หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อารัมภบท หลายทานไดเรียกรองถามหา ถึงพระธรรมเทศนาของหลวงปูดูลย อตุโล ใคร อยากจะไดฟงไดอาน อาตมาภาพขอสารภาพตามความเปนจริงวาธรรมเทศนาหรือ โอวาทของหลวงปูนั้นเปนสิ่งที่หาไดยากอยางยิ่ง ทั้งนี้เนื่องจากทานไมเคยเทศนเปน กัณฑๆ หรือแสดงเปนเรื่องราวยาวๆ เพียงแตเมื่อสอนภาวนาหรือกลาวตักเตือนลูก ศิษยหรือตอบคําถามตลอดถึงสนทนากับพระเถระอื่นๆ หลวงปูก็จะกลาวอยางสั้นๆ ดวยความระมัดระวัง ยกขอธรรมะมากลาวอยางยอๆ เทานั้นเอง นอกจากนี้ทานไมเคย แสดงในพิธีการงานใดอีกเลย เพื่อเปนการสนองความตองการแกทานที่สนใจในคติ ธรรมคําสอนของหลวงปู อาตมาภาพจึงพยายามรวบรวมธรรมะสั้นๆ ทั้งที่เปนสัจธรรม ลวนๆ หรือเปนคําสอนคําเตือน และ ธรรมะที่ทานกลาวตอบคําถามของผูถาม ตลอดถึง พระพุทธพจนบางตอนจากพระไตรปฏก ที่หลวงปูชอบยกขึ้นมาปรารภใหฟงเสมอๆ เพราะไดอยูกับหลวงปูมาเปนเวลายาวนานตลอดอายุขัยของทาน จากที่เคยไดบันทึกไว บาง หรือจําไวบางพรอมเลาถึงเหตุการณ สถานที่ และบุคคลที่เกี่ยวของเพื่อเขาใจไดงาย หรือชวนอานไดบางรวมไวในหนังสือเลมนี้เปนครั้งแรกฯ สิ่งที่นาสังเกตและนาอัศจรรย อยางหนึ่ง คือ หลวงปูมีปกติเปนผูไมพูดหรือพูดนอยที่สุด แตมีปฏิภาณไหวพริบเร็วฉับ ไวมาก และไมมีผิดพลาด พูดสั้นยอ แตอมความหมายไวอยางสมบูรณ คําพูดของทาน แตละประโยคมีความหมายและเนื้อหาจบลงโดยสิ้นเชิง เสมือนหนึ่งสะกดจิตผูฟงหรือผู ถาม ใหฉุกคิดอยูเปนเวลานาน แลวก็ตองใชความตริตรองดวยปญญาอยางลึกซึ้ง อนึ่ง ทานผูอานอาจสงสัยวา ขอธรรมะของหลวงปูในเลมนี้เห็นมีทั้งธรรมะแบบ ธรรมดาก็มี แบบชวนขบขันก็มี และแบบสัจธรรมลวนก็มี ทําไมจึงไมเรียงลําดับใหผูอาน ไดอานจากงายไปหายาก หรือจากต่ําไปหาสูง เปนตนฯ ที่ไมไดเรียงลําดับไวเชนนั้น ก็ เพราะวาขอความของธรรมะและเรื่องนั้นมีใจความจบลงเฉพาะหนาแตละหนาอยูแลว และถือวาเปนการเปลี่ยนบรรยากาศทางความคิดไปในตัวดวย หรือหากเปนการไม เหมาะสมประการใด โดยเปนการบังอาจเกินควร หรือผิดพลาดบกพรองประการใด ขอ ทานผูคงแกเรียนทั้งหลายไดเมตตาอภัยแกอาตมา ผูมีสติปญญาอันนอยนิดนี้ดวยเถิด.
พระครูนันทปญญาภรณ 1 กรกฎาคม 2528 จากหนังสือ หลวงปูฝากไว หลวงปูดลู ย อตุโล
2
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
สังเขปประวัติ (หลวงปูดลู ย อตุโล) หลวงปูดูลย อตุโล นับเปนศิษยอาวุโสรุนแรกของหลวงปูมั่น ภูริทัตโต พระอาจารยใหญฝายอรัญญวาสี ในยุคปจจุบัน พระเถระที่เปนสหธรรมิก และ มีอายุรุนเดียวกันกับหลวงปูดูลย ไดแก หลวงปูสิงห ขันตยาคโม วัดปาสาลวัน นครราชสีมา และ หลวงปูขาว อนาลโย วัดถ้ํากลองเพล จ.อุดรธานี ดวยความ ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบของหลงปูดูลย ทานจึงมีศิษยสําคัญๆ หลายองค ศิษยรุน แรกๆ ก็มี หลวงปูฝน อาจาโร วัดปาอุดมสมพร จ.สกลนคร หลวงปูออน ญาณ สิริ วัดปานิโครธาราม จ.อุดรธานี หลวงปูสาม อกิญจโน วัดปาไตรวิเวก จ.สุรินทร และ พระเทพสุธาจารย (หลวงปูโชติ คุณสัมปนโน) วัดวชิราลงกรณ อ.ปากชอง จ. นครราชสีมา สําหรับศิษยอาวุโสของหลวงปูดูลยที่ยังมีชีวิตอยู ในปจจุบัน ไดแก พระวิสุทธิธรรมรังสี (หลวงพอเปลี่ยน โอภาโส) วัดปาโยธา ประสิทธิ์ จ.สุรินทร พระชินวงศาจารย วัดกระดึงทอง จ.บุรีรัมย หลวงพอสุวัจน สุวโจ วัดถ้ําศรีแกว จ.สกลนคร และ พระโพธินันทมุนี วัดบูรพาราม จ.สุรินทร เปนตน หลวงปูดูลย อตุโล เปนพระอริยเจาที่มีคุณธรรมล้ําลึก ทานเนนการ ปฏิบัติภาวนามากกวาการเทศนาสั่งสอน สําหรับพระสงฆและญาติโยมที่เขาไป กราบนมัสการและขอฟงธรรมะ หลวงปูมักจะใหธรรมะสั้นๆ แตมีความล้ําลึก สูงชั้นเสมอ ทานจะเทศนเรื่อง จิต เพียงอยางเดียว โดยจะย้ําใหเราพิจารณาจิต ในจิตอยูเสมอ หลวงปูดูลย อตุโล เกิดปชวด วันที่ 4 ตุลาคม พ.ศ. 2431 ที่บานปราสาท ต.เฉนียง อ.เมือง จ.สุรินทร ทานเกิดในตระกูล “เกษมสินธุ” เปนบุตรคนหัวป ในจํานวนพี่นองทั้งหมด 4 คน เมื่ออายุ 22 ป หลวงปูไดอุปสมบทที่วัดจุมพล สุทธาวาส อ.เมือง จ.สุรินทร โดยมีทานพระครูวิมลศีลพรต (ทอง) เปนพระ อุปชฌาย ในพรรษาที่ 6 หลวงปูไดเดินทางดวยเทาไปจังหวัดอุบลราชธานี พํานักอยูที่วัดสุทัศนาราม เพื่อเรียนปริยัติธรรม สอบไดนักธรรมชั้นตรี แลว เรียนบาลีไวยากรณตอถึงแปลมูลกัจจายนได หลวงปู ไดรูจักชอบพอกับหลวง ปูสิงห ขันตยาคโม ซึ่งตอมาเปนที่รูจักกันดีในนามของ แมทัพใหญแหงกองทัพ ธรรม ในสายของหลวงปูมั่น ภูริทัตโต ไดรับมอบหมายใหเปนหัวหนาทําการ เผยแพรธรรมะในสาย พุทโธ จนแพรหลายมาตราบเทาทุกวันนี้ 3
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ในปที่ 2 ที่หลวงปูไปพํานักอยูที่อุบลราชธานีนั้น หลวงปูมั่นไดธุดงคมา พํานักอยูที่วัดบูรพา ในเมืองอุบลราธานี หลวงปูดูลยและหลวงปูสิงห สอง สหายผูใครธรรม ไดไปกราบนมัสการและฟงธรรมของพระอาจารยใหญ เกิด ความอัศจรรยใจ และ ศรัทธา เปนที่ยิ่งจึงตัดสินใจเลิกละการเรียนดานปริยัติ ธรรม แลวออกธุดงคตามหลวงปูมั่นตอไป นับเปนศิษยหลวงปูมั่นในสมัยแรก และไดรวมเดินธุดงคตามหลวงปูมั่นไปในที่ตางๆ อยูนานป หลวงปูดูลยเที่ยว ธุดงคหาความวิเวกตามปาเขานานถึง 19 ป จึงไดรับคําสั่งจากผูบัญชาการ คณะสงฆใหหลวงปูเดินทางไปประจําอยูจังหวัดสุรินทรเพื่อจัดการศึกษาดาน ปริยัติธรรม และ เผยแพรขอปฏิบัติทางกัฏฐานไปดวยกัน หลวงปูจึงไดไป พํานักอยูประจําที่ ที่วัดบูรพาราม อ.เมือง จ.สุรินทร มาตั้งแต พ.ศ. 2477 จวบ จนบั้นปลายชีวิตของทานนับตั้งแตบัดนั้นมา แสงแหงรัศมีของพระธรรม ทั้ง ทางปริยัติ และ ทางปฏิบัติ ก็เริ่มฉายแสงรุงเรืองตลอดมา โดยหลวงปูรับภาระ ทั้งฝายคันถธุระและวิปสนาธุระ บริหารงานพระศาสนาอยางเต็มกําลังสามารถ ในปฏิปทาสวนตัวของทานนั้นไมเคยละทิ้งกิจธุดงค ทานยังคงบําเพ็ญ เพียรทางใจอยางสม่ําเสมอตลอดมา พรอมทั้งอบรมทางสมาธิภาวนาแก ผูสนใจปฏิบัติทั้งคฤหัสนและบรรพชิต ดวยเหตุที่หลวงปูมีเมตตาธรรมสูงจึง ชวยสงเคราะหบุคคลทั่วไปไดอยางกวางขวางโดยไมเลือกชั้นวรรณะ หลวงปูมี สุขภาพอนามัยดีเปนเยี่ยม แข็งแรง วองไว ผิวพรรณผองใส มีเมตตาเปน อารมณ สงบเสงี่ยม เยือกเย็นทําใหผูใกลชิด และผูกราบไหว เกิดความเคารพ เลื่อมใสศรัทธาอยางสนิทใจ หลวงปูดูลย อตุโล พระอริยเจาผูประเสริฐ ไดละเสียซึ่งสังขาร เมื่อวันที่ 30 ตุลาคม 2526 สิริรวมอายุได 96 ป กับ 26 วัน พระอรหันตธาตุของทานได เก็บรักษาไวใหสาธุชนไดสักการะที่พิพิธภัณฑกัมมัฏฐาน ในบริเวณวัดบูรพา ราม อ.เมือง จ.สุรินทร สวนคําสอนของหลวงปูซึ่งเปนคําสอนสั้นๆ และเฉียบ คม ล้ําลึกนั้นทานเจาคุณพระโพธินันทมุนี ไดรวบรวมและพิมพไวในหนังสือ “หลวงปูฝากไว” นับเปนหนังสือที่มีคุณคาแกนักปฏิบัติธรรมและผูสนใจทั่วไป หลวงปู เนนเรื่องการปฏิบัติภาวนา ใหพิจารณา จิตในจิต จนรูแจง ทานเทศนา แตเพียงสั้นๆ แตเฉียบคม ทานสอนวา 4
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“หลักธรรมที่แทจริงคือจิต จิตของเราทุกคนนั่นแหละคือหลักธรรม สูงสุด ที่อยูในจิตใจเรา นอกจากนั้นมันไมมีหลักธรรมใดๆ เลย… ขอใหเลิกละ การคิดและการอธิบายเสียใหหมดสิ้น จิตในจิตก็จะเหลือแตความบริสุทธิ์ ซึ่งมี ประจําอยูแลวในทุกคน” จากหนังสือ “หลวงปูฝากไว” หลวงปูดูลย อตุโล ธรรมะปฏิสันถาร เมื่อวันที่ ๑๘ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๒๒ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ พรอมดวยสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยี่ยมหลวงปูเปนการ สวนพระองค เมื่อทั้งสองพระองคทรงถามถึงสุขภาพอนามัยและการอยูสําราญ แหงอิริยาบถของหลวงปู ตลอดถึงทรงสนทนาธรรมกับหลวงปูแลว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงมีพระราชปุจฉาวา “หลวงปู การละกิเลสนั้น ควรละกิเลสอะไรกอน” หลวงปูถวายวิสัชนาวา “กิเลสทั้งหมดเกิดรวมอยูที่จิต ใหเพงมองดูที่จิต อันไหนเกิดกอน ใหละ อันนั้นกอน”
5
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
หลวงปูไมฝนสังขาร ทุกครั้งที่ลนเกลาฯ ทั้งสองพระองคเสด็จเยื่ยมหลวงปูดูลย อตุโล หลังจากเสร็จพระราชกรณียกิจในการเยี่ยมแลว เมื่อจะเสด็จกลับทรงมีพระ ราชดํารัสคําสุดทายวา “ขออาราธนาหลวงปูใหดํารงขันธอยูเกินรอยปเพื่อเปนที่เคารพนับถือ ของปวงชนทั่วไป หลวงปูรับไดไหม” ทั้งๆที่พระราชดํารัสนี้เปนสัมมาวจีกรรม ทรงประทานพรแกหลวงปูโดย พระราชอัธยาศัย หลวงปูก็ไมกลารับ และ ไมอาจฝนสังขารจึงถวายพระพรวา “อาตมาภาพรับไมไดหรอก แลวแตสังขารเขาจะเปนไปของเขาเอง” สิ่งที่อยูเหนือคําพูด อุบาสกผูคงแกเรียนคนหนึ่งสนทนากับหลวงปูวา “กระผมเชื่ อ ว า แม ใ นป จ จุ บั น พระผู ป ฏิ บั ติ ถึ ง ขั้ น ได บ รรลุ ม รรคผล นิพพาน ก็คงจะมีอยูไมนอย เหตุใดทานเหลานั้นจึงไมแสดงตนใหปรากฏ เพื่อใหผูสนใจปฏิบัติทราบวาทานไดบรรลุถึงคุณธรรมนั้นๆ แลวเขาจะไดมี กําลังใจและมีความหวังเพื่อเปนพลังเรงความเรงความเพียรในทางปฏิบัติให เต็มที่” หลวงปูกลาววา “ผูที่เขาตรัสรูแลว เขาไมพูดวาเขารูแลวซึ่งอะไร เพราะสิ่งนั้นมันอยู เหนือคําพูดทั้งหมด”
6
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ปรารภธรรมะเรื่องอริยสัจสี่... พระเถระฝา ยกัมมัฏฐานเขาถวายสักการะหลวงปูใ นวัน เขาพรรษาป 2499 หลังฟงโอวาทและขอธรรมะอันลึกซึ้งขออื่นๆ แลวหลวงปูสรุปใจความ อริยสัจสี่ใหฟงวา “จิตที่สงออกนอก.......................….เปนสมุทัย ผลอันเกิดจากจิตที่สงออกนอก... เปนทุกข จิตเห็นจิต…………………............ เปนมรรค ผลอันเกิดจากจิตเห็นจิต…………เปนนิโรธ” หลวงปูดูลย อตุโล ปจฉิมพจนแหงวจีสังขาร... “พระพุ ท ธเจ า พระองค ไม ได เ ข าสู นิพ พานในฌานสมาบั ติ อ ะไรที่ ไ หน หรอก เมื่อพระองคออกจากจตุตถฌานแลว จิตขันธหรือนามขันธก็ดับพรอม ไมมีอะไรหลงเหลือ นั่นคือพระองคทรงดับเวทนาขันธในภาวะจิตตื่น หรือวิถี จิตอันปกติของมนุษยครบพรอมทั้งสติและสัมปชัญญะ ไมถูกภาวะอื่นใดมา ครอบงําอําพรางใหหลงใหลใดๆทั้งสิ้น เปนภาวะแหงตนเองอยางบริบูรณ ภาวะอันนั้นจะเรียกวา มหาสุญญตา หรือ จักรวาลเดิม หรือ เรียกวา พระ นิพพาน อยางใดอยางหนึ่งก็ได เราปฏิบัติมาก็เพื่อเขาถึงภาวะอันนั้นเอง” หลวงปูเตือนพระผูประมาท ภิกษุผูอยูดวยความประมาทคอยนับจํานวนศีลของตนแตในตํารา คือ มี ความพอใจภูมิใจกับจํานวนศีลที่มีอยูในคัมภีรวาตนนั้นมีศีลถึง ๒๒๗ ขอ “สวนทีต่ ั้งใจปฏิบัติใหไดนั้น จะมีสักกี่ขอ”
7
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
จริง แตไมจริง ผูปฏิบัติกัมมัฏฐาน ทําสมาธิภาวนาเมื่อปรากฏผลออกมาในแบบตาง ๆ ยอมเกิดความสงสัยขึ้นเปนธรรมดา เชน เห็นนิมิตในรูปแบบที่ไมตรงกันบาง ปรากฏในอวัยวะรางกายของตนเองบาง สวนมากมากราบเรียนหลวงปูเพื่อให ชวยแกไขหรือ แนะนําอุบายปฏิบัติตอไปอีก มีจํานวนมากที่ถามวา ภาวนาแลว ก็เห็น นรก สวรรค วิมาน เทวดา หรือไมก็เปนองคพระพุทธรูปปรากฏอยูในตัว เราสิ่งที่เห็นเหลานี้เปนจริงหรือ? หลวงปูก็บอกวา “ที่เห็นนั้น เขาเห็นจริง แตสิ่งที่ถูกเห็น ไมจริง” แนะวิธีละนิมิต (หลวงปูดูลย อตุโล) ถามหลวงปูตอมาอีกวา นิมิตทั้งหลายแหลหลวงปูบอกวายังเปนของ ภายนอกทั้งหมด จะเอามาทําอะไรยังไมไดถาติดอยูในนิมิตนั้น ก็ยังอยูแคนั้น ไมกาวตอไปอีก จะเปนดวยเหตุที่กระผมอยูในนิมิตนี้มานานหรืออยางไร จึงหลีกไมพน นั่งภาวนาทีไร พอจิตสงบก็จะเขาถึงภาวะนั้นทันที หลวงปูโปรด ไดแนะวิธีละนิมิตดวย วาทําอยางไรจึงจะไดผล หลวงปูพูดวา “เออ นิมิตบางอยางมันก็สนุกดี นาเพลิดเพลินอยูหรอกแตถาติดอยูแคนั้นมัน ก็เสียเวลาเปลา วิธีละงายๆ ก็คือ อยาไปดูสิ่งที่ถูกเห็นเหลานั้น” “ใหดูผูเห็น แลวสิ่งที่ไมอยากเห็นนั้นก็จะหายไปเอง” เปนของภายนอก เมื่อวันที่ ๑๐ ธันวาคม ๒๕๒๔ หลวงปูอยูในงานประจําปวัดธรรมมงคล สุขุมวิท กรุงเทพฯ มีแมชีพราหมณหลายคนจากวิทยาลัยครูพากันเขาไปถาม ทํานองรายงานผลของการปฏิบัติวิปสนาใหหลวงปูฟงวา เขานั่งวิปสสนาจิต
8
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
สงบแลว เห็นองคพระพุทธรูปอยูในหัวใจของเขา บางคนวา ไดเห็นสวรรค เห็น วิ ม านของตั ว เองบ า ง บางคนว า เห็ น พระจุ ฬ ามณี เ จดี ย ส ถานบ า ง พรอมทั้งภูมิใจวา เขาวาสนาดี ทําวิปสนาไดสําเร็จ หลวงปูอธิบายวา “สิ่งที่ปรากฏเห็นทั้งหมดนั้น ยังเปนของภายนอกทั้งสิน้ จะนําเอามาเปน สาระที่พึ่งอะไรยังไมไดหรอก” หยุดเพื่อรู เมื่อเดือนมีนาคม ๒๕๐๗ มีพระสงฆหลายรูปทั้งฝายปริยัติและฝาย ปฏิบัติ ไดเขากราบหลวงปูเพื่อรับโอวาทและรับฟงการแนะแนวทางธรรมที่จะ พากันออกเผยแผธรรมทูตครั้งแรก หลวงปูแนะวิธีอธิบายธรรมะขั้นปรมัตถ ทั้งเพื่อสอนผูอื่นและเพื่อปฏิบัติตนเองใหเขาถึงสัจธรรมนั้นดวย ลงทายหลวงปู ไดกลาวปรัชญาธรรมไวใหคิดดวยวา “คิดเทาไรๆ ก็ไมรูตอเมื่อหยุดคิดไดจึงรู แตตองอาศัยความคิดนั่น แหละจึงรู” ทั้งสงเสริมทั้งทําลาย กาลครั้งนั้น หลวงปูไดใหโอวาทเตือนพระธรรมทูตครั้งแรกมีใจความ ตอนหนึ่งวา “ท า นทั้ ง หลาย การที่ จ ะออกจาริ ก ไปเผยแผ ป ระกาศพระศาสนานั้ น เปนไดทั้งสงเสริมพระศาสนาและทําลายพระศาสนา ที่วาเชนนี้เพราะองค ธรรมทูตนั่นแหละตัวสําคัญ คือ เมื่อไปแลวประพฤติตัวเหมาะสมมีสมณสัญญา จริยาวัตรงดงามตามสมณวิสัย ผูที่ไดพบเห็น หากยังไมเลื่อมใส ก็จะเกิดความ เลื่อมใสขึ้นสวนผูที่เลื่อมใสแลว ก็ยิ่งเพิ่มความเลื่อมใสมากขึ้นเขาไปอีก สวน องคที่มีความประพฤติและวางตัวตรงกันขามนี้ ยอมทําลายผูที่เลื่อมใสแลวให ถอยศรัทธาลง สําหรับผูที่ยังไมเลื่อมใสเลยก็ยิ่งถอยหางออกไปอีก จึงขอใหทุก
9
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ท า นจงเป น ผู พ ร อ มไปด ว ยความรู แ ละความประพฤติ ไ ม ป ระมาท สอนเขา อยางไรตนเองตองทําอยางนั้นใหไดเปนตัวอยางดวย” เมื่อถึงปรมัตถแลวไมตองการ กอนเขาพรรษาป ๒๔๙๖ หลวงพอเถาะ ซึ่งเปนญาติของหลวงปู และ บวชเมื่อวัยชราแลว ไดออกธุดงคติดตามทานอาจารยเทสก ทานอาจารยสาม ไปอยูจังหวัดพังงาหลายป กลับมาเยี่ยมนมัสการหลวงปู เพื่อศึกษาขอปฏิบัติ ทางกั ม มั ฏ ฐานต อ ไปอี ก จนเป น ที่ พ อใจ แล ว หลวงพ อ เถาะพู ด ตามประสา ความคุนเคยวา “หลวงปูสรางโบสถศาลาไดใหญโตสวยงามอยางนี้คงจะไดบุญไดกุศล อยางใหญโตทีเดียว” หลวงปูกลาววา “ที่เราสรางนี่ก็สรางเพื่อประโยชนสวนรวม ประโยชนสําหรับโลก สําหรับวัดวาศาสนาเทานั้นแหละ ถาพูดถึงเอาบุญ เราจะมาเอาบุญอะไรอยาง นี้” เปนการดัดนิสัยหรือเปลา เมื่อสงครามโลกครั้งที่สองผานพนไปแลวเปนเวลา ๖ ป ผลที่สงคราม ฝากไวใหก็คือ ความยากจนขนแคนแสนเข็ญดวยขาดแคลนเครื่องอุปโภค บริโภค ไดแผปกคลุมไปแลวทุกหยอมหญา โดยเฉพาะเครื่องนุงหมขาดแคลน อยางยิ่ง พระเณรในวัดตางๆมีสบงจีวรชุดเดียวก็บุญหนักหนาแลว พวกเรา เปนสามเณรอยูกับหลวงปูหลายรูป วันหนึ่ง สามเณรพรม ซึ่งเปนหลานหลวงปู รูปหนึ่งดวย เขาเห็นสามเณรชุมพลหมจีวรใหมและสวย จึงถามวา “จีวรนี้ทานไดแตไหนมา” เณรชุมพลตอบวา
10
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“เราเขาไปทําวาระถวายหลวงปู หลวงปูทานเห็นจีวรของเราขาด ทาน จึงประทานใหมาผืนหนึ่ง” เมื่อถึงวาระเณรพรม จึงหมจีวรขาดไปนวดเทาหลวงปูดวยคิดวาจะได อยางเขาบาง พอเสร็จวาระกําลังจะออกมา หลวงปูเห็นจีวรขาดคงจะสงสาร หลานอยางจับใจ จึงลุกไปเปดตูหยิบเอาของมายื่นใหพรอมกับสั่งวา “นี่เอาไปเย็บใหดี อยาหมทั้งที่ขาดอยางนี้” สามเณรพรมต อ งจํ า ใจรั บ ด า ยกั บ เข็ ม จากหลวงปู อ ย า งรวดเร็ ว ด ว ยความ ผิดหวัง ทุกขเพราะอะไร สุภาพสตรีวัยเลยกลางคนผูหนึ่ง เขานมัสการหลวงปู พรรณนาถึงฐานะ ของตนวาอยูในฐานะที่ดี ไมเคยขาดแคลนสิ่งใดเลย มาเสียใจกับลูกชายที่สอน ไมได ไมอยูในระเบียบแบบแผนที่ดี ตกอยูภายใตอํานาจอบายมุขทุกอยาง ทําลายทรัพยสมบัติ และ จิตใจของพอแมจนเหลือที่จะทนได ขอความกรุณา หลวงปูใหชวยแนะอุบายบรรเทาทุกขและแกไขใหลูกชายพนจากอบายมุขนั้น ดวย หลวงปูก็แนะนําสั่งสอนไปตามเรื่องราวนั้นๆ ตลอดถึงแนะอุบายทําใจให สงบ รูจักปลอยวางใหเปน เมื่อสุภาพสตรีนั้นกลับไปแลว หลวงปูปรารภธรรมะ ใหฟงวา “คนสมัยนี้ เขาเปนทุกขเพราะความคิด”
11
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อุทานธรรม หลวงปูยังกลาวธรรมกถาตอมาอีกวา “สมบัติพัสถานทั้งหลายมันมีประจําอยูในโลกนี้มาแลวอยางสมบูรณ ผู ที่ขาดปญญาและไรความสามารถ ก็ไมอาจจะแสวงหาเพื่อยึดครองสมบัติ เหลานั้นได ยอมครองตนอยูดวยความฝดเคืองและลําบากขันธ สวนผูที่มี ปญญามีความสามารถ ยอมแสวงหายึดสมบัติของโลก ไวไดอยางมากมาย อํานวยความสะดวกสบายแกตนไดทุกกรณี สวนพระอริยเจาทั้งหลาย ทานพยายามดําเนินตนเพื่อออกจากสิ่งเหลานั้นทั้งหมด ไปสูภาวะแหงความ ไมมีอะไรเลย เพราะวา ในทางโลกมีสิ่งที่มี สวนในทางธรรมมีสิ่งที่ไมมี” อุทานธรรมตอมา “เมื่อแยกพันธะแหงความเกี่ยวเนื่องจิตกับสรรพสิ่งทั้งปวงไดแลวจิตก็ หมดพันธะกับเรื่องโศก รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัสจะดีหรือเลว มันขึ้นอยูกับจิตที่ ออกไปปรุงแตงทั้งนั้น แลวจิตที่ขาดปญญา ยอมเขาใจผิดก็หลงอยูภายใต อํานาจของเครื่องรอยรัดทั้งหลายทั้งทางกายและทางใจอันโทษทัณฑทางกาย อาจมีคนอื่นชวยปลดปลอยไดบาง สวนโทษทางใจ มีกิเลสตัณหาเปนเครื่องรึง รัดไวนั้น ตองรูจักปลดปลอยตนดวยตนเอง” “พระอริยเจาทั้งหลาย ทานพนแลวจากโทษทั้งสองทาง ความทุกขจึง ครอบงําไมได” อุทานธรรมขอตอมา เมื่อบุคคลปลงผม หนวด เคราออกหมดแลว และไดครองผากาสาวพัสตรเรียบรอยแลวก็นับวาเปนสัญลักษณแหงความเปนภิกษุได แตยังเปนได แตเพียงภายนอกเทานั้น ตอเมื่อเขาสามารถปลดสิ่งที่รกรุงรังทางใจ อันไดแก อารมณตกต่ําทางใจไดแลวก็ชื่อวาเปนภิกษุในภายในได
12
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ศรีษะที่ปลงผมหมดแลว สัตวเลื้อยคลานเล็กนอยเชน เหา ยอมอาศัย อยูไมไดฉันใด จิตที่พนจากอารมณ ขาดจากการปรุงแตงแลว ทุกขก็อาศัยอยู ไมไดฉันนั้นผูมีปกติเปนอยูอยางนี้ ควรเรียกเอาวา “เปนภิกษุแท”
พุทโธเปนอยางไร หลวงปูไดรับนิมนตไปโปรดญาติโยมที่กรุงเทพฯ เมื่อ ๓๑ มีนาคม ๒๕๒๑ ในชวงสนทนาธรรม ญาติโยมสงสัยวา พุทโธ เปนอยางไร หลวงปูได เมตตาตอบวา “เวลาภาวนาอยาสงจิตออกนอก ความรูอะไรทั้งหลายทั้งปวงอยาไปยึด ความรูที่เราเรียนกับตําหรับตํารา หรือจากครูบาอาจารย อยาเอามายุงเลย ใหตัดอารมณออกใหหมด แลวก็เวลาภาวนาไปใหมันรู รูจากจิตของเรานั่น แหละ จิตของเราสงบเราจะรูเอง ตองภาวนาใหมากเขา เวลามันจะเปน จะเปน ของมันเอง ความรูอะไรๆ ใหมันออกจากจิตของเรา ความรู ที่ อ อกจากจิ ต ที่ ส งบนั่ น แหละเป น ความรู ที่ ลึ ก ซึ้ ง ถึ ง ที่ สุ ด ใหมันรูออกจากจิตเองนั่นแหละมันดี คือจิตมันสงบ ทําจิตใหเกิดอารมณอัน เดียว อยาสงจิตออกนอก ใหจิตอยูในจิต แลวใหจิตภาวนาเอาเอง ใหจิตเปนผู บริกรรมพุทโธ พุทโธอยูนั่นแหละ แลวพุทโธนั่นแหละ จะผุดขึ้นในจิตของเรา เราจะไดรูจักวา พุทโธ นั้นเปนอยางไร แลวรูเอง...เทานั้นแหละ ไมมีอะไร มากมาย” อยากไดของดี เมื่อตนเดือนกันยายน ๒๕๒๖ คณะแมบานมหาดไทย โดยมีคุณหญิง จวบ จิรโรจน เปนหัวหนาคณะ ไดนําคณะแมบานมหาดไทยไปบําเพ็ญสังคม สงเคราะหทางภาคอีสาน ไดถือโอกาสแวะนมัสการหลวงปู เมื่อเวลา ๑๘.๒๐ น. หลั ง จากกราบนมั ส การและถามถึ ง อาการสุ ข สบายของหลวงปู แ ละรั บ วั ต ถุ
13
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
มงคลเปนที่ระลึกจากหลวงปูแลว เห็นวาหลวงปูไมคอยสบาย ก็รีบออกมา แต ก็ยังมีสุภาพสตรีทานหนึ่ง ถือโอกาสพิเศษกราบหลวงปูวา “ดิฉันขอของดีจากหลวงปูดวยเถอะเจาคะ” หลวงปูจึงเจริญพรวา “ของดีก็ตองภาวนาเอาจึงจะได เมื่อภาวนาแลว ใจก็สงบ กาย วาจา ก็สงบ แลว กายก็ดี วาจา ใจ ก็ดี เราก็อยูดีมีสุขเทานั้นเอง” “ดิฉันมีภาระมาก ไมมีเวลาจะนั่งภาวนา งานราชการเดี๋ยวนี้รัดตัวมาก เหลือเกิน มีเวลาที่ไหนมาภาวนาไดคะ” หลวงปูจึงตองอธิบายใหฟงวา “ถามีเวลาสําหรับหายใจ ก็ตองมีเวลาสําหรับภาวนา” มี แตไมมี ป ๒๕๒๒ หลวงปูไปพักผอน และเยี่ยมพระอาจารยสมชาย ที่วัดเขาสุกิม จังหวัดจันทบุรี ขณะเดียวกันก็มีพระเถระอาวุโสรูปหนึ่งจากกรุงเทพฯ คือพระ ธรรมวราลังการ วัดบุปผาราม เจาคณะภาคทางภาคใตไปอยูฝกกัมมัฏฐานเมื่อ วัยชราแลว เพราะมีอายุออนกวาหลวงปูเพียงปเดียว เมื่อทานทราบวาหลวงปู เปนพระฝายกัมมัฏฐานอยูแลว ทานจึงสนใจและศึกษาถามถึงผลของการ ปฏิบัติ ทํานองสนทนาธรรมกันเปนเวลานาน และ กลาวถึงภาระของทานวา มัวแตศึกษาและบริหารงานการคณะสงฆมาตลอดวัยชรา แลวก็สนทนาขอ กัมมัฏฐานกับหลวงปูเปนเวลานาน ลงทายถามหลวงปูสั้นๆวา ทานยังมีโกรธ อยูไหม หลวงปูตอบเร็ววา “มี แตไมเอา”
14
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
รูใหพรอม ระหวางที่หลวงปูอยูรักษาพยาบาลที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณนั้น มีผูไป กราบนมัสการและฟงธรรมเปนจํานวนมาก คุณบํารุงศักดิ์ กองสุข เปนผูหนึ่งที่ สนใจในการปฏิบัติสมาธิภาวนานัยวาเปนลูกศิษยหลวงพอสนอง กตปุญโญ แหงวัดสังฆทาน จังหวัดนนทบุรี ซึ่งเปนวัดปฏิบัติที่เครงครัดฝายธุดงค กัมมัฏฐานในยุคปจจุบัน ไดปรารภการปฏิบัติธรรมกับหลวงปู ถึงเรื่องการละ กิเลสวา “หลวงปูครับ ทําอยางไรจึงจะตัดความโกรธใหขาดได” หลวงปูตอบวา “ไมมีใครตัดใหขาดไดหรอก มีแตรูทัน เมื่อรูทันมันก็ดับไปเอง” ไมตามใจผูถาม ผูที่อยูเฝารักษาพยาบาลหลวงปู ที่โรงพยาบาลจุฬาฯ ในรอบดึกมี จํานวนหลายทานดวยกัน เขาเหลานั้นมีความสงสัยและอัศจรรยใจอยางยิ่ง โดยที่สังเกตเห็นวา บางวันพอเวลาดึกสงัดตีหนึ่งผานไปแลว ไดยินหลวงปู อธิบายธรรมะ นานประมาณสิบกวานาที แลวสวดยถาใหพร ทําเหมือนหนึ่งผู มารับฟงอยูเฉพาะหนาเปนจํานวนมาก ครั้นจะถามประพฤติการที่หลวงปูทํา เชนนั้นก็ไมกลาถาม ตอเมื่อเห็นหลวงปูทําเชนนั้นหลายครั้ง ก็ทนสงสัยตอไป ไมได จึงพากันถามหลวงปูตามลักษณาการนั้น หลวงปูจึงบอกวา “ความสงสัยและคําถามเหลานี้ มันไมใชเปนแนวทางปฏิบัติธรรม” ประหยัดคําพูด คณะปฏิบัติธรรมจากจังหวัดบุรีรัมยหลายทาน มีรอยตํารวจเอกบุลชัย สุคนธมัต อัยการจังหวัด เปนหัวหนา มากราบหลวงปู เพื่อฟงขอปฏิบัติธรรม และถามถึงวิธีปฏิบัติยิ่ง ๆ ขึ้นไปอีก ซึ่งสวนมากก็เคยปฏิบัติกับครูบาอาจารย แตละองคมาแลว และ แสดงแนวทางปฏิบัติไมคอยจะตรงกัน เปนเหตุใหเกิด 15
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ความสงสัยยิ่งขึ้น จึงขอกราบเรียนหลวงปูโปรดชวยแนะแนวปฏิบัติที่ถูกตอง และทําไดงายที่สุด เพราะหาเวลาปฏิบัติธรรมไดยาก หากไดวิธีที่งายๆ แลวก็ จะเปนการถูกตองอยางยิ่ง” หลวงปูบอกวา “ใหดูจิต ที่จิต” งาย แตทําไดยาก คณะของคุณดวงพร ธารีฉัตร จากสถานีวิทยุทหารอากาศ ๐๑ บางซื่อ นําโดย คุณอาคม ทันนิเทศ เดินทางไปถวายผาปา และกราบนมัสการครูบา อาจารยตามสํานักตาง ๆ ทางภาคอีสาน ไดแวะกราบนมัสการหลวงปู หลังจากถวายผาปา ถวายจตุปจจัยไทยทานแดหลวงปู และ รับวัตถุมงคลเปน ที่ระลึกจากทานแลว ตางคนตางก็ออกไปตลาดบาง พักผอนตามอัธยาศัยบาง มีอยูกลุมหนึ่งประมาณสี่หาคน เขาไปกราบขอใหหลวงปูแนะนําวิธีปฏิบัติ งายๆ เพื่อแกไขความทุกขความกลุมใจ ซึ่งมักจะเกิดขึ้นเปนประจํา วาควร ปฏิบัติอยางไรจึงไดผลเร็วที่สุดหลวงปูบอกวา “อยาสงจิตออกนอก” ทิ้งเสีย สุภาพสตรีทานหนึ่ง เปนชนชั้นครูบาอาจารย เมื่อฟงธรรมปฏิบัติจาก หลวงปูจบแลว ก็อยากทราบถึงวิธีไวทุกขที่ถูกตองตามธรรมเนียม เขาจึงพูด ปรารภตอไปอีกวา คนสมัยนี้ไวทุกขไมคอยจะถูกตองและตรงกัน ทั้งๆ ที่สมัย ร. ๖ ทานทําไวเปนอยางดีอยูแลว เชน เมื่อมีญาติผูใหญถึงแกกรรมลง ก็ใหไว ทุกข ๗ วันบาง ๕๐ วันบาง ๑๐๐ วันบาง แตปรากฏวาคนทุกวันนี้ทําอะไรรูสึก วาลักลั่นกันไมเปนระเบียบ ดิฉันจึงขอเรียนถามหลวงปูวา “การไวทุกขที่ ถูกตองนั้น ควรไวอยางไรเจาคะ” หลวงปูบอกวา “ทุกข ตองกําหนดรู เมื่อรูแลวใหละเสีย ไปไวมันทําไม”
16
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
จริงตามความเปนจริง สุภาพสตรีชาวจีนคนหนึ่ง ถวายสักการะแดหลวงปูแลว เขากราบเรียน วา “ดิฉันจะตองไปอยูที่อําเภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย เพื่อทํามาคาขายอยู ใกลญาติทางโนน ทีนี้บรรดาญาติ ๆ ก็เสนอแนะวา ควรจะขายของชนิดนั้น บาง ชนิดนี้บาง ตามแตเขาจะเห็นดีวาอะไรขายไดดี ดิฉันยังมีความลังเลใจ ตัดสินเอาเองไมไดวาจะเลือกขายของอะไร จึงใหหลวงปูชวยแนะนําดวยวา จะ ใหดิฉันขายอะไรจึงจะดีเจาคะ” “ขายอะไรก็ดีทั้งนั้นแหละ ถามีคนซื้อ” ไมไดตั้งจุดหมายไว เมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม ๒๕๒๒ คณะนายทหารประมาณ ๑๐ กวานาย เขานมัสการหลวงปูเมื่อเวลาค่ําแลว ก็จะเดินทางตอเขากรุงเทพฯ ในคณะของ นายทหารเหลานั้น มียศพลโทสองทาน หลังจากสนทนากับหลวงปูเปนเวลา พอสมควรแลว ก็ถอดเอาพระเครื่องจากคอของแตละทานรวมใสในพาน ถวายใหหลวงปูชวยอธิษฐานแผเมตตาพลังจิตให ทานก็อนุโลมตามความ ประสงค แลวก็มอบใหคืนไป นายพลทานหนึ่งถามวา “ทราบวามีเหรียญหลวง ปูออกมาหลายรุนแลว อยากถามหลวงปูวามีรุนไหนดังบาง” หลวงปูตอบวา “ไมมีดัง” คนละเรื่อง มีชายหนุมจากตางจังหวัดไกลสามสี่คนเขาไปหาหลวงปูขณะที่ทานนั่ง พักผอนอยูที่มุขศาลาการเปรียญ ดูอากัปกิริยาของเขาแลวคงคุนเคยกับพระ นักเลงองคใดองคหนึ่งมากอนแลว สังเกตจากการนั่งการพูด เขานั่งตามสบาย พูดตามถนัด ยิ่งกวานั้น เขาคงเขาใจวาหลวงปูนี้คงสนใจกับเรื่องเครื่องราง ของขลังอยางดี เขาพูดถึงชื่อเกจิอาจารยอื่นๆ วาใหของดีของวิเศษแกตน หลายอยาง ในที่สุดก็งัดเอาของมาอวดกันเองตอหนาหลวงปู คนหนึ่งมีเขี้ยว
17
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
หมูตัน คนหนึ่งมีเขี้ยวเสือ อีกคนมีนอแรด ตางคนตางอวดอางวาของตนดี วิเศษอยางนั้นอยางนี้ มีคนหนึ่งเอยวา “หลวงปูฮะ อยางไหนแนดีวิเศษกวากันฮะ” หลวงปูก็อารมณรื่นเปนพิเศษยิ้ม ๆ แลววา “ไมมีดี ไมมีวิเศษอะไรหรอก เปนของสัตวเดียรัจฉานเหมือนกัน” ปรารภธรรมะใหฟง คราวหนึ่ง หลวงปูกลาวปรารภพระธรรมใหฟงวา เราเคยตั้งสัจจะจะ อานพระไตรปฎกจนจบ ในพรรษาที่ ๒๔๙๕ เพื่ อสํารวจดูวาจุดจบของ พระพุทธศาสนาอยูตรงไหน ที่สุดแหงสัจธรรม หรือที่สุดของทุกขนั้น อยู ตรงไหน พระพุทธองคทรงกลาวสรุปไววาอยางไร ครั้นอานไป ตริตรองไป กระทั่งถึงจบ ก็ไมเห็นตรงไหนที่มีสัมผัสอันลึกซึ้งถึงจิตของเรา ใหตัดสินไดวา นี่คือที่สิ้นสุดแหงทุกข ที่สุดแหงมรรคผล หรือ ที่เรียกวานิพพาน มี อ ยู ต อนหนึ่ ง คื อ ครั้ ง นั้ น พระสารี บุ ต รออกจากนิ โ รธสมาบั ติ ใ หม ๆ พระพุทธเจาตรัสถามเชิงสนทนาธรรมวา “สารีบุตร สีผิวของเธอผองใสยิ่งนัก วรรณะของเธอหมดจดผุดผองยิ่งนัก อะไรเปนวิหารธรรมของเธอ” พระสารีบุตรกราบทูลวา “ความวางเปลาเปนวิหารธรรมของขาพระองค” (สุญญตา) ก็เห็นมีอยูเพียงแคนี้แหละ ที่มาสัมผัสจิตของเรา
18
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
แนะนําตามวิทยฐานะ พระอาจารยสุจินต สุจิณโณ จบนิติฯ จากธรรมศาสตรนานแลว มีความ เลื่อมใสในทางปฏิบัติธรรม เคยไปฝากตัวเปนลูกศิษยหลวงปูหลุย เปนเวลา หลายป ตอมาเมื่อไดยินกิตติศัพทหลวงปูดูลยจึงลาหลวงปูหลุยมาปฏิบัติกับ หลวงปู ตลอดถึงขอบรรพชาอุปสมบทอยูตลอดมา อยูกับหลวงปูพอสมควรแก ความตองการแลว จึงกราบลาเพื่อเดินทางธุดงควิเวกตอไป หลวงปูแนะนําวา “สวนเรื่องของพระวินัยนั้น ใหศึกษาอานตํารับตําราใหเขาใจใหถูกตอง ทุกขอมูล เพื่อปฏิบัติไมใหผิด สวนธรรมะนั้น ถาอานมากก็จะมีวิตกวิจารณ มาก จึงไมตองอานก็ได ขอใหตั้งใจปฏิบัติเอาเพียงอยางเดียวก็พอ” แนะนําหลวงตาแนน หลวงตาแนน บวชเมื่อวัยเลยกลางคนไปแลว หนังสือก็อานไมออกสัก ตัว ภาษากลางก็พูดไมไดสักคํา ดีอยางเดียว คือ เปนคนตั้งใจดี ขยันปฏิบัติ กิจวัตรไมขาดตกบกพรอง วางายสอนงาย เมื่อเห็นพระรูปอื่นเขาออกไปธุดงค หรืออยูกับสํานักปฏิบัติกับครูบาอาจารยอื่นๆ ก็อยากจะไปกับเขาดวย จึงไป ลาหลวงปู ฯเมื่อหลวงปูอนุญาตแลว หลวงตาแนนกลับวิตกวา “กระผมไมรูหนังสือ ไมรูภาษาพูดเขา จะปฏิบัติกะเขาไดอยางไร” หลวงปูแนะนําวา “การปฏิบัติ ไมไดเกี่ยวกับอักขระพยัญชนะหรือคําพูดอะไรหรอก ที่รูวา ตนไมรูก็ดีแลว วิธีปฏิบัตินั้น สวนวินัยใหพยายามดูแบบอยางเขา แบบอยางครู บาอาจารยผูนํา อยาทําใหผิดแผกจากทาน สวนธรรมะใหดูที่จิตของตัวเอง ปฏิบัติที่จิต เมื่อเขาใจจิตแลวอยางอื่นก็เขาใจไดเอง”
19
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ภาระและปญหาประจํา การปกครองและการบริหารหมูคณะใหญ นอกจากจะตองแกปญหาเล็ก ใหญอยางอื่นแลว ก็มีปญหาขาดแคลนพระเจาอาวาส เราเคยไดยินแตการแยง เปนสมภารกัน แตลูกศิษยหลวงปูนั้นตองปลอบ ตองบังคับใหไปเปนสมภาร ไมเวนแตละป ที่มีญาติโยมยกขบวนมาขอใหหลวงปูสงพระไปเปนเจาอาวาส เมื่อหลวงปูเห็นวาองคไหนสมควรไปก็ขอรองใหไป สวนมากเมื่อไมอยากไปก็ มักจะอางวา กระผมกอสรางไมเกง อบรมไมเปน เทศนไมได ประชาสัมพันธ หรือรับแขกไมคลอง เปนตน จึงยังไมอยากจะไป หลวงปูก็สอนวา “สิ่งเหลานั้นไมจําเปนเทาไหรหรอก เรามีหนาที่ปฏิบัติกิจวัตรเทานั้นเอง บิณฑบาตฉันแลว ก็นั่งภาวนา เดินจงกรม ทําความสะอาดลานวัด เครงครัด ตามธรรมวินัย แคนี้ก็พอแลว การกอสรางอะไรๆ มันแลวแตญาติโยม เขาจะ ทําหรือไมทําก็แลวแตเขา” ปรารภธรรมะใหฟง ภาค ๒ หลวงปูสรงน้ําวันละหนึ่งครั้ง เวลาบายหาโมง เฉพาะน้ํารอนที่ผสมให อุนแลว กระทําอยูอยางนี้จนตลอดอายุขัยของทาน โดยมีพระเณรอยูรับใชชวย สรงถวายทาน หลังจากเช็ดตัวแหงดี จิตใจปลอดโปรงแลว ทานมักจะปรารภ ธรรมะใหฟง แลวแตจะมีธรรมะขอใดปรากฏขึ้นในขณะนั้น เชน ครั้งหนึ่งทาน ปรารภวา “ภิกษุเรา ถาปลูกความยินดีในเพศภาวะของตนไดแลว ก็จะมีแต วาม สุข เยือกเย็น ถาตัวเองอยูในเพศภิกษุ แตกลับไปยินดีในเพศอื่น ภาวะอื่น ความทุกขก็จะทับถมอยูร่ําไป หยุดกระหาย หยุดแสวงหาได นั่นคือภิกษุภาวะ โดยแท ความเปนพระนั้น ยิ่งจน ยิ่งมีความสุข”
20
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ปรารภธรรมะใหฟง ภาค ๓ จบพระไตรปฎกหมดแลว จําพระธรรมไดมากหลาย พูดเกง อธิบายได อยางซาบซึ้ง มีคนเคารพนับถือมาก ทําการกอสรางวัตถุไวไดอยางมากมาย หรือสามารถอธิบายถึง อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ไดอยางละเอียดแคไหนก็ตาม “ถายังประมาทอยู ก็นับวายังไมไดรับรสชาติของพระศาสนาแตประการ ใดเลยเพราะสิ่งเหลานี้ยังเปนของภายนอกทั้งนั้น เมื่อพูดถึงประโยชนก็เปน ประโยชนภายนอก คือ เปนไปเพื่อสงเคราะหสังคม เพื่อสงเคราะหผูอื่น เพื่อ สงเคราะหอนุชนรุนหลัง หรือ เปนสัญลักษณของศาสนวัตถุ สวนประโยชนของ ตนที่แทนั้น คือ ความพนทุกข จะพนทุกขไดก็ตอเมื่อรู จิตหนึ่ง” คิดไมถึง สํานักปฏิบัติแหงหนึ่ง ซึ่งเปนสาขาของหลวงปูนั่นเอง อยูดวยกันเฉพาะ พระประมาณหาหกรูป อยากจะเครงครัดเปนพิเศษ ถึงขั้นสมาทานไมพูดจากัน ตลอดพรรษา คือ ไมใหมีเสียงเปนคําพูดออกจากปากใคร ยกเวนการสวดมนต วัตร หรือสวดปาฏิโมกขเทานั้น ครั้นออกพรรษาแลว พากันไปกราบหลวงปู เลาถึงการปฏิบัติอยางเครงของพวกตนวา “นอกจากปฏิบัติขอวัตรอยางอื่นแลวสามารถหยุดพูดไดตลอดพรรษา อีกดวย” หลวงปูฟงแลวยิ้มหนอยหนึ่ง พูดวา “ดีเหมือนกัน เมื่อไมพูดก็ไมมีโทษทางวาจา แตที่วาหยุดพูดไดนั้น เปนไปไมไดหรอก นอกจากพระอริยบุคคลผูเขานิโรธสมาบัติชั้นละเอียด ดั บ สั ญ ญาเวทนาเท า นั้ น แหละที่ ไ ม พู ด ได นอกนั้ น พู ด ทั้ ง วั น ทั้ ง คื น ยิ่งพวกที่ตั้งปฏิญาณวาไมพูดนั่นแหละยิ่งพูดมากกวาคนอื่น เพียงแตไมออก เสียงใหคนอื่นไดยินเทานั้นเอง”
21
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อยาตั้งใจไวผิด นอกจากหลวงปูจะนําปรัชญาธรรมที่ออกจากจิตของทานมาสอนแลว โดยที่ทานเคยอานพระไตรปฎกจบมาแลว ตรงไหนที่ทานเห็นวาสําคัญและ เปนการเตือนใจในทางปฏิบัติใหตรงและลัดที่สุดทานก็จะยกมากลาวเตือนอยู เสมอ เชน หลวงปูยกพุทธพจนตอนหนึ่งที่พระพุทธเจาตรัสวา “ภิกษุทั้งหลาย พรหมจรรยนี้ เราประพฤติ มิใชเพื่อหลอกลวงคน มิใช เพื่อใหคนมานิยมนับถือ มิใชเพื่ออานิสงสลาภสักการะและสรรเสริญ มิใช อานิสงสเปนเจาลัทธิหรือแกลัทธิอยางนั้นอยางนี้ ที่แทพรหมจรรยนี้ เรา ประพฤติ เพื่อสังวาระ ความสํารวม เพื่อปหานะ ความละ เพื่อวิราคะ ความ หายกําหนัดยินดี และเพื่อนิโรธะ ความดับทุกข ผูปฏิบัติและนักบวชตองมุง ตามแนวทางนี้ นอกจากแนวทางนี้แลว ผิดทั้งหมด ” พระพุทธพจน หลวงปูวา ตราบใดที่ยังเปนปุถุชนอยู ตราบนั้นยอมมีทิฏฐิ และเมื่อ มีทิฏฐิแลวยากที่จะเห็นตรงกัน เมื่อเห็นไมตรงกัน ก็เปนเหตุใหโตเถียงวิวาท กันอยูร่ําไป สําหรับพระอริยเจาผูเขาถึงธรรมแลว ก็ไมมีอะไรสําหรับมาโตแยง กับใครใครจะมีทิฏฐิอยางไร ก็ปลอยเปนเรื่องของเขาไป ดังพุทธพจนตอนหนึ่ง ที่พระพุทธเจาตรัสวา “ภิกษุทั้งหลาย สิ่งใดอันบัณฑิตทั้งหลายในโลกกลาววามีอยู แมเรา ตถาคตก็กลาวสิ่งนั้นวามีอยู สิ่งใดอันบัณฑิตทั้งหลายในโลกกลาววาไมมี แม เราตถาคตก็กลาวสิ่งนั้นวาไมมี ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เรายอมไมวิวาทโตเถียง กับโลก แตโลกยอมวิวาทโตเถียงกับเรา” ผูไมมีโทษทางวาจา เมื่อวันที่ ๒๑ กุมภาพันธ ๒๕๒๖ หลวงปูกําลังอาพาธหนัก พักรักษาอยูที่ หองพระราชทาน ตึกจงกลณี โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ หลวงปูสาม อกิญจโณ เดินทางไปเยี่ยมหลวงปูถึงหองพยาบาล ขณะนั้นหลวงปูกําลังนอนพักผอนอยู 22
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
เมื่อหลวงปูสามขยับไปนั่งใกลชิดแลวก็ยกมือไหว หลวงปูดูลยก็ยกมือรับไหว แลวตางองคก็นั่งอยูเฉยตลอดระยะเวลานาน เมื่อสมควรแกเวลาอยางยิ่งแลว หลวงปูสามประนมมืออีกครั้งหนึ่ง พรอมกับจํานรรจาวา “กระผมกลับกอน” หลวงปูดูลยวา “อือ” ตลอดเวลาเกือบสองชั่วโมง ไดยินเพียงแคนี้เอง เมื่อหลวงปูสามกลับไป แลว อดที่จะถามไมไดวา หลวงปูสามอุตสาหมานั่งตั้งนาน ทําไมหลวงปูจึงไม สนทนาพูดอะไรกับทานบางหลวงปูตอบวา “ธุระมันหมดแลว จึงไมจําเปนที่จะตองพูดอะไร” ขันติบารมี เทาที่อยูใกลชิดกับหลวงปูตลอดเวลาอันยาวนาน ไมเคยเห็นทานแสดง อากัปกิริยาใด ๆ ใหเห็นวา ทานอึดอัดหรือรําคาญจนทนไมไดถึงตองบน อุบอิบอูอี้กรณีใด ๆ ทั้งสิ้น เชน ไปเปนประธานในงานสถานที่ใด ๆ ไมเคยเปน เจากี้เจาการ รื้อฟน หรือใหเขาจัดแจงดัดแปลงใหม หรือไปสถานที่ที่เปนกิจ นิมนต แมจะตองนั่งนาน หรืออากาศอบอาวอยางไร ก็ไมเคยบน เวลาเจ็บไข ไมสบาย หรือเวลาเผอิญอาหารมาไมตรงตอเวลา แมจะหิวกระหายแคไหน ก็ ไมเคยบน หรือสําออย หรือแมรสชาติอาหารจะจืดจางอยางไร ก็ไมเคยเรียก หาเครื่องปรุงเพิ่มเติมอะไรเลย ตรงกันขาม ถาเห็นพระเถระไหนชอบเปนเจากี้ เจาการ ขี้บน หรือทําสําออย ใหคนอื่นเอาใจ เปนตน หลวงปูมักปรารภใหฟงวา “แคนี้อดทนไมไดหรือ ถาแคนี้อดทนไมได จะเอาชนะกิเลสตัณหาได อยางไร”
23
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ไมเบียดเบียนแมทางวาจา หลวงปูกลาววาจาบริสุทธิ์ เพราะทานกลาวเฉพาะวาจาที่เปนประโยชน และไมทําใหตนและผู อื่นเดือดรอนเพราะคําพูดของทานแมจะมีผูใดมาพูด เปนเหตุที่จะชวนใหทานวิพากษวิจารณใคร ๆ ใหเขาฟงสักอยาง ทานก็ไมเคย คลอยตามหลายครั้งที่มีผูถามทานวา หลวงปู “ทําไมพระนักพูดนักเผยแผระดับประเทศ บางองคเวลาพูดหรือเทศน ชอบพูดโจมตีคนอื่น พูดเสียดสีสังคมหรือพูดกระทบกระแทกพระเถระดวยกัน เปนตน พระพูดในลักษณะนี้ จางผมก็ไมนับถือดอกฯ” หลวงปูวา “ก็ทานมีภูมิรู ภูมิธรรมอยูอยางนั้น ทานก็พูดไปตามความรูความถนัด ของทานนั่นแหละ การจางใหนับถือไมมีใครเขาจางหรอก เมื่อไมอยากนับถือ ก็อยาไปนับถือซิ ทานคงไมวาอะไรหรอก” พระหลอกผี สวนมากหลวงปูชอบแนะนําสงเสริมพระเณรใหใสใจเรื่องธุดงคมมัฏฐานเปนพิเศษ เลยครั้งหนึ่งพระสานุศิษยมาชุมนุมกันจํานวนมาก ทั้งแก พรรษาและออนพรรษา หลวงปูชี้แนวทางวาใหพากันไปอยูปาหาทางวิเวก หรือ อยูตามเขาตามถ้ําเพื่อเรงความเพียร จะไดพนจากภาวะตกต่ําทางจิตบาง ยังมี พระรูปหนึ่งพูดออกมาพลอยๆ วา “ผมไมกลาไปครับเพราะผมกลัวผีหลอก” หลวงปูตอบเร็ววา “ผีที่ไหนเคยหลอกพระ มีแตพระนั่นแหละหลอกผี และตั้งกระบวนการ หลอกผีเปนการใหญเสียดวย คิดดูใหดีนะ วัตถุสิ่งของที่ชาวบานเขาเอามา บริจาคทําบุญนั้น แทบทั้งหมดลวนทําเพื่ออุทิศสงไปใหผีทั้งนั้น ผีพอแมปูยาตา ยายญาติ พี่ น อ งเขา แล ว พระเราเล า ประพฤติ ต นเหมาะสมแล ว หรื อ มีคุณธรรมอะไรบาง ที่จะสงผลใหถึงผีได ” … “ระวังอยามาเปนพระหลอกผี”
24
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ดีเหมือนกัน....แต นักปฏิบัติที่ตื่นอาจารย ตื่นสํานักใหม ๆ ในปจจุบันนี้มีอยูมาก นักนิยม หวยก็ตื่นอาจารยบอกใบหวย นักนิยมความศักดิ์สิทธิ์ยังมีอยูฉันใด นัก วิปสสนาก็ยอมตื่นอาจารยวิปสสนาฉันนั้น ดังนั้น กลุมชนเหลานี้จึงมีอยูมิใช นอย เมื่อเขาชอบใจอาจารยองคไหน เขาก็กลาวยกยององคนั้น ตลอดถึง ชักชวนคนอื่นใหชวยนับถือเห็นดวยกับตน ยิ่งปจจุบันนี้มีพระเทศนดังๆ มาก อัดเทปขายเผยแพรไดอยางมากมาย มีอุบาสิกานักฟงผูหนึ่งนําเทปนักเทศน ดังไปถวายใหหลวงปูฟงหลายมวน แตหลวงปูไมไดฟง เพราะตั้งแตทานเกิด มายังไมเคยมีวิทยุ มีเทปกับเขาเลยแมครั้งเดียว หรือสมมติวาถามี ทานก็คง เปดฟงไมเปน ตอมามีผูเอาเครื่องเทปไปเปดใหหลวงปูฟงจบหลายมวน แลว ถามทานวาฟงแลวเปนอยางไรบาง หลวงปูวา “ดีเหมือนกัน สํานวนโวหารสละสลวยนาฟง ทั้งรวยดวยคําพูด แตหา สาระแกนสารอะไรไมได การฟงแตละครั้งนั้น ควรใหไดอรรถรสของ ปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ จึงจะเปนสาระแกนสาร” นักปฏิบัติลังเลใจ ปจจุบันนี้ ศาสนิกชนผูสนใจในการปฏิบัติฝายวิปสสนามีความงวยงง สงสัยอยางยิ่งในแนวทางปฏิบัติ โดยเฉพาะผูเริ่มตนสนใจ เนื่องจากคณาจารย ฝายวิปสสนาแนะแนวทางปฏิบัติไมตรงกัน ยิ่งกวานั้นแทนที่จะอธิบายใหเขา เขาใจโดยความเปนธรรม ก็กลับทําเหมือนไมอยากจะยอมรับคณาจารยอื่น สํานักอื่น วาเปนการถูกตอง หรือถึงขั้นดูหมิ่นสํานักอื่นไปแลวก็เคยมีไมนอย ดั ง นั้ น เมื่ อ มี ผู ส งสั ย ทํ า นองนี้ ม ากและเรี ย นถามหลวงปู อ ยู บ อ ยๆ จึงไดยินหลวงปูอธิบายใหฟงอยูเสมอวา “การเริ่มตนปฏิบัติวิปสสนาภาวนานั้น จะเริ่มตนโดยวิธีไหนก็ไดเพราะ ผลมันเปนอันเดียวกันอยูแลว ที่ทานสอนแนวปฏิบัติไวหลายแนวนั้น เพราะ จริตของคนไมเหมือนกัน จึงตองมีวัตถุ สี แสง และคําสําหรับบริกรรม เชน พุท โธ อรหัง เปนตน เพื่อหาจุดใดจุดหนึ่งใหจิตรวมอยูกอน เมื่อจิตรวมสงบ แลว
25
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
บริกรรมนั้นก็หลุดหายไปเอง แลวก็ถึงรอยเดียวกัน รสเดียวกัน คือมี วิมุติ เปน แกน มีปญญา เปนยิ่ง” อยู ก็อยูใหเหนือ ผูที่เขานมัสการหลวงปูทุกคนและทุกครั้ง มักจะพูดเปนเสียงเดียวกันวา แมหลวงปูจะมีอายุใกลรอยปแลวก็จริง แตดูผิวพรรณยังผองใส และสุขภาพ อนามัยแข็งแรงดี แมผูที่อยูใกลชิดทานตลอดมาก็ยากที่จะไดเห็นทานแสดง อาการหมองคล้ํา หรืออิดโรย หรือหนานิ่วคิ้วขมวดออกมาใหเห็น ทานมีปรกติ สงบเย็น เบิกบานอยูเสมอ มีอาพาธนอย มีอารมณดี ไมตื่นเตนตามเหตุการณ ที่เกิดขึ้น ไมเผลอคลอยตามคําสรรเสริญ หรือคําตําหนิติเตียน มีอยูครั้งหนึ่ง ทามกลางพระเถระฝายวิปสสนา สนทนาธรรมเรื่องการปฏิบัติกับหลวงปู ถึง ปรกติจิตที่อยูเหนือความทุกข โดยลักษณาการอยางไร หลวงปูวา “การไมกังวล การไมยึดถือ นั่นแหละคือวิหารธรรมของนักปฏิบัติ” ตื่นอาจารย นักปฏิบัติธรรมสมัยนี้มีสองประเภท ประเภทหนึ่ง เมื่อไดรับขอปฏิบัติ หรือขอเสนอแนะนําจากอาจารย พอเขาใจแนวทางแลว ก็ตั้งใจเพียรพยายาม ปฏิบัติไปจนสุดความสามารถ อีกประเภทหนึ่ง ทั้งที่มีอาจารยแนะนําดีแลว ได ข อ ปฏิ บั ติ ถู ก ต อ งดี แ ล ว แต ก็ ไ ม ตั้ ง ใจทํ า อย า งจริ ง จั ง มี ค วามเพี ย รต่ํ า ขณะเดียวกันก็ชอบเที่ยวแสวงหาอาจารยไปในสํานักตางๆ ไดยินวาสํานักไหน ดีก็ไปทุกแหง ซึ่งลักษณะนี้มีอยูอยางมากมาย หลวงปูเคยแนะนําลูกศิษยวา “การไปหลายสํานักหลายอาจารย การปฏิบัติจะไมไดผล เพราะ การเดิน หลายสํานักนี้ คลายกับการเริ่มตนปฏิบัติใหมไปเรื่อย เราก็ไมไดหลักธรรมที่ แนนอน บางทีก็เกิดความลังเล งวยงง จิตก็ไมมั่นคง การปฏิบัติก็เสื่อม ไม เจริญคืบหนาตอไป”
26
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
จับกับวาง นักศึกษาธรรมะ หรือนักปฏิบัติธรรมะ มีสองประเภท ประเภทหนึ่ง ศึกษาปฏิบัติเพื่อเขาถึงความพนทุกขอยางแทจริง ประเภทสอง ศึกษาปฏิบัติ เพื่อจะอวดภูมิกัน ถกเถียงกันไปวันหนึ่ง ๆ เทานั้น ใครจําตําราหรืออางครูบา อาจารยไดมาก ก็ถือวาตนเปนคนสําคัญ บางทีเขาหาหลวงปู แทนที่จะถาม ธรรมะขอปฏิบัติจากทาน ก็กลับพนความรูความจําของตนใหทานฟงอยาง วิจิตรพิสดารก็เคยมีไมนอย แตสําหรับหลวงปูนั้นทนฟงไดเสมอ เมื่อเขาพูดจบ ลงแลวยังชวยตอใหหนอยหนึ่งวา “ผูใดหลงใหลในตําราและอาจารย ผูนั้นไมอาจพนทุกขได แตผูที่จะพน ทุกขไดตองอาศัยตําราและอาจารยเหมือนกัน” ทําจิตใหสงบไดยาก การปฏิบัติภาวนาสมาธินั้น จะใหไดผลเร็วชาเทาเทียมกันเปนไปไมได บางคนไดผลเร็ว บางคนก็ชาหรือยังไมไดผลลิ้มรสแหงความสงบเลยก็มี แตก็ ไมควรทอถอย ก็ชื่อวาเปนผูไดประกอบความเพียรทางใจ ยอมเปนบุญกุศลขั้น สูงตอจากการบริจาคทาน รักษาศีล เคยมีลูกศิษยเปนจํานวนมากเรียนถาม หลวงปูวา อุตสาหพยายามภาวนาสมาธินานมาแลว แตจิตไมเคยสงบเลย แสออกไปขางนอกอยูเรื่อย มีวิธีอื่นใดบางที่พอจะปฏิบัติได หลวงปูเคย แนะนําวิธีอีกอยางหนึ่งวา “ถึงจิตไมสงบก็ไมควรใหมันออกไปไกล ใชสติระลึกไปแตในกายนี้ ดูให เห็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา อสุภสัญญา หาสาระแกนสารไมได เมื่อจิตมอง เห็นชัดแลว จิตก็เกิดความสลดสังเวช เกิดนิพพิทา ความหนาย คลายกําหนัด ยอมตัดอุปทานขันธไดเชนเดียวกัน”
27
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
หลักธรรมแท มีอยูอยางหนึ่งที่ผูปฏิบัติชอบพูดถึง คือ ชอบโจษขานกันวา นั่งภาวนา แลวเห็นอะไรบาง ปรากฏอะไรบาง หรือไมก็วาตนนั่งภาวนามานานแลวไมเคย เห็นปรากฏอะไรออกมาบางเลย หรือไมบางคนก็วา ตนไดเห็นสิ่งนั้นสิ่งนี้อยู เสมอ ทําใหบางคนเขาใจผิดคิดวา ภาวนาแลวตนจะไดเห็นสิ่งที่ตองการเปน ตน หลวงปูเคยเตือนวา การปรารถนาเชนนั้นผิดทั้งหมด เพราะการภาวนานั้น เพื่อใหเขาถึงหลักธรรมที่แทจริง “หลักธรรมที่แทจริงนั้น คือ จิต ใหกําหนดดูจิต ใหเขาใจจิตตัวเองให ลึกซึ้ง เมื่อเขาใจจิตตัวเองไดลึกซึ้งแลว นั่นแหละไดแลวซึ่งหลักธรรม” เตือนศิษยไมใหประมาท เพื่อปองกันความประมาท หรือมักงายตอการประพฤติปฏิบัติของพระ เณร หลวงปูจึงสรรหาคําสอนตักเตือนไวอยางลึกซึ้งวา “คฤหั ส ถ ช นญาติ โ ยมทั่ ว ไป เขาประกอบอาชี พ การงานด ว ยความ ยากลําบาก เพื่อใหไดมาซึ่งวัตถุขาวของเงินทอง มาเลี้ยงครอบครัวลูกหลาน ของตน แมจะเหน็ดเหนื่อยเมื่อยลาอยางไรเขาก็ตองตอสู ขณะเดียวกันเขาก็ อยากไดบุญไดกุศลดวย จึงพยายามเสียสละทําบุญลุกขึ้นแตเชา หุงอาหาร อยางดีคอยใสบาตร กอนใส เขายกอาหารขึ้นทวมหัวแลวตั้งจิตอธิษฐาน ครั้น ใสแลวก็ถอยไปยอตัวยกมือไหวอีกครั้งหนึ่ง ที่เขาทําเชนนั้นก็เพื่อตองการบุญ ตองการกุศลจากเรานั่นเอง แลวเราเลา มีบุญกุศลอะไรบางที่จะใหเขา ไดประพฤติตนใหสมควรที่จะรับเอาของเขามากินแลวหรือ”
28
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
หนัก ๆ ก็มีบาง พระอาจารยสําเร็จ บวชมาแตวัยเด็ก จนอายุใกลหกสิบปแลว เปนพระ ฝายวิปสสนา ปฏิบัติเครงครัด ชื่อเสียงดี มีคนเคารพนับถือมาก แตในที่สุดก็ไป ไมรอด จิตใจเสื่อมลง เนื่องจากไปหลงรักลูกสาวของโยมอุปฏฐากถึงขั้นมาขอ ลาหลวงปูสึกไปแตงงาน ทุกคนตกตะลึงกับขาวนี้มาก ไมนาเชื่อวาจะเปนไปได เพราะ ปฏิ ป ทาของท า นเป น ที่ ย อมรั บ ว า จะต อ งอยู ส มณวิ สั ย จนตลอดชี วิ ต หากเปนเชนนั้นไป ก็จะเปนการเสื่อมเสียแกวงการฝายวิปสสนาอยางยิ่ง พระ เถระคณะสงฆและสานุศิษยของทาน จึงชวยกันปองกันทุกวิถีทางเพื่อใหทาน เปลี่ยนใจที่จะคิดสึกเสีย โดยเฉพาะหลวงปูเรียกมาตักเตือนแกไขอยางไรก็ไม สําเร็จ สุดทายอาจารยสําเร็จกลาวตอหลวงปูวา กระผมอยูไมได เพราะนั่ง ภาวนาที ไร เห็ น ใบหนา เขามาลอ งลอยปรากฏต อ หน า อยู ต ลอดเวลา หลวงปูตอบเสียงดังวา “ก็ไมภาวนาดูจิตของตัวเอง ไปภาวนาดูกนของเขา มันก็เห็นแตกนของ เขาอยูร่ําไปนั่นแหละ ไปอยากไปไหนก็ไปตามสบายไปเถอะ” มีปรกติไมแวะเกี่ยว อยูรับใชใกลชิดหลวงปูเปนเวลานานสามสิบกวาป จนถึงวาระสุดทาย ของทานนั้น เห็นวาหลวงปูมีปฏิปทา ตรงตอพระธรรมวินัย ตรงตอการปฏิบัติ เพื่อพนทุกขอยางเดียว ไมแวะเกี่ยวกับวิชาอาคม ศักดิ์สิทธิ์ หรือสิ่งชวนสงสัย อะไรเลยแมแตนอย เชน มีคนขอใหเปาหัวให ก็ถามวาเปาทําไม มีคนขอให เจิมรถ ก็ถามเขาวาเจิมทําไม มีคนขอใหบอกวันเดือนหรือฤกษดี ก็บอกวาวัน ไหนก็ดีทั้งนั้น หรือเมื่อทานเคี้ยวหมาก มีคนขอชานหมาก หลวงปูวา “เอาไปทําไม ของสกปรก”
29
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ทําโดยกิริยา บางครั้งอาตมานึกไมสบายใจ เกรงวาตัวเองจะมีบาป ที่เปนผูมีสวนให หลวงปูตองแวะเกี่ยวกับสิ่งที่ทานไมสนใจหรือไมถนัดใจครั้งแรก คือ วันนั้น หลวงปูไปรวมงานเปดพิพิธภัณฑบริขารทานอาจารยมั่น ที่วัดปาสุทธาวาส สกลนคร มีพระเถระฝายวิปสสนามากประชาชนก็มาก เขาเหลานั้นจึงถือ โอกาสเขาหาครูบาอาจารยทั้ง เพื่อกราบ เพื่อขอ จึงมีหลายคนที่มาขอใหหลวง ปูเปาหัว เมื่อเห็นทานเฉยอยู จึงขอรองทานวา หลวงปูเปาใหเขาใหแลวๆ ไป ทานจึงเปาใหตอมา เมื่อเสียไมไดก็เจิมรถใหเขา ทนออนวอนไมไดก็อนุญาต ใหเขาทําเหรียญ อดสงสารไมไดก็จุดเทียนชัยให และเขาพิธีพุทธาภิเษกวัตถุ มงคล แตก็มีความสบายใจเปนอยางยิ่งเมื่อฟงคําหลวงปูวา “การกระทําของเราในสิ่งเหลานี้เปนเพียงกิริยากายภายนอกที่เปนไปใน สังคม หาใชเปนกิริยาจิตที่นําไปสูภพ ภูมิ หรือมรรคผลนิพพานแตประการใด ไม” ปรารภธรรมะใหฟง ภาค ๔ “คําสอนทั้ง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธนั้น เปนเพียงอุบายใหคนทั้งหลาย หันมาดูจิตนั่นเอง คําสอนของพระพุทธองคมีมากมายก็เพราะ กิเลสมีมากมาย แตทางที่ดับทุกขไดมีทางเดียว คือ พระนิพพาน การที่เรามีโอกาสปฏิบัติธรรม ที่ถูกทางเชนนี้ มีนอยนัก หากปลอยโอกาสใหผานไปเราจะหมดโอกาสพนทุกข ไดทันในชาตินี้ แลวจะตองหลงอยูในความเห็นผิดอีกนานแสนนาน เพื่อจะพบ ธรรมอันเดียวกันนี้ ดังนั้น เมื่อเราเกิดมาพบพระพุทธศาสนาแลว รีบปฏิบัติให หลุดพนเสีย มิฉะนั้นจะเสียโอกาสอันดีนี้ไป เพราะวาเมื่อสัจธรรมถูกลืม ความมืดมนยอมครอบงําปวงสัตวใหอยูในกองทุกขสิ้นกาลนาน”
30
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ปรารภธรรมะใหฟง ภาค ๕ มิใชครั้งเดียวเทานั้นที่หลวงปูเปรียบเทียบธรรมะใหฟง มีอยูอีกครั้งหนึ่ง หลวงปูวา “ปญญาภายนอก คือ ปญญาสมมติ ไมทําใหจิตแจงในพระนิพพานได ต อ งอาศั ย ป ญ ญาอริ ย มรรคจึ ง จะเข า ถึ ง พระนิ พ พานได ความรู ข อง นักวิทยาศาสตรเชน ไอนสไตน มีความรูมาก มีความสามารถมาก แยก ปรมาณูที่เล็กที่สุด จนเขาถึงมิติที่ 4 แลว แตไอนสไตนไมรูจักนิพพาน จึงเขาถึง นิพพานไมได” “จิตที่แจงในอริยมรรคเทานั้นจึงเปนไปเพื่อการตรัสรูจริง ตรัสรูยิ่ง ตรัส รูพรอม เปนไปเพื่อความดับทุกข เปนไปเพื่อนิพพาน” วิธีระงับดับทุกขแบบหลวงปู ระหวาง พ.ศ. ๒๕๒๐ โลกธรรมฝ ายอนิฏฐารมณ กําลัง ครอบงํ า ขาราชการชั้นผูใหญในกระทรวงมหาดไทยอยางหนัก คือ เสื่อมลาภ เสื่อมยศ ถูกนินทา และ ทุกข แนนอน ความทุกขโศกอันนี้ยอมปกคลุมถึงบุตรภริยาดวย จึงมีอยูวันหนึ่ง คุณหญิงคุณนายหลายทานไดไปนมัสการหลวงปู พรรณนาถึง ความทุกขโศกที่กําลังไดรับอยู เพื่อใหหลวงปูไดแนะวิธีหรือชวยเหลืออยางใด อยางหนึ่งแลวแตทานจะเมตตา หลวงปูกลาววา “บุคคลไมควรเศราโศกอาลัยอาวรณถึงสิ่งนอกกายทั้งหลาย ที่มันผาน พนไปแลว มันหมดไปแลว เพราะสิ่งเหลานั้นมันไดทําหนาที่ของมันอยาง ถูกตองโดยสมบูรณที่สุดแลว”
31
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
เมื่อกลาวถึงสัจธรรมแลวยอมลงสูกระแสเดียวกัน มีทานผูคงแกเรียนหลายทานชอบถามวา คํากลาวหรือเทศนของหลวง ปู ดูคลายนิกายเซ็น หรือคลายมาจากสูตรเวยหลาง เปนตน อาตมาเรียนถาม หลวงปูก็หลายครั้งแลว ในที่สุดทานกลาวอยางเปนกลางวา “สัจธรรมทั้งหมดมีอยูประจําโลกอยูแลว พระพุทธเจาตรัสรูสัจธรรมนั้น แลวก็นํามาสั่งสอนสัตวโลก เพราะอัธยาศัยของสัตวไมเหมือนกัน หยาบบาง ประณีตบางพระองคจึงเปลืองคําสอนไวมากถึง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ เมื่อมีนักปราชญฉลาดสรรหาคําพูดใหสมบูรณที่สุด เพื่อจะอธิบายสัจธรรมนั้น นํามาตีแผเผยแจงแกผูมุงสัจธรรมดวยกัน เรายอมจะตองอาศัยแนวทางในสัจ ธรรมนั้นที่ตนเองไตรตรองเห็นแลววาถูกตองและสมบูรณที่สุดนําแผออกไป อีกโดยไมไดคํานึงถึงคําพูด หรือไมไดยึดติดในอักขระพยัญชนะตัวใดเลย แมแตนอยเดียว” ละเอียด หลวงพอเบธ วัดปาโคกหมอน ไดเขาสนทนาธรรมถึงการปฏิบัติทาง สมาธิภาวนาเลาถึงผลของการปฏิบัติขั้นตอ ๆ ไปวาไดบําเพ็ญสมาธิภาวนามา นาน ใหจิตเขาถึงอัปปนาสมาธิไดเปนเวลานานๆ ก็ได ครั้นถอยจากสมาธิ ออกมา บางทีก็เกิดความสุขเอิบอิ่มอยูเปนเวลานาน บางทีก็เกิดความสวาง ไสว เขาใจสรรพางคกายไดอยางครบถวน หรือ จะมีอะไรตองปฏิบัติตอไปอีก หลวงปูวา “อาศัยพลังอัปปนาสมาธินั่นแหละ มาตรวจสอบจิต อารมณทั้งหมด อยาใหเหลืออยู”
แลวปลอยวาง
วาง ในสมั ย ต อ มา หลวงพ อ เบธ พร อ มด ว ยพระสหธรรมิ ก อี ก สองรู ป และมีคฤหัสถหลายคนดวย เขานมัสการหลวงปู ฯ หลังจากหลวงปูไดแนะนํา ขอปฏิบัติแกผูที่เขามาใหมแลว หลวงพอเบธถามถึงขอปฏิบัติที่หลวงปูแนะเมื่อ 32
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
คราวที่แลว วาการปลอยวางอารมณ ทําไดเพียงชั่วคราว หรือชั่วขณะหนึ่ง เทานั้น ไมอาจใหอยูไดเปนเวลานาน หลวงปูวา “แมที่วาปลอยวางอารมณไดชั่วขณะหนึ่งนั้น ถาสังเกตจิตไมดี หรือสติ ไมสมบูรณเต็มที่แลว ก็อาจเปนไดวาละจากอารมณหยาบไปอยูกับอารมณ ละเอียดก็ได จึงตองหยุดความคิดทั้งปวงเสียแลวปลอยจิตใหตั้งอยูบนความไม มีอะไรเลย” ไมคอยแจม กระผมไดอานประวัติการปฏิบัติธรรมของหลวงปูเมื่อสมัยเดินธุดงควา หลวงปูเขาใจเรื่องจิตไดดีวา จิตปรุงกิเลส หรือวากิเลสปรุงจิต ขอนี้หมายความ วาอยางไร หลวงปูอธิบายวา “จิตปรุงกิเลส คือ การที่จิตบังคับให กาย วาจา ใจ กระทําสิ่งภายนอก ใหมี ใหเปน ใหดี ใหเลว ใหเกิดวิบากได แลวยึดติดอยูวา นั่นเปนตัว นั่นเปน ตน ของเรา ของเขา กิเลสปรุงจิต คือ การที่สิ่งภายนอกเขามาทําใหจิตเปนไป ตามอํานาจของมัน แลวยึดวามีตัว มีตนอยู สําคัญผิดจากความเปนจริงอยูร่ํา ไป” รูจากการเรียนกับรูจากการปฏิบัติ ศีล สมาธิ ปญญา วิมุ ติ ที่กระผมจําจากตํ าราและฟ งครู ส อนนั้น จะตรงกับเนื้อหาตามที่หลวงปูเขาใจหรือ หลวงปูอธิบายวา “ศีล คือ ปรกติจิตที่อยูปราศจากโทษ เปนจิตที่มีเกราะกําบังปองกันการ กระทําชั่วทุกอยาง สมาธิ ผลสืบเนื่องมาจากการรักษา ศีล คือ จิตที่มีความ มั่นคงมีความสงบเปนพลัง ที่จะสงตอไปอีก ปญญา ผูรู คือ จิตที่วาง เบาสบาย แจงแทงตลอดตามความเปนจริงอยางไร วิมุติ คือ จิตที่เขาถึงความวาง จาก ความวาง คือ ละความสบาย เหลือแตความไมมี ไมเปน ไมมีความคิดเหลืออยู เลย”
33
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อุบายคลายความยึด เมื่อกระผมทําความสงบใหเกิดขึ้นแลว ก็พยายามรักษาจิตใหดํารงอยู ในความสงบนั้นดวยดี แตครั้นกระทบกระทั่งกับอารมณอยางใดอยางหนึ่ง จิตก็มักจะสูญเสียสถานะที่พยายามธํารงไวนั้นร่ําไป หลวงปูวา “ถาเชนนั้น แสดงวาสมาธิของตนเองยังไมแข็งแกรงเพียงพอ ถาเปน อารมณแรงกลาเปนพิเศษ โดยเฉพาะอารมณที่เปนจุดออนของเราแลว ตอง แกดวยวิปสสนาวิธี จงเริ่มตนดวยการพิจารณาสภาวธรรมที่หยาบที่สุด คือ กายแยกใหละเอียด พิจารณาใหแจมแจงขยับถึงพิจารณานามธรรม อะไรก็ได ทีละคู ที่เราเคยแยกพิจารณามาก็มี ความดําความขาว ความมืดความสวาง เปนตน” เรื่องกิน กระผมไดปฏิบัติทางจิตมานาน ก็พอมีความสงบอยูบาง แตมีปญหาทาง อาหารบริโภคเนื้อสัตว คือ เพียงแตเห็นก็นึกเวทนาไปถึงเจาของเนื้อนั้น วาเขา ตองสูญเสียชีวิตเพื่อเราผูบริโภคแท ๆ คลายกับวาเราผูปฏิบัติจะขาดเมตตาไป มากเมื่อเกิดความกังวลใจ เชนนี้ ก็ทําความสงบใจไดยาก หลวงปูวา “ภิกษุจะบริโภคปจจัยสี่ตองพิจารณาเสียกอน เมื่อพิจารณาแลวเห็นวา การกินเนื้อสัตว คลายเปนการเบียดเบียนและขาดเมตตาตอสัตว ก็ใหงดเวน การฉันเนื้อเสีย พากันฉันอาหารเจตอไป” เรื่องกินมีอีก สมัยตอมาประมาณสี่เดือน ภิกษุกลุมนั้นมากราบเรียนหลวงปูอีก หลังจากออกพรรษาแลว บอกวาพวกกระผมฉันเจมาตลอดพรรษาดวยความ ยากลําบากอยางยิ่ง เพราะญาติโยมแถวบานโคกกลาง อําเภอปราสาท นั้น ไม มีใครรูเรื่องอาหารเจเลย ลําบากดวยการแสวงหา และลําบากแกญาติโยมผู อุปฏฐาก บางรูปถึงสุขภาพไมดี บางรูปเกือบไมพนพรรษา การทําความเพียรก็ ไมเต็มที่เทาที่ควร หลวงปูวา 34
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“ภิกษุเมื่อจะบริโภคปจจัยสี่ตองพิจารณาเสียกอน ครั้นเมื่อพิจารณาแลว เห็นวาอาหารที่ตั้งอยูเฉพาะหนานี้แมจะมีผักบางเนื้อบาง ปลาบาง ขาวสุกบาง แตก็เปนของบริสุทธิ์โดยสวนสาม คือ ไมไดเห็น ไมไดยิน และเขาไมไดฆาเพื่อ เจาะจงเรา และ เราก็แสวงหามาโดยชอบธรรมแลว ญาติโยมเขาก็ถวายดวย ศรัทธาเลื่อมใสแลว ก็พึงบริโภคอาหารนั้นไป ครูบาอาจารยของเราทานก็ ปฏิบัติอยางนี้มาแลวเหมือนกัน” เรื่องกินยังไมจบ เมื่อวันแรม ๒ ค่ํา เดือน ๓ พ.ศ. ๒๕๒๒ หลวงปูพักอยูที่วัดปาประโคนชัย เวลา ๒ ทุมผานไปแลว มีภิกษุกลุมหนึ่งซึ่งชอบเดินธุดงคไปตามที่ชุมนุมตาง ๆ ไดแวะเขาไปพักที่วัดปานั้นดวย หลังจากแสดงความคารวะตามสมณวิสัยแลว ก็กลาวถึงจุดเดนที่เขายึดถือเปนหลักปฏิบัติวา ผูบริโภคเนื้อสัตวคือผูสนับสนุน ใหคนฆาสัตว ผูบริโภคผักมีจิตเมตตาสูง สามารถพิสูจนไดวาเมื่อหันไปบริโภค ผักแลว จิตใจสงบเย็นดีขึ้น หลวงปูวา “ดีทีเดี ยวแหละ ทานผูใดสามารถฉั นมังสวิรัติไดก็เป นการดีมาก ขอ อนุโมทนาสาธุดวย สวนทานที่ยังฉันมังสะอยู หากมังสะเหลานั้นเปนของ บริสุทธิ์โดยสวนสาม คือ ไมไดเห็น ไมไดยิน ไมสงสัยวาเขาเจาะจง ไดมาดวย ความบริสุทธิ์แลว ก็ไมผิดธรรม ผิดวินัยแตประการใด อนึ่ง ที่วาจิตใจสงบ เยือกเย็นดีนั้น ก็เปนผลเกิดขึ้นจากพลังของการตั้งใจปฏิบัติใหถูกตองตามพระ ธรรมวินัยไมเกี่ยวกับอาหารใหม อาหารเกา ที่อยูในทองเลย” การคากับการปฏิบัติธรรม พวกกระผมมีภาระหนาที่ในการคาขาย ซึ่งบางครั้งจะตองพูดอะไร ออกไปเกินความเปนจริงบาง คากําไรเกินควรบาง แตกระผมก็มีความสนใจ และเลื่อมใสในการปฏิบัติทางสมาธิภาวนาอยางยิ่ง แลวก็ไดลงมือปฏิบัติมา บางแลวโดยลําดับ แตบางทานบอกวาภาระหนาที่อยางผมนี้มาปฏิบัติภาวนา ไมไดผลหรอก หลวงปูเห็นวาอยางไรเพราะเขาวาขายของเอากําไรก็เปนบาป อยู หลวงปูวา
35
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“เพื่อดํารงชีพอยูได ทุกคนจึงตองมีอาชีพการงาน และ อาชีพการงาน ทุกสาขายอมมีความถูกตอง ความเหมาะความควรอยูในตัวของมัน เมื่อทําให ถูกตองพอเหมาะพอควรแลว ก็เปนอัพยากตธรรม ไมเปนบาป ไมเปนบุญแต ประการใดสวนการประพฤติธรรมนั้นเปนสิ่งที่ควรกระทํา เพราะผูประพฤติ ธรรมเทานั้น ยอมสมควรแกการงานทุกกรณี” ความหลังยังฝงใจ ครั้งหนึ่งหลวงปูไปพักผอนที่วัดปาโยธาประสิทธิ์ พระเณรจํานวนมากมา กราบนมัสการหลวงปู ฟงโอวาทของหลวงปู แลวหลวงตาพลอย ผูบวชเมื่อแก แตสํารวมดี ไดปรารภถึงตนเองวากระผมบวชมานานก็พอสมควรแลว ยั ง ไม อ าจตั ด ห ว งอาลั ย ในอดี ต ได แม จ ะตั้ ง ใจอย า งไรก็ ยั ง เผลอจนได ขอทราบอุ บ ายวิ ธี อ ย า งอื่ น เพื่ อ ปฏิ บั ติ ต ามแนวนี้ ต อ ไปด ว ยครั บ กระผม หลวงปูวา “อย า ให จิ ต ใจแล น ไปสู อ ารมณ ภ ายนอก ถ า เผลอ เมื่ อ รู ตั ว ให รี บ ดึ ง กลับมา อยาปลอยใหมันรูอารมณดีหรือชั่ว สุขหรือทุกข ไมคลอยตาม และไม หักหาญ” หลวงปูกับเกจิอาจารย เมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๕๒๐ หลวงปูรับนิมนตไปรวมพิธีกรรม ที่วัดธรรม มงคล สุขุมวิท ในงานนี้ ทานรับนิมนตเขาไปนั่งปรกในพิธีพุทธาภิเษกวัตถุ มงคลดวย เมื่อเสร็จพิธีแลว ออกมานั่งพักที่กุฏิเล็กๆ แหงหนึ่ง สนทนากับ เหลาศิษยานุศิษยที่ศึกษาเลาเรียนอยูในกรุงเทพฯ เปนจํานวนหลายรูป และ คงจะมีรูปใดรูปหนึ่ง เมื่อกอนไมเคยเห็นหลวงปูเขาพิธีพุทธาภิเษก เพิ่งเห็นครั้ง นี้เอง เชนนี้กระมัง หลวงปูจึงวา “อาจารยองคอื่น ๆ เขานั่งปรกนั่งพุทธาภิเษกอยางไรเราไมรู สวนตัว เรานั่งสมาธิอยางเดียว ตามแบบฉบับของเรา”
36
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อยากเรียนเกง หนูไดฟงคุณตาสรศักดิ์ กองสุข แนะนําวา “ถาใครตองการเรียนเกงและ ฉลาดตองหัดนั่งภาวนา ทําสมาธิใหใจสงบเสียกอน หนูอยากจะเรียนเกงเรียน ฉลาดอยางเขา จึงพยายามนั่งภาวนาทําใจใหสงบ แตใจมันก็ไมยอมสงบสักที บางทีก็ยิ่งทวีความฟุงซานมากขึ้นก็มี เมื่อใจไมสงบเชนนี้ทําอยางไรจึงจะเรียน เกงเจาคะ” หลวงปูวา “เรียนอะไร ก็ใหมันรูอันนั้น เดี๋ยวก็เกงเองแหละ” “ที่ ใ จไม ส งบก็ ใ ห รู ว า มั น ไม ส งบ เพราะอยากสงบ มั น จึ ง ไม ส งบ ขอใหพยายามภาวนาเรื่อยๆ ไปเถอะ สักวันหนึ่งก็จะไดสงบตามตองการ” ไปธุดงคเพื่ออะไร พระเณรบางกลุมหลังจากออกพรรษาแลว นิยมพากันออกเที่ยวธุดงค ไปในที่ตางๆ มีการตระเตรียมบริขาร หรือชุดธุดงคกันอยางครบเครื่อง แตในการไปนั้นมีอยูหลายรูปที่ไปแบบผิดเปาหมาย เชน ทรงเครื่องกัมมัฏฐาน ไปรถทัว ร รถไฟบาง เที่ย วไปเยี่ ย มเพื่อนฝู ง ตามสํานั กงานต างๆ บา ง หลวงปูจึงกลาวทามกลางคณะกัมมัฏฐานวา “การกระทําตนเปนพระธุดงครูปงามนั้นยอมไมควร ผิดวัตถุประสงค ของการเดิ น ธุดงค ทุกองค พึง สําเหนียกให มากว า การประพฤติ ธุด งค กัมมัฏฐานนั้น มุงการฝกฝนขัดเกลาจิตใจ ใหปราศจากกิเลสประการเดียว เทานั้น การไปธุดงคกัมมัฏฐานแตตัว สวนใจไมไปนั้น ไมเปนการประเสริฐ เลย” หยุดตองหยุดใหเปน นักปฏิบัติกราบเรียนหลวงปูวา กระผมพยายามหยุดคิดหยุดนึกใหได ตามที่หลวงปูเคยสอน แตไมเปนผลสําเร็จสักที ซ้ํายังเกิดความอึดอัดแนนใจ
37
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
สมองมึนงง แตกระผมก็ยังศรัทธาวาที่หลวงปูสอนไวยอมไมผิดพลาดแน ขอทราบอุบายวิธีตอไปดวย หลวงปูบอกวา “ก็แสดงถึงความผิดพลาดอยูแลว เพราะเราบอกใหหยุดคิดหยุดนึก ก็ กลับไปคิดที่จะหยุดคิดเสียอีกเลา แลวอาการหยุดจะอุบัติขึ้นไดอยางไร จง กําจัดอวิชชาแหงการหยุดคิดหยุดนึกเสียใหสิ้น เลิกลมความคิดที่จะหยุดคิด เสียก็สิ้นเรื่อง” ผลคลายกันแตไมเหมือนกัน แรม ๒ ค่ํา เดือน ๑๑ เปนวันคลายวันเกิดของหลวงปู ซึ่งพอดีกับวันออก พรรษาแลวได ๒ วันของทุกป สานุศิษยทั้งฝายปริยัติและฝายปฏิบัติก็นิยม เดินทางไปกราบนมัสการหลวงปู เพื่อศึกษาและไตถามขอวัตรปฏิบัติ หรือ รายงานผลของการปฏิบัติมาตลอดพรรษา ซึ่งเปนกิจที่ศิษยของหลวงปูกระทํา อยูเชนนี้ตลอดมา หลังจากฟงหลวงปูแนะนําขอวัตรปฏิบัติอยางพิสดารแลว หลวงปูจบลงดวยคําวา “การศึกษาธรรม ดวยการอานการฟง สิ่งที่ไดก็คือ สัญญา (ความจําได) การศึกษาธรรมดวยการลงมือปฏิบัติ สิ่งที่เปนผลของการปฏิบัติ คือ ภูมิธรรม” มีอยูจุดเดียว ในนามสัทธิวิหาริกของหลวงปู มีพระมหาทวีสุข สอบเปรียญ ๙ ประโยค ไดเปนองคแรก ทางวัดบูรพารามจึงจัดฉลองพัดประโยค ๙ ถวาย หลังจากพระ มหาทวีสุขถวายสักการะแกหลวงปูแลว ทานไดใหโอวาทแบบปรารภธรรมะวา “ผูที่สามารถสอบเปรียญ ๙ ประโยคไดนั้น ตองมีความเพียรอยางมาก และมีความฉลาดเพียงพอ เพราะถือวาเปนการจบหลักสูตรฝายปริยัติ และตอง แตกฉานในพระไตรปฎก การสนใจทางปริยัติเพียงอยางเดียวพนทุกขไมได ตองสนใจปฏิบัติทางจิตตอไปอีกดวย”
38
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
หลวงปูกลาววา “พระธรรมทั้ง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธนั้น ออกไปจากจิตของระพุทธเจา ทั้งหมด” “ทุกสิ่งทุกอยางออกจากจิต อยากรูอะไรคนไดที่จิต” โลกกับธรรม วั น ที่ ๑๒ มี น าคม ๒๕๒๒ หลวงปู ไ ปพั ก ผ อ นวิ เ วกอยู ที่ วั ด ถ้ํ า ศรี แ ก ว ภูพาน สกลนคร เปนเวลา ๑๐ กวาวัน ค่ําวันสุดทายที่หลวงปูจะเดินทางกลับ ทานอาจารยสุวัจน พรอมพระเณรในวัดเขาไปกราบหลวงปูเพื่อการอําลาหลวง ปู ฯ ทานกลาววา “พักผอนอยูที่นี่สบายดี อากาศดี ภาวนาก็สบาย นึกถึงบรรยากาศเกา ๆ เมื่อสมัยเที่ยวธุดงค” แลวหลวงปูก็กลาวธรรโมวาทมีความตอนหนึ่งวา “สิ่งใดซึ่งสามารถรูได สิ่งนั้นเปนของโลก สิ่งใดไมมีอะไรจะรูได สิ่งนั้น คือธรรม” “โลกมีของคูอยูเปนนิจ แตธรรมเปนของสิ่งเดียวรวด” ควรถามหรือไม ผูสนใจในทางปฏิบัติหลายทานไมวาบรรพชิตหรือคฤหัสถ บางทาน นอกจากจะตั้งใจปฏิบัติเอาเองแลว ยังชอบเที่ยวแสวงหาครูบาอาจารยที่มี ความชํานาญในการแนะนําสั่งสอน ฟงธรรมจากทาน เปนตน ฯ ก็มีพระนัก ปฏิบัติคณะหนึ่งจากภาคกลาง ไปพักอยูหลายวันเพื่อฟงธรรมและเรียนถาม กัมมัฏฐานกับหลวงปู มีพระรูปหนึ่งพรรณนาความรูสึกของตนวา “กระผมเขาหาครูบาอาจารยมาก็หลายองคแลว ทานก็สอนดีอยูหรอก แตสวนมากมักสอนแตเรื่องระเบียบวินัย หรือวิธีธุดงคกัมมัฏฐาน และ ความสุข ความสงบอันเกิดจากสมาธิเทานั้น สวนหลวงปูนั้น สอนทางลัด ถึงสิ่ง
39
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
สุดยอด อนัตตา สุญญตา ถึงพระนิพพาน กระผมขออภัยที่บังอาจถามหลวงปู ตรง ๆ วา การที่หลวงปูสอนเรื่องนิพพานนั้น เดี๋ยวนี้หลวงปูถึงนิพพานแลว หรือยัง” หลวงปูปรารภวา “ไมมีอะไรจะถึง และไมมีอะไรจะไมถึง” การปฏิบัติธรรมนั้นเพื่ออะไร หลวงพอเบธ ซึ่งเปนญาติอยางใกลชิดของหลวงปู อยูที่วัดโคกหมอน แมทานจะบวชเมื่อวัยชรา แตก็เครงครัดตอการปฏิบัติธุดงคกัมมัฏฐานอยาง ยิ่งหลวงปูเคยยกยองวาปฏิบั ติไดผลดี วันหนึ่ งทานอาพาธหนักใกลจะ มรณภาพแลว ทานปรารภวา อยากเห็นหลวงปูเปนครั้งสุดทายเพื่อลาตาย อาตมาเรียนหลวงปูใหทราบเมื่อหลวงปูไปถึงแลว หลวงพอเบธลุกกราบ แลวลมตัวนอนตามเดิมโดยไมไดพูดอะไร แตมีอาการยิ้ม และ สดชื่นเห็นได ชัด ขณะนั้น สุรเสียงอันชัดเจนและนุมนวลของหลวงปูก็มีออกมาวา “การปฏิบัติทั้งหลายที่เราพยายามปฏิบัติมา ก็เพื่อจะใชในเวลานี้เทานั้น เมื่อถึงเวลาที่จะตาย ใหทําจิตใหเปนหนึ่ง แลวหยุดเพงปลอยวางทั้งหมด” ( หมายถึงออกจากฌานและดับพรอม ) หวังผลไกล เมื่อมีแขกหรืออุบาสกอุบาสิกาไปกราบนมัสการหลวงปู แตหลวงปูมี ปรกติไมเคยถามถึงเรื่องอื่นไกล มักถามวา ญาติโยมเคยภาวนาบางไหม ? บาง คนตอบวา เคย บางคนตอบวาไมเคยในจํานวนนั้นมีคนหนึ่งฉะฉานกวาใคร เขากลาววา ดิฉันเห็นวาพวกเราไมจําเปนตองมาวิปสสนาอะไรใหมันลําบาก ลําบนนัก เพราะปหนึ่งๆ ดิฉันก็ฟงเทศนมหาชาติจบทั้ง 13 กัณฑ ตั้งหลายวัด ท า นว า อานิ ส งส ก ารฟ ง เทศน ม หาชาติ นี้ จ ะได ถึ ง ศาสนาพระศรี อ าริ ย ก็จะพบแตความสุขความสบายอยู แลว ตองมาทรมานใหลําบากทําไม หลวงปูวา
40
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“สิ่งอันประเสริฐที่มีอยูเฉพาะหนาแลวไมสนใจ กลับไปหวังไกลถึงสิ่งที่ เปนแตเพียงการกลาวถึง เปนลักษณะของคนไมเอาไหนเลย ก็ในเมื่อมรรคผล นิพพานในศาสนาสมณโคดมในปจจุบันนี้ยังมีอยูอยางสมบูรณ กลับเหลวไหล ไมสนใจ เมื่อถึงศาสนาพระศรีอาริย ก็ยิ่งเหลวไหลมากกวานี้อีก” โลกนี้มันก็มีเทาที่เราเคยรูมาแลวนั่นเอง บางครั้งที่หลวงปูสังเกตเห็นวา ผูมาปฏิบัติยังลังเลใจ เสียดายในความ สนุกเพลิดเพลินแบบโลกลวน จนไมอยากจะมาปฏิบัติธรรม ทานแนะนําชวน คิดใหเห็นชัดวา “ขอใหทานทั้งหลายจงสํารวจดูความสุขวา ตรงไหนที่ตนเห็นวามันสุข ที่สุดในชีวิต ครั้นสํารวจดูแลวมันก็แคนั้นแหละ แคที่เราเคยรูเคยพบมาแลว นั่นเอง ทําไมจึงไมมากกวานั้น มากกวานั้นไมมี โลกนี้ มีอยูแคนั้นเอง แลวก็ ซ้ําๆ ซากๆ อยูแคนั้น เกิด แก เจ็บ ตาย อยูรํ่าไป มันจึงนาจะมีความสุขชนิด พิเศษกวา ประเสริฐกวานั้น ปลอดภัยกวานั้น พระอริยเจาทั้งหลาย ทานจึงสละ สุขสวนนอยนั้นเสีย เพื่อแสวงหาสุขอันเกิดจากความสงบกาย สงบจิต สงบ กิเลสเปนความสุขที่ปลอดภัยหาสิ่งใดเปรียบมิไดเลย” ไมยากสําหรับผูไมติดอารมณ วัดบูรพารามที่หลวงปูประจําอยูตลอดหาสิบป ไมไดไปจําพรรษาที่ไหน เลย เปนวัดที่ตั้งอยูในใจกลางเมือง หนาศาลากลางติดกับศาลจังหวัดสุรินทร ดวยเหตุนี้จึงมีเสียงรบกวนความสงบตลอดเวลา โดยเฉพาะเมื่อถึงฤดูงานชาง แฟร หรือ ฤดูเทศกาลแตละอยาง แสงเสียงอึกทึกครึกครื้นตลอดเจ็ดวันบาง สิบหาวันบาง ภิกษุสามเณรผูมี จิตใจออนไหวอยู ยอมไดรับความ กระทบกระเทือนเปนอยางยิ่ง เมื่อนําเรื่องนี้กราบเรียนหลวงปูทีไร ก็ไดคําตอบ ทํานองเดียวกันทุกครั้งวา “มัวสนใจอะไรกับสิ่งเหลานั้น ธรรมดาแสงยอมสวาง ธรรมดาเสียงยอม ดั ง หนา ที่ ข องมั น เป น เช น นั้ น เอง เราไม ใ ส ใ จฟ ง เสี ย อย า งก็ ห มดเรื่ อ ง จงทําตัวเราไมใหเปนปฏิปกษกับสิ่งแวดลอม เพราะมันมีอยูอยางนี้ เปนอยู 41
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อยางนี้เอง เพียงแตทําความเขาใจกับมันใหถองแทดวยปญญาอันลึกซึ้งเทา นั้นเอง” บางทีฟงแลวก็งงและทึ่ง อาตมามีสวนเสียอยูอยางหนึ่ง คือ ชอบถามหรือพูดกับหลวงปูแบบที เลนทีจริงอยูเรื่อย ทั้งนี้ก็เพราะหลวงปูไมเคยถือ ทานเปนกันเองกับพระเณรผู ใกลชิดอยางส่ําเสมอ เชน ถามทานวา ในตํารากลาววา มีเทวดามาชุมนุมฟง เทศนหรือมาเฝาพระพุทธเจาหลายสิบโกฏินั้น จะมีสถานที่บรรจุพอหรือ เสียง ดังทั่วถึงกันหรือ เมื่อฟงหลวงปูตอบแลวก็งวยงงและอัศจรรยใจอยางยิ่ง เพราะไมเคยพบในตําราและไมเคยไดยินมากอน และยิ่งกวานั้นเพิ่งจะไดฟง ทานพูดเมื่ออาพาธหนักแลวใกลจะมรณภาพดวย หลวงปูตอบวา “เทวดาจะมาชุมนุมกันจํานวนกี่ลานโกฎิก็ไมมีปญหาอะไรเพราะในเนื้อ ที่หนึ่งปรมาณู เทวดาอยูไดถึงแปดองค” แบบมโนสาเรก็เคยตอบ ปญหาโลกแตก ที่ทั้งเด็กและผูใหญ ทั้งคนปญญาดีและปญญาออน นํามาถกเถีย งกัน อยางไม เ กิ ด ประโยชน แ ละตกลงกันไม ไดสั กที ว าไก กับ ไข อยางไหนเกิดกอน ซึ่งสวนมากเปนการถามตอบเพื่อเถียงกันเลน แลวจบลง ไมได ก็ยังมีผูนําไปถามโดยคิดวาหลวงปูคงไมตอบปญหาแบบนี้ ในที่สุดก็ได ฟงคําตอบของหลวงปูอยางไมเหมือนใครเลย คือ วันหนึ่งพระเบิ้ม เขาไป ปฏิบัตินวดเทาถวายทานแลวถามวา “หลวงปู ไกกับไขอะไรเกิดกอน” หลวงปูบอกวา “เกิดพรอมกันนั่นแหละ”
42
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
กลาวเตือน บางครั้งหลวงปูแทบจะรําคาญกับพวกที่ปฏิบัติเพียงไมกี่มากนอย ก็มา ถามแบบเรงผลใหทันตาเห็น ทานกลาวเตือนวา “การปฏิบัติ ใหมุงปฏิบัติ เพื่อสํารวม เพื่อความละ เพื่อคลายความ กําหนัดยินดี เพื่อความดับทุกข ไมใชเพื่อเห็นสวรรควิมานหรือแมพระนิพพาน ก็ไมตองตั้งเปาหมายเพื่อจะเห็นทั้งนั้น ใหปฏิบัติไปเรื่อยๆ ไมตองอยากเห็น อะไร เพราะนิพพานมันเปนของวางไมมีตัวมีตน หาที่ตั้งไมมีหาที่เปรียบไมได ปฏิบัติไปจึงจะรูเอง” ละอยางหนึ่งติดอีกอยางหนึ่ง ลูกศิษยฝายคฤหัสถผูปฏิบัติธรรมคนหนึ่ง เขานมัสการหลวงปูรายงาน ผลการปฏิบัติใหหลวงปูฟงดวยความภาคภูมิใจวา ปลื้มใจอยางยิ่งที่ไดพบ หลวงปูวันนี้ ดวยกระผมปฏิบัติตามที่หลวงปูเคยแนะนําก็ไดผลไปตามลําดับ คือ เมื่อลงมือนั่งภาวนาก็เริ่มละสัญญาอารมณภายนอกหมด จิตก็หมดความ วุน จิตรวม จิตสงบ จิตดิ่งสูสมาธิ หมดอารมณอื่น เหลือแตความสุข สุขอยาง ยิ่ง เย็นสบาย แมจะใหอยูตรงนี้นานเทาไรก็อยูได” หลวงปูยิ้มแลวพูด “เออ ก็ดีแลวที่ไดผล พูดถึงความสุขในสมาธิมันก็สุขจริงๆ จะเอาอะไร มาเปรียบไมได แตถาติดอยูแคนั้น มันก็ไดแคนั้นแหละ ยังไมเกิดปญญา อริยมรรค ที่จะตัดภพ ชาติ ตัณหา อุปาทาน ไดใหละสุขนั้นเสียกอน แลว พิจารณาขันธหาใหแจมแจงตอไป”
43
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ปรารภธรรมเปรียบเทียบ “จิตของพระอริยะเจาชั้นโลกุตตระนั้น แมจะยังอยูในโลก คลุกคลีกับ สิ่งแวดลอมโดยสถานใด ก็ไมอาจจูงจิตของทานใหไขวเขวเจือปนกับสิ่ง เหลานั้นไดคือ โลกธรรมไมอาจครอบงําจิตไดเลย คือ จิตไมอาจกลับกลายไป เปนจิตปุถุชนไดอีก ไมอาจกลับไปอยูใตอํานาจของกิเลสตัณหาไดอีกเปรียบ เหมือนกะทิมะพราวที่คั้นออกมาแลว เอาไปสํารอกหรือเคี่ยวดวยความรอน จนเปนน้ํามันออกมาไดแลว ยอมไมกลับกลายไปเปนกะทิเหมือนเดิมอีก แม จ ะเอาไปปะปนระคนกั บ กะทิ อ ย า งไรก็ ไ ม อ าจทํ า ให น้ํ า มั น นั้ น กลายเป น กระทิเหมือนเดิมได” ตัวอยางเปรียบเทียบ มรรคผลนิพพาน เปนสิ่งปจจัตตัง คือ รูเห็นไดจําเพาะตนโดยแท ผูใด ปฏิบัติเขาถึง ผูนั้นเห็นเอง แจมแจงเอง หมดสงสัยในพระศาสนาไดโดยสิ้นเชิง มิฉะนั้นแลว จะตองเดาเอาอยูร่ําไป แมจะมีผูสามารถอธิบายใหลึกซึ้งอยางไร ก็รูไดแบบเดา สิ่งใดยังเดาอยูสิ่งนั้นก็ยังไมแนนอน ยกตัวอยาง เชน เตากับ ปลา เตาอยูไดสองโลกคือ โลกบนบกกับโลกในน้ํา สวนปลาอยูไดโลกเดียวคือ ในน้ํา ขืนมาบนบกก็ตายหมด วันหนึ่ง เตาลงไปในน้ําแลว ก็พรรณนาความสุข สบายบนบกใหปลาฟง วามันมีแตความสุขสบาย แสงสีสวยงาม ไมตองลําบาก เหมือนอยูในน้ํา ปลาพากันฟงดวยความสนใจ และอยากเห็นบก จึงถามเตาวา ปลา “บนบกนั้นลึกมากไหม” เตา “มันจะลึกอะไร ก็มันบก” ปลา “เอ บนบกนั้นมีคลื่นมากไหม” เตา “มันจะคลื่นอะไร ก็มันบก” ปลา “เอ บนบกนั้นมีเปอกตมมากไหม” เตา “มันจะมีอะไร ก็มันบก”
44
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ใหสังเกตดูคําที่ปลาถาม เอาแตความรูที่มีอยูในน้ําถามเตา เตาก็ไดแต ปฏิเสธ “จิตปุถุชนที่เดามรรคผลนิพพาน ก็ไมตางอะไรกับปลา” ภายนอกกับภายใน เมื่อเย็นวันที่ ๒ เมษายน ๒๕๒๔ หลังจากหลวงปูกลับจากราชพิธีใน พระราชวัง กําลังพักผอนอยูที่พระตําหนักทรงพรต วัดบวรนิเวศฯ มีทานเจา คุ ณ ซึ่ ง เป น นั ก ปฏิ บั ติ ภ าวนาองค ห นึ่ ง เข า ไปเยี่ ย มสนทนาธรรมกั บ หลวงปู ขึ้นตนดวยคําถามวา เขาวาคนที่เปนยักษในชาติปางกอน กลับมาเปนมนุษย ในชาตินี้นั้น เรียนคาถาอาคมอะไรก็ศักดิ์สิทธิ์ไปทุกอยาง เปนความจริงแค ไหนครับผม หลวงปูลุกขึ้นนั่งฉับไว แลวตอบวา “ผมไมเคยไดสนใจเรื่องอยางนี้เลย ทานเจาคุณเคยภาวนาถึงตรงนี้ไหม หสิตุปบาท คือกิริยาที่จิตยิ้มเอง โดยปราศจากเจตนาที่จะยิ้ม เกิดในจิตของ เหลาพระอริยะเจาเทานั้น ไมมีในสามัญชน เพราะพนเหตุปจจัยแหงการปรุง แตงแลว เปนอิสระดวยตัวมันเอง” แคศีลหาก็ไมมี พระมหาเถระผูใหญแตละรูปนั้น ยอมจะมีลูกศิษยเปนจํานวนมากทั้ง คฤหัสถและบรรพชิต บรรดาศิษยเหลานั้นจึงมีทั้งดีและเลวโดยเฉพาะศิษยฝาย พระ องคที่ดีก็ดีถมเถไป องคที่เลวก็พอมีปะปนอยูบาง เชน มีพระผูใกลชิดองค หนึ่ง ชอบถือวิสาสะจนเกินควร คือ ชอบหยิบเอาขาวของบางอยางที่ยังไมได รับอนุญาต มีผูบอกหลวงปูใหทราบ แตหลวงปูก็ชอบวางเฉยอยูแลว ครั้งหนึ่ง ทานตองการใชของอันนั้น จึงใชใหพระอีกองคหนึ่งไปถามหา แตถูกปฏิเสธวา เขาไมไดเอาไป พระองคนั้นจึงกลับมาบอกหลวงปูวาเขาปฏิเสธไมไดเอา หลวงปูก็ไมไดวาอะไร เพียงแตพูดออกมานิดหนึ่งวา “พระบางองค มัวแตตั้งใจรักษาศีล ๒๒๗ จนลืมรักษาศีล ๕”
45
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ไมเคยเห็นหวั่นไหวในเหตุการณอะไร เวลา ๔ ทุมผานไปแลว เห็นหลวงปูยังนั่งพักผอนอยูตามสบาย จึงเขาไป กราบเรียนวา หลวงปูครับ หลวงปูขาวมรณภาพเสียแลว หลวงปูก็แทนที่จะ ถามวา ดวยเหตุใด เมื่อไร ก็ไมถาม กลับพูดตอไปเลยวา “เออ ทานอาจารยขาว ก็หมดภาระการแบกหามสังขารเสียที พบกันเมื่อ ๔ ปที่ผานมาเห็นลําบากสังขาร ตองใหคนอื่นชวยเหลืออยูเสมอ เราไมมีวิบาก ของสังขาร เรื่องวิบากของสังขารนี้ แมจะเปนพระอริยะเจาชั้นไหนก็ตองตอสู จนกวาจะขาดจากกันได ไมเกี่ยวของกันอีก แตตามปกติสภาวะของจิตนั้น มัน ก็ยังอยูกับสิ่งเหลานี้เอง เพียงแตจิตที่ฝกดีแลวเมื่อสิ่งเหลานี้เกิดขึ้น ยอมละ และระงับไดเร็ว ไมกังวล ไมยึดถือ หมดภาระเกี่ยวของกับสิ่งเหลานั้น มันก็แค นั้นเอง” ผูที่เขาใจธรรมะไดถูกตองหายาก เมื่อไฟไหมจังหวัดสุรินทรครั้งใหญไดผานไปแลว ผลคือความทุกขยาก สูญเสียสิ้นเนื้อประดาตัว และเสียใจอาลัยอาวรณในทรัพยสิน ถึงขั้นเสียสติไป ก็หลายราย วนเวียนมาลําเลิกใหหลวงปูฟงวา อุตสาหทําบุญเขาวัด ปฏิบัติ ธรรมมาตั้งแตปูยาตายาย ทําไมบุญกุศลจึงไมชวย ทําไมธรรมะจึงไมชวย คุมครอง ไฟไหมบานวอดวายหมด แลวเขาเหลานั้นเลิกเขาวัดทําบุญไปหลาย ราย เพราะธรรมะไมชวยเขาใหพนจากไฟไหมบาน หลวงปูวา “ไฟมั น ทํ า ตามหน า ที่ ข องมั น ธรรมะไม ไ ด ช ว ยใครในลั ก ษณะนั้ น หมายความวา ความอันตราธาน ความวิบัติ ความเสื่อมสลาย ความพลัด พรากจากกัน สิ่งเหลานี้ มันมีประจําโลกอยูแลว จะวางใจอยางไรจึงไมเปนทุกข อยางนี้ตางหาก ไมใชธรรมะชวยไมใหแก ไมใหตาย ไมใหหิว ไมใหไฟไหม ไมใชอยางนั้น”
46
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ตองปฏิบัติจึงหมดความสงสัย เมื่อมีผูถามถึง การตาย การเกิดใหม หรือ ถามถึงชาติหนา ชาติหลัง หลวงปูไมเคยสนใจที่จะตอบ หรือ มีผูกลาวคานวา เชื่อหรือไมเชื่อ นรกสวรรค มีจริงหรือไมจริงประการใด หลวงปูไมเคยควาหาเหตุผลเพื่อจะเอาคานใคร หรือไมเคยหาหลักฐานเพื่อยืนยัน เพื่อใหใครยอมจํานนแตประการใด ทานกลับแนะนําวา “ผูปฏิบัติที่แทจริงนั้น ไมจําเปนตองคํานึงถึงชาติหนาชาติหลัง หรือนรก สวรรคอะไรก็ได ใหตั้งใจปฏิบัติใหตรง ศีล สมาธิ ปญญาอยางแนวแนก็พอ ถาสวรรคมีจริงถึง ๑๖ ชั้นตามตํารา ผูปฏิบัติดีแลวก็ยอมไดเลื่อนฐานะของ ตนเองโดยลําดับ หรือถาสวรรคนิพพานไมมีเลย ผูปฏิบัติดีแลวในขณะนี้ก็ยอม ไมไรประโยชน ยอมอยูเปนสุขเปนมนุษยชั้นเลิศ” “การฟงจากคนอื่น การคนควาจากตํารานั้น ไมอาจแกขอสงสัยได ตอง เพียรปฏิบัติ ทําวิปสสนาญาณใหแจง ความสงสัยก็หมดไปเองโดยสิ้นเชิง” เขาตองการอยางนั้นเอง มจะมีคนเปนกลุม อยากฟงความคิดเห็นของหลวงปูเรื่องเวียนวายตาย เกิด ยกบุคคลมาอางวา ทานผูนั้นผูนี้สามารถระลึกชาติยอนหลังไดหลายชาติ วา ตนเคยเกิดเปนอะไรบาง และใครเคยเปนแมเปนญาติกันบาง หลวงปูวา “เราไมเคยสนใจเรื่องอยางนี้ แคอุปจารสมาธิก็เปนไดแลว ทุกอยางมัน ออกไปจากจิตทั้งหมด อยากรูอยากเห็นอะไร จิตมันบันดาลใหรูใหเห็นได ทั้งนั้น และรูไดเร็วเสียดวย หากพอใจเพียงแคนี้ ผลดีที่ไดก็คือ ทําใหกลัวการ เวียนวายตายเกิดในภพที่ตกต่ํา แลวก็ตั้งใจทําดี บริจาคทาน รักษาศีล แลวก็ ไมเบียดเบียนกันพากันกระยิ่มยิ้มยองในผลบุญของตน” “สวนการที่จะขจัดกิเลสเพื่อทําลายอวิชชา ตัณหา อุปาทาน ความพนทุกขอยางสิ้นเชิงนั้น อีกอยางหนึ่งตางหาก”
เขาถึง
47
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ไมมีนิทานสาธก อยูใกลชิดหลวงปูตลอดระยะเวลายาวนาน คําสอนของทานไมเคยมี นิทานสาธก หรือ นิทานสนุกอะไรที่หลวงปูยกมาบรรยายใหฟงสนุกๆ เลย ไมวาชาดกหรือเรื่องประกอบในปจจุบัน คําสอนของทานลวนแตเปนสัจธรรม ขั้นปรมัตถ หรือไมก็เปนคําจํากัดความอยางกะทัดรัด ชนิดระมัดระวัง หรือ คลายประหยัดคําพูดอยางยิ่ง แมแตการสอนพิธีกรรม หรือศาสนพิธีและการ ทํ า บุ ญ บริ จ าคทานอะไรในระดั บ ศี ล ธรรม หลวงปู ทํ า แบบปล อ ยวางหมด สวนมากหลวงปูกลาววา “เรื่องพิธีกรรม หรือบุญกิริยาวัตถุตางๆ ทั้งหลาย ก็ถือวาเปนเรื่องที่ ยังใหเกิดกุศลไดอยู หากแตวาสําหรับนักปฏิบัติแลว อาจถือไดวาเปนไปเพื่อ กุศลเพียงนิดหนอยเทานั้นเอง” แปลกดี หลังจากงานเปดพิพิธภัณฑทานอาจารยมั่นแลว หลวงปูเดินทางตอไป เพื่อเยี่ยมทานอาจารยฝน ที่ถ้ําขาม สมัยนั้นรถใหญไปไดแคเชิงเขา หลวงปู ตองปนเขาจากที่ไกลดวยความเหนื่อยยากอยางยิ่ง ทานตองหยุดพักเหนื่อย หอบเปนระยะหลายครั้ง อาตมาทุกขใจมากที่มีสวนทําใหหลวงปูตองทรมาน สังขารถึงปานนั้น ในที่สุดเมื่อไปถึงศาลาใหญบนยอดถ้ําขามแลว ทานอาจารย ฝนกราบหลวงปูเสร็จ ทานอาจารยเทสกก็ขึ้นไปถึงพอดี เมื่ อ เห็ น พระเถระสํ า คั ญ ทั้ ง สามรู ป ไปได พ บกั น โดยบั ง เอิ ญ เช น นี้ และท า นสนทนาวิ ส าสะกั น ด ว ยบรรยากาศที่ ส งบเยื อ กเย็ น ยิ้ ม แย ม แจ ม ใส เชนนั้น ความทุกขหายไปหมด ความปลื้มปติก็เขามาแทนที่ ทานอาจารยฝนกลาวแสดงความยินดีกับหลวงปูวา ทานอาจารย สุขภาพแข็งแรงดีแท อายุปูนนี้แลวยังสามารถขึ้นถ้ําขามได หลวงปูกลาววา “ก็ไมคอยแข็งแรงเทาไรหรอก ผมตริตรองดูแลว เห็นวาไมมีวิบากของ สังขาร เมื่ออาศัยไมได ปลอยทิ้งไปเลยเทานั้นแหละ” 48
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ยิ่งแปลกอีก ไมตองสงสัยวาญาติโยมที่นั่งหอมลอมจํานวนมากนั้นจะตื่นเตนดีใจ ขนาดไหน ที่เห็นพระเถระสําคัญนั่งอยูดวยกันโดยบังเอิญ คือ หลวงปูดูลย หลวงปูฝน หลวงปูเทสก โอกาสเชนนี้หาไดงายที่ไหน ตากลองจากสุรินทรสอง คนตั้งหนาถายรูปเอาอยางเต็มที่ ขากลับบนรถบัสใหญนั่นเอง ชางถายรูปเห็น วาทุกคนกระหายที่จะไดรูป เขาจึงพูดวา จะขยาย ๑๒ นิ้วจําหนายเอาเงินบํารุง วัดปาจอมพระ อาตมาคิดแตในใจวา การเอารูปครูบาอาจารยไปตีราคา จํ า หน า ยเช า นี้ ดู ไ ม ค อ ยงามเท า ไรนั ก แต เ ขาก็ สั่ ง จองกั น เกื อ บทุ ก คน เมื่อชางเอาฟลมไปลางแลว ปรากฏวาฟลมที่อุตสาหถายไมต่ํากวา ๒๐ ครั้งนั้น มีลักษณะใสสะอาด เหมือนหนึ่งทองฟาที่ปราศจากหมอกเมฆฉะนั้น ความหวัง ที่จะไดรูปก็สิ้นสุดลงโดยสิ้นเชิง ยิ่งกวานั้น การพบกันของพระเถระสําคัญทั้ง สามทานนั้น เปนการพบกันครั้งสุดทายแลว ปฏิปุจฉา ดวยความคุนเคยและอยูใกลชิดหลวงปูมาเปนเวลานาน เมื่ออาตมา ถามปญหาอะไรทาน หลวงปูทานมักจะตอบดวยการยอนถามกลับคืน ทํานอง ใหคิดหาคําตอบเอาเอง เชน ถามวา “พระอรหันตทานมีใจสะอาด สวางแลว ทานอาจรูเลขหวยไดอยางแมนยําหรือครับ” ทานตอบวา “พระอรหันต ทานใสใจเพื่อจะรูสิ่งเหลานั้นเองหรือ” ถามวา “พระอรหันตทานเคยนอนหลับฝนเหมือนคนธรรมดาดวยหรือเปลา ครับ” ทานตอบวา “การหลับแลวเกิดฝน เปนเรื่องของสังขารขันธมิใชหรือ” ถามวา “พระปุถุชนธรรมดายังหนาดวยกิเลส แตมีความสามารถสอนคนอื่นให เขาบรรลุถึงพระอรหันต เคยมีบางไหมครับ” หลวงปูทานตอบวา
49
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“หมอบางคน ทั้งที่ตนเองยังมีโรคอยู แตก็เคยรักษาคนอื่นใหหายจาก โรคได มีอยูทั่วไปมิใชหรือ” วาไปตามความเปนจริงอยางไร เมื่อ มีผู ถ ามว า หลวงปู เ คยอ านประวั ติท านอาจารย มั่ น ที่ มี หลายท า น เขียนไวอยางมากมายไหม หลวงปูก็ตอบวาเคยอานเหมือนกัน ที่เขาเขียนถึง อภินิหารของทานตางๆ นานานั้น หลวงปูเขาใจวาอยางไร หลวงปูวา เมื่อสมัย เราเคยอยูกับทาน ก็ไมเห็นทานเลาบอกวาอยางไร ตามปรกติของหลวงปู เมื่อ ทานเลาถึงทานอาจารย ทานจะพูดถึงเฉพาะกิจธุดงคของทานอาจารยมั่น เทานั้น วาผูที่ถือธุดงคในรุนตอมา ยังไมเห็นมีใครถือไดเครงครัดเทาทานเลย แมแตคนเดียว นุงหมเฉพาะผาบังสุกุลที่ตัดเย็บยอมเอง ไมใชผาสําเร็จรูปจาก คนอื่นอยูเสนาสนะปาตลอดชีวิต ฉันแตอาหารที่บิณฑบาต แมอาพาธหนัก ยัง อุตสาหนั่งอุมบาตรใหเขาใส ไมถืออานิสงสพรรษา ไมรับกฐิน ตลอดถึงไม กอสรางหรือชวนทําการกอสราง ปรกตินิสัยประจําตัวของหลวงปู ทางกาย มีรางกายแข็งแรง กระฉับกระเฉงวองไว สมสัดสวน สะอาด ปราศจากกลิ่นตัว มีอาพาธนอย ทานจะสรงน้ําอุนเพียงวันละครั้งเทานั้น ทางวาจา เสียงใหญ แตพูด เบา พู ด นอย พู ด สั้น พู ดจริง พู ด ตรง ปราศจากมารยาทางคําพูด คือ ไมพูดเลียบเคียง ไมพูดโอ ไมพูดปลอบโยน ไม พูดประชด ไมพูดนินทา ไมพูดขอรอง ขออภัย ไมพูดขอโทษ ไมพูดถึงความฝน ไมพูดเลานิทานชาดก หรือ นิทานปรัมปา เปนตน ฯ ทางใจ มีสัจจะ ตั้งใจทําสิ่งใดแลวทําจนสําเร็จ มีเมตตากรุณาเปนประจํา สงบเสงี่ยมเยือกเย็น อดทน ไมเคยมีอาการกระวนกระวายวูวามไมแสดง อาการอึดอัด หงุดหงิด หรือ รําคาญ ไมแสวงหาของหรือสั่งสม หรือ อาลัย อาวรณกับของที่สูญหาย ไมประมาท รุงเรืองดวยสติสัมปชัญญะและเบิกบาน อยูเสมอ เปนอยูโดยปราศจากทุกข ไมหวั่นไหวไปตามเหตุการณ ไมถูกภาวะ อื่นครอบงํา 50
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ทานสอนอยูเสมอวา “ใหทําความเขาใจกับสภาวธรรมอยางชัดแจงวา เกิดขึ้นเปลี่ยนแปลง สลายไป อยาทุกขโศกเพราะสภาวะนั้นเปนเหตุ” มีเวทนาหนัก แตไมหนักดวยเวทนา หลวงปูอาพาธหนักอยูที่โรงพยาบาลจุฬาฯ เปนวันที่ ๑๗ ของการอยู โรงพยาบาลคืนนั้น หลวงปูมีอาการออนเพลียอยางมากถึงตองใหออกซิเจน ชวยหายใจโดยตลอด เวลาดึกมากแลว คือหกทุมกวา ทานอาจารยรูปหนึ่ง พรอมดวยบริวารหลายทาน เขาไปขอกราบเยี่ยมหลวงปู เห็นเปนกรณีพิเศษ จึงใหทานเขาไปกราบเยี่ยมได หลวงปูนอนตะแคงขวา หลับตาตลอด เมื่อคณะ ของทานกราบนมัสการแลว ทานอาจารยรูปนั้นขยับกมไปชิดหูหลวงปู แลว ถามวา “หลวงปูยังมีเวทนาอยูหรือ” หลวงปูตอบวา “เวทนากับรางกายนั้นมีอยูตามธรรมชาติของมัน แต (เรา) ไมไดเสวย เวทนานั้นเลย” เดินทางลัดที่ปลอดภัย เมื่อวันที่ ๒๐ มีนาคม ๒๕๒๖ กอนที่หลวงปูจะกลับจากโรงพยาบาล จุฬาฯ ไดชักชวนกันทําบุญถวายสังฆทานเพื่ออุทิศสวนกุศลแดบรรพชนที่สราง โรงพยาบาลฯ ที่ลวงลับไปแลว เมื่อพิธีถวายสังฆทานผานไปแลว มีนายแพทย และนางพยาบาลจํานวนหนึ่งเขาไปกราบนมัสการหลวงปู แสดงความดีใจที่ หลวงปูหายจากอาพาธครั้งนี้ พรอมทั้งกลาวปยวาจาวา “หลวงปูมีสุขภาพ อนามัยแข็งแรงดี หนาตาสดใสเหมือนกับไมไดผานการอาพาธมา คงจะเปน ผลจากที่หลวงปูมีภาวนาสมาธิจิตดี พวกกระผมมีเวลานอย หาโอกาสเพียร ภาวนาสมาธิไดยาก มีวิธีใดบางที่จะปฏิบัติไดงายๆ หรือโดยยอที่สุด” หลวงปูตอบวา
51
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
“มีเวลาเมื่อไร ใหปฏิบัติเมื่อนั้น การฝกจิต การพิจารณาจิตเปนวิธีลัด ที่สุด” ทั้งหมดอยูที่ความประพฤติ ตลอดชีวิตของหลวงปู ทานไมเคยยอมรับกับการถือฤกษงามยามดี อะไรเลย แมจะถูกถามหรือถูกขอใหบอกเพียงวา จะบวชวันไหน จะสึกวันไหน หรือวันเดือนปไหนดีเสียอยางไร หลวงปูก็ไมเคยเผลอเอออวยดวย มักจะพูด วา วันไหนเดือนไหนก็ดีทั้งนั้นแหละ คือ ถามีผูขอเชนนั้น ทานมักใหเขาหาเอา เอง หรือมักบอกวาวันไหนก็ได ถาสะดวกดีแลวเปนฤกษดีทั้งหมด หลวงปูสรุป ลงวา “ทุกอยางรวมอยูที่ความประพฤติ คือ ฤกษดี ฤกษราย โชคดี โชคราย เรื่องเคราะห กรรม บาป บุญ อะไรทั้งหมดนี้ ลวนออกไปจากความประพฤติ ของมนุษยทั้งนั้น” ไมเคยกระทําแบบแสดง หลวงปูไมมีมายาในทางอยากโชว เพื่อใหเดน ใหสงาแกตนเอง เชน การ ถายรูปของทาน ถาใครอยากไดถายรูปทาน ก็ตองหาจังหวะใหดี ระหวางที่ ทานหมผาใสสังฆาฏิเรียบรอย เพื่อลงปาฏิโมกขหรือบวชนาคหรือเขาพิธีกรรม อยางใดอยางหนึ่ง แลวขอถายรูปทานในจังหวะนี้ยอมไดงาย เมื่อทานอยูตาม ธรรมดา แลวขอรองใหทานลุกไปหมผามาตั้งทาใหถาย แบบนี้หวังไดยาก อยางยิ่ง เชน มีสุภาพสตรีทานหนึ่งจากกรุงเทพฯ นําผาหมชั้นดีไปถวายหลวงปู เมื่อหนาหนาว พอถึงเดือนหาหนารอน เผอิญเขาไดไปกราบหลวงปูอีกจึงขอให ทานเอาผามาหมใหเขาถายรูปดวย เพราะตอนถวายไมไดถายไว หลวงปู ปฏิเสธวา ไมตองหรอก แมเขาจะขอเปนครั้งที่สอง ที่สาม ทานก็วาไมตองไม จําเปนอยูนั่นเอง เมื่อสุภาพสตรีนั้นลากลับไปแลว อาตมาไมคอยสบายใจก็ ถามทานวาโยมเขาไมพอใจ หลวงปูทราบไหม หลวงปูยิ้มแลวตอบวา “รูอยู ที่เขามีความไมพอใจ ก็เพราะใจเขามีความไมพอ”
52
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
สิ้นชาติขาดภพ พระมหาเถระผูใหญฝายวิปสสนากัมมัฏฐาน สนทนาธรรมะขั้นปรมัตถ กับหลวงปูหลายขอ แลวลงทายดวยคําถามวา “พระเถระนักปฏิบัติบางทาน มี ปฏิปทาดี นาเชื่อถือ แมพระดวยกันก็ยอมรับวาทานเปนผูมั่นคงในพระศาสนา แตในที่สุดก็ไปไมรอด ถึงขั้นตองสึกหาลาเพศไปก็มี หรือไมก็ทําไขวเขว ประพฤติตัวมัวหมองอยูในพระธรรมวินัยก็มี จึงไมทราบวาจะปฏิบัติถึงขั้นไหน อีก จึงจะตัดวัฏสงสารใหสิ้นภพสิ้นชาติได” หลวงปูกลาววา “การสํารวมสําเหนียกในพระวินัยอยางเครงครัด และสมาทานถือธุดงค นั้น เปนปฏิปทาที่ดีงามอยางยิ่ง นาเลื่อมใส แตถาเจริญจิตไมถึงอธิจิต อธิ ปญญาแลว ยอมเสื่อมลงไดเสมอ เพราะยังไมถึงโลกุตตรภูมิ ที่จริงพระอรหันต ทั้งหลายทานไมไดรูอะไรมากมายเลย เพียงแตเจริญจิตใหรูแจงในขันธหา แทง ตลอดในปฏิจจสมุปบาท หยุดการปรุงแตง หยุดการแสวงหา หยุดกิริยาจิต มัน ก็จบแคนี้ เหลือแต บริสุทธิ์ สะอาด สวาง วาง มหาสุญญตา วางมหาศาล” เปรียบเทียบใหฟง ความอยากรูอยากเห็น เพื่อบรรเทาความสงสัยของตนใหไดนั้น ยอมมี อยูสําหรับชนผูเจริญโดยทั่วไป วิชาแตละศาสตรแตละสาขา ตั้งไวเพื่อให มนุษยเกิดสงสัยอยากรู แลวเพียรพยายามศึกษาปฏิบัติเพื่อรูถึงจุดหมาย ปลายทางของแตละศาสตรนั้น แตพุทธศาสตรตองศึกษาและปฏิบัติอยาง สมดุล และความเพียรขั้นอุกฤษฏ เพื่อเขาถึงสิ่งสูงสุดของพุทธธรรมดวย ตนเอง หมดขอสงสัยไดเองโดยสิ้นเชิง เปรียบเหมือนคนบานนอกที่ไมเคยเห็น กรุงเทพฯ มีคนอธิบายใหฟงวา ที่กรุงเทพฯ นั้น นอกจากมีความเจริญอยางอื่น แลว ยังมีกําแพงแกวและมีภูเขาทองทั้งลูกอันมหึมาอีกดวย เขาจึงตั้งใจไป กรุงเทพฯ ใหไดโดยคิดวาจะไปเอาแกวที่กําแพงและไปเอาทองที่ภูเขา นี่คือ ภูเขาทอง เพียงแคนี้ความตั้งใจและความสงสัยของเขาก็สิ้นสุดลงทันที “มรรคผลนิพพานก็เชนนั้นเหมือนกัน”
53
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
อยูอยางไรปลอดภัยที่สุด จําไดวาเมื่อป ๒๕๑๙ มีพระเถระ ๒ รูป เปนพระฝายวิปสสนากัมมัฏฐาน จากทางอีสานเหนือแวะไปกราบนมัสการหลวงปู แลวสนทนธรรมเรื่องการ ปฏิบัติ เปนที่เกิดศรัทธาปสาทะ และดื่มด่ําในรสพระธรรมอยางยิ่ง ทาน เหลานั้นกลาวยอนถึงคุณงามความดีตลอดถึงภูมิธรรมของครูบาอาจารย ที่ ตนเคยไปพํานักศึกษาปฏิบัติมาดวยเปนเวลานานวา หลวงปูองคโนนมีวิหาร ธรรม คือ อยูกับสมาธิตลอดเวลา อาจารยองคนี้อยูกับพรหมวิหารเปนปรกติ คนจึ ง นั บ ถื อ ท า นมาก หลวงปู อ งค นั้ น อยู กั บ อั ป ปมั ญ ญาพรหมวิ ห าร ลูกศิษยของทานจึงมากมายทั่วสารทิศไมมีประมาณ ดังนี้เปนตน ทานจึงมีแต ความปลอดภัยอันตรายตลอดมา หลวงปูกลาววา “เออ ทานองคไหนมีภูมิธรรมแคไหน ก็อยูกับภูมิธรรมนั้นเถอะ เราอยู กับ “รู” (ตัวเดียว)” สนทนาตอมา ครั้นเมื่อพระเถระทั้ง ๒ รูปไดฟงคําพูดของหลวงปูวา หลวงปูทานอยูกับ “รู” ตางองคก็นิ่งสงบชั่วระยะหนึ่ง แลวก็เรียนถามหลวงปูตอไปวา อาการที่วา อยูกับรูมีลักษณะเปนอยางไร หลวงปูตอบอธิบายวา “รู” (อัญญา) เปนปรกติจิตที่ “วาง สวาง บริสุทธิ์ หยุดการปรุงแตง หยุด การแสวงหา หยุดกิริยาของจิต ไมมีอะไรเลย ไมยึดถืออะไรสักอยาง” ถึงที่สุดแหงทุกข หลวงปูเปนผูมีวาจาบริสุทธิ์ เพราะทานชอบกลาวแตสิ่งที่เปนสัจจธรรม แท กลาวแตจุดมุงหมายอันสูงสุดของพุทธศาสนา กลาวแตพระกระแสธรรมที่ เปนไปเพื่อความพนทุกขโดยสวนเดียว สังเกตจากพุทธดํารัสที่หลวงปูชอบ หยิบยกมาพูดใหฟงบอยที่สุด คือ หลวงปูวา
54
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
พระพุทธเจาตรัสเตือนวา “ภิกษุทั้งหลาย อายตนะนั้นมีอยู ดิน น้ํา ไฟ ลม อากาศ อากิญจัญญายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ โลกนี้ โลกหนา ดวง อาทิตย ดวงจันทร เหลานี้ยอมไมมีในอายตนะนั้น ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เราไมได กลาวถึงอายตนะนั้นวา เปนการมา เปนการไป เปนการตั้งอยู เปนการจุติ เปน การอุบัติ อายตนะนั้นหาที่ตั้งอาศัยไมได ไมไดเปนไป หาอารมณไมได นั่นแล เปนที่สุดแหงทุกข” อาพาธครั้งสุดทาย หลวงปูกลับจากรักษาพยาบาลที่โรงพยาบาลในครั้งนี้ ไมไดหมายความ วาทานหายจากโรคอยางเด็ดขาดแตประการใด หากแตวาทานอาศัยความ อดทนอยางยิ่ง และดํารงอยูตอมาไดเพียงแปดเดือนเทานั้น ในโอกาสที่เปนวัน คลายวันเกิดของทาน คือครบรอบ ๙๖ ป ไดจัดงานทําบุญฉลองเปนกรณีพิเศษ หลวงปูเริ่มมีอาการผิดปกติ คือ ออนเพลียอยางมาก กระสับกระสาย และจับไข เปนครั้งคราว อาตมากราบเรียนทานวาขอนําทานไปโรงพยาบาลจุฬาฯ อีก ครั้ง ทานบอกวาไมตองไป และ พูดสําทับวาหามเอาทานไปเพราะถึงไปก็ไม หาย เรียนทานวา เมื่อกอนหลวงปูเปนหนักกวานี้ยังหาย ครั้งนี้หลวงปูเปนไม มากตองหายแน ทานวา “นั่นมันคราวกอน นี่มันไมใชคราวกอน” ลักษณาการเขาสูมรณภาพ วันที่ ๒๙ ตุลาคม ๒๕๒๖ ตั้งแตเวลาบายโมงผานไปแลว อาการปวยก็ ทรงๆ อยู แตสีผิวพรรณวรรณะสดใสเปลงปลั่งอยางผิดปกติ ทั้งพระและ คฤหัสถก็มารวมงานจํานวนมาก ทั้งพระบานและพระปา เวลา ๑๕.๐๐ น. พระ เถระฝายปาไดเขาไปถวายสักการะที่กุฏิหลวงปูจํานวนมาก ทานลุกขึ้นสนทนา ธรรมะและแนะแนวขอปฏิบัติธรรมใหทานสานุศิษยเหลานั้นฟง ดวยถอยคําที่ ชัดเจนและลําดับกระแสธรรมขอปฏิบัติไปตลอดสายเหมือนหนึ่งแกขอของใจ ใหทานเหลานั้นฟงเปนการทบทวนขอปฏิบัติที่ทานเคยสอนมา เวลาดึกใกลสี่ ทุมเขาไปแลว หลวงปูจึงใหพาทานออกมาขางนอกกุฏิ แลวใชสายตามองไป
55
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
รอบๆ บริเวณวัดอยางละเอียดออนซึ่งหามีใครทราบไมวา นั่นเปนการมองดู อะไรๆ ครั้งสุดทายแลว ทบทวนธรรมานุสติครั้งสุดทาย เวลาสี่ทุมผานไป หลวงปูใหพาทานเขาหองนอนเหมือนเดิม ทานอยูใน อิริยาบถนอนหงายหนุนหมอนสูง ใหพระที่อยูในหองแปดเการูปสวดมนตเจ็ด ตํานานยอใหฟงจบแลว สั่งใหสวดสติสัมโพชฌงค ๓ จบ แลวใหสวดปฏิจจสมุป บาทอีก ๓ รอบ หลังจากนั้นหลวงปูใหสวดมหาสติปฏฐานสูตรใหฟง พระในที่ นั้นไมมีองคไหนสวดไดสักองค ทานบอกใหเปดหนังสือสวด เผอิญหนังสือก็ไม มีอีกเดชะบุญที่ทานอาจารยพูนศักดิ์ซึ่งอยูเฝารักษาพยาบาลหลวงปูตลอดมามี หนังสือฉบับหลวงติดมาดวย จึงหยิบมาเปดหาพระสูตรนั้น มัวพลิกหาอยูเปน เวลานาน หลวงปูสั่งวาเอามานี่ ทานหยิบเอามาเปดเองโดยไมตองดู แลวบอก วาสวดตรงนี้ ทําใหพระทุกองคแปลกใจมากเพราะตรงกับมหาสติปฎฐานสูตร พอดี คือหนา ๑๗๒ พระสูตรนี้ยาวมาก ใชเวลาสวดใหหลวงปูฟงถึง ๒ ชั่วโมง กวาจึงจบ ทานฟงโดยอาการอันสงบ ปจฉิมพจนของหลวงปู เมื่อหลวงปูฟงพระสวดมหาสติปฎฐานจบลงแลว สักครูหนึ่งตอมา ทาน กลาวปรารภถึงลักษณาการที่พระพุทธเจาเขาสูปรินิพพาน ตั้งแตเริ่มตนมาจน ตลอด ซึ่งจะขอจับเอาใจความตอนทายไวในที่นี้วา “พระพุทธเจา พระองคไมไดเขาสูนิพพานในฌานสมาบัติอะไรที่ไหน หรอก เมื่อพระองคออกจากจตุตถฌานแลว จิตขันธ หรือนามขันธ ก็ดับพรอม ไมมีอะไรเหลือ นั่นคือ พระองคดับเวทนาขันธในภาวะจิตตื่น หรือวิถีจิตอัน ปรกติของมนุษย ครบพรอมทั้งสติและสัมปชัญญะ ไมถูกภาวะอื่นใดมา ครอบงําอําพรางใหหลงใหลใดๆ ทั้งสิ้นเปนภาวะแหงตนเองอยางบริบูรณ ภาวะอันนั้นจะเรียกวา มหาสุญญตา หรือ จักรวาลเดิม หรือเรียกวา พระ นิพพาน อยางใดอยางหนึ่งก็ได เราปฏิบัติมาก็เพื่อเขาถึงภาวะอันนั้นเอง” วจีสังขารคือวาจาของหลวงปูก็สิ้นสุดลงเพียงแคนี้ 56
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ปาดงเกิดขึ้นในเมือง โปรดยอนหลังไปดูเหตุการณเมื่อสมัยใกลรอยปที่ผานมาสมัยนั้นแล คณะธุดงคของหลวงปูไดแยกทางจากคณะทานพระอาจารยมั่น รวมสี่รูป ดวยกัน ออกไปทางอําเภอทาคันโท กาฬสินธุ พากันธุดงคไปอยู ณ ปาทึบแหง หนึ่ง คณะของหลวงปูไดรับความยากลําบากอยางยิ่งตองตอสูกับปาดงพงไพร สิงสาราสัตวทุกชนิดตลอดถึงตอสูกับไขปาอยางรายแรง ในที่สุดพระเพื่อน ธุดงครูปหนึ่งทนตอไขปาไมไหวไดถึงแกมรณภาพไปตอหนาหมูคณะอยางนา เวทนา ยิ่งกวานั้น เมื่อหลวงปูแยกจากคณะ พาเณรนอยธุดงคไปอยูดวยกัน เพียงสองรูปที่ปาอีกแหงหนึ่งใกลบานกุดกอม ไขปายังตามไปรังควาญชีวิต ของเณรนอยจนถึงแกความตายไปตอหนาหลวงปูอยางนาสงสารสลดใจยิ่งนัก สาเหตุก็เพราะขาดหยูกยาที่จะรักษาพยาบาลนั่นเอง แลวก็โปรดยอนกลับมาดู เหตุการณเมื่อเวลาตี ๔ ของวันที่ ๓๐ ตุลาคม ๒๕๒๖ สภาพปาในสมัยนั้นได ยอนมาเกิดขึ้นอีกครั้งหนึ่ง ณ หองนอนของหลวงปู เพราะขณะที่หลวงปูกําลัง อาพาธหนักอยูนั้น พยาบาลสักคนหนึ่งก็ไมมีน้ําเกลือสักหยดหนึ่งก็ไมมี จะมี แตศิษยฝายสงฆนั่งหอมลอมอยูอยางสงบ เหมือนหนึ่งพรอมใจกันถวาย เสรีภาพ ใหหลวงปูมีอิสระอยางเต็มที่ในการปลอยวางสังขารขันธโดยการ มรณภาพที่ไมปรากฏรองรอย และบริสุทธิ์สงบเยือกเย็นอยางสิ้นเชิง แมกาลเวลาก็เหมาะสม พระพุทธองคทานทรงบําเพ็ญเพียรคนควาสัจจธรรมตลอดเวลาถึง ๖ ป ครั้นไดตรัสรู ก็ตรัสรูเมื่อเวลาใกลรุง คือ ตีสี่ลวงไปแลว ครั้นตรัสรูแลว ทรง บําเพ็ญพุทธกิจตลอด ๔๕ ป ก็ใชเวลาตี ๔ กวานี้แผพระญาณสอดสองดูหมู สัตวผูควรไดรับการเสด็จไปโปรด ถึงคราวพระองคเสด็จดับขันธปรินิพพาน ก็ เปนเวลาเดียวกันนั้นอีก อันสังขารธรรมหนึ่ง ซึ่งอุบัติขึ้นเมื่อวันที่ ๔ ตุลาคม ๒๔๓๑ ณ บานปราสาท อําเภอเมืองสุรินทรไดเจริญเติบโตและรุงเรืองมาโดย ลําดับกาล ดําเนินชีวิตของตนอยางถูกตองดีงาม อยูภายใตผากาสาวพัสตรจน ตลอดอายุขัย ประพฤติ ปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดีงาม สมเปนเนื้อนาบุญอัน เอกของโลก ไดบําเพ็ญประโยชนตนและประโยชนผูอื่นอยางสมบูรณตลอดมา
57
หลวงปูฝากไว – พระราชวุฒาจารย (หลวงปูดูลย อตุโล)
ตราบเทาถึงวันที่ ๓๐ ตุลาคม ๒๕๒๖ หลวงปูก็ปลอยวางสังขารขันธใหดับลง แลว เมื่อเวลา ๔.๑๓ น. เหมือนอยางนั้นนั่นเอง สิ่งที่นาอัศจรรยก็คือ วันนั้น เปนวันที่คณะศิษยทั้งหลาย ทั้งบรรพชิตและคฤหัสถ ทั้งฝายคามวาสีและ อรัญวาสี มาประชุมพรอมเพรียงกันทําบุญฉลองอายุครบรอบ ๙๖ ป คือ ๘ รอบถวายทานเปนกรณีพิเศษซึ่งเทากับเตรียมพรอมอยูแลว ผูไมมีวิบากของสังขาร เพิ่งจะเขาใจไดตอนนี้เองที่หลวงปูเคยพูดวา ทานไมมีวิบากของสังขาร เพราะแมทานมีอายุผาน ๙๖ ปลวงแลวก็จริงแตรางกายทานยังคงแข็งแรง วองไว สะอาด สงบเยือกเย็น รุงเรืองดวยสติสัมปชัญญะอยางสมบูรณ ไม หลงลืม เผอเรอใดๆ ทั้งสิ้น เมื่อถึงคราวดับสังขาร ก็ดับลงอยางสงบ ไมมี รองรอยในการลําบากขันธ ทรมานตน ไมใหผูใกลชิดตองลําบากกายใจในการ รักษาพยาบาล ไมเปลืองหมอ ไมเปลืองยา ไมเปลืองเวลาของทานผูใด ทามกลางความสงบเงียบของเวลาตีสี่กวา ปราศจากผูคนและยวดยานพาหนะ ทุกชนิด แมตนไมใบหญาก็สงบเงียบ อากาศเย็นยะเยียบพรอมกับมีละอองฝน ลงมาโปรยปรายคลายหิมะลง หลวงปูผูวิสุทธิสงฆก็ปลงเสียแลวซึ่งสังขาร ธรรม คงทิ้งไวแตโดยพระคุณทั้งหลายใหรําลึกถึงและอาวรณอยางมิรูแลว
58