛÙ› ·ÚÎÒ˜ ÙÔ ÙÂÚ¿ÛÙÈÔ ·˘Ùfi ı¤Ì·, ··ÈÙÂ›Ù·È Ë ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË ÔÏÏÒÓ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ, Ì ÚÒÙÔ ·fi fiÏ· ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
95
ÈηÓfiÙËÙ·˜. ¶·ÚfiÏÔ Ô˘ Ë ‰ÈÂıÓ‹˜ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· ‰È·ı¤ÙÂÈ Ï‹ıÔ˜ Û¯ÂÙÈÎÒÓ ÂÚ¢ÓÒÓ, ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ·ÎfiÌË Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓȘ ÌÂϤÙ˜ ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ı· ηٷÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ - Î·È ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ Î·È Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÙÔ˘˜ ÁÏÒÛÛ·˜- ΢ڛˆ˜ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ·Î·‰ËÌ·˚΋ ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ Ó· ·ÓÙÂÂͤگÔÓÙ·È ÛÙȘ ÁψÛÛÈΤ˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ). Èڛ˜ ·ÍÈfiÈÛÙ· ÂÚÁ·Ï›· ̤ÙÚËÛ˘ ÂÓfi˜ Ï‹ıÔ˘˜ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ Î·È ¯ˆÚ›˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋, Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ· Î·È Û ‚¿ıÔ˜ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ ‰˘Ó·ÙÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙÔ˘ Ì·ıËÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Á›ÓÔ˘Ó ·ÍÈfiÈÛÙ˜ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ ÌÂٷ͇ ÌÔÓfiÁψÛÛˆÓ Î·È ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Ô‡Ù ӷ ÂÍ·¯ıÔ‡Ó ·ÛÊ·Ï‹ Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·, ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ·ÍÈÔÈÛÙ›· ıˆÚËÙÈÎÒÓ ÌÔÓÙ¤ÏˆÓ (Ï.¯. ÙËÓ ‘˘fiıÂÛË Ù˘ ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛ˘ ÙˆÓ ‰‡Ô ÁψÛÛÒÓ’) fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ‰È‰·ÎÙÈÎÒÓ ÚÔÛÂÁÁ›ÛˆÓ. ™ÙËÓ ¯ÒÚ· Ì·˜, ÌÔÏÔÓfiÙÈ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Ì›· ÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÚÁ·Ï›ˆÓ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ‰›ÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ (‚Ï. ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹), ÙfiÛÔ Ù· ÂÚÁ·Ï›· ·˘Ù¿ fiÛÔ Î·È ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÂÚ› ÁψÛÛÈ΋˜ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ ·Ú·Ì¤ÓÔ˘Ó ¿ÁÓˆÛÙ· ÛÙÔÓ Ì¤ÛÔ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi. ∏ ÂÌÌÔÓ‹ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ‰ÔÌÈ΋˜ ‰È¿ÛÙ·Û˘ Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÛÙËÓ ÂÍ¿ÛÎËÛË ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Î˘Ú›ˆ˜ ̤ۈ Ì˯·ÓÈÛÙÈÎÒÓ ·Û΋ÛÂˆÓ fi¯È ÌfiÓÔ ‰ÂÓ Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ ·ÔÎÚ‡ÙÂÈ Î¿ÔÈ· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ÁψÛÛÈ΋ ˘ÛÙ¤ÚËÛË Û ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜. ∆· Û¯fiÏÈ· ÙˆÓ ‰·ÛÎ¿ÏˆÓ ÂÚ› ÌË Î·Ù·ÓfiËÛ˘ ÂÓÓÔÈÒÓ, ÊÙˆ¯Ô‡ ÏÂÍÈÏÔÁ›Ô˘ Î.Ô.Î. ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ ‰¿ÛηÏÔÈ, ·Ó Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ˘ÛÙ¤ÚËÛË ·˘Ù‹, ‰ÂÓ Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÙËÓ ·ÍÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ó ÛÙȘ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ Ù˘ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ. ∫·È Â‰Ò ¤ÁÎÂÈÙ·È ¤Ó· ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Úfi‚ÏËÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ı· Ú¤ÂÈ Ó· ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙȘ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ Î·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ ÙÔ˘˜ ÂÚ¢ÓËÙ¤˜. √È ŒÏÏËÓ˜ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ› ‰ÂÓ ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È ÂÈÌfiÚʈÛË ÌfiÓÔ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· Î·È ÙËÓ ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfiÙËÙ·. Èڛ˜ Ó· ¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÁÈ’ ·˘Ùfi, ¤¯Ô˘Ó ÂÏÏÈ›˜ ‹ ÍÂÂÚ·Ṳ̂Ó˜ ÁÓÒÛÂȘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË Ê‡ÛË Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÁÂÓÈο, οÙÈ Ô˘ ı· ·Ó·‰Âȯı› ·ÎfiÌË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ηÈÓÔÙÔÌÈÎÒÓ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂˆÓ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· (Ï.¯. ‰È·ıÂÌ·ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË). ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ıˆÚԇ̠fiÙÈ ¤Ó· ‚·ÛÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÂÈÌfiÚʈÛ˘ ÙˆÓ ‰·ÛÎ¿ÏˆÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÙÂÏ› Ë Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ÙÈ Â›Ó·È ÁÏÒÛÛ· Î·È ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÛÌfi˜ (ÛÙË ‰ÔÌÈ΋, ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋/ÂÈÎÔÈÓˆÓȷ΋, ÎÚÈÙÈ΋/ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ‰È¿ÛÙ·ÛË, ‚Ï. Ï.¯. µaker, 2001), Î·È Ò˜ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ıˆÚËÙÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ·˘Ù¿ Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÌÔÚʤ˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Î·È ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘. ∏ Û˘˙‹ÙËÛË ·˘Ù‹ Ì¿ÏÏÔÓ ÚÔ··ÈÙ›ٷÈ, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Á›ÓÂÈ ·ÓÙÈÏËÙ‹ ÛÙÔ˘˜ ‰·ÛοÏÔ˘˜ Ë ıˆڛ· ÂÚ› ‰ÈÁψÛÛ›·˜ Î·È Ë Û˘ÏÏÔÁÈÛÙÈ΋ ›Ûˆ ·fi Ù· ·Ú·¯ı¤ÓÙ· ÂÚÁ·Ï›· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘. ª¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ, ÔÈ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ› ı· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ó Ó· ÂÓÔ¯ÔÔÈÔ‡Ó ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘˜ ÁÈ· fiÔȘ ·‰˘Ó·Ì›Â˜ ·˘ÙÔ› ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó, ¯ˆÚ›˜ Ó· Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÙÔ˘˜ ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈο.
™ËÌÂÈÒÛÂȘ 1
À¿Ú¯Ô˘Ó ›Û˘ ÂÓ ÂÍÂÏ›ÍÂÈ ¤Ú¢Ó˜ ÁÈ· ·fiÎÙËÛË ÌÂÙ·Ù˘¯È·ÎÔ‡ ‰ÈÏÒÌ·ÙÔ˜ ‹ ‰È‰·ÎÙÔÚÈÎÔ‡ Ù›ÙÏÔ˘ ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ Ì ÂÈ‚Ï¤Ô˘Û· ÙËÓ ¢.∫·Ù‹, ·ÏÏ¿ Èı·Ófiٷٷ Î·È ¿ÏϘ ·ÚfiÌÔȘ ÂÚÁ·Û›Â˜. ∏ π.ª. ∆ÛÈÌÏ‹ Î·È Ë ™. µ·ÚÏÔÎÒÛÙ· ¤¯Ô˘Ó ÌÂÏÂÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ·Ú¿ÏÏËÏË Î·Ù¿ÎÙËÛË ∂ÏÏËÓÈ΋˜-∞ÁÁÏÈ΋˜ ·fi ‚Ú¤ÊË Î·È Ó‹È·, ˆÛÙfiÛÔ ·ÊÂÓfi˜ ÙÔ ‰Â›ÁÌ· ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Ôχ ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ, ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Û ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ ‰È·Ê¤ÚÂÈ Û·ÊÒ˜ ·fi ·˘Ùfi ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ·ÏÏÔ‰·ÒÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜.
96 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 2
¢ÂÓ ·Ó·ÊÂÚfiÌ·ÛÙÂ Â‰Ò Û ÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ˙ËÙ‹Ì·Ù· „˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹˜ ÙˆÓ ÔÌ¿‰ˆÓ ·˘ÙÒÓ, ·ÏÏ¿ Û ÂÚÁ·Û›Â˜ Û·ÊÒ˜ ÂÁÁÂÁÚ·Ì̤Ó˜ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ∫ÔÈÓˆÓÈÔÁψÛÛÔÏÔÁ›·˜. ∂Ó‰ÂÈÎÙÈο ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ì fiÙÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ‰È‰·ÎÙÔÚÈΤ˜ ‰È·ÙÚÈ‚¤˜ ÂÎÔÓÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· ÌÂÓ ÙÔ˘˜ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ ·fi ÙËÓ ÚÒËÓ ∂™™¢ ·fi ÙË ª.¡ÂÚ¿ÓÙ˙Ë ÛÙÔ ∞.¶.£. Ì ÂÈ‚Ï¤Ô˘Û· ÙËÓ ª.ª·ÎÚ‹-∆ÛÈÏÈ¿ÎÔ˘, ÁÈ· ‰Â ÙËÓ ·È‰È΋ ‰ÈÁψÛÛ›· ·fi ÙÔÓ ¡.™ÙfiÁÈÔ ÛÙÔ ¶·Ó/ÌÈÔ ∞ÈÁ·›Ô˘ Ì ÂÈ‚Ï¤Ô˘Û· ÙËÓ ∂.™ÎÔ‡ÚÙÔ˘. ∞ÎfiÌË, ‰È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹ Û¯ÂÙÈ΋ Ì ÙËÓ ÂıÓÔÁψÛÛÈ΋ ‚ȈÛÈÌfiÙËÙ· ÙˆÓ ÔÌ¿‰ˆÓ ÙÔ˘˜ fiˆ˜ ÙËÓ ‚Ï¤Ô˘Ó ∞Ï‚·ÓÔ› Î·È ∞ÈÁ‡ÙÈÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÂÎÔÓÂ›Ù·È ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÈÛÙ‹ÌÈÔ ÙÔ˘ ™¿ÛÛÂÍ ÙÔ˘ ∂ӈ̤ÓÔ˘ µ·ÛÈÏ›Ԣ ·fi ÙÔÓ ¡. °ÔÁˆÓ¿. 3 ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Û˘Ó¤‚·Ï·Ó Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÔÈ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔÈ ¢ÒÚ˘ ∫˘ÚÈ·˙‹˜ ·fi ÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ¢˘ÙÈ΋˜ ª·Î‰ÔÓ›·˜ Î·È ¡›ÎÔ˜ ∞Ó‰Ú·‰¿Î˘ ·fi ÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÒ ıÂÚÌ¿. 4 ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÙÔ ÔÛÔÛÙfi ÙˆÓ ∞Ï‚·ÓÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Â›Ó·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ, ÂÊfiÛÔÓ ·ÚÎÂÙÔ› ÁÂÓÓÈÔ‡ÓÙ·È Ï¤ÔÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ‰ÂÓ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Û ÛÙ·ÙÈÛÙÈΤ˜ Ô˘ ‚·Û›˙ÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ÙfiÔ Á¤ÓÓËÛ˘. 5 °È· ÌÈ· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÈÏÔÁ‹˜ Û ‰›ÁψÛÛ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ‚Ï. Ï.¯. Edwards, 1985, Wardhaugh, 1986, Romaine, 1995, ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, 2001, KˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001. ∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∏atzidaki 1992, 1994a,b, ∫ostoulas-ªakrakis, 1995, Î·È ÙÔÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÙfiÌÔ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜/ À¶∂¶£ ÁÈ· ÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË (∫∂°, 1997). 6 ªÔÏÔÓfiÙÈ Û ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ì ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂٷΛÓËÛË’ ÁÈ· Ó· ·Ô‰ÒÛÔ˘Ì ÙÔ language shift, ÂÊÂÍ‹˜ ˘ÈÔıÂÙԇ̠ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹’ (™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, 2001). ÕÏÏÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÁψÛÛÔÏfiÁÔÈ ÚÔÙÈÌÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·Ô‰ÒÛÂȘ ÙÔ˘ fiÚÔ˘, Ï.¯. ‘ÁψÛÛÈ΋ ˘Ô¯ÒÚËÛË’ (∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001) ‹ ‘ÁψÛÛÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛË’ (∆ÛÈÙÛÈ‹˜, 2001). 7 °È· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Baker (2001: 99-140), ∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË (2001: 7687), ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë (2001: 93-109), ÁÈ· Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙËÓ ÂÏÏËÓfiÁψÛÛË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. 8 ∏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ··ÓÙ‹ÛÂˆÓ Û ·ÓÔȯ٤˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ¤ÁÈÓ ·fi ÙÔÓ ¢ÒÚË ∫˘ÚÈ·˙‹ (Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÂÙ¤ÊÚ·ÛÂ Î·È ÙÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ), ÙËÓ ˘Ô„‹ÊÈ· ‰È‰¿ÎÙÔÚ· ÙÔ˘ ¶.∆.¢.∂. ¢‹ÌËÙÚ· ™ÈÙ·Ú¤ÓÈÔ˘ Î·È ÙȘ §ÈÏÈ¿Ó· ™·Ï›·ï Î·È §·Ì›Ó· ∑ÁÎÔ‡ÚÈ, ÙȘ Ôԛ˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÒ. 9 √ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ˘‹ÚÍ ÁÈ· οÔÈÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ÂÎʈÓËÙ‹˜ ÙÔ˘ ‰ÂÏÙ›Ô˘ Âȉ‹ÛÂˆÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Ù˘ ∂∆ 3. 10 ™ÙËÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË Ù· ÔÛÔÛÙ¿ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ¿ÁÁÈÍ·Ó ÙÔ 50% ÂÓÒ ÛÙÔ ÓÔÌfi ƒÂı‡ÌÓÔ˘ ÙÔ 15%. ¶ÚÔÊ·ÓÒ˜ Ë ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ¤·ÈÍ ηıÔÚÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ. °È· ÌÈ· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË Û˘˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ÁψÛÛÈ΋˜ ÂÈÏÔÁ‹˜ Û ‰›ÁψÛÛ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ‚Ï. Ï.¯. Edwards, 1985, Wardhaugh, 1986, Romaine, 1995, ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, 2001, KˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001. ∂ȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο ∏atzidaki 1992, 1994a,b, ∫ostoulas-ªakrakis, 1995, Î·È ÙÔÓ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÙfiÌÔ ÙÔ˘ ∫¤ÓÙÚÔ˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜/ À¶∂¶£ ÁÈ· ÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË (∫∂°, 1997). ªÔÏÔÓfiÙÈ Û ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ì ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂٷΛÓËÛË’ ÁÈ· Ó· ·Ô‰ÒÛÔ˘Ì ÙÔ language shift, ÂÊÂÍ‹˜ ˘ÈÔıÂÙԇ̠ÙÔÓ fiÚÔ ‘ÁψÛÛÈ΋ ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹’ (Ú‚Ï. ™ÂÏÏ¿ª¿˙Ë, 2001). ÕÏÏÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ÁψÛÛÔÏfiÁÔÈ ÚÔÙÈÌÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·Ô‰ÒÛÂȘ ÙÔ˘ fiÚÔ˘, Ï.¯. ‘ÁψÛÛÈ΋ ˘Ô¯ÒÚËÛË’ (∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, 2001) ‹ ‘ÁψÛÛÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛË’ (∆ÛÈÙÛÈ‹˜, 2001). °È· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Baker (2001: 99-140), ∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË (2001: 7687), ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë (2001: 93-109), ÁÈ· Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙËÓ ÂÏÏËÓfiÁψÛÛË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·. ∏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ··ÓÙ‹ÛÂˆÓ Û ·ÓÔȯ٤˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ¤ÁÈÓ ·fi ÙÔÓ ¢ÒÚË ∫˘ÚÈ·˙‹ (Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÂÙ¤ÊÚ·ÛÂ Î·È ÙÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ), ÙËÓ ˘Ô„‹ÊÈ· ‰È‰¿ÎÙÔÚ· ÙÔ˘ ¶.∆.¢.∂. ¢‹ÌËÙÚ· ™ÈÙ·Ú¤ÓÈÔ˘ Î·È ÙȘ §ÈÏÈ¿Ó· ™·Ï›·ï Î·È §·Ì›Ó· ∑ÁÎÔ‡ÚÈ, ÙȘ Ôԛ˜ Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÒ. √ Û˘Ó¿‰ÂÏÊÔ˜ ˘‹ÚÍ ÁÈ· οÔÈÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ÂÎʈÓËÙ‹˜ ÙÔ˘ ‰ÂÏÙ›Ô˘ Âȉ‹ÛÂˆÓ ÛÙ· ·Ï‚·ÓÈο Ù˘ ∂∆ 3. 11
12
¢ÂÓ Ù¤ıËΠÂÚÒÙËÌ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ··Û¯fiÏËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ‰ÈfiÙÈ, Ì ‰Â‰Ô̤ÓÔ ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÛÙȘ Ôԛ˜ ··Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Í¤ÓÔÈ ÂÚÁ·˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜, ıˆڋıËΠfiÙÈ ı· ‹Ù·Ó ¤Ó· ‘·ÂÈÏËÙÈÎfi’ ÁÈ· ÙËÓ ·˘ÙÔÂÎÙ›ÌËÛË ÙˆÓ ˘ÔÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÂÚÒÙËÌ· ¯ˆÚ›˜ ÂÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ·Í›·. °È· ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÛËÌ·Û›· Ô˘ ·Ô‰›‰Ô˘Ó ÔÈ ∞Ï‚·ÓÔ› ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ˆ˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ· ÚÔfi‰Ô˘ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¤ÓÙ·Í˘, ‚Ï. Î·È °ÚfiÏÏÈÔ˜ Î.·. (2002).
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· 13 14
15
16 17
97
∂Ê·ÚÌfiÛÙËÎ·Ó Ù· ÙÂÛÙ Mann-Whitney Î·È Kruskal-Wallis. ŒÚ¢Ó˜ Ù˘ Lily Wong Fillmore (Wong Fillmore, 1998, ÛÙÔ Cummins, 2000: 50) Î·È ÙÔ˘ Kenji Hakuta (Hakuta, 1998 ÛÙÔ Cummins, 2000: 51) ÛÙËÓ ∫·ÏÈÊfiÚÓÈ· ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ Ì·ıËÙ¤˜ Ô˘ ÍÂÎÈÓÔ‡Ó ÙȘ ÛÔ˘‰¤˜ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Ì ÂÚÈÔÚÈṲ̂Ó˜ ‹ ÌˉÂÓÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ Ù˘ ∞ÁÁÏÈ΋˜ ηٷÎÙÔ‡Ó ÙË ÁÏÒÛÛ· Ì Ôχ ·ÚÁÔ‡˜ Ú˘ıÌÔ‡˜, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ¤Ó· Ì ‰˘Ô ›‰· ÁψÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ›Ûˆ ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÌÌ·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘˜ ÌÂÙ¿ ·fi 3-4 ¯ÚfiÓÈ· Î·È Ó· ÌËÓ ÊÙ¿ÓÔ˘Ó ÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘ Ï‹ÚÔ˘˜ ÁψÛÛÈ΋˜ ¢¯¤ÚÂÈ·˜ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ™Ù’ Ù¿ÍË. ∆· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ Û˘Ì‚·‰›˙Ô˘Ó Ì ٷ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·fi ÙȘ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓȘ, ¢Ú›·˜ Îϛ̷η˜ ¤Ú¢Ó˜ Ù˘ Virginia Collier ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ Jim Cummins (Ï.¯. Collier, 1987, 1992, Cummins, 1999:104-106), Ù· ÔÔ›· Û˘ÓËÁÔÚÔ‡Ó ˘¤Ú Ù˘ ¿Ô„˘ fiÙÈ Ô ¯ÚfiÓÔ˜ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ¯ÚÂÈ¿˙ÔÓÙ·È ÔÈ ‰›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ ÌÔÓfiÁψÛÛˆÓ Û˘ÓÔÌËÏ›ÎˆÓ ÙÔ˘˜ fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙË ÁÏÒÛÛ· ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ ÂȉfiÛÂȘ ÛÙ· Ì·ı‹Ì·Ù· ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ Â›Ó·È Ôχ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ ·fi fi,ÙÈ ÁÂÓÈο ÈÛÙ‡ÂÙ·È (¤ÓÙ Ì ‰¤Î· ¯ÚfiÓÈ· ÛÔ˘‰ÒÓ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ËÏÈΛ· ηٿ ÙËÓ ¿ÊÈÍ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙË ¯ÒÚ· ˘Ô‰Ô¯‹˜). ∫¿ÓÔÓÙ·˜ ÌfiÓÔÓ Ì›· Û‡ÓÙÔÌË ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ·ÚfiÓ ¿ÚıÚÔ, Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÁÔÓ¤ˆÓ ÛÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜ ··ÈÙ› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ‰ÈÂÚ‡ÓËÛË, ÁÈ·Ù› Î·È Ë ‘Û˘ÌÌfiÚʈۋ’ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ ÈÛ¯‡ÔÓ ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÁÔÓÂ˚΋˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ·fi fi,ÙÈ ÈÛÙ‡ÂÙ·È (·˘Ùfi ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ‰Â›¯ÓÂÈ Ë ·ÚÔ‡Û· ¤Ú¢ӷ) ·ÏÏ¿ Î·È ÂÂȉ‹ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¿ÏÏÔÈ ÙÚfiÔÈ ˘ÔÛÙ‹ÚÈ͢ Ù˘ Ì·ıËÛȷ΋˜ ÔÚ›·˜ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ·fi Ù¤ÙÔÈ· ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·. √È ÙÚfiÔÈ ·˘ÙÔ›, Ô˘ ·ÓÙ·Ó·ÎÏÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈΤ˜ ·Í›Â˜, ·ÁÓÔÔ‡ÓÙ·È ·fi Ù· ÂÎ·È‰Â˘ÙÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ¯ˆÚÒÓ ˘Ô‰Ô¯‹˜, ‰ÈfiÙÈ ÍÂʇÁÔ˘Ó ·fi ÙÔ Û‡ÓËı˜ Ï·›ÛÈÔ ÁÔÓÂ˚΋˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÁÔÓ›˜ ÌÂÛÔ·ÛÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÛÙÚˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ¿ÓÙˆ˜ Ù˘ ÏÂÈÔ„ËÊÔ‡Û·˜ ÔÌ¿‰·˜ (‚Ï. Ï.¯. Cummins, 1999, Sneddon, 1993, Gonzalez et al.,1993 Î.·.). ∆Ô ¿ÚıÚÔ Ù˘ ∆ÛÔηϛ‰Ô˘ ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù‡¯Ô˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ì›· ·Ó¿ÏÔÁË ÂÈÎfiÓ·. µ¤‚·È·, Ë ıˆڛ· ÁÈ· ÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ‰›ÓÂÈ ÌÈ· ·¿ÓÙËÛË ÁÈ· ·˘Ù‹Ó ÙË Ê·ÈÓÔÌÂÓÈ΋ ·ÓٛʷÛË, Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ˘fiıÂÛË ÂÚ› ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛ˘ ÙˆÓ ÁψÛÛÒÓ ÛÙÔ ‰›ÁψÛÛÔ ¿ÙÔÌÔ Î·È ÙË Ê‡ÛË Ù˘ ‰ÈÁψÛÛÈ΋˜ ÈηÓfiÙËÙ·˜ (‚Ï. Cummins, 1999, µaker, 2001, ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘ 1997 Î.ÂÍ.). ª›· ÂÎÙÂÓ¤ÛÙÂÚË Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ ˘fiıÂÛ˘ ·˘Ù‹˜ ı· ÂÍ·ÓÙÏÔ‡Û ٷ fiÚÈ· ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ·˘ÙÔ‡. ÕÏψÛÙ ÛÙ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ Á›ÓÔÓÙ·È ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Î·È ÛÙ· ˘fiÏÔÈ· ¿ÚıÚ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡¯Ô˘˜.
µÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· •ÂÓfiÁψÛÛË Baetens Beardsmore, H. (1986) Bilingualism: Basic Principles. Clevedon, Multilingual Matters, 2Ë ¤Î‰ÔÛË. Baetens Beardsmore, H. (ed.) (1993) European Models of Bilingual Education. Clevedon, Multilingual Matters. Bratt-Paulston, C. (1986) Social Factors in Language Maintenance and Language Shift. ™ÙÔ: Fishman, J.A., Tabouret-Keller, A., Clyne, M., Krishnamurti, B. & M. Abdulaziz (eds) The Fergusonian impact. Festschrift in Honour of Charles A. Ferguson (vol.2). New York, Mouton de Gruyter, 493-511. Broeder, P. & Extra, G. (1999) Language, Ethnicity and Education. Case Studies of Immigrant Minority Groups and Immigrant Minority Languages. Clevedon, Multilingual Matters. Chumak-Horbatsch, R. (1999) Language change in the Ukrainian Home: from Transmission to Maintenance to the Beginning of Loss, Canadian Ethnic Studies, 31 (2), 61-76. Collier, V.P. (1987) ∞ge and rate of acquisition of second language for academic purposes. TESOL Quarterly, 21, 617-641.
98 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 Collier, V.P. (1992) A synthesis of studies examining long-term language-minority student data on academic achievement. Bilingual Research Journal, 16 (1&2), 187-212. Cummins, J. (2000) Language, Power and Pedagogy. Clevedon, Multilingual Matters. Deprez, C. (2000) Le jeu des langues dans les familles bilingues d’origine étrangère. Estudios de Sociolingüistica, 1(1), 59-74. Dimitrakopoulou, M., Kalaintzidou, M., Roussou, A. & Tsimpli, I-M. (2004) Clitics and determiners in Greek L2 Grammar. ¶Ú·ÎÙÈο 6Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›· ƒ¤ı˘ÌÓÔ 18-21 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 2003. http://www. philology.uoc.gr Î·È CD-ROM. Edwards, J. (1985) Language, Society and Identity. Oxford, Blackwell. Extra, G. (1993) Language acquisition, shift and loss of immigrant minority groups in Europe. ™ÙÔ: Kettermann, B. & Wieden, W. (eds) Current Issues in European Second Language Acquisition Research. Tübingen, Gunter Narr Verlag, 361-377. Eldering, L. (1989) Ethnic Minority Children in Dutch Schools. Underachievement and its explanations. ™ÙÔ: Eldering, L. & Kloprogge, J. (eds). Different Cultures, Same Schools. Amsterdam/Lisse, Swets & Zeitlinger. 107-136. Extra, G. & Gorter, D. (eds) (2001) The other languages of Europe. Clevedon, Multilingual Matters. Extra, G. & Verhoeven, L. (1993) Immigrant groups and immigrant languages in Europe. ™ÙÔ: Extra, G. and Verhoeven, L. (eds) Immigrant Languages in Europe. Clevedon, Multilingual Matters, 3-18. ∂xtra, G. & Ya gmur, K. (eds) (2004) Urban Multilingualism in Europe. Immigrant Minority Languages at Home and School. Clevedon, Multilingual Matters. Fishman, J.A. (1979) The relationship between micro- and macrosociolinguistics in the study of who speaks what language to whom and when. ™ÙÔ: Pride, J.B. & Holmes, J. (eds) Sociolingustics: selected readings. Harmondsworth, Penguin Books. Fishman, J.A. (1991) Reversing Language Shift. Theoretical and Empirical Foundations of Assistance to Threatened Languages. Clevedon, Multilingual Matters. Fishman, J.A. (ed.) (2001) Can threatened languages be saved? Clevedon, Multilingual Matters. Gogolin, I. (2005) Die Sprachen den Migranten und Sprachbildungspolitik in Deutschland und Europa. ¶Ú·ÎÙÈο ™˘Ó‰ڛԢ «∂η›‰Â˘ÛË ÛÙËÓ ¶ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ∫ÔÈÓˆÓ›·» ƒfi‰Ô˜, πÔ‡ÓÈÔ˜ 2004. Gogolin, I. & Reich, H. (2001) Immgirant languages in federal Germany. ™ÙÔ: Extra, G. & Gorter, D. (eds) (2001) The other languages of Europe. Clevedon, Multilingual Matters, 192-214. Gonzalez, N., Moll, L.C., Floyd-Tenery, M., Rivera, A., Rendon, P., Gonzales, R. and C. Amanti (1993) Teacher research on funds of knowledge: learning from households. Educational Report 6, National Center for Research on Cultural Diversity and Second Language Learning, www. ncela.gwu.edu. Gonzo, S. & Saltarelli, M. (1983) Pidginization and linguistic change in emigrant languages. ™ÙÔ: Andersen, R. (ed.) Pidginization and Creolization as Language Acquisition. Rowley, Mass. Newbury, 181-197. ∏atzidaki, A. (1994a) Ethnic language use among second-generation Greek immigrants in Brussels. ∞‰ËÌÔÛ›Â˘ÙË ‰È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ‰È·ÙÚÈ‚‹, µÚ˘Í¤ÏϘ, Vrije Universiteit Brussel. Hatzidaki, A. (1994b) Lexical Borrowing in Immigrant Varieties of Greek. ™ÙÔ: PhilippakiWarburton, I., Nicolaidis, K. and Sifianou, M. (eds), Themes in Greek Linguistics, Papers from ∪
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
99
the First Intenational Conference on Greek Linguistics, Reading, September 1993. Amsterdam, John Benjamins. 365-372. Holmes, J. (1999) An Introduction to Sociolinguistics. London and New York, Longman. Jaspaert, K. & Kroon, S. (1993) Methodological issues in language shift research. ™ÙÔ: Extra, G. & Verhoeven, L. (eds) Immigrant languages in Europe, Clevedon: Multilingual Matters. J∅ rgensen, J.N. (ed.) (2003) Bilingualism and Social Relations: Turkish Speakers in North-west Europe, special issue of Journal of Multilingual and Multicultural Development, 24 (1 & 2). ∫ostoulas-Makrakis, N. (1995) Language Maintenance or Shift? A Study of Greek Background Students in Sweden (Studies in Comparative Education, ·Ú.33). ¢È‰·ÎÙÔÚÈ΋ ¢È·ÙÚÈ‚‹, ™ÙÔίfiÏÌË, πnstitute of International Education, Stockholm University. Lainio, J. (1995) The use of Finnish and Swedish in two generations of Sweden Finns. ™ÙÔ: Fase, W., Jaspaert, K. and Kroon, S. (eds) The State of Minority Languages: International Perspectives on Survival and Decline. Lisse, Zwets and Zeitlinger. Li Wei (1994) Three generations, two languages, one family. Clevedon, Multilingual Matters. McLaughlin, B. (1984) Second-language Acquisition in Childhood. Vol. I, Preschool children. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Oliver, R. & Purdie, N. (1998) The attitudes of bilingual children to their languages, Journal of Multilingual and Multicultural Development, 19 (3), 199-211. Rampton, M.B.H. (1991) The use of interracial Panjabi in a multilingual adolescent peergroup. ™ÙÔ: Papers for the Workshop on Impact and Consequences: broader considerations (Network on Code-Switching and Language Contact, Brussels, 22-24 November 1990). Strasbourg, European Science Foundation, 251-291. Romaine, S. (1995) Bilingualism. Oxford, Blackwell, 2Ë ¤Î‰ÔÛË. Shin, S. (2002) Birth order and the language experience of bilingual children, TESOL Quarterly 36(1) Spring 2002, 103-113. Sneddon, R. (1993) Beyond the National Curriculum: A Community Supported Project to Support Bilingualism, Journal of Multilingual and Multicultural Development, 1993, 4, (3). Tamis, A. (1992) Investigations into the current state of the Greek language and its dialects in Australia: linguistic, psychological and sociological considerations. Plurilinguismes, sociolinguistique du grec et de la Grece, Paris, CERPL, 56-83. Tannenbaum, M. (2003) The Multifaceted Aspects of Language Maintenance: a new measure for its assessment in immigrant families, International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 6 (5), 374-393. Tomlinson, S. (1989) Ethnicity and educational achievement in Britain. In: Eldering, L. & Kloprogge, J. (eds). Different Cultures, Same Schools. Amsterdam/Lisse, Swets & Zeitlinger. 15-37. Tosi, A. (1991) First, second or foreign language learning? Code switching in different educational settings. ™ÙÔ: Papers for the Workshop on Theory, Significance and Perspectives (Network on Code-Switching and Language Contact, Barcelona 21-23 March 1991). Strasbourg, European Science Foundation, 353-367. Tsokalidou, R. (2005) Raising ‘Bilingual Awareness’ in Greek Primary Schools, International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 8 (1), 48-61. Wardhaugh, R. (1986) An Introduction to Sociolinguistics. Oxford, Blackwell.
100 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 ∂ÏÏËÓfiÁψÛÛË ∞˙¤˙, ∫. (ÌÂÙ. ¡. ∞ÔÛÙÔÏÔÔ‡ÏÔ˘) (1999) ∆Ô ·È‰› ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰‡Ô ÁÏÒÛÛ˜. ∞ı‹Ó·, ¶fiÏȘ. ∞ı·Ó·Û›Ô˘, §. & °ÎfiÙÔ‚Ô˜, ∞ı. (2002) ∏ ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ. ∞ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Î·È ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ Ù˘ ÚÔÛ¯ÔÏÈ΋˜ ËÏÈΛ·˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ Î·È ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ. ∂ÈÛً̘ ∞ÁˆÁ‹˜, ıÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2002 («¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ¶Ú·ÎÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙÔ‡ÌÂÓ·», ÂÈÌ. ª. ¢·Ì·Ó¿Î˘), 23-44. ∞Ì¿ÙË, ∞. & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, Õ. (2002) ∆· Ï¿ıË ÛÙË ÁÚ·Ù‹ ¤ÎÊÚ·ÛË ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘ ‰ËÌÔÙÈÎÔ‡ Û¯ÔÏ›Ԣ: Ô ÚfiÏÔ˜ ÙÔ˘˜ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜, ¶Ú·ÎÙÈο ™˘Ó‰ڛԢ «™¯ÔÏÈ΋ ÁÓÒÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· ÛÙËÓ ÚˆÙÔ‚¿ıÌÈ· Âη›‰Â˘ÛË», ¶.∆.¢.∂. ¶·Ó/Ì›Ô˘ πˆ·ÓÓ›ÓˆÓ, 2002, 495-506. ∞ÓÓ›ÓÔ˘, ∆., µ·ÚÏoÎÒÛÙ·, ™., °Ô‡ÙÛÔ˜, ¢. & ∞. ª·Î¿ÎÔ˘-√ÚÊ·ÓÔ‡ (˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË). ∏ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÙÔ˘ ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘ ÙˆÓ ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÙÔ˘ °˘ÌÓ·Û›Ô˘. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 3Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙË ¢È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ •¤Ó˘ °ÏÒÛÛ·˜ (¢È‰·ÛηÏÂ›Ô ¡¤·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, ∂ıÓÈÎfi Î·È ∫·Ô‰ÈÛÙÚÈ·Îfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ, ∞ı‹Ó· 22-23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2004). Baker, C. (2001) (ÌÂÙ·ÊÚ. ∞. ∞ÏÂÍ·Ó‰ÚÔÔ‡ÏÔ˘, ÂÈÌ. ª. ¢·Ì·Ó¿Î˘) ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ ÛÙË ¢ÈÁψÛÛ›· Î·È ÙË ¢›ÁψÛÛË ∂η›‰Â˘ÛË. ∞ı‹Ó·, Gutenberg. µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™. & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, §. (2000) ∫·ıÔÚÈÛÌfi˜ EȤ‰ˆÓ °ÏˆÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜: ¢ÔÌË̤Ó˜ ¶ÚÔÊÔÚÈΤ˜ ™˘ÓÂÓÙ‡ÍÂȘ ˆ˜ ¢È·ÁÓˆÛÙÈÎfi ∂ÚÁ·Ï›Ô. ™ÙÔ: ∞ÓÙˆÓÔÔ‡ÏÔ˘, N., ∆Û·ÁÁ·Ï›‰Ë˜, ∞. & ªÔ˘ÌÙ˙‹, ª. (ÂÈÌ.) H ¢È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ •¤Ó˘/¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜: ∞Ú¯¤˜– ¶ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· - ¶ÚÔÔÙÈΤ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ∫¤ÓÙÚÔ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, 71-80. µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™. & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, §. (2003) ∂›Â‰· °ÏˆÛÛÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ˆ˜ ¢Â‡ÙÂÚË °ÏÒÛÛ·, ∫¤ÓÙÚÔ ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∞ÁˆÁ‹˜, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ. µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., ª¿ÚÎÔ˘, ª. & ∆ÚÈ·ÓÙ·Ê˘ÏÏ›‰Ô˘, §. (2001) °ÏˆÛÛÔÌ·ıËÛȷ΋ ÔÚ›· ÙˆÓ ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙˆÓ Î·È ·ÏÏÔ‰·ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ Ù˘ ‰Â˘ÙÂÚÔ‚¿ıÌÈ·˜ Âη›‰Â˘Û˘: ∂ÚÁ·Ï›· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜. ™ÙÔ: ¢·Ì·Ó¿Î˘, ª. (ÂÈÌ.) ∂›Â‰· Î·È ∫ÚÈÙ‹ÚÈ· ¢È·›ÛÙˆÛ˘/¶ÈÛÙÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ ∂ÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ·˜. ƒ¤ı˘ÌÓÔ, ∂.¢π∞.ª.ª∂, 127-143. µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., π·ÎÒ‚Ô˘, ª., ∫¿ÓÙ˙Ô˘, µ., §‡ÙÚ·, µ., ™Ù·ÌÔ‡ÏË, ™., ∆˙‚ÂϤÎÔ˘, ª. & ÃÔÓ‰ÚÔÁÈ¿ÓÓË, µ. (˘fi ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË). ¢È·ÁÓˆÛÙÈο ÙÂÛÙ ÁÈ· ÙÔÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÂÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ·˜ Û ·È‰È¿. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 3Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙË ¢È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ •¤Ó˘ °ÏÒÛÛ·˜ (¢È‰·ÛηÏÂ›Ô ¡¤·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, ∂ıÓÈÎfi Î·È ∫·Ô‰ÈÛÙÚÈ·Îfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ, ∞ı‹Ó· 22-23 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2004). Cummins, J. (1999) (ÌÂÙ·ÊÚ. ™. ∞ÚÁ‡ÚË, ÂÈÛ.ÂÈÌ. ∂. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘) ∆·˘ÙfiÙËÙ˜ ˘fi ¢È·Ú·ÁÌ¿Ù¢ÛË. ∞ı‹Ó·, Gutenberg. °ÂÚÔ‚·ÛÈÏ›Ԣ, ∫. & πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘ Õ. (2003) §¿ıË ÙˆÓ ÔÌ·ÎfiÊˆÓˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙË ÁÚ·Ù‹ ¤ÎÊÚ·ÛË. ™ÙÔ: °ÂˆÚÁÔÁÈ¿ÓÓ˘, ¶. (2003) ¶Ú·ÎÙÈο 6Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ «¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ Âη›‰Â˘ÛË – ÂÏÏËÓÈο ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚË ‹ ͤÓË ÁÏÒÛÛ·: ÌÈ· ‰È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË, ∫¤ÓÙÚÔ ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∂η›‰Â˘Û˘, ¶·Ó/ÌÈÔ ¶·ÙÚÒÓ. °ÚfiÏÏÈÔ˜, °., ∫·Ú·ÓÙ·˚‰Ô˘, ƒ. ∫ÔÚÔÌfi΢, ¢., ∫ÔÙ›Ó˘, Ã., & §È¿Ì·˜, ∆. (2002) °Ú·ÌÌ·ÙÈÛÌfi˜ Î·È Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛË. ∞ı‹Ó·, ªÂÙ·›¯ÌÈÔ.
¢›ÁψÛÛÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Û¯ÔÏ›·: ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·
101
∑¿Áη, ∂. (2001) ∏ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏÒÛÛ·˜ ̤۷ ·fi Ù· Ì·ı‹Ì·Ù· ÂȉÈÎfiÙËÙ·˜: Ì›· ‚·ÛÈ΋ ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· Ì·ıËÙ¤˜ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ˆ˜ °1. ™ÙÔ: µ¿Ì‚Ԣη˜, ªÈ¯. & ÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (∂ÈÌ.) ª¿ıËÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ªËÙÚÈ΋˜ Î·È ˆ˜ ¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜. ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ, ¶.∆.¢.∂. ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ƒ¤ı˘ÌÓÔ, 6-8 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2000. ∞ı‹Ó·, ∞ÙÚ·fi˜, Ù.µ’, 287-296. πÔÚ‰·Ó›‰Ô˘, Õ. & ∫ÔÓ‰‡ÏË, ª. (2001) ∞Ó›¯Ó¢ÛË ÁψÛÛÈÎÒÓ ‰ÂÍÈÔÙ‹ÙˆÓ ·ÏÏfiÁψÛÛˆÓ Î·È Ê˘ÛÈÎÒÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ ÛÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô. ™ÙÔ: µ¿Ì‚Ԣη˜, ªÈ¯. & ÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (ÂÈÌ.) ª¿ıËÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ªËÙÚÈ΋˜ Î·È ˆ˜ ¢Â‡ÙÂÚ˘ °ÏÒÛÛ·˜. ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ, ¶.∆.¢.∂. ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∫Ú‹Ù˘, ƒ¤ı˘ÌÓÔ, 6-8 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2000. ∞ı‹Ó·, ∞ÙÚ·fi˜, Ù.µ’, 297-307. °ÎfiÙÔ‚Ô˜, ∞. & ª¿ÚÎÔ˘, °. (2004) ¶·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Î·È ·ÏÏÔ‰·Ô› Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Âη›‰Â˘ÛË. ∆‡¯Ô˜ µ’ ∞Ó·Ï˘ÙÈο ÛÙÔȯ›·. ∞ı‹Ó·, πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ ¶·È‰Â›·˜ √ÌÔÁÂÓÒÓ Î·È ¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ∂η›‰Â˘Û˘/À¶∂¶£. ∫¤ÓÙÚÔ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜/À¶∂¶£ (1997) ∏ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË. ∞ı‹Ó·. ∫ÔÈÏÈ¿ÚË, ∞. (1997) •¤ÓÔ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ªÂÙ·Ó¿ÛÙ˜, ÁÏÒÛÛ· Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ¤ÓÙ·ÍË. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ·Ú·ÙËÚËÙ‹˜. ∫ÔÈÏÈ¿ÚË, ∞., ∞ÁÔÚ·ÛÙfi˜, °. & ∑¿Áη, ∂. (2001) ∞Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ Ì›· ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ ÚfiÙ·ÛË ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ¡¤·˜ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ (¡∂°2) Û ·ÏÈÓÓÔÛÙÔ‡ÓÙ˜ Î·È ·ÏÏÔ‰·Ô‡˜ Ì·ıËÙ¤˜. ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ ∂ÈıÂÒÚËÛË, 32, 38-56. ∫Ô‡ÚÙË-∫·˙Ô‡ÏÏË µ. & ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘ ∂. (2001) ∂Ó‰˘Ó¿ÌˆÛË ÙÔ˘ ¢›ÁψÛÛÔ˘ ª·ıËÙ‹ Î·È Ù˘ °ÏÒÛÛ·˜/ÙˆÓ °ÏˆÛÛÒÓ ÙÔ˘. ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ «∏ ™˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ¢È‰·Ûηϛ·˜ Î·È ∂ÎÌ¿ıËÛ˘ °ÏˆÛÛÒÓ ÛÙËÓ ¶ÚÔÒıËÛË ÂÓfi˜ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ∂ÈÚ‹Ó˘ / Contribution of Language Teaching and Learning to the Promotion of a Peace Culture», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ∂Ê·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜/∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢, ∆Ì‹Ì· ∞ÁÁÏÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜ Î·È ºÈÏÔÏÔÁ›·˜. ∫ˆÛÙԇϷ-ª·ÎÚ¿ÎË, ¡. (2001) °ÏÒÛÛ· Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·. µ·ÛÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ. ∞ı‹Ó·, ªÂÙ·›¯ÌÈÔ. ™ÂÏÏ¿-ª¿˙Ë, ∂. (2001) ¢ÈÁψÛÛ›· Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·. ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∞ı‹Ó·, ¶ÚÔÛ΋ÓÈÔ. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (1997·) ∏ ·Ú·‰ÂÈÁÌ·ÙÈ΋ Û¯¤ÛË ÚÒÙ˘ Î·È ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÔÈ ·È‰·ÁˆÁÈΤ˜ Ù˘ Û˘Ó¤ÂȘ. ™ÙÔ: °ÂˆÚÁÔÁÈ¿ÓÓ˘, ¶. (ÂÈÌ.), £¤Ì·Ù· ‰È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ Âη›‰Â˘Û˘. ∞ı‹Ó·, Gutenberg, 131-143. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (1997‚) √‰ËÁ› Ë ‰›ÁψÛÛË Âη›‰Â˘ÛË ¿ÓÙ· ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›·; ™ÙÔ: °ÂˆÚÁÔÁÈ¿ÓÓ˘, ¶. (ÂÈÌ.), £¤Ì·Ù· ‰È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ Âη›‰Â˘Û˘. ∞ı‹Ó·, Gutenberg, 145- 155. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (1998) ™¯¤ÛÂȘ ÚÔÊÔÚÈÎÔ‡ Î·È ÁÚ·ÙÔ‡ ÏfiÁÔ˘ Î·È Ë ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜, ™‡Á¯ÚÔÓË ∂η›‰Â˘ÛË, 98, 29-36. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (2002) ¢›ÁψÛÛÔÈ ª·ıËÙ¤˜ ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi Û¯ÔÏ›Ô, ∂ÈÛً̘ ∞ÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi ∆‡¯Ô˜ 2002 («¢È·ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ¶Ú·ÎÙÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· Î·È ıˆÚËÙÈο ˙ËÙÔ‡ÌÂÓ·», ÂÈÌ. ª. ¢·Ì·Ó¿Î˘), 11-20. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (2003) ∏ ¢ÈÁψÛÛ›· ÛÙË ™¯ÔÏÈ΋ ∆¿ÍË - ¶·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ. ¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ «¢ÈÁψÛÛ›· Î·È Âη›‰Â˘ÛË». ∞ÏÂÍ·Ó‰ÚÔ‡ÔÏË, ¢ËÌÔÎÚ›ÙÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ £Ú¿Î˘. ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (2005) √È ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎÔ› Î·È ÔÈ ¢›ÁψÛÛÔÈ ª·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘˜. ™ÙÔ: µÚ·ÙÛ¿Ï˘, ∫. (ÂÈÌ.) ¢È‰·ÎÙÈ΋ ∂ÌÂÈÚ›· Î·È ¶·È‰·ÁˆÁÈ΋ £ÂˆÚ›· – ∫›ÌÂÓ· ÁÈ· ÙËÓ ∂ÈÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ, ∞ı‹Ó·: Ó‹ÛÔ˜.
102 EÈÛً̘ AÁˆÁ‹˜, £ÂÌ·ÙÈÎfi Ù‡¯Ô˜ 2005 ∆˙‚ÂϤÎÔ˘, ª., ∫¿ÓÙ˙Ô˘, µ., ™Ù·ÌÔ‡ÏË, ™., µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., ÃÔÓ‰ÚÔÁÈ¿ÓÓË, µ., ¶··ÁˆÚÁ·ÎfiÔ˘ÏÔ˜, π., §‡ÙÚ·, µ. & π·ÎÒ‚Ô˘, ª. (2004) ∏ ÂÏÏËÓÈ΋ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚË ÁÏÒÛÛ·: Îϛ̷η ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ Î·È Ì¤ÙÚËÛË ÙÔ˘ ÂȤ‰Ô˘ ÁÓÒÛ˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÛÙ· ÌÂÈÔÓÔÙÈο Û¯ÔÏ›· Ù˘ £Ú¿Î˘. ∆ÂÏÈ΋ ¤ÎıÂÛË ÛÙÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· «∂η›‰Â˘ÛË ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÔ·›‰ˆÓ 20022004». www.ecd.uoa.gr/museduc. ∆˙‚ÂϤÎÔ˘, M., ∫¿ÓÙ˙Ô˘, B., ™Ù·ÌÔ‡ÏË, ™., ÃÔÓ‰ÚÔÁÈ¿ÓÓË, µ., µ·ÚÏÔÎÒÛÙ·, ™., π·ÎÒ‚Ô˘, ª., §‡ÙÚ·, µ., ™ÈÔ‡Ë, ∞. & ∞. ∆ÂÚ˙‹ (2005) ªÂϤÙË Ù˘ ÂÏÏËÓÔÌ¿ıÂÈ·˜ ÛÙ· ÌÂÈÔÓÔÙÈο ‰ËÌÔÙÈο Û¯ÔÏ›· Ù˘ £Ú¿Î˘. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 13Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂Ù·ÈÚ›·˜ ∂Ê·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ∆ÛÈÙÛÈ‹˜, §. ¢. (2001) °ÏˆÛÛÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛË. ™ÙÔ: ÃÚÈÛÙ›‰Ë˜, ∞.-º. (ÂÈÌ.) ∂Á΢ÎÏԷȉÈÎfi˜ Ô‰ËÁfi˜ ÁÈ· ÙË ÁÏÒÛÛ·. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ∫¤ÓÙÚÔ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ °ÏÒÛÛ·˜, 81-83. Hatzidaki, A. (1992) Greek and French in Contact: the Case of Second-Generation Immigrants in Brussels (ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο). ™ÙÔ: ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ 10Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ EÙ·ÈÚ›·˜ EÊ·ÚÌÔṲ̂Ó˘ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜ (E.E.E.°.) "AÍÈÔÏfiÁËÛË ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ" (£ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 19-21 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 1991) £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. 242-251. ÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (1995) H ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ EÏÏËÓÈ΋˜ ·fi ŒÏÏËÓ˜ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˜. MÈ· ÎÔÈÓˆÓÈÔÁψÛÛÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË. ™ÙÔ: MÂϤÙ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ¶Ú·ÎÙÈο Ù˘ 15˘ EÙ‹ÛÈ·˜ ™˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ÙÔ˘ TÔ̤· °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·˜ Ù˘ ºÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ A.¶.£., £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 11-14 M·›Ô˘ 1994. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. 686-697. X·Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (2000) H ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ÛÙȘ ‘ηÓÔÓÈΤ˜’ Ù¿ÍÂȘ. ™ÙÔ: ™ÎÔ‡ÚÙÔ˘, ∂. (ÂÈÌ.) ∆ÂÙÚ¿‰È· ∂ÚÁ·Û›·˜ ¡¿ÍÔ˘: ¢ÈÁψÛÛ›·. ƒfi‰Ô˜: ¶·Ó/ÌÈÔ ∞ÈÁ·›Ô˘-¶.∆.¢.∂., ∂¶∂∞∂∫. 73-89. X·Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (2001) °È· ÌÈ· ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜ ‘Ì ¤ÌÊ·ÛË ÛÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ’. ™ÙÔ: µ¿Ì‚Ԣη˜, ªÈ¯. & ∞. ÷Ù˙ˉ¿ÎË (ÂÈÌ.) ª¿ıËÛË Î·È ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˆ˜ ÌËÙÚÈ΋˜ Î·È ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÁÏÒÛÛ·˜. (¶Ú·ÎÙÈο Û˘Ó‰ڛԢ ÙÔ˘ ¶.∆.¢.∂ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ∫Ú‹Ù˘, ƒ¤ı˘ÌÓÔ, 6-8 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2000). ∞ı‹Ó·: AÙÚ·fi˜. Ù.µ’, 393-403. X·Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. (2002) ∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ ÔÌ·‰ÔÛ˘ÓÂÚÁ·ÙÈ΋˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Û ÌÂÈÔÓfiÙËÙ˜: ¤Ó· Û¯¤‰ÈÔ Ì·ı‹Ì·ÙÔ˜. ™ÙÔ: ∆Ú¤ÛÛÔ˘, ∂˘. & ™. ªËٷΛ‰Ô˘ (ÂÈÌ.) ∏ ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÁÏÒÛÛ·˜ Î·È ÙˆÓ Ì·ıËÌ·ÙÈÎÒÓ. Eη›‰Â˘ÛË ÁψÛÛÛÈÎÒÓ ÌÂÈÔÓÔًوÓ. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË: ·Ú·ÙËÚËÙ‹˜, 245-252. ÷Ù˙ˉ¿ÎË, ∞. & ∫˘ÚÈ·˙‹˜, ¢. (2004) ™Ù¿ÛÂȘ ∞Ï‚·ÓÒÓ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË ‰ÈÁψÛÛ›· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÙÔ˘˜. ¶Ú·ÎÙÈο 6Ô˘ ¢ÈÂıÓÔ‡˜ ™˘Ó‰ڛԢ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ °ÏˆÛÛÔÏÔÁ›·. ƒ¤ı˘ÌÓÔ 18-21 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 2003. http://www. philology.uoc.gr Î·È CD-ROM.